سودانی: پاساو نەماوە بۆ بوونی چەک لە دەرەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت 

  شاندی رۆژئاوای کوردستان و دیمەشق لەسەر چوار خاڵی سەرەکی رێککەوتن، پەیوەست بە جێبەجێکردنی رێککەوتنی نێوان مەزڵوم عەبدی و ئەحمەد شەرع، دۆسیەی گەڕانەوەی ئاوارەکان و چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی خوێندن لە پێشینەی کارەکانیانن. ئەمڕۆ یەکشەممە شاندێکی ئیدارەی خۆسەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، لە دیمەشق لەگەڵ شاندێکی حکومەتی کاتی سوریا کۆبونەوە، بۆ هەماهەنگی و جێبەجێکردنی ئەو رێککەوتنانەی کراوە تەوەری سەرەکیی کۆبونەوەکان بوون. دەقی بەیاننامە؛ بەیاننامەی هاوبەشی کۆبونەوەی نێوان شاندی باکور و رۆژهەڵاتی سوریا و حکومەتی دیمەشق: لە کۆبوونەوەکەدا، هەردوولا کۆمەڵێک بابەتی جێی بایەخی  هاوبەشیان تاوتوێ کرد، و لەسەر ئەمانەی خوارەوە رێککەوتن: 1- پێکهێنانی لیژنە لاوەکی تایبەتمەندە، بۆ بەدواداچونی جێبەجێکردنی رێککەوتنی 10ی ئازار، کە لە نێوان مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات و ئەحمەد شەرع، سەرۆکی حکومەتی راگوزەر واژۆ کراوە. 2- هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی پەیوەست بە دۆسیەی تاقیکردنەوە و ناوەندەکانی تاقیکردنەوە، بەجۆرێك مافی قوتابیان و سەلامەتی پرۆسەی خوێندن دەستەبەربكات. 3- گفتوگۆکردن لەبارەی میکانیزمەکانی ئاسانکاری گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ ناوچەکانی خۆیان و، کارکردن بۆ لابردنی ئەو  ئاستەنگانەی دەبنە بەربەست لە بەردەم ئەم گەڕانەوەیە. 4- کاراکردنەوەی دۆسیەی هەردوو گەڕەکی ئەشرەفیە و شێخ مەقسودو، هەوڵدان بۆ چارەسەرکردنیان بە شێوەیەک کە خزمەت بە سەقامگیری و ئاشتی مەدەنی بکات. هەردوولا جەختدەكەن لە پابەندبونیان بە گفتوگۆی بونیادنەر و هاوکاری بەردەوام، بەوشێوەی خزمەت بە یەکڕیزی و سەروەری سوریا دەكات، لەگەڵ بەدیهێنانی خواستەکانی گەلی سوریا بۆ ئاسایش و سەقامگیری. هەروەها رێککەوتن کرا لە ئایندەیەکی نزیکدا، دانیشتنێکی دیکە دیاری بکرێت بۆ تەواوکردنی گفتوگۆکان و بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی ئەوەی رێککەوتنى لەسەر کراوە.

یسرائیل کاتز، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل رایگەیاند، فەرمانی بە هێزەکانیان لە غەززە کردووە، بێ گوێدانە بەڕێوەچوونی دانوستانەکانی ئاشتی، پێشڕەوی بکەن بەرەو بەدیهێنانی ئامانجەکانی ئۆپراسیۆنە فراوانەکەیان. وەزیری بەرگریی ئیسرائیل راشیگەیاند، فەرمانی بەهێزەکانی وڵاتەکەی کردووە، هەموو تواناکانیان بەکاربهێنن بۆ پاراستنی سەربازەکانیان و لەباوبردنی حەماس. ئەمە لە کاتێکدایە، ئیدارەی ترەمپ چاوی لە رێککەوتنە بۆ راگرتنی جەنگی غەززە و گەڕاندنەوەى بارمتەکان، کە لەڕێگەی ستیڤ ویتکۆف، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێشنیازێکى بۆ ئاگربەستی غەززە پێشکەشکردوە و ئیسرائیل و حەماس داوای گۆڕانکاریی بەشێک لە خاڵەکانی پێشنیازەکەیان کردوە، لەدواین داواکاریشدا حەماس پێداگیری لەسەر ئاگربەستی هەمیشەیی دەکات و رەزامەندیشی پیشانداوە بۆ ئازادکردنی 10 بارمتە و 18 تەرمی ئیسرائیلی. هاوکات، گوتەبێژى دامەزراوەی مرۆیی غەززە کە ئەمریکا پشتیوانیی دەکات، رایگەیاندووە، ئەو دەنگۆیانەی باس لە کوژران و برینداربوونی دەیان کەس دەکەن لە نزیک دوو ناوەندی دابەشکردنی هاوکاریی مرۆیی، راست نین. گوتەبێژی دامەزراوەی مرۆیی غەززە راشیگەیاند، هاوکارییەکان بەباشی دابەشکراون و ئەو دەنگۆیانەی باس لە کوژرانی هاوڵاتییان دەکەن لەلایەن حەماسەوە، بۆ شێواندنی راستییەکان بڵاودەکرێنەوە.

  وەفدی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و حكومەتی دیمەشق كۆبوونەوە، ئەمەش یەکەمین دیداری نێوانیانە لە دیمەشقی پایتەختی سوریا کۆتایی پێهات. وەفدی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باكور و رۆژهەڵاتی سوریا "رۆژئاوای كوردستان" لە دیمەشق لەگەڵ وەفدێكی دەسەڵاتدارانی حكومەتی نوێی سوریا كۆبوونەوە، ئەوەش لەچوارچێوەی هەوڵەكانە بۆ جێبەجێكردنی زیاتری خاڵەكانی ئەو رێككەوتنەی 10 ی ئاداری ئەمساڵ لەنێوان مەزڵوم عەبدی فەرماندەی هەسەدە و ئەحمەد شەرع سەرۆكی كاتیی سوریا واژۆكرا. سەرچاوەکان باسیان لەوە کردووە، پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ یەکشەممە، بەرپرسانی دیمەشق پێشوازییان لە شاندێکی ئیدارەی خۆسەر بە سەرۆکایەتیی فەوزە یوسف، سیاسەتمەداری کورد، و هەروەها عەبدولحەمید ئەلمەهباش، ئەحمەد یوسف، سەنحەریب بەرسووم، سۆزدار حاجی، مریەم ئیبراهیم، ​​و یاسر سلێمان لە نێویاندا کردووە. کۆبوونەوەی نێوان هەردوولا نزیکەی سێ کاتژمێری خایاند، ئەمەش یەکەم کۆبوونەوەی لەم جۆرە بوو لە دوای ئەنجامدانی ڕێککەوتنەکە لە نێوان دیمەشق و هێزەکانی سوریای دیموکرات. ئاماژەی بەوەشکرد، لە کۆبوونەوەی نێوان هەردوولادا بەرپرسێکی ئەمریکی دانیشتووی دیمەشق و لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا کاردەکات. لایەنی حکومی بە نوێنەرایەتی یاریدەدەری وەزیری ناوخۆی سوریا کە بەرپرسە لە ڕێککەوتنی حەلەب لە نێوان کورد و سەرۆکایەتی سوریا، هەروەها بەرپرسی ئەمنی شاری عەفرینی کوردنشینی سوریا، کە دانیشتووانی ئاوارەکانی لەلایەن ئیدارەی خۆسەرەوە داوای گەڕانەوەیان بۆ ناوچەکانی خۆیان دەکرێت، لەگەڵ دانیشتوانی ناوچەی تەل ئەبیاد و ڕاس ئەلعەین، کە بە زمانی کوردی بە "سەرێ کانی" ناسراوە. هەروەها بەرپرسانی دیکە لەگەڵ شاندی ئیدارەی خۆسەر پرسی ئەنجامدانی تاقیکردنەوەی کۆتایی بۆ خوێندکارانی قۆناغی ناوەندی و ئامادەیی لە ناوچەکانی کە هێزەکانی ئەمریکای تێدا ئامادەن وەک بەشێک لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش بە سەرۆکایەتی ئەمریکا تاوتوێ کرد. ئەوە ڕوون بووەتەوە کە بڕیارە لە دوای جەژنی قوربان لیژنەکان پێکبهێنرێن و دەست بە کارەکانیان بکەن، بەگوێرەی ئەوەی سەرچاوەیەکی نزیک لە شاندی ئیدارەی خۆسەر بە ماڵپەڕی ئەلعەرەبیەى ڕاگەیاندووە. هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە ئەندامانی شاندەکە ئەمڕۆ یان سبەی دەگەڕێنەوە شوێنی نیشتەجێبوونیان لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا. ئەم كۆبوونەوەیە لە دیمەشق، تەواوكاریییە بۆ سێ كۆبوونەوەی پێشتر كە بۆ هەماهەنگی بووە لەنێوانیان و لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا بەڕێوەچووە، یەكەم دیدار لە 19 ی ئادار دەستیپێكرد واتە نۆ رۆژ دوای رێككەوتنی ئەحمەد شەرع سەرۆكی كاتیی سوریا و مەزڵوم عەبدی فەرماندەی هەسەدە، دیداری دووەمیش لە 12 ی نیسان بەڕێوەچوو، سێیەم كۆبوونەوەش هەفتەی رابردوو لە كەمپی هۆل بەڕێوەچوو. كۆبوونەوەكان بۆ ئەوەن خاڵەكانی رێككەوتنی نێوان مەزڵوم عەبدی و ئەحمەد شەرع جێبەجێ بكرێت.

فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان لە دژی پێنەدانی مووچە لە دادگەی باڵای فیدراڵیی عێراق سکاڵایان تۆمارکرد. دادگەکە دەڵێت، لە نزیکترین کات بڕیار دەدەن.   بەگوێرەی راگەیێندراوی دادگەی باڵای فیدراڵیی عێراق، ئەمڕۆ یەکشەممە، یەکی حوزەیرانی 2025، فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان لە دادگەکە سکاڵایان تۆمارکردووە. داوای بەردەوامبوونی خەرجکردنی مووچە لەوادەی دیاریکراوی خۆیدا دەکەن.   فەرمانبەران بۆ ئەو داوایەیان پشتیان بەستووە بە بڕیاری دادگەی فیدراڵی بە ژمارە 224 و یەکخراو بە ژمارە 269ـی فیدراڵی 2023 لە 21-2-2024.    فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان لە سکاڵاکەیاندا، داوا دەکەن دادگە فەرمان سالارییەک دەربکات و وەزارەتی دارایی فیدراڵی پابەند بکات بە جێبەجێکردنی ئەو بڕیارەی دادگەی فیدراڵی کە تێیدا هەریەک لە سەرۆکوەزیرانی عێراق و سەرۆکوەزیران هەرێمی کوردستان پابەند دەکات مووچەی سەرجەم کارمەندان بەجێ (تەوتین) بکەن.    سکاڵاکە لە دادگەی باڵای فیدراڵی عێراق بە ژمارە (104/ فیدراڵی/2025) تۆمارکراوە و دادگەی باڵای فیدراڵی دەڵێت، "لە نزیکترین کات بڕیار لەبارەی داواکارییەکە دەدات بۆ دەرکردنی فەرمان سالارییەکە."    ئەگەر دادگە بڕیاری سالاریی بدات، ئەوا وەکو هەڵکەوت عەزیز، پەیامنێری رووداو لە بەغدا دەڵێت، نووسراوەکانی وەزارەتی دارایی عێراق کاریان پێناکرێت و دەبێت راستەوخۆ دەست بە خەرجکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بکرێت.    چوارشەممەی هەفتەی رابردوو 28-5-2025 تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق نووسراوێکی ئاراستەی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد و تێیدا هاتبوو کە وەزارەت ناتوانێ لە ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان بەردەوام بێ، بەهۆی "تێپەڕاندنی پشکەکەی (12.67%) کە لە یاسای بودجەی فیدراڵیدا دیاریکراوە."   رۆژی 29-5-2025 وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان راگەیێندراوێکی بە زمانی عەرەبی وەک وەڵامێک بۆ تەیف سامی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتبوو: "ئەو رێڕەوەی وەزارەتەکەتان گرتوویەتییەبەر لە دیاریکردنی پشکی هەرێمی کوردستان پێچەوانەی دەستووری عێراقە؛ دیاریکردنی پشکی هەرێمی کوردستان دەبێت پشت بە داهاتە فیدراڵییە کۆکراوەکان ببەستێت نەک خەرجیی کردەیی".

  عادل رکابی، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی سادیقون، لە پەرلەمانی عێراق دەڵێت: كێشەكانی نێوان بەغداد و هەرێم سیاسیە، چونكە یەكێك بیەوێت بگات بە چارەسەر. ئایا كێشە بە كێشیەكی تر كەڵەكە دەكات، یان هەوڵی چارەسەركردنی خودی كێشەكە دەدات؟، دەشڵێت: گرێبەستە نەوتییەکانی ئەم دواییەی هەرێمی کوردستان لەگەڵ واشنتۆن واژۆیكرد، كێشەكانی لەگەڵ بەغداد قوڵتر كردەوە. رکابی وتیشی: بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی پابەندکەرن بۆ بەغداد و هەولێر، بەڵام تا ئێستا هەرێم بڕیارەكەی دادگاكە رەتدەكاتەوە سەبارەت بە تەوتیكردنی مووچە. ئەو پەرلەمانتارە، لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی " العهد" ئاماژەی بەوەشکرد: هەرێم پابەند نەبووە بە یاسای بودجە و بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی، بەهۆی پابەندنەبوونەوە گەیشتن بەم ئەنجامە، تەنانەت پابەندبوون نییە بە رێككەوتنە سیاسیەكانیشەوە، ئەگەر هەرێم تەنها داهاتە نەوتییەكانی رادەست بكردایە زۆرینەی كێشەكانی چارەسەر دەبوون. رۆژنامەى شەرقلئەوسەت بڵاویکردەوە، سەرۆکوزیرانى عێراق بۆ چارەسەرکردنى کێشەکانى نێوان هەولێر و بەغداد پەنا بۆ ئەو کەسایەتییە کاریگەرانە دەبات کە لە کوردەوە نزیکن. بەگوێرەى رۆژنامەى شەرقلئەوسەت، سودانى نایەوێت گرژییەکانی نێوان هەولێر و بەغداد بەرەو ئاڵۆزیی بڕوات، بە تایبەت لەم ساتەوەختەى پێش هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەى عێراق، بۆیە دەیەوێت ئەو کەسانە بنێرێتە هەولێر کە نزیکن لە بەرپرسانی کورد، بەتایبەت بۆ چارەسەرکردنى کێشەى ئەم دواییە کە وەزیری دارایی بۆ فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستانى دروستکردووە. میدیا عێراقییەکانیش باس لەوەدەکەن، هادی عامری بۆ هەمان مەبەست ئەمڕۆ سەردانی هەولێر دەکات و دەیەوێت لەو رێگەیەوە بە بەرپرسانى هەرێمى کوردستان بڵێ مووچەى مانگی ئایار دەنێردرێت، بەڵام بەشێوەی قەرز کە دواتر لە بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان دەبڕدرێت. رۆژنامەکە ئاماژەى بۆ ئەوەشکردووە، هەندێک کەس و لایەنی سیاسی لە بەغداد پێداگریی دەکەن لەسەر سزادان و بڕینى مووچەى هەرێمى کوردستان لە بەرامبەر رادەستنەکردنى داهاتى ناوخۆ وەک پێویست.

دەیەمین پاکێجی دادوەری کە لەلایەن ئاک پارتییەوە پێشکەش بە پەرلەمانی تورکیا کرا، سەرەڕای ناڕەزایەتی و رەخنەکانی ئۆپۆزسیۆن، لە لیژنەی دادوەری پەسەندکرا. پاكێجی هەمواری یاسای سزادان كه‌ له‌لایه‌ن فراکسیۆنی پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكپارتی)ـیه‌وه‌ پێشكه‌شی‌ سەرۆکایەتیی په‌رله‌مانی توركیا كرابوو، له‌لایه‌ن لیژنه‌ی داد و یاساییه‌وه‌ په‌سه‌ند كرا. دوای پەسەندکردنی پاکێجەکە، چــــاوەڕێ دەکرێت له‌ چه‌ند ڕۆژی داهاتوودا له‌لایه‌ن ئه‌نجوومه‌نی گشتیی په‌رله‌مانه‌وه‌ گفتوگۆی له‌باره‌وه‌ بکرێت. ئاکپارتی، کە پارتی دەسەڵاتداری تورکیایە، لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا، 10ـەمین پاکێجی هەمواری یاسای سزادانی پێشکەشی سەرۆکایەتیی پەرلەمانی ئەو وڵاتە کرد کە پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) وەک هەنگاوێکی کردەیی بۆ پرۆسەی ئاشتی داوای کردبوو، بەڵام بەرپرسانی پارتەکە جەخت دەکەنەوە، پاکێجەکە چاوەڕوانییەکانیانی لە خۆ نەگرتووە. عەبدوڵا گولەر، سەرۆکی فراکسیۆنی ئاکپارتی لە پەرلەمانی تورکیا لەو بارەوە گوتوویەتی: "پاکێجەکە هەموارکردنەوەی یاسای سزادان و هەشت یاسای دیکە لەخۆ دەگرێت، لە 30 ماددە پێک هاتووە و ڕۆژی 31 ئەم مانگە لە لیژنەی دادی پەرلەمان گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت. ئامانجمان لە هەموارەکە، هێنانەدی دادپەروەرییە لە جێبەجێکردنی یاسای سزادان و هاوکات ڕێگریکردنە لە تاوان و بەدیهێنانی ئاسایش کۆمەڵایەتی." بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی داد، زیاتر لە 403 هەزار سزادراو لە زیندانەکانی تورکیادا هەن. سەرۆکی فراکسیۆنی ئاکپارتی باسی لەوەش کرد "لە هەموارەکەدا 19 هەزار و 800 زیندانیکراو سوودمەند دەبن، کە بۆ دووەم جار تاوانیان کردووە و پاش بەسەربردنی سێ لەسەر چواری سزاکەیان لە زیندان، بە مەرج ئازاد دەکرێن. ژنان و منداڵان سوود لە هەموارەکە وەردەگرن. هەروەها پێشبینی دەکرێت 1500 بۆ 2000 زیندانی نەخۆش سوود لە هەموارکردنەکە وەربگرن." عەبدوڵا گولەر ئەوەشی خستە ڕوو "لە چوارچێوەی بەدیهێنانی ئامانجەکانی پرۆسەی تورکیای بێتیرۆر، هەوڵ و کاری زۆر بە پەرۆش و دڵسۆزانەمان هەیە. لە ڕۆژانی داهاتوودا لەم چوارچێوەیەدا، لە ڕووی ئاسایش و ئارامیی کۆمەڵگاکەمانەوە، بەردەوام دەبین لە کار و ئامادەکارییە جدییەکانمان. ئەگەر پێویست بکات هەمواری دیکەی تایبەت بە پرۆسەکە ئامادە دەکەین." لە لایەکی دیکەوە سێزای تەمەلی، بریکاری سەرۆکی فراکسیۆنی دەم پارتی ڕایگەیاندووە، لە پاکێجەکەدا کەموکووڕی زۆر جددی هەیە و چاوەڕوانییەکانییانی لەخۆ نەگرتووە. گوتیشی: گرنگترین بابەت ئەوەیە پاکێجەکە هەموارکردنەوە لە یاسای زیندانییانی سیایسی لەخۆ بگرێت، بەڵام لە پاکێجەکەدا نەهاتووە، بۆیە هەوڵی نەهێشتنی کەموکوڕییەکانی پاکێجەکە دەدەین.  ئەمە لە کاتێکدایە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) داوا لە دەسەڵاتدارانی تورکیا دەکات، چاکسازیی یاسایی بکەن، تا عەبدوڵلا ئۆجەلان، ڕێبەری زیندانیکراوی پەکەکە و بەشێکی زۆری زیندانیانی سیاسیی کورد کە چەندان ساڵە بە تۆمەتی جیاواز لە زینداندان، ئازاد بکرێن.  هەفتەی ڕابردوو، دوران کاڵکان، ئەندامی دەستەی کارگێڕیی پەکەکە لە نوێترین لێدواندا، لەبارەی پرۆسەی نوێی ئاشتی، بە میدیای ڕێکخراوکەی ڕاگەیاند "حکوومەتی تورکیا تەنانەت بچووکترین چاکسازیی یاسایی پێویستیشی بۆ سەرخستنی پرۆسەکە نەکردووە. ناکرێت پرۆسەکە بە هەنگاوی تاکلایەنە یان تەنها گوتاری نیازپاکی بەردەوام بێت. دەبێت دەسەڵات هەنگاوی جددی بۆ بنێت."

  وەزیری دەرەوەی ئێران هۆشداری دەداتە لە هەر جۆرە وەڵامدانەوەیەک، ئەگەر وڵاتانی ئەوروپا راپۆرتی ئاژانسی نیودەوڵەتی وزەی ئەتۆم بۆ مەبەستی سیاسی بەکاربهێنن. ئاژانسی هەواڵی مهر بڵاویکردوەتەوە، عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ رافایل گرۆسی بەرپرسی گشتی ئاژانسی وزەی ئەتۆم ئەنجامداوە، عراقچی هۆشداری داوەتە گرۆسی لە کۆبونەوەی هەفتەی داهاتودا هۆشداری بداتە وڵاتانی ئەوروپی سەبارەت بە هەر جۆرە هەوڵێکی سیاسی دژی ئێران. هەروەها، داواشی لە بەرپرسی گشتی ئاژانسی وژەی ئەتۆم کردوە راستییەکان بخاتەرو تا ناوەندە نێودەوڵەتییەکان بۆ ئامانجی سیاسی خۆیان لە دژی گەلی ئێران هیچ هەنگاوێک نەنێن. وەزیری دەرەوەی ئێران راشیگەیاندوە، کاردانەوەیان دەبێت دژی هەر جۆرە هەوڵێکی نەگونجاو لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە، هەروەها دەبێت بەرپرسیارییەتی هەر دۆخێک هەڵبگرن.

  رۆژنامەى شەرقلئەوسەت بڵاویکردەوە، سەرۆکوزیرانى عێراق بۆ چارەسەرکردنى کێشەکانى نێوان هەولێر و بەغداد پەنا بۆ ئەو کەسایەتییە کاریگەرانە دەبات کە لە کوردەوە نزیکن. بەگوێرەى رۆژنامەى شەرقلئەوسەت، سودانى نایەوێت گرژییەکانی نێوان هەولێر و بەغداد بەرەو ئاڵۆزیی بڕوات، بە تایبەت لەم ساتەوەختەى پێش هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەى عێراق، بۆیە دەیەوێت ئەو کەسانە بنێرێتە هەولێر کە نزیکن لە بەرپرسانی کورد، بەتایبەت بۆ چارەسەرکردنى کێشەى ئەم دواییە کە وەزیری دارایی بۆ فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستانى دروستکردووە. میدیا عێراقییەکانیش باس لەوەدەکەن، هادی عامری بۆ هەمان مەبەست ئەمڕۆ سەردانی هەولێر دەکات و دەیەوێت لەو رێگەیەوە بە بەرپرسانى هەرێمى کوردستان بڵێ مووچەى مانگی ئایار دەنێردرێت، بەڵام بەشێوەی قەرز کە دواتر لە بەشە بوودجەی هەرێمی کوردستان دەبڕدرێت. رۆژنامەکە ئاماژەى بۆ ئەوەشکردووە، هەندێک کەس و لایەنی سیاسی لە بەغداد پێداگریی دەکەن لەسەر سزادان و بڕینى مووچەى هەرێمى کوردستان لە بەرامبەر رادەستنەکردنى داهاتى ناوخۆ وەک پێویست.

  ئاژانسی ئەتۆمی ئێران ڕایدەگەیەنێت بەپێی فتوای رێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی، چەكی ئەتۆمی بەهیچ جۆرێك لەناو باوەڕی بەرگریی ئێراندا بوونی نییە.  وەڵامی وەزارەتی دەرەوەو ئاژانسی ئەتۆمی ئێران سەبارەت بە راپۆرتی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم كە باسلەوە دەكات ئێران چالاكی شاراوەی ئەتۆمیی هەیەو زیاد لەبڕی پێویست بۆ دروستكردنی بۆمب، یۆرانیۆمی پیتێنراوی هەیە: بەپێی فتوای رێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی، چەكی ئەتۆمی بەهیچ جۆرێك لەناو باوەڕی بەرگریی ئێراندا بوونی نییە.  هەروەها دەڵێن بەگوێرەی بنەما سەرەكییەكانی یاسای نێودەوڵەتیی، هیچ بەربەست یاخود سنورداركردنێك نییە بۆ بەهرەمەندبوون لە وزەی ئەتۆم بۆ مەبەستی ئاشتیانە.  سەرۆکی رێکخراوی وزەی ئەتۆمی ئێران ئاشكرایدەكات؛ لەدانوستانە ناڕاستەوخۆكانی نێوان وڵاتەكەی لەگەڵ ئەمەریكا پێشكەوتن بەدیهاتوە هەروەها ئامادەكارییان بۆ دامەزراندنی دو وێستگەی نوێ كردوە كە توانای بەرهەمهێنانی (20) هەزار مێگاوات كارەبایان هەیە. وتیشی: ئێران بەرنامە ئەتۆمییەكەی لەبواری ئاشتیدا بەكاردەهێنێت، یەكێك لەو وێستگانەش لە بوشێهرە كە توانای بەرهەمێهانی هەزار مێگاوات كارەبای هەیە و لە ساڵی رابردودا (7.3) ملیار کیلۆ وات کارەبای بەرهەمهێناوە. رونیكردوەتەوە، زەویان بۆ دامەزراندنی دو وێستگەی دیكەی ئەتۆمی تەرخان كردوە كە لەسەر بنەمای رێكخراوی وزەی ئەتۆمی ئێرانی ئامادەكاری بۆ بەرهەمهێنانی (20) هەزار مێگاوات كارەبا دەكەن، بۆیە تاران ناتوانێت گوێ لە ئەو پێشنازانە بگرێت كە لەسەر راگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم دەخرێنەرو. سەرۆکی رێکخراوی وزەی ئەتۆمی ئێران ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، رێکخراوەکەیان لە پەرەپێدانی پلازما، لەیزەر و چارەسەری کوانتەمدا، پێشکەوتنی گەورەی بەدەستهێناوە هەروەها توانیوانە دەرمانی تیشکی كە بەرهەمهێنراوی ناوخۆیە لە چارەسەرکردن و دەستنیشانکردنی زۆربەی نەخۆشیەکاندا بەکاربهێنن.

  سەرۆک کۆماری عێراق لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق کۆبووە و گفتوگۆیان لەبارەی پابەندییە داراییەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم کردوە. هەریەکە لە د. لەتیف رەشید و محەمەد شیاع سودانی دوپاتیان کردەوە، کە پێویستە چارەسەری ریشەیی بۆ پابەندییە داراییەکانی نێوان هەولێر و بەغداد بدۆزرێتەوە لە چوارچێوەی دەستوور و یاسادا. ئەمڕۆ شەممە 31ی ئایاری 2025، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق پێشوازی لە عەبدول لەتیف جەمال ڕەشید سەرۆک کۆماری عێراق کرد، لە کۆبوونەوەیەکدا کە تیایدا باس لە دیارترین پرسە سیاسی و ئابوورییەکانی ئێستا و پێشکەوتنی جێبەجێکردنی بەرنامەکانی حکومەت کرا.   نوسینگەی سەرۆك كۆمار دەڵێ لەبارەی ئەم بابەتانە گفتوگۆ كراوە، دۆزینەوەی چارەسەری ریشەیی لەچوارچێوەی دەستورو یاسا سەبارەت بە پابەندییە داراییەكان لەنێوان حكومەتی فیدراڵ و حكومەتی هەرێم بەپێی ئەوەی لە بڕیاری دادگای فیدراڵیدا هاتووە.  هەروەها باس لە گرنگی دەركردنی یاسای نەوت و غاز، ئامادەكاریی بۆ هەڵبژاردنی ئایندەی پەرلەمان کراوە، لە کۆبوونەوەکەدا جەخت لە گرنگی یەکخستنی ڕیزە نیشتمانییەکان بۆ بەرزکردنەوەی سەقامگیری ئەمنی و کۆمەڵایەتی لە سەرتاسەری وڵات کرایەوە.

  ئیسرائیل ڕۆژی شەممە ڕایگەیاند: دوایین ڕاپۆرتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی دەریخست کە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران ئاشتیانە نییەو تاران تا ئێستاش بەنیازی تەواوکردنی بەرنامەی چەکی ئەتۆمی خۆی ماوەتەوە. نووسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاندووە، "کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەبێت لە ئێستاوە هەنگاو بنێت بۆ ئەوەی ئێران بوەستێنێت"، ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو ئاستەی پیتاندنی یۆرانیۆم پێی گەیشتووە "تەنها لەو وڵاتانەدا دەبینرێت کە چالاکانە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا دەگەڕێن، و هیچ پاساوێکی مەدەنی بە هیچ شێوەیەک نییە". ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز دوو ڕاپۆرتی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمیی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکانی بە دەست گەیشتووە کە باس لەوە دەکەن، ئێران ئێستا دەتوانێت نۆ بۆمبای ئەتۆمیی دروست بکات، ئەمەش وڵاتانی ڕۆژاوای نیگەران کردووە. شەممە 31ـی ئایاری 2025، ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز بڵاوی کردووەتەوە، ڕاپۆرتێکیان لە ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی بە دەست گەیشتووە کە بۆ ئەندامانی خۆی ناردووە و تێیدا هاتووە "ئێران بە نهێنی لە سێ بنکەی ئەتۆمی دەستی بە دروستکردنی چەکی ئەتۆمی کردووە." ئەو ئاژانسە ئاماژەشی داوە "35 ئەندامانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی لە نێوانیاندا بەریتانیا، ئەمەریکا، فەرەنسا و ئەڵمانیا داوا دەکەن لە کۆبوونەوەی داهاتوودا بە فەرمی بڵاوی بکەنەوە کە ئێران، پێشێلکاری یاسا و ڕێککەوتنەکانی تایبەت بە بەرنامەی ئەتۆمی کردووە." پێشتر عەباس عراقچی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، " ئێران سازش دەربارەی پیتاندنی یۆرانیۆم ناکات، ئەمەش جۆرێکە لە سەپاندنی هەژموون"، ئاماژەی بەوەش دا، "سیاسەتی دەرەوەی ئێران لەسەر بنەمای ملکەچنەبوونە بۆ هیچ هەژموونێکی دەرەکی". گوتیشی: مافی پیتاندنی یۆرانیۆم، یەکێکە لە پێداویستییە سەرەتاییەکانی وڵات و پەیوەستە بە هەڵوێستی ئێران لە دژی هەژموونی دەرەکی، باسی لەوەش کرد، هیچ کات قبووڵ ناکەین پێمان بڵێن مافی پیتاندنی یۆرانیۆمتان نییە، ئەمە بە تەواوی قبوڵکراو نییە. وەزیری دەرەوەی ئێران، ڕوونیشی کردەوە، پرسی پیتاندنی یۆرانیۆم هەمیشە لە پێشینەی کارەکانی ئێران بووە، چ لە دانوستانەکانی ئێستا و چ لە دانوستانەکانی پێشوودا.

سەرچاوەکانی بزووتنەوەی حەماس سەرلەبەیانی ئەمڕۆ شەممە پشتڕاستیان کردەوە کە وەڵامی خۆیان پێشکەشی نێوەندگرەکان کردووە سەبارەت بەو پێشنیازە کە لەلایەن ستیڤ ویتکۆف، نوێنەری ئەمریکای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەبارەت بە ئاگربەستی ٦٠ ڕۆژە پێشکەشیان کردووە. پێشنیازەکەی ئەمریکا پێکدێت لە ئازادکردنی نۆ بارمتەی زیندوو و گەڕانەوەی تەرمی 18 بارمتە بۆ ئیسرائیل، لەبەرامبەریشدا ئیسرائیل پابەند دەبێت بە راگرتنی شەڕ بۆ ماوەی 60 رۆژ و لەو ماوەیەشدا دانوستانەکان بۆ وەستاندنی یەکجاریی شەڕەکە دەستپێدەکات. سەرچاوەکان بە ئەشەرق ئەلئەوسەتیان ڕاگەیاندووە کە حەماس پەیوەندی و دیدارێکی بەرفراوانی لەگەڵ سەرکردەی گروپە فەلەستینییەکان لە قەتەر و پایتەختەکانی دیکە لەوان بەیروت بە ئامانجی داڕشتنی هەڵوێستی یەکگرتووی فەلەستینی ئەنجامداوە. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە دەکرێت وەڵامدانەوەکە لەلایەن سەرکردایەتی بزووتنەوەی حەماس و گروپەکانى ترەوە بە ئەرێنی وەسف بکرێت، هەرچەندە هەندێک تێبینی لەخۆگرتبوو کە دەبێت دیدێکی لەگەڵدا بێت بۆ جێبەجێکردنی سەرکەوتووانەی، سەرەڕای هەموو لایەنە نەرێنییەکانی ئەو پێشنیازە، لەوانەش لایەنگرییەکی ڕوونی بەرامبەر داگیرکاری ئیسرائیل. سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوە کردووە کە هەموو ئەو تێبینیانەی لەسەر ئەو پێشنیازە خراونەتەڕوو، بە کۆی دەنگ لەلایەن فراکسیۆنەکانەوە قبوڵکراون، ئەمەش ئەوە پیشان دەدات کە ئەگەر ئیرادەیەکی ڕاستەقینەی ئەمریکی هەبێت بۆ فشارخستنە سەر ئیسرائیل، ئەوا پێدەچێت قبوڵ بکرێت. ئاماژەی بەوەشکردووە، یەکێک لە تێبینییەکانی وەڵامدانەوەکە ئامانجیەتی ڕێگری بکات لە ڕادەستکردنی ڕفێنراوانی ئیسرائیل لە ماوەی تەنها دوو ڕۆژدا لە هەفتەی یەکەمدا، وەک لە ڕۆژنامەی ویتکۆفدا هاتووە، بەڵکو بە قۆناغ بە قۆناغ دەبێت. یسرائیل کاتز، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەى بەوەکردووە، سوپای ئیسرائیل بەردەوامە لە ئۆپراسیۆنەکانی لە کەرتى غەززە و تاوانبارانی حەماس ئێستا دەبێت لەنێوان، پێشنیازى ستیڤ ویتکۆف، نێردەى ئەمریکا، بۆ ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان یاخود لەناوچوون یەکێکیان هەڵبژێرن.  دۆناڵد ترەمپ سەرۆکى ئەمریکاش لە کۆنفرانسێکى رۆژنامەوانیدا لە کۆشکى سپى رایگەیاند، رێککەوتنى ئاگربەست لەنێوان ئیسرائیل و حەماس لە غەززە زۆر نزیکە و پێدەچێت رۆژى شەممە رابگەیەندرێت. هەروەها کۆشکی سپی رایگەیاند، ئیسرائیل رازی بووە بە پێشنیازەکەی ئەمریکا بۆ ئاگربەست لە کەرتی غەززە و پێشنیازەکەیان داوە بە حەماس و چاوەڕێی وەڵامیان دەکەن. کارۆلاین لیڤیت، سکرتێری رۆژنامەوانیی کۆشکی سپی، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ستیڤ ویتکۆف، نێردەی ئەمریکا بۆ رۆژهەڵاتى ناوەڕاست، پاش رازیبوونى ئیسرائیل، پێشنیازی ئاگربەستی ناردووە بۆ حەماس و دانوستانەکان لەگەڵیان بەردەوامن و چاوەڕێی وەڵامیان دەکەن، هیوایخواست ئاگربەست لە غەززە جێبەجێ بکرێت و بارمتەکان ئازاد بکرێن. پێشتر بزووتنەوەی حەماس رایگەیاند، تاوتوێی پێشنیازە نوێیەکەی ئەمریکا دەکەن، کە لەلایەن ویتکۆفەوە پێشکەشکراوە. گوتەبێژەکەی کۆشکی سپی ئەو راپۆرتە رۆژنامەوانییانەی پشتڕاست نەکردەوە، کە باس لە گەیشتنی هەردوولا دەکەن بە رێککەوتنی ئاگربەست بۆ ماوەی 60 رۆژ، لیڤیت گوتی "هەرکاتێک راگەیاندنێکی لەوجۆرە هەبێت، بە فەرمی ئاشکرای دەکەن".

  شاندێکی بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر بەرەو دیمەشق بەڕێکەوت و بڕیارە ئەمشەو لەگەڵ بەرپرسانی سووریا کۆببێتەوە.   شاندەکە لە حەوت کەس پێکدێت و فۆزا یوسف، ئەندامی دەستەی هاوسەرۆکایەتیی پەیەدە سەرۆکایەتیی دەکات. لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەکان بۆ جێبەجێکردنی مەرجەکانی ڕێکەوتنی ١٠ی ئازار کە لە نێوان سەرکردایەتی هێزەکانی سوریای دیموکرات و دەسەڵاتدارانی دیمەشق واژۆکرابوو، پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ شاندێکی ئیدارەی خۆسەر بەرەو دیمەشق بەرەو دیمەشق بەڕێکەوتن و لەگەڵ بەرپرسانی ئیدارەى سوریا بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکا ن و گفتوگۆکردن کۆدەبنەوە. بە گوێرەی زانیارییەکان، شاندەکە پێکهاتووە لە ئەندامانی ئەو لیژنەیەی کە لە 12ی نیسان پێکهێنراوە: فەوزە یوسف، عەبدولحەمید ئەلمەهباش، ئەحمەد یوسف، سەنحەریب بەرسووم، و سوزدار حاجی. وتەبێژی لیژنەکە بریتین لە مەریەم ئیبراهیم و یاسر سلێمان. ئەم سەردانە دوابەدوای سێ کۆبوونەوەی هەماهەنگی دێت کە لە باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا بەڕێوەچوو- یەکەمیان لە ١٩ی ئازار، دووەمیان لە ١٢ی نیسان و کۆتایی هەفتەی ڕابردوو- لە کاتێکدا لایەنەکان هەوڵدەدەن گفتوگۆکان بەهێزتر بکەن و سەقامگیری لە ناوچەکەدا بە جێبەجێکردنی بڕگەکانی ڕێککەوتنی ١٠ی ئازار بەدەستبهێنن. بڕیارە ئێوارەی ئەمڕۆ شاندی ئیدارەی خۆسەر لەگەڵ دەسەڵاتدارانی دیمەشق وتووێژ بکەن.

  بەهۆی تەقینەوەی مین لە ناوچەیەکی سنووریی شاری مەریوان، دوو سەربازی پاسەوانی سنووری ئێران کوژران و دوو سەربازی دیکەش بریندار بوون.   پەیوەندییە گشتییەکانی پارێزگای سنە، ئەمڕۆ شەممە 31ی ئایاری 2025 پەیامی ئارەش لهۆنی، پارێزگاری سنەی بەبۆنەی گیانلەدەستدانی دوو ئەندامی هێزەکانی پاسەوانی سنوور بڵاوکردەوە و رایگەیاند، "رووداوەکە ئێوارەی رۆژی هەینی، 30ی ئایاری 2025، لە ناوچەیەکی سنووریی شاری مەریوان بووە."   پارێزگاری سنە لە پەیامەکەیدا دەڵێت، "ئەو سەربازانە لەکاتی جێبەجێکردنی ئەرکی ئاسایی خۆیان و چاودێریکردنی سنوور، لە رووداوێکی تەقینەوەی میندا گیانیان لەدەستداوە."   فەرەج رۆستەمی، فەرماندەی پاسەوانی سنووریی پارێزگای سنەش لە راگەیێندراوێکدا دەڵێت، "مینێکی بەجێماوی سەردەمی شەڕی ئێران-عێراق لە ناوچەی دەرە ناخیی مەریوان تەقیوەتەوە و بەهۆیەوە دوو ئەندامی هێزەکانی پاسەوانی سنوور گیانیان لەدەستدا و ئەفسەرێک و سەربازێکی دیکەش بریندار بوون."   بەپێی راگەیێندراوەکە، هەردوو کوژراوەکە و بریندارێکی رووداوەکەی تەقینەوەی مین لە مەریوان، کورد و خەڵکی پارێزگای سنەن.   فەرماندەی پاسەوانی سنووریی سنە، ناسنامەی کوژراو و بریندارانی رووداوەکە ئاشکرا دەکات و دەڵێت، "لە رووداوەکەدا محەممەدڕەزا حورییەتپەسەند، خەڵکی شاری قوروە، سوهەیب عەزیزی، خەڵکی شاری بانە گیانیان لەدەستدا و ئەمانوڵڵا عەبدوڵڵاهی (ئەفسەر بە پلەی موقەدەم)، خەڵکی شاری خومەین لە پارێزگای مەرکەزی و سۆران شەریفی، خەڵکی شاری بانە بریندار بوون."

  فراکسیۆنە کوردستانییەکان لە ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق، تایبەت بە پرسى مووچە داواى کۆبوونەوەیان لە محەمەد شیاع سودانى کردووە و چاوەڕوانن ئەمڕۆ وەڵام بدرێنەوە. هەرێم کەمال ئاغا، سەرۆکى فراکسیۆنى یەکێتی لە ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق ڕاگەیاند، رۆژى پێنجشەممەى رابردوو داواکاریى کۆبوونەوەیان ئاڕاستەى سەرۆکوەزیرانى عێراق کردووە و چاوەڕوان ئەمڕۆ شەممە وەڵام بدرێنەوە. گوتیشى "داواکاریى سەرەکییان ئەوەیە پێش جەژنى قوربان بەهەر جۆرێک بووە، مووچەى مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان دابەشبکرێت". 29ـى ئەم مانگە، شاخەوان عەبدڵا جێگرى سەرۆکى ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق، رایگەیاندبوو پاش گفتوگۆیەک لەگەڵ سەرۆکی فراکسیونە کوردستانییەکان، بڕیاردراوە نووسراوێک ئاڕاستەى سەرۆکوەزیرانى عێراق بکرێت، بەگوتەى ئەو لەسەر ئەو "پێشێلکارییانەی بەرامبەر بەفەرمانبەرانی هەرێمى کوردستان دەکرێت چووەتە خانەی برسیکردنەوە". گوتیشى، داوایان لە سودانى کردووە ئەو پێشێلکارییانە رابگرێت و مووچە رەوانە بکات و کێشەکان لە بنەرەتەوە چارەسەر بکرێت و چیتر مووچە وەکو کارتی سیاسی بەکارنەهێنرێت. رۆژى 28ـى ئایارى 2025، وەزیری دارایی عێراق نووسراوێکی ئاڕاستەی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد و تيايدا هاتووە، بەگوێرەى یاساى بودجەى ساڵەکانى 2023، 2024، 2025، هەرێمى کوردستان لە 12.67%ـی پشکی خۆی لە بودجە وەرگرتووە و هیچ تەرخانێکی دارایی بۆ مووچە نەماوە. تەیف سامى لە نووسراوەکەى جەختدەکاتەوە، بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی ناتوانن بەردەوامبن لە ناردنی پارە بۆ هەرێمی کوردستان، بەو پێیەى تاوەکو ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان پابەند نەبووە بە تەوتینی مووچەی مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان.