تۆم باراک: بۆ چاودێریکردنی رێککەوتنی 10 ئادار سەردانی حەسەکەم کرد

ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بە یەک وشەش باسی مووچەى نەکرد كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كۆتایی هات، هیچ بڕیارێك لەسەر ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم نەدرا.  بەوتەى سەرچاوەیەکى ئاگادار، لە کۆبوونەوەى ئەمڕۆیدا  ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق  بە یەک وشەش باسی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان نەکردوە. ئەمە لە کاتێکدایە ڕاپۆرتی ئەو لیژنەیە تەواو کراوە کە هەفتەی ڕابردوو ڕاسپێردرا بوون بۆ بابەتی نەوت و داهات ئامادەی بکەن. کۆبوونەوەکە دوا نیوەڕۆی ئەمڕۆ دەستیپێکرد و نزیکەی کاژێرێکی خایاند. بڕیاربوو وەزیری دارایی عێراق راپۆرتی وەزارەتەکەی لەبارەی کاری لیژنەکانیان لەسەر داهاتی نانەوتیی هەرێمی کوردستان بخاتەڕوو.    لەبارەی هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیش هیچ باسێک نەکرا و بڕیار نەدراوە.  لە كۆبوونەوەكەدا، بەبۆنەی چلەی ئیمام حوسێنەوە، تا پێنج شەممەی ئایندە كرا بە پشوو، بەوبۆنەیەوە پرسی موچەی هەرێمیش بۆ هەفتەی ئایندە دواكەوت.  دواین زانیارییەكان ئاماژە بەوە دەكەن، هەولێرو بەغداد تاڕادەیەك لەسەر پرسی رادەستكردنی نەوت بە (سۆمۆ) بەگوێرەی ئەو بڕەی كە هەیە گەیشتونەتە رێككەوتن، بەڵام لەسەر داهاتە نانەوتییەكان كە بەغداد داوای 120 ملیار دیناری مانگانە دەكات ناكۆكی هەیەو هەرێم بەم بڕە پارەیە قایل نییە.  

وەزارەتی تەندروستی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە، ڕایگەیاند، 621 کەس بەهۆی دزەکردنی گازی کلۆرەوە لە وێستگەیەکی ئاو ژەهراوى بوون، ئەو وێستگەیە تایبەتە بەپاککردنەوەى ئاوى خواردنەوە بۆ زیارەتکارانی شیعە دانراوەو کەوتەوە سەر ڕێگەی کەربەلا. بەپێى ڕاگەیەندراوەى وەزارەتەکە زۆرینەى ئەوانەى براونەتە نەخۆشخانە تەندروستیان زۆرباشەو دواى وەرگرتنى چارەسەر نەخۆشخانەیان بەجێهێشتوەو تەنها چەند کەسێکى کە ماونەتەوەو مەترسى لەسەر ژیانیان نییە. پێشتر هێزە ئەمنییەکانی عێراق ڕایانگەیاندبوو حاڵەتی ژەهراوی بوونەکە "سنووردارە"و بەهۆی دزەکردنی کلۆرەوەبووە لە یەکێک لە بۆریەکانى ئاوەکەوە دەرچووە لەو وێستگەیەى کە لەسەر ڕێگای نێوان کەربەلا و نەجەفە. ڕووداوەکە شەوی یەکشەممە، لەسەر ڕێگای بەیەکەوە گرێدانی شارەکانی نەجەف و کەربەلا ڕوویداوە، کە مەزارەکانی ئیمام حسێن و عەباسی برای لێیە. شاری کەربەلا کە دەکەوێتە ١١٠ کیلۆمەتر لە باشووری بەغداوە، لەم هەفتەیەدا پێشوازی لە ملیۆنان حاجی شیعەى لە ناوخۆی عێراق و دەرەوەی وڵات و بەتایبەتی ئێرانەوە دەکات بۆ یادکردنەوەی ئەم بۆنە ئایینییە. عێراق زۆرجار تووشی ڕووداو دەبێت بەهۆی تێکچوونی ژێرخانی ئابووری و جێبەجێنەکردنی ستانداردەکانی سەلامەتی، بەتایبەتی لە کەرتی گواستنەوە و بیناسازیدا. بەپێی ئاژانسی فرانس پرێس، ئەمەش دەتوانێت ببێتە هۆی ڕووداوەکان لەوانە ئاگرکەوتنەوە و داڕمانی بیناکان.

سەرچاوە ئاگادارەکان ئاشکرایان کرد کە ئێران بە ئەنقەست زانایانى ئەتۆمیی وڵاتەکەى لەترسى کوشتیان شاردوەتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی ئیسرائیل دەیان زانای ناوەکی ئێرانی کوشت لە میانەی شەڕى ١٢ ڕۆژە لەگەڵ تاراندا لەمانگى شەشى ڕابردوودا. بەرپرسێکی باڵای ئێران ڕایگەیاندووە کە زۆربەی ئەو زانایانە ماڵ و کاری زانکۆیان بەجێهێشتووە و گواستراونەتەوە بۆ شوێنی سەلامەت لە تاران یان شارەکانی کەناری باکوور کە لەگەڵ بنەماڵەکانیان لەوێ دەژین، ئەمەش بەگوێرەی ڕاپۆرتێکى ڕۆژنامەی تەلەگرافی بەریتانی. ئەو بەرپرسە زیادی کرد: زۆرینەیان ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێهێشت و گواستراونەتەوە بۆ شوێنە ئارامەکان لە تاران یان باکور. ڕوونیشی کردەوە کە "ئەوانەی لە زانکۆکان وانەیان دەگوتەوە، کەسانێک جێگەیان گرتەوە هیچ پەیوەندییەکیان بە بەرنامە ئەتۆمییەکەوە نەبووە. لەو چوارچێوەیەدا، شارەزایانی ئیسرائیل ئاماژەیان بەوە کرد کە نەوەیەکی نوێی زانایانی ئەتۆمی ئێرانی ئامادەن کاری ئەو کەسانە بگرنە دەست کە پێشتر کوژراون و بە "پیاوی مردوو" وەسفیان کرد، سەرەڕای ڕێوشوێنە ئەمنییە توندەکان کە بریتین لە خانووی سەلامەت و پاراستنی ٢٤ کاتژمێرى. هەروەها ڕوونیان کردەوە کە ئێران بەرنامەی توێژینەوەی ئەتۆمی خۆی بەجۆرێک ڕێکخستووە کە هەر ئەکتەرێکی سەرەکی یان زانایەک لانیکەم جێگرێکی هەبێت، بە گروپی دوو یان سێ کەسی کاردەکەن بۆ دڵنیابوون لەبەردەوامی لە ئەگەری هێرشکردندا. لەلایەکی دیکەوە، سەرچاوە ئیسرائیلییەکان ترسی خۆیان دەربڕی لەوەی کە ڕەنگە بەشێک لە زانایانی ڕزگاربووان جێگەی هاوکارە کوژراوەکانیان لە بەرنامەی چەکی ئەتۆمی ئێران لە ڕێکخراوی داهێنان و لێکۆڵینەوەی بەرگری کە بە کورتکراوەی فارسی SPND ناسراوە، جێگرەوەی هاوکارە کوژراوەکانیان کردبێتەوە. دەوترێت ئەو پسپۆڕانە زانایانی شارەزا لە بواری تەقەمەنی و فیزیای نیوتڕۆن و دیزاینی سەری جەنگی لەخۆدەگرن. لای خۆیەوە دانی سیترینۆڤیچ، بەرپرسی پێشووی نووسینگەی ستراتیژی ئێران لە دەزگای هەواڵگریی بەرگریی ئیسرائیل، کە لقێکی سوپای ئیسرائیلە، وتی، "ئەو شارەزایانەی ئێرانی ماونەتەوە تەنها یەک بژاردەیان لەبەردەمدایە، بینیویانە چی بەسەر هاوکارەکانیاندا هاتووە". ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو زانایانە "تیمی داهاتوو پێکدەهێنن کە کاردەکەن بۆ ئەوەی ئێران بۆمبێکی ئەتۆمی بەدەستبهێنێت و بەم شێوەیەش بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دەبنە ئامانجی ئیسرائیل". ناوبراو وتی: هەر زانایەک کە پەیوەندی بە دۆسیەی ئەتۆمیەوە هەبێت، بێ گومان تیرۆر دەکرێت یان هەڕەشەی تیرۆرى لەسەرە. لە میانەی ڕووبەڕووبوونەوەکان کە لە ١٣ی حوزەیران سەریهەڵدا، ئیسرائیل دەیان زانای ناڤۆکی و سەرکردەی سەربازی ئێرانی تیرۆر کرد و چەندین شوێنی سەربازیی لێدا. هاوکات ئەمریکا هێرشی بەهێزی بۆسەر شوێن و دامەزراوە ناوەکییە دیارەکان دەستپێکرد.

رێبەری دروزییەکانی سوریا داوای لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی لە رووداوەکانی سوەیدا دەکات حیکمەت هیجری، رێبەری رۆحیی کۆمەڵگەی دروزییەکانی سوریا، داوای ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەیەکی نێودەوڵەتیی سەربەخۆ دەکات، سەبارەت بە پێکدادانە خوێناوییەکانی ئەم دواییەی سوەیدا، کە بووە هۆی کوژرانی سەدان کەس. هیجری لە گوتارێکدا جەختی کردەوە، پێویستە ئەنجامدەرانی ئەو تاوانانە رادەستی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بکرێن و داوای ناردنی شاندی چاودێریی نێودەوڵەتی دەکەین بۆ پاراستنی خەڵکی مەدەنی. لە ماوەکانی رابردوودا پێکدادانەکان لەنێوان میلیشیا دروزییەکان و هۆزە سوننە بیابانشینەکاندا روویاندا و بەگوێرەی راپۆرتەکان، هێزەکانی حکومەتی راگوزەری سوریا لایەنگریی هۆزە بیابانشینەکانیان کردووە. لە بەرامبەردا، ئیسرائیل بۆ بەرگری لە دروزییەکان، چەندین هێرشی ئاسمانیی دژی حکومەتی سوریا ئەنجامدا.

محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، دەڵێت: بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی سەقامگیری عێراق، هیچ پاساوێک نەماوە بۆ بوونی هیچ چەکێک لە دەرەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت، جەختیشكرد لەوەی، ئەم بڕیارانە مانای بە ئامانجگرتنی هیچ لایەن و تاکێک نییە. سودانی، لە وتارێکدا لە میانی بەشداریكردنی لە کۆنگرەیەكی هۆزەکان لە بەغداد رایگەیاند: كۆكردنەوەی چەک لە دەستی دەوڵەت و سەروەری یاسا و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی، زاراوە گەلێکن کە مەرجەعی باڵای ئایینی و چالاكییە کۆمەڵایەتی و جەماوەرییەکان داوای دەکەن، ناكرێت جێبەجێکردنیان پشتگوێ‌ بخرێت. ئاماژەی بەوەشكرد: لەبەر رۆشنایی ئەو دۆخە سەقامگیرەی هەیە، هیچ پاساوێک بۆ بوونی هیچ چەکێک لەدەرەوەی دامودەزگاکانی دەوڵەت نییەو، دەبێت هۆزەکانیش پشتیوانی لە سەروەری یاسا و دەسەڵاتی دادوەری بکەن.

ڕاوێژکاری ڕێبەری باڵاى کۆمارى ئیسلامى ئێران، دەڵێت: ئەمە یەکەمجار نییە کە بەشێک لە لوبنان پلانی چەکداماڵینی حزبوڵا بەرز دەکەنەوە؛ بەڵام هەروەک چۆن پێشتر ئەم پلانە دژى لوبنانیەکان نەهاتنە دی، ئەمجارەش ناگاتە شوێنی مەبەست و بەرخۆدان و تێکۆشەران بەرەنگاری ئەم پیلانگێڕانە دەبێتەوە. لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ئاژانسى تەسنیم؛ عەلى ئەکبەر ویلایەتى، ڕاوێژکاری عەلى بۆ کاروباری نێودەوڵەتی ڕایدەگەیەنێت: ئەمڕۆ بەرخۆدان و شۆڕش لە لوبنان بۆتە بابەتێکى جەماوەریی و لەلایەن هەموو لوبنانییەکانەوە قبوڵکراوە، بە مەسیحی و شیعە و سوننە و هتد.  ناوبراو ئەوەش دەخاتەڕوو گەلی لوبنان لەبیریان نەچووە کە کاتێک بەرخۆدان لە شوێنی خۆیدا نەبوو، لە دەوروبەری ساڵی ١٩٨٢، ئیسرائیلییەکان تا باشووری بەیروت و ناوچەی دەحیە پێشڕەوییان کرد، بەڵام دواجار بەهۆی شۆڕش و بەرخۆدانی حزبوڵڵا ناچاربوون پاشەکشە بکەن. هەر لەوچاوپێکەوتنەیدا عەلى ئەکبەر ویلایەتى، وتیشى: ئێستا بەخودانەکەى حزبوڵا پشتیوانی جەماوەری زۆر بەهێزتر و سەرچاوەی زۆر زیاتری هەیە، بەدڵنیاییەوە باسى چەکدانا ناگاتە ئەنجام، ان شاءاللە. ڕاویژکارەکەى خامنەیی، جەختى کردەوە، ئەو پڕۆسەیەى لە لوبنان تەنها ئیرادەی ئەمریکا و ئیسرائیلە. ئەمریکا و ئیسرائیل پێیان وایە کە دەتوانن لە لوبنانیش بەدەستبهێنن؛ بەڵام ئەم خەونە هەرگیز نایەتە دی و لوبنان وەک هەمیشە خۆڕاگر دەبێت. لەچەند ڕۆژى ڕابردوشدا عەلی ئەکبەر ویلایەتی راوێژکاری عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای ئێران بۆ کاروباری نێودەوڵەتی، لەگەڵ نوری مالیکی سەرۆکی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بەتەلەفون قسەیکرد و رایانگەیاند، چەکداماڵینی حزبوڵای لوبنان و چەکدارانی حەشدی شەعبی لە عێراق، بەشێکە لە پیلانی ئەمریکا و ئیسرائیل بۆ لاوازکردنی بەرەی مقاوەمە و پێویستە لەسەر گەلانی ناوچەکە رێگە نەدەن ئەم پڕۆژە مەترسیدارە جێبەجێ بکرێت.

روانگەی "ئێکۆ عێراق" کە تایبەتە بە کاروباری ئابوری، ئەمڕۆ شەممە بڵاویكردەوە: بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رۆژێکدا  (٢٠٠) هەزار بەرمیلی تێپەڕاندووە، ئەوەش دوای چارەسەركردنی کاریگەری ئەو هێرشانەی کە کێڵگە نەوتییەکانی کردە ئامانج. ئێکۆ عێراق، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە: ئەو کێڵگە نەوتییانەی کە لە هەرێم بۆردومان کران، كاركردنیان دەستپێكردووە، بەرهەمهێنانی رۆژانەشیان بۆ زیاتر لە (200)هەزار بەرمیل زیادیکردووە،  دیارترین كێڵگەكانی بەرهەمهێنان بریتین لە: شێخان، تاوکێ، بیشخاپور، خورمەڵە، و سەرسنەک. باسی لەوەشكردووە: هەرێم و بەغداد تا ئێستا نەگەیشتوونەتە رێککەوتن سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت، بەهۆی ناکۆکی لەسەر کرێی ئەو کۆمپانیایانە کە لە هەرێمدا کاردەکەن، چارەسەرکردنی قەیرانەکەش پێویستی بە کۆبونەوەی نێوان سێ لایەنی پەیوەندیدار هەیە، یان خەرجکردنی کرێ بە کۆمپانیاکان، کە حکومەتی فیدراڵی رەتیدەکاتەوە. روانگەکە، هۆشداریداوە لە بەردەوامبوونی کێشەکە كە رەنگە ببێتە هۆی ئەوەی حکومەتی فیدراڵی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم رابگرێت. بەردەوامبونی كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و بەغداد لەكاتێكدایە، رۆژی چوارشەممەی رابردوو، حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق، لەمایانی سەردانێكیدا بۆ كەركوك و بەسەركردنەوەی پرۆژەكانی كۆمپانیای نەوتی باكور رایگەیاند، ئەمڕۆ یان سبەینێ‌ هەرێمی كوردستان نەوت رادەست دەكات و پرۆسەی هەناردەكردنی نەوت لەڕێی بەندەری جەیهانی توركییەوە دەستپێدەكاتەوە، بەڵام تائێستا هەرێم نەوتەكەی رادەست نەكردووەو كێشەكان بەهەڵواسراوی ماونەتەوە.

فەرماندەیەكی باڵای پەكەكە دەڵێت، ئەگەر دەسەڵات لە توركیا تێڕوانینی بۆ كورد نەگۆڕێت ئاشتیی بەدی نایەت و پرۆسەی ئاشتی ئەنجامێكی باشی نابێت. موراد قەرەیلان فەرماندەی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) رایگەیاند، بزوتنەوەی كورد لە باكوری كوردستان بە بەردەوامی دژی داگیركاریی وەستاوەتەوە و هەوڵی چارەسەرەیی و ئاشتیی داوەو ئەوەش زیاتر لە 30 ساڵ بەردەوامە، بەڵام دەسەڵاتی توركیا رێوشوێنی پێویستی بۆ ئاشتی و چارەسەریی نەگرتووەتەبەر. بە وتەی قەرەیلان پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) بە رێبەرایەتی عەبدوڵا ئۆجەلان لە ساڵی 1993ەوە تائێستا بە بەردەوامی هەوڵی چارەسەریی پرسی كوردی لە باكوری كوردستان داوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی دەسەڵاتی توركیا وەك پرسێكی ئەمنی و ئاسایش روبەڕوی كورد بووەتەوە، ئاڵۆزییەكان بەبێ چارەسەر ماونەتەوە. قەرەیلان وتیشی،  هیواداران تێڕوانینی دەسەڵاتی توركیا بۆ پرسی كورد گۆڕانكاریی بەسەردا هاتبێت، چونكە بە پێچەوانەوە هیچ پرۆسەیەك بۆ ئاشتیی و چارەسەریی پرسی كورد لە توركیا سەرناگرێت و ئەنجامی نابێت. فەرماندەی هەپەگە موراد قەرەیلان، دەربارەی پرسی ستەم و ئابڵوقەکانی حکومەتی عێراق لەسەر کامپی پەنابەرانی شەهید ڕۆستەم جوودی لە مەخموور ئەمەی گوتی: "داخۆ دەوڵەتی عێراق هەموو کێشەکانی خۆی چارەسەرکردووە، کە ئێستا مەخموور وەک کێشەیەک ماوەتەوە؟ ئەوەی عێراق دەیکات بەڕاستی نەنگییەکی گەورەیە. بۆئەوەی فشار لەسەر دەوڵەتی عێراق درووستنەبێ و هەموو شتێک بەشێوەیەکی یاسایی بەرێکوپێکی بەڕێوەبچێت، وەک هێزێکی سەربازی لە مەخموور دەرچووین و هەموو سەنگەرەکانمان ڕادەستییان کرد. بەڵام لە ئێستادا لە هەمان پێگەوە هەوڵدەدەن گەمارۆی کەمپەکە بدەن و فشار دەخنەسەر گەلەکەمان. پێویستە دەوڵەت و حکومەتی عێراقی زۆر باش لەمە تێبگات، هەر خراپەکارییەک لە دژی ئەو کەسانەی لە کەمپی مەخموور دەژین، بەمانای خراپەکاری دێت لە دژی بەهاکانمان و بەهیچ جۆرێک ئەمە قبوڵ ناکەین. ئەمە هۆشمەندی هەڵوێستێکە. ئێمە وەک تەڤگەری ئاپۆیی ئەمە قبوڵ ناکەین و لە بەرانبەرییدا بێدەنگ نابین. پێویستە بزانرێت گەر ئەم نزیکایەتییە لە دژی خەڵکی کەمپەکە درێژەی هەبێت، ئەوا ناچارین جارێکی دیکە دەستەوەردانی تێیدا بکەین و گەریلا بنێرینەوە مەخموور."

ناوەندی چاپەمەنی و ڕاگەیاندنی هەپەگە ڕایدەگەیەنێت سەرەڕای بڕیاری ئاگربەست، بەڵام هێرشەکانی دەوڵەتی تورک بۆ سەر هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا بەردەوامن. لەڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانیدا هێزەکانی پاراستنی گەل (هەپەگە) دەڵێن: هێرشەکانی سوپای تورک لە 24ـی تەممووزەوە تا 7ـی ئاب بۆ سەر هێزەکانی گەریلا لە هەرێمەکانی پاراستنی مەدیا بەردەوام بوون. هەروەها ئەوەش دەخەنەڕوو لە 24ـی تەممووزدا تونێلەکانمان لە گۆرەپانی بەرخۆدانی سنێنی هەرێمی خواکوڕک 4 جار بە درۆنی بۆمب هەڵگر بۆردومان کران. لەڕاگەیەندراوەکەى هەپەگەدا باس لەوەدەکەن لە 25، 27، 28 و 30ـی تەممووز گۆڕەپانی بەرخۆدانی بێرێ زین لەهەرێمی خواکوڕک بە چەکی قورس، تۆپ و هۆڤیتزەر 22جار بۆردومان کراوە. هێرشەکانى تورکیا بەردەوامبووەو لە نێوان 24ـی تەممووز هەتا 3ـی ئاب، گۆرەپانی بەرخۆدانی چیای بەهار لە ڕۆژئاوا زاپی هەرێمی شەهید دەلیل 32 جار بە چەکی قورس و هاوەن بۆردومان کراوە. هەپەگە لەبەشێکى دیکەدا دەشڵێن: لە نێوان 27ـی تەممووز هەتا 7ـی ئاب، لە زاپ، مەتینا، خواکوڕک، گارێ و قەندیل، جموجۆڵی فڕۆکەی سیخوڕی و IHA و SIHA بەردەوام بووە. ئاماژە بەوە کراوە کە تونێلەکان ٥٨ جار بە چەکی قورس وەک فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و تۆپخانە و هۆڤیتزەر بۆردومان کراون.  هەروەها لە بەیاننامەکەدا ئاماژە بەوە کراوە، جگە لە چالاکییەکانی سیخوڕی کە ناوچەکەیان کردووەتە ئامانج، وەک فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان، دروستکردنی ڕێگاوبان بۆ مەبەستی "داگیرکردن" لە ناوچەکانی زاپ، مێتینە، و خاکورکێ بەردەوام بووە.

کۆنفرانسی "یەکێتی هەڵوێستی پێکهاتەکانی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا" ئەمڕۆ لە شاری حەسەکە کۆتایی هات و بەیاننامەیەکی کۆتایی بڵاوکردەوە کە تێیدا بەشداربووان جەختیان لەسەر پێویستی چەسپاندنی فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی و کولتووری لە پێکهاتە سیاسییەکان و پەسەندکردنی دەستوورێکی دیموکراسی کردەوە کە گەرەنتی حوکمڕانی لامەرکەزی و بەشداری کاریگەرانەی هەموو پێکهاتەکان بکات.  هەروەها لە بەیاننامەکەدا خوازیاری کۆنفرانسێکی هەمەلایەنەی نیشتمانیی سوریا و دەستپێکردنی پڕۆسەی دادپەروەری ئینتقالی کە گەڕانەوەی ئاوارەکان بە ئارامی و شکۆمەند زامن دەکات، هەروەها ڕەتکردنەوەی گۆڕانکاریی دیمۆگرافی. سەرلەبەیانی ئەمڕۆ هەینی، كۆنفرانسی یەكهەڵوێستیی پێكهاتەكانی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا لە شاری حەسەكەی رۆژئاوای كوردستان بەئامادەبوونى نزیکەى ٤٠٠ کەسایەتى دەستی بە كارەكانی كرد. پێكهاتەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا، لە بەیاننامەی کۆتایی کۆنفرانسەكەیان، کە بە ناونیشانی "یەك هەڵوێستی پێكهاتەكانی باكوری سوریا" لە شاری حەسەکە بەڕێوەچوو، داوای داڕشتنی دەستورێکی دیموکراسی نوێ کرد، کە گەرەنتی فرەیی و بەشداری سیاسی دادپەروەرانە بۆ هەموو پێکهاتەکانی وڵات بکات ، سیستەمێکی نا ناوەندیش دابمەزرێنێت، رێز لە تایبەتمەندییە کولتوری و جوگرافییەکان بگرێت. بەشداربوان جەختیان لەوە کردەوە،  فرەچەشنی نەتەوەیی و ئایینی و کولتوری لە باکوری رۆژهەڵاتی سوریا، نمايندەو سەرچاوەی هێز و دەوڵەمەندییە نەک هەڕەشە،  داوای پێداچوونەوەش بە بەیاننامە دەستورییەکەی دیمەشق دەكەن، کە چاوەڕوانيی سوریاییەکان بۆ ئازادی و شكۆمەندی بەدیناهێنێت. لە بەیاننامەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە: پێکهاتەكان لە ژێر دەستی رژێمە ناوەندییەكان، بە تایبەتی لە سەردەمی رژێمی ئەسەددا، دەیان ساڵە پەراوێزخران، ئەو کارانەشی دەرهەق بە دانیشتوانی ناوچە کەناراوییەکان و سوەیداو مەسیحییەکان ئەنجامدەدرێن، دەگاتە ئاستی تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی و، پێویستی بە لێکۆڵینەوەی بێلایەنانە هەیە. بەشداربوان پێزانینی خۆیان بۆ هێزەکانی سوریای دیموکرات دەربڕیووەو، بە ناوكی سەرەكی بونیادی سوپای نوێی نیشتمانی سوریا ناویان بردووە.  هاوكات پابەندبونی خۆیان بە دەرئەنجامەکانی رێککەوتنی عەبدی _شەرع و کۆنفرانسی "یەکڕیزی کورد" دووپاتکردەوەتەوە، وەک هەنگاوێک بەرەو کۆدەنگیی نیشتمانی.

پارێزگارى کەربەلا دەستگیرکردنی گرووپێکى 22 کەسی بەتۆمەتى دانانى پلان بۆ تەقینەوە و ژەهراویکردنى زیارەتکارانى چلەى ئیمام حسێن راگەیاند. نوسەیف جاسم پارێزگارى کەربەلا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەکرد، "لەڕێگەى زانیاریى هەواڵگرییەوە توانراوە 22 تیرۆریست دەستگیربکەن، کە هەوڵیانداوە لەرێگەى تەقینەوە زیارەتکارانى چلەى ئیمام حسێن و هێزە ئەمنییەکان بە ئامانج بگرن و زیاراتکاران ژەهراوی بکەون". ئەوەشخراوەتەڕوو، دەستگیرکراوەکان لەبەردەم دادگا دانیان بەوەداناوە، کە پەیوەندییان بە رێکخراوى داعشەوە هەبووە و پەیوەندییشان بە کەسێکەوە هەبووە لە دەرەوەى عێراق ئەوکەسە راستەوخۆ پەیوەندیی بە ئیسرائیلەوە هەبووە. حسێن بن عەلی بن ئەبی تالیب، سێیەم ئیمامی شیعەی 12 ئیمامییە و ساڵی 680 زایینی به‌رامبه‌ر 61 کۆچی لە کەربەلا شەهیدکراوە. ساڵانە ملیۆنان کەس لە عێراق و ئێران و پاکستان و وڵاتانی دیکەوە بۆ یادکردنەوەی چلەی ئیمام حسێن روو لە کەربەلا دەکەن و شیوەن دەگێڕن.

بڕیارە سبەینێ هەینی، هێزەکانی سوریای دیموکرات، کۆنفرانسێکی فراوان لە شاری حەسەکە، لەژێر ناونیشانی کۆنفرانسی یەک هەڵوێستی پێکهاتەکانی باکوری رۆژهەڵاتی سوریا رێكبخەن، بە بەشداری زیاتر لە (400) کەسايەتى لە پێكهاتە کۆمەڵایەتی و سیاسییە جیاوازەکانی ناوچەکە، لە هەنگاوێکدا بە ئامانجی یەکخستنی دیدگاو داواکارییەکان بەرامبەر بە حکومەتی سوریاو، جەختکردنەوە لەسەر پێویستی پیادەكردنی سیستەمێکی نا ناوەندی لە وڵاتەکەدا. سەرچاوەیەکی ئاگادار بە ماڵپەڕی تەلەفزیۆنی سوریای راگەیاندووە: لە هەفتەكانی رابردوودا هێزەکانی سوریای دیموکرات، ئامادەکارییەکانی بۆ کۆنفرانسەکە چڕکردووەتەوە، لەڕێی رێکخستنی زنجیرەیەک کۆبونەوە لەلایەن بەرپرسەكانی لەگەڵ کەسایەتییە پێکهاتەکان و شێخەکان و کەسایەتییە ناسراوەکانی هۆزە کوردی و عەرەبیەکان، بەتایبەتی لە پارێزگاکانی دەیرزور و رەقە.  بەوتەی سەرچاوە تایبەتەكانی تەلەفزیۆنی سوریا، دەرئەنجامەکانی کۆنفرانسەکە، یان بەیاننامەی کۆتایی كۆنفرانسەكە، کۆمەڵێک داواکاری سیاسی و کۆمەڵایەتی لەخۆدەگرێت، دیارترینیان، بانگەوازە بۆ دەستپێکردنی گفتوگۆیەکی نیشتمانی گشتگیر لەسەر بنەمای یەکێتی خاکی سوریاو هەموارکردنەوەی بەڵگەنامەی دەستوری ئێستا، بۆ زامنكردنی بەشداریی کاریگەرانەی هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا، هەروەها جەختكردن لەسەر پێویستی جێبەجێکردنی دادپەروەری راگوزەرو ئەنجامدانی ئاشتەوایی راستەقینەی کۆمەڵایەتی و بونیادنانەوەی متمانە لە  پێكهاتەكانی  گەلی سوریادا، لەگەڵ پێداگریكردن لەسەر پەسەندکردنی مۆدێلی حوکمڕانی نا ناوەندی وەک دەروازەیەكی سەرەکی بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی سوریا. هەر لەو چوارچێوەیەدا، سەرچاوەیەک لە هۆزەكان رایگەیاندووە: هەسەدە رۆڵی هەبووە لە هاندانی ژمارەیەک لە سەرکردەی هۆزە عەرەبیەكانی عەرەب لە رەقە و دەیرزەر، بۆ ئەوەی پڕۆژەی ئیدارەی خۆسەر بگرنەبەر وەک بژاردەیەکی ناوخۆیی سازان لەسەر كراو پێشکەشی بکەن، بێ گوێدانە ئایندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات لە ناوچانەكەیان،  دەمێنێتەوە یان دواتر دەکشێنەوە.

 بەپێى ڕاپۆرتێکى کەناڵى بى بى سى، دوای نزیکەی دوو ساڵ لە شەڕ، دەسەڵاتی سەربازیی حەماس زۆر لاواز بووە و سەرکردایەتی سیاسی حەماس لەژێر فشارێکی تونددایە. بەڵام حەماس توانیویەتی لە سەردەمی جەنگدا سیستەمێکی نهێنی پارەدان لەسەر بنەمای کاش بەکاربهێنێت بۆ پێدانی مووچەی ٣٠ هەزار فەرمانبەری مەدەنی کە کۆی گشتی حەوت ملیۆن دۆلارە. بی بی سی قسەی لەگەڵ سێ فەرمانبەری حکومی کردووە کە پشتڕاستیان کردەوە کە هەریەکەیان لە ماوەی هەفتەی ڕابردوودا نزیکەی ٣٠٠ دۆلاریان وەرگرتووە. پێدەچێت ئەوان لەنێو دەیان هەزار کەسدا بن کە تا ئێستاش هەر ١٠ هەفتە جارێک تا ٢٠%ی مووچەی پێش جەنگ وەردەگرن. لە کەشوهەوای هەڵاوسانی بەربڵاودا، ئەم مووچە کەمانەی کە تەنیا بەشێکی کەمی بڕە پارەی سەرەتاییە، بووەتە هۆی پەرەسەندنی ناڕەزایی تەنانەت لای لایەنگرانی دڵسۆزی حەماس. کەمیی خۆراک دەزگاکانی فریاگوزاری دەڵێن بەهۆی سنووردارکردنی ئیسرائیلەوەیەو بەرزبوونەوەی حاڵەتەکانی بەدخۆراکی لەغەززە بەردەوامە. لە ماوەی چەند هەفتەی ڕابردوودا نرخی ئارد بەرزبووەتەوە بۆ بەرزترین ئاستی لە مێژوودا و هەر کیلۆیەک 80 دۆلار بووە. بە لەبەرچاوگرتنی نەبوونی سیستەمێکی بانکی کارا لە غەززە، وەرگرتنی تەنانەت ئەم مووچە کەمانە پرۆسەیەکی ئاڵۆز و هەندێکجار مەترسیدارە. ئیسرائیل بەردەوام دابەشکەرانی مووچەی حەماس دەناسێتەوە و دەیکاتە ئامانج لە هەوڵێکدا بۆ تێکدانی توانای ئەو گرووپە بۆ بەڕێوەبردنی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی خۆی. کارمەندان لە غەززە – لە ئەفسەرانی پۆلیسەوە تا بەرپرسانی باج – زۆرجار پەیامێکی کۆدکراو لە مۆبایلەکەیان یان هاوسەرەکەیانەوە پێدەگات کە داوایان لێدەکات لە کات و شوێنێکی دیاریکراودا خۆیان نیشان بدەن بۆ ئەوەی "لەگەڵ هاوڕێیەکیان چا بخۆنەوە". لە شوێنی کۆبوونەوەکەدا کەسێک – هەندێکجار پیاوێک، هەندێکجار ژنێک – بە نهێنی لێیان نزیک دەبێتەوە و زەرفێکی مۆرکراویان پێدەدات کە پارەی تێدایە و دواتر بەبێ قسەی زیاتر بەپەلە ون دەبێت. کارمەندێکی وەزارەتی کاروباری ئایینی بزووتنەوەی حەماس – کە بە هۆکاری ئەمنی داوای کرد ناوی ئاشکرا نەکرێت – باسی مەترسیەکانی وەرگرتنی مووچەکەی دەکات و دەڵێت: "هەرجارێک دەچم بۆ وەرگرتنی مووچەکەم، ماڵئاوایی لە ژن و منداڵەکانم دەکەم، دەزانم ڕەنگە نەگەڕێمەوە. خاڵەکانی دابەشکردنی مووچە چەند جارێک کراونەتە ئامانجی هێرشەکانی ئیسرائیل. من لە یەکێک لەو هێرشانە ڕزگارم بوو، لە بازاڕێکی قەرەباڵغی شاری غەززە". عەلا – کە ناوەکەی گۆڕاوە بۆ پاراستنی ناسنامەکەی – مامۆستایەکە کە لەلایەن حکومەتی حەماسەوە دامەزراوە و تاکە بژێوی خێزانێکی شەش کەسییە. ئەو بە بی بی سی وتووە "هەزار شیکڵ (نزیکەی 300 دۆلار) پارەی نەختینەی کۆنم دەستکەوت - هیچ دوکاندارێک وەریناگرێت. تەنها 200 شیکڵ لەو پارەیە بەکاردەهێنرا. ڕاستگۆیانە نازانم چی لە باقیەکەی بکەم". ئاماژەی بەوەشکرد، دوای دوو مانگ و نیو لە برسێتی، پارەیەکی کەممان پێدەدەن. "زۆرجار ناچارم سەردانی ناوەندەکانی دابەشکردنی هاوکارییەکان بکەم بەو هیوایەی بڕێک ئارد بدۆزمەوە بۆ ئەوەی خۆراک بە منداڵەکانم بدەم، هەندێکجار دەتوانم بڕێکی کەم لەگەڵ خۆم بهێنمە ماڵەوە، بەڵام زۆربەی کاتەکان بە دەستی بەتاڵ دەگەڕێمەوە". لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا، سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاند، لە هەڵمەتێکدا بۆ سەر نەخۆشخانەی ناسر لە خان یونس، ئیسماعیل بەرھوم، سەرۆکی دارایی حەماسیان کوشتووە، بە تۆمەتی گواستنەوەی پارە بۆ باڵی سەربازی حەماس. سەرەڕای وێرانبوونی بەشێکی زۆری هەیکەلی ئیداری و دارایی حەماس، هێشتا دیار نییە ئەو گرووپە چۆن توانیویەتی بەردەوام بێت لە پێدانی مووچەی فەرمانبەرانی. بەرپرسێکی باڵای بزووتنەوەی حەماس کە لە پۆستە باڵاکاندا خزمەتی کردووە و ئاشنایە بە ماکینەی دارایی گرووپەکە بە بی بی سیی ڕاگەیاندووە، حەماس پێش هێرشە کوشندەکەی ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ بۆ سەر باشووری ئیسرائیل نزیکەی ٧٠٠ ملیۆن دۆلاری کاش و سەدان ملیۆن شیکلی لە تونێلی ژێر زەویدا هەڵگرتووە - هێرشێک کە بووە هۆی دەستپێکردنی ئۆپەراسیۆنێکی سەربازیی بەرفراوانی ئیسرائیل. دەگوترێ ئەم سەرچاوانە ڕاستەوخۆ لەلایەن یەحیا سینوەر، سەرۆکی ئەوکاتەی بزووتنەوەی حەماس و محەممەد سینوەری برایەوە سەرپەرشتی کراون، کە هەردووکیان بە دەستی هێزەکانی ئیسرائیل کوژراون.

ماڵپەرى العالم جدید ڕاپۆرتێکى لەسەر ناکۆکیەکانى نێوان سەرۆکى پەرلەمانى عێراق و جێگرەکەى بڵاوکردوەتەوەو تیایدا ئەوەدەخاتەڕوو چاودێران پێیان وایە ڕووداواکانى چەند ڕۆژى ڕابردوو متمانەی عێراقییەکانیان بە پڕۆسەی دیموکراسی لاوازدەکات و ئەمەش وادەکات ئومێدى زۆریان بەهەڵبژاردنی داهاتووش نەمێنێت.  پێکدادان و سووکایەتی و هێرش و لێدانەکانى کۆتا دانیشتنی پەرلەمان لەنێوان چەند پەرلەمنتارێکى عێراق کە بۆ بڕیاردان لەسەر چارەنووسی هەشت پرۆژە یاسا کۆبوبونەوە بۆتە باسوخواسێکى گەرم لەشەقامى عێراق. بەپێى قسەى ئەو چاودێرانەى قسەیان بۆ ماڵپەرەکە کردووە ئەو کەش و هەوایە ڕەنگدانەوەی ململانێی سیاسی و دووبەرەکی بووە دانیشتنی ئێستای پەرلەمانی خستوەتە خراپترین قۆتاغەوە و ئایندەکى پڕ گێژاو چاوەڕوانى دەکات. ئیستا ئەنجوومەنی نوێنەران بەدەست قەیرانە دووبارەبووەکانی پەیوەست تەواونەکردنى ڕێژەى تەواوى ئامادەبوونى پەرلەمانتارانەوە دەناڵێنێت، ئەمەش لە کاتێکدایە لایەنە سیاسییە توندەکان و هەڵوێستە ناکۆکەکانیان لەسەر ئەولەویەتەکانی پرۆژە یاساکان دابەشبووە، چەندین ڕەشنووسی یاسای پەیوەست بە پرسە هەستیارەکان، وەک حەشدى شەعبى و چاکسازی لە وەزارەتی پەروەردە، چارەسەرنەکراون. ئەحمەد یاسیری بەڕێوەبەری سەنتەری عەرەبی – ئوسترالی بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان بە ئەلعالم الجدید-ی ڕاگەیاند، "پەرلەمانی عێراق یەکێک لە خراپترین دانیشتنەکانی یاسادانان لەدوای دەسەڵاتی پاشایەتییەوە بەخۆوە دەبینێت، پەرلەمان بە ساتێکی زۆر گرینگدا تێدەپەڕێت، هەوڵ دەدات هەندێک یاسای مشتومڕاوی لە کۆتایی خولەکەیدا دەربکات، هەوڵدەدات خۆی لە بەرپرسیارێتی بدزێتەوە. ئەو چاودێرە سیاسیە دەشڵێت: ئاژاوەگێڕییەکانی نێوان مەشهەدانی سەرۆکی پەرلەمان و جێگرەکەى هەوڵێکە بۆ خۆدزینەوە لە دەرکردنی ئەو یاسایانەی کە نایەوێت دەریان بکات، بەتایبەتی کە دیدێکی سیاسی یەکگرتووی نییە ئەمەش وادەکات زمانی گرژی و ئاژاوەگێڕی لەناو پەرلەمان زاڵ بێت. لە خولی یەکەمی یاسادانان، پەرلەمان شایەتحاڵی ماوەیەک پچڕانی دانیشتنەکان بوو، بەهۆی ئامادەنەبوونی پەرلەمانتاران تەنها نۆ دانیشتن بەڕێوەچوو. سەرۆکایەتی پەرلەمان ڕەخنەی زۆری لێگیرا کە نەیتوانیوە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان جێبەجێ بکات و ڕێوشوێنی توندی بۆ مسۆگەرکردنی ڕێکوپێکی بەڕێوەچوونی دانیشتنەکان و ڕێگریکردن لە پەکخستنی بانگهێشتکردنی پەرلەمان بگرێتە بەر.

سەرۆکی ئەرکانی گشتیی هێزە چەکدارەکانی ئێران، ڕایگەیاند: لە سیاسەتمەدارانی ئەمەریکا دەپرسم، ئایا بەڕاستی دەتانەوێت چارەنووسی وڵات و نەوەی داهاتووتان بکەنە قوربانیی ڕزگارکردنی ناتانیاهۆ؟ گەلی ئێران، برینی خیانەت و تاوانەکانی ئەمەریکا لەبیر ناکات. ئەمڕۆ پێنجشەممە، 7ـی ئابی 2025، سوپاسالار سەیید عەبدولڕەحیم مەوسەوی، سەرۆکی ئەرکانی گشتیی هێزە چەکدارەکانی ئێران،  لە ڕێوڕەسمی چلەی (شەهیدانی جەنگی 12 ڕۆژەدا)، بە ئاماژەدان بە پێگەی بەرزیان، ئەوانی بە کۆڵەکە پتەوەکانی ئاسایشی ئەمڕۆ و دواڕۆژی ئێران زانی. سەرۆکی ئەرکانی گشتیی هێزە چەکدارەکانی ئێران، لە درێژەی قسەکانیدا گوتی: جەنگی 12  ڕۆژە ئەو ڕاستییەی دەرخست کە دوژمنانی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە بناغە سەرەکییەکانی وڵات، واتە خێزان و نەوەی داهاتووسازی ئێران، ترسێکی زۆریان هەیە. مەوسەوی هەروا گوتی: گەلی ئێران ئەمڕۆ لە بەرەی جیاوازدا بەرانبەر دوژمنان ڕاوەستاوە.. ئێمە دەبێت بۆ هەموو مەیدانەکان ئامادە بین؛ مەیدانی شەڕی سەربازی، هزری، میدیایی، کولتووری و ئابووری. لەم ڕێگایەدا، هەموومان ئاگەداری کێشەکانی خەڵکین و دەزانین بەرپرسان بەرانبەر بژێوی و ئارامیی گەل، ئەرکێکی قورسیان لەسەرشانە. بەڵام دەبێت وریابین لەوەی دوژمن بە شەڕی هەمەلایەنە، پەلاماری یەکێتی و ورەی نیشتمانیمان دەدات. سەرۆکی ئەرکانی گشتیی هێزە چەکدارەکانی ئێران، ئاماژەی بە ڕۆڵی ئیسرائیل لە ڕووداوەکانی ئەم دواییە دا و گوتی: ڕووداوەکانی ئەم دواییە بە ڕوونی نیشانیان دا بانگەشە ناڕاستەکانی ئیسرائیل هیچ بەهایەکیان نییە و ئامانجی سەرەکییان، ڕاکێشانی ئێرانە بەرەو ئاژاوە و شەڕ. بەڵام ئەوان نازانن ئەگەر داگیرکەران لە خاکی ئێران نزیک ببنەوە، ئێرانییەکان سەرباری جیاوازیی بیروباوەڕ، لە بەرانبەریدا یەکگرتوو دەبن. مەوسەوی، هۆشداری بە بەرپرسانی باڵای ئەمەریکی و ڕۆژئاوایی دا و گوتی: لە سیاسەتمەدارانی ئەمەریکا دەپرسم، ئایا بەڕاستی دەتانەوێت چارەنووسی وڵات و نەوەی داهاتووتان بکەنە قوربانیی ڕزگارکردنی ناتانیاهۆ؟ گەلی ئێران، برینی خیانەت و تاوانەکانی ئەمەریکا لەبیر ناکات و نەوەکانی داهاتووش بە دەنگی بەرز هاواری تۆڵەی دەستدرێژییەکانتان بۆ سەر ئەم گەلە دەکەن."