هەپەگە: هێرشەکانی سوپای تورکیا بۆ سەر پێگەکانیان بەردەوامن

  کەجەکە بەبۆنەی کۆچی دوایی سری سورەییا ئۆندەر ڕایدەگەیەنێت، لە ژیانیدا بۆ دوو گەل تێکۆشانی کرد. لە ڕێگەی کەسایەتی و کارە هونەریەکانییەوە بەشدارییەکی گەورەی لە گەشەپێدانی کۆمەڵایەتیدا کردووە.  سری سورەییا ئۆندەر شەوی سێشەممە، 15ـی نیسانی 2025 تەندروستیی تێکچوو، دواتر دەرکەوت کێشە لە شاخوێنبەری دڵی هەبووە، دوای ئەوەی 18 رۆژ لە بەشی چاودێریی چڕ مایەوە، ئێوارەی شەممە، 3-5-2025 لە نەخۆشخانەیەکی ئیستەنبووڵدا کۆچی دوایی کرد. هاوسەرۆکایەتی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە سەبارەت بە کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر ئەندامی شاندی ئیمرالی پەیامێکی سەرەخۆشی بڵاوکردەوە. کەجەکە لە پەیامەکەیدا ڕایگەیاند کە ڕاستترین ڕێگایە بۆ بەرزڕاگرتنی یادی ئۆندەر، بەهێزکردن و بەرەوپێشبردنی تێکۆشانە بۆ دیموکراسی و ئاشتی لەسەر بنەمای ڕێزگرتنمان بۆ بەڕێزی و بەرزڕاگرتنی ئامانجەکانی، درێژە بە هەوڵەکانی دەدەین.  داوا لە هەموو لایەک دەکەین لەو شوێنەی کە وازی لێهێنابوو، بە وەفاداری بە یادی بەنرخی سری سورەیا ئۆندەر تێکۆشانی دیموکراسی و ئاشتی لە ئەستۆ بگرن و هەوڵ وتێکۆشانی زیاتر بدەن بۆ بە ئەنجام گەیاندنی ئەم تێکۆشانە." دەقی پەیامەکەی کەجەکە بەم شێوەیەیە "بەداخێکی زۆرەوە بیستمان کە بەڕێز سری سورەیا ئۆندەر، پاش ئەوەی ماوەی ١٨ڕۆژ لە ژێر چاودێری چڕی نەخۆشخانەدا بەهۆی جەڵتەی دڵەوە چارەسەری بۆ دەکرا، گیانی لەدەستداوە. هەرچەندە پزیشکەکان بارودۆخیان زۆر ئاڵۆز و ناجێگیر ڕاگەیاند، بەڵام وەک هەموو کەسێک، ئێمەش لەو باوەڕەدا بووین و چاوەڕوانی ئەوەمان دەکرد کە سری سورەیا ئۆندەری هێژا بەسەرکەوتووی ئەم دۆخە تێپەڕێنێت. بەداخەوە، وا پێش نەهات. ڕۆلەی بەنرخی گەلەکەمان کە تورکیە چاوەڕوانییەکی زۆری لێ هەبوو و بە هەوڵەکانی بەشدارییەکی گرنگی لە تێکۆشانی ئازادی و دیموکراسی و ئاشتیدا کردبوو، بەداخەوە کۆچی دوایی کرد.  ڕایدەگەیەنین کە لەدەستدانی تێکۆشەرێکی وەها بەنرخ ئێمەی بەڕاستی خەمگین کرد. بەو بۆنەوە سەرەتا پرسەو سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی بنەماڵەی هێژای، دۆستانی، هاوکارانی و کۆمەڵگەی هونەری، سینەما و دەم پارتی و گەلەکەمان دەکەین و بەڕێزدارییەوە یادی بەرزی دەکەینەوە. شەهیدی ئاشتی و دیموکراسییە سری سورەیا ئۆندەر لە کاتی تێکۆشانی بۆ ئاشتی و دیموکراسی نەخۆش کەوت و بەداخەوە ژیانی لەدەستدا. بۆیە شەهیدی ئاشتی و دیموکراسیە. هەروەها سری سورەیا ئۆندەر کەسایەتیەکی گەورەی تێکۆشەر بوو.  سۆسیالیست، شۆڕشگێڕ و وڵاتپارێز بوو. ژیانی خۆی بە تێکۆشان بۆ سۆسیالیزم، دیموکراسی و ئازادی تەرخان کرد. بەو بۆنەوەش رەنجێکی زۆریدا. گرنگترین تایبەتمەندی ئەو ئەوە بوو کە؛ لە کاتێک کە پێشەنگێکی گرنگی تێکۆشانی سۆسیالیزم و بزووتنەوەی سۆسیالیستی بوو لە تورکیا، لە لایەکی دیکەشەوە لە ڕێگەی پشتیوانیەکانی لەگەڵ گەلی کورد لە تێکۆشاندا بوو.  لە ژیانیدا بۆ دوو گەل تێکۆشانی کرد. لە ڕێگەی کەسایەتی و کارە هونەریەکانییەوە بەشدارییەکی گەورەی لە گەشەپێدانی کۆمەڵایەتیدا کردووە. هەروەها بە ڕێگەی هونەرەکەیەوە بوێرانە، کاریگەرانە و بەجوانی ڕاستی کۆمەڵایەتی نیشان دەدا و ئەو دۆخەی هەبوو دەیخستە ژێر پرسیار و سەرەنجی قووڵترەوە. ڕێبازی ما‌هێرەکان و یڵماز گونایەکانی بە شێوەیەکی شایستە نوێنەرایەتی دەکرد سری سورەیا ئۆندەری ‌هێژا کە تایبەتمەندییە ئەرێنییەکانی ناتوانرێت بە زمان باسی لەسەر بکرێت، لە ڕێگەی ژیان، هونەر و تێکۆشانی خۆی بۆ سۆسیالیزم و دیموکراسی بە شێوەیەکی شایستە نوێنەرایەتی لە ڕێبازی ماهێرەکان، دەنیز، ئیبراهیم و یڵماز گونایەکانی دەکرد و یەکێک بوو لەو تێکۆشەرە گرنگانەی کە ئەم سیاسەتەی گەیاندە ڕۆژی ئەمڕۆ. ئێمە بە ڕێزدارییەوە یادی بەرز ڕادەگرین و جارێکی تر سەری ڕێزی لەبەر دادەنوێنین. لە مانگی ئایار مانگی شەهیدان شەهید بوو. بەم بۆنەیەوە، لە کەسایەتی ئەودا بە ڕێزداری و پێزانینەوە یادی هەموو شەهیدانی مانگی ئایار و سەرجەم شەهیدانی شۆڕش و دیموکراسی بەبیر دێنینەوە.

  مەزهەر ساعیدی، سەرۆکی ڕوانگەی پەرلەمانیی، رەخنەی لە كاری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەگرێت و دەڵێت، (200) پەرلەمانتار بەشداری دانیشتنەکانی پەرلەمانیان نەکردووە، ئەمە جگە لەوەی لەم خولەی ئێستادا تەنها (10) یاسا پێشنیاز کراون. ساعیدی ئاماژەی بەوەشكردووە، پەرلەمان لە کۆی (٣٢) دانیشتنی ئەم وەرزەی ئێستای تەنها شەش دانیشتنی ئەنجامداوە، بە تێکڕا رێژەی (١٧٣) پەرلەمانتار ئامادەی دانیشتنەكان بوون. سەرۆکی روانگەی پەرلەمانیی، لە لێدوانێكدا بە كەناڵی "العهد"ی وتووە، سەرۆکایەتی پەرلەمان خۆی لە بڵاوكردنەوەی ناوى ئامادەنەبوون و ئامادەبوونی پەرلەمانتاران بەدوور گرتووە، ئەوەش پێشێلکردنی روونی رێکارەکانە. بەوتەی ناوبراو، لە خولی ئێستادا تەنها (10) پێشنیازی یاسایی تۆمارکراوە، (200) پەرلەمانتار بەشداری دانیشتنەکان نەکردووەو یەک کەسیشیان قسەی نەکردووە، ئەمەی بە "تاوان" وەسفکرد. وتيشى، تێگەیشتن لە ئەرکی پەرلەمان پاشەكشێی بەخۆیەوە بینیوە، بەو پێیەی زۆرێک لە پەرلەمانتاران گۆڕاون بۆ جێبەجێکردن نەک یاسادانان. ساعدی جەختی لەوە کردەوە،  کارکردن لە پەرلەمان بووەتە ململانێی سیاسی و، بەهۆی تێنەگەیشتن لە ئەرکەکانی پەرلەمان، وەزارەتەکان پاڵیان لێداوەتەوە.

پۆلیسی بەریتانیا رایگەیاند، پێنج کەسیان بە تۆمەتی ویستی کاری تیرۆریستی لەو وڵاتە دەستگیر کردووە.  چواریان هاووڵاتی ئێرانین، بەڵام ناسنامەی پێنجەمیان ئاشکرا نەکردووە.    رۆژی شەممە، سێی نیسانی 2025، پۆلیسی بەریتانیا رایگەیاند کە پێنج گومانلێکراویان دەستگیرکردووە، لەنێویاندا چوار هاووڵاتی ئێرانی هەن بە گومانی ئەوەی پیلانی هێرشی "تیرۆریستی"ـیان لە نێو بەریتانیا هەبووە.    بەگوێرەی زانیارییەکانی پۆلیس، گومانلێکراوەکان لە شارەکانی لەندەن، سویندن و مانچستەر دەستگیر کراون و تۆمەرتبارکراون بەوەی "پیلانیان هەبووە هێرش بکەنە سەر شوێنێکی گشتیی دیاریکراو"    پۆلیس لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاندووە، دەستگیرکراوەکان تەمەنیان لەنێوان 29 بۆ 46 ساڵیدایە، بە گومانی "ئامادەکاری بۆ کردەوەی تیرۆریستی" دەستگیرکراون و ئێستاش لەژێر لێکۆڵینەوەدان و لەگەڵ ئاشکرا کردنی ناسنامەی چواریان کە هاووڵاتی ئێرانین، ناسنامەی دەستگیرکراوی پێنجەمیان ئاشکرا نەکردووە.    دۆمینیک مۆرفی، سەرۆکی بەشی دژەتیرۆری پۆلیسی بەریتانیا لەوبارەیەوە رایگەیاند، "ئەمە لێکۆڵینەوەیەکی خێرایە و ئێمە بە چڕی لەگەڵ لایەنەکانی پەیوەندیدار لەسەر هێڵین بۆ ئەوەی لە نوێترین زانیارییەکان ئاگاداریان بکەینەوە".   ئەو بەرپرسەی پۆلیسی بەریتانیا ئاماژەی بەوەدا، "لێکۆڵینەوەکان هێشتا لە قۆناخی سەرەتاییدان و ئێمە بەدوای چەندین رێگەی دیکەدا دەگەڕێین بۆ دۆزینەوەی هەر هۆکارێک لەبارەی ئەو گرووپە، لەگەڵ ئەوەش بۆ دەستنیشانکردنی ئەوەی کە ئایا هیچ مەترسییەکی زیاتر لەسەر خەڵک هەیە کە پەیوەندی بەم بابەتەوە هەبێت".   مۆرفی ئاماژەی بەوەشدا "ئێمە لە هاووڵاتییان تێدەگەین کە رەنگە نیگەران بن بەم پێشهاتە، بەڵام وەک هەمیشە داوایان لێدەکەین چاوکراوە بن و ئەگەر شتێکیان بینی یان گوێبیستی شتێکی گوماناوی بوون، راستەوخۆ پەیوەندیمان پێوە بکەن." 

  رۆژنامەی "واشنتۆن پۆست" لەزاری دوو سەرچاوەی ئاگادارەوە ئاشکرایکردووە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریکا لە مایک واڵتز، راوێژکاری پێشوی ئاسایشی نیشتمانی توڕە بووە، دوای ئەوەی وا دەرکەوتووە پشتیوانی هەڵوێستی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلی كردووە، کە پێی وایە کاتی ئەوە هاتووە گورزی سەربازی لە ئێران بوەشێنرێت. بەگوێرەی ئەو دوو سەرچاوەیە، واڵتز گفتوگۆیەكی چڕی لەگەڵ ناتانیاهۆ سەبارەت بە بژاردە سەربازییەکان لەدژی تاران ئەنجامداوە، ئەوەش پێش کۆبونەوەی نێوان ناتانیاهۆ و ترەمپ لە كۆشكی سپی. ئاماژەیان بەوەشكردووە، هەرچەندە واڵتز بۆ چەند هەفتەیەکیش لە پۆستەکەی مایەوە، سەرەڕای بڵاوبونەوەی "ئابڕوبەری سیگناڵ"، بەڵام بێزاری ترەمپ لە جۆش و خرۆشی بەردەواميی بۆ بەکارهێنانی هێزی سەربازی دژی ئێران، بڕیاری دوورخستنەوەی خێراتر کردووە. هەندێک لە ئیدارەی ئەمریکا پێیان وایە، واڵتز هەوڵیداوە پارسەنگەكە بەرەو کردەوەی سەربازی بگۆڕێت، بە هەماهەنگی تەواو لەگەڵ ئیسرائیلییەکان هەڵسوكەوتی كردووە.

  فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات بۆ کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر، لە پەیامێکدا ڕایگەیاند: هەوڵەکانی ئۆندەر بۆ سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی بۆ هەمیشە لە هزری گەلان دەمێنێتەوە. مەزڵوم عەبدی لەپەیامەکەیدا دەڵێت: هەواڵی کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر خەمباری کردین، هەوڵەکانی ئۆندەر بۆ ئاشتی و چارەسەری و پێکەوەژیان جێگەی خۆی لە دڵ و یادەوەری خەڵکیدا گرتووە فەرماندەی گشتیی هەسەدە وتیشى: پرسە و سەرەخۆشی خۆمان ئاراستەی بنەماڵەی بەڕێزیان و دۆستان و دەم پارتی دەکەین. ئەمڕۆ شه‌ممه‌، 3ـی ئایاری 2025، مێدیاكانی توركیا بڵاویان كرده‌وه‌، سری سوره‌یا ئۆندەر، بریکاری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا و پەرلەمانتاری پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) کە هاوکات ئەندامی شاندی ئیمراڵییشە، له‌ ته‌مه‌نی 63 ساڵی كۆچی دوایی كرد. هاوكات نه‌خۆشخانه‌ی فلۆرێنس لە ئیستانبوڵ، كه‌ لێی خه‌وێندرابوو، ڕایگەیاندراوێکی بڵاو کردووه‌ته‌وه‌ و تێیدا هاتووە، ئۆندەر، ئەمڕۆ کاتژمێر 16:10 بەهۆی لەکارکەوتنی چەندین ئەندامی جەستەی گیانی سپارد. ئۆندەر لە 15 نیسانی ئەمساڵدا، بەهۆی جەڵتەی دڵەوە بەپەلە گەیاندرایە نەخۆشخانە و نەشتەرگەری بۆ کرا. بۆ ماوەی 18 ڕۆژ لەژێر چاودێری پزیشکیدا بوو.

بەبۆنەی کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر، لاهور شێخ جەنگی پەیامێکی بڵاوکردەوەو تیایدا دەڵێت: لەدەستدانی ئۆندەر لەم کاتە هەستیارەدا، کە پرۆسەی چارەسەری و ئاشتی لە تورکیا دەستیپێکردووە، خەسارەتێکی گەورەیە لە خودی پرۆسەکە بەتایبەتی و لە خەباتی رەوای دۆزی گەلى کورد لە تورکیا و باکورى کوردستان لەپەیامەکەدا هاتووە بەخەم و پەژارەیەکی قوڵەوە، هەواڵی گیانلەدەستدانی سیاسەتمەدار و هونەرمەند و پەرلەمانتاری تێکۆشەر سری سورەیا ئۆندەرمان بیست. هەروەها دەشڵێت لەدەستدانی ئۆندەر لەم کاتە هەستیارەدا، کە پرۆسەی چارەسەری و ئاشتی لە تورکیا دەستیپێکردووە، خەسارەتێکی گەورەیە لە خودی پرۆسەکە بەتایبەتی و لە خەباتی رەوای دۆزی گەلى کورد لە تورکیا و باکورى کوردستان. دەقى پەیامەکە.. بەخەم و پەژارەیەکی قوڵەوە، هەواڵی گیانلەدەستدانی سیاسەتمەدار و هونەرمەند و پەرلەمانتاری تێکۆشەر سری سورەیا ئۆندەرمان بیست. لەدەستدانی ئۆندەر لەم کاتە هەستیارەدا، کە پرۆسەی چارەسەری و ئاشتی لە تورکیا دەستیپێکردووە، خەسارەتێکی گەورەیە لە خودی پرۆسەکە بەتایبەتی و لە خەباتی رەوای دۆزی گەلى کورد لە تورکیا و باکورى کوردستان. کۆچى دوایی ئۆندەر هەڵقوڵاوی ئەو حەقیقەتە مێژوویی و بەرجەستەکراوەیە کە بەرێزیان لەژیانیدا پێی دەناسرایەوە، بەوەی کە کەسایەتییەکی ئاشتیخواز، عەدالەتگەر و دڵسۆز بەگەلی کورد و تورکیش بوو. خەباتی ئەو لەسەر بنەمای دیموکراسی، چەسپاندنی مافی گەلان، رێزگرتن لە ئیرادە و شکۆی مرۆڤ بونیادنرابوو، هەر بۆیە لەژیانیدا دووچاری تەنگژە و چەرمەسەری و گرتن و زیندانیکردن بویەوە. لەم بۆنە ماتەمەدا، وێرای ناردنی پەیامی سەرخۆشی خۆم بۆ خێزان و خانەوادە و هاوڕێباز و تەواوی گەلەکەمان، لە هەمانکاتدا داوا لە حکومەتی تورکیا دەکەم کە ئەم رووداوە نەک هەنگاوەکانی پرۆسەی چارەسەری پرسی کورد لاواز نەکات، بەڵکو مەرگی سری سورەیا ئۆندەر وەک پاڵەوانی ئاشتی بکاتە هەوێنی چەسپاندنی ئارامی و ئاشتییەکی سەرکەوتووی رەگداکووتاو بەئامانجی حەسانەوەی گەلانی کورد و تورک لەناوچەکە. لاهور شێخ جەنگی

عەبدوڵا ئ.ۆج.ەلان رایگەیاند، بە کۆچی دوایی سڕی سوورەیا ئۆندەر ئەنادۆڵ و تورکمانەکان رۆڵەیەکی مەزنیان لەدەستدا، ئەو کەسێکی زۆر بەنرخ بوو، ڕۆڵەیەکی ڕاستەقینەی گەل بوو. دەقی پەیامەکەی ئ.ۆج.ەلان کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەری ئازیزمان خەمێکی قوڵی لە دڵماندا چاند. ئەو کەسێکی زۆر بەنرخ بوو، ڕۆڵەیەکی ڕاستەقینەی گەل بوو.  نەریتی ئەنادۆڵ و تورکمان ڕۆڵەیەکی گەورەی لەدەستدا، هەموو پێکهاتەکان و گەلانی جوگرافیاکەمان هەڤاڵێکی گەورەیان لەدەستدا.  ڕێزێکی زۆرم بۆ یادەوەرییەکەی هەیە، کۆشش و ماندووبوونێکی لەبیرنەکراوی هەبوو بۆ پێکەوە ژیانی ئاشتیانە.  شارەزایییەکی وەستایانە هەبوو لە گۆڕینی هەموو نەرێنییەکان بۆ ئەرێنی. شوناسێکی ڕاستەقینەی ئاشتی و کولتووری ئاشتی بوو. ئەو زۆر باش دەیزانی کە ئاشتی و پرۆسەی ئاشتی سوودی بۆ هەموومان دەبێت و ئەمەش حەسرەتی گەورەی ئەو بوو.  ئەم هیوایە هەرگیز ناتوانرێت بە تەواونەکراوی بمێنێتەوە. ئەوەی بۆ هەموومان گرنگە، هەڵگرتنی ئەم ڕۆحە بەرەو ئاشتی و تاجی لە سەر ناوی سری سورەیە ئۆندەر. جارێکی تر پەرۆشی هەمیشەیی خۆم بۆ یادەوەری تۆ دەرئەبڕم. پرسە و سەرەخۆشی خۆم ئاراستەی بنەماڵە بەنرخەکەی و دۆستان و ئازیزان و هەموو گەلەکەمان دەکەم.  پرسە و سەرەخۆشیم بۆ هەموو لایەک. عەبدوڵڵا ئ.ۆج.ەلان  ٣ی ئایاری ٢٠٢٥

نێچیرڤان بارزانی پەیامێکی سەرەخۆشی بۆ کۆچی دوایی سری سورەییا بڵاوکردەوە و دەڵێت، نموونه‌یه‌کی باڵای ئاشتیخوازی و مرۆڤپه‌روه‌ریی نیشان دا و‌ جێی رێز و پێزانینی هه‌مووان بوو. ئەمڕۆ شەممە، 03-05-2025، سری سورەییا ئۆندەر، بریکاری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا و پەرلەمانتاری دەم پارتی کە هاوکات شاندی دەم پارتی بوو بۆ دیدارەکانی ئیمراڵی، کۆچی دواییکرد. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان "سه‌ره‌خۆشیی قووڵ" لە خێزان، که‌سوکار، هاوڕێیانی سری سورەییا و ده‌م پارتی دەکات و دەڵێت، "هاوسۆز و هاوخه‌میانم". لە پەیامەکەیدا دەڵێت، "خوالێخۆشبوو ئۆنده‌ر چ وه‌ک یاریده‌ده‌ری سه‌رۆکی په‌رله‌مانی تورکیا و چ وه‌ک ئه‌ندامی شاندی ئیمرالی، به‌ رۆڵ و هه‌وڵ و تێکۆشانی له‌پێناو سه‌رخستنی پرۆسه‌ی ئاشتیدا له‌ تورکیا، به‌ بیر و کرده‌وه‌ و کارکردنی دڵسۆزانه‌ی له‌پێناو ئاشتی و برایه‌تی و پێکه‌وه‌ژیانی ئاشتیانه‌دا هەروەها دەشڵێت: نموونه‌یه‌کی باڵای ئاشتیخوازی و مرۆڤپه‌روه‌ریی نیشان دا که‌ جێی رێز و پێزانینی هه‌مووان بوو. دەقی پەیامی هاوخەمیی نێچیرڤان بارزانی بۆ کۆچی دوایی سری سورەییا ئۆندەر:   به‌ داخه‌وه‌ هه‌واڵی کۆچی دواییی سیاسه‌تمه‌داری ناوداری تورکیا خوالێخۆشبوو سڕی سوره‌ییا ئۆنده‌رم بیست. سه‌ره‌خۆشیی قووڵم پێشکه‌ش به‌ خێزان و که‌سوکار و هاوڕێیانی و ده‌م پارتی ده‌که‌م، هاوسۆز و هاوخه‌میانم. له‌ خوای مه‌زن داواکارم گیانی به‌ به‌زه‌یی و میهربانیی خۆی شاد بکات و ئارامی و دڵنه‌وایی به‌ هه‌مووان ببه‌خشێت.   خوالێخۆشبوو ئۆنده‌ر چ وه‌ک یاریده‌ده‌ری سه‌رۆکی په‌رله‌مانی تورکیا و چ وه‌ک ئه‌ندامی شاندی ئیمرالی، به‌ رۆڵ و هه‌وڵ و تێکۆشانی له‌پێناو سه‌رخستنی پرۆسه‌ی ئاشتیدا له‌ تورکیا، به‌ بیر و کرده‌وه‌ و کارکردنی دڵسۆزانه‌ی له‌پێناو ئاشتی و برایه‌تی و پێکه‌وه‌ژیانی ئاشتیانه‌دا، نموونه‌یه‌کی باڵای ئاشتیخوازی و مرۆڤپه‌روه‌ریی نیشان دا که‌ جێی رێز و پێزانینی هه‌مووان بوو. بۆیه‌ هه‌میشه‌ یادی ئەو له‌ ویژدانی هه‌موو ئه‌وانه‌دا که‌ بڕوایان به‌ ئاشتییه‌، به‌ زیندوویی ده‌مێنێته‌وه‌.   نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان ٢٠٢٥/٥/٣

بارزانی ڕایدەگەیەنێت بەداخێکی زۆرەوە هەواڵی کۆچی دوایی سری سورەییا ئۆندەری پێگەیشتووە و هەوڵەکانی بە ئاراستەی چارەسەری ئاشتی لە تورکیا جێگەی پێزانینێکی زۆرە. شەممە 3ـی ئایاری 2025، مەسعود بارزانی، بۆ کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر، ئەندامی شاندی ئیمراڵی، پەیامێکی سەرەخۆشیی بڵاو کردەوە. لە پەیامەکەی بارزانیدا هاتووە، بە داخێکی زۆرەوە هەواڵی کۆچی دوایی کەسایەتی و سیاسەتمەداری تورکیا و هاوسەرۆکی پێشووی دەم پارتی و بریکاری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا (سری سورەیا ئۆندەر)ـم پێ گەییشت. بارزانی دەڵێت: خوا لێخۆشبوو سری سورەیا ئۆندەر، کە ئەندامی شاندی ئیمراڵیش بوو، بەشی زۆری ژیانی خۆی بۆ خەباتی سیاسی و ئاشتییانە تەرخان کرد و هەوڵەکانی بە ئاراستەی چارەسەری ئاشتی لە تورکیا جێگەی پێزانینێکی زۆرە. لە بەشێکی دیکەی پەیامەکەدا هاتووە، پرسە و سەرەخۆشیی خۆم ئاراستەی خانەوادە، کەسوکار، دۆست، هەڤاڵ و هاوفکرانی خوالێخۆشبوو سری سورەیا ئۆندەر و سەرکردایەتی، ئەندام و لایەنگرانی دەم پارتی دەکەم و خۆم بە هاوبەشی خەمیان دەزانم. هەروەها وتیشی: لە خوای گەورە داواکارم ڕۆحی خوالێخۆشبوو بە بەهەشتی بەرین شاد بکات و سەبر و ئارامی بە گشت لایەک ببەخشێت. شه‌ممه‌، 3ـی ئایاری 2025، سری سوره‌یا ئۆندەر، بریکاری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا و پەرلەمانتاری پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) کە هاوکات ئەندامی شاندی ئیمراڵییشە، دوای 18 ڕۆژ مانەوە لە نەخۆشخانە، گیانی لەدەست دا. سری سوره‌یا ئۆنده‌ر، لە ساڵی 1962 لە پارێزگەی سەمسووری باکووری کوردستان لەدایک بووە؛ لە کۆلێژی زانستە سیاسییەکانی لە زانکۆی ئەنقەرە خوێندووە و تاوەکوو قۆناغی دوو بەردەوام بووە.

  سری سورەیا ئۆندەر لە ساڵی 1962 لە شاری ئادیەمانی باکوری کوردستان لە یەکێک لە خێزانە سۆسیالیستییەکان لەدایک بووە.  ئەو لە تەمەنی هەشت ساڵیدا باوکی کۆچی دوایی دەکات کە یەکێک بوو لە دامەزرێنەرانی ڕێکخراوی ئادیامانی پارتی کرێکارانی تورکیا. مامی خوێندکاری سەعید نورسی دامەزرێنەری بزووتنەوەی نورچولوک بوو. لەخانەوادەیەکی تورکمان بوو له شاری ئادیامان، که زۆرینەی دراوسێ و ناسراوەکانیان کورد بون، بە خوێندنەوە هەندێک لەو کتێبە ئەدەبیانەی لە باوکیەوە بۆ مابونەوە بە سۆسیالیزم و ئایدایای چەپ ئاشنا دەبێت، لە تەمەنی گەنجیدا پەیوەندی دەکات بە گروپە شۆڕشگێڕ و سۆسیالیستەکانەوە  ساڵی ١٩٧٨ خوێندکاری ئامادەیی بوو، بەڵام بەهۆی بەشداریکردنی لە خۆپیشاندانێکدا دژ بە کۆمەڵکوژی مەڕەش دەستگیر دەکرێت ئەوەش دەبێتە یەکەم ئەزمونی زیندانی کردنی.  چەندین جار لە تەمەنی گەنجیدا دەستگیر و زیندانی دەکرێت دوای تەواوکردنی خوێندنی ئامادەیی، زانستی سیاسەت لە زانکۆی ئەنقەرە وەردەگیرێت کاتێک کودەتای ١٢ی ئەیلوولی ساڵی ١٩٨٠ لە تورکیا دێتە ئاراوە سری سورەیا ئۆندەر تەمەنی ١٨ ساڵان بوو. پاش ساڵێک بەهۆی کاری سیاسییەوە دەستبەسەر و ڕەوانەی زیندانی مەمەک دەکرێت و ماوەی 7 ساڵ لە ژێر ئەشکەنجەی زیندان دەمێنێتەوە پاش ئازادبونیشی ماوەیەک ڕوودەکاتە وڵاتانی ئەوروپا . سری سورەیا ئۆندەر هەر لە تەمەنی لاوێتیەوە ئاشنای کاری فۆتۆگرافەری و سینەما دەبێت و ئەو ئارەزوەی لەگەڵدا گەورە دەبێت و چەندین دەقی ئەدەبی دەنوسێت ، لە ساڵی ٢٠٠٦ دا سیناریۆی فیلمی بەینەلملەل دەنوسێت و هەرخۆشی دەرهێنانی بۆ دەکات.   دواتر لە ساڵی ٢٠٠٨دا سیناریۆی فیلمی ئەو منداڵانە دەنوسێت، ساڵی ٢٠١٠ لە ڕۆژنامەکانی بیرگون و ڕادیکاڵ دەبێتە ستووننوس، سری سورەیا ئۆندەر لە ساڵی ٢٠١١  دا وەک کاندیدێکی سەربەخۆی بلۆکی کرێکاران، ئازادی و دیموکراسی، وەک پەرلەمانتاری ئەستەنبوڵ هەڵبژێردرا، پاشان دەبێتە ئەندام لە پارتی ئاشتی و دیموکراسی بەدەپە. لەساڵی ٢٠١٣ لەچالاکی پارکی گەزی ئستەمبوڵ بەشداری دەکات، بەهۆی هێرشی پۆلیس بۆ سەر خۆپێشاندەران لەوێ ئۆندەر بریندار دەبێت. دیمەنی ئەو لەچالاکیەکەدا کە ڕێگری لە شۆفێل دەکات پارکەکە تێکبدەن سەرنج ڕاکێشبوو. ئەوکات ڕەخنە لە بەدەپە گیرابوو کە بەباشی بەشداری چالاکیەکان نابن و پرسەکەیان گرێدابووەوە بە پڕۆسەی چارەسەرییەوە، سری سورەیا ئۆندەر لە قۆناغی چارەسەری نێوان ساڵانی ٢٠١٣ و ٢٠١٥ کارەکتەرێکی سەرەکی بوو. ئەندامی ئەو شاندە بوو کە دەچوونە ئیمراڵی و قەندیل، ئەو لە نەورۆزی ساڵی ٢٠١٣ دا بانگەوازی عەبدوڵا ئۆجەلانى بۆ کشانەوەی گەریلا لە سنورەکان خوێندەوە. عەبدوڵا ئۆجەلان و سری سورەیا ئۆندەر یەکێکیان لە ئیمراڵی کە نیگاکانی هەر کەس لەسەر ئەوە، ئەوی دیکەش دوای گەڕانەوەی لە ئیمراڵی سەرنجی ڕایگشتی لەسەر بوو، ئۆندەر بەرلە دروستبوونی پەکەکە عەبدوڵا ئۆجەلانى دەناسی. لەساڵی ١٩٧٦ دا بەیەکتر ئاشنا ببوون، ئەوەش لە پەڕتوکی تێبینیەکانی ئیمراڵیدا پشتڕاست کراوەتەوە. لەیدارێكی ئیمراڵیدا ئۆندەر بە ئۆجەلانى گوتبوو، سەرۆکی بەڕێز کاتێک ئێوە بۆ یەکەمین جار هاتنە سامسۆر من تەمەنم ١٤ بۆ ١٥ ساڵان بوو ئێوەم بردە لای حەسەن یوروڵماز. ئەو دیدارە لە پەڕتوکی عەبدوڵا ئۆجالان لە ئامارا هەتا ئیمراڵی موسلم یوجەدا بەبەرفراوانی ئاماژەی پێکراوە. پاشان ئۆندەر لەساڵی ١٩٧٦ دا دەچێتە گوندی ئامارای واری لەدایکبوونی ئۆجەلان. لەوێوە دەچێتە سامسۆر و وەک گەنجێکی تەمەن ١٤ ساڵان پێشوازی لە عەبدوڵا ئۆجەلان  دەکات و لەگەڵیدا دەچێتە ماڵی ئاپۆچییەکان. ئۆندەر لە قۆناغی چارەسەریدا کارەکتەرێکی سەرەکی بوو، ساڵی ٢٠١٣ هەتا ٢٠١٥ ڕۆڵی بناغەیی لەپڕۆسەکەدا گێڕا. ڕۆڵی ئۆندەر لەو قۆناغەدا لەبەرچاو و بەکاریگەر بوو، هەمیشە هەوڵەکانی هیوابەخش و ئەرێنی بوون، وەک خۆی دەیگوت، بەپەیڤە خۆش و پێکەنییەکانی زۆربەی کێشەکانی نەرم دەکرد. ئۆجەلان زۆرجار سری سورەیا ئۆندەری هۆشیار کردبووەوە و پێیگوتبوو ئاسایشی خۆت بپارێزە.

کۆمیسیۆنی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ پرسى سوریا رۆژی شەممە هۆشداریدا و رایگەیاند، پەرەسەندنەکانى ئەم دواییە و توندوتیژی و پێکدادان لە نزیک دیمەشق بە قووڵی جێگەی نیگەرانییە. کۆمسیۆنەکە رایگەیاندووە، بە گوێرەى زانیارییەکان، زانیارییەکان لە شەڕ و پێکدادانەکانی ئەم دواییە لە چەند ناوچەیەکی سوریا، بە تایبەتی جەرامانە و ئەشرەفیە سەحنایە، زیاتر لە 100 کەس کوژراون. لیژنەکە لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەشکردووە، بەهۆی بەردەوامی هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیلیش بۆ سەرانسەری خاکی سوریا، مەترسیی زیاتر پارچەپارچەبوون و زیانگەیاندن بە هاووڵاتیانی مەدەنی زیاتر بووە. ئاماژەی بەوەشکرد، بڵاوبوونەوەی هاندانی توندوتیژى و قسەی رق و کینە، لە سۆشیال میدیا، سووتەمەنی توندوتیژییە و هەڕەشە لە یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی سوریا دەکات و ئەوەش مەترسییەکان زیاد دەکات. لیژنەکە داوای لە هەموو لایەنەکان کردووە، دەستبەجێ شەڕەکان رابگرن و هەموو رێگەیەک بۆ کەمکردنەوەی توندووتیژییەکان و گفتوگۆدا بگیرێنە بەر، جەختیشیکردووەتەوە، دەبێت ئەولەویەت بدرێت بە پاراستنی هاووڵاتیانی مەدەنی و دەستەبەرکردنی مافە سەرەتاییەکانیان. هەروەها کۆمسیۆنەکە روونیکردووەتەوە، دەبێت حکومەتی کاتی لێکۆڵینەوەی خێرا و بێلایەن و شەفاف و سەربەخۆ لەم پێشێلکارییانە بکات، کە لە ناوچە جیاوازەکان کراون. ئەمە لەکاتێکدایە، سوپاى ئیسرائیل بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە، چەند ناوچەیەکى جیاى سوریاى کردە ئامانج و ئەوەشى بە فەرمى پشتڕاستکردەوە.  

  وەزیری بەرگریی عێراق دەڵێت، لەگەڵ سووریا بەرێژەی ٪99 سنوورەکانی عێراق پارێزراوە و ئەو 1٪ەی ماوە، تەنیا بۆ ئەگەری روودانی دزەکردنی چەکدار و هەڵەی سەربازیی دیاریکراوە. سابت عەباسی، وەزیری بەرگریی عێراق لە دیمانەیەکدا لەبارەی سنوورەکانی نێوان عێراق و سووریا رایگەیاندووە، لەپاش کەوتنی دەسەڵاتی ئەسەد، وەک پێویست مامەڵە لەگەڵ ئەو سنوورانە کراوە و هێزی ئەمنی و تایبەتی تیادا بڵاوکراوەتەوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، لە سنوورەکانەوە جوڵەی داعش بەدیکراوە بەتایبەتی لە بیابانی تەدموور و ناوچەکانی بەرامبەری لە عێراق، وەکخۆی دەڵێت، جگە لەوەی لە سووریاوە هێزی تایبەت رەوانەی ئەو ناوچانە کراوە، بەڵام ئەو جوڵانە کۆنترۆڵکراون و لەگەڵ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە هەماهەنگیدان. وەزیری بەرگریی عێراق ئاشکراشیکردووە، لە ئەمساڵدا ژمارەیەکی زۆر لە ئەندامانی داعش کوژراون کە بەشێکیان والی و فەرماندەی ناسراوی ئەو رێکخراوە بوون. لەبارەی دانوستانەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا، سابت عەباسی دەڵێت، لە دانوستانەکاندا بەشێوەیەکی راستەوخۆ باس لە گرووپە چەکدارەکانی عێراق نەکراوە، چونکە ئەوە بە کێشەیەکی ناوخۆیی عێراق دادەنرێت. دەشڵێت، بەشێکی زۆری ئەو گرووپانە لەژێر کۆنترۆڵی دەستەی حەشدی شەعبیدان، بۆ بەشەکەی دیکەشی، لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێراقدا، بەردەوامن لە گفتوگۆکردن و فشاری زیاتر بۆ چەکداماڵین و کۆکردنەوەی چەک لەچوارچێوەی دەوڵەتدا.

  دانوستانەکان سەبارەت بە پرسی ئەتۆمی ئێران پەرەسەندنێکی بەرچاوى بەخۆوە بینیوە، زانیاریی نوێش دزەپێکراوە و ئاژانسى رۆیتەرزیش دەڵێت، “چوارچێوەی سەرەتایی” بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی نێوان واشنتۆن و تاران دانراوە، کە ئەم چوارچێوەیە لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای رێککەوتنی ساڵی 2015 دانراوە، لەگەڵ چەند هەموارکردنەوەیەک بۆ ئەو رێککەوتنە. زانیارییە دزەپێکراوەکان و پێشهاتە نوێیەکان مشتومڕیان لەسەر سروشتی رێککەوتنە پێشبینیکراوەکە دروست کردووە، بەوەى ئایا گفتوگۆکان جدین؟ یان تەنها ئاگربەستێکی تەکنیکییە، کە دەرگاى قەیرانەکە بە کراوەیی دەهێڵێتەوە؟ بەگوێرەی ئاژانسی رۆیتەرز، تاران پێشنیازى راگرتنی بەرهەمهێنانی ئەو مووشەکانەی توانای هەڵگرتنی کڵاوەى ئەتۆمییان هەیە، وەک ساز بۆ رۆژائاوە لێکداوەتەوە، ئەمەش گومانەکانى لەبارەى بەردەوامى دانوستانەکان زیادکردووە. موسادق پوور، بەڕێوەبەری ناوەندیی لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکانی ئێران لەو بارەوە قسەى بۆ سکاى نیوز کردووە و ئاشکرایکردووە، رێککەوتنێک نزیکە، بەڵام هۆشدارییدا لە “زیادەڕەوی” رەتکردنەوەى پێشنیازەکان، ئەوەش بەهۆى ئەوەى بەشێک لە بەرپرسانى ئەمریکا لەگەڵ رێککەوتنەکەدا نین زانیارییەکان ئاماژە بەوەش دەکەن، کە رێککەوتنە پێشنیازکراوەکە بریتییە لەکەمکردنەوەی پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ لەسەدا 3.67 و کەمکردنەوەى رێژەى هەناردەى یۆرانیۆم و زیادکردنى ژمارەى چاودێرەکان لە ناوەندە ئەتۆمییەکانى ئێران، ئەمە جگە لەدانانى کۆت و بەند بۆ بەرهەمهێنانى مووشەک لە ئێران. بە گوتەی موسادق پوور، ئێران “بەشێک لەم پێشنیازانە بە پاشەکشە نازانێت”، بەڵکو واى دەبینێت، ئەوە پلانى خۆیەتى و نایەوێت پرسى ئەتۆمى بۆ بوارى سەربازى بەکاربهێنێت. لەلایەکى دیکەوە ئیسرائیل ئەو رێککەوتنە بە “دووبارەبوونەوەی رێککەوتنی ساڵی 2015” دەبینێت و جەختی لەسەر پابەندبوونی بە داواکاری “پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ ئاستى سفر” و هەڵوەشاندنەوەی تەواوەتی بەرنامە ئەتۆمی و مووشەکییەکەى ئێران و کردووەتەوە. ئالۆن ئەڤیتار، راوێژکاری پێشووی وەزارەتی بەرگریی ئیسرائیل لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ بەرنامەی “ژووری هەواڵ”ـی سکای نیوز رایگەیاند، حکومەتی ئیسرائیل سێ رێگا لەبەرچاو دەگرێت، کە ئەوانیش برینیت لە بەردەوامبوون لە فشارەکانی واشنتۆن بۆ هەموارکردنەوەی رێککەوتنەکە و چڕکردنەوەی چالاکی هەواڵگریی بۆ پەکخستنی بەرنامەی ئەتۆمى ئێران و بژاردەی سەربازی ئەگەر رێگای یەکەم و دووەم شکستیهێنا. ئاڤیتار وێڕای داننان بە توانای ئیسرائیل بۆ ئەنجامدانی هێرشی ئاسمانیی سنووردار بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، جەختی لەوە کردووەتەوە، “هەر کارێکی گەورە و هێرشى فراوان لە دژى ئێران بەبێ هەماهەنگی تەواو لەگەڵ ئەمریکا ئەنجامنادرێت”. هەروەها بە گوێرەى راپۆرتێکى ئەسۆشیەیتد پرێس، واشنتۆن تەلئەبیبی ئاگادارکردووەتەوە، دانوستان لەگەڵ ئێران بەردەوامە، بۆیە پشتیوانی لە هیچ هێرشێکی سەربازی ناکات. هەر بە گوێرەى راپۆرتەکە، بەمە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رووبەڕووی تەحەددای ناوخۆیی دەبێتەوە و نیگەرانیشە لەوەی سەرپێچیکردنی لە هەڵوێستی ئەمریکادا، ببێتە هۆی گۆشەگیریی سیاسی و دیپلۆماسی. لە بارەى هەڕەشەکانی ئیسرائیل، موسادق پوور ئەگەری هێرشی سەربازیی ئیسرائیلی بە بێ پشتیوانی ئەمریکا بە دوور دەزانێت و ئیسرائیل لەو بارەوە هەنگاو نانێت.

  ئەمریکا پێش سەردانەکەی ترەمپ بۆ ڕیاز ڕێککەوتنى کڕینى چەکى سەربازى و مووشەکی بە بڕی 3.5 ملیار دۆلاری لەگەڵ سعوودیە پەسەند کرد. ئەمەش لەکاتێکدایە، ئەمریکا ئامادەکاری دەکات بۆ پێشکەشکردنی پاکێجێکی چەک بە بەهای زیاتر لە 100 ملیار دۆلار لە سعودیە لە سەردانەکەى ترەمپدا. بڕیارە ناوەڕاستی ئەم مانگە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا، سەردانی سعودیە و قەتەر و ئیمارات بکات و چوار رۆژ لەو وڵاتانە بمێنێتەوە. وەزارەتى دەرەوەى ئەمریکا ڕایگەیاند، کۆنگرێسیان لەڕێککەوتنەکە ئاگادارکردووەتەوە، سعودیه لەکڕینی هەزار موشەکی ئاسمانی بۆ ئاسمانی مامناوەندی AIM-120 لەخۆدەگرێت. دەزگای هاریکاری ئاسایشی بەرگریی پنتاگۆن لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، "ئەم فرۆشتنە پێشنیار کراوە پاڵپشتی سیاسەتی دەرەوە و ئامانجەکانی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا دەکات لەڕێگەی باشترکردنی ئاسایشی وڵاتێکی هاوبەش کە بەشدارە لە سەقامگیری سیاسی و پێشکەوتنی ئابووری لە ناوچەی کەنداو". ڕێککەوتنەکە سەرەتای ڕۆژی شەممە ڕاگەیەندرا، پێدەچێت یەکێک بێت لەو فرۆشتنانەى کە ترەمپ لە سەردانەکەیدا بۆ شانشینی ئەمریکا ڕایبگەیەنێت.  سعودیە پێشتر ڕایگەیاندووە، دەیەوێت لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوودا 600 ملیار دۆلار وەبەرهێنان لە ئەمریکا بکات، پێدەچێت وەک ڕێگەیەک بێت بۆ سەرنج ڕاکێشانی ترەمپ بۆ ئەوەی جارێکی دیکە شانشینی سعودیە هەڵبژێرێت بۆ یەکەم گەشتی فەرمی وەک سەرۆک کۆمار.  کۆشکی سپی ئەمەریکا ئاشکرای کردووە؛ سەردانەکەی ترەمپ بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە رۆژانی 13 بۆ 16ـی ئایار دەخایەنێت و دەبێتە دووەم سەردانی سەرۆکی ئەمەریکا بۆ دەرەوەی وڵات لە ویلایەتی دووەمی سەرۆکایەتی لە 20ـی کانونی دوومی ئەمساڵ.

  ەڕێوەبەرایەتی خۆسەر، پێنج کەسی خانەوادەیەکی داعشی لە بنەڕەتدا ئەڵمانی، ڕادەستی وڵاتەکەیان کردەوە.  ئۆفیسی ڕاگەیاندنی پەیوەندییەکانی دەرەوەی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر ڕایگەیاند: دوێنێ شاندێکی ئەڵمانی بەسەرۆکایەتی كریستیان كلاین، سەرۆکی بەشی کاروباری کونسوڵی و یاسایی لە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا، سەردانی ڕۆژئاوای کوردستانی کردووە و لەگەڵ هاوسەرۆکی بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندیی دەرەوە گوڵستان عەلی و ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەرایەتییەکە خالید ئیبراهیم کۆبووەتەوە. بەپێی ڕاگەیاندراوەکە، لەو کۆبوونەوەیەدا، هەردوولا باسیان لە ڕەوشی سووریا بەگشتی و کۆنفرانسی کوردی و دانووستانەکانی نێوان بەڕێوبەرایەتی خۆسەر و شام کراوە، هەروەها ئەو ئاستەنگانەی خرانە بەردەم بەڕێوەبەرایەتی خۆسەرن بۆ پاراستنی خانەوادەی داعشەکان. لەچوارچێوەی ئەو سەردانەی شاندی ئەڵمانیا بۆ ڕۆژئاوای کوردستان، ئافرەتێک و چوار منداڵی ئەڵمانی کە لە خانەوادەی داعشەکانن، ڕادەستی شاندە ئەڵمانییەکە کرانەوە.