عێراق بەنیازە بەبڕیارێکی پەرلەمان هێزەکانی تورکیا لەسەرخاکەکەی دەربکات

  محەممەد جەواد زەریف، جێگری سەرۆککۆماری ئێران بۆ کاروباری ستراتیژی، دەستلەکارکێشانەوەی خۆی لە پۆستەکەی راگەیاند، و دەڵێت: لەماوەی شەش مانگی ڕابردوودا ڕووبەڕووی گاڵتەجاڕترین سووکایەتی و بوختان و هەڕەشە لە خۆم و خێزانەکەم بوومەتەوە و تەنانەت لەناو حکومەتدا تاڵترین قۆناغی ٤٠ ساڵ خزمەتکردنم تێپەڕاندووە. دوای سەرکەوتنی لە هەڵبژاردن و دەستبەکاربوونی، رۆژی پێنجشەممە، 01-08-2024، مەسعود پزیشکیان، سەرۆککۆماری ئێران، زەریفیی وەکو جێگری خۆی بۆ کاروباری ستراتیژی دەستنیشان کرد.  محەممەد جەواد زەریف، لە کاتی سەرۆکایەتیی حەسەن رووحانی، هەشت ساڵ وەزیری دەرەوەی ئێران بوو و بە ئەندازیاری رێککەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015 دادەنرێت. زەریف لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس نووسی "دوێنێ، بە بانگهێشتی بەڕێز سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەری چوومە سەردانی. ئەو بە ئاماژەکردن بە بارودۆخی وڵات، رایسپارد کە بۆ پێشگرتن لە گوشاری زیاتر لەسەر حکومەت، بگەڕێمەوە زانکۆ، منیش بێ دواکەوتن، پەسندم کرد چونکە هەمیشە ویستوومە یار بم نەوەک بار."  زەریف لە ئێکس "لادانی" لەبری دەستلەکارکێشانەوە بەکارهێناوە و نووسیویەتی "هیوادارم بە لادانی من، بیانووەکان بۆ بەربەستدانان لەبەرامبەر ویستی خەڵک و سەرکەوتنی حکومەت لابرابن. هێشتا شانازی بە پشتگیری لە دکتۆر پزیشکیانی بەڕێز دەکەم و بۆ ئەو و خزمەتکارانی راستەقینەی خەڵک، ئاواتی باشترینەکان دەخوازم."   زەریف زیاتر نووسیویەتی "هەرچەندە لە 6 مانگی رابردوودا رووبەڕووی زۆرترین سووکایەتی، تۆمەت و هەڕەشەکان بەرامبەر بە خۆم و خێزانەکەم بوومەتەوە، تەنانەت لەنێو حکومەتیشدا تاڵترین سەردەمی خزمەتی 40 ساڵەم تێپەڕاندووە، بەڵام بە هیوای خزمەتکردن خۆم راگرت."

  ڤۆلۆدیمیر زێلنسکی، سەرۆکی ئۆکرانیا ڕایگەیاند، گۆڕینی جێگرەوەی "ئاسان" نابێت، لە کاتێکدا ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا دەیەوێت بڕوات بەهۆی ڕەتکردنەوەی ملکەچبوونی داواکارییەکانی مۆسکۆ. زێلێنسکی کە لە دوای دەستپێکردنی شەڕەکە لە شوباتی ٢٠٢٢ەوە جلوبەرگی سەربازی خۆی لە لەندەن بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاندووە، "بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی ڕوودەدات، بە لەبەرچاوگرتنی پشتگیرییەکان، گۆڕینی من بە سادەیی ئەوەندە ئاسان نابێت". هەفتەی ڕابردوو ترامپ هاوتا ئۆکراینییەکەی بە "دیکتاتۆر" تۆمەتبار کرد، چونکە ئەو هەڵبژاردنانەی کە بڕیاربوو لە ئۆکرانیا بەڕێوەبچن و بەهۆی شەڕەوە دواخرابوون ئەنجام نەدرا. زێلێنسکی زیادی کرد: ئەوە تەنها بابەتی ڕێکخستنی هەڵبژاردن نابێت، بەڵکو ڕێگریکردن لە خۆکاندیدکردنم دەبێت، کە ئەمەش کەمێک ئاڵۆزتر دەبێت. سەرۆکی ئۆکرانیا کە لە ئەگەری ئاگربەستدا داوای گەرەنتی ئەمنی بۆ وڵاتەکەی دەکات، وەبیری هێنایەوە کە پێشتر پێشنیاری دەستلەکارکێشانەوەی خۆی پێشکەش کردبوو لە بەرامبەر پەیوەندیکردنی ئۆکرانیا بۆ ناتۆ. ئێوارەی یەکشەممە وتی: ئەگەر ناتۆ هەبێت و کۆتایی هاتنی شەڕەکە هەبێت، ئەوا من ئەرکی خۆمم بە ئەنجام گەیاندووە. سەرکردەکانی هاوپەیمانەکانی ئۆکرانیا ڕۆژی یەکشەممە لە لەندەن لوتکەیەکیان ئەنجامدا بۆ نیشاندانی پشتیوانی لە کیێڤ و پابەندبوون بە ئەنجامدانی زیاتر بۆ ئاسایش لە ئەوروپا و بەرزکردنەوەی خەرجییەکانی بەرگری، هاوکات پێداگرییان لەسەر پشتیوانی بەهێزی ئەمریکا کرد دوای ئاڵوگۆڕێکی گەرمی نێوان ترەمپ و زێلێنسکی.

  ئەندامێکی تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی سی پی تی ئەمەریکی ڕایدەگەیەنێت، ئێران 151 بنکە و بارەگای سەربازی نوێی لە ناوچە سنورییەکانی هەرێمی کوردستان دروستکردووە، کە بە قوڵایی 5 بۆ 10 کیلۆمەتر سنورەکانی فراوانکردووە و هاتووەتە نێو خاکی هەرێمی کوردستانەوە. کامەران عوسمان، ئەندامی تیمی کوردستانی عێراقی ڕێکخراوی سی پی تی ئەمەریکی، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"ئێران دەستیکردووە بە دروستکردنی بنکەی سەربازی نوێ لەسەر سنورەکان و زیاتر لە 151 بنکەی دروستکردووە، لە کاتێکدا تورکیا 74 بنکە و بارەگای لە ناوچە سنورییەکانی هەرێم بونیاتناوە." دەشڵێت،"ئێران بە قوڵایی 5 بۆ 10 کیلۆمەتر لەناو خاکی هەرێمی کوردستان بنکە سەربازییەکانی دروستکردووە، بەڵام تورکیا 35 کیلۆمەتر هاتووەتە نێو خاکی هەرێمەوە و بنکەی سەربازی داناوە." لە سنوری قەزای مەندەلی پارێزگای دیالەوە هەتا ناوچەی سیدەکان، بەشێک لە خاڵ و رەبییە سەربازییەکانی ئێران هێندە نزیکن لە گوندە کوردییەکانەوە، بە ئاسانی هەست بە جم و جۆڵی سەربازە ئێرانییەکان دەکرێت. کاتێک لە مانگی دووی ساڵی 2024، حکومەتی عێراق پرۆسەی تەلبەندکردنی ناوچە سنورییەکانی نێوان عێراق و ئێرانی دەستپێکرد، دانیشتوانی بەشێک لە گوندە سنورییەکانی هەرێمی کوردستان خۆپیشاندانیان ئەنجامداو ناڕەزایەتییان دەربڕی، بەوەی بە سەدان دۆنم زەوییان دەکەوێتە سنوری ئێرانەوە. کاروان رەحیم، هاووڵاتییەکی خەڵکی گوندەکانی سنوری ئێرانە، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"گوندی مەحمود قەجەری نزیک دەروازەی پەروێزخان کە پێشتر باوباپیرانمان لێی نیشتەجێ بوون، ئێستا خەڵکەکەی ناتوانن بۆی بگەڕێنەوە چونکە کەوتووەتە نێوان خاڵە سەربازییەکانی عێراق و ئێران." دەشڵێت،"ئێستا گوندەکە لە جێگەیەکی تر بونیاتنراوەتەوە، ئەمە جگە لەوەی ئێران لە زۆر ناوچەی تری وەکو سنوری مەجید سالار و پەروێزخان و بێشکان رەبیە سەربازیییەکانی هێناوەتە پێشەوە." بەپێی وتەی بەرپرسانی پاسەوانی سنوری عێراق، ئێران و تەنانەت عێراقیش رەبیەو خاڵی سەربازییان لەو ناوچانە دروستکردووە کە بە (سفری حدودی) ناسراون و سنوری دەوڵەتێک لە دەوڵەتێکی تر جیادەکەنەوە، هەرچەندە نابێت خاڵی سەربازی ببرێتە ئەو شوێنانە. لە مانگی حەوتی ساڵی 2023، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕی 10 ملیار دیناری بۆ دروستکردنی بنکەی نوێی پاسەوانی سنور لە ناوچە سنورییەکانی نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان تەرخانکرد، ئەرکی سەرپەرشتیکردنی ئەو بنکانە سپێردرا بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق. سەرچاوەیەک لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کە بابەتەکەی بە هەستیار ناوبردو نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"مەسەلەی هاتنە پێشەوەی خاڵ و بنکە سەربازییەکانی ئێرانمان بۆ ناو خاکی هەرێم لەگەڵ وەزیری ناوخۆی عێراق باسکرد، بەڵام پاساوی ئەوەی هێنایەوە گوایە سنورەکان بە جی پی ئێس دیاریکراون." ناوچە سنورییەکانی نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان لە لایەن هێزەکانی پاسەوانی سنوری عێراقەوە دەپارێزرێن، هەرچەندە پێکهاتەی ئەو هێزانە کوردن بەڵام سەر بە وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی عێراقن. بەرپرسانی باڵای هەرێمی کوردستان دەستەوەستانن لە ئاست دروستکردنی رەبیەو خاڵی سەربازی لەلایەن ئێران و تورکیا لە ناو خاکی هەرێم، ئاماژە بەوەدەکەن ئەرکی پاراستنی ناوچە سنورییەکان لە ئەستۆی حکومەتی عێراقدایە. سەرچاوەیەک لە ئەنجومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کە ئامادە نەبوو ناوی بڵاوبکرێتەوە، بە دەنگی ئەمەریکای ڕاگەیاند،"ئێران لەهەندێک ناوچە خاڵ و رەبیەی سەربازی لەناوچەی بەرزو ستراتیژی ناو سنوری هەرێمی کوردستان دروستکردووە، هەرچەندە حکومەتی هەرێم لەمە ئاگادارە بەڵام تا ئێستا لە ئەنجومەنی وەزیراندا باسنەکراوە، چونکە ئەمە ئیشی حکومەتی عێراقە." لە مانگی نۆی ساڵی 2023، حزبە کوردییەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێران بە تەواوەتی هێزەکانیان لە چیای هەڵگوردو بەربزینی سنوری کشاندەوە، دوای ئەوەی لەلایەن ئێرانەوە فشار خرایە سەر هەرێمی کوردستان گوایە بوونی ئەو هێزانە لە سنورەکان مەترسی لەسەر ئاسایشی وڵاتەکەی دروست دەکات.

  زوبەیر ئایدار ئەندامی کۆنسەی بەڕێوبەری کەجەکە ڕایگەیاند؛ پێش بانگەوازییەکەی ڕێبەر ئاپۆ، بەرپرسانی دەوڵەت بە ئاگاداری و مۆڵەتی ئەردۆغان سەردانی ئیمرالییان کردووە و ڕایانگەیاند کە پێویستە لەسەر ئەو پرسانەی کە دەوڵەت لەسەری ڕێککەوتووە هەنگاو بنرێت. ئایدار لەچاوپێکەوتنێکیدا ئاماژە بۆ ئەوەدەکات، ئێمە باس لە پرۆسەیەک دەکەین کە ئەو کردارانەی کە لەمەودوا ئەنجام بدرێن، تەنانەت ئەگەر بە نووسراو و بەڵگەش نەبێت، لە زۆر بواردا بە دەستپێشخەری و ڕێککەوتن و لێکتێگەیشتنی یەکتر و چاوەڕوانی لە یەکتر دیاری دەکرێن.  ئەو وتیشى: بە ئەزموونی ٣٢ساڵەی خۆم دەتوانم بڵێم؛ ڕێبەر ئاپۆ قەد بە ئارەزووی خۆی یان بە شێوەیەکی هەڕەمەکی لەم جۆرە پرۆسانەدا بانگەوازییەکی لەو جۆرە نادات. لە ڕاستیدا دیارە دەرفەت ڕەخساوە، بۆیە بانگەوازییەکی لەو جۆرە دەکات. ئایدار ڕایگەیاند کە ئاگادارن کە کۆمیسیۆنێکی یاسایی پێکهێنراوە، ئەم کۆمیسیۆنە کار لەسەر پرسە یاسایی-دەستوورییەکان دەکات، وتی: هەژماریان چوار کەسە، ئێمە بە تەواوی نازانین؛ بەڵام هەندێک بەرپرس بە نوێنەرایەتی حکومەتەوە ماوەیەکە سەردانی ئیمرالی دەکەن. ئەمە مەسەلەیەک نییە کە دەوڵەت باخچەلی شەوێک لەسەری خەوتبێت و یەکسەر هەستێت و سڵاو لە دەم پارتی بکات. ئەمە شتێکە کە پێشوەختە پلانی بۆ دانراوە و ئامادە کراوە.  ئەو جەخت لەسەر ئەوەدەکاتەوە ئەو شاندەی کە چوو بۆ ئیمرالی لەگەڵ باغچەلی کۆبووەوە و ئەو پرسانەی باسیان لێکرا لەگەڵ ئەویشدا باسی لەسەر کرا. ئەو پرسانەی کە گەل ئاگاداری بوون دواتر ڕوویاندا. بەم قسە و لێدوانانە چووە قۆناغێکی نوێیەوە. "بانگەوازییەکەی ریبەر ئاپۆ نیشانەی قۆناغێکی نوێیە. زوبەیر ئایدار ئاماژەی بەوەشکرد کە ئەردۆغان ئاگاداری هەموو شتێکە و وتی: "ئەو شاندەی کە سەردانی ئیمرالی کردووە بە مۆڵەتی ئەوەو ڕۆیشتوون. ئەو گفتوگۆیانەی لەوێدا ڕوویانداوە، ئەو کارانەی کە کراوە، هەمووی لە شێوەی ڕاپۆرتێکدا دراوە بە ئەردۆغان و لەهەموو شت ئاگادارە. ئێمە لە گەڵ سیاسەتەکانی حکومەت ئاشناین. بە بێ ئاگاداری ئەردۆغان، مەحاڵە بەرپرسانی حکومەت بۆ پرسێکی وا جددی بتوانن بچنە ئیمرالی. ئەردۆغان زانیاری هەبووە و مۆڵەتی داوە. زوبەیر ئایدار، ئەندامی کۆنسەی بەرێوەبەری کەجەکە ڕایگەیاند، بنەمای بانگەوازییەکە پەیوەندی بە حکومەتەوە هەیە و وتی: ئێستا تۆپەکە لە گۆڕەپانی حکومەتدایە. ڕێبەر ئاپۆ، لایەنی کوردی، بە تەواوی بەرپرسیارێتی خۆیان جێبەجێ کردووە.  ئەو بەڕوونی باسی لەوە کرد کە چۆن ئەو کێشانە چارەسەر دەکات کە حکومەت بە قووڵی لێیان ناڕازییە. ئێستا دەبێت حکومەت هەنگاو هەڵبگرێت. بەڵێ بانگەوازی لە ڕێکخستنیش کراوە.  ناوبراو باس لەوەدەکات ئاپۆ لەپەیامەکەیدا بە ڕێکخستن دەڵێت: 'ئەگەر زەمینەی سیاسی یاسایی و دیموکراتیک دروست بوو، ئێوەش ئەو هەنگاوە جێبەجێ بکەن، کۆنگرە ببەستن و بڕیار بدەن و چەک دانێن. 'یانێ باس لە سەر دروستکردنی چوارچێوەیەکی یاسایی و سیاسەتی دیموکراتیک هەیە، موخاتەبی ئەمەش حکومەتە. ئێمەش لەوەی پێشتر چی ڕوویداوە هەموو ئاگادارین. ئێستا لێرەدا لە قۆناغی یەکەم، موخاتەب حکومەت و دەوڵەتە. پێویستە لە ماوەیەکی کورتدا هەنگاو بنرێت. ئەگەر پرسەکە درێژە پێ بدەن، ئەوا پرسەکە هەر لەوێدا دەوستێت."

  نوێنەرانی مەجلیسی شورای ئیسلامی ئێران متمانەیان  لە وەزیرى ئابورى ئەو وڵاتە سەندەوەو لە پۆستەکەى دوورخرایەوە. لە دانیشتنی ئەمڕۆ یەکشەممە  دادگای کراوەی مەجلیسی شۆرای ئیسلامی، پەرلەمانتاران ڕاسپێردراون کە پێداچوونەوە بە پێشنیاری لێپرسینەوە لە وەزیری ئابووری و دارایی بکەن لەم دانیشتنەدا، نوێنەرانی لایەنگری لێپێچینەوە لە پۆستەکەی سەرەتا بۆچوونی خۆیان دەربڕی، پاشان سەرۆک کۆمار بەرگری لە وەزیر کرد. لەودانیشتنەى پەرلەماندا، عەبدولناسر هێممەتی وەزیری کاروباری ئابووری و دارایی ڕایگەیاند کە ئێران توانایەکی گەورەی هەیە و وتی: لە ساڵی ٢٠١٨دا بارودۆخی ئابووری وڵات زۆر سەختتر بوو لە ئێستا، بەڵام ئێمە بە توندی ڕاوەستاین و بەرگەی ئەوپەڕی گوشارەمان گرت، ئێستاش لە شەڕی ئابووریدا سەردەکەوین. دوای وتاری وەزیری ئابووری و دارایی لە دانیشتنی نیوەڕۆ، پرۆسەی دەنگدان دەستیپێکرد، بە 182 دەنگی بەڵێ، 89 دەنگی نەخێر، و 1 دەنگی بێ لایەن، کە دەنگێکی پووچە لە کۆی گشتی 273 دەنگی دراو، و ناوبراو لە وەزارەتی ئابووری دوورخرایەوە. هاوکات مەسعود پزیشکیان، سەرۆککۆماری ئێران ئەمڕۆ یەکشەمە چوتە ناو پەرلەمانی وڵاتەکەی و بە توڕەییەوە لەناو هۆڵی پەرلەمان قسەی کرد و زۆربەی کات  هاواری دەکرد. وتی: کێشە ئابوورییەکانی ئەمڕۆی کۆمەڵگا پەیوەندییان بە یەک کەسەوە نییە، و ناتوانین هەموو تاوانەکە بخەینە ئەستۆی یەک کەس. لەبەشێکی قسەکانیدا وتی: دوژمن دەیەوێت حکومەت و پەرلەمانمان نەمێنێت، پارەکانمان لە قەتەر، عێراق و تورکیا بلۆککراوە و ناماندەنەوە. پزیشکیان وتیشی: ئێمە لە شەڕێکی ئابووریداین، ئەم شەڕە زۆر خراپتر و توندوتیژترە لە شەڕی سەپێنراوی 8 ساڵە لەگەڵ سەدام، دوژمن دەیەوێت ناکۆکی و دووبەرەکی لە نێوانماندا دروست بکات، با ڕێگە نەدەین ئامانجی دوژمن بە ناکۆکی و شەڕ و دووبەرەکی بەدیبهێنرێت.  ئەو جەختیشی لەوە کردەوە کە تاوانبارکردنی یەکتر لەکاتێکدا لە حاڵەتی شەڕی ئابووریداین، کێشەکە چارەسەر ناکات. ئاماژەی بەوەشکرد:  داوای لێبوردن لە خەڵک دەکەم، ناچار بووین لە وەرزی زستاندا غازی خەڵک ببڕین. ناچار بووین کارێک بکەین کە نەماندەویست بیکەین. سەرۆک کۆماری ئێران درێژەی قسەکانیدا وتی: من باوەڕم وابوو کە دیالۆگمان هەبێت باشترە، ڕێبەری شۆڕش وتی کە ئێمە دیالۆگمان لەگەڵ ئەمریکادا نابێت، هەروەها ڕامگەیاند کە دیالۆگمان لەگەڵ ئەمریکادا نابێت. بەڵام دەبێت ڕێگای گونجاو بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان بدۆزینەوە.

  سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی دەڵێت، لەم ساڵدا دەنگ لەسەر یاسای خزمەت و خانەنشینیی دەستەکەیان لە پەرلەمان دەدرێت. ئەندامی لیژنەی داراییش ئاماژە بەوە دەکات، لە نێوماڵی شیعەدا ناکۆکی لەسەر چەند بڕگەیەکی یاساکە دا هەیە.   ئەمڕۆ (شەممە، 1ـی ئایاری 2025) فالح فەیاز، سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی لە راگەیێندراوێکدا ئاماژەی بەوە کرد، "یاسای خزمەت و خانەنشینیی حەشدی شەعبی، بەرهەمی هەوڵی چەندین ساڵەیە، لە ئاییندەدا دەنگ لەسەر یاسای دەستەی حەشد دەدرێت بۆئەوەی ببێتە پاڵپشتییەکی یاسایی و دواتر دەنگ لەسەر یاسای خزمەت و خانەنشینی دەدرێت. کە هیوادارین لەم ساڵدا یاساکە تێپەڕێندرێت." فالح فەیاز دەڵێت، "ئێمە لە دەستەی حەشدی شەعبی، بەرژەوەندیی دەستەکە و موجاهیدەکانی دیاریدەکەین، یاسای خزمەت و خانەنشینیش بەرهەمی هەوڵەکانمانە و چەندین ساڵ لێکدانەوە و ئامادەکاریمان بۆ کردووە."   سەرۆکی دەستەی حەشدی شەعبی راشیگەیاندووە، "هەندێک هەن بە هۆکاری سیاسی دەیانەوێت بەوجۆرە وێنامان بکەن کە گوایە ئێمە دژبەری ئەو یاسایەین، ئەوەی بابەتەکەی بە تەمەنی خانەنشینی بەستووەتەوە، دیارە ئەو کەسە بەباشی یاساکەی نەخوێندووەتەوە، چونکە ئەوە پەیوەندی بە سەرۆکی دەستەوە نییە، بەڵکو پەیوەندیی بە سەرۆکی ئەرکانەوە هەیە." هاوکات مەحاسن حەمدوون، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق، راگەیاند، "دیارنییە کەی ئەو یاسایە تێدەپەڕێندرێت، چونکە لە نێوماڵی شیعەدا ناکۆکی لەسەر چەند بڕگەیەکی یاساکە هەیە، بەتایبەتی ئەو بڕگەیەی باسی خانەنشینبوونی فەرماندەکانی حەشد دەکات." مەحاسن حەمدوون دەشڵێت، "ئەگەر تەمەنی خانەنشینبوون لە یاسای حەشد دا هاوتای تەمەنی خانەنشینیی یەکگرتووی فیدراڵی بێت، ئێمە وەکو لایەنە سوننییەکان کێشەمان لەگەڵیدا نابێت، بەڵام دەبێت ئەوان لە پێشدا لەنێو ماڵی خۆیان لەسەری کۆک بن."   رۆژی 25ـی شوباتی ئەم ساڵ، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئاسایی خۆیدا، پڕۆژەیاسایەکی نوێی دەستەی حەشدی شەعبی پەسندکرد و رەوانەی پەرلەمانی کرد، بۆ پەسندکردنی. لە رابردوودا پەرلەمانی عێراق، چەندین جار دەنگدان لەسەر یاسای خزمەت و خانەنشینیی دەستەی حەشدی شەعبی دواخستووە، بەهۆی ئەوەی لایەنە شیعەکان لەسەر پڕۆژەکە ناکۆکن.    ئەو ناکۆکییانەش لە دەوری دوو پرسی سەرەکی چڕبوونەتەوە، یەکەمیان پەیوەندیی بە پڕۆژەیاسای حەشدی شەعبییەوە هەیە کە هێشتا لەلایەن پەرلەمانەوە پەسند نەکراوە، سەرەڕای ئەوەی چەندین ساڵە خراوەتەڕوو، ئەوەی دیکەش بریتییە لە پرسی تەمەنی خانەنشینیی تایبەت بە فەرماندەکانیان. حەشدی شەعبی لە ساڵی 2014 و بە فەتوایەکی عەلی سیستانی، مەرجەعی باڵای شیعەکان دوای گرتنی موسڵ لەلایەن چەکدارانی داعش لە حوزەیرانی 2014، دامەزرا.   لە ساڵی 2016، حەشدی شەعبی لەلایەن ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقەوە وەکو هێزێکی چەکدار ناسێندرا و لەپاڵ سوپای عێراق بووەتە هێزێکی فەرمی.

  نووسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ڕایگەیاندووە، ئیسرائیل ڕازی بووە بە هێڵکاری پلانێک کە لەلایەن ستیڤن ویتکۆف نوێنەری ئەمریکاوە پێشنیار کراوە بۆ ئاگربەستی کاتی لە غەززە لە مانگی ڕەمەزانی پیرۆزی موسڵمانان و جەژنی پەسحی جولەکەکان (12-20ی نیسان)، پلانێک کە ویتکۆف پێشتر ڕای نەگەیاندبوو. نووسینگەی نەتانیاهۆ لە بەیاننامەیەکدا کە دوای کۆبوونەوەی ئەمنی بە سەرۆکایەتی ناتانیاهۆ بە بەشداری وەزیری بەرگری و سەرکردە باڵاکانی سەربازی و تیمی دانوستانکار بڵاویکردەوە، کە - بە پێی پێشنیاری ویتکۆف - نیوەی ئەو زیندانییە ئیسرائیلییانەی کە لە غەززە دەستبەسەرن، بە زیندووی و مردوویی، لە یەکەم ڕۆژی ئاگربەستی پێشنیارکراویدا ئازاد بکرێن. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، ئەگەر ڕێککەوتن لەسەر ئاگربەستی هەمیشەیی بکرێت، نیوەی دووەمی دەستگیرکراوانی غەززە ئازاد دەکرێن. تەلئەبیب مەزەندە دەکات - بە گوێرەی میدیا ئیسرائیلییەکان - کە ٦٢ زیندانی ئیسرائیلی لە غەززە هەن (هەندێکیان لە ژیاندان و هەندێکیشیان مردوون)، لە کاتێکدا گروپە چەکدارە فەلەستینییەکان ژمارەی ئەو زیندانیانەی کە هەیانە، ڕانەگەیاندووە. ڕۆژی هەینی، بزووتنەوەی حەماس ڕایگەیاند، پابەندە بەهەموو بڕگەکانی ئاگربەستی غەززە و ئاڵوگۆڕی زیندانیان، هەروەها داواشی لە نێوەندگیرەکان کرد، فشار لە ئیسرائیل بکەن دەستبەجێ بچێتە قۆناغی دووەمی ڕێککەوتنی ئاگربەستەکە. قۆناغی یەکەمی ئاگربەستی غەززە لە 19ـی کانوونی دووەمی 2025، چووە بواری جێبەجێ کردن، بەڵام دەستپێنەکردنی دانووستانەکان بۆ قۆناغی دووەم، دەرگا بەڕووی چەندین سیناریۆی ئەگەریدا دەکاتەوە. هەروەها ئیسرائیل دەیەوێت قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنی ئاڵوگۆڕی زیندانی و بارمتەکان درێژ بکاتەوە بۆ ئەوەی زۆرترین ژمارەی بارمتەکان ئازاد بکرێت، بەبێ ئەوەی ئەو پابەندبوونانە تەواو بکات کە لە ڕێککەوتنەکەدا بەسەریدا سەپێنراوە.

فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا (CENTCOM) ڕایگەیاندووە، توانیویانە سەرکردەیەکی باڵای ڕێکخراوی "پارێزەرانی ئایین"ی سەر بە ئەلقاعیدە لە هێرشێکی ئاسمانیدا لە باکووری ڕۆژئاوای سوریا بکوژن. ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو کەسەى کوژراوە، محمد یوسف زیا تەلای، فەرماندەیەکی سەربازی دیار لە ڕێکخراوی پارێزەرانی ئایین کوشتووە. فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا، جەنەڕاڵ مایکل ئێریک کوریلا وتی: "وەک لە ڕابردوودا گوتمان، ئێمە بەردەوام دەبین لە بەدواداچوونی بێوچان ئەم تیرۆریستانە بە مەبەستی بەرگریکردن لە زێدی خۆمان و هاوڵاتیانی ئەمریکا و هاوپەیمانان و هاوبەشەکانمان لە ناوچەکەدا." لە 17ی شوباتدا، فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریکا جێبەجێکردنی هێرشێکی ئاسمانی دیکەی لە باکووری ڕۆژئاوای سوریا ڕاگەیاند و ئەو هێرشەی کردە ئامانج کە بە سەرکردەیەکی دیاری ڕێکخراوی پارێزەرانی ئایین وەسفی کرد. لە بەیاننامەیەکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە 15ی شوباتدا هێرشە ئاسمانییەکەی ئەنجامداوە و بەرپرسێکی باڵای لە بواری دارایی و هەماهەنگیی کارە لۆجستییەکانی ڕێکخراوەکە کردۆتە ئامانج. لە بەیاننامەکەدا جەخت لەوە کراوەتەوە کە ئەم مانگرتنە "لە چوارچێوەی پابەندبوونی بەردەوامی ئەمریکا، بە هاوکاری لەگەڵ هاوبەشەکانی لە ناوچەکەدا، بۆ پەکخستنی هەوڵەکانی تیرۆریستان بۆ پلاندانان و ڕێکخستن و ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر هاوڵاتیانی مەدەنی و کارمەندانی سەربازی ئەمریکی و هاوپەیمانەکانیان". لە 24ی کانونی یەکەمی ئەمساڵ، سوپای ئەمریکا کوژرانی دوو ئەندامی داعش و برینداربوونی سێیەمیان لە هێرشێکی ئاسمانیدا لە پارێزگای دێرەزۆر لە سوریا ڕاگەیاند.  

"راگەیاندنی ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجەلان لە 27ی شوبات بە ناونیشانی "بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی"، رێگای هەموو هێزەکانی ئازادی و دیموکراسی رووناک دەکاتەوە و وەک مانیفێستۆی سەردەمە. لەبەر ئەوەی مانیفێستۆی کۆمەڵگەی دیموکراتی بۆ گەلەکەمان و مرۆڤایەتی زیاد کردووە، بە رێزەوە سڵاو لە رێبەر ئاپۆ دەکەین. جێبەجێکردنی نێوەڕۆکەکەی بە شێوەیەکی سەرکەوتوو زۆر گرنگە لەگەڵ بانگەوازی باسکراودا دیارە کە لە کوردستان و رۆژهەڵاتی نێوەڕاست پرۆسەیەکی مێژوویی دەستی پێکردووە. ئەمە کاریگەریەکی گەورەی لەسەر پێشکەوتنی بەڕێوەبەرایەتی دیموکراتی و ژیانی ئازاد لە سەرانسەری جیهاندا دەبێت. پەیوەست بەمەوە بەرپرسیاریەتی دەکەوێتە سەر شانی هەموومان؛ پێویستە هەر کەس ئەرک و بەرپرسیاریەتیەکانی خۆی جێبەجێ بکات. بێگومان کردنی بانگەوازێک بەم شێوەیە زۆر گرنگ بوو؛ ئێستا جێبەجێکردنی ناوەڕۆکەکەی بە شێوەیەکی سەرکەوتووانە زۆر گرنگە. ئێمە وەک پەکەکە راستەوخۆ بەشداری نێوەڕۆکی بانگەوازی باسکراو دەبین و رایدەگەیەنین کە ئێمە بەپێی پێداویستیەکانی بانگەوازەکە هەڵسوکەوت دەکەین و جێبەجێیان دەکەین. بەڵام بۆ سەرکەوتن پێویستە مەرج و پێداویستیەکانی سیاسەتی دیموکراتی و زەمینەی یاسایی دابین بکرێن. هێزی بەڕێوەبردنی خەبات و هاوئاهەنگی پەکەکە کە داڕێژراوە دەدرێتە گەل زۆر ئاشکرایە کە پەکەکە، بووەتە بزووتنەوەی راستی و پاڵەوانە گەورەکانی نیو سەدەی دوایی کوردستان. هەموو شتێک بە خەباتێکی گەورەی پاڵەوانەتی، فیداکاری، قوربانیدان و رەنجی زۆر بەدەست هاتووە. ئێمە هەموو شەهیدە پاڵەوانەکانی ئەم خەباتی ئازادییە بە رێز، خۆشەویستی و سوپاسگوزاریەکی گەورە بەبیر دێنینەوە. ئێستا ئێمە بە هەمان گیان و باوەڕ دەستکەوتە مێژووییەکانی باسکراو دەگوازینەوە بۆ قۆناغێکی نوێی خەبات. ئەو ژیرییەی کە رێبەر ئاپۆ پێشکەشی کردووە و ئەزموونی گەورەی پەکەکە دروستی کردووە، باشی، راستی، جوانی و هێزی بەڕێوەبردنی خەباتی ئازادی لە رێگەی سیاسەتی دیموکراتیەوە دەداتە گەلەکەمان. بە رادەیەک کە هێرش نەکرێتە سەرمان هیچ هێزێکمان چالاکی چەکداری ئەنجام نادات لەم چوارچێوەیەدا، بۆ ئەوەی بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆ بۆ ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی جێبەجێ بکرێت، ئێمە لە ئەمڕۆوە ئاگربەست ڕادەگەیەنین. بە ڕادەیەک کە هێرش نەکرێتە سەرمان، هیچ هێزێکمان چالاکی چەکداری ئەنجام نادات. هەروەها جێبەجێکردنی بابەتەکانی وەک چەک دانان تەنها بە پێشەنگایەتی پراکتیکی ڕێبەر ئاپۆ دەکرێت. بۆ سەرکەوتنی کۆنگرە پێویستە ڕێبەر ئاپۆ خۆی بەڕێوەی ببات هەروەها ئێمە ئامادەین کە بەپێی داواکاری ڕێبەر ئاپۆ کۆنگرەی پارتی بەڕێوە ببەین. بەڵام بۆ جێبەجێکردنی ئەمە پێویستە مەرج و پێداویستیە گونجاوەکان دابین بکرێن و بۆ سەرکەوتنی کۆنگرەش پێویستە ڕێبەر ئاپۆ خۆی پێشەنگایەتی کۆنگرە بکات و بەڕێوەی ببات. تا ئێستا لەگەڵ هەموو هەڵە و کەموکوڕیەکان ئێمە بەڕێوەبەرایەتی شەڕمان کرد؛ بەڵام تەنها رێبەر ئاپۆ دەتوانێت بەڕێوەبەرایەتی سەردەمی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی بکات. پێویستە مەرج و پێداویستیەکانی ئازادی جەستەیی، ژیان و کارکردنی ئازاد دابین بکرێن ڕاستیە بەرچاوەکان زۆر ئاشکرا نیشان دەدەن کە بۆ ئەوەی بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی بە شێوەیەکی سەرکەوتووانە جێبەجێ ببێت، بۆ دیموکراتیکردنی تورکیا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر بنەمای چارەسەری دیموکراتی کێشەی کورد، بۆ پێشخستنی بزووتنەوەی دیموکراسی گڵۆباڵ، پێویستە مەرجەکانی ڕێبەر عەبدوڵڵا ئۆجەلان بۆ ئەوەی بتوانێت بە شێوەیەکی جەستەیی ئازاد بژیت و کار بکات دابین بکرێن، هاوڕێکانیشی لەناویاندا بتوانن بەبێ بەربەست لەگەڵ ئەو کەسانەی دەیانەوێت پەیوەندی دروست بکەن. ئێمە هیوادارین کە پێداویستیەکانی ئەمە لەلایەن دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی دەوڵەتەوە جێبەجێ بکرێن. بانگەواز کۆتایی نییە دەستپێکێکی نوێیە گەل و دۆستە بەڕێزەکانمان! بانگەوازی ڕێبەر ئاپۆ بێگومان کۆتایی نییە، بە پێچەوانەوە دەستپێکێکی نوێیە. وەک کە لە ڕاگەیاندنەکەدا زۆر سەرنجڕاکێش دەوترێت و بە شێوەیەکی ئاشکرا دەخاتە بەرچاو کە ئەو شتانەی کە پێویست بوو لە 35 ساڵی رابردوودا بەتایبەتی لەم 20 ساڵەی دواییدا بکرابان، بەڵام بەو رادەیەی دەخوازرێت لە کاتی خۆیاندا نەکراون، ئێستا پێویستە بێگومان بکرێن. لەم بوارەدا پێویستە بانگەوازی ڕێبەرایەتی، هۆکارەکانی، تایبەتمەندی و ئەرکەکانی پرۆسە نوێیەکە کە دەستی پێکردووە بە دروستی و تەواوی تێبگەین و پێویستە پێداویستیەکانی بە سەرکەوتوویی جێبەجێ بکەین. پێویستە بە بەرپرسیاریەتی و جیددیەتێکی گەورەوە نزیک لە ناوەڕۆکی بانگەوازەکە ببینەوە و زۆر گرنگە کە لە هەموو بوارێکدا بە شێوەیەکی سەرکەوتووانە جێبەجێ بکرێت. پێویستە هەموومان بۆ سەرکەوتنی بانگەوازی ڕێبەرایەتی خۆمان بە بەرپرس بزانین با لەبیرمان نەچێت کە بارگرانیەکەی هەرە زۆر ڕێبەر ئاپۆ هەمیشە خستوویەتیە سەر شانی خۆی، ڕێگامان ڕووناک دەکاتەوە و پێشەنگایەتیمان دەکات. ئێستا بە 'بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی' هەنگاوێکی نوێ دەنێت و بۆ هەموو ژێردەستەکان بەتایبەتی ژنان و لاوان پرۆسەیەکی نوێی خەبات دەست پێدەکات. لەبەر ئەمە با تایبەتمەندیەکانی ئەم پرۆسە نوێیە بە دروستی تێبگەین و لەسەر بنەمای ئەوەی کە هەردەم لە بەرامبەر هەر جۆرە ساختەکاری و هێرشێک ئامادە بین، ئەرکەکانی بە سەرکەوتوویی جێبەجێ بکەین. با ڕێکخستنبوونی دیموکراتی و خەباتی ئازادیمان لە هەموو بوارێکدا بە ئازایەتی و فیداکاریەکی گەورەوە لە کوردستان، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە چوار لای جیهان گەش بکەین. پێویستە هەموومان بۆ سەرکەوتنی بانگەوازی ڕێبەرایەتی خۆمان بە بەرپرس بزانین. بانگەوازی بەهێزتر پشتگیری لە 8ی مارس و نەورۆز بکەن ئەوەتا، چووینە مانگی مارسێکی نوێوە و هەیەجانی 8ی مارس و نەورۆز دەژین. ئێمە شۆڕشی ئازادی ژنان لەسەر بنەمای ژنناسی پێش دەخەین و لەسەر هێڵی شارستانیەتی دیموکراتی ژیانی کۆمەڵگای ئەخلاقی و سیاسی رێکدەخەین. هەوڵ دەدەین ڕاستی ئاپۆیی بە شێوەیەکی دروست و تەواو تێبگەین و شۆڕشی ڕاستی کە شۆڕشی بیرکردنەوە و شێوازی ژیانە پێشبخەین. بانگەوازی دوایی ڕێبەر ئاپۆ لە راستیدا بانگەوازی بەهێزتر پشتگیری لە 8ی مارس و نەورۆز بکەن و بە هەیەجانێکی گەورەوە پیرۆزی بکەن. لە هەر کەسێک زیاتر پێویستە ژنان و لاوان ئەم بانگەوازە بە دروستی تێبگەن، بە بەهێزی پشتگیری لێبکەن و پێداویستیەکانی جێبەجێ بکەن. لەسەر ئەم بنەمایانە ئێمە 8ی مارس ڕۆژی ژنانی کرێکار و نەورۆز لە هەموو ژنان و لاوان، گەلەکەمان و دۆستەکانمان پیرۆز دەکەین و بانگەواز لە هەر کەسێک دەکەین کە بە گیانی 8ی مارس و نەورۆز پشتگیری لە بانگەوازی رێبەرایەتی بکەن و لە هەموو بوارێکدا خەباتی ئازادی گەش بکەن! بژی پێشەنگی پاڵەوانی گەلەکەمان پەکەکە! "بژی رێبەر ئاپۆ!"

  بانکی ناوەندی عێراق دراوێکی ئەلیکترۆنی تایبەتی خۆی دەخاتە بازاڕی مامەڵەکانەوە، راوێژکارێکی سەرۆک وەزیرانیش ئەوە بە بازدانێکی گەورە لە سیستمی مامەڵە و شەفافیەت و رێگریی کردن لە سپیکردنەوەی پارە ناودەبات. مەزهەر محەمەد ساڵح، راوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە لێدوانێکیدا بۆ ئاژانسی هەواڵی فەرمی عێراق (واع) رایگەیاند: بانکی ناوەندی دراوێکی ئەلیکترۆنی تایبەتی خۆی دروست دەکات و هەنگاو بە هەنگاو دەبێتە جێگرەوەی دراوی کاغەزی، ئەو هەنگاوە بازدانێکی گەورە و جۆرییە لە سیستمی مامەڵە و پارەدانی ئەلیکترۆنی نیشتیمانی. ئاماژەی بەوەکردووە؛ ئەو هەنگاوە چەندین سودی هەیە لەوانە کەمکردنەوەی دزەکردن و تێچووی چاپ بکرن و دانانی سنورێک بۆ ئاڵوگۆڕی دراو لە دەرەوەی سیستمی بانکی، سەرەڕای کەمبونەوەی پێویستی بۆ چاپکردنی پارە بە بەردەوامی و بەرهەمهێنان و دابەشکردنی دراوی کاغەزی. راوێژکاری سەرۆک وەزیران پێیوایە؛ دراوی ئەلیکترۆنی شەفافیەت دەستبەر دەکات  دەتوانرێت کۆنتڕۆڵی مامەڵەی دراو بکرێت، لەگەڵ چاودێریی نەختینەی ژمارەیی و ئاڕاستەی مامەڵەکان، سەرەڕای ئەوەی بەکارهێنانی ئاسانە و وەبەرهێنانیش تێیدا ئاسانە، بە ئاسانی چاودێریی سەرمایە و ئاڵوگۆڕ لەگەڵ دەرەوەی وڵات دەکرێت و پاڵپشتییەکی بەهێزی روبەڕوبونەوەی سپیکردنەوەی پارەشە. مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیرانی عێراق رایگەیاند: دراوی ئەلیکترۆنی پارێزگاریی لە ئەرکە نەریتی و کلاسیکییەکانش دەکات وەک یەکەیەکی ژمێریاری، لەگەڵئەوەی لە رێگەی ئینتەرنێت و مۆبایلی زیرەکیشەوە مامەڵەی پێوەدەکرێت، ئەوەش هاوبەشییەکی باشە بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی دارایی زیاتر سەقامگیر و پێشکەوتوو.

هاوڵاتى ئەمڕۆ شەممە کۆتایی دێت بە قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنی ئاگربەست کە لە ١٩ی مانگى یەکى ڕابردوو لە کەرتی غەززە لە نێوان ئیسرائیل و حەماس کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەڵام هێشتا هەنگاوەکانى قۆناغی دووەم ڕوون نییە. سەبارەت بەو کۆبوونەوەو گفتوگۆکانى دوێنێ لە قاهیرە لە نێوان شاندەکانی ئیسرائیل، قەتەر و حەماس سەبارەت بە قۆناغی دووەم، زۆر شت ئاشکرا نەکراوە. دوو سەرچاوەی ئەمنی میسریش دوێنێ ئاشکرایان کردوە کە شاندی ئیسرائیل لە قاهیرە هەوڵی درێژکردنەوەی قۆناغی یەکەمیان دا بۆ ماوەی ٤٢ ڕۆژی دیکە. بەڵام ئەوان پشتڕاستیان کردەوە کە حەماس ئەم هەوڵانەی درێژکردنەوەی درێژکردنەوەی ڕەتکردۆتەوە، بەگوێرەی ئاژانسی ڕۆیتەرز، داوای گواستنەوەی بۆ قۆناغی دووەمی کردووە وەک ئەوەی لەسەری ڕێککەوتوون. ئەمرۆ ماوەى 42 ڕۆژەڕێککەوتنی ئاگربەستی غەززە جێبەجێدەکرێت، میدیاکانی ئیسرائیل بڵاویانکردەوە، بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئەگەری دەستپێکردنەوەی شەڕەکە تاوتوێ دەکات، دوای کۆتاییهاتنی قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنەکە. ماڵپەڕی ئیسرائیل هایۆم ڕایگەیاندووە کە ناتانیاهۆ ڕاوێژکاری ئەمنی سەبارەت بە زیندانییەکان و دەستپێکردنەوەی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە کاتی کۆتایی هاتنی ئاگربەست ئەنجام دەدات. دەزگای پەخشی ئیسرائیل لە زاری سەرچاوەیەکی ئاگادار لە دانوستانەکانی سەر زیندانییەکان بڵاویکردەوە، قەتەر و میسر کار لەسەر داڕشتنی چارەسەرێک دەکەن بۆ پڕکردنەوەی بۆشاییەکان، هەروەها نێوەندگیرییەکان ئیسرائیلیان هۆشداری داوە لەوەی ئەگەر دانوستانەکان لەسەر قۆناغی دووەم دەست پێنەکەن، ئاگربەستەکە درێژ ناکرێتەوە. لە کاتێکدا کە قاهیرە شاهیدی دانوستانی چڕ و پڕە سەبارەت بە جێبەجێکردنی قۆناغەکانی داهاتووی ڕێککەوتنی ئاگربەست، کەناڵی ١٣ی ئیسرائیلی لە زاری بەرپرسانەوە ڕایگەیاند کە دانوستانەکانی قاهیرە باش نەبوون.

  وەزارەتی نەوتی عێراق داوا لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنەری نەوت دەکات سەردانی بەغداد بکەن بۆ گەیشتن بە رێککەوتن و لێکتێگەیشتن لەسەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم. ئەمڕۆ شەممە (1ـی ئازاری 2025) وەزارەتی نەوتی عێراق لە بەیاننامەیەکدا، داوای لە وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کورستان و کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی هەرێمی کوردستان (ئەپیکۆر) کرد رۆژی سێشەممەی ئەم هەفتەیە سەردانی بەغداد بکەن بۆ گفتوگۆکردن و راگۆڕینەوە لەسەر چەندین دۆسیەی تایبەت بە نەوتی هەرێمی کوردستان، لە ناویاندا گرێبەستە نەوتییەکانی نێوان وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و کۆمپانیاکانی بەرهەمێنەری نەوت بۆ ئەوەی بگەنە لێکتێگەیشتنی هاوبەش سەبارەت بە پەرەپێدانی کێڵگە نەوتییەکان بە بەرزترین شێوە بە جۆرێک خزمەتی بەرژەوەندی نیشتیمانی بکات. بانگهێشتەکە داوای ئەوە هات، دوێنێ هەینی حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق رایگەیاند: لە چەند سەعاتی داهاتوودا کۆمپانیای بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ) دەست بە هەناردەکردنەوەی نەوتی هەرێمی کوردستان دەکات بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا و رۆژانە بە تێکڕا 185 هەزار بەرمیل نەوت هەناردە دەکرێت لە قۆناغی سەرەتادا و دواتر هەنگاو بە هەنگاو رێژەکە زیاد دەکرێت. لەبەرامبەردا کۆمەڵەی ئەپیکۆر کە لە هەشت کۆمپانیای سەرەکیی بەرهەمهێنانی نەوتی هەرێمی کوردستان پێکدێت و 60%ـی کۆی بەرهەمی نەوتی هەرێمی کوردستان بەڕێوەدەبات، رایگەیاند: تا ئەنجامدانی رێککەوتنی نوێ و گرەنتینەکردنی مافەکانیان ئامادەنین نەوت هەناردە بکەنەوە. کۆمەڵەى پیشەسازى نەوتى کوردستان (ئەپیکۆر) لە تۆڕى ئێکس ئاماژەى بەوەکرد، کۆمپانیاکانی نەوت ئامادەن دەستبەجێ دەست بە هەناردەکردن بکەنەوە هەرکاتێک رێککەوتنی فەرمی کرا بۆ دابینکردنی گەرەنتی پارەدان بۆ هەناردەکردنی ڕابردوو و داهاتوو کە لەگەڵ مەرجە یاسایی و بازرگانییە گرێبەستییەکانی ئێستایاندا بگونجێت، تا ئێستا هیچ پەیوەندییەک لەم بارەیەوە بە کۆمپانیاکانی ئەندامی ئەپیکۆر نەکراوە. جەختی کردووەتەوە، کۆمپانیاکانی ئەندامی ئەپیکۆر هیچ ڕێککەوتنێکیان نەکردووە کە ببێتە هۆی دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوت لەمڕۆدا. رۆژی 23 ـی شوباتى 2025، وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان رێککەوتنى کۆتایی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق لەسەر هەناردەكردنەوەی نەوت بەپێی بڕی بەردەست رایگەیاند. حەیان عەبدولغەنى وەزیرى نەوتى عێراق لەچەند رۆژى رابردوودا بە تەلەفزیۆنى فەرمى عێراقى راگەیاند: لەچەند رۆژى رابردوودا دانوستانیان لەگەڵ وەزارەتى سامانە سروشتییەکانى هەرێمى کوردستان کردووە و گەیشتوون بەوەى پەلەبکەن لە هەناردەکردنەوەى نەوت لە رێگەى بۆرى نەوتى عێراق-تورکیاوە.

  چوار سەرچاوەی ئاگادار لە هەوڵەکانی ئیسرائیل ڕایانگەیاندووە، ئیسرائیل لۆبی و فشار دەخاتە سەر حکومەتى ئەمریکا، بۆ ئەوەی سوریا بە لاوازی و لامەرکەزی بمێنێتەوە، لەنێویاندا ڕێگەبدات، بە حکومەتى ڕووسیا دوو بنکە سەربازییەکەی لەو وڵاتە بهێڵێتەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەو کەمکردنەوەى کاریگەریی تورکیا لە سووریا. ئەو سەرچاوانە بە ئاژانسى ڕۆیتەرزیان وتووە: پەیوەندییە زۆرجار ئاڵۆزەکانی تورکیا لەگەڵ ئیسرائیل لە سەردەمی شەڕی غەززەدا کەوتۆتە ژێر گرژی و  فشارێکی توندو زۆرەوە و بەرپرسانی ئیسرائیل بە واشنتنیان ڕاگەیاندووە، فەرمانڕەوا ئیسلامییە نوێیەکانی سوریا کە لەلایەن ئەنقەرە پاڵپشتی دەکرێن، هەڕەشەن بۆ سەر سنوورەکانی ئیسرائیل. ئەم فشارانە ئاماژەن بۆ هەڵمەتێکی هاوئاهەنگی ئیسرائیل بۆ کاریگەری لەسەر سیاسەتی ئەمریکا لە قۆناغێکی گرنگدا بۆ سوریا، لە کاتێکدا فەرمانڕەوا نوێیەکان لە سوریا هەوڵی چەسپاندنی سەقامگیری دەدەن و وا لە واشنتۆن دەکەن سزاکان هەڵبگرێت. سێ سەرچاوەی ئەمریکی و کەسێکی دیکەی ئاگادار بەو پەیوەندییانە دەڵێن ئیسرائیل بۆچوونەکانی خۆی گەیاندووەتە بەرپرسانی باڵای ئەمریکا لە کاتی کۆبوونەوەکانیدا لە واشنتۆن لە مانگی شوباتدا، کۆبوونەوەکانی دواتر لە ئیسرائیل لەگەڵ نوێنەرانی کۆنگرێسی ئەمریکا. هەروەها دوو لە سەرچاوەکان دەڵێن، خاڵە سەرەکییەکان لە "کاغەزێکی سپی"ی ئیسرائیلیدا بۆ هەندێک لە بەرپرسانی باڵای ئەمریکا ئاشکراکراون. هەموو سەرچاوەکان بەهۆی هەستیاری دیپلۆماسییەوە بە مەرجی ئەوەی ناویان نەهێنرێت قسەیان کردووە. ئارۆن لوند، هاوڕێی دامەزراوەی بیرکردنەوەی سەدە ئینتەرناشناڵ کە بنکەکەی لە ئەمریکایە، دەڵێت: "ترسی گەورەی ئیسرائیل ئەوەیە کە تورکیا بچێتە سوریاو ئەو فەرمانڕوا نوێیانەى سوریا بپارێزێت، کە دواتر لە کۆتاییدا دەبێتە بنکەیەک بۆ حەماس و چەکدارانی دیکە". وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا و ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی وەڵامی پرسیارەکانیان بۆ ئەم چیرۆکە نەدایەوە. نووسینگەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل و وەزارەتەکانی دەرەوە لە سوریا و تورکیا دەستبەجێ وەڵامی داواکارییەکانی بۆ لێدوانیان نەدایەوە. سەرچاوەکان دەڵێن تا چەند ڕوون نەبووەتەوە کە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا تا چەند بیر لە پەسەندکردنی پێشنیارەکانی ئیسرائیل دەکاتەوە. کەمێک لەبارەی سوریاوە وتووە، ئەمەش نادڵنیایی بەجێهێشتووە لەسەر هەردوو داهاتووی سزاکان و ئایا هێزەکانی ئەمریکا کە لە باکووری ڕۆژهەڵاتى سوریا جێگیرکراون دەمێننەوە یان نا.

  دانوستانی ناڕاستەوخۆی نێوان ئیسرائیل و گرووپی حەماس سەبارەت بە "قۆناغی دووەمی ئاگربەستی غەززە" لە قاهیرە دەستیپێکردووە بۆ ئەوەی بەر لە کۆتایی هاتنی قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنی ئاگربەست، بتوانرێ درێژە بە ئاگربەستەکە بدرێت. دوو سەرچاوەی ئاسایشی میسر ئەمڕۆ هەینی 28ی مانگی دوو ڕایانگەیاند کۆبوونەوەکان لە قاهیرە بە مەبەستی وتووێژ لەسەر قۆناغی دووهەمی ئاگربەست لە غەززە دەستیپێکردووە و ئامانجی شاندی ئیسرائیلیش لە دانوستانەکان درێژکردنەوەی قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنی ئاگربەستی غەززەیە بۆ ماوەی 42 ڕۆژی دیکە. سەرچاوەکان بە ئاژانسی ڕۆیتەرزیان ڕاگەیاندووە حەماس دژایەتی درێژکردنەوەی ڕێککەوتنەکە دەکات و پێداگری دەکات لەسەر ئەوەی کە لە سەرەتادا ڕێککەوتنی لەسەر کراوە و ئەوەش دەستپێکردنی قۆناغی دووەمی ئاگربەستەکەیە. قۆناغی دووهەم ئەو هەنگاوانە لەخۆ بگرێت کە دەبنە هۆی کۆتایی هاتنی هەمیشەیی شەڕەکە. قۆناغی یەکەمی ئاگربەستەکە کە 42 ڕۆژی خایاند، ڕۆژی شەممە 1ی مانگی سێ لەکاتێکدا کۆتایی دێت کە بڕیار بوو هێزەکانی ئیسرائیل لەو ڕۆژەدا دەست بە کشانەوە بکەن، بەڵام نووسینگەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ڕایگەیاندووە کە ئەمە ڕوونادات. دوو سەرچاوەی میسری ڕۆژی هەینی بە ئاژانسی ڕۆیتەرزیان ڕاگەیاندووە، ئیسرائیل بە مەبەستی درێژکردنەوەی قۆناغی یەکەمی ئاگربەست بۆ ماوەی 42 ڕۆژی دیکە هاتۆتە دانوستانەکانی قاهیرە. هەروەها ئاژانسی ڕۆیتەرز بە پشتبەستن بە "دوو سەرچاوەی ئیسرائیلی" ڕایگەیاندووە، وڵاتەکە داوا دەکات بە درێژکردنەوەی ئاگربەستی قۆناغی یەکەم لە بەرامبەر ئازادکردنی زیندانییە ئەمنییەکانی فەلەستین، هەر هەفتە، سێ لە بارمتە زیندووەکانی ئازاد بکرێن. ڕێکخراوی هەواڵگری و ئاسایشی میسر ڕۆژی پێنجشەممە لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، بەرپرسانی ئیسرائیل، قەتەر و ئەمەریکا "دانوستانی چڕ"یان سەبارەت بە قۆناغی دووەمی ئاگربەست لە قاهیرە دەستپێکردووە. لە ڕاگەیەندراوەکەی میسردا ئاماژەی بەوەشکردووە نێوەندگرەکان باس لە "رێگاکانی زیادکردنی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ غەززە" دەکەن، ئەمەش لە چوارچێوەی هەوڵێک بۆ کەمکردنەوەی ئازارەکانی خەڵک و پشتیوانیکردن لە سەقامگیری ناوچەکە. ئیسرائیل چاوەڕێ دەکات 59 هاووڵاتی ڕفێنراوی خۆی ئازاد بکات کە تا ئێستاش لەلایەن گروپی توندڕەوی حەماس و چەکدارانی دیکەی غەززە بە بارمتە گیراون، هەرچەندە دان بەوەدا دەنێت کە زیاتر لە 30 کەسیان کوژراون. ئەگەر بۆ قۆناغی دووەم ڕێککەوتن بکرێت، ئەوا لەو ماوەیەدا بارمتە زیندووەکانی ئیسرائیل ئازاد دەکرێن و لە قۆناغی سێیەم و کۆتاییدا تەرمی بارمتە کوژراوەکان ڕادەست دەکرێن. حەماس پێداگری لەسەر کۆتایی هاتنی تەواوەتی شەڕ و کشانەوەی سەرجەم هێزەکانی ئیسرائیل لە غەززە دەکات و سەرەڕای ئەوەی لە مانگی ئۆکتۆبەری ساڵی 2023 هێرشە لەناکاوەکەی بۆسەر ئیسرائیل کە بووە هۆی شەڕێکی بێ وێنە و بەرفراوانی ئیسرائیل لە غەززە، هێشتا بانگەشەی ئەوە دەکات کە پێویستە حوکمڕانی غەززە بکات و چەکەکانی بپارێزێت. شتێک کە ئیسرائیل و ئەمەریکا بە توندی دژایەتی دەکەن.

  سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) رایگەیاند، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆمارى تورکیا ئاگادارى سات بەساتى دانوستانەکان بووە لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان و خاوەندارێتى لە پڕۆسەکە بەستووەتەوە بەسەرکەوتنییەوە. ئۆزگور ئۆزەل سەرۆکی جەهەپە، ئەمڕۆ هەینى لە لێدوانێکى ڕۆژنامەوانیدا وتى: من بە دروستی نازانم پارتێکی دەسەڵاتدار و ئەردۆغانى سەرۆکی وڵات لە ساڵی ٢٠٢٥دا گاڵتە بە عەقڵی میللەت بکات. لە چونکە زیاتر لە ساڵێکە دانوستان ئەنجام دەدەیت. شاندێکی چوار کەسین ، لەگەڵتان دەبن لەو کۆبوونەوانەدا کە ئەنجامی دەدەن. ئەو وتیشى: ئەو چوار کەسە بەشدارى دانوستانەکانیان کردووە لەگەڵ ئۆجەلان و یەکێکیان دەسەڵاتى تەواوەتى هەبووە و پڕۆسەکەش زیاتر لە ساڵێکە لەنێوان دەوڵەت و ئیمراڵى بەڕێوەدەچێت. جەختیشیکردووەتەوە، ئەردۆغان بەوردى و سات بەسات ئاگادارى دانوستانەکان بووە و جەختیکردووەتەوە کە ئەگەر پڕۆسەکە سەرکەوتنى بەدەستهێنا ئەوا ئەردۆغان خاوەندارێتى لێدەکات، لە ئێستاشدا تیمێکى یاسایی کار لەسەر ئەو پرسە دەکەن. ئۆزگور ئۆزال سەرۆکی گشتیی جەهەپە پێشتر لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند، پێویستە ژینگەی متمانە بڕەخسێنرێت تاکوو چارەسەری پرسەکان بە رێگەی سیاسەتەوە بکرێت. سەرۆکی جەهەپە راشیگەیاند، پارتەکەیان لە دژی هەموو جۆرە تیرۆر و توندوتیژییەکن و پێویستە پرسی کورد لە تورکیا لەژێر چەتری پەرلەمان بە بەشداری تەواوی پارتە سیاسییەکان چارەسەر بکرێت.