ئێران: هەزاران بەڵگەنامەی دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئیسرائیلمان لایە

سەرچاوە باڵاکانی حکومەتی عێراق ئاشكرایانكردووە، بەرپرسانی تورکیا ئامادەکاری دەکەن بۆ کۆبونەوەی نێوان ئەحمەد شەرع، سەرۆک کۆماری سوریاو بەرپرسانی باڵای حکومەتی عێراق، لە پەراوێزی کۆڕبەندی دیپلۆماسی ئەنتالیا، کە شەممەی داهاتوو بەڕێوەدەچێت. بەرپرسێکی باڵای عێراقی بە رۆژنامەی (العربي الجدید) راگەیاندووە، لایەنی تورکی زەمینەسازی دەكات بۆ کۆبونەوەی لاوەکی لەنێوان بەرپرسانی عێراق و ئەحمەد شەرع، سەرۆک کۆماری سوریا.  ئەو بەرپرسە، وتوشیەتی، وەزارەتی دەرەوەی  تورکیا له پەراوێزی کۆنفرانسی دیپلۆماسی ئه نتالیا، شه ممه ی داهاتوو، سەرپەرشتی ئەم  بابەتە دەكات، که شەرع تیایدا ئامادە دەبێت، لەگەڵ بەرپرسانی عێراق. ئاماژەی بەوەشكردووە،  چەند رۆژێکە لایەنی تورکیا کار لەسەر ئەو بابەتە دەکات، بەڵام تا تائێستا ئەو بابەتە لەلایەن سودانی یەکلایی نەکراوەتەوە، ئەوەی لە ئێستادا دڵنیایە ئەوەیە، کە بەرپرسانی دیکەی عێراق، وەك فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەو، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان شەرع دەبینن. محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، لەبارەی هەرچەشنە نزیکبونەوەیەک لەگەڵ سوریای نوێ، روبەڕوی فشاری هاوپەیمانەكانی ئێران دەبێتەوە.  بەوتەی چاودێران، رەنگە سودانی ئەم کۆبونەوەیە رەتبکاتەوە، بۆ ئەوەی زیانی سیاسی لە ناوخۆی عێراق پێنەگات لەلایەن هاوپەیمانەکانی تاران، بەتایبەتی، سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگی، وەک نوری مالیکی و، قەیس خەزعەلی. ئەو هەوڵانەی تورکیا بۆ ئەنجامدانی ئەو دیدارە، لە چوارچێوەی  خواستی ئەنكەرەدایە، بۆ خولقاندنی کەشوهەوای هاوکاری نێوان بەغدا و دیمەشق، کە وابكات بە قازانجی خۆی ئاڕاستەی بكات لەسەر پرسی کورددا، هەروەها لە بواری  ئەمنی و تەنانەت دۆسیەیەی ئابوریش.

  وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، ئەوان لە سووریا نیازی شەڕوپێکدادانیان لەگەڵ ئیسرائیل و هیچ وڵاتێکی دیکە نییە. لەبارەی هێرشەکانی چەند رۆژێک لەمەوبەری ئیسرائیلیش بۆ سەر سووریا دەڵێت، ''ناسەقامگیریی زیاتر بە دوای خۆیدا دەهێنێت''.   هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا شەوی چوارشەممە، 9ی نیسانی 2025 لە بەرنامەیەکی تەلەڤیزیۆنیدا رایگەیاند، ''ئێمە وەک تورکیا، لە سووریا نیازی شەڕوپێکادانمان لەگەڵ ئیسرائیل و هیچ وڵاتیکی دیکە نییە''.    وەزیری دەرەوەی تورکیا لەبارەی هێرشەکانی چەند رۆژێک لەمەوبەری ئیسرائیل بۆ سەر سووریا دەڵێت، ''ئاژاوەنانەوە بە مەبەستی هەندێک ئامانجی ناوچەیی لە سووریا لەلایەن ئیسرائیلەوە، جێگەی قبووڵ نییە. ئەمە ناسەقامگیریی زیاتر لە ناوچەکە بەدوای خۆیدا دەهێنێت''.   فیدان ئاماژەی بەوە کرد، وڵاتەکەی لە زۆر بواری پێویستدا لە چوارچێوەی رێککەوتنی دوولایەنە دەتوانێت پاڵپشتی لە سووریا بکات. ''ئەگەر سووریا سەبارەت بە ئاسایشی وڵاتەکەی، هەست بە بوونی کێشەیەک بکات و بیەوێت لەگەڵ هەر وڵاتێک رێککەوتنێکی ناوچەیی واژۆ بکات، ئەمە پەیوەندی بە خۆیەوە هەیە''.   لە وەڵامی پرسیاری ''ئەگەر سووریا بیەوێت رێککەوتنی بنکەی سەربازی لەگەڵ تورکیا واژۆ بکات، تورکیا ئامادەیە بۆ ئەمە؟'' فیدان گوتی، ''بۆ هەر بابەتێک کە لە بواری ئاسایشدا خزمەت بە هاوئاهەنگی و پەیوەندیی دووقۆڵیمان بکات، ئامادەین''.   سەبارەت بە هەبوونی پەیوەندی لە نێوان ئیسرائیل و تورکیا لەبارەی سووریا، فیدان گوتی، ''ئێمە پێشتر لە سووریا میکانیزممان بۆ پێکدانەدان لەگەڵ رووسیا، ئەمریکا و ئێران هەبوو. نموونە؛ من لێرە ئۆپەراسیۆن دەکەم، بەڵام لەگەڵ هێزەکانی تۆ خۆمان بەیەکدیدا ناکێشین، ئامانجەکەی من دیارە. ئێمە کاتێک لە سووریا ئۆپەراسیۆن دەکەین، جا لەڕێگەی ئاسمانییەوە بێت، یاخود بەشێوەی دیکە، هاوشێوەی ئەو وڵاتانە، لە دۆخێکی وەهادا پێویستە ئیسرائیلیش بخرێتە نێو میکانیزمەکە. بۆ بەجێگەیاندنی ئەمە، دەتوانم بڵێم؛ لەسەر ئاستی تەکنینی پەیوەندیی راستەوخۆ هەیە''.   رۆژی چوارشەممە، دووی نیسانی 2025، ئیسرائیل چەندین پێگەی لەنێو سووریا بۆردوومان کرد.   هاکان فیدان ''رەتیکردەوە'' هیچ هاووڵاتیێکی تورکیا لە هێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر سووریا گیانی لەدەست دابێت. لەبارەی بوونی بنکەی سەربازیی تورکیاش لە سووریا گوتی، ''ئێمە هیچ بنکەیەکی سەربازیمان نییە کە رامان گەیاندبێت."   لەبارەی رۆژی کۆبوونەوەی ئەردۆغان و دۆناڵد ترەمپ، وەزیری دەرەوەی تورکیا ئاماژەی بەوە کرد، ''ئێستا لەمبارەیەوە قسە دەکرێت. لە ماوەیەکی نزیکدا کۆبوونەوەیەک دەکرێت، دەکرێ لە تورکیا بێت دەشکرێ لە ئەمریکا بێت''.   لەبارەی بوونی پەکەکە لە هەرێمی کوردستان فیدان گوتی، ''حکومەتی بەغداد لەبارەی چالاکییەکانی پەکەکە لە ناوچە جێناکۆکەکاندا زۆر خەمخۆر نییە. ئێمە لەم بابەتە لەگەڵ ئەربیل [هەولێر] قسە دەکەین، هەوڵدەدەین هاوئاهەنگی لەگەڵ پێشمەرگە بکەین. نزیکەی 700 گوند لە ژێر داگیرکاریی پەکەکەدایە، بنەماڵەی بارزانیش ئەمە دەڵێت. ئەمانە پێویستە لەلایەن پێشمەرگەوە کاریان لەسەر بکرێن''.   وەزیری دەرەوەی تورکیا گوتیشی، ''بەڵام شنگال و مەخموور، ناوچە جێناکۆکەکان و دەرەوەی ئەو ناوچانە، پێویستە لەلایەن حکومەتی  فیدراڵییەوە، هەوڵی بۆ بدرێت''.

  ئیمانوێل ماکرۆنی سەرۆکی فەرەنسا ڕایگەیاند؛ بەمەبەستی گەڕاندنەوەی دادپەروەری  ڕەنگە لە مانگی شەشی ئەمساڵدا، وڵاتەکەی  بە هاوبەشی سعودییە  دان بە دەوڵەتی فەلەستیندا بنێت. دوای لێدوانە بەردەوامەکانی ناتەنیاهۆ و دۆناڵد ترەمپ لەسەر چۆڵکردنی غەززە، سەرۆکی فەرەنسا بۆ یەکەمجار باس لە دانان بە دەوڵەتی فەلەستیندا دەکات و  قسەی بۆ یەکێک لە کەناڵی وڵاتەکەی کردوە و جەختی کردوەتەوە؛ واقیعەکە وادەخوازێت هەنگاو بنێین بەرەو دانپێدانان بە دەوڵەتی فەلەستین و لە چەند مانگی داهاتودا ئەو کارە دەکەین. سەرۆکی فەرەنسا ڕونیکردوەتەوە؛ کە ئەم بڕیارە بە مەبەستی دڵخۆشکردنی هیچ لایەنێکی دیاریکراو نابێت، بەڵکو تەنها لەبەر ئەوەیە پێیان وایە ئەم کارە دادپەروەرانەیە و وەک فەڕەنسا هەوڵ دەدەن بەشێکبن لە پشتگریرکردن لە دانپێدانانی دەوڵەتی فەلەستین لە داهاتویەکی نزیکدا. ناوبراو وتوشیەتی؛ ئامانجیان ئەوەیە لە مانگی حوزەیراندا لەگەڵ سعودیە هاوسەرۆکایەتی کۆنفرانسێک بکەن و هەوڵدەدەن لەگەڵ چەند لایەنێکی تردا  هەنگاوی دانپێدانانی  دەوڵەتی فەلەستین تەواو بکەن. ئەمە لەکاتێکدایە، لەم هەفتەیەدا ماکرۆن بەشداری لوتکەی سێ قۆڵی لەگەڵ عەبدولفەتاح سیسی سەرۆکی میسر و عەبدوڵڵای دوەم شای ئوردن لە قاهیرە کرد. لە لوتکەکەدا تیشک خرایە سەر کۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە و پاڵپشتیکردنی پلانی عەرەبی بۆ کەرتی غەززە لەبەرامبەر پلانەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمەریکا و کردنەوەی دەروازەکان بۆ ئەوەی ڕێگە بدرێت بە هاوکاری بۆ ناو ناوچە گەمارۆدراوەکە.

  رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کورستان (پەکەکە) لەبارەی پرۆسەی چارەسەرییەوە دەڵێت، ''تاوەکو کۆتایی لەگەڵ ئەم پرۆسەیە دەبم. بەهیوام و لەپێناویشیدا کار دەکەم''.   ئێوارەی رۆژی دووشەممە 31ـی ئاداری 2025، محەممەد ئۆجەلان (برای عەبدوڵڵا ئۆجەلان) و عومەر ئۆجەلان (برازای عەبدوڵڵا ئۆجەلان و پەرلەمانتاری دەم پارتی لە بازنەی رووها) بە بۆنەی جەژنی رەمەزان، بۆ دیداری عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری 26 ساڵ زیندانیکراوی پەکەکە، سەردانی گرتووخانەی دوورگەی ئیمراڵییان کرد.   پەرلەمانتاری دەم پارتی رۆژی چوارشەممە، 9ـی نیسانی 2025 لە هەڤپەیڤینێکدا سەبارەت بە نێوەڕۆکی ئەم سەردانە گوتی، ''بە بەڕێز ئۆجەلانمان گوت، خەڵک متمانەی تەواوی بە ئێوەیە و پاڵپشتی لە بانگەوازەکەتان دەکات. باوەڕیان بە ئێوە و بۆچوونەکانتان هەیە. بەڵام ئەوان بەهۆی پرۆسەکانی پێشوو، بە گومان و دوودڵن''.   بە گوتەی برازاکەی، ئۆجەلان لە وەڵامی ئەمەدا گوتوویەتی، ''خەڵک مافی خۆیەتی بەم جۆرە بیربکاتەوە. بەڵام من پێداگرم لەوەی تاوەکو کۆتایی لەگەڵ ئەم پرۆسەیەدا دەبم، بەهیوام و لە پێناویشیدا کار دەکەم''.   ئۆجەلان لە 27ـی شوباتی ئەم ساڵ لە بانگەوازێکدا بۆ پارتی کرێکارانی کوردستان گوتی، کۆنگرە ببەستن، خۆیان هەڵبوەشێننەوە و چەکەکانیان دابنێن. دوو رۆژ دواتر، پەکەکە رایگەیاند، بەو مەرجەی ئۆجەلان بەشداری لە کۆنگرەکە بکات، پابەندی بانگەوازەکە دەبن.   پەرلەمانتاری دەم پارتی لەبارەی بانگەوازەکە دەڵێت، ''بە بەڕێز ئۆجەلانمان گوت، نەتەوە یەکگرتووەکان، ئەڵمانیا، ئەمریکا، رووسیا و چین، پاڵپشتی و پێشوازییان لە بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکرات کرد. ئەویش بۆچوونەکانی خۆی لەمبارەیەوە دەربڕی''.   ئۆجەلان دەربارەی بەڕێوەچوونی ئاهەنگەکانی نەورۆزی ئەم ساڵ لە رۆژئاوا و رۆژهەڵاتی کوردستان پرسیاری کردووە، پەرلەمانتارەکەی دەم پارتی دەڵێت، ''پێمان گوت، لە ئاهەنگەکانی نەورۆزدا خەڵک پاڵپشتی لە پرۆسەکە و بانگەوازەکەی ئێوە کرد. لە رۆژئاڤا و رۆژهەڵاتیش ئاهەنگەکان زۆر بەباشی بەڕێوەچوون''.   لە مانگی ئاداری ئەم ساڵ، لە پارێزگاکانى لازقییە و تەڕتووس کە دوو پارێزگەى کەناراویی زۆرینە عەلەویى سووریان، پێکدادان لەنێوان ھێزە ئەمنییەکانى دەسەڵاتى نوێى سووریا و چەند گرووپێکی چەکداری دیکەى روویدا کە گوایە سەر بە سوپاى پێشووى رژێمى بەشار ئەسەد بوون.   بەگوێرەی روانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ کە چاودێری دۆخی سووریا دەکات و بارەگەکەی لە لەندەنە، 973 سڤیل و 250 چەکداری عەلەوی، هەروەها 230 کەس لە هێزە ئەمنییەکانی دەسەڵاتی سووریا کوژراون.   بە گوتەی پەرلەمانتاری دەم پارتی، ئۆجەلان ''رەخنە''ی لە شێوازی حکومڕانیی حکومەتی ئێستای سووریا گرتووە، هەروەها لەبارەی گرژییەکانی نێوان دەسەڵاتی سووریا و گرووپە چەکدارەکان لە مانگی رابردوو، گوتوویەتی، ''ئەو کۆمەڵکوژییەی بەسەرعەلەوییەکان کرا، قبووڵی ناکەین و بە دروستی نازانین. دەبێت مافی نوسەری وعەلەوی و درووزییەکان بپارێزرێت. ئەوانیش دەتوانن هاوشێوەی ئەو سیستمانەی کورد پێکیهێناون، پێکبهێنن. دەتوانن پەیوەندی لەگەڵ یەکدی دروست بکەن''.   رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە لەبارەی دەم پارتی رەخنە و پێشنیازی هەبووە، گوتوویەتی، ''ئێوە هەوڵنادەن، دەبێت زیاتر خۆتان ماندوو بکەن، دەبێت ماڵ بە ماڵ، شەقام بە شەقام بگەڕێن و بەڕێکخراوەیی بن. من لە منداڵییەوە بەمشێوەیە کار دەکەم؛ ئێمە گرووپی نوێژخوێنانمان هەبوو، گرووپی خوێنکارانی قوتابخانەمان هەبوو''.

ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق سبەی کۆدەبێتەوە و لە کارنامەی دانیشتنەکەشدا تاوتوێی داواکاری پەروەردەکاران دەکرێت، کە بۆ ماوەی چەند رۆژێکە خۆپیشاندانی فراوان ئەنجامدەدەن. نوسینگەی راگەیاندنی ئەنجوومەنی نوێنەران لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە سبەی پێنجشەممە 10ـی نیسانی 2025، کاتژمێر 1ـی پاشنیوەڕۆ دانیشتنێکی تایبەتی ئەنجوومەنەکە بۆ تاوتوێکردنی داواکاریی پەروەردەکاران (مامۆستایان و فەرمانبەران)، بەڕێوەدەچێت.  لەکارنامەی دانیشتنەکەدا، پرۆژەیاسای بە پارێزگابوونی هەڵەبجە بوونی نییە و دژی ئەو هەنگاوەش دارا سێکانیانی، ئەندامی فراکسیۆنی یەکگرتوو لە ئەنجوومەنی نوێنەران گوتی، "فراکسیۆنە کوردییەکان بڕیاریانداوە بایکۆتی دانیشتنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران بکەن، تاوەکو ئەو کاتەی ئەو پرۆژەیاسایە دەچێتە کارنامەی دانیشتنەکانەوە". ماوەی چەند رۆژێکە لە ژمارەیەک پارێزگای عێراق، مامۆستایان و فەرمانبەران خۆپیشاندان دەکەن و داوای باشترکردنی گوزەران و رێککردنەوەی پێدانی مووچەکانیان دەکەن. هاوکات رۆژی سێشەممە 8ـی نیسان ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق ژمارەیەک بڕیاری پەیوەست بە مامۆستایان و فەرمانبەران دەرکرد، لەنێویاندا، پێدانی سەرەمووچە و پلەبەرزکردنەوە لەبری دەوامی خۆبەخشی.

  خاكی سوریا بەمدواییە جموجوڵی نیگەرانكەر بەخۆوە دەبینێت، كە ئاماژەن بۆ گەڕانەوەی ڕێكخراوی داعش، دوای ساڵانێك لە پاشەكشە. ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمز بڵاویكردەوە: بەپێی هەڵسەنگاندنی نێودەوڵەتی و ئەمەریكیەكان، دووبارە داعش دەستی بە چالاكی كردووەتەوە، كە خۆی دەبینێتەوە لە چەند هێرشێك و بە چەكداركردنی ژمارەیەك لە خەڵكی سوریا، ئەمەش ترسی زیادكردووە لە دووبارە سەرهەڵدانەوەی نائارامیی وڵاتەكە، لەكاتێكدا زیاتر لە دەیەیەكە بەهۆی جەنگ و ململانێوە دەناڵێنێت. ئەمەریكا لە هەنگاوێكی پێشوەختەدا، پێش ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد، بوونی سەربازیی خۆی لە سوریا بۆ دوو هێندە زیادكردووە، ئێستا نزیكەی دوو هەزار سەربازی لە سوریا هەیە، دوای ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەدیش چەندین هێرشی ئاسمانیی كردەسەر بارەگاكانی داعش لە بیابانی سوریا، بەڵام چاودێران پێیان وایە ئەم هێرشانە بەس نین بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ڕەگی تیرۆر، چونكە هێشتا داعش خاوەنی گەنجینەیەكی ستراتیژییە، ئەویش بوونی هەزاران ئەندامی توندڕەوی دەستبەسەركراوە لە زیندانەكانی باكوری ڕۆژهەڵاتی سوریا. بەپێی ڕاپۆرتەكان، داعش هەوڵدەدات نزیكەی نۆ بۆ 10 هەزار ئەندام و لایەنگری خۆی لە زیندانەكانی سوریا ئازاد بكات، لەگەڵ نزیكەی 40 هەزار كەس لە خێزانەكانیان لە كامپەكان، ئەمەش دەبێتە پاڵپشتییەكی مەعنەوی و بانگەشەیەكی گەورە بۆ ڕێكخراوەكە و ڕێكخستنەوەی ڕیزەكانی. لەوبارەیەوە، كۆلین كلارك، سەرۆكی بەشی توێژینەوە لە كۆمەڵەی "سوفان" دەڵێت "ئەو زیندانانە كۆگایەكی مرۆیین كە دەتوانێت دووبارە ڕێكخراوەكە بەشێوەیەكی توندتر ڕێكبخاتەوە". بەپێی ڕاپۆرتێكی هەواڵگری ئەمەریكا كە بەمدواییە خراوەتەبەردەم كۆنگرێس، داعش هەلی ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد و ڕووداوەكانی دوای ڕووخانی ئەو ڕژێمەشی قۆستووەتەوە بۆ ئەنجامدانی هێرش لەپێناو ئازادكردنی ئەندامەكانی و دووبارە ڕێكخستنەوەی توانا سەربازیی و لۆجیستییەكانی. ئەو گروپانەی دوای ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد هاتوونەتەسەر دەسەڵات ناتوانن بۆشایی ئەمنیی پڕبكەنەوە لەلایەكی دیكەوە ترس هەیە كە ئەو گروپانەی دوای ڕووخانی ڕژێمەكەی ئەسەد هاتوونەتەسەر دەسەڵات لە سوریا بتوانن بۆشایی ئەمنیی پڕبكەنەوە، هەرچەندە هەواڵگری ئەمەریكا دەڵێت چەند هەوڵێكی داعش لە دیمەشق شكستیپێهێندراوە، بەڵام ڕووداوە تائیفییەكانی ئەمدواییەی سوریا دەریدەخات كە دەسەڵاتدارانی ئێستای سوریا توانای كۆنترۆڵكردنی دۆخی ئەمنییان نییە. لەچوارچێوەی ئەو دیمەنە ئاڵۆزەدا، ڕاپۆرتەكان دەریدەخەن، ئەو ڕێكخراوە توندڕەوە كە ڕەگەكەی دەگەڕێتەوە بۆ قاعیدەی عێراق، ئێستا تەنها مەترسییەكی ڕابردوو نییە، تەنها لەساڵی 2024 دا بەرپرسیارێتی لە ئەنجامدانی 294 هێرش لە سوریا ڕاگەیاندووە، بەڵام ساڵی پێشووتر تەنها 121 هێرشی ئەنجامداوە، بەڵام لیژنەی چاودێری نێودەوڵەتی ژمارەكەی بە 400 هێرش خەمڵاندووە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ هەڵكشانێكی مەترسیدار لە ناوچەكە. دوودڵی هەیە كە سیناریۆ خوێناوییەكانی ڕابردوو دووبارە ببێتەوە، بەتایبەت كە لە ڕابردوودا بەهەمانشێوەی ئێستا دۆخی ئاڵۆزی سوریای قۆستەوە بۆ ڕاگەیاندنی دەوڵەتەكەی و داگیركردنی خاكێكی بەرفراوان لە سوریا و عێراق، دواتریش چەندین كۆمەڵكوژی ئاشكرای ئەنجامدا. لەباكوری رۆژهەڵاتی سوریا، كە لەلایەن هێزەكانی سوریای دیموكراتەوە بەڕێوەدەبرێت، زیندانەكانی داعش و كامپەكان لە ڕێوشوێنێكی ئەمنیی تونددان، بەڵام هێرشی گروپەكانی سەر بە توركیا لەماوەی ڕابردوودا كە ئێستاش ناوبەناو بەردەوامە، فشارێكی زۆری بۆ دۆخی زیندانەكان دروستكردووە.

  ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەکانی پاراستنی گەل-هەپەگە، سەبارەت بە هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورک بە گازی کیمیایی و بۆمبی فۆسفۆر لە ئاسمان و زەمینەوە، ڕاگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە. لە ڕاگەیاندراوەکەیدا ئاماژەی بەوەکردووە، ٧ و ٨ـی نیسان، لە هەرێمی شەهید دەلیلی ڕۆژئاوای زاپ، جارێک بە تەقەمەنی قەدەغەکراو، دوو جار بە درۆنی بۆمبڕێژکرا، جارێک بە گازی کیمیایی و دوو جاریش بە بۆمبی فۆسفۆر بۆردوومانکراون. هەپەگە ڕاشیگەیاند، ٥، ٦ و ٧ـی نیسان لە هەرێمی خواکورک، هەرێمی گارە، هەرێمی مەتینا، هەرێمی شەهید دەلیلی ڕۆژئاوای زاپ، بە گشتی ٢٥ جار بە فڕۆکەی جەنگی بۆردوومان کران. لە بەردەوامیدا هاتووە، لە نێوان ڕۆژەکانی ٥ بۆ ٩ـی نیسان لە هەرێمی خواکوڕک، هەرێمی گارە، هەرێمی مەتینا، هەرێمی شەهید دەلیلی ڕۆژئاوای زاپ؛ بە گشتی ٨١٨ جار بە چەکی قورس، تۆپ و هاوەن تۆپباران کراون. لە کۆتاییشدا هاتووە، ٧ـی نیسان لە هەرێمی مەتینا بە چەکی نیوئۆتۆماتیکی دەستێوەردان کرا لە جوڵەی داگیرکەران، کە ڕوویان لە تونێلەکانی گۆڕەپانی بەرخۆدانی شێلادزێ کردبوو.

بڕیارە سبەی شاندی ئەمریکا و روسیا لە ئیستەنبوڵ چاویان بەیەک بکەوێت و گفتوگۆ لەسەر چالاکیی باڵیۆزخانەکانیان بکەن، بەڵام بابەتی ئۆکراین لە بەرنامەی کاری کۆبوونەوەکەیاندا نییە. تامی بروس گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، رۆژی 10ـی ئەم مانگە شاندی ئەمریکا و روسیا بۆ جاری دووەم لە ئیستەنبوڵ کۆدەبنەوە، هیچ دۆسیەیەکی سیاسی و ئەمنی و دۆسیەی ئۆکراینیش لە بەرنامەی کاری کۆبوونەوەی دوو شاندەکەدا نین. بەگوێرەی قسەکانی تامی بروس، سەرنجی کۆبوونەوەکە تەنها لەسەر کاری باڵیۆزخانەکانی روسیا و ئەمریکایە، نەوەک ئاسایکردنەوەی تەواوەتی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانیان، چونکە ئەوەیان روونادات هەتا ئاشتی نەگەڕێتەوە بۆ نێوان روسیا و ئۆکراین.

  لە کۆبونەوەی ئەمڕۆیدا، حکومەتی عێراق بڕیاریدا رۆژی (11/11/2025) هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەڕێوەبچێت. نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆکوەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، ئه نجومه نی وه زیران ئه مڕۆچوارشەممە بڕیاریدا بە دیاریکردنی رۆژی (11/11/2025) وەک رۆژی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق. دیاریکردنی وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەکاتێکدایە، لە چەند رۆژی رابردو، بەشێک لە سەرکردە شیعەکانی عێراق هۆشدارییاندا لە دابەشکردنی وڵاتەکە، ئەگەر بێتو هەڵبژاردەکان دوابخرێن. پێشتر كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند، ئەگەر پێش 25.11.2025 هەڵبژاردن نەكرێت، دوای ئەو رێكەوتە ناتوانن هەڵبژاردن بەڕێوەببەن.

  ڕۆژنامەی تایمزی بەریتانی ئاشکرایکردوە، سوپای پاسدارانی ئێران بۆیەکەمجار موشەکی دورمەودای (روکار بەروی زەوی)، بۆ ملیشیاکانی لایەنگری لە عێراق گواستوەتەوە. بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەکە، پرۆسەی گواستنەوەی موشەکەکان هەفتەی رابردو بە هەماهەنگی راستەوخۆی هێزی ئاسمان سوپای پاسدارانی ئێران ئەنجامدراوە، ئەوەش پەرەسندنێکی مەترسیدارە و بۆ زیادبونی گرژییەکانی نێوان ئەمەریکا و ئێران. نوسیویشییەتی: ئێران نەک هەر موشەکی بالیستی کورت مەودوای گواستوەتەوە، بەڵکو چەندین جۆری نوێی موشەکی دورمەودوای گەیاندوەتەوە گروپە چەکدارە هاوپەیمانەکانی کە پێشتر ئەو موشەکانەیان نەبوە، بەوەش دەرفەتیان دەبێت شوێنە دورەکان و تەنانەت ئەوروپاش بکەنە ئامانج. رۆژنامەکە لەزاری سەرچاوەیەکی هەواڵگری ناوچەکەوە بڵاویکردوەتەوە، ئەم هەنگاوە رەنگدانەوەی مانۆڕێکی نائومێدانەی ئێرانە کە مەترسی لەسەر سەقامگیری عێراق و ناوچەکە دروستدەکات، تاران هەوڵدەدات نەخشەی دەسەڵات لەرێگەی بریکارە چەکدارەکانی لە ناوچەکە دوبارە دابڕێژێتەوە. ئەم پێشهاتە دوای ئەوە دێت پێشتر ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، بەشێک لە میلیشیاکانی سەر بە ئێران ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە بۆ داماڵینی چەک لە پێناو دوکەوتنەوە لە ڕووبەڕوبونەوەی ڕاستەوخۆی سەربازی لەگەڵ هێزەکانی ئەمریکا، بەڵام گواستنەوەی ئەو چەکە پێشکەوتووانە پێچەوانەی ئەم لێدوانانە و گومان دەخاتە سەر مەبەستی ئێران. رۆژنامەی تایمزی بەریتانی باسی لەوەشکردوە، ئەمە یەکەمجارە تاران ئەم جۆرە موشەکە پێشکەوتوانە بگەیەنێتە میلیشیاکانی لە عێراق، ئەم پێشهاتە دەتوانێ ئاڵۆزییەکانی ناوچەکە زیاتر بکات.

  22 ساڵ بەسەر رووخانی رژێمی بەعس تێدەپەڕێت بەڵام شوێنپەجەی تاوانەکانیی بەسەر گەلی کوردستاندا ماوە، رژێمی بەعس چەندین تاوانی وەک ئەنفال و کیمابارانکردن و وێرانکردنی گوندو ئاواییەکانی دژ بە گەلی کوردستان ئەنجامدا. لەدوای 2003ەوە، وێڕای ئەوەی دادگای باڵای تاوانەکان و پەرلەمانی عێراق تاوانەکانی رژێمی لەناوچوویان بە جینۆساید ناساند، بەڵام تاوەکو ئێستا خەڵک و هەرێمی کوردستان قەرەبووی زیانەکانیان نەکراونەتەوە. 22 ساڵە رژێمی بەعس رووخاوە،  بەڵام جێپه‌نجه‌ی تاوانەکانی بەعس لە یادەوەری گەلی کوردستانیان و لە جوگرافیای هەرێمی کوردستاندا هەر ماوە، 36 ساڵ بەر لە ئێستا رژێمی بەعس چەندین تاوانی وەک شاڵاوەکانی ئەنفال و کیمیابارانکردنی ‌‌هەڵەبجە و بێسەروشوێنکردنی بارزانییەکان ئەنجامدا، وێڕای ئەوەی دادگای باڵای تاوانەکان و، پەرلەمانی عێراق لە دەیەی رابردوودا تاوانەکانیان وەکو جینۆساید ناساند بەڵام تاوەکو ئێستا حکومەتە یەک لەدوای یەکەکانی عێراق قەرەبووی کەسوکاری قوربانیان و زیانەکانی هەرێمی کوردستانیان نەکردووەتەوە. 22 ساڵ لەمەوبەر، بتى دیکتاتۆرییەتى رژێمى پێشووى بەعس لە عێراق، رووخا. رژێمێک هەموو جۆرە سەرکوتکارییەکى دژى گەلانى عێراق تاقى کردەوە، هەر لە ئەنفال و کیمیاباران، تا زیندان و ئەشکەنجە. مێژووەکە دەگەڕێتەوە بۆ 19.3.2003، کاتێک پڕۆسەى ئازادى بە ڕابەرایەتى ئەمەریکا و وڵاتانى هاوپەیمان بۆسەر عێراق دەستیپێکرد، دواتر بە رووخانى رژێمى بەعس لە 9.4.2023 کۆتایى هات و لە رۆژێکى وەک ئەمڕۆدا پەیکەرەکە کەوت. 22 ساڵە بەعس لە عێراق رووخاوە، لەگەڵ ئەوەشدا میرات و کاریگەرییەکانی هێشتا لە دیمەنی هاوچەرخی عێراقدا دیارە، ئەوەش چ لە رێگەى ئەو کاولکارییەى ئەنجامیداوە، یان ئەو تاوانە جۆراوجۆرانەى کردوونى، رەنگە کراسى رەشى ژنێکى گەرمیانى باشترین نمونەى ئەو دیمەنەبێت کە پێمان بڵێت، بەعسى چى ئەنجامداوە. لەدوای 22 ساڵ لە رزگارکردنی عێراق لەژێر دەستی رژێمی پێشوی سەدام حسێن، ململانێ سیاسییەکانى ئێستا و بونی ژمارەیەکی زۆر هێز و ملیشیا چەکدارەکان، یەکلاکردنەوەی ناکۆکییەکانی وڵاتان، گەندەڵی دارایی و ئیداری و چەندان گرفتی دیکە، عێراقی دەردەدارکردوە. لە نوێترین ریزبەندى وڵاتانى جیهان لەرووى شەفافى و گەندەڵییەوە کە رێکخراوى شەفافیەتى نێودەوڵەتى بۆ ساڵى 2024 بڵاویکردووەتەوە، عێراق ریزبەندى 140ـەمینى گرتووە لە نێو ئەو 180 وڵاتەى لە راپۆرتەکەدا هاتوون، واتا تەنیا 39 وڵات لە عێراق وەزعیشان باشترە.

  ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانى مرۆڤ، ڕایدەگەیەنێت هاوپەیمانی نێودەوڵەتی 20 بارهەڵگری چەک و تەقەمەنی و سوتەمەنی ڕەوانەی ڕۆژائاواى کوردستان دەکات. بەپێى ئەو زانیاریانەى ڕوانگەی سوری بڵاویکردوەتەوە لەدوو ڕۆژى ڕابردوودا ئەو چەک و تەقەمەنى و پێداویستییانە لە هەرێمی کوردستانەوە ڕەوانەی بنکەی سەربازی قەسرەکی دەوروبەری حەسەکەی رۆژاڤای کوردستان کراوە. بنکەی سەربازی قەسرەک بە ئامێری چاودێری و موشەکی دژە فڕۆکە و کامێرای حەراری بەهێز کراوە. هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەردەوامن لە بەهێزکردن و ئامادەیی زیاترى سەربازیی خۆیان لە سوریا لە ڕێگەی زنجیرەیەک جموجۆڵی لۆجستی و سەربازییەوە.  لە ٣١ی ئازار تا ٦ی نیسان، هێزەکانی ئەمریکا هێزی بەهێزی بەرفراوانیان هێنایە ناو بنکە سەربازییەکانیان لە ناوچە جۆربەجۆرەکانی ڕۆژئاواى کوردستان، لەوانە حەسەکە و دێرەزۆر.  لەماوەی هەفتەیەکی سەرەتای ئەم مانگەدا هاوپەیمانان 82 بارهەڵگر و چوار فڕۆکەی بارهەڵگری پڕ چەک و تەقەمەنیان رەوانەی رۆژاڤا کردوە کە لەڕێگەی فڕۆکەکانەوە چەکی پێشکەوتوو رەوانە کراوە و زۆرینەی بارهەڵگرەکانیش لە هەرێمی کوردستان و عێراقەوە رەوانەی رۆژاڤا کرابوون. هەروەها هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی شانبەشانی هێزەکانی سوریای دیموکرات مەشقی سەربازی پێشکەوتوویان ئەنجامدا و ئامانجیان بەرزکردنەوەی سەقامگیری ئەمنی و کۆنترۆڵکردنی ناوچەکە بوو لە بەرامبەر هەڕەشە جۆراوجۆرەکاندا.

  سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاند، گرووپێکی داعشیان لە پارێزگای سنەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکردووە، ئامانجیان ئەنجامدانی کاری تیرۆرستی بووە لە رێوڕەسمەکانی نەورۆزدا. قەرارگەی حەمزەی سوپای پاسداران لە راگەیەندراوێکدا بەبێ ئەوەی ژمارەی ئەندامانی گرووپە دەستگیرکراوەکە ئاشکرا بکات رایگەیاندووە، "گرووپەکە سەرجەمیان خەڵکی بیانی بوون و لەلایەن داعشەوە مەشق و راهێنانیان پێکراوە" دەشڵێت، گرووپەکە مەبەستیان بووە لەکاتی ئاهەنگەکانی نەورۆز لە پارێزگای سنە هێرشی خۆکوژی ئەنجامبدەن، بەڵام پێش ئەوەی بتوانن هیچ کارێک بکەن، لە ئۆپراسیۆنێکدا دەستگیرکراون و لە گەڵیشیاندا، دەست بەسەر ژمارەیەک پشتێنی خۆکوژی و چەک و نارنجۆکدا گیراوە. سوپای پاسدارانی ئێران راشیگەیاندووە، "ئەو گرووپە تیرۆریستییانە کە لەلایەن وڵاتانی بیانییەوە پاڵپشتی دەکرێن، ئامانجیان تێکدانی ئاسایش و دووبەرەکی خستنە نێوان مەزهەب و پێکهاتەکانی ناو ئێرانە". ئەوە لەکاتێکدایە، ئەمساڵ بە ئاهەنگی فراوانی جەماوەری لە سنە و شار و شارۆچکەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان پێشوازی لە نەورۆز و سەری ساڵی کوردی کرا.

  پەکین داوا لە واشنتۆن دەکات، رێز نیشانبدات ئەگەر بیەوێت گفتوگۆی بازرگانی لەگەڵدا ئەنجامبدات. ئەمڕۆ سێشەممە، لین جیان وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چین لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا وتی: دەبێت "ڕێز" نیشان بدات ئەگەر بیەوێت دانوستانی بازرگانی ئەنجام بدات، ئەمەش دوای بڕیارەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بۆ سەپاندنی باجی هەمەلایەنە بەسەر بەرهەمە چینییەکان. راشیگەیاند، ئەگەر ئەمریکا بەڕاستی بیەوێت دانوستان ئەنجام بدات، دەبێت هەڵوێستی یەکسانی و ڕێزگرتن بگرێتەبەر. وتیشی: ئەگەر ئەمریکا بەرژەوەندییەکانی دوو وڵات و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتگوێ بخات و پێداگری لەسەر شەڕی گومرگی و شەڕی بازرگانی بکات، بە دڵنیاییەوە چین تا کۆتایی شەڕ دەکات. دوێنێ دوشەممە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی سۆشیاڵ تروس، هەڕەشەی سەپاندنی باجی گومرگی زیاتری لە چین كرد و وتی: ئەگەر چین لە بەیانییەوە باجە گومرگییەکەی بۆ سەر ئەمەریکا هەڵنەوەشێنێتەوه‌، لە 9ـی مانگەوە بە ڕێژەی 50% باجی گومرگی زیاتر بەسەر ئەو وڵاتە دەسەپێنن.

بەرگریی شارستانیی کەرتی غەززە رایگەیاند، شەوی رابردوو 19 کەس لە ئەنجامی هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیلدا کوژراون و دەیانی دیکە برینداربوون.  مەحموود بەسەڵ، گوتەبێژی بەرگریی شارستانیی غەززە رایگەیاند: "لە ئەنجامی هێرشی ئاسمانیی خوێناویی ئیسرائیل لە شەوی رابردوو و بەرەبەیانیی ئەمڕۆ بۆ سەر کەرتی غەززە، 19 هاووڵاتی لە نێویاندا ژمارەیەک منداڵ شەهیدبوون." لەلایەکى دیکەوە لەدواى کۆبونەوەى لەگەڵ ترەمپ شەوى ڕابردوو، بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، ستایشی خۆی بۆ پلانی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بۆ چۆڵکردنی دانیشتوانی غەززە لە کاتی ئاوەدانکردنەوەی کەرتی غەززەدا دووپاتکردەوە. ناتانیاهۆ ئاماژەی بەوەشکرد، دانیشتوانی غەززە "قەتیس"ن لە کەرتی غەززە و ڕێگەیان پێنادرێت بچنە دەرەوە، هەرچەندە ناوچەیەکی ململانێیە. "ئێمە زیندانیمان نەکردوون". ئاماژەی بەوەشکرد، ئێمە لەناوەوە نایانهێڵینەوە. ئەو دۆخەی بەراورد کرد بە ململانێکانی دیکە، وەک ئۆکرانیا و سوریا، کە خەڵک ڕێگەیان پێدەدرا لە شەڕ هەڵبێن. ئاماژەی بەوەشکرد، گفتوگۆی ئەرێنی لەگەڵ وڵاتانی دیکە هەیە کە ئامادەن دانیشتوانی غەززە قبوڵ بکەن، بەڵام ڕەتیکردەوە ناسنامەی ئەو وڵاتانە ئاشکرا بکات. تەنها لە ماوەی سێ هەفتەی دەستپێکردنەوەی شەڕ لە غەزە نزیکەی 400 هەزار کەس لەنێوخۆی کەرتەکە ئاوارەبوون، کە یەکسانە بە پێنجیەکی فەڵەستینییەکانی غەزە. ستێفان دوجاریک، گوتەبێژی نەتەوەیەکگرتووەکان دەڵێت، ئەو 400 هەزار کەسەی ئاوارەبوون، هیچ گرەنتییەکی سەلامەتی و مانەوەیان لە ژیان بۆ نەکراوە، ئەمەش بەرپرسیارییەتی ئیسرائیلە بەوپێیەی هێزی داگیرکارە. لە 18ـی مانگی رابردووەوە ئیسرائیل دەستی بە ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانی دژی حەماس کردووەتەوە، لەو کاتەوە تا ئێستا توانیوییەتی دەست بەسەر ناوچەیەکی فراوانی غەزەدا بگرێت و زیاتر لە سەدا 50ـی خاکەکەی کۆنترۆڵبکات.