.jpg)
هاوڵاتى ئەمڕۆ سێشه‌ممه 6ی ته‌مموزی 2021، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 77 دۆلار و 50 سەنتە. هاوکات لە بۆرسەی بازارە جیهانییەکان، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی ئەمریکیش بە 76 دۆلار و 71 سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت. دوێنێش دوای ئەوەی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت و هاوپەیمانەکانیان "ئۆپێک پڵەس" کۆبوونەوە و لەبارەی درێژکردنەوەی رێککەوتنی نەوت و نەگەیشتنە هیچ لێکتێگەیشتنێک، بەهای نەوت بەڕێژەی 1% بەرزبووەوە و گەیشتە 76.95 دۆلار. هاوپەیمانی ئۆپێک پلەس، کە سعودیە و رووسیا سەرکردایەتی دەکەن لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا لە چوارچێوەی چەندین رێککەوتندا بوونەتە هۆکار بۆ رێگریکردن لە داڕمانی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا.
هاوڵاتى دادوه‌ر فه‌رمانى ڕاگرتنى بۆ حه‌وت که‌س له‌وانه‌ى کۆمێنتیان له‌باره‌ى به‌ڕێوه‌به‌رى ته‌ندروستیى ده‌ربه‌ندیخان نوسى بوو ده‌رکردو ئێستا له پۆلیسى ده‌ربه‌ندیخان ده‌ستبه‌سه‌ركراون. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه پێنجى ته‌موزى 2021 له ده‌ربه‌ندیخان، ژماره‌یه‌ک له‌و خه‌ڵک و چالاکوانانه‌ى له‌لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رێتى ته‌ندروستیى ده‌ربه‌ندیخانه‌وه سکاڵایان له‌سه‌ر تۆمار کرابوو چونه به‌رده‌م دادوه‌ر. ئه‌حمه‌د نوری، چالاکوانى کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نى که خۆى له دادگا بوه، به ڕۆژنیوزى راگه‌یاندووه که ئه‌وانه‌ى سکاڵایان له‌سه‌ر تۆمارکراوه، ژماره‌یان 24 که‌سه‌و ده‌بێت هه‌ر جاره‌و هه‌شت که‌سیان بڕۆنه به‌رده‌م دادوه‌ر بۆ لێکوڵینه‌وه، "بێگومان ئه‌م 24 که‌سه به‌پێى ماده‌ى 2ى تایبه‌ت به‌خراپ به‌کارهێنانى ئامێره‌کانى په‌یوه‌ندى سکاڵایان له‌سه‌ر تۆمارکراوه". هه‌روه‌ها وتیشی:" ئه‌مڕۆ هه‌شت که‌س چونه به‌رده‌م دادوه‌ر، یه‌کێکیان ژن بو، ئازاد کراو، حه‌وت که‌سه‌که‌ى دیکه، پیاون و دادوه‌ر بۆ ماوه‌ى 24 سه‌عات بڕیارى ڕاگرتنى بۆ ده‌رکردون و له ئێستادا له پۆلیسى ده‌ربه‌ندیخان، ده‌ستبه‌سه‌رن". له چه‌ند ڕۆژى ڕابردوودا، به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیى ته‌ندروستیى ده‌ربه‌ندیخان، له‌سه‌ر نوسینى کۆمێنت و پۆست له فه‌یسبوک، سکاڵاى له‌سه‌ر 24 که‌س تۆمارکرد به پاساوى ئه‌وه‌ى "سوکایه‌تی"یان پێکردوه.
.jpg)
نامۆ سه‌ربه‌ست كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان لەسەر حكومەتی هەرێم توندتر دەبێتەوە دوای پەسەندكردنی شەش ساڵ زیندانی بۆ رۆژنامەنوسانی بادینان و داوا دەكرێت پەلە بكرێت لەچاكسازیكردن لەسیستمی دادوەریدا. رۆژی 20ی حوزەیرانی 2021، دادگای پێداچوونەوە بڕیارەكەی دادگای پەسەند كرد تایبەت بەسزادراوانی بادینان، بۆ هەریەك لە (شێروان شێروانی، ئەیاد كەرەم، گوهدار محەمەد ئەمین، شڤان سەعید، هاریوان عیسا). بڕیارەكە لەنووسراوەكەی دادگادا كە پێشتر یەكێك لەتۆمەتەكان سیخوڕیكردنی بۆ باڵیۆزخانەكانی ئەمریكاو ئەڵمانیای لەخۆ گرتبوو، لابرابوو تادووبارە حكومەتی هەرێم نەخاتەوە ژێر فشارو ناڕەزایی ئەو دوو وڵاتە. دەركردنی ئەو بڕیارە وێڕای ناڕەزایەتیی شەقام و رێكخراوە مەدەنییە ناوخۆییەكان، كاردانەوەی توندی دەرەكیشی بەدوای خۆیدا هێناو حكومەت و سیستمی دادوەریی هەرێمی كوردستانی رووبەڕووی رەخنەی توندی نێودەوڵەتی كردەوە بەجۆرێك نووسینگەی هەولێری نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكانی عێراق رایگەیاند كە» پێویستە ریفۆرمێكی بەپەلە لەسیستمی دادوەری و دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستاندا بكرێت». دوای دەركردنی بڕیارەكە مارتن هوس، باڵیۆزی یەكێتی ئەوروپا لەعێراق، لەتویتێكدا نووسی:» ئازادی رادەربڕین و ئازادی میدیا لەگەڵ سیستمی دادوەریی سەربەخۆ، پێكهاتە سەرەكییەكانی دیموكراسین». دواتریش تویتێكی تری كردو وتی:» تۆقیوین لەبڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوەی هەولێر كە سزای شەش ساڵ زیندانیكردنی بەسەر پێنج رۆژنامەنوس و چالاكواندا پەسەندكرد كە لەمانگی ئایاردا سەرەڕای كەموكورتیی رێوشوێنەكان و دەنگۆی خراپ مامەڵەكردن كە لەلایەن نەتەوەیەكگرتووەكانەوە دیاریكرابوون، حكومدرابوون». هەر هەمان رۆژ نوێنەرایەتی یەكێتی ئەوروپا لەعێراق بەیاننامەكی دەركردو تیایدا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە «لەدانیشتنەكاندا رێز لەبنەما ستاندەرەكانی دادگاییەكی دادپەروەرانە نەگیراوە، نیگەرانییەكان لەسەر دەنگۆی ئەشكەنجەدان و دەستڕانەگەیشتنی تیمی بەرگری بەدۆسیەكان و فشاری سیاسییە لەسەر كەیسەكە». هەروەها وتیشی:»یەكێتی ئەوروپاو نوێنەرایەتی وڵاتانی ئەندامی یەكێتی ئەوروپا لەعێراق هانی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان دەدەن كەپێشنیارەكانی راپۆرتە هاوبەشەكەی 12ی ئایاری یونامی و كۆمسیۆنی باڵای مافەكانی مرۆڤی نەتەوەیەكگرتووەكان جێبەجێبكەن، بەتایبەتی ئەوانەی پەیوەندیدارن بەگێچەڵپێكردن و ترساندن و تۆڵەلێكردنەوە دژی رۆژنامەنوسان و بەرگریكارانی مافی مرۆڤ و چالاكوانان تایاسای سزادان وەك كەرەستەیەك بەكارنەهێندرێت بۆ سنورداركردنی ئازادیی رادەربڕین». داوای چاكسازی بەپەلە لەسیستمی دادوەریدا دەكرێت بەهۆی پەسەندكردنی شەش ساڵ زیندانی بۆ رۆژنامەنوسانی بادینان هاوكات نوسیگەی هەولێری نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ عێراق (یونامی) و بەرپرسی نووسینگەی هەولێری باڵیۆزخانەی كەنەدا لەعێراق، نیگەرانی خۆیان لەبڕیارەكە دەربڕی. نووسینگەی یونامی لەهەولێر لەتویتێكدا داوای ریفۆرمی بەپەلەی كرد لەسیستمی دادوەریی و دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستانداو نووسیویەتی:»بەداخەوە بڕیارەكەی دوێنێی دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان جەخت لەوە دەكاتەوە كە سیستمی دادوەری و دامەزراوەیی هەرێمی كوردستانی عێراق پێویستی بەڕیفۆرمی بەپەلە هەیە، تا لەداهاتوودا رێگە لە ئەم جۆرە لەبارچوونەی دادوەریی بگیرێت.» هەروەها ئاشلی دورێك بەرپرسی نووسینگەی هەولێری باڵیۆزخانەی كەنەدا نووسیویەتی:»نائومێدین بە بڕیارەكەی دوێنێی دادگای پێداچوونەوە بەپەسەندكردنی سزادانی شێروان شێروانی و شڤان سەعید و ئەیاز كەرەم و هاریوان عیساو گوهدار زێباری». هاوكات جەختی لەوەش كردبووەوە» كاری رۆژنامەنوسانەی بێ بەربەست كلیلی كۆمەڵگایەكی كراوەو زانیارە.» ماڵپەڕی عەرەب نیوز هەواڵی پەسەندكردنی سزای سەر رۆژنامەنوسان و چالاكوانانی بادینانی بڵاوكردەوەو لەكۆتایی هەواڵەكەدا نووسیویەتی:»كوردستانی عێراق خۆی وەك پەناگەیەك بۆ عێراقییە هەڵاتووەكان و وەبەرهێنە بیانییەكان دەناسێنێت، بەڵام بەردەوام رووبەڕووی رەخنەی رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ دەبێتەوە سەبارەت بەئازادی رادەربڕین». كاردانەوە ناوخۆییەكان لەسەر ئاستی ناوخۆییش كاردانەوەكان بەردەوامن و بەدەر لەگردبوونەوەو خۆپیشاندانەكان، رێكخراوە مەدەنییەكان و چالاكوان و رۆژنامەنوسان و كەسایەتی و لایەنە سیاسییەكان سەركۆنەی بڕیارەكەیان كردو بەنایاسایی و نادادپەروەرانەو دەستوەردانی حزبی و بەتایبەتیش خودی سەرۆكی حكومەتی هەرێمیان ئەژماركرد. یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەڕێگەی لێپرسراوی ناوەندی كاروباری یاسایی حزبەكەیەوە راستەوخۆ مەسرور بارزانی بەدەستتێوەردان لەبڕیارەكەی دادگا دەخاتەڕوو و دەڵێت:» پێشتر بڕیارەكە لەلایەن سەرۆكی حكومەتەوە درابوو». تەلار لەتیف، لێپرسراوی ناوەندی كاروباری یاسایی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان، لەكۆنگریەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند:»لەدۆسیەی دەستگیركراوانی بادیناندا پێشتر بڕیارەكە لەلایەن سەرۆكی حكومەتەوە درابوو، چۆن دەبێت سەرۆكی حكومەت بەشداری لەبڕ‌یاری دادگادا بكات یان بڕیاری پێشوەختەی هەبێت لەسەر تاوانباركردنی كەسێك؟». راشیگەیاند:»بڕیارەكەی سەرۆكی حكومەت، لەقۆناغی تۆمەتباركردنیش چووبووە دەرەوە، چونكە ئەوانی تاوانباركرد، لەكاتێكدا ئەمە كاروباری دادگاكانەو ئەمەش دۆخی دادگاو دادوەری خستووەتە ژێر پرسیارەوە». ناوبراو راشیگەیاند كە دەسەڵاتی دادوەریی بەرەو ناهاوسەنگی دەڕوات و سەروەریی یاسا پێشێل دەكرێت و دەبێت دەسەڵاتی دادوەری تەواو سەربەخۆ بێت. تەلار بڕیارەكەی بەنایاسایی داناو پێیوابوو كە هەر لەقۆناغی لێكۆڵێنەوەو دادگایی و بڕیارو دواتریش بڕیاری دادگای پێداچوونەوە سەرلەبەری نایاسایی بوون. لەلای خۆشیەوە چۆمان محەمەد، رێكخەری ژوری یاسایی و ئەندامی جڤاتی نیشتیمانی بزوتنەوەی گۆڕان لەنووسینێكدا باسی لەوە كرد كەئیرادەیەكی سیاسی زاڵ هەبوو بۆ سزادانی ئەو چالاكوانانە و ئەوەش پەیامێكە بۆ تاك بەتاك و كەسە سیاسییەكان، چۆمان نووسیویەتی:»دەركەوت لەناوەڕۆكی بڕیارەكەوە هیچ گرنگییەك بەفشارو ناڕەزاییەكانی ناوخۆ نادەن، رای هاووڵاتیان و دامەزراوە فەرمییەكان قورساییان نیە، پەسەندكردنی ئەم بڕیارە پێشبینیكراو بوو، چونكە خواست و ئیرادەی سیاسی زاڵ هەبوو بۆ سزادانی ئەم چالاكوانانە، رای پێشوەختەی سەرۆكی حكومەت لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی دیارترین بەڵگەیە». لەدوای دەرچوونی بڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوە، چاوەكان و فشارە مەدەنییەكان لەسەر نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمن تابڕیاری لێبوردنی تایبەت بۆ ئەو رۆژنامەنوس و چالاكوانانە دەربكات، بەتایبەتی كە پێشتر لەچەندین دەزگای راگەیاندندا بڵاوكرایەوە كە سەرۆكی هەرێم نیگەرانیی لەسزادانی ئەو چالاكوانانە دەربڕیوە. لەوبارەیەوە عەلی حەمەساڵح ئەندامی پەرلەمانی كوردستان نامەیەكی ئاراستە كردووەو نووسیویەتی:» وەك شاهیدێك لەتەواوی دادگاییكردنەكە ئامادەبووم، گوێبیستی وردەكاریی تۆمەتەكان و وتەی تۆمەتبارو نوێنەری داواكاری گشتی و نوێنەری ئەنجومەنی ئاسایش و دادوەر بووم، بەدڵنیایی هیچ بەڵگەیەك نەبوو بیسەلمێنێت ئەمانە بەشێكن لەگروپێكی سیخوڕی یان گروپی چەكداریان هەبێت». لەدرێژەی نامەكەیدا عەلی حەمەساڵح دەڵێت:»بیستبووم لەچەندین كۆبوونەوە نیگەرانیت پیشاندابوو بەم حكومدانە، ئێستا كاتی بڕیارو هەڵوێستی ئێوەیە، بەپێی یاسا دەركردنی لێبوردنی تایبەت لەدەسەڵاتی ئێوەیە. هەموو ئەو مەرجانەی دەبێ بۆ لێبوردنی تایبەت دەربكرێت لەم دۆسیەیەدا هەیە. پێشتر لێبوردنی تایبەت بۆ چەندین تاوانبار دەركراوە. ئەگەر ئەم دەسەڵاتە یاساییە بۆ راستكردنەوەی ئەم هەڵەیە بەكارنەیەت و ئەم زوڵمە لەسەر ئەم قوربانیانە لانەدات، ئیدی بۆچی باشە؟ چاوەڕێی بڕیاری ئێوەین». لەچاوەڕوانیی سەرۆكی هەرێمدا كەسوكارو پارێزەرانی دۆسیەی رۆژنامەنوس و چالاكوانانی بادینان دوای بڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوە بەپەسەندكردنی شەش ساڵ زیندانیكردن، داوا لە نێچیرڤان بارزانی دەكەن كە لێبوردنیان بۆ دەربكات. روگەش جەباری، خێزانی شێروان شێروانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئێمە تەواو شۆك بووین بە بڕیارەكەو تەنیا ماوە سەرۆكی هەرێم خۆی وەك مرۆڤێك و كوردێك مامەڵە لەگەڵ تاكەكانی كۆمەڵگەكەی بكات، كەكوردین دوور لەسیاسەت لێیان خۆش ببێت، ئێمە سوپاسی دەكەین». هاوكات ئەیهان سەعید، نوێنەری كەسوكاری زیندانیان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئێمە ئەم بڕیارەش رەتدەكەینەوە چونكە سومعەی هەرێم ناشرینتر دەكات، ئەمە تەحەداكردنی رای گشتی خەڵك و رای دەرەوەیە، بۆیە هەرێم بەگشتی باجەكەی دەدات». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە لەچاوەڕوانی بڕیاری لێخۆشبوونی سەرۆكی هەرێمی كوردستاندان» تەنها نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەتوانێت كەدەنگی ناڕەزایی لەسەر ئەو پرسە نەهێڵێت».
هاوڵاتى ئه‌میندارى گشتى یه‌کگرتوى ئیسلامى کوردستان رایگه‌یاند:"ده‌سه‌ڵاتداران دوچارى گه‌نده‌ڵى بون و گه‌ل و میلله‌ت و نه‌وه‌کانى ئێستاو داهاتویان بیرچوه‌ته‌وه، به‌ڵام سته‌مکارى به‌رده‌وام نابێت ....ده‌بێت ئێمه به‌پلانى ورد ڕوبه‌ڕوى سته‌مکارى بوه‌ستینه‌وه". ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه پێنجى ته‌موزى 2021، له‌میانه‌ى مه‌ڕاسیمى کردنه‌وه‌ى لقى نوێى عه‌ربه‌تى یه‌کگرتوو، سه‌لاحه‌دین محه‌مه‌د به‌هائه‌دین ئه‌میندارى گشتى یه‌کگرتو ڕایگه‌یاند:" له‌پاش 30 ساڵ حکومڕانی، مافه سه‌ره‌تاییه‌کانى ژیانى هاوڵاتیان که خۆى ده‌بینێته‌وه له دابینکردنى ئاو و کاره‌باو خزمه‌تگوزاریه سه‌ره‌تاییه‌کان دابیننه‌کراون، له‌گه‌ڵ به‌ڵێنى کابینه یه‌ک له دواى یه‌که‌کانى حکومه‌تیش قه‌یرانه‌کان بێ چاره‌سه‌ر ماونه‌ته‌وه". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:"یه‌کگرتو هێزێکى میللى خزمه‌تگوزار و ئاشتیخوازه، 28 ساڵه دروشمه بنه‌ڕه‌تیه‌کانى نه‌گۆڕیوه و کار بۆ پاراستنیان ده‌کات که‌خۆى له برایه‌تى و ئازادى و دادپه‌روه‌ریدا ده‌بینێته‌وه". هاوکات باسى له‌وه‌شکرد که هه‌روه‌ک پێویسته یه‌کگرتو هه‌وێنى ئاشتى و ڕاستکردنه‌وه‌ى چه‌وتییه‌کان بێت له‌سه‌رجه‌م سێکته‌ره جیاوازه‌کانى حوکمڕانى و سیاسى و ئابوری بێت. سه‌ڵاحه‌دین به‌هادین، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که "ده‌سه‌ڵاتداران دوچارى گه‌نده‌ڵى بون و گه‌ل و میلله‌ت و نه‌وه‌کانى ئێستاو داهاتویان بیرچوه‌ته‌وه، به‌ڵام سته‌مکارى به‌رده‌وام نابێت و ئه‌وانه‌ى خۆیان به‌سته‌مکارى زه‌مانه ده‌زانن ڕۆژێک له‌مێژودا هیچ ئاسه‌وارێکیان نامێنێت، میلله‌تى ئێمه شایسته‌ى ژیانێکى باشتره‌و گه‌نجه‌کان سته‌مى زۆریان لێده‌کرێت، به‌ڵام ده‌بێت ئێمه به‌پلانى ورد ڕوبه‌ڕوى سته‌مکارى بوه‌ستینه‌وه".
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، ئێواره‌ى ئه‌مڕۆ دوشه‌ممه، رایگه‌یاند، ژماره‌ى توشبوانى نوێى کۆرۆنا به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو هه‌ڵکشاوه‌و هه‌زارو 71 که‌س وه‌ک تووشبووى نوێى کۆرۆنا تۆمارکراون. به‌پێى راگه‌یه‌ندراوه‌که له‌ماوه‌ى 24 سه‌عاتى رابردودا 10 هه‌زارو 475 پشکنینى نوێ ئه‌نجامدراون و هه‌زارو 71 توشبوى نوێى کۆرۆنا تۆمارکراون و 625 توشبوش چاکبونه‌ته‌وه و شه‌ش که‌سی دیکه گیانیان له‌ده‌ستداوه. ده‌قى راگه‌یه‌ندراوى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم:
عەمار عەزیز سوپای توركیا لەبۆرودمانكردنی چیای شەنگال بەردەوامەو بەرپرسانی حەشدی شەعبی ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگال هۆشداری دەدەن و ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە رێگانادەن خەونی ئەردۆغان بێتەدی بۆ داگیركردنی شەنگال و موسڵ و كەركوك. رەجەب تەیب ئەردۆغان، لەمانگی رابردوودا لەوتارێكدا ئەوەی دووپاتكردەوە كە»شەوێك هێرش دەكەنە سەر شەنگال»، ئەم وتانەی ئەردۆغان لەئێستادا لەڕێگەی بۆرودمانی چیای شەنگالەوە دەستیپێكردووە. جێگری بەڕێوەبەری ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگال، دەڵێت:» توركیا دەیەوێت شەنگال و موسڵ و كەركوك بخاتە ژێر كۆنتروڵی خۆی، ئەمە خەونە بۆ ئەردۆغان». حەسۆ ئیبراهیم، جێگری بەڕێوبەری ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگال بەهاوڵاتی وت: «سوپای توركیا بەهەمان شێوەی ناوچەكانی تری هەرێمی كوردستان، بوونی پەكەكەی لەشەنگال كردووە بەبیانوو، ئەمە لەكاتێكدایە كە لە 2018 بەفەرمی پەكەكە لەشەنگال نەماوە». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد توركیا دەیەوێت شەنگال و موسڵ و كەركوك و زۆر شاری تر بخاتە ژێر كۆنترۆڵی خۆی، «ئەمە خەونە بۆ ئەردوغان ، شەنگال بۆ هیچ هێزو لایەنێك چۆڵناكەین .» حەسو ئیبراهیم وتیشی: « توركیا دوژمنێكی زۆر كونە، كاتێك ناوی پەكەكە دێت توركیا دەڵێت ئەوانە كافرو زەردەشتین، پەكەكە لەشەنگال نەماوە فكرەی ئاپۆ بەلای ئێمە فكرێكی ئازادی و دیموكراتییەو هەر لەدوای 2014 ئەو فكرەمان گرتووەو رێكخستنمان كردووەو ئەمەش شتێكی هەڵە نیە». فەرماندەیەكی حەشدی شەعبی لەشەنگال دەڵێت:»توركیا ناتوانیت هێرشی سەرزەمینی بكاتە سەر شەنگال». خال عەلی ، فەرماندەی حەشدی شەعبی لەشەنگال بە هاوڵاتی وت: « هۆكاری بۆردوومانكردنی سوپای توركیا بۆ سەر شەنگال خەتای خۆمانە، چۆن لەكاتی ئازادكردنی شەنگال لەژێردەستی داعش، پەكەكە لەڕۆژئاواوە هاتن و هاوكاری ئێمەیان كرد، لەپاڵ ئەو هاوكاریكردنە راهێنانی سەربازییان بەكۆمەڵێك گەنجی ئێزیدی كرد كەئێستا لەناو رێزەكانی یەبەشەدان، ئێستا ئەو گەنجانە لەكاتی خۆپیشاندان وێنەی ئاپۆ بەرزدەكەنەوە، ئەوەش توركیا نیگەران دەكات، ئێمە هیچ جارێك هەڵوێستی پەكەكەو هاوكاریكردنی ئەوان لەبیرناكەین، بەڵام ئەوەی ئێستا لەلایەن هەندێك كەسەوە دەكرێت زیان بەشەنگال دەگەیەنێت .» « هەركەسێك ئاپۆی خوشبووێت با وێنەكەی لەماڵی خۆی هەڵبواسیت، بەڵام لەدەرەوەو لەكاتی خۆپیشاندان هەڵەیە»، خال عەلی وای وت. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كەتوركیا ناتوانیت هێرشی سەرزەمینی بكاتە سەر شەنگال و رێگەیان پێنادەین، بۆیە داوای لەهەموو دەزگا ئەمنییەكان كرد بەرپرسیارانە مامەڵە لەگەڵ دۆخی ناوچەكە بكەن.
سازدانی: شاناز حەسەن هاوڵاتى: ئەوانەی یاریدەدەری مام جەلال بوون، ئێستا راوێژیان پێدەكرێت، یەكێتی چ سودێك لەوە وەردەگرێت بۆ بەرەوپێشچوونی حزبەكەی؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: ئێمە وەك خۆمان لەشوێنی خۆمان ماوینەتەوەو بەردەوامین لەسەر كاری خۆمان، یەكەم ئاینی ئیسلام ئاینی زۆربەی خەڵكی كوردستانە، دووەم ئەوەی لەدەورمانە، دین رۆڵی هەیە. بۆ نموونە لەئێراندا سیستمەكە دینییەو راستە ئەوەی كە ئێمە تێیگەیشتوین و دەیزانین، سیستمەكە دینییە و كەمێك تەجاوز كراوەو وەك ئێرە نیە، سیستەمەكەیان دیموكراتیەو لەكاتێكدا بڕوایان بەفەلسەفەی دیموكراتی نیە، دین گرنگە، مام جەلالیش زۆر گرنگی بەبواری ئاینی داوە، كە لەوانەیە هیچ شۆڕشێك و سەركردەیەكی كورد ئەوەندە گرنگی پێنەدابێت، ئەوكات كەڕاپەڕین بوو خەڵك وەزعی باش نەبوو، موچە نەبوو، شۆڕشیش ئیمكانیەتی نەبوو، بەڵام مام جەلال لەمەكتەبی كۆمەڵایەتی موچەی بۆ هەموو مەلاكان بڕییەوەو مانگانە بە جیاوازی لەگەڵ هەموو كەسانی تر موچەی پێدەدان بێ ئەوەی جیاوازی بكات ئەمە مەلای چ حزبێكە كە چەندین حزب هەبوو لەوكاتەدا، هەروەها گرنگی دان بەتەكیە و مزگەوت و مەرقەدەكان و بەردەوام دەیبوژاندنەوەو گرنگی پێدەدان. یەكەمین ساڵ كەهاتینەوە لەڕاپەڕین مام جەلال و نەوشیروان پێیان وابوو نوێژی جەژن لەمزگەوتی گەورە بكرێت چووین و پێكەوە نوێژی جەژنمان كرد، واتە ئەوەندە گرنگی بەئاین دەدات. هاوڵاتى: ئەو گرنگیدانە بەئاین پەیوەندییەكانی یەكێتی و لایەنە شیعییەكانی بەهێز كردووە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: پێش راپەڕین پەیوەندیمان زۆر باش بوو لەگەڵ مەجلیسی ئەعلاو حزبە ئیسلامیی عێراقییەكان و كوردییەكان زۆر باش بوو، تەنانەت حزبی ئیسلامی سەرەتا پەیوەندییە ئیسلامییەكان لەسنە بوون، كەمبوون و فراوان نەبوون و حزب نەبوون، مام جەلال یارمەتی دان و بوونە حزب، بزوتنەوەی ئیسلامییان دامەزراند، مام جەلال بڕوای وابوو ئەو جوڵانەوەیەی كوردستان پێویستی بەهەموو رەنگێك و تووێژ و چین و ئایدیایەك هەیە. تەنانەت ئەوكات كەس نەیدەزانی ئیمام خومەینی كێیە، چ توانایەكی هەیە، مام جەلال ئەوكاتە دەیناسی و نامەیەكی بۆ نارد كە وتی ئێمە شۆڕش دەكەین دژی دیكتاتۆریەتی ناوچەكەو جوابی بۆ ناردو وتی من پشگیریتان دەكەم و وتوویەتی كورد بۆی هەیە مافی خۆی وەربگرێت. دوای كۆنگرەی چوار ئەو وەزعەی ئێستا هاتۆتە پێشەوە لەگەڵ ئەوكاتەی مام جەلال زۆر جیاوازە و هەرچەندە ئێستاش هاوسەرۆكان زۆرجار گرنگی پێدەدەن و زۆرجار كۆبوونەوەو دانیشتن لەگەڵ مەلاكان دەكەن، بەڵام كەسایەتی مام جەلال زۆر زۆر جیاوازبوو، ئەمانیش تەنانەت لەمەڵبەندەكان بۆردی ئاینییان هەیە، ئێمە پەیوەندیمان لەگەڵ شیعەی عێراق و ئێران زۆر بەهێز بوو، هەروەها لەگەڵ ئیفتای سوننەش، ئێمە هەمیشە عاملی خێربووین چونكە كێشەی ئەم وڵاتە ئێستاش ناكۆكییە ناوخۆییەكانە، چونكە كە ناكۆكیە ناوخۆییەكان نەبێت هیچ دوژمنێك ناتوانێت زەفەری پێبهێنێت. هاوڵاتى: لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی چووە بەغداو لەگەڵ لایەنە شیعیی و سوننەكان كۆبووەوە، پێتانوایە پەیوەندییەكان بەهێز دەكاتەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: هاوسەرۆكان كاك بافڵ كە چووەتە بەغدا و كۆبونەوەی كردووە لەسەر بەرنامەی مام جەلال بووە و چەندین جار بە منی وتووە پێویستە بەردەوام بین و بافڵ وتوویەتی حەزدەكەم پەیوەندیەكانمان بەردەوام بێت و بچم سەردانی سیستانی بكەم، بەڵام ئەوەی ئیلاقاتەكەی لەگەڵ شیعە سست كرد، ئەو ریفڕاندۆمە بوو كە كردیان، چونكە راستە یەكێتی تێدابوو، بەڵام رەنگە بەناچاری بووبێت. تەنانەت رێككەوتنەكانی ئێمە لەگەڵ پارتی، مام جەلال كە چوو بۆ سەری رەش و تەنازولی كرد كە بۆ ئەوەی شەڕ نەمێنێت، ئەم ریفراندۆمە كە یەكێتی لەگەڵی نەبوایە لەوانەیە چەندین تەفسیری بۆ بكرایە، ئەگینا ئەوەی یەك تۆز لەمێژووی كورد بزانێت و لەسیاسەت تێبگات، بە فكر قەت یەكێتی لەگەڵ ئەو ریفراندۆمە نەبووە، چونە كوردی زۆر بردە دواوە، جاران سوننە و شیعەی عێراق دەهاتن لە هەوڵێر پرسیان دەكرد بۆ كارەكانیان، ئێستاش هەر پرسیش ناكەن، بۆیە ئەو ئیلاقاتە بەو هۆیەوە تێكچوو. پێش ئەو ریفراندۆمە، ئێمە لەگەڵ مەراجیعی شیعە بڕیارمان وابوو موئتەمەرێكی نێودەوڵەتی لەكەركوك بكەین و هەموو ئامادەكاریەك كرابوو لەسەر ئەو بەرنامەیەی مام جەلال داینابوو بۆ پێكەوەژیان لەكەركوك، بەڵام بەهۆی ریفراندۆمەوە هەمووی تێكچوو، بۆیە پەیوەندییەكان كاڵبوونەوە. هاوڵاتى: یەكێتی حزبێكی سۆشیال دیموكراتە، دەوترێت حزبێكی علمانیەو ئاین لەگەڵی كۆك نیە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: راستە یەكێتی و ئەو حزبانەی جوڵانەوەی كوردیان بەرپاكردووە بەناو حزبی علمانین، بەڵام هێشتا ئەوەی خوێندەوار بێت دەزانێت هێشتا ئەمانە حزبی علمانی نین، وەك حزبێكی دینیش نین، بەڵام ئەمە تەنیا واقعە و پێكەوەژیانە، چەندین سەركردە دەبینی، لەناو حزبەكانی تریشدا كە بڕوایان بەدین نەبووە كەچی زۆریان دەڵێن من بڕوام بەقورئان و بەخودا هەیەو سوننەم یان شیعەم، ئەمە واقعیكە ناتوانی لێی دەرباز بیت، چونكە لەسەدا نەوەی ئەم خەڵكە موسوڵمانەو هەر نەبێت دەبێت رێز لەو تایبەتمەندە بگری، دواجار چ قازانجێك دەكەیت كە دژایەتی دین بكەیت، بەتایبەت كە خەباتەكەمان خەباتێكە بۆ رزگاربوونی خەڵك، ئێمەش سیستمێكی دیموكراتین، ناتوانی پێناسەیەك بۆ یەكێتی بكەین وەك حزبێكی علمانی. هاوڵاتى: باس لەوە دەكێت شێخ نەهرۆ كەسنەزانی تەكییەیەك لەسلێمانی دەكاتەوە، بۆچونتان چییە لەوبارەیەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: ئەمانە بنەماڵەیەكن پشتاوپشت ئەو تەكیەو خانەقایانەیان هەبووەو لەگەڵ خەڵكدا بوون و لایەنگیریان هەبووە، بۆیە ئەمانە كۆنن و هەر هەبوون و تازە نین، مام جەلال خۆی دافعێكی سەرەكی بوو كە ئەم تەكیە و خانەقایانە هەبن. لەقۆناغی دیموكراتیشدا دەبێت وابێت، دەبێت دەرفەت واڵا بكەیت بۆ هەموو جیاوازییەكان، هەر كەسەی دەنگی خۆی هەبێت، بۆیە بڕوام نیە هەندێك نەبێت لەو جوڵانەوەیە ئیسلامیانە كە وابەستەن بە شوێنێكەوە، ئەوانەی دیكەی بەتایبەت تەكیە و خانەقا و دەروێشەكان، بڕواناكەم زیانیان هەبێت. هاوڵاتى: پارتی و یەكێتی هەندێك جار تۆمەتبار دەكرێن بەوەی كە هانی سەلەفییەكان دەدەن؟ مزگەوتەكان دەدەنە سەلەفییەكان و لە مامۆستایانی ئاینی سەر بەكۆمەڵ و یەكگرتووی وەردەگرنەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: من بڕوام نیە ئەمە بەبەرنامە بێت و لەوانەیە هەندێك لایەن بۆ جەماوەری خۆی و بۆ هەڵبژاردن بیەوێت بەكاریانبهێنێت، بەڵام یەكێتی وانیەو تەنیا دەیەوێت رێزیان لێبگرێت و وەك لایەنە دینیەكە ڕێزیان لێ دەگرێت و تەداخولیان ناكات، بەڵام ئەو گرنگی پێدانە لەو لاوەیە (پارتی) لای ئێمەوە نیە، چونكە پارتی پەیوەندیەكانیان جیاوازە لەگەڵ توركیا و لەگەڵ خلیج وهەموو وڵاتانی دیكە، چونكە ئەوان پەیوەندیان وەك ئێمە نیە و جیاوازن لەگەڵ هەموو وڵاتانی دیكە. كورد زۆر زیان دەكات كەمزگەوتەكان هەمووی بدرێت بەسەلەفی، ئەوە دەبێتە سیراعێكی گەورە، چونكە لایەنەكانی دیكە كە بنەمایەكیان هەیە وەك كەسایەتی ئاینی و حزبە ئیسلامییەكان و تەكیەكان و خانەقاكان نیگەران دەكات. بۆ كورد خراپەو كورد ئینتیمای نیشتیمانی زۆر كاڵە، سەلەفییەكان هەوڵدەدەن ئەو كاڵیەش نەمێنێت، سەلەفی نیشتمانیان نیە، لەكوێ بوویت ئەوە نیشتیمانیانە. هاوڵاتى: سەلەفییەكان هەندێك وتاری توندیان هەیە بۆ خەڵك؟ كە هەموو كەس پێی هەزم ناكرێت، بەڵام رێگاشیان بۆ كراوەتەوە لەڕێگەی مینبەری مزگەوتەكانەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: ئەوە زۆر خراپە، ئەوە سەرەتایەكە بۆ تیرۆر، ئەو تیرۆرە هەمووی لەو فكرانەوە هاتووە، رەگ و ریشەی ئیبن تەمیە بخوێنەرەوە هەمووی ئەو تیرۆرو توندوتیژییە لەئەوەوە هاتووە، بۆیە زۆر زیان دەكەین. هاوڵاتى: پێتانوایە پارتی دەیەوێت لەڕێگەی سەلەفییەكانەوە لەئیسلامییەكان بدات؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: سەلەفی و ئیسلامی لەعالەمی عەرەبی سەركەوتوو نەبووە و لەناو كوردیشدا سەركەوتوو نابێت، تەنیا ئەوە كەف و كوڵێكەو ماوەیەكەو نامێنێت، تەنیا هەندێك وەزعی ئیقلیمی و دەولی لەوانەیە یارمەتییان بدات. هاوڵاتى: پێتانوایە كۆمەڵ كارێكی باشی كردووە پاشگری ئیسلامی لێكردەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: بەدڵنیاییەوە ئاقڵی كردووە، چونكە ئەوە لەوانەیە ئەوە مەجالی تێدا بێت هەنگاوی دیكەش بنێن، كۆمەڵ كە لەبزوتنەوە جیابۆوە توندتر بوون، بۆیە ئەوە هەنگاوێكی باشیان ناوە رێگایەكی نوێیان گرتووەتەبەر. هاوڵاتى: ئەردۆغان بەناوی ئاینەوە سەركوتی كورد دەكات؟ پێتانوایە ئەوەی گەریلا دەیكات قوربانیدانە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: زۆرجار گوێم لەمەلا بووە لەهەولێر پشتگیری ئەردۆغانی كردووە كە سەركوتی كورد دەكات، گوێم لەو مەلایانە بووە كە خۆی ئەندامی پەرلەمان بووەو خۆی بەپیاوێكی باش دەزانێت، پشتگیری كردووەو بۆ ئەوەی ئێستاش كە لەشكركێشی كردووە پشتگیری ئەردۆغان دەكات. لەم ماوەیە رۆژنامەنووسێكی ئوردونی باسی لەوەكرد كە لەتوركیادا (300) مەلها هەیەو شوێنی خراپی زۆری هەیە كەبڕوا ناكەم لەهیچ وڵاتێكی ئەوروپی ئەو فەسادە هەبێت، بەناویش حزبی ئەپەكە موسوڵمانەو ئەردۆغان قورئان دەخوێنێت و سەركوتی كوردی پێدەكات. لەبارەی گەریلاوە وەك خۆم بەشەخسی لای من گەریلا پیرۆزەو ئۆجەلان پیرۆزە.
هاوڵاتى هێزه‌کانى رزگاریى عه‌فرین ئامارى شه‌ش مانگى ئه‌مساڵیان بڵاوکرده‌وه و رایانگه‌یاندووه، که 31 سه‌ربازو 79 ملیشیاى هاوپه‌یمانى تورکیا و دوو سیخورى ده‌زگاى هه‌واڵگرى میت کوژراون و 26 ئوتومبێلى سه‌ربازیشیان تێکشکانووه. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه پێنجى ته‌موزى 2021، هێزه‌کانى رزگاریى عه‌فرین (HRE) ئامارى شه‌ش مانگى یه‌که‌مى چالاکییه‌کانى ساڵى 2021 بڵاوکرده‌وه. ده‌قى راگه‌یه‌ندراوى هێزه‌کانى رزگارى عه‌فرین: هێرشه نامرۆڤانه‌کان له دژى هاووڵاتییان به‌رده‌وامه "ده‌وڵه‌تى تورکى داگیرکه‌ر دواى داگیرکردنى عه‌فرین به‌رامبه‌ر گه‌له‌که‌مان هه‌موو جۆره پێشێلکارییه‌کى به‌ده‌ر له هه‌موو پێوه‌ره مرۆڤایه‌تییه‌کانى ئه‌نجامدا. له‌سه‌ر دیمۆگرافیا و سروشتى عه‌فرین سیاسه‌تى قێزه‌ون و تێکده‌رانه‌ى به‌ڕێوه‌برد. هه‌موو رۆژێک به تۆپبارانى چێ گه‌لى ناوچه‌که و سروشتى ناوچه‌که ده‌کاته ئامانج. ده‌وڵه‌تى تورکى داگیرکه‌ر پێشێلکاریى به‌ده‌ر له مرۆڤایه‌تى له دژى گه‌له‌که‌مان به‌ڕێوه‌ده‌بات. چالاکى و به‌رخودانى هێزه‌کانمانیش به شێوه‌یه‌کى به‌هێز به‌رده‌وامه. له ٦ مانگى یه‌که‌مى ٢٠٢١دا له دژى داگیرکه‌ران چالاکیى به‌هێز ئه‌نجامدران و له‌و چالاکییانه‌دا گورزى قورس له داگیرکه‌ران درا. ٣١ سه‌رباز و ٢ سیخوێ و ٧٩ چه‌ته و به گشتى ١١٢ داگیرکه‌ر کوژراون هێزه‌کانمان له ٦ مانگى یه‌که‌مى ساڵى ٢٠٢١دا له دژى سوپاى تورکى داگیرکه‌ر و گروپه چه‌ته‌کان ٦٧ چالاکییان ئه‌نجامداوه. له‌و چالاکییانه‌دا ٣١ سه‌رباز کوژراون، که یه‌کێکیان سه‌رله‌شکر بووه و ٢٧ سه‌ربازى تریش بریندار بوو. ٢ سیخوڕى میت-یش کوژراون و ٢ ئه‌ندامى ترى میت-یش بریندار بوون. هه‌روه‌ها پسپۆڕێکى ئه‌ندازه‌یى سوپاى تورکى داگیرکه‌ر کوژراوه. ٧٩ چه‌ته کوژراون، که ٢دانه‌یان سه‌ره‌ک چه‌ته بوون و ٨٣ چه‌ته‌ى تریش بریندار بوون. ٢٦ ئۆتۆمبێلى سه‌ربازى و ٢ ماتۆێ و کارگه‌یه‌ک و ٤ باره‌گاى سه‌ربازى تێکشکێنراون له‌و چالاکییانه‌دا ١٩ ئۆتۆمبێلى سه‌ربازی، ئۆتۆمبێلێکى کار، ٢ ماتۆێ سکیل، ٢ زرێپۆشى جۆرى کیرپی، ٤ چه‌کى دۆشکا له‌گه‌ڵ ئۆتۆمبێله‌کانیان، ١ دووربینى له‌یزه‌ر، ١ دووربینى رۆژ و بێته‌لێک تێکشکێنراون. هه‌روه‌ها کارگه‌یه‌کى چه‌ته‌کان و ٤ باره‌گاى چه‌ته‌کانیش ته‌قێنراونه‌ته‌وه و زیانیش به ٢ ئۆتۆمبێلى تریان گه‌یه‌ندراوه. ده‌ست به‌سه‌ر ژماره‌یه‌کى زۆر چه‌ک و که‌لوپه‌لى سه‌ربازیدا گیراوه له‌و چالاکییانه‌دا به گشتى ١ بى که‌ى سی، ٣ ئه‌ى که‌ى – ٤٧ ، ١ دووربینى شه‌و، ١ بێته‌ل و ٣ ته‌له‌فون ده‌ستیان به‌سه‌ردا گیراوه. ٨ هاووڵاتیى مه‌ده‌نى شه‌هیدبوون و ١١ هاووڵاتیى تریش بریندار بوون سوپاى تورکى داگیرکه‌ر له سه‌ره‌تاى ساڵى ٢٠٢١ تاوه‌کو ئێستا سه‌دانجار ناوچه‌که‌ى بۆردومان کردووه. له‌و بۆردومان و تۆپبارانانه‌دا ٨ هاووڵاتیى شه‌هید بوون، که ٤یان منداڵ بوون و ١١ هاووڵاتیى تریش بریندار بوون. چه‌ته داگیرکه‌ره‌کان ٣ جار هێرشى زه‌مینییان ئه‌نجامداوه. ٥ شه‌ڕڤان شه‌هید بوون له هێرشه‌کانى سوپاى تورکى داگیرکه‌ر و چه‌ته‌کانیاندا ٥ شه‌ڕڤانمان شه‌هید بوون".
هاوڵاتى دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ دوشەممە بنکەی سەربازی عەین ئەسەد لەپارێزگای ئەنبار بە کاتیۆشا کرایە ئامانج.
هاوڵاتى یه‌کێتى و گۆران له‌باره‌ى هاوپه‌یمانێتییه‌که‌یانه‌وه کۆبونه‌وه‌و تێیدا گفتوگۆ له‌باره‌ى میکانیزمه‌کان و هه‌ماهه‌نگى کارى هاوبه‌ش کراو بریاریان له‌سه‌ر داوه. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه پێنجى ته‌موزى 2021، یه‌که‌مین کۆبونه‌وه‌ى لیژنه‌ى باڵاى ھاوپه‌یمانى کوردستان به سه‌رۆکایه‌تى لاھور شێخ جه‌نگى سه‌رۆکى ھاوپه‌یمانیه‌تیه‌که و ئاماده‌بونى رێگه‌پێدراوى گشتى و ئه‌ندامانى لیژنه باڵا له باره‌گاى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتیى له شارى سلێمانى ئه‌نجامدرا ده‌قى راگه‌یه‌ندراوى کۆبونه‌وه‌ى یه‌کێتى گۆران: له‌به‌ر رۆشنایى ھه‌لومه‌رجى سیاسى عێراق و ھه‌رێمى کوردستان، ھه‌نگاوه کرداریه‌کانى جێبه‌جێکردنى رێککه‌وتن و ھاوپه‌یمانى نێوان یه‌کێتیى نیشتیمانى کوردستان و بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بۆ ھه‌لبژاردنى داھاتوى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق، به وردى گفتوگۆکرا و میکانیزمه‌کانى ھه‌ماھه‌نگى و کارى ھاوبه‌ش بڕیارى پێویستى له‌باره‌وه درا. کۆبونه‌وه‌که شێوازى کارى ھاوبه‌ش و نه‌خشه رێگاى جێبه‌جێکردنى بۆ داھاتوى ھاوپه‌یمانیه‌تیه‌که‌ى دیارى کرد و، بریار درا له‌سه‌ر چالاککردنى کارى لیژنه سه‌ره‌کى و لیژنه ھاوبه‌شه‌کانى دیکه له‌سه‌ر ئاستى بازنه‌کانى ھه‌ڵبژاردن. لیژنه‌ى باڵاى ھاوپه‌یمانى کوردستان جه‌خت ده‌کاته‌وه له‌وه‌ى ھاوپه‌یمانیه‌که ھه‌نگاوێکى بوێرانه‌ى یه‌کێتیى و گۆڕانه له پێناو به‌رژه‌وه‌ندى باڵاى میلله‌ت و ھێنانه‌دى یه‌کریزى نیشتیمانیى و نه‌ته‌وه‌یى و یه‌ک ده‌نگى کورد له به‌غدا، که له داھاتودا ده‌توانرێت ببێته فاکته‌رێکى به‌ھێز بۆ به‌ده‌ستھێنانى مافه‌کانى گه‌لى کورد و چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان له‌سه‌رو ھه‌مویانه‌وه کێشه داراییه‌کان و دابینکردنى موچه و شایسته داراییه‌کان.
هاوڵاتى مەلا بەختیار دەڵێت:" ماستاوكردن گەیشتووەتە رادەیەك، كاربەدەستی دەوڵەتە گەورەكان، نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان، سەرۆكوەزیرانی عێراق، چاودێرە ناسراوەكانی دونیای سیاسەت، پەیتا پەیتا دەڵێن: دۆخی هەرێمی كوردستان مەترسیدارە". مەلا بەختیار، ئەندامی ئەنجوومەنی باڵای سیاسی و بەرژەوەندییەكانی یەكێتی رۆژی یەکشەممە 04-07-2021 لە ژێر ناوی "دۆخی كوردستان و ماستاو چییەكان" كورتە نووسینێکی رەخنەییانەی لە فەیسبووکی خۆی بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت "ماستاوی سیاسییە، زادەی هەڵپەرستییە؛ ئەو كەسانەی كە لە سیاسەتدا، مێژوویان لاوازە، یان بێ هەڵوێست بوون و بەشێك بوون لە تاوانەكان، ئەمانە لە ئاستی مەترسی و تاوانەكان بێ دەنگ دەبن. توانای بیركردنەوەیان كورت كورتە.. ئیتر چاریان نامێنێ، ماستاوكردن نەبێ. بۆ ماستاوكردنیش، وردە وردە لە میدیای دیجیتاڵدا وا شارەزا دەبن، لە مۆنتاژی چالاكییەكانیان و تایتڵی رازیكردنی سەروی خۆیان، كارامە دەبن. رێك نەریتی دیوەخان بە ناوی دیموكراسی و سۆسیالست و بەناوی حیزبایەتییەوە، كۆپی دەكەن." مەلا بەختیار لە نووسینەکەیدا ئاماژەی بەوە داوە "ماستاوی سیاسییە، زادەی هەڵپەرستییە؛ ئەو كەسانەی كە لە سیاسەتدا، مێژوویان لاوازە، یان بێ هەڵوێست بوون و بەشێك بوون لە تاوانەكان، ئەمانە لە ئاستی مەترسی و تاوانەكان بێ دەنگ دەبن. توانای بیركردنەوەیان كورت كورتە.. ئیتر چاریان نامێنێ، ماستاوكردن نەبێ. بۆ ماستاوكردنیش، وردە وردە لە میدیای دیجیتاڵدا وا شارەزا دەبن، لە مۆنتاژی چالاكییەكانیان و تایتڵی رازیكردنی سەروی خۆیان، كارامە دەبن. رێك نەریتی دیوەخان بە ناوی دیموكراسی و سۆسیالست و بەناوی حیزبایەتییەوە، كۆپی دەكەن." لە بەشێکی دیکەی نووسینەکەیدا مەلا بەختیار پێیوایە "ماستاوكردن گەیشتووەتە رادەیەك، كاربەدەستی دەوڵەتە گەورەكان، نوێنەری نەتەوە یەكگرتووەكان، سەرۆكوەزیرانی عێراق، چاودێرە ناسراوەكانی دونیای سیاسەت، پەیتا پەیتا دەڵێن: دۆخی هەرێمی كوردستان مەترسیدارە.. كەچی بەناو سەركردە هەن دەفەرموون: ئەو كەسانەی دەڵێن دۆخی كوردستان خراپە.. رەشبینی بڵاودەكەنەوە." لە کۆتایی نووسینەکەیشدا مەلا بەختیار قسەیەکی نووسەری نێوداری رووسیای بە نموونە هێناوەتەوە و دەڵێت، تۆڵستۆی جوانی فەرمووە کە دەڵێ ''رێزی گێلەکان بگرن چونکە زۆرینەن.'' لیۆ تۆڵستۆی یا کۆنت لیێڤ نیکۆلایێڤیچ، نووسەری نێوداری رووسیایە کە بە نووسەرێکی سەرکەوتوو لە سەرانسەر جیهان ناسراوە. رۆژی 9ی ئەیلوولی 1828 لە دایکبووە و لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 1910 کۆچی دواییکردووە.
.jpg)
هاوڵاتى وەزیری پەروەردەی هەرێم رایگەیاند: نوسراوی كاتی تاقیكردنەوەكانی پۆلی 12 ساختەكراوەو تاقیكردنەوەكانیش لە 25ی مانگەوە دەستپێدەكات. ئەمڕۆ دووشه‌ممه 5ی ته‌مموزی 2021، ئالان حەمە سەعید وەزیری پەروەردەی هەرێم لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: بڕیاری كاتی تاقیكردنەوەكانی پۆلی 12ی ئامادەیی ساختەكراوەو ئەوەی بڵاوكراوەتەوە پەروەردە دەرینەكردوەو ئێمە هەر راگەیەنراوێكی رەسمی هەبێت لەراگەیاندنە رەسمیەكانی پەروەردەوە رادەگەیەنرێت. وتیشی: ئەوەی بڵاوكراوەوەتەوە ئامانج لێی چەواشەكردنی خوێندكارانە، بۆیە لێرەوە خوێندكاران دڵنیا دەكەینەوە كە رۆژی 25ی 7ی 2021 تاقیكردنەوەكانی پۆلی 12ی ئامادەیی بەسەرجەم بەشەكانەوە دەستپێدەكات. وەزیری پەروەردە دەشڵێت: لەئێستاوە سەرقاڵی ئامادەكارین بۆ تاقیكردنەوەكانی پۆلی 12ی ئامادەیی دابنیكردنی كارەبای بەردەوام لەرۆژانی تاقیكردنەوەو تا ئامێری فێنكەرەوە بۆ خوێندكاران دابنرێت. لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نووسراوێکی وەزارەتی پەروەردە بە واژۆی د. ئالان حەمەسەعید، وەزیری پەروەردەی هەرێمی کوردستان بڵاوکراوەتەوە و ئاماژە بەوەکراوە کە "کاتی تاقیکردنەوەکانی پۆلی 12ی ئامادەیی بەهۆی جەژنی قوربانەوە بۆ 1-08-2021 دواخراوە". تاقیکردنەوەکانی پۆلی 12ی ئامادەیی لە رۆژی یەکشەممە 25-07-2021 دەستپێدەکات و رۆژی چوارشەممە 18-8-2021 کۆتایی دێت.
.jpg)
عەمار عەزیز چەند رۆژێكە سوپای توركیا بۆردومانكردنی سنوری قەزای ئامێدی و زاخۆو بەراوری باڵایان كەمكردووە بەپێی وتەی بەڕێوەبەری ناحیەكانی باتیڤاو كانی ماسێ، بەو هۆیەوە دانیشتوانی پێنج گوند چوونەتەوە سەر زەوی و باخ و رەزەكانیان. سوپای توركیا لە 23ی نیسانی ئەمساڵدا هێرشی سەربازیی بۆ ناوچە سنورییەكانی بادینان دەستپێكرد كە بەو هۆیەوە بەقوڵایی دەیان كیلۆمەتر خاكی هەرێمی كوردستانی داگیركردووە. هاووڵاتییەكی گوندی هرور دەڵێت: »چەند رۆژێكە بۆردومانی توركیا كەمیكردووە، بەڵام پێشتر زۆر زۆر بوو». شڤان هروری، بەهاوڵاتى وت:» پێش چەند هەفتەیەك سوپای توركیا رۆژانە چەند جارێك دەوروبەری گوندی هروریان بۆردوومان دەكرد، بەڵام ئەوە چەند رۆژە زۆر كەمیكردووە ، خەڵكی گوندیش لەماڵەكانی خۆیان دەردەچن، هەندێكیان دەچنە سەر رەزو باخی خۆیان و هاتۆچووش ئاسایی بووەتەوە». شڤان باسی لەوەشكرد كە لەڕۆژانی هەینی و شەممە ژمارەیەك خێزانی دهۆك سەردانی گوندەكە دەكەن بەمەبەستی گەشت و سەیران و سەردانی خزم و كەسوكاریان، پێشتر لەدڵەڕاوكێ و ترسێكی زۆردابوون. فەرهاد مەحمود، بەڕێوەبەری ناحیەی باتیڤا سەر بەقەزای زاخۆ لەلێدوانێكدا بە وت:» نزیكەی هەفتەیەكە سوپای توركیا بۆردومانكردنی سنوری ناحیەكەی راگرتووە، ئەوەش وای كردووە وردە وردە خەڵك بگەڕێتەوە سەر ناوچەكانی خۆیان». ناوبراو وتیشی:» پێشمەرگە هیچ پێشڕەوەییەكی نەكردووە، هۆكاری كەمكردنەوەی بۆردوومانكردن تائێستا دیارنیە، بەڵام باس لەكەمبوونەوەی چەكدارانی پەكەكە دەكرێت لەو سنوورانەدا». هەروەها بەڕێوەبەری ناحیەی باتیڤا سەر بەقەزای زاخۆ، ئاماژەی بەوەشكرد لەكۆی (75) گوند لەسنوری ناحیەی باتیڤا، (11) گوند لەماوەی ساڵێكدا چۆڵكراون، هەزاران دۆنم زەوی لەسنوری ناحیەكە سووتان، وتیشی:»مەترسی هەر ماوەو ئەگەری بۆردوومانكردنیش لەئارادا هەیە ، بۆیە ناتوانین بەخەڵكی خۆمان بڵێن سەردانی گوندەكانی خۆیان بكەنەوە». هاوكات بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسێ ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە بۆردومانەكانی سوپای توركیا كەمیكردووەو دەشڵێت:» پێشمەرگە بەهیچ شێوەیەك پێشڕەوی نەكردووە، هەر لەو جێگایەن كەپێش ئوپەراسیۆنی سوپای توركیا دەستپێ بكات، لەوێدابوون، پاسەوانی سنوریش تەنها چوار خاڵی سەربازییان داناوە». سەربەست سەبری، بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسێ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» دوای دوو مانگ ژیان لەپێنج گوندی سنوری كانی ماسێ ئاسایی دەبێتەوە، خەڵك دووبارە گەڕاوەتەوە سەر گوندەكانی خۆیان و دەست بەژیانی خۆیان دەكەن». هێما بۆ ئەوەش دەكات كە بۆردوومانكردنی فرۆكە جەنگییەكانی توركیا بۆ سەر ناوچەكە زۆر كەمبووەتەوە،»سوپای توركیا ناوچە ستراتیژییەكان كەخۆی مەبەستی بووە كۆنترۆڵی كردووەو زیاتر نەهاتووەتە پێش». سەربەست سەبری، جەختی لەوەشكردەوە كە بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو هاووڵاتیانەی زیانیان پێگەیشتووە، لیژنەیەك پێكهێنراوە بەمەیدانی سەردانی چەند شوێنێكیان كردووەو لەگەڵ ئەو كەسانە سەربەست سەبری، جەختی لەوەشكردەوە كە بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو هاووڵاتیانەی زیانیان پێگەیشتووە، لیژنەیەك پێكهێنراوە بەمەیدانی سەردانی چەند شوێنێكیان كردووەو لەگەڵ ئەو كەسانە قسەیان كردووە بۆ تۆماركردنی زیانەكانیان، هەركاتێك تەواو ببێت ئەنجامی راپۆرتەكە رەوانەی پارێزگای دهۆك دەكەن بەمەبەستی قەرەبووكردنەوەیان.
هاوڵاتى بەڕێوەبەرایەتی گشتی ئاو و ئاوەڕۆی ھەرێمی کوردستان رایگه‌یاند:" حکومەت رەزامەندی لەسەر خەرجکردنی بڕی 31 ملیار دینار بۆ روبەڕوبونەوەی بابەتی وشکەساڵی بۆ تەواوی بەڕێوەبەرایەتییەکانی ئاو لەسەرتاسەری کوردستان، کە ژمارەیان 14 بەڕێوەبەرایەتییە". ئەمڕۆ دووشه‌ممه 5ی ته‌مموزی 2021، ئاری ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆی ھەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگه‌یاند:" بە بڕی 31 ملیار دینار بۆ رووبەڕووبوونەوەی بابەتی وشکەساڵی بۆ تەواوی بەڕێوەبەرایەتییەکانی ئاو لەسەرتاسەری کوردستان، کە ژمارەیان 14 بەڕێوەبەرایەتییە، وەکو هەنگاوی یەکەمیش حکومەت رەزامەندی لەسەر دوو ملیار و 500 ملیۆن دینار پیشانداوە". سەبارەت بە دروستکرنی شانەی قەیرانەکان کە کار لەسەر وشکەساڵی دەکەن لە پارێزگاکان و یەکە ئیدارییەکان، ئاری ئەحمەد گوتی: "وەکو بەڕێوەبەرایەتی گشتیی ئاو و ئاوەڕۆ پەیوەندیمان بە تەواوی پارێزگاکان و یەکە ئیدارییەکان و قایمقامیەتەکان کردووە، بۆ ئەوەی لیژنە پێکبهێنن، لە هەولێر لیژنە بۆ بابەتی رووبەڕووبوونەوەی وشکەساڵی پێکهێندراوە، چ بۆ بابەتی ئاوی خواردنەوە، چ بۆ بابەتی کشتوکاڵی". بەڕێوەبەری گشتیی ئاو و ئاوەڕۆی ھەرێمی کوردستان ئاماژە بەو بڕە ئاوە دەدات کە رۆژانە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیەکانەوە دابین دەکرێت کە "رۆژانە دەگاتە دوو ملیۆن و 250 هەزار مەتر سێجا، لەڕێگەی پێنج هەزار و 700 بیر و 91 پرۆژە، واتە ئەو بڕە ئاوەی دابین دەکرێت کەمنەکراوەتەوە بەڵکو زیادیکردووە". ئاری ئەحمەد، بە پێویستی زانی لایەنی دووەم کە خزمەتگوزارییەکەی پێدەگات کە هاووڵاتیانن "بەشێک لە بەرپرسیاریێتیەکە هەڵبگرن، بۆ ئەوەی بزانن چ بڕێک ئاو بەکاردەهێنن پێویستە پێوەری ئاو ببەستن، کە ئێستا 60٪ی هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان پێوەریان بەستاوە، لە پێوەریش گرنگتر بەستانی تەوافە، بەهۆی نەبەستنی تەواف لە تانکییەکان ئاوێکی زۆر بەهەدەر دەچێت کە ئەمەش هەم دەبێتە خەرجی لەسەر هاووڵاتیان ئەگەر پێوەریان بەستابێت، هەم وا دەکات حکومەت نەتوانێت لە دابینکردنی ئەو خزمەتگوزارییە بەردەوامبێت، بۆیە گرنگە هاووڵاتیانیش هاوکار بن و بەشێک لە بەرپرسیاریێتیەکە هەڵبگرن، کە ئەمەش کاریگەری باشی لەسەر کۆی خزمەتگوزارییەکە دەبێت، لەگەڵ ئەوەش ستراتیژمان نەگۆڕاوە بۆ دابینکردنی ئاو بە شێوەی 24 کاژێری". سەبارەت بە شاری هەولێر و پرسی ئاو لەو شارە، بەڕێوەبەری گشتیی ئاو و ئاوەڕۆی ھەرێمی کوردستان وتی: "لە سەنتەری شاری هەولێر بەپێی دوایین داتا، ئەو بیرانەی لە ئاستی ئاوەکەیان زۆر دابەزیوە و پێویستیان بە لێدانەوەی بیری نوێ هەیە، 35 بیرە. پێشبینی دەکرێت تاوەکو کۆتایی ئەو وەرزە 10 بۆ 15 بیری دیکەش هەمان دۆخی بەسەر بێت. سەبارەت بە ژمارەی ئەو بیرانەشی ئاستی ئاوەکەیان دابەزیوە لە نێوان 75 بۆ 80 بیر دەبێت، پێشبینی دەکرێت تاوەکو کۆتایی ئەو وەرزە بگاتە 120 بیر، ئەوانە پێویستیان بەوەیە بۆرییەکانیان زیاتر رەوانەی خوارەوە بکرێت و بگاتە نێو ئاوەکەو بۆ ئەوە توانای دابینکردنی ئاوی هەبێت، ئەوانەشی کە زۆر پێویستن کاریان لەسەر بکرێت ژمارەیان 10 بۆ 12 بیرە و راسپێردراون بۆ ئەوەی کاریان لەسەر بکرێت".
هاوڵاتى سەرۆکى هەرێمى کوردستان و باڵیۆزى نوێی ڕوسیا لەعێراق لەکۆبونەوەیەکدا برەودان بە پەیوەندییەکان و فراوانکردنى بوارەکانى هاریکارى و هاوبەشیى عیراق و هەرێمى کوردستان تاوتوێ دەکەن و هەردولا هاوڕا بون کە دۆخى سوریا و کێشەکانى وڵاتەکە دەبێ لە ڕێگه‌ی سیاسییه‌وه چارەسەر بکرێن. ئەمڕۆ دووشەممە سەرۆکایەتی هەرێم بڵاویکردەوە، نێچیرڤان بارزانى، سەرۆکى هەرێمى کوردستان پێشوازى لە ئیلبروس کوتراشیڤ باڵیۆزى تازەى ڕوسیا لە عێراق و شاندێکى یاوەرى کرد.لە کۆبونەوەکەدا نێچیرڤان بارزانى پیرۆزباییى دەستبەکاربونى لێکردوە و هیواى سەرکەوتنى بۆ خواست. هەروەها هەردولا جەختیان لە خواستى دولایەنە بۆ برەودان بە پەیوەندییەکان و فراوانکردنى بوارەکانى هاریکارى و هاوبەشیى عیراق و هەرێمى کوردستان لەگەڵ ڕوسیا کردەوە. ئەوەش هاتوە، باڵیۆزى ڕوسیا سەرسامیى خۆى بە پرۆسەى ئاوەدانکردنەوە و بنیاتنان و پێشکەوتنەکانى هەرێمى کوردستان دەربڕىوە و ئاماژەى بەوە داوە کە وەزارەتى دەرەوەى وڵاتەکەى گرنگى بە پرسى کورد دەدات، هەروەها باسى لە کوردانى ڕوسیا کرد کە لە زۆر بوارى گرنگى وڵاتەکەدا کاران و خاوەن ڕۆڵ و پێگەى دیارن. سەرۆکایەتی هەرێم دەڵێت، جگە لە هەڵبژاردنەکانى پێشوەختە و دۆخى عیراق بەگشتى، کۆرۆنا و هەڵمەتەکانى کوتان بە پێکوتەى دژى پەتاى کۆڤید_19، دۆخى سوریا و دوایین پێشهاتەکانى وڵاتەکە، تەوەرێکى دیکەى کۆبونەوەکە بو. تیایدا هەردولا هاوڕا بون کە دۆخى سووریا و کێشەکانى وڵاتەکە دەبێ لە ڕێگه‌ی سیاسییه‌وه چارەسەر بکرێن.
