هەرێم کەمال ئاغا: چاوەڕوانین سبەینێی بڕیار لەمووچەى فەرمانبەران بدرێت

  بەرپرسێکی باڵای وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان دەڵێت، ئەمڕۆ رێکارەکانی ناردنی مووچە دەستپێدەکات و دەستبەجێ لیستی مووچە بڵاودەکەنەوە، رەنگە پێش جەژنی قوربانیش مووچەیی مانگی پێنجیش رەوانە بکرێت بەرپرسەی وەزارەتی دارایی کە ئامادەنەبوو ناوى ئاشکرابکرێت، دەشڵێت، بەربەستی ناردنی مووچە لابراوە، سودانی بەڵێنیداوە لە ئەمڕۆوە رێکارەکانی ناردنی مووچە دەستپێبکات و ئەمڕۆ یان سبەی بەغداد مووچە دەنێرێت. سەرچاوەکە باسی لەوە کرد، لەگەڵ ناردنی پارە لەلایەن بەغدادەوە دەستبەجێ دوای نیو کاتژمێر لیستی مووچەی مانگی چوار بڵاودەکەنەوە. هاوکات بە پێى زانیاریەکان ئەو بڕەی بەغداد بەنیازە بینێرێت نزیکەی 952 ملیار دینارە. بەگوێرەی وەزارەتی دارایی، مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان پێویستی بە زیاتر لە 957 ملیار دینارە. لەبارەی مووچە مانگی پێنجەوە ئەگەری ئەوە هەیە کە پێش جەژنی قوربان مووچە دابەش بکرێت. بەرپرسە باڵاکەی وەزارەتی دارایی ئەوەی پشتراستکردەوە، لەکاتى دابەشکردنى مووچەى مانگى چوار، لیستى مووچەى مانگى پێنج ئامادە دەکەن و پێشهاتى نوێ هەیە و چاوەڕوانن پێش جەژن بەغداد مووچەى مانگى پێنجیش بنێرێت.

  سەرۆکی هەرێمی کوردستان دەڵێت، پێشوازی لە بڕیاری پەکەکە بۆ خۆهەڵوەشاندنەوە، چه‌کدانان و به‌پیره‌وه‌چوونی بانگه‌وازی به‌ڕێز ئۆجالان دەکەین، هەروەها "ئامادەیی تەواوی خۆمان دەردەبڕین بۆ به‌رده‌وامی له‌ پێشکەشکردنی هه‌ر جۆرە يارمه‌تى و هاوكارييه‌ك بۆ سەرکەوتنی ئەم دەرفەتە مێژوویيە."   نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بڕیارەکەی پەکەکە بە "هەنگاوێکی چارەنووسساز" دەزانێت کە "لاپەڕەیەکی نوێ لە ناوچەکەدا دەکاتەوە." هەروەها دەڵێت، "ئەم هەنگاوە نيشانه‌ى پێگەیشتنی سیاسييه‌ و رێگە بۆ دیالۆگێکی راستەقینە دەکاتەوە کە پێکەوەژیان و سەقامگیری لە تورکیا و سەرتاسەری ناوچەکە بەهێز دەکات." پەکەکە لە بڕیارەکەیدا دەڵێت، "گەلەکەمان هۆشیارانە خاوەندارێتی لە پرۆسەی ئاشتی دەکات" و، "لە بڕیاری هەڵوەشاندنەوە و کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداری باشتر تێدەگەن." دەقى نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان: پێشوازی لە بڕیاری پەكەكە بۆ خۆهەڵوەشاندنەوە و چه‌کدانان و به‌پیره‌وه‌چوونی بانگه‌وازی به‌ڕێز ئۆجالان دەکەین و بە هەنگاوێکی چارەنووسسازى دەزانین کە لاپەڕەیەکی نوێ لە ناوچەکەدا دەکاتەوە. ئەم هەنگاوە نيشانه‌ى پێگەیشتنی سیاسييه‌ و ڕێگە بۆ دیالۆگێکی ڕاستەقینە دەکاتەوە کە پێکەوەژیان و سەقامگیری لە تورکیا و سەرتاسەری ناوچەکە بەهێز دەکات. ئێستا كاتى ئه‌وه‌يه‌ و هه‌مووان چاويان له‌وه‌يه‌ ئەم هەنگاوە گرنگه‌ بە هەنگاوی ديكه‌ى ئەرێنی و پێويست لەلایەن هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە وەڵام بدرێتەوە. ئه‌مه‌ زەمینەیەکی دروست و گونجاو ده‌هێنێته‌ ئاراوه‌ و ده‌بێته‌ بنەمای ئاشتییەکی هەمیشەیی و گشتگیر کە کۆتایی بە دەیان ساڵ له‌ توندوتیژی و ئازار و مه‌ينه‌تى دەهێنێت و ناوچەکە بەرەو ئاسۆی نوێی پێشکەوتن دەبات. وێڕای ستایش و پێزانین بۆ ڕۆڵی سه‌رۆک ئه‌ردۆغان له‌ پشتگیریکردن و هه‌وڵه‌کانی بۆ سه‌رخستنی پرۆسه‌که‌، دووپاتى ده‌كه‌ينه‌وه‌ كه‌ هەرێمی کوردستان وه‌ك هه‌ميشه‌ پشتگیريی هه‌موو هەوڵێك‌ بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان بە شێوەیەکی ئاشتیانە دەکات و هیوادارین ئەم دەستپێشخەرییە ببێتە خاڵی وەرچەرخانێکی یەکلاکەرەوە. هه‌روه‌ها ئامادەیيی تەواوی خۆمان دەردەبڕین بۆ به‌رده‌وامی له‌ پێشکەشکردنی هه‌ر جۆرە يارمه‌تى و هاوكارييه‌ك بۆ سەرکەوتنی ئەم دەرفەتە مێژوویيیە.

  ئاژانسی هەواڵیی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، ئەحمەد شەرع سەرۆککۆماری سوریا پلانێکی ستراتیژی پەسەند دەکات لەبارەی رێگەدان بە کۆمپانیاکانی ئەمریکا تاوەکو وەبەرهێنان لە کەرتی نەوت و گازی سوریا بکەن. رۆیتەرز بە پشتبەستن بە چەند سەرچاوەیەک بڵاویکردووەتەوە، ئەم هەنگاوەى ئەحمەد شەرع لە پێناو باشکردنى پەیوەندییەکانى سوریایە لەگەڵ ئەمریکا. پێشتر رۆژنامەی واڵ ستریتی جۆرناڵ رایگەیاند، ئەحمەد شەرع لە هەوڵی ئەوەدایە ئیدارەکەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا رازی بکات سزا ئابوورییەکانی سەر وڵاتەکەی هەڵگرێت، لەبەرامبەردا هەندێک کار دەکات کە واشنتن دەیەوێت، لەوانە دەستگیرکردنی بەشێک لە سەرکردە فەڵەستینییەکان لە سوریا، دڵنیایی کردنەوەی واشنتن لەوەی خۆی دوورپەرێز دەگرێت لە ململانێی لەگەڵ ئیسرائیل و رێدان بە وەبەرهێنانی ئەمریکا لە کەرتی نەوت و گازی سوریا. لە راپۆرتەکەی رۆیتەرزدا هاتووە، ئەمریکا هێشتا سیاسەتێکی روونى بەرامبەر دەسەڵاتى نوێى سوریا نییە و ئیدارەی ترەمپ زیاتر لە روانگەى بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرەوە مامەڵە لەگەڵ سوریا دەکات. باس لەوەشکراوە ئەحمەد شەیبانى وەزیرى دەرەوەى سوریا لە نیویۆرک لەگەڵ بەرپرسێکی باڵای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا کۆبووەتەوە و شەیبانی ئاگادارکردووەتەوە کە ئەو هەنگاوانەی دیمەشق گرتوویانەتەبەر هێشتا لەئاست چاواڕوانی واشنتۆندا نین.

  عومەر چەلیک وتەبێژی ئاک پارتی ڕایگەیاند، "بڕیاری پەکەکە بۆ هەڵوەشاندنەوەی خۆی و دانانی چەک لەدوای بانگەوازەکەی ئیمرالی، هەنگاوێکی گرنگە لەڕووی ئامانجی "تورکیایەکی دوور لە تیرۆر"، ئەگەر تیرۆر بەتەواوی کۆتایی پێبێت، دەرگای سەردەمێکی نوێ دەکرێتەوە. ئەمڕۆ دووشەممە دواى ڕاگەیاندنى ئەنجامى کۆنگرەى ١٢ى پەکەکە، عومەر چەلیک وتەبێژی پارتی داد و گەشەپێدان-ئاک پارتی پەیامێکى بڵاوکردەوە. لەبەشێکى دیکەى قسەکانیدا وتەبێژەکەى ئاک پارتى ئاماژەى بۆ ئەوەکردئەم بڕیارە دەبێت بە کردەوە جێبەجێ بکرێت و بە هەموو ڕەهەندەکانییەوە بەدی بهێنرێت. جێبەجێکردنی کۆنکرێتی و تەواوەتی بڕیاری “کۆتاییهێنان” و “تەسلیمکردنی چەک” کە سەرجەم لق و درێژکراوەکانی پارتی و پێکهاتە نایاساییەکانی دادەخات، دەبێتە خاڵی وەرچەرخان.  عومەر جەلیک جەختى لەسەر ئەوەکردەوە کە ئەم پرۆسەیە لە مەیدانەکەدا بە وردی لەلایەن دامودەزگاکانی دەوڵەتمانەوە چاودێری دەکرێت.  وتیشى: لەو چوارچێوەیەدا، بڕیاری هەڵوەشاندنەوە و چەکداماڵینی ڕێکخراوی پەکەکە دەبێت بە شێوەیەکی کۆنکرێتی، چ "ناوەوە" و چ "دەرەوە"، بە هەموو ڕەهەندەکانییەوە جێبەجێ بکرێت. پارتی کرێکارانی کوردستان - پەکەکە ئەنجامی کۆنگرەی 12ی راگەیاند کە بە بەشداریی 232 ئەندام بووە و دەڵێت، "خەباتکردن بە ناوی پەکەکەوە کۆتایی دێت." دەشڵێت، "گەلەکەمان هۆشیارانە خاوەندارێتی لە پرۆسەی ئاشتی دەکات" و "لە بڕیاری هەڵوەشاندنەوە و کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداری باشتر تێدەگەن."   لە بەشێکی دیکەی راگەیێندراوەکەیدا پەکەکە ئاماژەی بەوە کردووە، "پرسی کورد بە رێگەی سیاسەتی دیموکراتیکمان ھێناوەتە خاڵی چارەسەری و رۆڵی مێژووییمان هەبووە. بۆ بەڕێوەبردنی پرۆسەکە لەلایەن رێبەر ئاپۆوە بڕیاری ھەڵوەشاندنەوە و کۆتایی ھێنان بە تێکۆشانی چەکداری دراوە."

ئەنجامنامەیی کۆنگرەی ١٢ـی پەکەکە: کۆتای بە هەموو ئەوکارانە هات بە ناوی پەکەکەوە دەکران پەکەکە ئەنجامنامەی کۆنگرەی ١٢ـەمینی خۆی ئاشکراکرد. پەکەکە هەڵوەشاندنەوەی خۆی ڕاگەیاند و تێکۆشانی چەکداری و هەموو ئەو کارانەی بەناوی پەکەکەوە ئەنجام دەدرێن کۆتای پێهێنا. کۆنگرە شەهید بوونی عەلی حەیدەر قەیتان و ڕەزا ئاڵتوونی ڕاگەیاند.   دەقی راگەیێندراوی پەکەکە   پرۆسەیەک کە بە ڕاگەیاندنی ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجالان لە ٢٧ـی شوباتدا دەستی پێکرد، لە ڕۆشنایی کارە فرەلایەنەکانی و ئەو تێڕوانینانەی کە بە شێوازی جیاواز پێشکەشی کردوون، کۆنگرەی ١٢ـی پارتیمان کە لە نێوان رۆژانی ٥-٧ی ئایار بەڕێوەچوو، بە سەرکەوتوویی کۆتایی هات.    کۆنگرەکەمان سەرەڕای دۆخی دژوار کە شەڕ و پێکدادان بەردەوام بوون، هێرشەکان لە ئاسمان و زەوییەوە درێژەیان هەبوو، گەمارۆی سەر ناوچەکانمان و گەمارۆی بەردەوام بوو، بە شێوەیەکی پارێزراو بەڕێوەچوو. لەبەر هۆکاری ئەمنی، هاوکات لە دوو ناوچەی جیاواز بەڕێوەبرا. کۆنگرەی ١٢ـی پەکەکە کە بە بەشداری 232 نوێنەر بەڕێوەچوو، بابەتەکانی ڕێبەرایەتی، شەهیدان، بریندارەکان، بوونی ڕێکخراوەیی پەکەکە و شێوازی خەباتی چەکداری لەگەڵ بنیاتنانی کۆمەڵگەی دیموکراتی گفتوگۆ کرد و بڕیاری مێژوویی وەرگرت کە دەستپێکی قۆناخێکی نوێیە بۆ بزووتنەوەی ئازادیمان.   کۆنگرەی نائاسایی 12ی پەکەکە، هەڵسەنگاندنی کرد کە خەباتی پەکەکە سیاسەتی نکۆڵی و لەناوبردنی سەر گەلەکەمانی تێکشکاند، کێشەی کوردی گەیاندە ئاستی چارەسەرکردن لە رێگای سیاسەتی دیموکراتییەوە، و بەم شێوەیە پەکەکە ئەرکی مێژوویی خۆی تەواو کرد. لەسەر ئەم بنەمایە، کۆنگرەی 12ی پەکەکە بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتەی رێکخراوەیی پەکەکە و کۆتاییهێنان بە شێوازی خەباتی چەکداری دا، کە پرۆسەی جێبەجێکردنی لەلایەن رێبەر ئاپۆوە بەڕێوە دەبرێت، و بەم جۆرە کۆتایی بە چالاکییەکانی ژێر ناوی پەکەکە هێنا.    کۆنگرەکەمان سەرەڕای بارودۆخی دژوار کە شەڕ و پێکدادان بەردەوام بوون، هێرشەکان لە ئاسمان و زەوییەوە درێژەیان هەبوو، گەمارۆی سەر ناوچەکانمان و ئابڵوقەی پارتی دیموکراتی کوردستان (KDP) بەردەوام بوو، بە شێوەیەکی پارێزراو بەڕێوەچوو. لەبەر هۆکاری ئەمنی، هاوکات لە دوو ناوچەی جیاواز بەڕێوەبرا. کۆنگرەی ١٢ـی پەکەکە کە بە بەشداری ٢٣٢ نوێنەر بەڕێوەچوو، بابەتەکانی ڕێبەرایەتی، شەهیدان، بریندارەکان، بوونی ڕێکخراوەیی پەکەکە و شێوازی خەباتی چەکداری لەگەڵ بنیاتنانی کۆمەڵگەی دیموکراتی گفتوگۆ کرد و بڕیاری مێژوویی وەرگرت کە دەستپێکی قۆناغێکی نوێیە بۆ بزووتنەوەی ئازادیمان.   کۆتایی بە چالاکییەکانی ژێر ناوی پەکەکە هێنرا   کۆنگرەی نائاسایی ١٢ـی پەکەکە، هەڵسەنگاندنی کرد کە خەباتی پەکەکە سیاسەتی نکۆلی و لەناوبردنی سەر گەلەکەمانی تێکشکاند، کێشەی کوردی گەیاندە ئاستی چارەسەرکردن لە ڕێگای سیاسەتی دیموکراتییەوە، و بەم شێوەیە پەکەکە ئەرکی مێژوویی خۆی تەواو کرد. لەسەر ئەم بنەمایە، کۆنگرەی ١٢ـی پەکەکە بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پێکهاتەی ڕێکخراوەیی پەکەکە و کۆتاییهێنان بە شێوازی خەباتی چەکداری دا، کە پرۆسەی جێبەجێکردنی لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە بەڕێوە دەبرێت، و بەم جۆرە کۆتایی بە چالاکییەکانی ژێر ناوی پەکەکە هێنا.     پارتی ئێمە پەکەکە؛ وەک بزووتنەوەی ئازادی گەلەکەمان هاتە سەر شانۆی مێژوو دژی سیاسەتی نکۆلی و لەناوبردنی کورد کە سەرچاوەکەی پەیماننامەی لۆزان و دەستووری ١٩٢٤ بوو. لە سەرەتای دروستبوونیدا کاریگەرییەکانی سۆسیالیزمی واقیعی بەسەرەوە بوو و پرەنسیپی مافی نەتەوەکان بۆ دیاریکردنی چارەنووسی خۆیانی پەسەند کرد، لەسەر بنەمای ستراتیژی خەباتی چەکداری خەباتێکی ڕەوا و بەرهەقی بەڕێوەبرد. پەکەکە لە بارودۆخێکدا شکڵی گرت کە نکۆلیکردنی توندی کورد، سیاسەتی لەناوبردن لەسەر ئەم بنەمایە، سیاسەتەکانی ژینۆساید و توانەوە زاڵ بوون. لە ساڵی ١٩٧٨ـەوە بە خەباتی ئازادی کە بەڕێوەی برد، ئەوەی کردە بنەما کە بوونی کورد بسەلمێنێت و کێشەی کورد وەک ڕاستییەکی بنەڕەتی تورکیا ببینرێت. لەسەر ئەم بنەمایە و بە ئەنجامی خەباتی سەرکەوتووانە، شۆڕشی زیندووبوونەوەی لە ناوی گەلەکەماندا بەدیهێنا و بووە هێمای هیوای ئازادی و جێگەی گەڕان بۆ ژیانێکی شەرەفمەندانە بۆ گەلانی ناوچەکە.     لە بارودۆخی ساڵانی ١٩٩٠ کە شۆڕشی زیندووبوونەوەمان بووە هۆی گەشەکردنی گەورە لە ڕوانگەی گەلەکەمانەوە، گەڕانی تورگوت ئۆزال، سەرۆک کۆماری کۆماری تورکیا، بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد لە ڕێگای سیاسەتەوە پەرەی سەند. ڕێبەر ئاپۆ بە ئاگربەستی ١٧ی مارسی ١٩٩٣ وەڵامی ئەم گەڕانەی دایەوە و پرۆسەیەکی نوێی دەستپێکرد. بەڵام کاریگەرییە قورسەکانی سۆسیالیزمی واقیعی، تێگەیشتنە چەتەییەکان کە بەسەر هێڵی شەڕی ئێمەدا سەپێنرا و لەناوبردنی تورگوت ئۆزال و تیمەکەی لەلایەن دەوڵەتی قووڵەوە، پێداگرتن لەسەر سیاسەتی نکۆلی و لەناوبردنی کورد و هەڵکشاندنی شەڕ، بووە هۆی ساباتکردنی ئەم پرۆسە نوێیە. هەزاران گوند چۆڵکران و سووتێنران. ملیۆنان کورد لە شوێنی خۆیان ئاوارە کران، دەیان هەزار کەس توشی ئەشکەنجە بوون و خرانە بەندیخانە و هەزارانیش بە شێوەی نادیاری ئەنجامدەر کوژران. لە بەرامبەر ئەمەدا بزووتنەوەی ئازادی هەم لە ڕووی چەندایەتی و هەم لە ڕووی چۆنایەتییەوە گەشەی کرد، شەڕی گەریلا بڵاو بووەوە بۆ کوردستان و تورکیا. لەژێر کاریگەری شەڕی گەریلادا گەلی کورد ڕاپەڕین. بەم شێوەیە شەڕ بووە هەڵبژاردەی سەرەکی لە دیدی هەردوو لایەنەوە. لێکدانی بەرامبەری هەڵکشانی شەڕ نەتوانرا سەرلەنوێ تێپەڕێنرێت. بەم جۆرە هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆ بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد بە ڕێگای دیموکراتی و ئاشتیانە بێ ئەنجام مایەوە.   ڕێکخستنەوەی پەیوەندییەکانی کورد-تورک چارەنووسسازە   پرۆسەکە بە پیلانگێڕی نێودەوڵەتی ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ گوازرایەوە بۆ قۆناغێکی جیاواز. لەم پرۆسەیەدا شەڕی کورد-تورک کە ئامانجێکی گرنگی پیلانگێڕییەکە بوو، بەهۆی قوربانیدان و هەوڵەکانی ڕێبەر ئاپۆوە ڕێگری لێکرا. سەرەڕای ئەوەی کە لە سیستەمی ئەشکەنجە و ژینۆسایدی ئیمرالیدا هێڵدرایەوە، پێداگرتنی لەسەر چارەسەرکردنی کێشەی کورد بە ڕێگای دیموکراتی و ئاشتیانە بەردەوام بوو. ڕێبەر ئاپۆ کە بۆ ماوەی ٢٧ ساڵە لەژێر تەریککەوتنی ڕەهادا ڕاگیراوە، بە خەبات دژی سیستەمی ژینۆسایدی ئیمرالی پیلانگێڕی نێودەوڵەتی پووچەڵ کردەوە. لە خەباتی دژی پیلانگێڕی نێودەوڵەتیدا سیستەمی دەسەڵاتخوازی-دەوڵەتی پیاوسالاری شیکردەوە و پارادایمی کۆمەڵگەی دیموکراتی، ئیکۆلۆژی و ئازادیخوازی ژنانی پەرەپێدا. بەم شێوەیە سیستەمی جێگرەوەی ئازادی بۆ گەلەکەمان، ژنان و مرۆڤایەتی چەوساوە بەرجەستە کرد.    ڕێبەر ئاپۆ پێشتری پەیماننامەی لۆزان و دەستووری ١٩٢٤ی وەک سەرچاوە گرت کە لەوێوە پەیوەندییەکانی کورد-تورک کێشەدار بوون، تێڕوانینی نیشتمانی هاوبەش و کۆماری دیموکراتی تورکیای قبوڵ کرد کە گەلانی کورد-تورک توخمی دامەزرێنەر بن، و تێگەیشتنی نەتەوەی دیموکراتی وەک چوارچێوەی چارەسەری کێشەی کورد پەسەند کرد. ڕاپەڕینەکانی کوردی لە مێژووی کۆماریدا، دیالێکتیکی پەیوەندی کورد-تورکی ١٠٠٠ ساڵ، و خەباتی ڕێبەرایەتی ٥٢ ساڵە نیشانیان داوە کە کێشەی کورد تەنها لەسەر بنەمای نیشتمانی هاوبەش و هاووڵاتی یەکسان چارەسەر دەبێت. پەرەسەندنەکانی ئێستای ناوەڕاستی ڕۆژهەڵات لە چوارچێوەی جەنگی جیهانی سێیەمدا، ڕێکخستنەوەی پەیوەندییەکانی کورد-تورک چارەنووسساز دەکەن.   گەلەکەمان باشتر لە هەمووان هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و کۆتاییهێنان بە خەباتی چەکداری دەزانێت و ئەرکەکانی قۆناغەکە جێبەجێ دەکات، گەلی بەشەرەفی ئێمە کە بە نرخی قوربانیدانی گەورە بۆ ٥٢ ساڵە بەشداری پێشڕەوی ڕێبەرایەتی و پەکەکە دەکات و بەرەنگاری سیاسەتی نکۆلیکردن و لەناوبردن، سیاسەتەکانی ژینۆساید و توانەوە دەبێتەوە، پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی بە شێوەیەکی زیاتر هۆشیارانە و ڕێکخراو دەپارێزێت. بڕوای تەواومان هەیە کە گەلەکەمان باشتر لە هەمووان بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و کۆتاییهێنان بە شێوازی خەباتی چەکداری تێدەگات و ئەرکەکانی قۆناغی خەباتی دیموکراتی لەسەر بنەمای بنیاتنانی کۆمەڵگەی دیموکراتی جێبەجێ دەکات. زۆر گرنگە کە گەلەکەمان بە پێشەنگایەتی ژنان و گەنجان، لە هەموو بوارەکانی ژیاندا خۆڕێکخستنەکانی خۆی پێکبێنێت، لەسەر بنەمای خۆبەسبوون بە زمان، ناسنامە و کەلتووری خۆی ڕێکخراو بێت، لە بەرامبەر هێرشەکاندا خۆی بپارێزێت و بە گیانی سەفەربەری کۆمەڵگەی دیموکراتی کۆمیوناڵ بنیات بنێت. لەسەر ئەم بنەمایە بڕوامان وایە کە پارتە سیاسییەکانی کورد، ڕێکخراوە دیموکراتییەکان، ڕێبەرانی بیر و ڕا لێپرسراوێتیان بۆ پەرەپێدانی دیموکراسی کوردی و دەستەبەرکردنی نەتەوەسازی دیموکراتی کوردی جێبەجێ دەکەن.   میراتی مێژووی ئازادیمان کە پڕە لە خەبات و بەرخۆدان، لەگەڵ بڕیارەکانی کۆنگرەی ١٢ی پەکەکە بەهێزتر پەرە دەسەنێت بە ڕێگای سیاسەتی دیموکراتی، و داهاتووی گەلەکانمان لەسەر بنەمای ئازادی و یەکسانی گەشە دەکات. گەلانی هەژار و ڕەنجدەرمان، هەموو گرووپەکانی باوەڕی، ژنان و گەنجان، کرێکاران، جووتیاران و هەموو توێژەکانی دەرەوەی دەسەڵات لە پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیدا، بە بەرگریکردن لە مافەکانیان، ژیانی هاوبەش لە کەشێکی دیموکراتی و دادپەروەر پەرەپێدەدەن. بانگەوازی هەموو لایەک دەکەین بۆ بەشداریکردن لە پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی.   بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و کۆتاییهێنان بە شێوازی خەباتی چەکداری کە کۆنگرەکەمان وەریگرتووە، زەمینەیەکی بەهێز پێشکەش دەکات بۆ ئاشتی بەردەوام و چارەسەری دیموکراتی. جێبەجێکردنی بڕیارەکانی باسکراو، پێویستی بە بەڕێوەبردن و ئاراستەکردنی پرۆسەکە لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە، ناسینی مافی سیاسەتی دیموکراتی و دەستەبەری یاسایی تەواو و پتەو هەیە. لەم قۆناغەدا گرنگە کە پەرلەمانی گەورەی نەتەوەیی تورکیا بە لێپرسراوێتی مێژوویی ڕۆڵی خۆی ببینێت. بە هەمان شێوە بانگەوازی هەموو پارتە سیاسییەکانی ناو پەرلەمان، بەتایبەت حکومەت و پارتی سەرەکی ئۆپۆزسیۆن، ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، کۆمەڵەکانی ئایین و باوەڕی، دەزگاکانی میدیای دیموکراتی، ڕێبەرانی بیروڕا، ڕووناکبیران، ئەکادیمیستەکان، هونەرمەندان، سەندیکاکانی کرێکاران-ڕەنجدەران، ڕێکخراوەکانی ژنان-گەنجان، بزووتنەوە ئیکۆلۆژیستەکان دەکەین کە لێپرسراوێتی هەڵبگرن و بەشداری پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی بن.   بە خاوەندارێتی هێزە چەپ-سۆسیالیستەکانی تورکیا، پێکهاتە، ڕێکخراو و کەسایەتییە شۆڕشگێڕەکان بۆ پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی، خەباتی گەلان، ژنان و چەوساوان ئاستێکی نوێ بەدەست دەهێنێت. ئەمەش واتای سەرکەوتنی ئامانجەکانی شۆڕشگێڕە مەزنەکان دەگەیەنێت کە دوا وشەکانیان 'بژی برایەتی گەلانی تورک و کورد و تورکیای تەواو سەربەخۆ!' بوو.   بە سۆسیالیزمی کۆمەڵگەی دیموکراتی کە قۆناغێکی نوێ لە پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی و خەباتی سۆسیالیزم نوێنەرایەتی دەکات، بزووتنەوەی دیموکراسی جیهانی پەرە دەسەنێت و جیهانێکی دادپەروەر و یەکسان دروست دەبێت. لەسەر ئەم بنەمایە بانگەوازی کۆمەڵگەی دیموکراتی دەکەین، بەتایبەت دۆستانی ئێمە کە پێشەنگایەتی هەڵمەتی ئازادی جیهانی دەکەن، کە لە چوارچێوەی تیۆری مۆدێرنیتەی دیموکراتی هاوپشتی نێونەتەوەیی بەهێز بکەن.   داوا لە هێزە نێودەوڵەتییەکان دەکەین کە بە بینینی بەرپرسیارێتیان لە سیاسەتەکانی ژینۆساید کە بۆ سەد ساڵە دژی گەلەکەمان بەڕێوە دەچێت، ڕێگری لە چارەسەری دیموکراتی نەکەن و بەشداری ئەرێنی لە پرۆسەکەدا بکەن.   شەهیدبوونی هاوڕێیان عەلی حەیدەر کایتان و رەزا ئالتوون رادەگەیەنین   کۆنگرەی ١٢ی ئێمە کە بە بانگەوازی ڕێبەرایەتیمان کۆبووەتەوە، شەهیدبوونی هاوڕێیان عەلی حەیدەر کایتان، یەکێک لە کادرە پێشەنگەکانی پارتیمان کە لە ٣ی تەمووزی ٢٠١٨ شەهید بوو، و ڕەزا ئالتوون کە لە ٢٥ی سێپتەمبەری ٢٠١٩ شەهید بوو، ڕاگەیاند. لەسەر ئەم بنەمایە کۆنگرە هاوڕێ عەلی حەیدەر کایتان کە یەکێکە لە کادرە دامەزرێنەرە پێشەنگەکانی پەکەکە وەک هێمای 'پابەندبوون بە ڕێبەرایەتی، حەقیقەت و ژیانی پیرۆز' و هاوڕێ ڕەزا ئالتوون کە یەکێکە لە یەکەمین هاوڕێیانی ڕێیی ڕێبەر ئاپۆ وەک هێمای 'هاوڕێیەتی ئازادی' قبوڵ کرد. کۆنگرەی مێژوویی ١٢ی پارتیمان پێشکەشی ئەم دوو هاوڕێ شەهیدە گەورەیە دەکەین کە لە سەرەتای بزووتنەوەی ئازادیمانەوە بەشدارییان کردووە و تا ئێستا بە خەباتی بەردەوامیان پێشەنگایەتیان کردووین، و لە کەسایەتی ئەواندا بەڵێنی سەرکەوتن بۆ هەموو شەهیدانی خەباتەکەمان دووپات دەکەینەوە و جەخت لەسەر ئیدیعامان بۆ بەدیهێنانی خەونەکانی هاوڕێ سڕی سورەیا ئۆندەر، شەهیدی ئاشتی و دیموکراسی، دەکەینەوە.   سۆسیالیزمی دەوڵەت-نەتەوەیی بەرەو شکست دەبات؛ سۆسیالیزمی کۆمەڵگەی دیموکراتی بەرەو سەرکەوتن دەبات!   پێداگرتن لەسەر مرۆڤایەتی پێداگرتنە لەسەر سۆسیالیزم!   بژی رێبەر ئاپۆ!

سەرۆک کۆمارى ئێران ڕایدەگەیەنێت ئێمە لە دانوستانى جددیداین و بەدوای ڕێککەوتنداین، بەڵام گفتوگۆی وازهێنان لە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران جێگەی قبوڵکردن نییە. بە پێی ڕاپۆرتێکى ئاژانسی هەواڵی تەسنیمى ئێران، لە کۆبوونەوەى کابینەی حکوومەتی ئێران مەسعود پزیشکیان وتەیەکى پێشکەشکردوەو جەختی لەوە کردوەتەوە کە حکوومەت بەردەوام دەبێت لە پاراستنی دەستکەوتەکان، وتیشى: دڵنیاتان دەکەینەوە کە کۆماری ئیسلامی ئێران هەرگیز بەدوای چەکی ئەتۆمیدا نەگەڕاوە، هەرگیز بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت. ناوبراو ئاماژەى بۆ ئەوەکردوە، وە بە پێی فەتوای ڕێبەری باڵاى ئێران هەر کارێک بە ئامانجی دروستکردنی چەکی ئەتۆمی قەدەغەیەو ئەوان ئەوکارە ناکەن. سەرۆک کۆمارى ئێران لەسەر ئەوەى کەداواکارى ئەمریکا ئەوەیە وازیهێنرێت لەهەموو دامەزراوە ناوەکییەکانی ئێران، وتى: ئەوە لای ئێمه قبووڵ نییه، تەکنەلۆژیای ئەتۆمی و دەستکەوتەکانی زانایانی وڵاتەکەمان لە بواری وزەی ئەتۆمی ئاشتیانەدا بەکارهێنانیان هەیە لە کەرتە جیاوازەکاندا، لەوانە پزیشکی و چارەسەرکردن، کشتوکاڵ، ژینگە، و پیشەسازی و ئێمە بە توندی بەدوای چالاکیی ئەتۆمی ئاشتیانەدا دەگەڕێین. یەکشەممە، 11ـی ئایاری 2025، گەڕی چوارەمی دانوستاندنەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا بە ناوبژیوانیی عومان لە مەسقەتی پایتەختی ئەو وڵاتە بەڕیوەچوو. عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران سەرۆکایەتیی شاندی ئێران و ستیڤ ویتکۆف، نێردەی ترەمپ بۆ رۆژهەڵاتی نێوەڕاست، سەرۆکایەتیی شاندی ئەمریکای کرد. دوای کۆتاییهاتنی گەڕی چوارەمی دانوستاندنەکان، عەباس عێراقچی قسەی بۆ میدیای وڵاتەکەی کرد و رایگەیاند: "ئەم خولەی دانوستاندن بەراورد بە سێ گەڕی پێشووتر زۆر جیدیتر و راشکاوانەتر بوو. لەم گەڕەدا لە بابەتە گشتییەکان دوورکەوتینەوە و چووینە نێو وردەکارییەکان، سرووشتییە لە هەلومەرجێکی ئاوادا دانوستاندن قورستر دەبێت."   عەباس عێراقچی گوتی: "سەرەڕای سەختی و راشکاویی دانوستانەکان، گفتوگۆی زۆر سوودبەخش کران. ئێستا دەتوانین بڵێین، هەردوولا تێگەیشتنی باشتریان لە هەڵوێستی یەکدی هەیە."   بە گوتەی عێراقچی، لەم گەڕەی دانوستاندندا پرسەکانی جێی ناکۆکیی دوو وڵات زیاتر باس کران و جەختی کردەوە، "هەڵوێستی هەردوولا تا رادەیەک لە یەکدی نزیکتر بووەتەوە."  

  حەماس لە ڕاگەیاندراوێکدا ئاشکرای کرد، ئازادکردنی عیدان ئەلیکسەندەر، خاوەنی هەردوو ڕەگەزنامەی ئەمەریکی و ئیسرائیلی، بەشێک دەبێت لە ئاگربەستی سەر غەززە و گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکان بەو کەرتە. حەماس ڕایدەگەیەنێت: ئامادەن بۆ ڕێککەوتنی کۆتایی ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان، دووپاتیشی دەکاتەوە کە ئامادەی دانووستانی بەپەلەن، دەڵێت:پەیوەندییەکانمان لەگەڵ ئەمەریکا لەپێناو ڕاگەیاندنی ئاگربەست و گەیاندنی یارمەتییەکانە بە کەرتی غەززە، لەگەڵ ئازادکردنی بارمتەکان بەرانبەر ئازادکردنی دیلەکانی فەڵەستین. کەناڵی 12ـی ئیسرائیلیش ئاماژە بەوە دەکات، سبەی ویتکۆف دەگاتە ئیسرائیل بۆ ئامادەبوون لە مەراسیمی ئازادکردنی عیدان ئەلیکسەندەر، دەڵێت: ئاماژە هەن کە حەماس ئەلیکسەندەر ئازاد دەکەن. یەکشەممە 11ـی ئایاری 2025، ئاژانسی فرانس پرێس لەسەر زاری دوو بەرپرسی باڵای بزووتنه‌وه‌ی حەماسی فه‌ڵه‌ستینی ڕایگەیاند، لە دەوحەی پایته‌ختی قه‌ته‌ر لە بارەی ئاگربەستی غەززە و دابینکردنی هاوکارییە مرۆییەکان، گفتوگۆی ڕاستەوخۆیان لەگەڵ شاندی ئەمەریکی دەست پێ کردووە و گفتوگۆكانیش بەردەوام دەبن. هەر ئەمڕۆ  پێگەی هەواڵی ئەکسیۆسی ئەمەریکی، بە پشتبەستن بە سەرچاوەیەکی ئاگادار بڵاوی کردەوە، ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ترەمپ بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، لە ڕێگەی قەتەر و میسرەوە لەگەڵ حەماس دانوستان دەکات لەبارەی گەیشتن بە ڕێککەوتنێک بۆ مەبەستی ئازادکردنی بارمتە ئیسرائیلییەکان.

بەرپرسێکی باڵاى ئەفغانستان بەئاژانسی فرانس پرێسى ڕاگەیاندووە حکومەتی تاڵیبان یاری شەترەنجی بۆ لیستی ئەو چالاکی و بایەتە قەدەغەکراوەکانە زیادکردووە و بە یارییەکی "هەڵه‌" و "پێشێلکردنی یاسا ئەخلاقییەکان"ی زانیوە. ئاتاڵ ماشوانی، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی وەرزشی ئەفغانستان  ئەمڕۆ یەکشەممە، بە ئاژانسەکەی ڕاگەیاندووە، شەترەنج "بە ئامرازێکی قومارکردن دادەنرێت"، کە بەپێی یاسایەک کە ساڵی ڕابردوو دەرچووە قەدەغەیە. ماشوانی زیادی کرد: یاری شەترەنج لە ئەفغانستان ڕادەگیرێت تا ئەو کاتەی ئەم بابەتە یەکلایی دەبێتەوە، بەبێ ئەوەی سزایەک بۆ سەرپێچیکردنی بڕیارەکە دیاری بکات. لای خۆیەوە عەزیزوڵڵا گوڵزادە تەمەن 46 ساڵ، خاوەنی کافێیەک لە کابول کە خاوەنکارەکان یارییەکەیان تێدا دەکرد، ڕایگەیاندووە، سەرەڕای ئەوەی چەند هۆکارو سەلماندنێکمان بۆ رێگەپێدان خستوەتەڕوو، بەڵام قەناعەتیان پێنەکراوە، قەدەغەکردنەکە جێبەجێ دەکرێت. ناوبراو لە لێدوانێکیدا بۆ ئاژانسی فرانس پرێس وتی: زۆرێک لە وڵاتانی ئیسلامی یاریزانی ئاستی جیهانییان هەیە کە بەشداری یارییە نێودەوڵەتییەکان دەکەن. جەختیشی کردەوە کە "ڕۆژانە زۆر (گەنجان) دێنە ئێرە، بەبێ ئەوەی گرەو لەسەر هیچ پارەیەک بکەن"، داخی خۆی دەربڕی کە هۆکاری کۆبوونەوەکەیان کەمتر بووەتەوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، ڕەنگە ئارەزومەندانی شەترەنج هەست بە دڵتەنگی بکەن. شەترەنج یارییەک دووکەسیی ستراتیژیی تەختەییە کە لەسەر بۆردی شەتڕەنج ئەنجام دەدرێت، کە بۆردێکە ٦٤ خانەی ھەیە کە دابەشکراوە بەشێوەی ھەشت×ھەشت بەپانی و درێژیی.  یەکێکە لە باوترین یارییەکانی جیھان و لەلایەن ملیۆنەھا یاریزانەوە لەسەرانسەری جیھاندا یاری پێ دەکرێت لە ماڵەکان و پارکەکان و یانەکان و لەسەرھێڵ. ھاوکات پاڵەوانێتی تایبەت بە شەتڕەنجیش بوونی ھەیە.

  ڤلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆكی ئۆكرانیا رایگەیاند: وڵاتەكەی چاوەڕێی ئاگربەستی تەواوەتی دەکات لە سبەینێوە، بۆ دەستپێکردنی رێکارە دیپلۆماسییەکان، وتيشى: درێژەكێشانی جەنگ هیچ سودێکی نییە. زیلینسکی جەختیشكرد لەوەی، رۆژی پێنجشەممە لە تورکیا چاوی بە ڤلادیمێر پۆتین، هاوتا روسیەكەی دەکەوێت. لێدوانەكەی زیلینسكی لەكاتێكدایە، ئەمڕۆ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رایگەیاند: ئۆکرانیا دەبێت دەستبەجێ داواكەی پوتین قبوڵ بکات بۆ ئەوەی رۆژی پێنجشەممە لە تورکیا کۆببێتەوە بۆ دانوستان. سەرۆکی رووسیا پێشنیازی کرد، رۆژی 15ی ئەم مانگە، لە شاری ئیستەنبووڵی تورکیا، گفتوگۆی راستەوخۆ لە نێوان وڵاتەکەی و ئۆکراینا بکرێت، ئەمەش دوای چەند کاژێرێک لە داواکاریی سەرکردەی وڵاتانی ئەورووپا، کە داوایان کرد، لە رۆژی دووشەممەوە بۆ ماوەی 30 رۆژ ئاگربەستی بێمەرج دەستپێبکات.    رۆژی شەممە 10ـی ئایاری 2025، ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا، لە گوتارێکدا لەبارەی پێشنیازەکانی سەرکردەکانی وڵاتانی رۆژئاوا، کە سەردانی ئۆکراینایان کردبوو و لەگەڵ ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی کۆبوونەوە و داوای ئاگربەستێکی 30 رۆژەیان کردبوو، بە راستەوخۆ بەو پێشنیازەی رۆژئاوا رازی نەبوو، بەڵام رایگەیاند: "پێشنیازەکەم ئەوەیە دەسەڵاتدارانی کیێڤ دەست بەو گفتوگۆیانە بکەنەوە، کە لەساڵی 2022 رایانگرت و جەختیش لەسەر ئەوە دەکەمەوە ئەو گفتوگۆیانە بێمەرج بن."    سەرکردەکانی هەریەک لە وڵاتانی بەریتانیا، فەرەنسا، ئەڵمانیا و پۆڵاند رۆژی یەکشەممە بە شەمەندەفەر گەیشتنە کیێڤی پایتەختی ئۆکراینا و هەڕەشەی سەپاندنی سزای نوێیان بەسەر مۆسکۆ دا کرد، ئەگەر رووسیا بەو پێشنیازە نوێیەیان رازی نەبێت.    لە هەفتەکانی سەرەتای ئەم جەنگە، کە لە شوباتی 2022 دەستیپێکرد، رووسیا و ئۆکراینا، راستەوخۆ لە تورکیا گفتوگۆیان کرد، بەڵام گفتوگۆکان ئەنجامیان نەبوو، جەنگیش تاوەکو ئێستا بەردەوامە. 

  عەباس عێراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لەبارەی گەڕی چوارەمی دانوستانی ئێران و ئەمریكا كە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، ڕایدەگەیەنێت دەتوانین بڵێین بەراورد بە سێ گەڕی پێشوو، دانوستانی ئەمڕۆی نێوان ئێران و ئەمریكا جدیترو راشكاوانە تر بوو. هەروەها وتیشى: تاڕادەیەك لە بوارە گشتییەكان دوركەوتینەوەو چوینە ناو وردەكارییەوە، لەم دۆخەدا دانوستان قورس دەبێت، بابەتی مشتومڕاوی زیاتر تاوتوێ کراوەو هەڵوێستەکان نزیکتر بوونەتەوە، دەتوانرێت ئەم قۆناغە بە هەنگاونان بۆ پێشەوە هەڵسەنگێندرێت. لەبەشێکى دیکەى قسەکانیدا بۆ ڕۆژنامەنوسان، عێراقچی ئەوەى خستەڕوو پێدەچێت گەڕی داهاتووی دانوستانەکان نزیکەی هەفتەیەک تر یەك رۆژ زیاتر یان كەمتر ئەنجام بدرێت. وتیشى: بابەتی پیتاندنی یۆرانیۆم بە هیچ جۆرێك سازشی لەسەر ناكرێت و دەبێت بەردەوام بێت، دەكرێت لە هەندێك رووەوە هەندێك كتۆبەندی سنوردار قبوڵ بكرێت وەكو بڕو ئاست و توانا بۆ ئەوەی لەماوەیەكی زەمەنی دیاریكراودا متمانە دروست ببێت، هاوشێوەی ئەوەی لە رابردوو كراوە، بەڵام بابەتی بنەڕەتیی پیتاندنی یۆرانیۆم قایبلی دانوستان نییە.  وەزیرى دەرەوەى ئێران لەبارەی سزاكانی سەر ئێرانەوە هەڵوێستی ئێمە رۆشنە، ئامانجی سەرەكی دانوستان هەڵگرتنی سزاكانەو ئەم بابەتە یەكێك لە پایە سەرەكییەكانی گفتوگۆكانمان بووەو هەیە، خۆشبەختانە ئەم بابەتە لەنێوان هەردوولا رێككەوتنی لەسەر كراوە. ئەمڕؤ خولی چوارەمی دانوستانە ئەتۆمییەکەی نێوان ئەمریکا و ئێران لە عومان بەڕێوەچوو، کۆبوونەوەکان سێ کاتژمێریان خایاندووە و تێیدا رێککەوتن کراوە کە هەنگاوەکانی داهاتوو بە لیژنەی تەکنیکیی هەردوولا بسپێردرێن.

  ڕاوێژکارێکی محەممەد سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاشکرای کردووە، ئەحمەد شەرع، سەرۆککۆماری سووریا داوای لێبوردنی کردووە لە بەشداریکردن لە لووتکەی وڵاتانی کۆمکاری عەرەبی لە بەغدا ئامادە نابێت. لووتکەى وڵاتانی عەرەبی، لە 17ـی ئایاری 2025 لە بەغدا بەڕێوەدەچێت، کە بڕیارە سەرۆک و دەیان بەرپرسی باڵای وڵاتانی عەرەبی تێیدا بەشداربن. عەدنان سەرراج، ڕاوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی تەلەڤزیۆنی ڕایگەیاند: شەرع داوای لێبوردنی کردووە کە بەشدار نابێت لە لووتکەکەدا، ئەمەش بەهۆی ئەوەی سووریا لەسەر ڕووداوەکانی ئەم  دواییەی نێوان عەلەوی و درووزەکان لە لووتکەکەدا سەرکۆنە دەکرێت. لە لایەکی دیکەوە سەرچاوەیەک لە حکومەتی عێراق بە کەناڵی عەرەبیەى ڕاگەیاندووە، کە ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سووریا لەجیاتی سەرۆککۆمار ئامادە دەبێت. ئەمڕۆ نوری مالیكی، سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا، لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا، ڕایدەگەیەنێت ئەحمەد شەرع، سەرۆکی قۆناغی ڕاگوەزری سووریا لە عێراق داواکراوە و نایانەوێت پێشوازیی لێ بکەن لە لووتکەی عەرەبی بەغدا، داواشی لێ دەکەن سەرکێشی نەکات و نەیەتە عێراق.  هەروەها وتیشى:هاتنی شەرع بۆ لوتکەی عەرەبی لە بەغداد سەرچڵییە، سەردانی شەرع  بۆ بەغداد بە تەواوی رەتدەکەمەوەو لە زیاتر لە بۆنەیەکدا ئەوەم وتووە.  بانگهێشتکردنی شەرع کاردانەوەی لایەنە سیاسی و گرووپە چەکدارەکانی سەر بە ئێرانی بەدوای خۆیدا هێناوە، چونکە شەرع پێشتر لەلایەن دەسەڵاتی دادوەریی عێراقەوە فەرمانی دەستگیر کردنی هەبووە، بە تۆمەتی شەڕکردن لە دژی هێزەکانی ئەمریکا و عێراق لە ساڵی 2003 لە سەربەندی هاتنی ئەمریکا بۆ عێراق. ئەحمەد شەرع، پێشتر بە ئەبو محەممەد جۆلانی ناسراو بوو، پێشتر لە ڕیزەکانی ڕێکخراوی قاعیدە لە عێراق شەڕی دژی هێزەکانی ئەمریکا و عێراق کردووە و دواتر پەیوەندی بە ڕێکخراوی داعشەوە کردووە، دوای ئەوەش لەو ڕێکخراوە جیابووەوە و گرووپێکی چەکداریی بە ناوی "جەبهەی نوسرە" دامەزراند.

  ڕۆژنامەنووسێكی ئەمه‌ریکی کە لە ساڵی 2012 لە سووریا ڕفێنرا، ڕوفاته‌كه‌ی له‌نێو گۆڕێكی به‌ كۆمه‌ڵ له‌ باكووری ئه‌و وڵاته‌ دۆزرایه‌وه‌. یه‌كشه‌ممه‌، 11ـی ئایاری 2025، ڕۆژنامه‌ی "میره‌ر"ـی به‌ریتانی بڵاوی كرده‌وه‌، ڕوفاتی ئۆستن تایس، ڕۆژنامه‌نووسی ئه‌مه‌ریكی له‌گه‌ڵ ڕوفاتی دوو كه‌سی دیكه‌ له‌‌ گۆڕێكی به‌ كۆمه‌ڵدا له‌ باكووری سووریا دۆزرایه‌وه‌. ڕۆژنامه‌ی میره‌ری به‌ریتانی ڕوونیشی كردووه‌ته‌وه‌، ئۆستن تایس له‌ لایه‌ن چه‌كدارانی ڕێكخراوی داعش له‌ ناوچه‌ی دابق له‌ ڕیفی باكووری حه‌له‌ب كوژراوه. هاوكات چه‌ند كه‌ناڵێكی ته‌له‌فزیۆنی ئاماژه‌یان به‌وه‌ كردووه‌، تیمێكی پسپۆری قه‌ته‌ری به‌ هه‌ماهه‌نگیی له‌گه‌ڵ تیمێكی ئه‌مه‌ریكی و هێزه‌ ئه‌منییه‌كانی سووریا توانیویانه‌ ڕوفاتی ئه‌و سێ كه‌سه كه‌ یه‌كێكیان ئۆستن تایسه‌‌ له‌ گۆڕه‌ به‌ كۆمه‌ڵه‌كه‌دا بدۆزنه‌وه‌.‌ سه‌رچاوه‌یه‌كی سووری له‌م باره‌وه‌ گوتوویه‌تی، ئه‌ندامێكی پێشووی داعش ڕێبه‌ری تیمه‌ قه‌ته‌ری و ئه‌مه‌ریكی و سوورییه‌كه‌ی كردووه‌ و شوێنی ناشتنی ته‌رمی تایس و ژماره‌یه‌ك قوربانی دیكه‌ی پێ نیشانداون. تایس كه‌ له‌گه‌ڵ چه‌ند كه‌ناڵێكی هه‌واڵ كاری كردووه‌ له‌وانه‌ش تۆڕی هه‌واڵی (بی بی ئێس)ـی ئه‌مه‌ریكی و ئاژانسی فرانس پرێس و ڕۆژنامه‌ی واشنتن پۆست، له‌ ئابی 2012ـدا له‌لایه‌ن لایه‌نگرانی ڕژێمی به‌شار ئه‌سه‌د له‌ ده‌وروبه‌ری دیمه‌شق ڕفێنرا و له‌و كاته‌وه‌ دیار نه‌مابوو. هەینی، 7ـی كانوونی یه‌كه‌می 2024، دێبرا تایس، دایکی ڕۆژنامەنووسی ئەمریکی ئۆستن تایس لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیدا  پشتڕاستی کردەوە کوڕەکەی باشە، بەبێ ئەوەی وردەکاریی زیاتر بدات. دێبرا تایس گوتیشی، دەمانەوێت زۆر وریا بین لەوەی کە هاوبەشی دەکەین، چونکە  ئۆستن چاودێریی دەکرێت. باسی له‌وه‌ش كردبوو، ئۆستن بە ڕێگه‌ی دیپلۆماتی ئازاد دەبێت نەک بە بۆمب و بە چەک. دۆناڵد ترەمپ، سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا لە ساڵی 2020  نامەیەکی تایبەتی له‌ باره‌ی ڕۆژنامەنووسەکە بۆ بەشار ئەسەد، سەرۆکی پێشووی سووریا نارد. خێزانی تایس هیوایەکی زۆریان پێی هەبوو ، بەڵام بەشار ئەسەد گوتی، نازانێت تایس هێشتا زیندووە یان نا.

  چوارەمین خولی وتووێژی ئەتۆمی ئێران و ئەمریکا ئەمڕۆ یەکشەممە لە شاری مەسقەتی پایتەختی عومان بەڕێوەچوو، دواى سێ کاتژمێر کۆبوونەوە کۆتایی هات، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێرانیش ڕایدەگەیەنێت دانوستانی گەڕی چوارەم قورس بوو بەڵام سوودمەند بوو. هاوشێوەى جارەکانى دیکە هەریەکە لە عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران و ستیڤ ویتکۆف، نوێنەرى ترەمپ سەرۆکی شاندی ئیران و ئەمریکا یان کرد، لە عومان بەڕێوەچوو. بەرپرسێکى باڵاى ئەمریکا بە مەرجی ئەوەی ناوی ئاشکرا نەکات، بەئاژانسى ئەی ئێف پى وتووە: ڕێککەوتن کراوە بۆ ئەوەی گفتوگۆکان بەرەو پێشەوە بچن بۆ بەردەوامبوون لە کارکردن لە ڕێگەی گروپە تەکنیکییەکانەوە." ئاماژەی بەوەشکردووە، ئێمە بە ئەنجامی کۆبونەوەى ئەمڕۆ دڵخۆش بووین چاوەڕێی کۆبوونەوەی داهاتوومان دەکەین، کە لە داهاتوویەکی نزیکدا دەکرێت. لاى خۆشیەوە، ئیسماعیل ئاقائی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایدەگەیەنێت   دانوستانی گەڕی چوارەم قورس بوو بەڵام سوودمەند بوو، عومانییەکان کات و شوێنی گەڕی داهاتووی دانوستان رادەگەیەنن، گەڕی داهاتووی دانوستان بەمزووانە دەکرێت. چوارەم گەڕی دانوستاندنەکان بڕیاربوو لە 3ی ئایار لە رۆما بکرێت، بەڵام عومانی نێوەندگیر رایگەیاند، لەبەر "هۆکاری لۆجستی" دواخرا. دۆناڵد ترەمپ لە ساڵی 2018 ئەمریکای لە رێککەوتنێکی ئەتۆمی کشاندەوە کە لە ساڵی 2015 لە لایەن ئێران و زلهێزەکانی جیهان واژۆی لەسەر کرابوو.  بە گوتەی ویتکۆف، ئێستا سەرۆکی ئەمریکا دەیەوێت "رێککەوتنێکی بەهێزتر" لەوە لەگەڵ تاران بکات، بە جۆرێک کە رێگە بە تاران بدات بەرنامە ئەتۆمییەکەی تەنیا بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا بەکاربێنێت و ئەو توانای دروستکردنی یۆرانیۆمی پێویست بۆ بۆمبی ئەتۆمی نەمێنێت.

  بەرپرسانی ئەمەریکا بە کەناڵی ئێن بی سییان ڕاگەیاندووە، بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە ئێستادا هیچ هێزێکی نییە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا. ئەمرۆ یەکشەممە، لەڕاپپۆرتێکدا کەناڵى ئێن بی سی لەزاری بەرپرسانی ئەمریکییەوە ڕایگەیاند پەیوەندی ترەمپ و نەتانیاهۆ لەم چەند هەفتەیەی رابردوودا گرژی تێکەوتووە، ناکۆکی نێوان ترەمپ و نەتانیاهۆ لە گەشەسندندایە لەبارەی پرسی غەزە و ئێران. هەروەها ئەو بەرپرسانە، دەڵێن: تەنها لە هەفتەی رابردوو ترەمپ دوو جار لێدوانی داوە کە نەتانیاهۆی بێزار کردووە. بەرپرسانی ئەمەریکا لەبەشێکى دیکەى قسەکانیدا ئەوەشیان زیادیان کرد: ئیسرائیل واشنتۆنی ئاگادار کردەوە کە ئێستا "کاتی ئەوەیە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لەناوببرێت، ناتانیاهۆ چەند جارێک ئەوەى خستوەتەڕوو کە دانوستاندنەکانی ئەمریکا لەگەڵ ئێران کات بەفیڕۆدانە. لە بەرامبەردا بەرپرسانی ئەمەریکا ئاشکرایان کرد کە ترامپ ئامادەیی خۆی بۆ ئێران دەربڕی کە بەرنامەی ئەتۆمی بپارێزێت. لە کاتێکدا واشنتۆن و تاران گفتوگۆ لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران دەکەن، گیدۆن ساعر، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل ڕۆژی یەکشەممە جەختی لەسەر ڕەتکردنەوەی وڵاتەکەی کرد کە ئێران خاوەنی "مەترسیدارترین چەکی جیهان" بێت. لە میانی کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی هاوبەشدا ساعر لەگەڵ هاوتا ئەڵمانییەکەی، یۆهان وادێفول، وتی: بە هیچ شێوەیەک جێگەی قبوڵکردن نییە بۆ مەترسیدارترین ڕژێم کە مەترسیدارترین چەک لە جیهاندا بەدەستبهێنێت. "دەبێت دامەزراوەکانی پیتاندنی یۆرانیۆم هەڵبوەشێنرێنەوە". لێدوانەکانی ساعر هاوکات بوو لەگەڵ خولی چوارەمی دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران لە سوڵتانییەتی عومان.

  نوسینگەی سەرۆک کۆماری تورکیا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، ئەمڕۆ یەکشەممە بە ئیمانوێل ماکرۆن هاوتا فەرەنسیەکەی ڕاگەیاندووە، هەوڵەکان بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی نێوان ڕووسیا و ئۆکرانیا گەیشتوونەتە "خاڵی وەرچەرخانێکی مێژوویی". سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا لە زاری ئەردۆغانەوە لە میانی پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ماکرۆن ڕایگەیاندووە، "لە هەوڵەکانی کۆتایی هێنان بە شەڕی ئۆکرانیا و ڕووسیا، وەرچەرخانێکی مێژوویی گەیشتە ئەنجام". ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە سود لەم دەرفەتە وەربگیرێت، تورکیاش ئامادەیە بۆ پێشکەشکردنی هەموو جۆرە پاڵپشتییەک، لەوانەش میوانداریکردنی دانوستانەکان بۆ گەیشتن بە ئاگربەست و ئاشتییەکی بەردەوام. ڤلادیمیر پوتین سەرۆکی ڕوسیا بە وردی باسی دەستپێشخەریی خۆی بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانە ڕاستەوخۆکانی نێوان مۆسکۆ و کێڤ لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا کردووە، بەگوێرەی ڕاگەیەندراوێکی کرێملین دوای پەیوەندییەکی تەلەفۆنی نێوان ئەو دوو وڵاتە. لە بەیاننامەکەدا هاتووە: دەستپێشخەریی سەرۆکی ڕووسیا بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانی ڕاستەوخۆی ڕووسیا و ئۆکرانیا، کە پێشنیازکراوە لە 15ی ئایارەوە لە ئەستەنبوڵ بەڕێوەبچێت، بە وردی گفتوگۆی لەسەر کراوە. کرێملین زیادی کرد: ڕەجەب تەیب ئەردۆغان پشتیوانی تەواوی خۆی بۆ ئەم پێشنیازە ڕووسیایە دەربڕی و ئامادەیی خۆی بۆ دابینکردنی سەکۆی ئیستەنبوڵ دووپاتکردەوە. لایەنی تورکیا هەموو هاوکارییەکی مومکین لە ڕێکخستن و ئەنجامدانی دانوستانەکان بە ئامانجی گەیشتن بە ئاشتییەکی بەردەوام پێشکەش دەکات. کرێملین هەروەها دووپاتی کردەوە کە هەردوو سەرۆک هەروەها بەرژەوەندیی هاوبەشی خۆیان بۆ پەرەپێدانی زیاتری پەیوەندییەکانی بازرگانی و وەبەرهێنان دەربڕیوە، لەوانە جێبەجێکردنی پرۆژە ستراتیژییەکانی هاوبەش لە کەرتی وزەدا. سەرۆکی رووسیا پێشنیازی کرد، رۆژی 15ی ئەم مانگە، لە شاری ئیستەنبووڵی تورکیا، گفتوگۆی راستەوخۆ لە نێوان وڵاتەکەی و ئۆکراینا بکرێت، ئەمەش دوای چەند کاژێرێک لە داواکاریی سەرکردەی وڵاتانی ئەورووپا، کە داوایان کرد، لە رۆژی دووشەممەوە بۆ ماوەی 30 رۆژ ئاگربەستی بێمەرج دەستپێبکات.    رۆژی شەممە 10ـی ئایاری 2025، ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا، لە گوتارێکدا لەبارەی پێشنیازەکانی سەرکردەکانی وڵاتانی رۆژئاوا، کە سەردانی ئۆکراینایان کردبوو و لەگەڵ ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی کۆبوونەوە و داوای ئاگربەستێکی 30 رۆژەیان کردبوو، بە راستەوخۆ بەو پێشنیازەی رۆژئاوا رازی نەبوو، بەڵام رایگەیاند: "پێشنیازەکەم ئەوەیە دەسەڵاتدارانی کیێڤ دەست بەو گفتوگۆیانە بکەنەوە، کە لەساڵی 2022 رایانگرت و جەختیش لەسەر ئەوە دەکەمەوە ئەو گفتوگۆیانە بێمەرج بن."    تاوەکو ئێستا ئۆکراینا وەڵامی پێشنیازە نوێیەکەی پووتینی نەداوەتەوە. سەرکردەکانی رۆژئاواش رایانگەیاند، داوکاریی ئاگربەستی 30 رۆژە، پێشنیازێکە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکاش باسیان کردووە و ئەویش هاوڕایە. کیەر ستامەر، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا رایگەیاند، ئەو داواکارییەیان بۆ ئاگربەست "دەبێت قبووڵ بکرێت."