تۆم باراک: بۆ چاودێریکردنی رێککەوتنی 10 ئادار سەردانی حەسەکەم کرد

پەرلەمانتارێكی شیعە ئاشكرایكرد كە پرۆژە یاسای  حەشدی شەعبی كشێنراوەتەوەو شرۆڤەكارێكی سیاسیش دەڵێت ؛ زۆرێك لەهێزە سیاسییە شیعەكان لەبەرامبەر جەماوەرەكانیان توشی ئیحراجی بوون. رۆژنامەی شەرقلئەسەت لەزاری پەرلەمانتارێكی شیعە بڵاویكردوەتەوە، كەسەركردەكانی شیعە بە شێوەی كۆدەنگی لەسەر كشانەوەی پرۆژە یاسای حەشدی شەعبی رێككەوتون . هەرلەوچوارچێوەیەدا شرۆڤەكارێكی سیاسی كە پێشتر پەرلەمانتاری عیراقی بووە بەبێ ئاشكراكردنی ناسنامەكەی بەرۆژنامەكەی راگەیاندوە؛ رەوانەكردنی پرۆژە یاسای حەشدی شەعبی تەنیا بۆكات كوشتنە و هێزە شیعەكان نایانەوێت روو بەڕوی ئەمریكا ببنەوە . ئەو شرۆڤەكارە جەختی لەوەكردوەتەوە؛كە هێزە سیاسییە شیعەكان لەبەرامبەر جەماوەرەكانیان توشی ئیحراجی بوون بەتایبەتیش هەندێك لەو جەماوەرە رۆڵەكانیان لەناو حەشدی شەعبیدان و لەبەرژەوەندیاندایە یاساكە لەپەرلەمان پەسەند بكرێت. هەر لەو چوارچێوەیەدا میدیا عیراقییەكان بڵاویانكردەوە ؛ ئەمریكا هەڕەشەی سەپاندنی سزای لەعێراق كردوە ئەگەر پلانێكی بەپەلە بۆ لەبەر یەكهەڵوەشانەوەی حەشدی شەعبی دانەنێت.

عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، لە وتارێکدا کە لە ئاستانەی کۆبوونەوەی بەپەلەی ڕێکخراوی هاریکاریی ئیسلامی، لە تێڕوانینەکانی ئێرانی سەبارەت بە پێشهاتەکانی فەڵەستین و هەنگاوەکانی ئیسرائیل خستەڕوو. یەکشەممە، 24ـی ئابی 2025، عەباس عراقچی، لە وتارێکدا کە لە ژمارەی ئەمڕۆی ڕۆژنامەی "شرق الاوسط" بڵاو کراوەتەوە پلانی 'ئیسرائیلی گەورە'ی وەک مەترسییەکی ڕاستەقینە و هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی وەسف کرد. بە گوتەی وەزیری دەرەوەی ئێران، کردەکانی ئیسرائیل تەنیا لە سنووری غەززە قەتیس نەبوونە و فراوانکردنی نیشتەجێبوون لە کەناری ڕۆژئاوا، نیشتەجێکردنی ژمارەیەکی زۆر جوو لە قودس، هێرشە دووبارەکان بۆ سەر لوبنان و سووریا و هەوڵدان بۆ دابەشکردنی وڵاتان، هەموویان نیشانەی پلانە گەورەکەی ئیسرائیلن.  وەزیری دەرەوەی ئێران بە ئاماژەدان بە لێدوان و نەخشە بڵاوکراوەکانی بەرپرسانی ئیسرائیل سەبارەت بە 'ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە'، ئەم بیرۆکەیەی بە ڕاگەیاندنی ئاشکرای سیاسەتی فراوانخوازی لە نیلەوە تا فورات لە قەڵەم دا، کە هەڕەشە لە سەروەری و یەکپارچەیی خاکی وڵاتانی وەک سووریا، ئوردن، میسر، لوبنان، کوێت، عێراق و عەربستانی سعوودی دەکات. عراقچی، ڕەخنەی لە پشتیوانیی زلهێزانی ڕۆژئاوا، بەتایبەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا، لە ئیسرائیل و ڤیتۆکردنی بەردەوامی بڕیارەکانی ئەنجومەنی ئاسایش گرت و ئەم پشتیوانییەی بە هاوبەشی لە تاوان و مەترسی بۆ سەر ئاشتیی جیهان لە قەڵەم دا. وەزیری دەرەوەی ئێران، داوای پێکهێنانی هاوپەیمانییەکی هەرێمی و جیهانی کرد بۆ ڕاگرتنی دەستدرێژییەکان، خستنەگەڕی فشاری سیاسی و دیپلۆماسی، دادگاییکردنی سەرکردەکانی ئیسرائیل لە دادگا نێودەوڵەتییەکان و سەپاندنی گەمارۆی سەربازی و ئابووریی فراوان.

بەهۆى دواخستنى هەڵبژاردن لەسێ پارێزگاو بەتایبەتى ناوچەکوردیەکانى ڕۆژئاواى کوردستان، ئیدارەى خۆسەر هۆشدارى توند دەداتە ئەحمەد شەرع و حکومەتە کاتیەکەى و داواش لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتووەکان دەکات دان بەو هەڵبژاردنانەدا نەنێت کە لەداهاتوودا دەکرێت. لیژنەی باڵای هەڵبژاردنی پەرلەمانی سووریا دوێنێ شەممە رایگەیاند، بەهۆی "ئاڵنگاریی ئەمنی"، هەڵبژاردنی ئەندامانی ئەنجوومەنەکەیان لە پارێزگەکانی حەسەکە، رەقە و سوەیدا دواخستووە.  لەڕاگەیەندراوێکیاندا ئەمڕۆ یەکشەمە بڵاویانکردەوە، ئیدارەى خۆسەر دواخستنى هەڵبژاردن لە سێ پارێزگاى رۆژئاواى کوردستان و سوریا رەتدەکاتەوە و داوا لە کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى و نەتەوەیەکگرتووەکان دەکات دان بە هەڵبژاردنى پەرلەمانى سوریادا نەنێن. ئیدارەى خۆسەر لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەى بەوەکردووە، لە رووخانی ڕژێمی ئەسەدەوە تا ئێستا، کۆنفرانسی دیالۆگی نیشتمانی و پێکهێنانی حکومەتی کاتی و راگەیاندنی دەستوور و هەڵبژاردنی پەرلەمانی لە سوریا، هەموویان هەنگاوێک بوون کە پێچەوانەی ئامانجەکانی شۆڕشی سوریان. دەشڵێت، سوورییەکان قوربانییان داوە بۆ بەدەستهێنانی مافی هاووڵاتیبوونی ڕاستەقینە، لە پێش هەموویان مافی خۆکاندیدکردن و دەنگدان لە هەڵبژاردنێکی ئازاد و دادپەروەرانەدا. "بەڵام دەبینین مێژوو دووبارە دەبێتەوە و جارێکی دیکە ئەم مافە لە هەموو سوورییەکان بێبەش دەکرێت، چونکە ئەم هەڵبژاردنانە نادیموکراسین و بە هیچ شێوەیەک گوزارشت لە ئیرادەی گەلی سوریا ناکەن".  ئیدارەى خۆسەر جەختدەکاتەوە، بەڕێوەچوونی بەناو هەڵبژاردن لەم کاتەدا هەوڵێکە بۆ پەراوێزخستن و دوورخستنەوەی نزیکەی نیوەی خەڵکی سوریا لەم پرۆسەیە، جا چ لە ڕێگەی ئاوارەبوونی زۆرەملێ یان لە ڕێگەی سیاسەتی سیستماتیکەوە بۆ ڕێگریکردن لە بەشداری پێکهاتەکان و هێزە چالاکەکان لە داڕشتنی داهاتووی وڵاتدا.  "ئەم وەدەرنانە بەڵگەیەکی یەکلاکەرەوەیە کە بەناو هەڵبژاردنەکان تەنیا هەنگاوێکی فەرمییە کە مەرجەکانی چارەسەری سیاسی هەمەلایەنە کە سوورییەکان پێویستیان پێیەتی، بەدی ناهێنێت. پێناسەکردنی ناوچەکانمان بە ئارام بۆ پاساوهێنانەوە بۆ سیاسەتی نکۆڵیکردن لە زیاتر لە پێنج ملیۆن سوری، بەو پێیەی ناوچەکانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەبەراورد لەگەڵ ناوچەکانی دیکەی سوریا سەلامەتترین ناوچەن".

شاندەکەی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ یەکشەممە کۆبوونەوەکانی لەگەڵ دیوانی چاودێری و وەزارەتەکانی پلاندانان و دارایی عێراق دەستپێدەکات، بە ئامانجی رێککەوتن لەبارەی داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان. هەولێر و بەغداد بۆچوونیان جیاوازە لەبارەی داهاتی نانەوتییەوە، هەریەکەیان بە جیا لێکدانەوەى بۆ دەکەن. لە دوێنێ شەوەوە شاندێک لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ رێککەوتن لەسەر داهاتی نانەوتی رۆیشتووە بۆ بەغداد. حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆچوونى وایە، بەگوێرەی دەستووری عێراق و یاسای بودجە، 100%ـی کۆی داهاتی رسوماتی وەزارەتەکان هی خۆیەتی و دەڵێت، رادەستی ناکەین، بەڵام ئامادەیی دەربڕیوە 50%ـی داهاتی گومرگ و باجی دەرامەت بنێرێت و 100%ـی کۆی داهاتی دامەزراوە فیدراڵییەکانیش رادەستبکات. بەڵام عێراق دەڵێت، بەگوێرەی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی دەوڵەت، دەبێت %50ـی کۆی داهاتی رسوماتی وەزارەتەکان بنێرن و 100%ـی کۆی داهاتی گومرگ و باجیش بنێرن. کۆی داهاتە ناوخۆییەکانی هەرێمی کوردستان، بەگوێرەی نووسراوی وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2024 دا بریتیبووە لە؛ 3 تریلیۆن و 559 ملیار و 168 ملیۆن دینار، واتە بە تێکڕای مانگانە، داهاتی ناوخۆی خەرجکراو بریتیبووە لە 296 ملیار و 597 ملیۆن و 413 هەزار دینار، مانگانەش بڕی 160 ملیار دینار بۆ خەرجیی بەڕێوەبردنی وەزارەت و دامودەزگا و فەرمانگەکانە. ئێستا گرێکوێرەی هەردوو حکومەت لە پاش دۆسییەی نەوت لەسەر جیاوازیی بڕی داهاتی ناوخۆیە کە رادەستبکرێت و بەگوێرەی زانیارییەکان تاوەکو ئێستا رێککەوتن تەنیا لەسەر 50%ـی داهاتی گومرگ کراوە و مەرج و داواکاری و داهاتەکانی دیکە لەنێوان عێراق و هەرێمی کوردستاندا یەکلایی نەبووەتەوە. سەبارەت بە رادەستکردنی داهاتی نانەوتی بە بەغداد، لە مانگی کانوونی دووەمی 2025 دا، بڕی 51 ملیار و 895 ملیۆن دینار، لە مانگی شوباتدا 48 ملیار و 722 ملیۆن دینار و لە مانگی ئازاردا 48 ملیار و 205 ملیۆن دینار و لە مانگی نیسانیشدا 50 ملیار و 522 ملیۆن دینار و بۆ مانگی ئایاریش 120 ملیار دینار لە داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بۆ بەغداد نێردراوە. لەبارەی سەردانی شاندەکەی هەرێمی کوردستان بۆ بەغداد، سەرچاوەیەک رایگەیاند، شاندەکەی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ یەکشەممە کۆبوونەوەکانی لەگەڵ دیوانی چاودێری و وەزارەتەکانی پلاندانان و دارایی عێراق دەستپێدەکات، بە ئامانجی رێککەوتن لەبارەی داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان. سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان راگەیاند، مەبەست لە سەردانەکەی شاندی هەرێمی کوردستان، ئامادەکردنی راپۆرتێکی هاوبەشە، بۆ دروستکردنی لێکتێگەشتن لەبارەی داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان.

ئه‌ندامێكی ده‌سته‌ی كارگێڕیی مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان، هۆشداریی لە شەفافنەبوونی پرۆسەی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی  عێراق دەدات و دەڵێت: دابەشکردنی ملیارەها دۆلار بەسەر کاندیدەکان و کڕینی کاری دەنگدان، ئەوە پشتڕاست دەکەنەوە کە لە هەڵبژاردندا ساختەکاری دەکرێت. شەممە 23ـی ئابی 2025، هۆشیار زێباری، ئه‌ندامی ده‌سته‌ی كارگێڕیی مه‌كته‌بی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان، لە هەژماری خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس نووسیوویەتی: پرۆسەی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق پاک و بێگەرد نابێت، بەهۆی ئەوەی سەرچاوەکانی دەوڵەت لە ڕێگەی پێشکەشکردن پرۆژە و گرێبەست بۆ هەندێک بازرگان بەدەر لە ڕێنماییەکانی گرێبەستی حکوومی، بەکار دەهێنرێت. هاوکات نووسیوویەتی: دروستکردنی لیستی چاودێری کۆمەڵایەتی بۆ لەناوبردنی ئابووریی وڵات و دابەشکردنی ملیارەها دۆلار بەسەر کاندیدەکانی بەشدار لە پرۆسەی هەڵبژارن و کڕینی کارتی دەنگدەر، ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە لە هەڵبژاردنی ئەم جارە ساختەکاری دەکرێت و بە پاک و بێگەردی بەڕێوە ناچێت. هاوکات هۆشیار زێباری، داوا لە دەسەڵاتی دادوەری عێراق و نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان (یۆنامی) و کۆمیسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکان دەکات بێنە سەر هێڵ و ڕێوشوێنی توند لە دژی سەرپێچیکاران بگرنەبەر، ناویان ئاشکرا بکەن لە پێناو شەفافبوونی پرۆسەی هەڵبژاردنی داهاتوو. 9ـی نیسانی 2025، نووسینگەی ڕۆژنامەوانیی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ بڵاوی کردبووەوە‌، ئەنجوومەنی وەزیران بە زۆرینەی دەنگ، 11-11-2025ـی وەکوو ڕۆژی هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی عێراق دیاریی کرد.

گوتەبێژی گشتیی فەرماندەی هێزە چەکدارەکانی عێراق، دڵنیایی دا کە چەکدارانی داعش مەترسی بۆ سەر عێراق دروست ناکەن، ئەمەش بەهۆی وریایی هێزە ئەمنییەکان و ئامادەییان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەر حاڵەتێکی نەخوازراو. گوتیشی: سنوورەکانمان بە تەواوی پارێزراون و پێشهاتەکان کاریگەرییان نابێت. شەممە 23ـی ئابی 2025، سەباح نوعمان، گوتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق، لە ڕاگەیەنراوێکدا ئاشکرای کرد، چەکدارانی ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش، مەترسی نین بۆ سەر عێراق، بەهۆی ئەوەی هێزە ئەمنییەکانی وڵاتەکە بە تەواویی لە ئامادەباشیدان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەر حاڵەتێکی نەخوازراو. هاوکات دووپاتی کردەوە، بەهۆی وریای هێزە ئەمنی و هەواڵگرییەکانی عێراقەوە، بە ئامانجگرتنی تیرۆریستان بەردەوامە و ڕۆژانە چاودێری دۆخەکە دەکەن. گوتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق، جەختی لەوە کردەوە، سنوورەکانی وڵاتەکە بە تەواویی پارێزراون، هەر پێشهاتێکی هەرێمیش ڕاستەوخۆ کاریگەری لەسەر ئاسایشی عێراق نابێت. سەباح نوعمان، سەرنجی بۆ ئەوە ڕاکێشا، ترسی نێودەوڵەتی لە چەکدارەکانی داعش، پەیوەندیی بە دۆخی عێراقەوە نییە، چونکە ئێستا ڕێکخراوەکە لە وڵاتەکە، بەهۆی ئۆپەراسیۆنە بەردەوامەکانی هێزە ئەمنییەکانمان تواناکانی بە تەواوی ئیفلیج کراون. ئەم ڕاگەیەنراوەی گوتەبێژی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق، دوای ئەوە هات، ئەمڕۆ باڵیۆزخانەی ئەمەریکا لە بەغدا، نیگەرانی وڵاتەکەی لە زیادبوونی چالاکییەکانی داعش لە عێراق و سووریا ڕاگەیاند. هاوکات باڵیۆزخانەکە ئەوەشی ئاشکرا کرد، لە ئۆپەراسیۆنەکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لەگەڵ هاوبەشەکانیان بەردەوام دەبن.

بەگوێرەی زانیاریەکانى بەرپرسانى هێزەکانى سوریاى دیموکرات نهێنی هەنگاونانی ئەحمەد شەرع بەرامبەر بە هەسەدە و کشانەوەى لە دیدارەکەى پاریس، بەهۆى ئەوەوەبووە کە ئەردۆغان لەڕێگەی هاکان فیدانەوە هەڕەشەی ڕاستەوخۆی لێکردووە بۆ ئەوەى لەگەڵ لایەنى کوردى ڕێککەوتن نەکات. بەپێى ئەوزانیاریانەى بەرپرسانى هەسەدە خستویانەتەڕوو کە لەرێگەى چەند سەرچاوەیەکیانەوە ئاشکرایان کردووە، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆمارى تورکیا و  سەرۆکی دەزگای هەواڵگری (میت)، و هاکان فیدان وەزیرى دەرەوەى تورکیا، بەر لە کۆبوونەوەی پاریس هەڕەشەی ڕاستەوخۆیان لە ئەحمەد شەرع سەرۆکى کاتى حکومەتى سوریا کردووە. هەروەها ئەوەش ڕایگەیەندراوە: ئەم هەڕەشەیە دوای ئەوە هات کە ئەنقەرە زانیاری بەدەست گەیشتوە حکومەتی سوریا ڕەزامەندی دەربڕیوە لەسەر پێدانی ئۆتۆنۆمی بە ناوچەی کوردی و یەکخستنی هێزەکانی “هەسەدە” وەک فەیلەقێک لەناو سوپای سووریادا و بە فەرمی ناساندنی گەلی کورد و زمانەکەیان. هەڕەشەکە لە ڕێگەی ئەسعەد شەیبانییەوە بە ئەحمەد شەرع گەیەندراوە، و تورکیا داوای کردووە کە دیمەشق ڕێوشوێن بەرامبەر هەسەدە بگرێتەبەر، ئەمەش وایکرد حکومەتی سووریا چاوی لەسەر گەڕەکە کوردییەکان لە حەلەب توندتر بکاتەوەو دەروازە بازرگانییەکانی لەگەڵ ناوچەکانی ئیدارەی سەربەخۆدا ببڕێت. بەپێی ناوەندەکە، سەرچاوەکان دووپاتیان کردووەتەوە کە ئەنقەرە بریکارەکانی خۆی لە ناوخۆی سووریا کۆدەکاتەوە بۆ پووچەڵکردنەوەی ڕێککەوتنی سوەیدا، ئەمەش وەک خاڵی چوونە ژوورەوە بۆ چارەسەری سیاسی، هاوکات مەرامی تورکیاشە ئەوناوچەیە بەکاربهێنێت، چونکە وەک مەترسیدارترین خاڵە دزەپێکراوەکانی ڕاهێنانی گەنجانی قونەیترە بۆ ئەنجامدانی هێرش دژی ئیسرائیل دادەنرێت، ئەمەش بە ئامانجی ڕاکێشانی دیمەشق بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕاستەوخۆ لەگەڵ تەلئەبیبن.

لیژنەی باڵای هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی گەلى حکومەتى سوریا بڕیاریدا پرۆسەی هەڵبژاردن لە پارێزگاکانی سویدا، حەسەکە و ڕەقە دوابخرێت، بەهۆی ئەو ئاستەنگە ئەمنییانەی کە ڕووبەڕووی ئەو پارێزگایانە دەبنەوە. نەوار نەجمە، وتەبێژی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی سوریا ڕایگەیاند: "بەهۆی بارودۆخى ئەمنی هەڵبژاردنەکان لەو سی ناوچەیە بۆ کاتێکی نادیار دواخراوە، بەڵام کورسییەکانی ئەو پارێزگایانە پارێزراو دەبن". نەوار نەجمە ئەوەشى ڕاگەیاند، هەڵبژاردنی پەرلەمانی سووریا لە سێ پارێزگا بۆ ماوەیەکی نادیار دواخراوە. وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، ئەوەشى خستەڕوو بڕیاری دواخستنەکە لە خواستی لیژنەکە سەرچاوەی گرتووە بۆ دەستەبەرکردنی نوێنەرایەتی دادپەروەرانە لە ئەنجوومەنی گەل بۆ هەر سێ پارێزگاکە، جەختیشی کردەوە کە کورسییە تەرخانکراوەکان بە تەرخانکراو دەمێننەوە تا ئەوکاتەی هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت. ئەحمەد شەرع سەرۆک کۆماری سوریا پێشتر فەرمانی ژمارە (١٤٣)ی ساڵی ٢٠٢٥ی دەرکردبوو، کە سیستەمی هەڵبژاردنی کاتی بۆ ئەنجومەنی گەلی سوریا پەسەند کرد. بڕیارە لە نێوان 15-20ی ئەیلوولی 2025 هەڵبژاردنی پەرلەمانی سووریا بەڕێوە بچێت. ئەحمەد شەرع سەرۆكی قۆناغی راگوزەری سوریا مەرسومێكی دەكردووەو بەپێ ئەو مەرسومە (سیستەمی هەڵبژاردنی كاتیی ئەنجومەنی گەل)ی پەسەندكردووە. سیستەمەكە قەدەغەی كردووە (پارێزگار، سەرۆك وەزیرانەكانی پێشوو) خۆیان بۆ پەرلەمانی نوێ كاندید بكەن، هاوكات قەدەغەی كردووە "ئەوانەی بانگەشە بۆ دابەشبوونی سوریاو جیابوونەوە" دەكەن خۆیان كاندید بكەن، رەنگە لەمەدا بە پلەی یەكەم كورد بە ئامانج گیرا بێت، ئەوانەشی كە پشتیوانییان لە رژێمی پێشووی ئەسەد كردووە بە هەمان شێوە كاندیدبوونیان قەدەغەكراوە.  بەگوێرەی سیستەمە پەسەندكراوەكە، ژمارەی ئەندامانی ئەنجومەنی گەلی سوریا لە (210) كەس پێكدێت، دوو لەسەر سێی ئەم كەسانە بەگوێرەی حوكمەكانی مەرسومەكەی ئەحمەد شەرع هەڵدەبژێردرێن و كورسییەكان بەگوێرەی ژمارەی دانیشتووان بەسەر پارێزگاكاندا دابەشدەكرێت.

بەپێى زانیارى چەند سەرچاوەیەکى ئاگادار، شاندى باڵاى هەرێمى کوردستان لە سەرەتاى ئەم هەفتەیەدا سەردانى بەغداد دەکات، بۆ یەکلاکردنەوەى پرسى داهاتى نانەوتی و هەناردەکردنەوەى نەوت. چوارشەممەى ڕابردوو، شاندێکى هەرێم و شاندێکی حکومەتی فیدراڵ لە بەغداد کۆبوونەوە، تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق و کەمال محەمەد وەزیری سامانە سرووشتییەکانی هەرێمی کوردستان لە کۆبوونەوەکەدا بەشداربوون، بەڵام جارێکی دیکە شاندەکەی هەرێمی کوردستان بە دەستی بەتاڵ و بەبێ هیچ رێککەوتنێک گەڕایەوە. سەرچاوەیەک لە ئەنجوومەنى وەزیرانى هەرێمى کوردستان، ڕاگەیاند: شاندى هەرێم سەرەتاى ئەم هەفتەیە جارێکى دیکە دەچنەوە بەغداد کە ئەمجارە چاوەڕوان دەکرێت ئاوات شێخ جەناب وەزیرى دارایی و ئابوورى و کەمال محەمەد وەزیرى سامانە سروشتییەکان بەوەکالەت لە شاندەکەدا بن، تاوەکو بڕیار لەسەر داهاتى نانەوتیی و هەناردەکردنەوەى نەوت بدرێت". راشیگەیاند، حکومەتى هەرێمى کوردستان 120 ملیار دینارى داهاتى نانەوتی بۆ مانگى حوزەیران ئامادە کردووە و هەر کات بڕیاردرا، دەخرێتە سەر هەژمارى دارایی وەزارەتى دارایی فیدراڵ لە لقى هەولێرى بانکى ناوەندى . باسى لەوەشکرد، کۆبوونەوەى شاندى هەرێمى کوردستان و عێراق بۆ ئەوەیە پرسى داهاتى نانەوتی تێدا یەکلایبکرێتەوە، تاوەکو گرفتەکانى بەردەم خەرجکردنى مووچە کۆتایی پێبهێندرێت. ئەمە لەکاتێکدایە، لەکۆبوونەوەى رۆژى سێشەممە 19ـى ئاب، ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق بڕیارى دابینکردنى مووچەى مانگى حوزیرانیدا بەو مەرجەى هەولێر نەوت رادەست بکات و داهاتى نانەوتی لەکاتى خۆیدا رەوانە بکات.

قەیس خەزعەلی، ئەمینداری عەسائیبی ئەهلی هەق دەڵێت: داواكانی هەڵوەشاندنەوە یان یەکخستنی هێزەکانی حەشدی شەعبی،  ئامانجیان دەرهێنانی خاڵی هێزی بنەڕەتی و گەرەنتی راستەقینەیە لە دەستی  دەوڵەتی عێراق، جەختیشیكرد: ئەوانەی ئەو داوایە دەكەن یان بە مەبەست و ئاگاداری پیلانێکن کە عێراق دەکاتە ئامانج، یان نەزان و گەمژەن.  خەزعەلی لە بۆنەیەكی ئاینیدا رایگەیاند: فشارە دەرەکییەکان دژی دەرکردنی یاسای حەشدی شەعبی، گەیشتووەتە ئاستێکی زۆر مەترسیدار، هەندێک لە هەڕەشەكان سەپاندنی سزای ئابوری لەخۆدەگرێت، کە نەوت و داهات و تەنانەت دۆلاری هەناردەکراو لەلایەن ئەمریکاوە دەگرێتەوە. وتیشی: ئامانجی ئەم فشارانە رێگریکردنە لە دەرکردنی یاسایەکی نوێ کە رەوایەتی حەشد بچەسپێنێت، بوونی چەترێكی یاسایی، بە واتای دانپێدانانی پەرلەمانی عێراقە بە حەشدی شەعبیدا وەک دەزگایەكی فەرمی. راشیگەیاند: ئەگەر داواكە پێویستی هەڵوەشاندنەوە یان تێكەڵكردنێتی، بە راشکاوی و هێمنی دەڵێم، ئێوە لە خەیاڵدان، ئەمە بۆ ئێوە لە ئەستێرەکانی ئاسمان دووترە، حەشد بۆ عێراقییەکان مەسەلەی بوون و گەرەنتییە بۆ ئاسایش و ژیانیان.

پەرلەمانتارێکی کوردی جەهەپە لە بازنەی ئامەد پەیامێکی سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری هەدەپە بڵاودەکاتەوە، کە جەخت لەسەر بایەخی کات دەکاتەوە و دەڵێت، "گەورەترین مەترسی، بەفیڕۆدانی کاتە."   ئەمڕۆ هەینی 22ی ئابی 2025 سەزگین تانریکوڵو، پەرلەمانتاری کوردی جەهەپە لە بازنەی ئامەد سەردانی سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری هەدەپە و سەلچوک مزراکلی، سەرۆکی پێشووی گەورەشارەوانیی ئامەدی لە گرتووخانەی سزا قورسەکانی ئەدیرنە کرد.   دوای سەردانەکەی، تانریکوڵو پەیامێکی ڤیدیۆیی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، تەندروستیی دەمیرتاش و مزراکلی باشە، "سڵاو و خۆشەویستییان بۆ خۆشەویستان و دۆست و هاونیشتمانییانمان هەیە. لە نزیکەوە چاودێریی پرۆسەکە دەکەن."   بە گوتەی پەرلەمانتارەکەی جەهەپە، دەمیرتاش و مزراکلی بەهۆی سنوورداریی پەیوەندییەکانیان لەنێو گرتووخانەکەدا، زانیاریی وردیان لەسەر پێشهاتەکان نییە، بەڵام پێیان وایە "گەورەترین مەترسی بەفیڕۆدانی کاتە."   تانریکوڵو گوتیشی، "پێیان راگەیاندین کە پێویستە ئەم کاتە زۆر بە باشی سوودی لێ وەربگیرێت و دەبێت هەرچی زووە کاروبارە یاساییەکان و هەنگاوە پێویستەکانی دیکە بنرێن."   جگە لە پێویستی هەموارکردنەوەی یاساکان، تانریکوڵو پێیوایە، کێشەی پەیوەست بە جێبەجێکردنی یاساش هەیە، "پێویستە ئەمانەش چارەسەر بکرێن، بۆئەوەی متمانەی کۆمەڵگە بە پرۆسەکە بەهێز بێت. کردەوە نادیموکراسییەکان بە شێوەیەکی بەردەوام زیاد دەکەن. ئەوانیش جەختیان لەوە کردەوە کە ئەمە یەکێکە لە مەترسییە هەرە گەورەکانی بەردەم پرۆسەکە."   ئەو پەرلەمانتارە کوردەی جەهەپە جەختی لە پشتگیریی دەمیرتاش و مزراکلی بۆ سەرخستنی پرۆسەی چارەسەری کردەوە و گوتی، "ئەوەیان دووپاتکردەوە، لە هەموو دۆخێکدا لەگەڵ ئاشتیدان و پشتگیری لە دەستبەرداربوون لە چەک دەکەن."   سەڵاحەدین دەمیرتاش زیاتر لە 9 ساڵە و سەلچوک مزراکلیش زیاتر لە 6 ساڵە لە زینداندان.

بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل وەڵامی ڕاپۆرتی برسێتی نەتەوەیەکگرتووەکانی لە کەرتی غەززەی دایەوەو بە "بوختان و درۆیەکى شاخدار" ناوی برد، مێژوو حوکم دەدات هەرکەسێک بڵاوی بکاتەوە. ناوبراو درێژەی بە قسەکانی دا و بانگەشەی ئەوەی کرد کە ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان چاوپۆشی لەو هەنگاوە مرۆییانەی کردووە کە ئیسرائیل لەم دواییانەدا لە غەززە گرتوویانە بەر. نەتەوە یەکگرتووەکان برسیکردنی خەڵکی غەززەی بە "تاوانی جەنگ" ناوبردووە و رایگەیاندووە: "دەبێت هەمووان بخاتە ژێر باری بەرپرسیارێتیی ویژدانییەوە،" هاوکات جەختی لە ئەرکەکانی ئیسرائیل کردووەتەوە بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بۆ دابینکردنی پێداویستییە سەرەکییەکان. راگەیاندنی قاتوقڕی لە شاری غەززە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە تەنیا ناونانی دۆخەکە نییە، بەڵکو لێکەوتەی یاسایی، سیاسی و مرۆیی گەورەی هەیە.  دوای ئەوەی رۆژی هەینی نەتەوە یەکگرتووەکان بە فەرمی قاتوقڕی لە کەرتی غەززە راگەیاند، بزووتنەوەی حەماس داوای کردنەوەی دەروازەکان، هەنگاوی خێرا بۆ راگرتنی جەنگەکە و مسۆگەرکردنی گەیشتنی هاوکارییە مرۆییە بەپەلەکان بۆ ناوچە فەلەستینییەکە دەکات.   لە راگەیێندراوێکی بزووتنەوەکەدا هاتووە، ئەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان لەبارەی برسێتی لە غەززە رایگەیاندووە، "پەڵەیەکی شەرمەزارییە" بە نێوچەوانی ئیسرائیل و پشتیوانەکانیەوە، بەڵگەیەکی حاشاهەڵنەگری نێودەوڵەتییە لەسەر ئەو تاوانەی ئیسرائیل بەرامبەر زیاتر لە دوو ملیۆن مرۆڤی گەمارۆدراو دەیکات.   بەگوێرەی راگەیێندراوەکە، ئەمە دووپاتکردنەوەی قەبارەی ئەو کارەساتە مرۆییەیە کە خەڵکی غەززە بەهۆی دەستدرێژیی بەردەوامی ئیسرائیلەوە تووشی بوون؛ باس لەوەش دەکات، ئیسرائیل سیاسەتی برسیکردن وەکو یەکێک لە ئامرازەکانی جەنگ و جینۆساید دژی خەڵکی سڤیل بەکاردەهێنێت. راگەیاندنی قاتوقڕی بە فەرمی، زیاترە لەوەی تەنیا گۆڕینی وشە و ناوەکان بێت. راگەیاندنەکە دەبێتە هاندەر بۆ دەستپێکردنی کاری مرۆیی لەسەر ئاستی جیهان، دەرگای پاڵپشتیی دارایی دەکاتەوە، هەروەها گوشاری یاسایی و سیاسیی نێودەوڵەتی لەسەر ئیسرائیل زیاد دەکات.   پێشتر راگەیاندنی هاوشێوە لە قەیرانەکانی وەک سۆماڵ و باشووری سوودان بووە هۆی وەڵامدانەوەیەکی نێودەوڵەتیی رێکخراو و هاوئاهەنگ.

سەرۆكایەتی كۆماری عیراق راگەیەنراوێكی لەبارەی روداوەكانی بەرەبەیانی ئەمڕۆی سلێمانی بڵاوكردەوە و ئاماژەی بەوەكردووە، جەخت لە دانبەخۆداگرتن و پابەند بوون بە رێكارە یاسایی و دادوەرییەكان دەكەنەوە. هەر لەو ڕاگەیەندراوەدا هاتوە: سەرۆکایەتیی کۆمار بەنیگەرانییەوە چاودێریی ئەو ڕووداوە نەخوازراوانەی کرد کە شاری سلێمانی بەخۆیەوە بینی. دەقى بەیاننامەکە.. سەرۆکایەتیی کۆمار بەنیگەرانییەوە چاودێریی ئەو ڕووداوە نەخوازراوانەی کرد کە شاری سلێمانی بەخۆیەوە بینی، کە بووە هۆی شەهیدبوونی ژمارەیەک لە کارمەندانی دەزگا ئەمنییەکان لە شارەکەدا و برینداربوونی ژمارەیەکی تر. جەخت دەکەینەوە لەسەر پێویستیی دانبەخۆداگرتن و پەنابردنە بەر ڕێکارە یاسایی و دادوەرییەکان بەپێی دەستوور و دوور لە توندوتیژی، بە شێوەیەک کە بنەماکانی دادپەروەری بچەسپێنێت و ئاسایش و سەقامگیریی هاووڵاتیان بپارێزێت. هەروەها سەرۆکایەتیی کۆمار  سەرەخۆشی و هاوخەمیی خۆی ئاراستەی خانەوادەی قوربانیان دەکات، و هیوای چاکبوونەوەی خێرا بۆ برینداران دەخوازین.  خوای گەورە سلێمانی و دانیشتووانەکەی و هەموو عێراقییەکان لە هەموو ناخۆشی و خراپەیەک بپارێزێت. سەرۆکایەتیی کۆمار هەینی ٢٢ی ئابی ٢٠٢٥

سەباح نوعمان، وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی عێراق، لەبارەی رووداوەكانی سلێمانیەوە دەلێت: دوابەدوای ئەو رووداوە ناخۆشانەی لە پارێزگای سلێمانی روویاندا، حکومەتی فیدراڵی دووپات دەکاتەوە، لایەنە پەیوەندیدارەکان رێوشوێنی یاسایی و دادوەری بگرنەبەر بەپێی بڕگەکانی دەستور. سه‌باح نوعمان، وته‌بێژی فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه‌ چه‌كداره‌كان له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، ئەوەى خستەڕوو حکومەت جەخت لەسەر گرنگی جێبەجێکردنی ئەو رێوشوێنانە دەکاتەوە بە بێلایەنی و شەفافیەتێكی تەواو، دوور لە هەر دیاردەیەكی چەکداری یان هەوڵدان بۆ ترساندنی هاوڵاتیان. وتەبێژەکەى سودانى وتى: حکومەت جەختدەكاتەوە، جێبەجێکردنی یاسا دەبێت بەجۆرێك بێت زامنی  پاراستنی شكۆی مرۆڤ و مافەکانی  بکات. باسی له‌وه‌شكردوه‌، "حكومه‌ت درێغی ناكات له‌ ڕێگریكردن له‌ ئاژاوه‌گێڕی و به‌ره‌وپێشبردنی ئاشتی كۆمه‌ڵایه‌تی و چه‌سپاندنی سه‌قامگیری، به‌رژه‌وه‌ندی پارێزگایی سلێمانی و ئاسایش و سه‌لامه‌تی گه‌له‌كه‌ی و ئاسایشی هه‌رێمی كوردستان و عێراق به‌گشتی له‌ سه‌روی هه‌مو ڕه‌چاوكردنێكه‌وه‌ ده‌مێنێته‌وه‌". سەباح نوعمان لەبەشێکى پەیامەکەیدا دەڵێت: پاراستنی ئاسایشی هاوڵاتیان لە ناوچەکەو لە سەرانسەری هەموو پارێزگاکانی عێراق ئەرکێکی نیشتمانی و ئەخلاقییە، حکومەت درێخی ناكات لە هیچ هەوڵێک بۆ رێگریکردن لە ئاشوب و پتەوكردنی ئاشتی کۆمەڵایەتی و چەسپاندنی سەقامگیری.

داعش هێرشەکانی بۆ سەر ناوچەکانی رۆژاڤای کوردستان چڕکردووەتەوە، روانگەی سوریش دەڵێ، ئەمساڵ زیاتر لە 150 جار هێرشکردووەتەسەر هێزە ئەمنییەکانی رۆژاڤا و ئەوانەی هاوکاریان بوون. بەگوێرەی راپۆرتێکی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ، لەسەرەتای ئەمساڵەوە هێرشەکانی داعش لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە زۆر زیادیکردووە، بەشێوەیەک داعش شەڕڤانان و هێزەکانی ئاسایش و ئەو کەسانەی هاوکاری هێزەکانی رۆژاڤا بووە بە ئامانج گرتووە. دەشڵێ، لە هەشت مانگدا داعش 157 هێرشیکردووەتەسەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی هەسەدە و بەهۆیەوە 45 شەڕڤان و ئاسایشی رۆژاڤا و 12 هاووڵاتی مەدەنی گیانیان لەدەستداوە و ژمارەیەکی زۆری دیکەش برینداربوون. وەک راپۆرتەکە ئاماژەی پێداوە، زۆرینەی هێرشەکانی داعش لە پارێزگای دێرەزوور، حەسەکە و رەقە بوون.