ئێران: هەزاران بەڵگەنامەی دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئیسرائیلمان لایە

  مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات، لە گرتەیەكی ڤیديۆیدا، ئاماژە بەلایەنە نادیارەكانی ناكۆكییەكانی نێوان هێزەكانی سوریای دیموكرات و حكومەتی دیمەشق دەكات. مەزڵوم عەبدی لە قەسەكانیدا دوو خاڵی جەوهەری ئاشكرادەكات، وەك خاڵی ناکۆک لە گفتوگۆكانی نێوان دیمەشق و هەسەدەو دەڵێت، لایەنی سوری پێیانووتوە، باسی کورد بکەو عەرەب بۆ ئێمە بەجێبهێڵە. دیمەشق لەمبارەیەوە داوای لە هێزەكانی سوریای دیموكرات كردووە، دەست لەكاروباری عەرەبەكانی ناوچەی رۆژئاوای فورات وەرنەدات، كە زۆرینەی دانیشتوانی ناوچەكە پێكدەهێنن و بەشێكی زۆریان بوونەتە بەشێك لە هێزەكانی سوریای دیموكرات و بەرپرسیارێتیان بەڕێوەبەردنی ناوچەكانیان لە ئەستۆدایە لە چوارچێوەی ئیداری خۆسەر، دیمەشق داوایكردووە، رۆڵی هەسەدە تەنها پەیوەست بێت بە كورد، ئەوەش لەلایەن فەرماندی هێزەكانی سوریای دیموكراتەوە رەتكراوەتەوە. خاڵێكی تری ناكۆكییەكان لەگەڵ دیمەشق وەك مەزڵوم عەبدی ئاماژەی پێداوە، ماوەی کاتی یەکخستنی هێزەکانی سوریای دیموكراتە لەناو وەزارەتی بەرگری کە لە دوو ساڵ کەمتر نابێت. لەكاتێكدا رێككەوتنەكەیان لەگەڵ دیمەشق داوا دەكات تاكۆتایی ئەمساڵ تەواوی ئەو خاڵانەی لەسەری رێككەوتون یەكلابكرێتەوە بە تێكەڵكردنی هێزەكانی سوریای دیموكراتیشەوە. رێككەوتنی هێزەكانی سوریای دیموكرات لەگەڵ حكومەتی دیمەشق، لەسەروبەندی روداوی كۆمەڵكوژییەكانی ناوچەی ساحیلی سوریادا هات، كە دەسەڵاتدارانی نوێی لە دیمەشق روبەڕوی دۆخێكی ناهەمواركردەوە، رەنگە هەر ئەوەش وایكردبێت حكومەتەكەی ئەحمەد شەرع بە پاڵپشتی توركیاو وڵاتانی تر، فشارەكانیان چڕبكەنەوە بۆ ئەنجامدانی رێككەوتنی خێرا لەگەڵ كورد، بەبێ نەخشە رێگای روون بۆ جێبەجێکردنی یان بەدواداچوونی شێواز و میکانیزمەکانی جێبەجێکردنی، لەپێناو رزگاركردنی دەسەڵاتدارانی دیمەشق لەو دۆخە خراپەی تێكەتبوون.

  عەباس عێراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، بە تەلەفۆن لەگەڵ فوئاد حوسێن هاوتا عێراقیەکەی و هاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا و فەیسەڵ بن فەرحان و عەبدولڕەشید بن راشد ئەلزیانی  وەزیرانی دەرەوەی سعودیە و بەحرێن قسەى کرد. لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکاندا وەزیری دەرەوەی ئێران دۆخی ناوچەکە، دوایین پێشهاتەکان، پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و پرسی دانوستانی ئەتۆمی وڵاتەکەی لەگەڵ هەر چوار هاوتاکەی تاوتوێکردووە. بە گوێرەی میدیایی ئێران، هەر چوار وەزیر پیشوازیان لە رێگای دیبلۆماسی بۆ چارەسەریی کێشەی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران کردووە، هیوایان خواستووە دەرئەنجامەکانی دانوستانەکە کاریگەری ئەرێنی بەسەر ئارامی و ئاسایشی ناوچەکەدا هەبێت ئامادەیی تەواوی وڵاتەکەیان بۆ هاوکاری و پەرەوپێشچوونی رەوتی دانوستانەکان بەمەبەستی گەیشتن بە ئەنجامێکی ئەرێنی دەربڕیوە. لای خۆیەوە عەباس عێراقچى، سوپاسی هەوڵە دیپلۆماسییەکان و هاوکاری رابردووی هەرچوار وڵاتی تایبەت بە پرسی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران و چەسپاندنی ئاسایش و ئارامی ناوچەکە کردووە رایگەیاندووە، هەوڵە دیپلۆماسییەکان بۆ گەیشتن بە ئەنجامێکی خوازراو بەردەوامە. لە کاتێدایە رۆژی شەممە 11ـی نیسانی 2025 خولى یەکەمی دانوستانی ناڕاستەوخۆی ئەتۆمی نێوان ئێران و ئەمریكا بە نێوەندگیری عومان لە مەسقەت بەڕێوەچوو، بڕیارە شەممەی داهاتوو19ـی ئەم مانگە خولی دووەمی دانوستانەکان جارێکی دیکە بە نێوەندگیری عومان هەر لە مەسقەت بەڕێوەبچێت.

  بۆ خوانی بەربانگی ڕەمەزانی ئەمساڵ کە شارەوانیی گەورەشاری دیلۆک (عەنتاب) خەرجییەکەی گرتبووە ئەستۆ، گۆشتی گوێدرێژ دەرخواردی ڕۆژوەوانان دراوە. وەزارەتی کشتوکاڵ و دارستانەکانی تورکیا بەردەوامە لە ئاشکراکردنی ناوی ئەو کۆمپانیا و بڕاندانەی خۆراکی ساختە بەسەر خەڵکدا ساغ دەکەنەوە. لە لیستی نوێکراوەی وەزارەتەکەدا ناوی بڕاندی مەڕوە بەدی دەکرێت و دەرکەوتووە ئەو بڕاندە گۆشتی گوێدرێژ و گۆشتی ئەسپی وەک گۆشتی حەڵاڵ فرۆشتووە. بۆ خوانی بەربانگی ڕەمەزانی ئەمساڵ شارەوانیی گەورەشاری دیلۆک و شارەوانیی ژمارەیەک پارێزگا و قەزای دیکەیش، گۆشتیان لەو بڕاندە کڕیووە و دەرخواردی ڕۆژوەوانان دراوە. ئەم بڕاندە کە جگە لەو تەندەرەی شارەوانی، هەروەها تەندەری ئامادەکردنی خوانی ژەمەکان بۆ چەند ناوەندێکی خوێندنیشی بۆ دەرچووە، لە کاتی پشکنین بۆ گۆشت لە چێشتخانەکەیدا لە ناوچەی شەهیدکەمال لە دیلۆک، دەرکەوتووە گۆشتەکە هیی گوێدرێژ و ئەسپە. ساڵانە بەشێک لە شارەوانییەکانی تورکیا و باکوری کوردستان خوانی بەربانگ بۆ خەڵک ڕێک دەخەن و ژەمەخۆراک بەسەر هەزاران کەسدا دابەش دەکەن.  لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان کە لە 31ی ئاداری 2024 بەڕێوە چوو، فاتمە شاهین، کاندیدی ئاک پارتی توانی بە بەدەستهێنانی لە سەدا 38.82ی دەنگەکان بە سەرۆکی شارەوانیی دیلۆک هەڵببژێردرێت. لە بەرامبەردا کاندیدەکەی جەهەپە لە سەدا 28.11، کاندیدی سەرلەنوێ ڕەفاه لە سەدا 17.23 و کاندیدی دەم پارتی لە سەدا 5.47ی دەنگەکانی بەدەست هێنا. 

  ڕێکخراوی تەندروستیی جیهانی نیگەرانی خۆی لە برسییەتی لە کەرتی غەززە دەربڕی و ئاماژەی بەوە دا کە دانیشتووانی غەززە ئاوی خواردنەوەیان پێ ناگات. مارگریت هاریز، گوتەبێژی ڕێکخراوی تەندروستیی جیهانی ڕایگەیاند، کەمیی کەلوپەلی پزیشکی و دەرمان لە کەرتی غەززە زۆر کەمە و کار دەکەین بۆ هێنانی هاوکاریی پزیشکی بۆ چارە کردنی بریندارانی بۆمبارانی بەردەوامی غەززە. ئاماژەی بەوەش کرد، زۆرجار مۆڵەتی هێنانی هاوکاریی پزیشکی بۆ ناو کەرتی غەززە وەرناگرین. هاریز دەشڵێت: ئێمە نیگەرانین لەو برسێتییەی کە ڕووبەڕووی هاووڵاتیانی مەدەنی لە کەرتی غەززە دەبێتەوە، بەتایبەتی منداڵان، باسی لەوەش کرد، دانیشتووانی کەرتی غەززە دەستیان بە ئاوی پاک ناگات. ئیسرائیل لە 18ی مانگی رابردوو هێرشەکانی بۆ سەر کەرتی غەززە دەستپێکردووەتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی قۆناخی یەکەمی ئاگربەستەکە لە سەرەتای مانگی ئادار کۆتایی هات.   بەگوێرەی لێکۆڵینەوەی زانکۆی بن گۆریۆن، ئێستا ئیسرائیل دەستی بەسەر زیاتر 50٪ی کەرتی غەززە دا گرتووە. لە سەرەتای جەنگەکەش لانیکەم 133 هەزار غەززەیی کەرتەکەیان بەجێهێشتووە.   ئەمە جگە لە بلۆککردنی هاوکارییەکان و بەگوێرەی نەتەوە یەکگرتووەکان، لە ماوەی ئەو مانگەی ئیسرائیل دەروازەکانی غەززەی بە رووی هاوکارییە مرۆییەکاندا داخستووە، ئەو رێکخراوە 170 جار هەوڵیداوە هاوکاریی بگەیەنێتە غەززەییەکان و ئیسرائیل رێگری دوو لەسەر سێی کردووە.   ئیسرائیلییەکان رایانگەیاندووە لەگەڵ چەندین وڵات؛ لە گفتوگۆدان بۆ گواستنەوەی غەززەییەکان.

ستیڤ ویتکۆف نێردەی تایبەتی کۆشکی سپی ئاشكرایكرد، هەر ڕێککەوتنێکی دیپلۆماسی لەگەڵ تاران، پەیوەستە بەدوو مەرجەوە. ویتکۆف لەچاوپێکەوتنێکدا بەفۆکس نیوزی وتوه‌، مەرجەکان بەپلەی یەکەم لەسەر پشتڕاستکردنەوەی بەرنامەی پیتاندن دەبێت‌و دوەمیش پشتڕاستکردنەوەی چەککردنەکە دەبێت، ئەوەش موشەک دەگرێتەوە، هەروەها جۆری ئەو موشەکانەی لەوێ هەڵیانگرتوە. به‌گوێره‌ى ئاژانسی هەواڵی فەرمی ئێرنا، وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاندوه‌، گەڕی دوەمی دانوستانەکانی نێوان ئێران‌و ئەمریکا ڕۆژی شەممەی داهاتوو لەمسقەت بەڕێوەدەچێت نه‌ك ڕۆماى ئیتاڵیا. ئێرنا لەزاری ئیسماعیل بەقائی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێرانه‌وه‌ بڵاویکردوه‌ته‌وه‌، دوای ڕاوێژکارییەکان بڕیاردرا لە 19ی نیسان گەڕی داهاتوی دانوستانەکان هه‌ر لەعومان بەڕێوەبچێت. کاسپار ڤێلدکامپ‌و ئەنتۆنیۆ تاجانی وەزیرانی دەرەوەی هۆڵەنداو ئیتاڵیا پێشتر ڕایانگەیاندبوو، "دانیشتنی گەڕی دوەم لەڕۆما بەڕێوەدەچێت". ڕۆژی شەممە  12ی نیسانی 2025، وه‌فدى ئەمریکا بەسەرۆکایەتی ستیڤ ویتکۆف نێردەی تایبەتی دۆناڵد ترەمپ بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەگەڵ وه‌فدى ئێران بەسەرۆکایەتیی عەباس عراقچی بەنێوەندگیری عوممان، لەمەسقەتى پایته‌ختى ئه‌و وڵاته‌ کۆبونەوە. هاوکات هەریەک لەئێران‌و ئەمریکا کۆبونەوەکەیان بەئەرێنی وەسفکردو ئاماژەیاندا به‌وه‌ى، شەممەی داهاتوو، قۆناغی دوەمی دانوستانەکە بەڕێوەدەچێت.

کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان عێراق، هەڵوێستی خۆی لەبارەی پێداویستیەكانی هەڵەبجە بۆ ناساندنی وەک بازنەیەكی سەربەخۆی هەڵبژاردن لە هەڵبژاردنی داهاتوی پەرلەمان ئاشكرادەكات، ئەوەش دوای دەنگدانی پەرلەمانی عێراق لەسەر بە پارێزگاكردنی. جومانە غەلای، وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان، بە ئاژانسی هەواڵی عێراقی راگەیاند: پرسی دانانی هەڵەبجە وەک بازنەیەكی هەڵبژاردن، پێویستی بە هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن و دیاریکردنی ژمارەی کورسییەکانی ئەم پارێزگا نوێیە. ئاماژەی ئەوەشکرد، هێشتا زووە بۆ ئەوە، بەو پێیەی دەبێت یاساکە لەلایەن سەرۆکی کۆمارەوە پەسەند بکرێت، دواتر لە رۆژنامەی فەرمیدا بڵاوبکرێتەوە، دواتر دەرکردنی مەرسومی سەرۆکایەتی بۆ هێناكایەی ئەم پارێزگایەو دیاریکردنی سنوریی كارگێڕی جێبەجێ دەکرێت، دوای ئەوە فەرمانگەی ناوخۆیی دادەمەزرێت، لەنێویاندا فەرمانگەی هەڵبژاردن و، هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردن بۆ دیاریکردنی ژمارەی کورسییەکانی ئەم پارێزگایە لەسەر بنەمای ژمارەی دانیشتوانەکەی. پەرلەمانی عێراق رۆژى دووشەممە پڕۆژە یاساى بە پارێزگابوونی هەڵەبجەى پەسەند کرد، بەوەش هەڵەبجە بووە 19 هەمین پارێزگای عێراق و چوارەم پارێزگاى هەرێمى کوردستان. ياساى بە پارێزگابوونى هەڵەبجە کە لە 4 ماددە پێکهاتووە، بە زۆرینەى دەنگى بەشداربووانى دانیشتنى پەرلەمان پەسەندکرا کە ژمارەیان 187 پەرلەمانتار بوو. شاخه‌وان عه‌بدوڵا جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق رایگەیاند، هه‌ندێك له‌ فراكسیۆنه‌كان ئاسته‌نگیان دروست ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی پرۆژه‌كه‌ تێنه‌په‌ڕێندرێت، به‌تایبه‌ت كه‌ هه‌وڵ ده‌درا به‌ پارێزگابوونی هه‌ڵه‌بجه‌ و قه‌زای ته‌له‌عفه‌ر بكرێته‌ یه‌ك پاكێج، بەڵام هەندێ لایەنى عێراقی لەگەڵیان مانەوە و دەنگیان بەپرۆژەکەدا. لاى خۆیەوە، نوخشە ناسیح، پارێزگاری هەڵەبجە بە وەکالەت، بە پارێزگابوونى هەڵەبجەى بە مێژویی ناوبرد و داواى لەلایەنەکان کرد، ەک هەڵێوست بن، بۆ دەستخستنی سەرجەم مافەکانی گەلی کورد.

  وتەبێژی خانەنشینانی كوردستان رایدەگەیەنێت: ئەو (100) هەزار دینارەی كە بۆ خانەنشینان تەرخان كراوە، بۆ سەرجەمیان خەرج ناكرێت و ئومێدیان وایە كە لە نزیكترین كاتدا وەڵامی خەرجكردنی وەربگرنەوە. سادق شێخ عوسمان، وتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان، ڕاگەیاند: ئەو (100) هەزار دینارەی بۆ خانەنشینان كە وەك هاوكارییەك بۆ بەرزكردنەوە ئاستی ژیان تەرخان كراوە، بۆ سەرجەمیان خەرج ناكرێت. وتى: بەڵكو تەنها بۆ ئەو كەسانەیەكە بە موچەی خانەنشینیان لە یەك ملیۆن دینار كەمترە و بەپێی ئەو زانیارییانەی لەبەغدادەوە وەری گرتوە، پێدەچێت لە ئەم مانگەدا ئەو بڕە بۆ خانەنشینانی هەرێم بگەڕێندرێتەوە. وتیشی: چەند ساڵێكە بڕیاری خەرجكردنی (100) هەزار دیناری بەرزكردنەوەی ئاستی ژیانی خانەنشینان لەعێراق جێبەجێ دەكرێت و ساڵانە لەلایەن سەرۆك وەزیرانەوە بڕیارەكە نوێ دەكرێتەوە، بەڵام تا ئێستا سودانی رەزامەندی لەسەر خەرجكردنی (100) هەزار دینارەكەی بۆ خانەنشینانی هەرێم نەداوە. سادق شێخ عوسمان، رونیكردەوە، بەپێی بڕیاركەی دادگای فیدراڵی، نابێت موچەی موچەخۆرانی هەرێم و عێراق هچ جیاوازییەكی هەبێت، بۆ ئەو مەبەستەش، حكومەتی هەرێم و نوێنەرەكانی كورد لەبەغداد نوسراویان ئاڕاستەی بەغداد و نوسینگەی سەرۆك وەزیران كردوە، بەڵام وەڵامی نوسراوەكان نەدراوەتەوە. وتەبێژی یەكێتی خانەنشینانی كوردستان، لەگەڵ ئەوەی چاوەڕێن و ئومێدیان وایە كە لە نزیكترین كاتدا رەزامەندی وەربگرنەوە، بەڵام ئەگەر تا ماوەی مانگێكی دیكە بەغداد وەڵام نەداتەوە، خانەنیشان دەتوانن سكاڵا بكەن بۆ گەڕاندنەوەی مافەكانیان كە نزیكەی (50) هەزار خانەنشین (100) هەزار دینارەكەیان بڕدراوە.

دەولەت باخچەلی، سەرۆکی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی (مەهەپە) ڕایگەیاند خوازیاری ئەوەیە بڕیارێکی خێرا بدرێت لە بارەی دۆسیەی ئەکرەم ئیمامئۆغڵو، سەرۆکی شارەوانیی گەورەشاری ئیستانبوڵ، هاوکات پارتى جەهەپەى بەوەتۆمەتبارکرد هەوڵی دروستکردنی قەیران دەدات و "لە سنووری خیانەتدا" مامەڵە دەکات. 19ـی ئاداری 2025، لەسەر دوو دۆسیەی جیاواز و بە تۆمەتی ڕەخساندنی هەلی کار لە دامەزراوەکانی شارەوانی بۆ ئەندامانی پەکەکە و ئەنجامدانی گەندەڵی و بەرتیل وەرگرتن، ئەکرەم ئیمامئۆعڵو کە دوو خولە لەسەریەک بە سەرۆکی شارەوانیی گەورەشاری ئیستانبوڵ هەڵدەبژێردرێت دەستگیر کرا. لەڕاگەیەندراوێکدا، دەولەت باخچەلى ئاماژەى بەوەدا دەبێت پرۆسەکانی دادگا لە  دۆسیەکانى ئیمامئۆغڵودا بەپەلە تاوتوێ بکرێن و بڕیاریان لەسەر بدرێت، وتیشى: پێویستە قۆناغەکانی لێپێچینەوە بە زیادکردنی لێدوانی شایەتحاڵەکان و بەڵگەی ڕوون و ڕەسەن و زانیاری و بەڵگەنامە و دەرئەنجامەکانی دیکە بۆ دۆسیەکە بە تەواوی تەواو بکرێن.  هەورەها ئەوەشى خستەڕو ئەگەر ئیمامئۆغڵو بێتاوان بێت، بێتاوانییەکەی بسەلمێنرێت، ئەگەر نەبوو، دەبێت سزاکەی بەپێی یاساو کارەکانى  ویژدانی کۆمەڵایەتی، بەبێ شکست و بە زووترین کات بدرێت.

  مەسعود بارزانى لە پڕۆسەی چارەسەریی توركیا هاتۆتە ئاراوە، جەختی لەوە كردەوە مادام دەرفەتی ئاشتی هەیە و دەرگەی چارەسەریی ئاشتیانە كراوەیە، نابێ هیچ لایەك پەنا بۆ ڕێكاری شەڕكردن ببات. بەپێى ڕاگەیەندراوێکى ڕۆژنامەوانى، ڕۆژی دووشەممە 14ی نیسانی 2025 لە سەلاحەددین مەسعود بارزانی پێشوازی لە شاندێكی هاوبەشی پارلەمانی بریتانیا و پارلەمانی یەكێتیی ئەوروپا كرد. هەر لەو ڕاگەیەندراوەدا لە دیدارەكەدا شاندی میوان ستایشی ئارامی و سەقامگیری و پێشڤەچوونانەیان كرد كە لە هەرێمی كوردستان لە سی ساڵی ڕابردوودا هاتووەتە ئاراوە و سەرسامیی خۆشیان بە هەبوونی پێكەوەژیانی ئایینی و نەتەوەیی لە كوردستان دەربڕی. هەروەها لەو دیدارەدا پەیامی دۆستایەتی و هاوسۆزی و پاڵپشتیی خۆیان بۆ دۆزی ڕەوای گەلی كوردستان بۆ بارزانی دووپات كردەوە. لای خۆیەوە بارزانی بە گەرمی بەخێرهاتنی شاندی میوانی كرد و كورتەیەكی لە مێژووی نەهامەتی و ئەو كارەساتانەی بەسەر گەلی كوردستاندا هاتووە بۆ شاندی میوان خستەڕوو و وێڕای ئاماژەدان بە دەستپێشخەری و پێشڤەچوونانەی لە پڕۆسەی چارەسەریی توركیا هاتۆتە ئاراوە، جەختی لەوە كردەوە مادام دەرفەتی ئاشتی هەیە و دەرگەی چارەسەریی ئاشتیانە كراوەیە، نابێ هیچ لایەك پەنا بۆ ڕێكاری شەڕكردن ببات. بارزانی ڕۆشنایی خستە سەر فەرهەنگی پێكەوەژیانی گەلی كوردستان و ئەوەی خستەڕوو كە پێكەوەژیان هەڵقوڵاوی ناخی كۆمەڵگەی كوردستانیە و فەرهەنگێكی ڕەگداكوتاو و دێرینی گەلەكەمانە. سەرۆك بارزانی سوپاسی وڵاتانی ڕۆژئاوایی و ئەمەریكاشی كرد كە لە كاتی تەنگانەدا پاڵپشتی گەلی كوردستان و هاوكار و پشتیوانی دۆزی ڕەوای گەلی كوردستان بوونە. داواشی كرد وڵاتانی ئەوروپایی لە بواری چاكسازی و ئاوەدانكردنەوە و كشتوكاڵ و پەروەردە و تەكنۆلۆژیا و زانستدا یارمەتیی هەرێمی كوردستان بدەن. لە بەشێكی تری ئەو دیدارەدا لەسەر بارودۆخی سیاسیی ناوچەكە و دۆزی كورد لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مێژووی خەباتی گەلی كوردستان و ئایندەی كورد لە ناوچەكەدا كۆمەڵێك پرسیاریان ئاراستەی بارزانی كرد و بارزانیش وەڵامی تێبینی و پرسیاری ئەندامانی شاندی میوانی دایەوە

  موحسین پاک نەژاد، وەزیری نەوتی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ تاوتوێی پەرەپێدانی هاوکاریی وزەی نێوان ئێران و عێراق، گەیشتە بەغدا. ئاژانسی ئیرنا، بڵاوی کردووەتەوە، موحسین پاک نەژاد لەسەر بانگهێشتی هاوتا عێراقییەکەی چووەتە بەغدا و دوو ڕۆژ لە عێراق دەمێنێتەوە، بڕیاریشە لە چوارچێوەی سەردانەکەیدا لەسەر پەرەپێدانی هاوکارییەکانی کەرتی وزە لەگەڵ محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق و وەزیرانی نەوت و کارەبا کۆ ببێتەوە. هەروەها ئاماژەی داوە، وەزیری نەوتی ئێران لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق سەبارەت بە دابینکردنی غاز بۆ وێستگەکانی کارەبای عێراق ڕێککەوتنێکی لێکگەیشتن بکەن. سەردانەکەی وەزیری نەوتی ئێران بۆ بەغدا، لە چوارچێوەی ڕێککەوتنەکانی پەرەپێدان و پتەوکردنی پەیوەندییەکانی وزەی نێوان هەردوو وڵاتە، بەوپێیەی لە مانگی ئاداری 2024دا، وەزیری کارەبای عێراق لە تاران لەگەڵ وەزیری نەوتی ئێران کۆ بوونەوە و جەختیان لە پەرەپێدانی هاوکارییەکان لە بوارەکانی نەوت، غاز، پترۆکیمیایی و کارەبای نێوان دوو وڵات کردبووەوە.

بەشێک لە بژمێرەکانی پڕۆسەى سەرژمێریى دانیشتووان لە سلێمانی و هەولێر لە دژی وەرنەگرتنی شایستە داراییەکانی مانگی دووەمی کارکردنیان گردبوونەوەو دەڵێن جیاوازیی کراوە لەنێوان بژمێرەکانی هەرێمی کوردستان و پارێزگاکانی دیکەی عێراق. نوێنەرى بژمێرەکان لە گردبوونەوەکەى سلێمانى لە کۆنفرانسێکى رۆژنامەوانیدا گوتى "بژمێرەکانى عێراق سەرجەم شایستە داراییەکانیان وەرگرتووە، بەڵام بژمێرەکانی هەرێمی کوردستان لە کۆی کاری دوو مانگ تەنیا پارەی یەک مانگییان بۆ خەرجکراوە کە بڕەکەی 250 هەزار دینارە، لەگەڵ پارەی هەشت رۆژی خولی راهێنان کە بۆ هەر رۆژێک 10 هەزار دینارە". بەگوتەی نوێنەرى بژمێرەکان، لە رۆژانی سەرژمێریدا کە لە ناوەڕاستی مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی رابردوو بەڕێوەچوو، لە رۆژێکدا نزیکەی 16 کاتژمێر کاریان کردووە. بەکۆی گشتیی 19 هەزار کەس وەک بژمێر لە سەرژمێریی دانیشتوواندا لە هەرێمی کوردستان کاریان کرد، کە سەرجەمییان دەرچووی زانکۆ و پەیمانگەکان بوون و بەگوێرەی کارەکانیان بڕیاربوو هەر بژمێرێک 580 هەزار دینار وەربگرێت. دوای 37 ساڵ و لە 20 بۆ 22ـی تشرینی دووەمی 2024، لە عێراق و هەرێمی کوردستان سەرژمێریی گشتیی کرا. تێیدا ناوی خێزانەکان تۆمار کران و تاوەکو 10ـی کانوونی دووەمی 2024 فۆڕمی تۆماری خێزان پڕکرایەوە، کە تێیدا زیاتر لە 70 پرسیار لە هاونیشتمانی و هاووڵاتیان کرا.  

هێرش و بۆردومانەکانى ئیسرائیل بۆ سەر غەزە بەردەوامە و تەندروستى کەرتەکەش دەڵێت، لە 24 کانژمێری رابردوودا 38 فەڵەستینى کوژراون. بەگوێرەى کەناڵی جەزیرەى قەتەری، شەش برا لەکاتی گەشتکردنیان لەناو ئۆتۆمبێلێکدا لە دێربەلحی ناوەڕاستى غەزە، لەلایەن فڕۆکە جەنگییەکانى ئیسرائیلەوە کراونەتە ئامانج و گیانیان لەدەستداوە. ئەو برایانە لە رێکخراوێکی خێرخوازیدا بۆ یارمەتیدانی ئاوارەکانى کەرتەکە لە دێربەلحەوە دەیانویست بچنە باشووری غەزە. هاوکات سوپای ئیسرائیل فەرمانێکی نوی بۆ چۆڵکردنى خان یونس دەردەکات و رایگەیاند، لە دوو رۆژی رابردوودا، زیاتر لە 90 هێرشی بۆ سەر چەند ئامانجێک لە غەزە ئەنجامداوە و هێرشە ئاسمانى و زەمینییەکانیشی بەردەوام دەبێت. لە بیست و هەشتەمین ڕۆژی دەستپێکردنەوەی شەڕ بۆ سەر کەرتی غەززە، دەیان فەلەستینی لە هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل بۆ سەر کەرتی غەززە کوژران. نووسینگەی ڕاگەیاندنی حکوومەتی لە غەززە، کوژرانی ٣٨ فەلەستینی لە بەرەبەیانی ڕۆژی یەکشەممەی ڕابردووەوە لە کەرتی غەززە لە ئەنجامی هێرشە ئاسمانییەکانی ئیسرائیل ڕاگەیاند. ئاماژەی بەوەشکردووە، داگیرکردنەکە زیاتر لە ٤ هەزار ماڵ و دامەزراوەی کردۆتە ئامانج کە بە سیستەمی وزەی خۆر تەیارکراون وەک بەشێک لە سیاسەتێکی سیستماتیکی بۆ لەناوبردنی سەرچاوە بەدیلەکانی کارەبا لە غەززە. هاوکات لیواکانی ئەلقەسام ڕایگەیاند، چەکدارەکانیان بە ئامادەبوونی هێزێکی ئیسرائیلی کە دزەیان کردبووە ناو ناوچەی ئەبو ئەلروس لە ڕۆژهەڵاتی ڕەفەح لە باشووری کەرتی غەززە، خانوویەکی گیراوی بووبییان تەقاندەوە و ژمارەیەکیان کوژران و برینداربوون.

  بڕیارە رۆژی هەینی داهاتوو، كۆنگرەی بە فەرمی راگەیاندنی "دیدگای سیاسی هاوبەشی کوردی" لە شاری حەسەكە لە رژۆئاوای كوردستان بەڕێوەبچێت. ماڵپەڕی تەلەفزیۆنی سوریا، لەزاری سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە بڵاویكردەوە، و پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە)و ئەنجومەنی نیشتمانیی کور (ENKS)، بە ئامادەبوونی سەرجەم لایەنە کوردییەکانی سوریا رێككەوتون لەسەر وادەی كۆنگرەكە، كە زیاتر لە (250) كەس بە نوێنەری حزبە کوردییەکانی سوریا و کەسایەتییە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان و نوێنەری رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیکاکان و رێکخراوەکانی ژنان بەشداری تیادا دەكەن. پێدەچێت لە کۆنگرەكەدا کەسایەتی دیار بەشداریبكات، لەوانە، بەرپرسانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و بەرپرسانی هەرێمی کوردستان. ئەو سەرچاوەیە جەختیشكردووە، رێککەوتن لە نێوان لایەنە سیاسییەکان و مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) كراوە، لەسەر وادەی راگەیاندنی دیدگای سیاسی لە رۆژی هەینی داهاتوو.  ئاماژەی بەوەشداوە، رەنگە شوێنەکه بگۆڕێت، لە ئەگەری رودانی بارێكی نائاسایی یان بابەتی دیکەی پەیوەست به ئامادەكارییە لۆجستییەکان و میوانەکان، وەك ئاماژەیەك بۆ  "نوێنەرانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و هەرێمی کوردستان". ئامانجی سەرەکیی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد، یەکخستنی دیدو تێڕوانی سیاسی کوردە لە سوریا و پێشبینی دەکرێت لایەنە سیاسییەکان بگەنە رێککەوتن لەوبارەیەوە و بەیەک وەرەقەی سیاسی دانوستان لەگەڵ ئیدارەی نوێی سوریا بکەن. مانگی ئازاری رابردوو، بە چاودێریی راستەوخۆی ئەمەریکا و فەرەنسا و بەسەرپەرشتی مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات و دوای زنجیرەیەک کۆبونەوە، لایەنە کوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان گەیشتنە رێککەوتنی کۆتایی و داڕشتنەوەی کۆتایی رێککەوتنەکە ئامادەکراوە و گەیشتونەتە دیدێکی هاوبەش بۆ ئایندەی سوریا و رۆژئاوای کوردستان و بڕیاربوو دوای پشووی نەورۆز ناوەڕۆکی رێککەوتنەکە رابگەیەندرێت.

  سەرۆکوەزیرانی عێراق لە یادی ئەنفال پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "ئەو تاوانە دڕندانەیە رووخساری ناشیرین و رەگەزپەرستیانەی رژێمی لە دژی گەلەکەمان و هێزە نیشتیمانییەکان ئاشکرا کرد".   محەممەد شیاع سوودانی رایگەیاند، "عێراقییەکان بە ئازارەوە تاوانی رژێمی لە ناوچوو لە (شاڵاوە بەدناوەکانی ئەنفال) و ئەو کۆمەڵکوژییە دڕندانەیەی کە 37 ساڵ لەمەوبەر دژ بە رۆڵەکانی گەلی کوردمان ئەنجامدرا بەبیر دێننەوە".   سەرۆکوەزیرانی عێراق جەخت دەڵێت، "ئەمڕۆ برایەتی و پێکەوەژیانی ئاشتییانە بەسەر هەموو پاڵنەرەکانی رق و کینەدا سەردەکەون، کە بەعسی سەدامی هەوڵی چاندنی دەدا لەنێو چین و توێژە جیاوازەکانی گەلەکەمان بە پێکهاتە هەمەچەشنەکەیەوە".   جەخت لەوەش دەکاتەوە "ستەمکاری لە تاریکی مێژوودا کۆتایی پێهات و عێراقییەکان پێکەوە بەردەوام بوون لە پرۆسەی بنیاتنان و گەشەپێدان و بەرزڕاگرتنی پێگەی عێراقێکی یەکگرتوو و ئارام و سەقامگیر".   محەممەد شیاع سوودانی "دروود بۆ گیانی پاکی شەهیدانی ئەنفال و هەموو شەهیدانی عێراق" دەنێرێت.

مەسعود بارزانی بەبۆنەی یادی 37 ساڵەی ئەنفال پەیامێکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، تاوانباران کەوتنە زبڵدانی مێژوو، بەڵام برین و ئاسەواری ئەو جینۆساید و زووڵمە هێشتا ماون و ساڕێژ نەکراون.   لە پەیامەکەیدا بارزانی داوای لە حکومەتی عێراق کردووە، کەسوکاری ئەنفالکراوان قەرەبوو بکاتەوە و دەشڵێت، "پێویستە رێگە لە هەموو جۆرە تێڕوانین و سیاسەت و كردەوەیەكی شۆڤێنی لە دژی خەڵكی كوردستان بگیرێت."   دەقی پەیامەکەی مەسعود بارزانی:   بەناوی خودای مەزن و دلۆڤان   پڕۆسەی ئەنفال بەشێكی ئەو ستەم و تاوانانە بوو كە لە سەدەی ڕابردوو لەلایەن ڕژێمی پێشووی عێراق گەلەكەمان ئەنجام درا. لە ئەنجامی ئەو پڕۆسە نامرۆڤانەیەدا كە بە چەند قۆناغ هەموو ناوچەكانی كوردستانی گرتەوە، سەدوهەشتا هەزار هاووڵاتیی بێتاوانی كوردستان بێسەروشوێن و شەهید كران.  هاوتەریب لەگەڵ ئەوەدا كیمیابارانكردن و  سیاسەتی بەعەرەبكردن و ڕاگواستن و تێكدانی ژێرخانی ئابووریی كوردستان و وێرانكردنی هەزاران گوند بەشێكی تری ئەو تاوانانە بوون كە لە سەدەی ڕابردوودا لەلایەن ڕژێمی عێراق لەبەرانبەرگەلەكەمان ئەنجام درا.   تاوانباران كەوتنە زبڵدانی مێژوو بەڵام برین و ئاسەواری ئەو جینۆساید و زوڵمە هێشتا ماون و سارێژ نەكراون. دەبێ دەوڵەتی عێراق قەرەبووی ئەنفال و ئەو جینۆسایدە بكات كە لەدژی میللەتەكەمان ئەنجام دراوە.  هەروەها پێویستیشە ڕێگە لە هەموو جۆرە تێروانین و سیاسەت و كردەوەیەكی شۆڤینی لەدژی خەڵكی كوردستان بگیرێت. لە سی و حەفت ساڵەی یادی خەمناكی ئەنفالدا باشترین وەفا بۆ شەهیدانی ئەنفال ئەوەیە هەموومان لە خزمەتكردن و پاراستنی وڵاتمان یەكدەنگ بین و پێكەوە داهاتوویەكی گەش بۆ گەلەكەمان بنیات بنێین.   سەربەرزی بۆ خانەوادە و كەسوكاری شەهیدان و ئەنفال، هەزاران سڵاو لە گیانی پاكی شەهیدانی ئەنفال و هەموو شەهیدانی ڕێگەی ئازادیی كوردستان   مسعود بارزانی 14ی نیسانی 2025