.jpeg)
سازدانی: سەروەر خەلیل ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود، جێگری لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی که‌رکوکی یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان رایدەگەیەنێت داوامان کردووه کورد له‌که‌رکوک به یه‌ک لیست به‌شداری هه‌ڵبژاردنه‌که بکات. ئەوەش لەکاتێکدایە دووشەممەی رابردوو پارتی دیموکراتی کوردستان دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقی بەجێهێشت و رازی نەبوو هەلبژاردن لە نیسانی ٢٠٢٠دا بکرێت. ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود، له‌م دیمانه‌یه‌ی هاوڵاتی تیشک ده‌خاته سه‌ر چه‌ند پرسێکی تایبه‌ت به‌پرسی که‌رکوک و ناوچه جێناکۆکه‌کان و هەژموونی تاران بەسەر پارێزگاکەداو دەڵێت «ئێران تائێستا له‌عێراقدا به‌عه‌قڵی دوژمنکاری سه‌یری کورد ناکات، به‌ڵکو به‌عه‌قڵی پاوانخوازی بۆ شیعه‌گه‌رایی سه‌یری کورد ده‌کات» ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود هه‌ڵگری بڕوانامه‌ی به‌کالۆریۆسه له‌یاسا، ئێستا ئه‌و جێگری لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی که‌رکوکی یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستانه‌و ماوه‌ی 8 مانگه سه‌رپه‌رشتیاری مه‌ڵبه‌نده، ئێستا ئه‌و له‌لایه‌ن حزبه‌که‌یه‌وه کاندیدکراوه بۆ وه‌رگرتنی پۆستی سه‌رۆکی ده‌سته‌ی ناوچه کوردستانییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێم (ناوچه جێناکۆکەکان) و بڕیاره له‌ئاینده‌یه‌کی نزیکدا ده‌ست به‌کاره‌کانی بکات. هاوڵاتی: ئێستا قسه له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکوک ده‌کرێت، پێتان باشه کورد چۆن خۆی بۆ ئه‌و هه‌ڵبژاردنه ئاماده بکات؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: ئێمه رای خۆمان به‌ڕوونی به‌نوسراوێک بۆ مه‌کته‌بی سیاسی و سه‌رووی خۆمان ناردووه، ئاماده‌ین ئه‌و نوسراوه بۆ هه‌موو رێکخراوو لایه‌نه سیاسییه‌کان بنێرین، ئێمه ده‌مانه‌وێت هه‌ڵبژاردن به‌زووترین کات له‌که‌رکوک بکرێت، ده‌مانه‌وێت له‌و هه‌ڵبژاردنه هه‌موومان پێکه‌وه بین و ماڵی کورد یه‌ک بێت و هه‌موو حزبه کوردستانییه‌کان له‌کوردستانیشدا پاڵپشتی که‌رکوک بن، داواشمان کردووه کورد له‌که‌رکوک به یه‌ک لیست به‌شداری هه‌ڵبژاردنه‌که بکات. هاوڵاتی: نزیکه‌ی دوو ساڵ به‌سه‌ر رووداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ر تێپه‌ڕ بووه، پێتوایه چاره‌سه‌ری دۆخی که‌رکوک نزیکبووه‌ته‌وه؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: ئه‌وه قۆناغێکی زۆر قورس و ئاسته‌نگ بوو به‌سه‌ر میلله‌ته‌که‌ماندا هات و باجی زۆری هه‌بوو، ململانێی نێوان حزبه‌کانیش باجێکی قورس بوو بۆ میلله‌ته‌که، پێموایه ئێستا نزیکبوونه‌وه‌ی نێوان هه‌ردوو حزبه سه‌ره‌کییه‌که (پارتی دیموکراتی کوردستان و یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان) بۆ خۆی چاره‌سه‌رێکی باشه‌و پێشموایه له‌ئێستا به‌دواوه به‌هه‌ردوولا چاره‌سه‌ری ئه‌و کێشانه بکه‌ین. هاوڵاتی: پێتوایه کێشه‌ی که‌رکوک ته‌نها به‌پارتی و یه‌کێتی چاره‌سه‌ر ده‌کرێت، یاخود کێشه‌ی که‌رکوک ره‌هه‌ندی عێراق و هه‌رێمایه‌تیشی هه‌یه؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: بۆچی باسی پارتی و یه‌کێتی ده‌کرێت به‌شێوه‌یه‌کی ئه‌ساسی، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م دوو حزبه سه‌ره‌کییه زۆرترین نفوزیان هه‌یه، حزبه کوردستانییه‌کانی تریش له‌که‌رکوک پاڵپشتی جددین و ئه‌وانه‌یش که له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگان پاڵپشتی جددین و ئه‌وانیش وه‌کو کوردێکی باش بیر ده‌که‌نه‌وه‌و حه‌ز ده‌که‌ن ئه‌و کێشاته چاره‌سه‌ر بێت، من پێموایه ئه‌گه‌ر کورد له‌ناوخۆیدا یه‌ک بێت ئاسته‌نگێکی ئه‌وتۆ نامێنێت، چونکه پێشگیرییه‌کی قانونی نییه که بتوانێت پێشمان لێبگرێت و ئێمه ئه‌وکات قورسایی خۆمان ده‌بێت له‌به‌غدا، ئه‌گه‌ر ئێمه ریزه‌کانی خۆمان ته‌با بێت، ئێمه له‌به‌غدا سه‌رۆک کۆمارو جێگری سه‌رۆک وه‌زیران و جێگری سه‌رۆکی په‌رله‌مان و چه‌ندین وه‌زیری کوردمان له‌به‌غدایه، ئه‌مانه گشتی قورسایی خۆیان هه‌یه له‌سه‌ر که‌رکوک، بۆیه پێموایه ئه‌و رێککه‌وتنانه‌ی له‌نێوانمان بووه ئه‌گه‌ر به‌باشی بڕواته رێوه ده‌توانین کێشه‌کانی که‌رکوکیش به‌ئاقاری چاره‌سه‌ردا به‌رین. هاوڵاتی: به‌ڵام پێکهاته‌کان دژی ئه‌و رێککه‌وتنه‌ن که له‌نێوان ئێوه‌و پارتی ئیمزاکراوه بۆ دانانی پارێزگاری که‌رکوک، پێتوانییه ئه‌وان بتوانن ببنه رێگر له‌و رووه‌وه؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: من پێموانییه ئه‌وان رێگر بن، نه تورکمان نه عه‌ره‌ب تا ئه‌م خوله‌که رێگر نه‌بوونه، تورکمان داخوازی خۆی هه‌یه‌و داوای پشک ده‌کات له‌پۆسته‌کانی که‌رکوک، له‌هه‌مان کاتدا عه‌ره‌بیش ده‌یه‌وێت دڵنیا بێت له‌وه‌ی به‌قه‌ده‌ر خۆی پۆستی به‌ربکه‌وێت، تۆ ئێستا ئه‌گه‌ر که‌رکوک بکه‌یته 4 که‌رته‌وه، که‌رتێکی کورده، روبعێکی عه‌ره‌به‌و روبعه‌که‌ی تریشی تورکمانه، بۆیه من پێموانییه ئاسته‌نگ دروستبکه‌ن، به‌ڵکو داواکاری خۆیان هه‌یه، ئه‌مه ئاسته‌نگ دروست ناکات و ده‌گاته چاره‌سه‌ر، ئه‌و خۆپیشاندانه‌ی ئه‌مدواییه‌ش که بینیمان خۆپیشاندانێکی دروستکراو بوو و سروشتی نه‌بوو، دروشمه‌کانیشیان دروشمی نیشتیمانی نه‌بوون و خۆده‌رخستنێک و دژایه‌تیکردن بووه، ئه‌وه‌ش ژماره‌یه‌کی که‌م بوون چونکه عه‌ره‌ب له‌که‌رکوکدا هه‌ر ئه‌وه‌نده نین که هاتبوونه جاده، ده‌مێکه خه‌ریکی ئه‌وه بوون و هه‌زار که‌سیشیان پێنه‌هاتبوو، بۆیه من پێموانییه، ئه‌و ره‌نگه کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکی داخ له‌دڵ بوون چونکه دروشمه‌کانیان بۆ هه‌موو عێراق خراپ بوون نه‌ک به‌ته‌نها بۆ کورد. هاوڵاتی: به‌ڵام لێدوانی به‌رپرسه‌کانیان ده‌بینین، بۆ نموونه سه‌رۆکی به‌ره‌ی تورکمانی و له‌ولاوه به‌رپرسانی ئه‌نجومه‌نی سیاسی عه‌ره‌بی قسه ده‌که‌ن و دژایه‌تی ده‌رده‌بڕن. ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: ئه‌وان بۆ شه‌قامی خۆیان قسه ده‌که‌ن و بۆ سیاسه‌ت قسه ناکه‌ن، ئه‌وان بۆ ئه‌وه قسه ده‌که‌ن که شه‌قامه‌کانیان چۆن گوێیان لێده‌گرن، ئه‌گه‌رنا له‌گفتوگۆکاندا رای جیاوازیان هه‌یه له‌و رایانه‌ی که له‌سه‌ر ته‌له‌فزیۆن ده‌ریده‌بڕن، من پێموایه ئه‌وانه‌ی سیاسه‌ت ده‌که‌ن تێده‌گه‌ن له‌وه‌ی به رق و کینه ناتوانرێت پڕۆسه‌ی دیموکراسی و پێکه‌وه‌ژیان له‌که‌رکوک بچێته رێوه، ئه‌و ئه‌زموونانه ئه‌زموونی کۆنی تاڵ بوون له‌ڕابردوودا، بۆیه هه‌ر سیاسییه‌ک بیر له‌وه بکاته‌وه لایه‌نێکی تر په‌راوێز بخات یاخود بیر له‌وه بکاته‌وه له‌سه‌ر لاشه‌ی لایه‌نێکی تر خۆی پێبگه‌یه‌نێت ئه‌مه کارێکی خراپه، ده‌بێت هه‌موو لایه‌نه‌کان پێکه‌وه‌و هه‌ریه‌که به‌پێی ئیستیحقاقی خۆی مافی هه‌بێت. هاوڵاتی: پێتوانییه وڵاتانی ئیقلیمی، به‌تایبه‌تی تورکیاو ئێران رۆڵیان له‌یه‌کلاکردنه‌وه‌ی پرسی که‌رکوکدا هه‌بێت؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: عێراق سه‌روه‌ریی خۆی هه‌یه، له‌هه‌مان کاتیشدا تورکیا وڵاتێکی زلهێزه له‌ناوچه‌که‌و هه‌یمه‌نه‌ی هه‌یه، به‌ڵام هه‌یمه‌نه‌ی تورکیا ناگاته ئه‌وه‌ی ئیراده‌ی خه‌ڵکی شاره‌که تێکبدات، ره‌نگه ئه‌و وڵاته زۆر هه‌وڵبدا به‌ڵام له‌ناو تورکمانه‌کانیشدا هه‌ن هیچ سه‌ر به‌تورکیا نین و دژی ئه‌و به‌رنامانه‌ن که ئه‌ردۆغان لێره ئه‌مان بکاته قوربانی، تورکمانه‌کان ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت سیاسه‌ت بکه‌ن و نه‌ته‌وه‌که‌یان سه‌رخه‌ن ده‌بێت هه‌ماهه‌نگ بن له‌گه‌ڵ ئیداره‌ی که‌رکوک و نه‌ته‌وه‌کانی که‌رکوکدا بۆ ئه‌وه‌ی خۆشگوزه‌رانی بۆ خه‌ڵکی که‌رکوک و نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆیان بێنن، ئه‌وان ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌قسه‌ی تورکیا بکه‌ن و بڵین کورد نییه‌و کورد له‌هه‌ر شوێنێک بن ئێمه دژین، من پێموایه ئه‌م رایه لێره سه‌رناگرێت چونکه لێره تورکمان زۆرینه نییه‌و که‌مینه‌یه، بۆیه ده‌بێت خوێندنه‌وه‌یان بۆ واقیعی خۆیان هه‌بێت و ئێمه‌ش خوێندنه‌وه‌مان بۆیان هه‌بێت و هیچ لایه‌کمان بیر له‌په‌راوێزخستنی یه‌کتر نه‌که‌ینه‌وه. ئێران تائێستا له‌عێراقدا به‌عه‌قڵی دوژمنکاری سه‌یری کورد ناکات، به‌ڵکو به‌عه‌قڵی پاوانخوازی بۆ شیعه‌گه‌رایی سه‌یری کورد ده‌کات، ئه‌و ده‌یه‌وێت له‌هه‌ر شوێنێک هه‌ژموونی شیعه هه‌بێت ئه‌و هه‌ژموونه بپارێزێت، چونکه ئه‌وان کێشه‌ی له‌گه‌ڵ سوننه‌ی عه‌ره‌ب و سوننه‌ی تورکمانیش هه‌یه، ئه‌وان زۆرتر بیر له‌وه ئه‌که‌نەوە چۆن شیعه له‌ناوچه‌که زاڵ بکه‌ن، تێده‌گه‌ن کورد له‌که‌رکوک هه‌موو شتێکی پێده‌کرێت، ئه‌وان بینیان کورد به‌ته‌نها که‌رکوکی پاراست و له‌و هه‌موو هێرشه‌ی داعش نه‌یهێشت که‌رکوک بگیرێت، ئه‌وان واش بیر بکه‌نه‌وه که بڵێن ئێمه زلهێزێکی گه‌وره‌ین له‌ناوچه‌که تێده‌گه‌ن که ئه‌گه‌ر کورد بگاته ئه‌وه ئه‌توانێت به‌ئاسانی هه‌مووشتێک تێکبدات، بۆیه ئه‌وان له‌م قۆناغه‌دا دۆستایه‌تی کورد به‌وه ناگۆڕنه‌وه که شیعه‌گه‌رێتی به‌سه‌ر کورددا زاڵبکه‌ن چونکه پێیان ناکرێت، له‌هه‌مان کاتدا ئه‌وان له‌م ناوچه‌یه کێشه‌یان له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا و عێراق و سوننه‌ی عه‌ره‌بیش هه‌یه، شیعه‌ی ئێرانیش که ئه‌و حه‌شده‌ی دروستکردووه من پێموانییه ئه‌و حه‌شده بتوانێت تا سه‌ر به‌رده‌وامی به‌م حاڵه‌ته‌ی ئێستای بدات، ئه‌وان یان ده‌بێت خۆیان حه‌ل بکه‌ن یان بچنه ناو سیستمی به‌رگری عێراقییه‌وه چونکه ئه‌وانیش کێشه‌یان زۆر بۆ دروستبووه‌و ده‌یان ئاڕاسته‌و مه‌فره‌زه‌یان هه‌یه‌و خۆشیان له‌خۆیان ناڕازین. هاوڵاتی: باسی ململانێی ئه‌مریکاو ئێرانت کرد، ئایا ئه‌و ململانێیه ره‌نگدانه‌وه‌ی نابێت به‌سه‌ر چاره‌سه‌رکردنی پرسی که‌رکوکدا؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌مریکا فشاری خۆی ده‌کات و ئێرانیش فشاری خۆی ده‌کات، ئێستا نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیش هاتوونه‌ته ناوه‌وه، بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی که‌رکوک، چه‌ندین دانیشتن کراوه که هه‌موو ئه‌و دانیشتنانه چاره‌سه‌ری باشن، له‌ئێستادا باسی ئه‌و چاره‌سه‌رانه نه‌که‌م باشه، به‌ڵام دڵنیام له‌داهاتوویه‌کی نزیکدا به‌شێکی زۆری ئه‌و کێشانه چاره‌سه‌ر ده‌بن، هه‌موو پێکهاته‌کان به‌کورد و عه‌ره‌ب و تورکمانه‌وه رایان وایه که پاراستنی که‌رکوک له‌ده‌سه‌ڵاتی خه‌ڵکی که‌رکوک بێت و ئیداره‌ی که‌رکوکیش له‌ده‌ستی خه‌ڵکی شاره‌که‌شدا بێت، لێکتێگه‌یشتن هه‌یه تائه‌م کاته، ده‌کرێت ئه‌مه بکرێته بنه‌مایه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی له‌داهاتوودا ئه‌و ململانێیه به‌شێکی له‌که‌رکوک دووربخرێته‌وه. هاوڵاتی: ناوی تۆ وه‌کو کاندید بۆ پۆستی سه‌رۆکی ده‌سته‌ی ناوچه جێناکۆکه‌کان هاتووه، ده‌کرێت بزانین که‌ی ده‌ستبه‌کار ده‌بیت له‌و پۆسته؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: ئه‌م ده‌سته‌یه‌ی من وەریدەگرم زیاتر په‌یوه‌ندی به‌مادده‌ی 140 و ناوچه جێناکۆکانه‌وه هه‌یه‌و ئیشوکاریشی دۆکیومێنتکردنی ئه‌وراقی خه‌ڵک و نفوزی ئه‌و ناوچانه‌و له‌ده‌ستچوون و به‌رگریکردن له‌خه‌ڵکی ئه‌و ناوچانه‌یه که ناوچه‌ی دابڕێندراون و له‌هه‌مان کاتیشدا هه‌وڵدانه بۆ جێبه‌جێکردنی مادده‌ی 140، له‌ساڵی 2006-ه‌وه له‌لایه‌ن په‌رله‌مانی کوردستانه‌وه یاساو په‌یڕه‌وی بۆ ده‌رکراوه، ئۆفیسی سه‌ره‌کی له‌هه‌ولێره، به‌ڵام نوسینگه‌ی هه‌یه له‌ناوچه‌کانی شنگال، شێخان، مه‌خمور، دوبز، که‌رکوک، دوزو خانه‌قین و هه‌موو ئه‌و شوێنانه ده‌بێت نوسینگه‌ی هه‌بێت که ئیش له‌سه‌ر مادده‌ی 140 و گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و ناوچه دابڕێنراوانه ده‌کات، ئه‌مه لایه‌نی پڕۆتۆکۆڵی و ئیداری و قانونی هه‌یه که ده‌بێت رێکبخرێت و له‌هه‌مان کاتدا گفتوگۆ له‌گه‌ڵ عێراق و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان بکرێت بۆ ئه‌وه‌ی ئیستیحقاقی خه‌ڵکی ئه‌و ناوچانه بگه‌ڕێندرێته‌وه بۆیان، ده‌ستبه‌کاربوونی من زۆر که‌می ماوه، ناتوانم بڵێم سبه‌ی یاخود دوو سبه‌ی، به‌ڵام له‌ئاینده‌یه‌کی نزیکدا من ده‌ستبه‌کارده‌بم و فه‌رمانی دیوانیم بۆ ده‌رده‌چێت و ده‌ست به‌ئیشوکاره‌کان ده‌که‌م. هاوڵاتی: پلانی تۆ بۆ ده‌ستبه‌کاربوون له‌و ده‌سته‌یه چییه؟ پێتوایه بتوانن رۆڵی کاراتر ببینن له‌خوله‌کانی پێشووتر؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: من لێت ناشارمه‌وه هه‌ڵسه‌نگاندنێکم بۆ ئه‌و هه‌ڤاڵانه‌ی پێش من له‌و ده‌سته‌یه بوون، چونکه من به‌کرداری له‌ناو کاره‌که نه‌بووم، به‌ڵام من خه‌ڵکی ناوچه دابڕاوه‌کانم و پێشمه‌رگه‌ی سنووری که‌رکوک بووم و له 2003شه‌وه به‌رپرسیارێتیم له‌که‌رکوک هه‌یه، به‌دڵنیاییه‌وه نه‌هامه‌تییه‌کانی خه‌ڵکی ئه‌م ناوچانه به‌باشی ده‌زانم و خۆم که خه‌ڵکی ئه‌م ناوچانه بم ده‌توانم گڕوتینێک بخه‌مه ناو ئه‌م کاره‌وه‌و بتوانم په‌یوه‌ندییه‌کی به‌هێز له‌گه‌ڵ به‌غدا و یوئێن و هه‌موو شارو شارۆچکه‌کانی ئه‌م ناوچانه دروست بکه‌م و هه‌وڵبده‌ین له‌ڕێگه‌ی ده‌ستووره‌وه ئه‌و مافانه‌ی که پێمان ده‌کرێت ده‌سته‌به‌ری بکه‌ین، تا ئه‌م ساته ناتوانم به ژماره قسه بکه‌م، به‌ڵام ئێمه ئه‌و کاته رووپێوی له‌سه‌ر ئه‌م ناوچانه ده‌که‌ین و رێژه‌ی دانیشتووان وه‌رده‌گرین و رێژه‌ی شارو گوند و لادێکان وه‌رده‌گرین و رێژس زه‌وییه‌کان وه‌رده‌گرین و کاری جددی له‌سه‌ر ده‌که‌ین، یه‌کێک له‌بڕگه بنه‌ڕه‌تییه‌کانی کاره‌کانیشمان ئه‌وه ده‌بێت که هه‌وڵبده‌ین ئه‌و نوسینگانه کارا بکه‌ینه‌وه، بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵک بتوانێت بچێته لایان و سکاڵای خۆیان بکه‌ین و ئێمه‌ش بتوانین وۆرکشۆپی باش بکه‌ین بۆ دروستکردنی لێکتێگه‌یشتن له‌نێوان حکومه‌تی هه‌رێم و حکومه‌تی ناوه‌ند و بتوانین ئه‌و شوێنانه‌ی له‌خه‌ڵکیش داگیرکراون به‌پێ قانون و ده‌ستووری بیگه‌ڕێنینه‌وه. هاوڵاتی: پێتوایه به‌مزووانه پارێزگاری نوێی که‌رکوک ده‌ستبه‌کار ده‌بێت؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: سه‌قفێکی زه‌مه‌نی هه‌یه بۆ ده‌ستپێکردنی گفتوگۆ له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته، به‌ڵام من نامه‌وێت قسه له‌سه‌ر ورده‌کاری ئه‌وه بکه‌م و سه‌قفه زه‌مه‌نییه‌که دیاریبکه‌م چونکه به‌شێک نیم له‌وه‌فده‌که، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا من پێموایه ئه‌گه‌ر هه‌ردوولامان جددی بین له‌و سه‌قفه زه‌مه‌نییه کاره‌که جێبه‌جێ بکه‌ین، به‌ڵام من دڵسۆزی بۆ دۆزه‌که و جددیه‌ت له‌وه‌فدی هه‌ردوولا ده‌بینم، پێشموانییه ئه‌گه‌ر که‌رکوکییه‌ک پارتی بێت یاخود یه‌کێتی بێت یاخود هه‌ر لایه‌نێکی تر بێت که باس بێته سه‌ر که‌رکوک پێموانییه درێغی بکات، که درێغی تائێستا کراوه ره‌نگه فه‌رمانه حیزبییه‌کان بێت که نه‌یهێشتووه‌و ئێمه‌ش و ئه‌وان بگه‌ینه یه‌کتری، به‌ڵام له‌ئێستادا فه‌رمانه حیزبییه‌کان به‌و ئاڕاسته‌یه‌یه و به‌ئومێدم ئه‌مه باش بێت. هاوڵاتی: دانیشتنه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نی تورکمانی و عه‌ره‌بی که‌ی ده‌ستپێده‌کات؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: به‌پێی زانیارییه‌کانی من پێشتر یه‌ک دوو جار دانیشتوون، وه‌فدی پارتی و یه‌کێتی له‌م سبه‌ی یاخود دوو سبه‌ی جارێکی تر پێکه‌وه داده‌نیشن له‌سه‌ر ئه‌و پرسه. هاوڵاتی: له‌ئێستادا باسی گۆڕانکاری له‌پۆستی لێپرسراوی مه‌ڵبه‌ندی که‌رکوک ده‌کرێت، تاچه‌ند پلانێکی له‌و جۆره هه‌یه؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: ئێمه هه‌موومان داوامان له‌کاک ئاسۆ کردووه پلانی دوورکه‌وتنه‌وه‌ی نه‌بێت، چونکه به‌ڕاستی کاک ئاسۆ کارێزمایه‌کی به‌هێزه بۆ که‌رکوک به‌تایبه‌ت بۆ مه‌ڵبه‌ندی که‌رکوک زه‌روره‌تی خۆی هه‌یه، ئێمه داوامان لێکردووه هه‌ر له‌مه‌ڵبه‌ندی که‌رکوک بمێنێته‌وه و کاره‌کانیش جێبه‌جێ بکات، پێشتر که پێکه‌وه ئیشمان کردووه ئێمه به‌ڵێنمان پێدابوو و ئیشوکاری خۆمان به‌جددی ده‌کرد و ئه‌ومان زۆر سه‌رقاڵ نه‌ئه‌کرد به‌ئیشوکاری مه‌ڵبه‌نده‌وه چونکه به‌ڕاستی ئه‌و ئیشوکاری زۆر بوو به‌هۆی ئیشوکاری مه‌کته‌بی سیاسی و پێکهێنانی حکومه‌ت و په‌رله‌مان، ئه‌وانه وایکردبوو که زۆر سه‌رقاڵ ببێت، له‌ئێستاشدا ئیشوکاری که‌رکوک ئیشوکارێکی که‌م نییه‌و زۆره، کاک ئاسۆ ئێستا له‌سه‌فه‌رێکی کورته‌و به‌مزووانه ده‌گه‌ڕێته‌وه‌و درێژه به ئیشوکاری خۆی ده‌دات، ئه‌و هه‌م لێپرسراوی مه‌ڵبه‌نده‌و هه‌م سه‌رپه‌رشتیاری دۆسیه‌ی که‌رکوکه، ئه‌گه‌ر که‌سێک یاخود چه‌ند که‌سێک بکاته سه‌رپه‌رشتیاری مه‌ڵبه‌ند ئه‌وه ده‌وه‌ستێته سه‌رخۆی و تائێستا قسه‌مان له‌سه‌ر ئه‌و بابه‌ته نه‌کردووه‌و جارێ هه‌موومان به‌برایانه ئیشوکاره‌کان ده‌که‌ین، تا ئه‌م ساته‌ش قسه‌مان له‌سه‌ر گۆڕانکاری نه‌کردووه، پێشتر مامۆستا عه‌زیز له‌مه‌ڵبه‌ند بوو ئێستا لای سه‌رۆک کۆماره‌و منیش له‌مه‌ڵبه‌نده‌وه ده‌چمه سه‌ر ئه‌و پۆسته تازه‌یه‌م، دیاره ئه‌م جێگایانه‌ی ئێمه هه‌ر خه‌ڵکێکی بۆ داده‌نێن که ئه‌م ئیشوکارانه بکات، به‌ڵام تائێستا قسه‌مان له‌سه‌ر که‌سێک نه‌کردووه. هاوڵاتی: پێشتر پارتی ده‌یوت نابێت ئه‌و که‌سانه‌ی په‌یوه‌ندییان به رووداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ره‌وه هه‌یه هیچ پۆستێک وه‌ربگرن له‌حکومه‌تی هه‌رێم و له‌که‌رکوکیش، به‌ڵام ئێستا تۆ و خالید شوانی به‌شێک له‌و رووخسارانه‌ی پارتی پێیوابوو به‌شێکن له‌ڕووداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ر هه‌ردووکتان پۆستتان وه‌رگرتووه، ئه‌مه نه‌رمی نواندنه له‌لایه‌ن پارتیه‌وه یان چی؟ ره‌وه‌ند مه‌لا مه‌حمود: ئێمه زۆرجار که‌وتووینه‌ته رووبه‌ڕووی یه‌ک و پێکیه‌وه‌ش هه‌ڵشاخاوین، زۆر جار رووبه‌ڕووی ئه‌و کێشانه بووینه‌ته‌وه و هه‌ندێک جار له‌سه‌ر هه‌ندێک که‌س ئه‌و بابه‌ته ساخ بووه‌ته‌وه، به‌ڵام من پێموایه ئه‌م بابه‌ته ئه‌وه‌نده گرنگ نییه، چونکه ئه‌گه‌ر ئێمه له‌که‌رکوکیش نه‌بین ئه‌وه له‌کابینه وه‌زارییه‌که‌داین، بۆیه له‌وانه‌یه سیاسه‌ی ئه‌و کاته له‌هه‌ردوولامان توندڕه‌وی هه‌بووبێت و له‌لای ئێمه فه‌وزایه‌ک هه‌بووبێت زوو ئیعلانی هه‌ندێک شتمان کردبێت یاخود له‌لای ئه‌وان رووبه‌ڕوونه‌وه‌یه‌ک هه‌بووبێت که هه‌ندێک قسه‌ی ره‌قتریان کردبێت، ئێمه ئه‌وه‌مان تێپه‌ڕاند، ئه‌وه‌ی ئێستا هه‌یه گونجاندنه‌و گونجاوه، من پێموانییه ئه‌وه په‌یوه‌ندی به‌وه‌وه هه‌بێت که ڤیتۆیان هه‌بووبێت له‌سه‌رمان، من خۆم نه‌مبیستووه که هیچ گیتۆیه‌کیان له‌سه‌ر من و خالید شوانی هه‌بووبێت، ئه‌وه‌ی له‌ڕاگه‌یاندنیش ده‌وترێت جیاوازی هه‌یه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌دانوستاندنه‌کاندا هه‌یه، ئه‌وه‌ش ئاساییه که ئێمه‌ش سبه‌ی داوا بکه‌ین پارتی هه‌ر پۆستێکی بوێت له‌که‌رکوک ده‌بێت پرسمان پێبکات بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و که‌سه‌ی پۆسته‌که وه‌رده‌گرێت له‌گه‌ڵ ئێمه‌و ئه‌وانیش بگونجێت، ئه‌وه ئاساییه، گرنگ ئه‌وه‌یه کوردێک بێت و بتوانێت ئیداره‌یه‌کی باش له‌م شاره‌دا بکات.
سامان مەجید مەلا بەختیار بەرپرسی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان سەرەتای ئەم هەفتەیە دەرگای کردەوە لەسەر شەڕێکی کۆنی خۆی لەگەڵ بەرهەم ساڵح، کە ئەوکاتەی هەردووکیان لە ململانێدا بوون بۆ بردنەوەی پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق، یارییەکە لەکاتی خۆیدا لەبەرژەوندی مەلا بەختیاردا نەبوو، بەڵام رکابەرەکەی هەڵکشاند. مەلا بەختیار لە چوارچێوەی پڕۆژەیەکدا کە ٢٠ی ئەم مانگە بۆ هەستانەوەی یەکێتی ئاڕاستەی ئۆرگانەکانی یەکێتی کردوە، تێیدا رەخنەی لە بەرهەم ساڵح سەرۆک کۆمار گرت کە دوای «شکستخواردن»ی لە هەڵبژاردن بەمەبەستی وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆمار گەڕاوەتەوە ناو یەکێتی. ئەو کاتەی کە بەرهەم ساڵح گەڕایەوە مەلا بەختیار یەکێک بوو لە کاندیدانی حزبەکەی بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆمار، بەڵام بە گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح مەلا بەختیار چانسی لەدەستدا، بەتایبەتی کاتێک بەرهەم ساڵح بە فەرمی دەستبەردابوونی خۆی لە حزبە تازەکەی هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادەروەری راگەیاند، کە ئەوەش مەرجی سەرەکی سەرکردایەتی یەکێتی بوو بۆی لەبرامبەر پێدانی پۆستەکە. لیستەکەی بەرهەم ساڵح لەهەڵبژاردنی ١٢ی ئایاری ساڵی رابردوو تەنها دوو کورسی هێنا بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، دواتر دانی بە ئەنجامەکانیدا نەناو رایگەیاند «ساختەکاریی» لەهەڵبژاردنەکاندا کراوە. بەڵام دواتر یەکێتی ئۆفەرێکی خستە بەردەستی ئەویش ئەوە بوو بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان نەکات لە ٣٠ی ئەیلولی رابردوو، لەبەرامبەر پێدانی پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق، کەئەوەش ئەو خەونەی بەرهەم ساڵح بوو کە لە رێگەی لیستەکەیەوە پێی نەگەیشت. مەلا بەختیار لەپرۆژەکەیدا لیستی "هاوپەیمانی" بەرهەم ساڵح بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بە «پۆپۆلیست» و «شکستخواردوو" ناودەبات، ئەگەرچی ئەوان کاتی خۆی رایانگەیاند براوەن و «ساختەکاری»یان بەرامبەر کراوە. بەڵام مەلا بەختیار پێی وایە گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح ناچاریی بووە، چونکە حزبەکانی تریش ئاوڕیان لێنەداوەتەوە. مەلا بەختیار دەڵێت «کە شکستیان خوارد، واقی سیاسییان وڕما... گۆڕان‌و نەوەی نوێ دەرگای پۆستبازییان بۆ نەکردنەوە. تەنها مایەوە ماڵە بابان»، ئەوەش وەکو ئاماژەیەک بۆ گەرانەوەی بۆ یەکێتی. د.رێبوار کەریم مەحمود، کەسی نزیکی د.بەرهەم ساڵح شەممەی رابردوو وەڵامی هێرشەکانی مەلا بەختیاری دایەوە کەهەر ئەو رۆژە کردبوویە سەر بەرهەم ساڵح، لەمیانی پرۆژەکەیدا کە بۆ هەستانەوەی یەکێتی رایگەیاندبوو. لەبەرامبەردا د.رێبوار کەریم مەحمود، لە وتارێکدا کە بۆ هاوڵاتی نارد وەڵامی مەلا بەختیاری دایەوەو وتی «لەچوارچێوەی راگەیاندنی پرۆژەکەی بەڕێز مەلا بەختیار، هێرشێکی هەڵقوڵاو لەخەفەتەوە، بەرامبەر بە د.بەرهەم ساڵح ئەنجامدا.» هەروەها مەلا بەختیاری بەوە تۆمەتبار کردبوو کە نوسینەکەی لەبەرژەوەندی پارتیدا بووە. لەبەرامبەردا دووشەممەی رابردوو مەلا بەختیار وەڵامی رێبوار کەریم مەحمودی دایەوەو وتی کە ناوبراو هەوڵی زۆریدا، بخرێتە ناو لیستی یەکێتی، بەڵام قبوڵ نەکراوە، هەروەهاو وتی کە دواتر «خۆی خزاندە ناو جۆگەی هەلپەرستی و ئێستاش نەهاتۆتە دەرەوە، ئەمە، وتارێکی پڕ لەهەڵەی نوسیوە». مەلا بەختیار لە وەڵامی تۆمەتبارکرنی بە بەرگریکردن لەپارتی. بە پەرلەمانتارەکەی نزیک لە بەرهەم ساڵحی وت "یەک دێڕی شەرمنانە لەئەرشیفت دەربهێنە، کە رەخنەت لەپارتی گرتبێت". وتیشی «سیاسەتی من رونە، کە پەیوەندیی یەکێتی و پارتی بەچارەنوسسازی ئەم قۆناغە دەزانم. مێژووشم ئاشکرایە بۆ بەرگریکردن لەیەکێتی لەبەرامبەر پارتیدا، لەم زاتە دەپرسم: دەی فەرموو یەک دێڕم لەئەرشیفی خۆت بۆ دەربهێنە، کە شەرمنانە، رەخنەیەکیشت لەپارتی و بنەماڵەکەی بارزانی گرتبێ؟» لەکاتێکدا کە شەڕی مەلا بەختیارو بەرهەم ساڵح لەسێبەردا هێشتا گەرمە؛ دەنگی ناڕەزایەتی ئۆرگانەکانی خوارەوەی یەکێتی داگرتووە. چەند رۆژێکە دەنگێکی ناڕەزایەتی لەناو ئۆرگانەکانی خوارەوەی یەکێتی دروست بووە لەچوارچێوەی گروپێکدا بە ناوی "ناوک" کە کورتکراوەی ناوەندی وەستانەوەی یەکێتییە. لە راگەیەنراوی دامەزراندنیدا 9ی تەمووز 2019 بلاوی کردەوە، ناوک رایگەیاند کە ئەوان ئامانجیان "گەڕاندنەوەی هەیبەت"ە بۆ مەكتەبی سیاسی، ئەنجومەنی سەركردایەتی و ئەنجومەنی ناوەند، کە سئ دەزگای دیاری یەکێتین و لە کۆنگرە هەڵبژیردراون. ناوک هەروەها دەڵێت ئامانجیکی تریان بریتیە لە "پەردە هەڵماڵین لەسەر عەیب وعارەكانی ئەو بەرپرسانەی كە لەناو خەڵك، بەهۆی گەندەڵی و خیانەت و خاكفرۆشیی، ناوبانگیان زڕاوەو كاركردن بۆ دەركردنیان و بۆ ئەوەی بدرێنە دادگا." دوای چەند رۆژێک ناوک بەیاننامەیەکی تری دەرکردو رایگەیاند ئامانجیان "ڕزگارکردنی یەکێتیە لەدەستی چەند گروپێكی قۆرخکار کە بازرگانیی بەدەنگی جەماوەرەکەی دەکەن". لەگەڵ بووژاندنەوەی حزبەکەو ئاشتکردنەوەی لەگەڵ خەڵک و کۆتایی هێنانیشە بەدەسەڵاتی دەرەکی بەسەر یەکێتییەوە. - وەڵامەکانی مەلا بەختیار و پەرلەمانتار رێبوار کەریم مەحمود نزیک لە بەرهەم ساڵح - رێبوار کەریم مەحمود: * تێناگەم بۆچی سەرکردەی حزبێک، ئەوەندە ناڕەحەتە بەسەرکەوتنی حزبەکەی لەپرۆسەیەکی دیموکراسیداو بەسەر حزبێکی مونافسیدا؟! * ئەم عەشقی پاشکۆیەتیە بۆ پارتی لەچیەوە هاتوە؟ بۆ هەر ئەبێ پرۆژەکانی پارتی موهیمترو پەسەندکراوتربن؟ * پرۆژەی پارتی بۆ رێکەوتن لەگەڵ یەکێتی لەپرسی سەرۆککۆماردا، پرۆژەی تەسلیمبون بوو. ئەیویست ئێسقانی یەکێتی بهاڕێ. تەنها لەبەرئەوەی د.بەرهەم نەبێ بە سەرۆککۆمار. * بەشێوەیەکی گشتی دۆست و دوژمن، شاهێدی ئەو راستیەن، کە رۆڵی د.بەرهەم ساڵح لەئێستادا باشترین رۆڵەو دەتوانێت لەداهاتوشدا، کاریگەرتر لەئێستا، هەنگاوی گەورەی سیاسی بنێت. مەلا بەختیار: * ئەگەر سوربیت لەسەر ئەوەی گوایە لەپرۆسەیەکی دیموکراسیدا سەرۆکی عێراق هەڵبژێردراوە، من ناچار دەبم راستیەکانی پشتی پەردە بدرکێنم. ئەوکاتە چش، چی دەبێ با ببێ. * فەرموو یەک دێڕم لە ئەرشیفی خۆت بۆ دەربهێنە، کە شەرمنانە، رەخنەیەکیشت لەپارتی و بنەماڵەکەی بارزانی گرتبێ؟ * ئەوانەی ویژدانیان ماوەو ئاگایان لە سیناریۆی چۆنێتی دانانی ئەم سەرۆکەیە، با نەفرەت لەو مێژووە بکەن، کە ئەمانە بینوسن. ئاخر درۆهەڵبەستن بگاتە ئەم رادەیە، ئیتر بڕوانامەو پەرلەمانتاری و پرەنسیپ، خراوەتە ناو چ زەلکاوێکی چەواشەکاریەوە؟ * هەتا نەبوبوی بە ئەندام پەرلەمان، خۆت لەهەموو چەشنە رەخنەیەک دەپاراست. ئێستا موچەکەت و بودجەکەت، دابینکردوە، کەچی بەم چەواشەکاریە، دەتەوێ، چوار ساڵی دوای پەرلەمانتاریەکەت، کارێکی دیکە دەستەبەر بکەیت. تەواوی وردەکاریی شەڕی ئەم دواییەی نیوان هەردولا لەم سێ لینکەی خواردەوەدا بخوێنەرەوە: مەلا بەختیار: سوپاس بۆ هاتنتان و چەواشەكاریش بڵقی سەر زەلكاوە!! رێبوار کەریم محەمود: گەڕانەوە لە کەلاوەکانی دەوروبەرەوە مەلا بەختیار: هێرشدەکاتە سەر بەرهەم ساڵح
سازدانی: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى مه‌کته‌بى سیاسى پارتى ده‌ڵێت کابینه‌کانى پێشووى حکومه‌ت درێژکراوه‌ى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانه‌و ده‌یانه‌وێت له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و گۆڕان خزمه‌تى هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان بکه‌ن. عارف ته‌یفور، ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى پارتى و به‌رپرسى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ ده‌ڵێت له حکومه‌تى ئاینده‌ى خۆجێیى سلێمانى به‌شداریده‌که‌ن و پشکى خۆیان وه‌رده‌گرن و پێشیوایه تا راده‌یه‌کى زۆر ئیرهابى فکرى به‌رانبه‌ر پارتى به‌رده‌وامه. هه‌روه‌ها عارف ته‌یفور زۆر به راشکاوى ئه‌وه ده‌خاته‌ڕوو که ده‌سه‌ڵاتیان له‌پارێزگاى سلێمانیدا نییه بۆ جێبه‌جێکردنى خزمه‌تگوزارییه‌کان و بودجه‌و پاره‌که‌ى لاى یه‌کێتیه و بودجه‌و پاره‌ى هه‌ولێرو دهۆکیش لاى پارتییه. هاوکات جه‌ختله‌وه‌شده‌کاته‌وه وه‌کو مه‌کته‌بى سیاسى پارتى تا حه‌دێکى زۆر له ئه‌داى نێچیرڤان بارزانى رازی بوون له‌سه‌رۆکایه‌تى کابینه‌کانى حکومه‌تدا به‌تایبه‌ت له‌دواى ریفراندۆم که‌حکومه‌تى هه‌رێمى هه‌ستانده‌وه‌و په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تییه‌کانى بنیاتنایه‌وه. هاوڵاتی وه‌کو به‌رپرسی یه‌که‌مى پارتى له‌پارێزگاى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه ئه‌وله‌ویه‌ت و به‌رنامه‌تان چیه بۆ کادرو ئه‌ندامانى خۆتان؟ عارف ته‌یفور: ئێمه وه‌کو پارتى زیاتر له 70 ساڵه له‌مه‌یدانى سیاسیداین له‌ناو میلله‌تى کورد، له‌دواى جه‌نگى جیهانى دووه‌مه‌وه پارتیمان له 16ى ئابی 1946 دامه‌زراوه، له‌بنه‌مادا ئه‌م حزبه دانراوه بۆ ئه‌وه‌ى که به‌شێوه‌یه‌کى ئیختیارى خه‌ڵک کۆبکاته‌وه له رێکخستنێکدا که پارتى دیموکراتى کوردستانه، له‌به‌رئه‌وه لایه‌نگران و پاڵێوراو ئه‌ندام و کادرانمان هه‌یه، ئێمه وه‌کو شانه‌و بنکه‌و ناوچه و لق و ئه‌نجومه‌ن و ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى. ئه‌وله‌ویه‌تى ئێمه بۆ ئه‌وه‌یه بتوانین خزمه‌تى ئه‌م میلله‌ته بکه‌ین رۆشنفکرى بۆ شێوه‌ى کوردایه‌تى بکه‌ین چۆن هه‌مومان له‌یه‌ک نزیکببینه‌وه که ته‌که‌تولێکى کوردایه‌تى وا بکه‌ین که بتوانین خزمه‌ت به‌میلله‌ته‌که‌مان بکه‌ین، ئه‌ندامانى ئێمه ئه‌رکیان ئه‌وه‌یه له‌ناو میلله‌ته‌که‌دا بڵاوببنه‌وه له‌گه‌ڵیاندا هه‌وڵبده‌ن کێشه‌کانیان بۆ چاره‌سه‌ر بکه‌ن و له‌خۆشى و ناخۆشیشیاندا به‌شداربن. وه‌کو پارتى دیموکراتى کوردستان به‌رنامه‌یه‌کى تۆکمه‌مان له‌م سنوره‌دا هه‌یه که‌چۆن بتوانین رێکخستنه‌کانمان به‌ره‌و پێش ببه‌ین، بمانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت له‌سنورى پارێزگاى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه دۆخى ئێمه ئازادى ئه‌وتۆى تێدا نییه‌و سنوره‌که کێشه‌ى زۆره‌و تا ئاستێکى زۆر ئیرهابى فکرى تێدایه بۆ ئێمه‌ى پارتى دروستکراوه، هه‌رچه‌نده له‌و کاته‌وه‌ى ده‌ستبه‌کاربووم تا راده‌یه‌ک کاڵ بۆته‌وه‌و وه‌کو جاران نه‌ماوه، به‌ڵام هێشتا ئیرهابى فکرى به‌رانبه‌ر پارتى به‌رده‌وامه. له‌فه‌رمانگه حکومییه‌کاندا به‌هانه به‌کارمه‌نده‌کان ده‌گرن که ئه‌ندام و لایه‌نگرى پارتین و به‌هانه به‌مامۆستاکان ده‌گرن، له‌به‌رئه‌وه بڕیارمانداوه له‌ئیداره‌ى داهاتووى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه‌دا ئێمه به‌شدارى ته‌واو له‌حکومه‌تى خۆجێیى بکه‌ین و به‌ته‌وافوق له‌گه‌ڵیاندا رێکبکه‌وین له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و پشکى پارتى دیارى بکرێت، ئێستا پارتى له‌سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه ساحێبى فه‌راشێکیش نین. هاوڵاتی پێتوانییه پارتى خۆى ئه‌وه‌ى ره‌تکرده‌وه که به‌شدارى حکومه‌ته خۆجێییه‌کانى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه‌و ئیداره‌ى گه‌رمیان و راپه‌ڕین نه‌کات؟ عارف ته‌یفور: له رابردوودا که گفتوگۆ کراوه له‌سه‌ر به‌شدارى کردنى پارتى، براده‌رانى ئێمه نه‌گه‌شتونه‌ته ئه‌نجام له‌گه‌ڵ یه‌کێتیدا و ره‌تیانکردۆته‌وه، به‌ڵام وه‌کو عارف ته‌یفور که قسه‌م له‌گه‌ڵ مه‌کته‌بى سیاسى پارتى کردووه که ده‌بێت به‌شدارى بکه‌ین له‌هه‌موو جومگه‌کانى حکومه‌تى خۆجێیدا، نیازى ئه‌وه‌مان هه‌یه. به‌هانه‌یه‌ک هه‌یه که‌ده‌وترێت له‌دهۆک بوارمان پێنادرێت بۆیه ئێمه‌ش بوار ناده‌ین پارتى به‌شداربێت، سلێمانى به‌رانبه‌رى هه‌ولێره، له‌هه‌ولێردا یه‌کێتى به‌رێوه‌به‌رى گشتى و پۆستیان زۆره، به‌ڵام ئێمه له‌سلێمانى هیچ که‌سێکمان نییه، ئه‌گه‌ر ده‌ڵێن با له‌دهۆک به‌شدار بین، دهۆک له‌به‌رانبه‌ر گه‌رمیاندایه، ئێمه چیمان ده‌ستکه‌وت له‌گه‌رمیان ئه‌وه‌ش ده‌درێته یه‌کێتى له‌دهۆک. بۆیه به‌جدى ئیشى له‌سه‌ر ده‌که‌ین به‌شدارى بکه‌ین له‌حکومه‌تى خۆجێى ئاینده‌ى پارێزگاى سلێمانیدا. هاوڵاتی خه‌ڵکى سلێمانى گله‌ییه‌کیان له پارتى هه‌یه که چۆن له هه‌ولێر خزمه‌تگوزارییه‌کان جێبه‌جێ کراوه‌و ده‌کرێت، له‌سلێمانى نه‌کراوه؟ تا چه‌ند پارتى له‌مه به‌رپرسیاره که له‌لوتکه‌ى حکومه‌تدا بووه؟ عارف ته‌یفور: ئێمه خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات نه‌بووین له‌پارێزگاى سلێمانى، به‌پێچه‌وانه‌وه له‌ژێر ئیرهابیى فکریداین، ناتوانین بڵێین فڵان شت بکه‌ین، هه‌ربۆیه ده‌مانه‌وێت له حکومه‌تى خۆجێیدا به‌شداربین بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین خزمه‌تێک به‌خه‌ڵکى شارى سلێمانى بکه‌ین. که پارتى دیموکراتى کوردستان دامه‌زراوه له‌سه‌رشانى سلێمانى دامه‌زراوه‌و سلێمانى بربڕه‌پشتى پارتى بووه و شه‌هیده‌کانى که داویه‌تى روون و دیاره، ئێمه سلێمانى ئیهمال ناکه‌ین و زۆر هه‌وڵده‌ده‌ین به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک هاوکارو خزمه‌تگوزارییه‌کان بکه‌ین، به‌ڵام بوارمان نییه. ئێمه له‌ساڵى 1997 بۆ خۆم له لیژنه‌ى ئاشته‌وایى نێوان پارتى و یه‌کێتى بووم که سه‌دو شه‌ش کۆبونه‌وه‌مان کردو گه‌یشتینه ئه‌نجام و رێکه‌وتین که شه‌ڕى ناوخۆمان به‌یه‌کجارى له میلله‌ته‌که‌مان دورخسته‌وه، له‌وێ میزانییه‌مان دابه‌شکرد، بودجه‌ى کوردستانمان به‌ش کرد، له‌سه‌دا 53ى بۆ سنورى پارتى و له‌سه‌دا 47ى بۆ سنورى یه‌کێتى که پارێزگاى سلێمانى و گه‌رمیان و راپه‌ڕینه. له‌وکاته‌وه تا ئێستا پارتى هه‌ڵسوکه‌وتى به‌پشکى بودجه‌ى هه‌ولێرو دهۆکه‌وه کردووه‌و خزمه‌تى ئه‌و دوو پارێزگایه‌ى پێکردووه‌و توانیویه‌تى چى پێکرابێت کردویه‌تى و درێغى نه‌کردووه، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتى ئه‌وه‌ى نه‌بووه ئه‌و پشکى بودجه‌یه‌ى بۆ پارێزگاى سلێمانى و گه‌رمیان و راپه‌ڕین دراوه‌ته یه‌کێتى هه‌ڵسوکه‌وتى پێوه‌بکات و بودجه‌که ته‌سلیمى یه‌کێتى کراوه جا باشى تێدا کردبێت یا خراپى تێدا کردبێت واقعه‌که دیاره. له‌ڕاستیدا ئێمه وه‌کو به‌رپرسانى پارتى دۆخى سلێمانى ده‌بینین که له‌دۆخێکى زۆر خراپدایه‌و بێ خزمه‌تگوزاریه‌و کێشه‌ى زۆره، هه‌تا له رووى ئه‌منییه‌وه دۆخى باش نییه، پارتى ده‌بێت چیتر ئه‌و دوورکه‌وتنه‌وه‌یه‌ى نه‌مێنێت له‌گه‌ڵ سلێمانى و ده‌بێت له‌گه‌ڵیاندا بێت تا ئاستى خزمه‌تگوزارییه‌کان باش بکه‌ین وه‌ک هه‌ولێرو دهۆک، ناکرێت پاره به کاش ته‌سلیم بکه‌ین و بڕوات و نه‌زانین ئه‌و پاره‌و بودجه‌یه چى لێده‌کرێت، نیازمان ئه‌وه‌یه له‌کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمدا به‌هاوکارى براده‌رانى یه‌کێتى و گۆڕان بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین خزمه‌ت به سلێمانى بکه‌ین. پارتى ئه‌مجاره په‌یوه‌سته به‌وه‌ى له‌پارێزگاى سلێمانى له‌پۆسته گرنگه‌کاندا خه‌ڵکى شارى سلێمانى دابنێت، له کابینه‌ى نۆیه‌مدا که‌دانراوه تائاستێک چه‌ند وه‌زیرێک خه‌ڵکى سلێمانین خزمه‌ت به‌شاره‌که بکه‌ن. هاوڵاتی چیتان کردووه بۆ که‌سوکارى شه‌هیدانى پارێزگاى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه که به‌شێکیان گلله‌یتان لێده‌که‌ن؟ عارف ته‌یفور: هه‌رچى بکه‌ین بۆ شه‌هیدانى پارتى وه‌ک ئه‌وه وایه هیچمان بۆیان نه‌کردبێت، به‌ڵام ئه‌توانم بڵێم له‌سنورى پارێ.گاى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه یه‌ک ماڵه شه‌هید نه‌ماوه خانووى وه‌رنه‌گرتبێت و هه‌مووى وه‌ریگرتووه، ته‌نها له‌ناوچه‌ى قوره‌له‌یسى 500 خانومان هه‌یه ئیشى تیا ده‌که‌ن و له‌سه‌دا 70ى ته‌واوبووه‌و ئومێده‌وارین تاکۆتایى ساڵ له‌سه‌دا 30یه‌که‌ى دیکه‌ى ته‌واو بکرێت. له رانیه‌و قه‌ڵادزێ و چه‌مچه‌ماڵ و گه‌رمیان، له‌ناوشارى سلێمانى و شارباژێر هیچ که‌سێک نه‌ماوه خانووى وه‌رنه‌گرتبێت. شه‌هیدى ئێمه هه‌رچیه‌کیان بۆ بکه‌ین هه‌ر که‌مه، ئێمه له رێگه‌ى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌و مه‌کته‌بى سیاسى پارتییه‌وه هاوکارى بۆ نه‌خۆش و په‌ککه‌وته‌کانیان ئه‌وه‌ى له‌توانادا بێت هاوکارى ماددیشیان کراوه‌و درێغیمان بۆ نه‌کردووه، ئه‌گه‌ر گلله‌یش بکه‌ن مافى خۆیانه چونکه ئه‌وان ئازیزترین که‌سیان له‌ده‌ستداوه‌و ده‌بێت ئێمه شوێنێکى تایبه‌ت بۆ که‌سوکارى شه‌هیدان دابنێین و هه‌تا جه‌نابى کاک مه‌سعود فه‌رمانى کردووه که نابێت هیچ ماڵه شه‌هیدێک بمێنێته‌وه بێ خانوو بێت. هاوڵاتی کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم لاى پارتى درێژکراوه‌ى کابینه‌کانى پێشترن که نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکایه‌تى کردووه؟ عارف ته‌یفور: هه‌مان کابینه‌ن و درێژکراوه‌ى کابینه‌کانى پێشترن، به‌ڵام کاک مه‌سرور پرۆگرامێکى هه‌یه که ده‌یه‌وێت ئه‌مجاره زیاتر ته‌رکیز له‌سه‌ر ئه‌وه‌د ه‌کات که گه‌نده‌ڵى نه‌هێڵێت، سیستم و رێکخستنێکى باش دابنرێت له‌حکومه‌ت بۆ ئیداره‌دانى ته‌واوى حکومه‌ت و وه‌زاره‌ته‌کان، ئومێده‌وارم سه‌رکه‌وتوو بێت گه‌لى کوردو هه‌موو لایه‌ک هاوکارى بن، نیه‌تى جددى هه‌یه بۆ باشکردن و چاککردنى هه‌موو کێشه‌کان. ئه‌گه‌ر لێى تێک نه‌ده‌ن بڕیاروایه له‌کابینه‌کانى پێشتر کارى باشتر بکات، چه‌ند په‌رله‌مانتارێک له‌به‌غدا که ئێمه به‌خۆفرۆش هه‌ژماریان ده‌که‌ین، ئه‌وانه به‌هه‌موو هه‌وڵێک ده‌یانه‌وێت حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌زێت بده‌ن وا ده‌زانن ئه‌م کوردستان و حکومه‌تى هه‌رێمه ته‌نها پارتییه، له‌کاتێکدا حکومه‌تى هه‌رێم چه‌ند لایه‌نێک تێیدا به‌شداره، له‌لایه‌ک هه‌وڵده‌ده‌ن خه‌ڵک موچه‌ى بۆ نه‌یات و بودجه‌ى ببڕدرێت، بۆ خۆشیان خه‌ڵکى سلێمانین و پێش هه‌موو شوێنێک سلێمانى موچه‌ى ده‌بڕدرێت، ئه‌مان توشى قه‌یران ده‌بن، له‌به‌رئه‌وه ئه‌وانه ئه‌و رۆڵه خراپه ده‌بینن له‌به‌غدا، به‌ڵام ئومێدمان ئه‌وەیە عادل عه‌بدولمه‌هدى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق گوێ له‌وانه نه‌گرێت بۆ خۆى به‌شاره‌زایى بڕیار بدات له‌گه‌ڵ حکومه‌تى هه‌رێم تا کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکه‌ن. هاوڵاتی په‌رله‌مانى عێراق بڕیاریدا هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان له‌که‌رکوک ئه‌نجامبدرێت، بۆچى فراکسیۆنى پارتى کشانه‌وه‌و ده‌نگیان پێنه‌دا؟ له‌کاتێکدا پارتى و یه‌کێتى رێکه‌وتوون له‌سه‌ر دانانى پارێزگاری که‌رکوک، ئه‌م هه‌ڵوێسته‌تان کاریگه‌رى نابێت؟ عارف ته‌یفور: ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین له‌که‌رکوک هه‌ڵبژاردن بکرێت، پارێزگارى که‌رکوک له‌سه‌رى رێکه‌وتووین و کێشه‌ى تێدا نییه کاتێکى گونجاو دروست ببێت پارێزگارى که‌رکوک داده‌نرێت و ده‌که‌وێته کار، وه‌کو پارتى بۆچونمان وایه که پارێزگارێک هه‌رچه‌نده به‌هێز بێت ئه‌نجومه‌نى پارێزگا به‌هێز بێت له‌م کاته‌ى که‌رکوکدا ناتوانێت رۆڵى خۆى ببینێت، چونکه ئه‌مڕۆ له که‌رکوک حه‌شدى شه‌عبى و سوپاى عێراق حکوم ده‌کات، داوامان ئه‌وه‌یه دۆخى که‌رکوک چاره‌سه‌ر ببێت و بیگه‌یه‌نینه‌وه دۆخى پێش 2014 ئه‌وسا ئه‌وکاته رێکبکه‌وین و به‌شداریش بکه‌ین له‌هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگادا. ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ى فراکسیۆنى پارتى که رۆژى دووشه‌ممه‌ى رابردوو وه‌رمانگرت عه‌ره‌به‌کان ته‌پکه‌یان بۆ کورد ناوه‌ته‌وه که کێشه‌ى زۆرى ده‌خه‌نه رێگا بۆ ئه‌وه‌ى نفوسى کورد که‌م بکه‌نه‌وه‌و هه‌ست ده‌که‌ین غه‌در له‌کورد ده‌کرێت، بۆیه فراکسیۆنى پارتى ئه‌و هه‌ڵوێسته‌یان وه‌رگرتووه، مه‌سه‌له‌ن نوێکردنه‌وه‌ى تۆمارى ده‌نگده‌ران که بزانرێت له 2003وه کێ هاتۆته‌وه که‌رکوک، خه‌ڵک له‌دواى 2003 گه‌ڕاونه‌ته‌وه که‌رکوک، بۆخۆم نفوسم که‌رکوکه له2003 وه گه‌ڕاومه‌ته‌وه، ته‌نانه‌ت 65 هه‌زار عه‌ره‌بى دیکه هاتونه‌ته که‌رکوک که هه‌ژمار بکرێن بۆ کاتى ده‌نگدان له‌هه‌ڵبژاردندا، ئێمه دادپه‌روه‌ریمان تێدا نه‌دى و بڕیارى سه‌رکردایه‌تى ئاراسته‌ى فراکسیۆنى کردبوو بکشێنه‌وه. باره‌گاى حه‌شدى شه‌عبى و سوپاى عێراق له‌ناو که‌رکوکدان و ئێمه تائێستا نه‌مانتوانیوه باره‌گاکانمان بکه‌ینه‌وه ته‌نانه‌ت نابێت ئاڵاى کوردستان له‌سه‌ر باره‌گایه‌ک هه‌ڵبکرێت یان ده‌بێت به‌دزییه‌وه ئه‌گه‌ر بهێڵن ئاڵایه‌کى کوردستان هه‌ڵبکه‌یت، به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک سوودى نابێت به‌و دۆخه‌وه بچینه‌وه که‌رکوک. هاوڵاتی ئه‌گه‌ر بێتو هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا له‌که‌رکوک ئه‌نجام بدرێت، پارتى به‌شدارى ده‌کات؟ عارف ته‌یفور: جارێ نازانم به‌شدارى ده‌که‌ین یان نا، ئه‌گه‌ر لیستێکى هاوبه‌ش پێکبهێندرێت ته‌وافوقى له‌سه‌ر بکرێت به‌ته‌کید ره‌نگه به‌شدارى تێدا بکه‌ین. هاوڵاتی نه‌جمه‌دین که‌ریم رایگه‌یاندووه که لیستى ده‌بێت بۆ ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک، به‌شێک له‌چاودێرى سیاسى ده‌ڵێن لیسته‌که‌ى لیستى سێبه‌رى پارتییه که‌ئێستا نزیکه له‌پارتییه‌وه؟ عارف ته‌یفور: نه‌جمه‌دین که‌ریم وه‌کو پارێزگارى که‌رکوک به ره‌سمى ماوه‌و ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتیه و ئیمتیازاتى خۆى هه‌یه، بۆیه زۆر به حه‌قى خۆى ده‌زانین تواناى ئه‌وه‌ى هه‌یه لیستێکى به‌جیا هه‌بێت بۆ که‌رکوک، ئێمه پیرۆزبایى لێده‌که‌ین سه‌رکه‌وتوو بێت، مه‌رج نییه به‌هاندانى پارتى بێت. ئه‌مڕۆ نه‌جمه‌دین که‌ریم به‌پاڵپشتى ریفراندۆم داده‌نرێت هه‌رچه‌نده هه‌موو پارتیان کردووه به‌خاوه‌نى ریفراندۆم له‌کاتێکدا هه‌موو ده‌نگیان بۆداو پاڵپشتیان کرد، به‌ڵام که‌ئه‌م دۆخه هات هه‌موو لێى دورکه‌وتنه‌وه‌و خۆیان لێ بێبه‌رى کردووه، پارتیش مایه‌وه به‌ته‌نها تا ئێستاش به‌رگرى له ریفراندۆم ده‌که‌ین، نه‌جمه‌دین که‌ریم به‌جددى به‌رگرى له ریفراندۆم کردووه، دژى 16ى ئۆکتۆبه‌ره‌و خه‌رنجه‌رێک بوو له‌پشتى کورد دراو ئه‌نجامه‌که‌شى دیاره، بۆیه پشتگیرى هه‌موو که‌سێک ده‌که‌ین که خاوه‌نى ئه‌و بیروبۆچونانه بێت و که‌رکوک به‌کوردستان بزانێت. هاوڵاتی وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى تورکیا داواى له‌هه‌ولێرو به‌غدا کرد که به‌هاوبه‌شى ئۆپه‌راسیۆن دژى په‌که‌که ئه‌نجام بده‌ن، پێتوایه تورکیا ئه‌م داوایه له‌پارتى ده‌کات؟ عارف ته‌یفور: ئه‌م داوایه‌ى تورکیا زۆر ده‌مێکه‌و تازه نییه و زۆر هه‌وڵیانداوه پارتى به‌شداربێت له‌و ئۆپه‌راسیۆن و عه‌مه‌لیانه‌دا، به‌ڵام پارتى و به‌تایبه‌ت کاک مه‌سعود بڕیاریداوه که شه‌ڕى کورد نه‌کات، هه‌رچه‌نده په‌که‌که هاتووه ته‌عداى کردووه‌و ره‌نگه خه‌ڵک لاى ئێمه هه‌بێت که بڵێت با ده‌ریانبکه‌ین و چه‌ند جارێکیش ده‌رمانکردوون، به‌ڵام جه‌نابى کاک مه‌سعود رازى نییه به‌وه، به‌ڵام داواى ئه‌وه‌مان کردووه که‌بچنه‌وه شوێنى خۆیان و دووربکه‌ونه‌وه له وه‌زعى کوردستان. زیاتر له 500 تا 700 گوند به‌هۆى بوونى په‌که‌که‌وه چۆڵکراون، چونکه فرۆکه‌ى تورکیا تا دوو رۆژى رابردوو سنورى ئامێدى بۆردومان کردووه، له‌به‌رئه‌وه په‌که‌که ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر کوردایه‌تى ره‌سه‌ن کارده‌کات، هه‌رچه‌نده خۆیان ده‌ڵێن ئێمه مه‌سه‌له‌ى کوردایه‌تیمان واز لێهێناوه‌و عاله‌م رزگار ده‌که‌ین له‌سه‌ر حسابى میلله‌تى کوردى قوڕبه‌سه‌ر، بابچنه‌وه شوێنى خۆیان ئێمه ده‌ستخۆشیان لێده‌که‌ین، به‌ڵام ئه‌وه‌ى ئێستا ته‌عدا کردنه له‌میلله‌تى کورد ئه‌م وه‌زعه‌ى له‌کوردستاندا دروستبووه به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ده‌یانه‌وێت له‌ناوى به‌رن و ده‌ستى تورکیا رابکێشن و تورکیا زاتر بهێننه ناو کوردستانه‌وه. هاوڵاتی ئه‌م په‌یامه‌ى ئێوه به روونى به‌په‌که‌که گهی‌شتووه؟ عارف ته‌یفور: نه‌ک په‌یامیان بۆچووه، رجایان لێکراوه دووربکه‌ونه‌وه‌و ئیستغلالى ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ى کاک مه‌سعود بارزانى مه‌که‌ن که‌ده‌ڵێت شه‌ڕى کورد و کورد ناکه‌م، بۆخۆتان بڕۆنه‌وه شوێنى خۆتان و کارى خۆتان بکه‌ن، نه‌ک له‌سه‌ر حسابى هه‌رێمى کوردستان دژایه‌تى تورکیا بکه‌ن. هاوڵاتی ئه‌و روداوه‌ى کوشتنى جێگرى کونسوڵى تورکیا کاریگه‌رى سلبى دروستکردووه له‌نێوان هه‌رێم و تورکیا؟ عارف ته‌یفور: کاریگه‌رى ده‌بێت، ده‌یانه‌وێت بڵێن هه‌رێمى کوردستان تیرۆرى تێدایه‌و خه‌ڵک ده‌کوژرێت بۆ ئه‌وه‌ى بەرژەوەندی کۆمپانیاکان و هه‌رێمى کوردستان تێکبده‌ن واى لێبکه‌ن و کۆمپانیاکان ئارامى و ئاسایش نییه، بۆیه ئه‌و کرده‌وه‌یه‌یان کردووه، ئامانجێکى دیکه بۆ ئه‌وه بووه که بۆ تێکدانى نێوان تورکیا و پارتییه ببێت به هۆکارى ئه‌وه‌ى تورکیا وا لێبکه‌ن تاکو هه‌ولێرى بهێنن سبه‌ینێ وا له تورکیا بکه‌ن هێزى سه‌ربازى بهێنێت بۆ ئه‌وه‌ى پارێزگارى له‌کونسوڵیه‌تى وڵاته‌که‌ى بکات له‌هه‌ولێر. باوه‌ڕناکه‌م ئه‌و روداوه کاریگه‌رى نه‌رێنى له‌نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و تورکیا دروستبکات، چونکه تورکیا تێدە‌گات له رووداوه‌که. هاوڵاتی له‌ئه‌داى نێچیرڤان بارزانى له‌سه‌رۆکایه‌تى کابینه‌کانى حکومه‌ت رازین وه‌ک مه‌کته‌بى سیاسى پارتى؟ عارف ته‌یفور: وه‌کو مه‌کته‌بى سیاسى پارتى دیموکراتى کوردستان له‌ئه‌داى کاک نێچیرڤان تا حه‌دێکى زۆر رازیبووین، به‌تایبه‌تى دواى ریفراندۆم تووشى قه‌یرانێکى زۆر گه‌وره‌بووین، کاک نێچیرڤان توانى رۆڵى سه‌ره‌کى ببینێت له‌گه‌ڕانه‌وه‌ى په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و هه‌ستانه‌وه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم له‌ئاستى نێوده‌وڵه‌تیدا، توانى به‌ماوه‌یه‌کى زۆر که‌م په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان بینابکاته‌وه، په‌یوه‌ندییه‌کان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق باشبکاته‌وه، به راستى نێچیرڤان بارزانى ئه‌ندازیارێکى زۆر گرنگ بوو له هه‌ستانه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان و په‌یوه‌ندییه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و په‌یوه‌ندییه‌کان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراقدا، خۆتان ده‌زانن دواى ریفراندۆم دوژمنانى کورد هه‌تا هه‌ندێ له دۆسته‌کانمان مامه‌ڵه‌یان خراپ بوو، نێچیرڤان بارزانى هه‌مووى رێکخسته‌وه‌و کارى زۆر باشى کردووه و سه‌رکه‌وتوو بووه تا ئه‌و رۆژه‌ى حکومه‌تى جێهێشتووه‌و ده‌توانێت وه‌ک سه‌رۆکى هه‌رێم رۆڵى زۆر باش ببینێت و بوارى هه‌یه په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان بباته ئاستێکى باش و چووه فه‌ره‌نساو له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى فه‌ره‌نسا کۆببێته‌وه که‌یه‌کێکه له‌وڵاته گه‌وره‌کانى جیهان. هاوڵاتی ماوه‌یه‌کى زۆر له‌به‌غدا بوویت و ئه‌زمون هه‌یه، هه‌رێمى کوردستان نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکات باشتره یا خۆى بیفرۆشێت و چاوه‌ڕێى به‌غدا نه‌کات بۆ دابینکردنى بودجه‌و موچه؟ عارف ته‌یفور: ئێمه زۆرمان پێباشه ئه‌گه‌ر حکومه‌تى عێراق ده‌چێته ژێر ئه‌و باره‌ى میزانییه‌ى هه‌رێم به ته‌واوى بنێرێت له‌سه‌دا 17% به‌ڕێکوپێکى بنێرێت له‌هه‌موو روویه‌که‌وه ته‌حه‌مولى قه‌رزه‌کان و کێشه‌کانى کورد بگرێته ئه‌ستۆ، ئه‌و قه‌یرانه‌ى که حکومه‌تى عێراقى بۆى دروستکردووین که مالیکى بودجه‌ى هه‌رێمى بڕى، تائێستا 24 ملیار دۆلار قه‌رزاری شوێنه‌کانین، ئه‌گه‌ر حکومه‌تى عێراق هه‌ژمارى ده‌رهێنانى نه‌وتى هه‌رێم بکات له 2014وه که‌چه‌ند نه‌وت فرۆشراوه ناگاته 10 ملیار دۆلارێک، که‌واته حکومه‌تى عێراق 14 ملیار دۆلار قه‌رزاره، حکومه‌تى عێراقى ده‌بێت بیداته هه‌رێم و ته‌حه‌مولى به‌رپرسیارێتى خۆى بکات که‌کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان کارده‌که‌ن و ئیشیان تێداکردووه‌و ئیستحقاقه‌کانیان بداته‌وه، وه‌کو پارتى رازى ده‌بین. به‌ڵام چاره‌سه‌رى کێشه‌ى بنه‌ڕه‌تى دۆسیه‌ى نه‌وت له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق ئه‌وه‌یه یاساى نه‌وت و غاز ده‌ربکرێت له‌ئه‌نجومه‌نى په‌رله‌مانى عێراق، ئێمه ئه‌وکاته‌ى که له‌وێ بووین زۆر هه‌وڵمان بۆداو خه‌ریکى بووین، به‌ڵام کوتله شیعییه‌کان کشانه‌وه لێى و نه‌توانرا یاساى بۆ ده‌ربکه‌ین و نه‌گه‌شتینه ئه‌نجام. حه‌یده‌ر عه‌بادى رۆڵى خراپى هه‌بوو له‌ده‌رنه‌کردنى یاساى نه‌وت و غاز، بۆیه نه‌مانتوانى یاساى بۆ ده‌ربکه‌ین که رێکخستنى ده‌رهێنانى نه‌وتى کوردستان که‌حه‌ق ده‌دات به‌میلله‌تى کورد که بۆخۆى نه‌وت ده‌ربهێنێت بیفرۆشێت.
ئارا ئیبراهیم لایه‌نه‌کانى ئۆپۆزسیۆن ده‌یانه‌وێت خۆیان رێکبخه‌نه‌وه‌و کارى هاوبه‌ش پێکه‌وه بکه‌ن تا متمانه له‌نێوانیاندا دروست بێت و له ئاینده‌دا به بڕیارى سیاسى حزبه‌کانیان حکومه‌تى سێبه‌ر پێکبهێنن به‌هاوکارى رێکخراوه‌کانى مه‌ده‌نى و شاره‌زایان. هه‌ریه‌ک له‌لایه‌نه‌کانى( کۆمه‌ڵ، نه‌وه‌ى نوێ، یه‌کگرتوو، شیوعى) که خاوه‌نى 21 کورسین له په‌رله‌مانى کوردستاندا ئۆپۆزسیۆنن و له‌به‌رانبه‌ر 90 کورسى (پارتى، یه‌کێتى، گۆڕان، سۆسیالیست، تورکمان، مه‌سیحییه‌کان، ئه‌رمه‌ن) که به‌شدارن له کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمدا. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ ده‌ڵێت بیرۆکه‌ى پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر یا ئه‌نجومه‌نێکى هاوبه‌ش له‌نێوان لایه‌نه‌کانى ئۆپۆزسیۆن کاریگه‌رى زیاتر دروست ده‌کات. موسلیم عه‌بدوڵا له‌لێدوانێکدا بهھاوڵاتی وت «له‌ناو فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ گفتوگۆمان له‌سه‌ر ئه‌وه کردووه که چۆن و به چ شێوازێک چاودێرى وردى حکومه‌ت بکه‌ین و پرۆژه‌یه‌کم پێشکه‌ش کردووه که ئه‌نجومه‌نێک پێکبهێندرێت فراکسیۆنه‌کانى ئۆپۆزسیۆن له خۆبگرێت تا پێکه‌وه پرۆژه‌ى هاوبه‌شمان هه‌بێت له‌ناو په‌رله‌ماندا و چاودێرى حکومه‌ت بکه‌ین». ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، فراکسیۆنه‌کانى ئۆپۆزسیۆن ده‌توانن گفتوگۆ له‌سه‌ر پرۆژه‌ى هاوبه‌شى حکومه‌تى سێبه‌ر بکه‌ن، «به‌ڵام پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر یان ئه‌نجومه‌نێکى هاوبه‌ش پێویستى به بڕیارى سیاسى حزبه‌کانه و فراکسیۆنه‌کان ناتوانن به‌بێ گه‌رانه‌وه بۆ سه‌رکردایه‌تى بڕیارى له‌سه‌ر بده‌ن». ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى کۆمه‌ڵ جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه ئۆپۆزسیۆن له‌هه‌رێمى کوردستاندا بیه‌وێت کاریگه‌ر بێت کارکردن به‌جیا و هه‌ر یه‌که‌و لاى خۆیه‌وه ناتوانێت وه‌ک پێویست کاریگه‌ر بێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێکه‌وه بڕیارو پرۆژه‌ى هاوبه‌ش ئاماده بکه‌ن کاریگه‌رى زیاترى ده‌بێت له‌سه‌ر باشکردنى دۆخى هاوڵاتیان و پێشکه‌شکردنى خزمه‌تگوزارییه‌کان. عه‌بدولستار مه‌جید، سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ پێیوایه، ده‌بێت قۆناغى یه‌که‌م فراکسیۆنه‌کان کارى هاوبه‌ش پێکه‌وه بکه‌ن تا چاودێریکردنى توندى حکومه‌ت و وه‌زاره‌ته‌کان بکرێت و متمانه‌ى نێوان ئۆپۆزسیۆن بگاته ئاستێکى به‌رز، پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر هه‌نگاوێکى به‌سوده بۆ هه‌رێمى کوردستان ئه‌مه ده‌که‌وێته قۆناغێکى دیکه«. باسى له‌وه‌شکرد، په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ و یه‌کگرتوو زۆر باشه گفتوگۆو قسه‌یان کردووه‌و تا ئۆپۆزسیۆن خۆى رێکبخاته‌وه. تا ئێستا هێزه ئۆپۆزسیۆنه‌کان پێکه‌وه هیچ پڕۆژه‌یه‌کیان پێشکه‌ش به په‌رله‌مان نه‌کردووه، به‌ڵام له هه‌ندێک پرسدا که له‌په‌رله‌مان خرایه ده‌نگدانه‌وه تاڕاده‌یه‌ک هاوڕابوون. جێگرى سه‌رۆکى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ ده‌ڵێت په‌رته‌وازه‌یى ئۆپۆزسیۆن لاواز ده‌کات و پێشوازى له‌هه‌وڵى کارى هاوبه‌ش و پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر ده‌که‌ن. کاوه عه‌بدولقادر، له‌لێدوانێکدا بهھاوڵاتی وت «کارى هاوبه‌ش و هه‌تا فراکسیۆنى هاوبه‌شیش له‌نێوان فراکسیۆنه‌کانى ئۆپۆزسیۆن بیرۆکه‌ى نه‌وه‌ى نوێ بووه و دواى ده‌رچونى ئه‌نجامه‌کان ده‌ستپێشخه‌ریمان بۆ لایه‌نه‌کان کرد و ئه‌وکات هیچ ئه‌نجامێکى دڵخۆشکه‌رمان وه‌رنه‌گرت و وه‌ڵامى ئیجابیان نه‌بوو». جێگرى سه‌رۆکى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر بڕیارى سیاسى سه‌رکردایه‌تى حزبه‌کانى ده‌وێت له‌گه‌ڵ میکانیزم و چۆنێتى کارى هاوبه‌ش «کاریگه‌رى ئۆپۆزسیۆن به ژماره‌ى کورسى نییه به پرۆژه و ئه‌و به‌رنامانه‌یه که ئۆپۆزسیۆن پێشکه‌شى ده‌کات». تا ئێستا له هه‌رێمى کوردستان به‌درێژایی کارکردنیان له‌خوله جیاوازه‌کانى په‌رله‌مان حکومه‌تى سێبه‌ریان دروستنه‌کردووه، که شێوازێکه بۆ چاودێریکردنى حکومه‌ت و له‌به‌رانبه‌ر هه‌ر وه‌زاره‌تێکدا وه‌زاره‌تێکى سێبه‌ر پێکده‌هێنرێت. یه‌کگرتووى ئیسلامى کوردستان که فراکسیۆنه‌که‌ى خاوه‌نى پێنج کورسى په‌رله‌مانه له‌گه‌ڵ کارى هاوبه‌ش و تاوتوێکردنى پرسی پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ردان. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌لێدوانێکدا بهھاوڵاتی وت «فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ بیرۆکه‌یه‌کیان هه‌بووه بۆ پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر، چه‌ند گفتوگۆیه‌کمان کردووه له‌گه‌ڵیاندا، به‌ڵام هێشتا قۆناغى گفتوگۆکان له‌سه‌ره‌تادایه«. پێشیوابوو ئۆپۆزسیۆن پێویستى به‌وه‌یه پرۆژه‌ى هاوبه‌شیان هه‌بێت و کارکردن به جیا لاوازى ده‌کات «ده‌توانین له‌نێوان فراکسیۆنه‌کانى ئۆپۆزسیۆن تاوتوێى پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر بکه‌ین و پرۆژه‌ى بۆ گه‌ڵاڵه بکه‌ین، به شتێکى باشى ده‌زانین بۆ چاودێرى کردنى زیاترى حکومه‌ت». رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى که به‌ده‌سه‌ڵاتى پێنجه‌م داده‌نرێن پشتیوانى پێکهێنانى حکومه‌تى سێبه‌ر ده‌که‌ن، تا لایه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌کان بتوانن باشتر چاودێرى حکومه‌ت بکه‌ن. ئارام جه‌مال، به‌رێوه‌به‌رى په‌یمانگاى کوردى بۆ هه‌ڵبژاردن، له‌لێدوانێکدا بهھاوڵاتی وت «له‌زۆرێک له وڵاته پێشکه‌وتووه‌کاندا حکومه‌تى سێبه‌ر بوونى هه‌یه‌و له وڵاتێکى وه‌کو به‌ریتانیادا سه‌رۆکى لایه‌نى ئۆپۆزسیۆن کۆبونه‌وه له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى حکومه‌تدا ده‌کات و پرۆژه‌کانى ئۆپۆزسیۆنى پێشکه‌ش ده‌کات تا حکومه‌ت کارى له‌سه‌ر بکات، به‌ڵام له هه‌رێمى کوردستاندا تا ئێستا بیر له‌وه نه‌کراوه‌ته‌وه ئۆپۆزسیۆن چۆن کاریگه‌رى له‌سه‌ر حکومه‌ت دروست بکات». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه ئه‌گه‌ر لایه‌نه‌کانى ئۆپۆزسیۆن یه‌ک هه‌ڵوێست بن و پرۆژه‌ى حکومه‌تى سێبه‌ر تاوتوێ بکه‌ن، وه‌ک رێکخراوه‌کانى کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نى هه‌ریه‌که و له بوارى خۆیدا هاوکارو پشتیوانیان ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌مه پێویستى به ئه‌نجامدانى کۆڕو دیبه‌ت هه‌یه که ئه‌رکى حکومه‌تى سێبه‌ر دیارى بکرێت و شاره‌زایانى بواره جیاوازه‌کان تێیدا به‌شداربن و کاریگه‌ریان هه‌بێت. به‌رێوه‌به‌رى په‌یمانگاى کوردى بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کان ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆن بیر له حکومه‌تى سێبه‌ر بکه‌نه‌وه ده‌توانن سوود له خه‌ڵکانى شاره‌زاو پسپۆرى بواره جیاوازه‌کان بکه‌ن و حکومه‌ته سێبه‌ره‌که ئامانجى خۆى بپێکێت. به‌راورد به خوله‌کانى پێشووى په‌رله‌مان، ئۆپۆزسیۆنى ئه‌م خوله خاوه‌نى کورسی که‌مه، که به‌وته‌ى پسپۆڕێکى زانسته سیاسییه‌کان ئه‌وه‌ش واده‌کات ئه‌گه‌ر خۆیان رێکنه‌خه‌وه کاریگه‌رییان نه‌بێت. شۆڕش حه‌سه‌ن، مامۆستاى زانسته سیاسییه‌کان له زانکۆى سلێمانى له‌لێدوانێکدا بهھاوڵاتی وت «ئه‌و ئۆپۆزسیۆنه‌ى ئێستا له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌یه ژماره‌ى کورسیه‌کانى که‌من و ناتوانن کاریگه‌ریان هه‌بێت و رێگرى له پرۆژه یاساکان بکه‌ن له‌په‌رله‌ماندا، ئۆپۆزسیۆن له 2009 کاریگه‌رى هه‌بوو که بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان خاوه‌نى 25 کورسى بوو». ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه ئه‌گه‌ر ئۆپۆزسیۆن بیه‌وێت ئه‌ڵته‌رناتیڤى بۆ هه‌موو پرسه سیاسى و ئابووریی و په‌یوه‌ندییه‌کان هه‌بێت «ده‌بێت خاوه‌ن پرۆژه‌ى به‌دیل بن له‌به‌رانبه‌ر حکومه‌تداو پێکه‌وه بڕیار بده‌ن، به‌ڵام ئه‌و ئۆپۆزسیۆنه‌ى ئێستا قورساییان که‌مه‌و ئه‌گه‌ر له ئه‌نجومه‌ن و حکومه‌تێکى سێبه‌ریشدا کۆببنه‌وه کاریگه‌ریان نابێت».
ئارا ئیبراهیم گفتوگۆکردن له‌سه‌ر مادده‌و برگه‌کانى هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان له په‌رله‌مانى عێراق به‌رده‌وامه و هێشتا یه‌کلاینه‌بۆته‌وه له که‌رکوک ئه‌نجام ده‌درێت یان نا. ئه‌مڕۆ دوشه‌ممه 22ى نیسانى 2019 په‌رله‌مانى عێراق گفتوگۆى کرد له‌باره‌ى هه‌موارى یاساى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان و زۆرینه‌ى بڕگه و مادده‌کانى هه‌موارى یاساکه په‌سه‌ندکران، له‌نێویاندا دیاریکردنى رۆژى هه‌ڵبژاردن که بڕیاره رۆژى یه‌کى نیسانى ساڵى داهاتوو به‌ڕێوه‌بچێت. بۆ هه‌ر پارێزگایه‌ک (10) کورسى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا دیاریکراوه، هه‌ر پارێزگایه‌ک ژماره‌ى ده‌نگده‌رانى له یه‌ک ملیۆن که‌س تێبپه‌رێت، ئه‌وا هه‌ر ( 200) هه‌زار ده‌نگێک به کورسییه‌ک زیاد ده‌کرێت بۆ کۆى کورسییه‌کانى ئه‌نجومه‌نه‌که. جه‌مال کۆچه‌ر، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت" له‌ناو هۆڵى په‌رله‌مانی عێراقین هه‌موو کورد یه‌ک هه‌ڵوێستین له‌وه‌ى که له پارێزگاى که‌رکوک هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌ن ئه‌نجام بدرێت، وا خه‌ریکى ده‌نگ کۆکردنه‌وه‌ین". هه‌روه‌ها سه‌لیم شوشکه‌یى، ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایى له په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت" هێشتا یه‌کلاینه‌بۆته‌وه که هه‌ڵبژاردن له که‌رکوک ده‌کرێت یا نا، به‌ڵام وه‌ک کورد هه‌موومان چى باش بێت ئه‌وه بۆ کورد ده‌که‌ین، ئه‌گه‌ر که‌رکوکیش وه‌ک پارێزگاکانى دیکه جێگیر بکرێت مه‌رجێکى بۆ دانراوه که وردبینى له لیستى تۆمارى ده‌نگده‌راندا بکرێت، ئنجا ده‌توانرێت هه‌ڵبژاردن بکرێت، بۆیه زه‌حمه‌ته و ناتوانرێت له‌که‌رکوک بکرێت". شوشکه‌یى ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکانى عێراق که له نیسانى 2020 ئه‌نجام ده‌درێت ماوه‌یه‌کى که‌مى ماوه و دیارى کردنى ئه‌و تایبه‌ندمه‌ندى و مه‌رجه‌ى بۆ که‌رکوک دانراوه وا ده‌کات هه‌ڵبژاردن تێیدا ئه‌نجام نه‌درێت، وتیشى" محه‌مه‌د حه‌لبوسى سه‌رۆکى په‌رله‌مان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه هه‌ڵبژاردن له که‌رکوک بکرێت و تورکمانه‌کان له‌گه‌ڵیدا نیین و تا ئێستا کێشه‌ى تێدایه". کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه ئه‌و یاسایه‌ى په‌رله‌مان ده‌ریده‌کات ده‌توانن وه‌ک خۆى جێبه‌جێى بکه‌ن. رزگار حه‌مه محێدین، جێگرى سه‌رۆکى کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت" ئه‌گه‌ر که‌رکوک تایبه‌تمه‌ندى ئه‌وه‌ى پێ بدرێت که وردبینى له لیستى تۆمارى ده‌نگده‌ران بکرێت ئه‌وه ئیشى ئێمه‌یه‌و ده‌توانین له‌گه‌ڵ لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کانى وه‌زاره‌تى ناوخۆ و بازرگانى وردبینى ته‌واوى تێدا بکرێت و ده‌توانین له‌و ماوه‌یه‌دا ئه‌نجامى بده‌ین".
سازدانی: هاوڵاتی جێگری دووەمی لێپرسراوی گشتی حدکا رایدەگەیەنێت، هیچ پاساوێک بۆ بەزاندنی سنوری عێراق و هەرێم لەلایەن ئێرانەوە نییە و پێویستە بەدەنگ بێن. محەمەد نەزیف قادری لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی باس لەوەدەکات، ململانێ نێودەوڵەتییەکان و ئاڵۆزییە ناوچەییەکان ئامانجیان لەگەڵ ویست و داخواز و ئامانجی ئەوان جیایە، چونکە گۆڕینی رژێمی ئێران بەرنامەیەکی دیاریکراویان نییە. هاوڵاتی: هاریکاریی نێوان حزبەکانی رۆژهەڵات لە چ ئاستێکدایە؟ محەمەد نەزیف قادری: بزووتنەوەی میللی-دێموکراتیکی کوردستانی ئێران دوای هاتنە سەر کاری رێژیمی کۆماری ئیسلامیی ئێران و بە لاڕێدا بردنی ئامانجی شۆڕشی گەلانی ئێران، کۆمەڵێک ئەزموونی بەرچاوی هەیە. دوای سەرکەوتنی شۆڕش حزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران تاکە حزبێک بوو کە لە گۆڕەپانی سیاسیی کوردستاندا رۆڵی بەرچاوی هەبوو. لە زۆربەی شار و گوندەکانی کوردستان بنکە و بارەگای کردەوە، ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ مێژووی پڕ سەروەریی حزب و خەبات و تێکۆشانی لە سەردەمی شەڕی دووهەمی جیهانی و دامەزرانی کۆمەڵەی ژ.ک و دواتر حزبی دێموکراتی کوردستان و دامەزرانی کۆماری کوردستان و شانازییەکانی و شەهیدکردنی پێشەوا قازی محەممەد و دواتر خەباتی نهێنی و ئاشکرای حزب لە دۆخی جۆراوجۆر و بەرخۆدانی کادر و پێشمەرگەکانی حزب لە ساڵانی ١٩٦٧ و ١٩٦٨دا و رۆڵی شوێندانەری دوکتور عەبدولڕەحمانی قاسملوو تا رووخانی رێژیمی پاشایەتی، دواتر گەڕانەوەی کۆمیتەی زاگرۆس کە بەشێک لە ئەندامانی رێبەریی ئەوکاتی حزبی لە خۆ گرتبوو بە تایبەت رێبەری مەزن، دوکتور عەبدولڕەحمان قاسملوو، لە رێنوێنیدان بە ئەندامان و کادرەکانی حزب رۆڵێکی مێژوویی هەبوو. لەو قۆناغەدا رێکخراوی سیاسیی نوێ و پێکهاتە سێنفییەکان دامەزران و دوایی بە ناوی جۆراوجۆرەوە وەک رێکخراوی سیاسی بە بیروڕای جیاوە پێیان نایە گۆڕەپانی خەباتی کوردستانی ئێران. بە داخەوە لەو قۆناغەدا کورد یەکگرتوو نەبوو، بە تایبەت پێوەندییەکانی مەرحوومی کاک ئەحمەد موفتی زادە و جیاوازیی خوێندنەوەی لەگەڵ مامۆستا شێخ عیزەدین حسەینی نەمر و حزبی دێموکراتی کوردستان بۆ خەباتی گەلی کورد زۆر زیانبار بوو، ئەوەش کاریگەر بوو لە سەر ئاوڕ نەدانەوەی رێبەرانی رێژیمی کۆماری ئیسلامی بە ویست و داخوازییەکانی کورد لەو قۆناغەدا. دوای فتوای جیهادی خومەینی دژی گەلی کورد و هێرش بۆ کوردستان، قۆناغی بەرگری و بەرخۆدان بوو. لەم بەرگرییەدا یەکیەتی و یەکگرتوویی هێزەکان تا رادەیەک باش بوو. هەر ئەو بەرگرییە مێژووییە بوو بە هۆی ئەوەی کە خومەینی پەیامی ٢٦ی خەزەڵوەری ١٣٥٨(١٩٧٩) رابگەیەنێ و باس لە چارەسەریی پرسی کورد بکا. لەو دۆخەدا هەیئەتی نوێنەرایەتیی گەلی کورد پێک هات و لەگەڵ شاندی دەوڵەتی ناوەندی کەوتنە وتووێژ، هەر وەک چاوەڕوان دەکرا، رێژیم لە پەیامەکەی خومەینی پاشگەز بووەوە و شەڕێکی سەرتاسەری و بێ بەزەییانەی بە سەر گەلی کورددا سەپاند. لە تەواوی ئەو ٤٠ ساڵەدا ئەزموونی تاڵ و شیرینی زۆر هەیە لە پێوەندییەکانی نێوان هێزەکانی رۆژهەڵات، ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە دوای راپەڕینەکانی ئێران لە ژانویەی ٢٠١٨دا بە هەست بە بەرپرسایەتیی سیاسی و مێژوویی چەند لایەنێکی سیاسی لە ژێر ناوی ناوەندی هاوکاریی حزبە سیاسییەکانی کوردستانی ئێران و لە چوارچێوەی خاڵە هاوبەشەکانیاندا یەکیان گرتووە و ئێستا لە گۆڕەپانی سیاسیدا رۆڵی خەباتگێڕی دەگێڕن و خەڵکی کوردستانیش زۆر بە هەنگاوێکی ئەرێنی وەریان گرتووە. هاوڵاتی: کاری ناوەندی هەماهەنگی گەیشتووە بە کوێ؟ محەمەد نەزیف قادری: ناوەندی هاوکاری هێڵە سیاسییەکانی بۆ خەبات دژی کۆماری ئیسلامیی ئێران دیاری کردووە، پێڕەوی نێوخۆی هەیە، لە ناوخۆی کوردستانی ئێران و لە خەباتی مەدەنی و جەماوەریدا هەڵویستی سیاسی و نیشتمانی و نەتەوەیی بووە، لە هەرێمی کوردستاندا لە سەر زۆر بابەت گوتاری یەکگرتووانەیان بووە. لە دەرەوەی وڵاتیش کۆڕ و کۆبوونەوە و هاوپێوەندییان پێک هێناوە و لەگەڵ چەند لایەنی نەتەوەکانی ئێران و ئۆپۆزیسیۆنی سەرتاسەری چالاکییان هەیە. هاوڵاتی: پێتان وایە سزاکانی ئەمریکا دەبنە هۆی گۆڕینی رێژیم؟ محەمەد نەزیف قادری: ئێمە وەک کوردی رۆژهەڵات و سیاسەتی حزبی ئێمە لەو باوەڕەداین ململانێ نێو دەوڵەتییەکان و ئاڵۆزییە ناوچەییەکان ئامانجیان لەگەڵ ویست و داخواز و ئامانجی ئێمە جیایە. ئێمە فاکتەری یارمەتیدەرمان کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانن و پشت بەستوو بە ئەو ئیرادەیەین. لایەنە خاریجییەکان بە ئەمریکاشەوە، رەچاوی بەرژەوەندییەکانی خۆیان دەکەن و تا ئێستا بە نیسبەت گۆڕینی رێژیمی کۆماری ئیسلامییەوە بەرنامەیەکی دیاریکراویان نیە و باس لە گوشاری هەمەلایەنە دەکا بۆ تەسلیم کردنی ئێران بە ١٢مەرجەکەی. هاوڵاتی: چۆن دەتانەوێت سوود لەم رەوشە تازەیە وەربگرن؟ محەمەد نەزیف قادری: ئێمە دەبینین وەزعی رێژیم و خەڵک لە سایەی سیاسەتە هەڵەکانی رێژیمدا، لە خرابترین حاڵەتدایە. خەڵک ئێستا دروشمی رووخانی رێژیمیان هەڵگرتووە. بێ گومان ئێمەش بە هاوکاریی لایەنە دۆستەکانمان و کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان، رۆڵی سیاسی و مێژووییمان دەگێڕین. هاوڵاتی: هیچ هەماهەنگییەکتان هەیە لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێران؟ محەمەد نەزیف قادری: بەڵی، ئێمە لە سەر پرنسیپی باوەڕمەند بوون بە دوو ئەسڵ لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی دیالۆگ و هاوکاری دەکەین؛ یەکەم باوەڕ بە دێموکراسی و دووهەم مافە نەتەوەییەکانی گەلی کورد. لەو باوەڕە هەم لەگەڵ کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فێدراڵ و هەم لەگەڵ «هاوپێوەندی بۆ ئازادی و بەرابەری»، لە یەک تەڤگەرداین، بۆ هاوکاریی بەرینتریش لە سەر ئەو دوو ئەسڵە کە باسم کرد ئامادەین. هاوڵاتی: پێوەندیتان لەگەڵ حکوومەتی هەرێم لە چ ئاستێکدایە؟ محەمەد نەزیف قادری: ئێمە بە پێی ئەزموونی سیاسیی بزووتنەوەی کورد بە گشتی، وەک کوردی رۆژهەڵات و حزبە سیاسییەکان، پێوەندییەکی نەتەوەیی،نیشتمانی و سیاسیمان لەگەڵ هەرێمی کوردستان و پارتە سیاسییەکانی و خەڵکی نیشتمانپەروەری هەیە، ئەم پێوەندییەش دەگەڕێتەوە بۆ هاوکاری و بە هانای یەکترەوە هاتنەکان لە رووداوە مێژوویی و مەرگەساتەکاندا کە دوژمنانی کورد بە سەریان هێناوین و هەستی نەتەوەیی و داکۆکی لە مافە نەتەوەییەکانی کوردیش ئامانجی سەرەکیمانە. هاوڵاتی: هۆکاری تۆپبارانی ئەم دواییانە چیە و چۆن لە هەڵویستی هەرێم دەڕوانن لەو بارەیەوە؟ محەمەد نەزیف قادری: بەشێکی پرسیارەکە کە هۆی چیە لە کەس شاراوە نیە. دەوڵەتە دژ بە کوردەکان کاتێک لە بەرانبەر ئیرادەی خەڵک و شۆڕشەکەی بێ توانا دەردەکەون، پەنا بۆ گرتن، برسی کردن، ئێعدام و تێرۆر و جینۆساید دەبەن. ئێمە قەد هۆی ئاڵۆزی و بشێویی سنوورەکان نەبووین، گۆڕەپانی خەباتمان چەقی کوردستانی ئێرانە خەڵک و رۆڵە مافخواز و نیشتمانپەروەرەکان لە ناوخۆی وڵات، بەرگری لە خاک و خەڵکی کوردستان دەکەن، رێژیم سنوورەکان تۆپباران دەکا و خەڵکی مەدەنی دەکاتە ئامانج. لە خەباتی هێزی پێشمەرگەی کوردستانی باشووریش، حکوومەتەکانی عێراق کە لە بەرگری و هێرش لەگەڵ پێشمەرگە تێک دەشکان، گوندە سنوورییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانیان دەکردە ئامانج. بە نەزەری من هیچ پاساوێک بۆ ئەو سنوور بەزاندنە بۆ رێژیمی کۆماری ئیسلامیی ئێران نیە، ئەوە پێشێل کردنی سەروەریی هەرێمی کوردستان و عێراقە و نابێ لە بەرامبەر ئەم کردەوە نەشیاو و ناشایستەی کۆماری ئیسلامیی ئێران بێ هەڵویست بن و پێویستە وە دەنگ بێن و ناڕەزایەتی دەربڕن و کۆڕ و کۆمەڵە نێو دەوڵەتییەکانی لێ وە دەنگ بێنن. راستە هەرێمی کوردستان بە جۆرێک پێوەندیی سیاسی و ئابووریی هەیە لە گەڵ رێژیمی کۆماری ئیسلامیی ئێران، ئێمە ئەو پێوەندییە بە سرووشتی دەزانین، بەڵام ناکرێ گوتاری نەتەوەیی و ئەرکی نیشتمانی بکەوێتە سێبەری ئەو پێوەندییە کاتییەوە.
کاکەلاو عەبدوڵا بۆ ماوەی چەندین ساڵە ناوچەی ٥١ بووەتە جێی گومان و چەندین دەنگۆی لەسەر بڵاوبوەتەوە کە شوێنی بونەوەری ئاسمانی بێت، پێشتر حکومەتی ئەمریکا بەردەوام بە هاوڵاتیانی دەوت کە ناوچەکە بونی نییە و هیچ جۆرە بایەخدانێکی نییە بۆ بونەوەری ئاسمانی بەڵام لەم جەند ساڵەی دواییدا هەڵویستی گۆڕا و بەناچاری دانی پێدانا. ساڵی ٢٠١٧ پێنتاگۆن بە فەرمی دانی بەوەدانا کە ٢٢ ملیۆن دۆلار تەرخانکراوە بۆ پرۆگرامێکی حکومی بۆ کۆکردنەوە و لێکۆڵینەوە لە «هەڕەشەی نائاسایی بۆشایی ئاسمان.» بەپێی ڕاپۆرتێکی واشنتۆن پۆست، پرۆگرامی لێکۆڵینەوە لە هەڕەشەی فرۆکەی پیشکەوتوو نمونەیەکی دەگمەنی لێکۆڵینەوەی بەردەوامی حکومەت بووە لە دیاردەی بونەوەری ئاسمانی کە جێی سەرنجی چەندین پرس و پشکنین بووە لە ساڵانی ١٩٥٠ و ١٩٦٠کاندا. ناوچەی ٥١ ناوچەیەکی بەرفراوانی بیابانییە و کەوتوەتە نیوان دوو بەرزاییەوە، کە وای لێدەکات شوێنێکی داخراو بێت، لە دەرەوەی شاری لاس ڤێگاسی سەر بە ویلایەتی نیڤادا. ناوچەکە دەکەوێتە ناوچەی تاقیکردنەوە و ڕاهێنانی نیڤادا کە ڕووبەرەکەی ١٢،٠٠٠ کم چوارگۆشەیە. ناوچەکە شوێنی هێزی ئاسمانی ئەمریکایە و چەندین تاقیکردنەوەی چەکی پێشکەوتووی تێدا ئەنجامدراوە بەدرێژایی ساڵانی رابردوو. لەگەڵ ئەمانەدا چەندین دەنگۆ هەیە کە باس لەوە دەکەن ناوچەکە شوێنی بونەوەری ئاسمانی و تاقیکردنەوە بێت لە تەکنەلۆجیای پێشکەوتوو. ناوچەکە لەژێر ڕێوشوێنیکی ئەمنی توندا پارێزراوە و هیچ کەسێک بۆی نییە بچێتە ناوەوە. ئانی جەیکبسن نوسەری کتێبی (ناوچەی ٥١: مێژوویەکی بێ چاودێر) دەربارەی ناوچەکە دەڵێت: «ناوچەی ٥١ لەکاتی جەنگی ساردا تاکە دامەزراوەی گرنگ بوو کە دروستکرا بۆ پەرەپێدانی خێراکردنی زانست، خێراتر لە یەکێتی سۆڤییەت.» جەیکبسن تەنها سەری لە شتێک سوورماوە ئەویش ئەوەیە تەنانەت لەسەردەمی گووگڵ و ویکیلیکسدا، ئەو «هیچ زانیاریەکی دزەپێکراوی نەبینیوە یاخود دەست نەکەوتووە دەربارەی ناوچەی ٥١ وەک ئەوەی کە ناوچەکە لە دۆخێکی داخراو و شاراوەدا بێت.» بەپێی وتەی جەیکبسن ناوچەی ٥١ ژیرزەمینی تێدایە بۆ دوورخستنەوەی چاودێریکردنی ئاژانسە هەواڵگرییەکان و تەنانەت لە سەردەمی مانگی دەستکردا ناوچەکە بە نهێنی ماوەتەوە. دەوترێت ناوچەکە ژێرزەمینی گەورەی تێدایە بەقوڵایی چەند کیلۆمەترێک و چەندین تاقیگەی تێدایە بۆ لێکۆڵینەوە لە چەندین بابەتی جیاجیا. ساڵی ١٩٥٥ سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا، دوایت ئایزنهاوەر، پارچە زەویەکی فەرامۆشکراوی خستە سەر ناوچەی تاقیکردنەوەی نیڤادا کە دواتر بە ناوچەی ٥١ ناسرا بەهۆی ناونانی لە نەخشەدا بە ٥١ لەپاڵ چەندین ناوچەی تردا کە ژمارەی تریان بۆ داندرا. ناوچەکە چەندین ناوی تری هەیە لەوانە گروم لەیک، هۆمی ئێرپۆرت، دریملاند، پارادایس رانچ. بەپێی بەڵگەنامەیەکی سی ئای ئەی ئەم شوێنە بەکاردەهێنرێت بۆ تاقیکردنەوەی کەولوپەلی سەربازی پێشکەوتوو وەکو فرۆکەی بەرزەفڕی هەواڵگری یو-٢. بەپێی ئاژانسی ڕۆیتەرز لە ناوچەکەدا جۆرەها فڕۆکەی پێشکەوتوو بەنهێنی تاقیکراونەتەوە وەکو فرۆکەی ئەی-١٢ کە فرۆکەیەکی سیخوڕییە و خێراییەکی زیاترە لە خێرایی دەنگ و هەروەها فرۆکەی جەنگی ئێف-١١٧. بەڵام ناوچەی ٥١ بەخێرایی لەم چەند ساڵەی دواییدا بەناوبانگ بوو بەهۆی دەنگۆکانی لەسەر ژیانی بونەوەری ئاسمانی و تەکنەلۆجیای نهێنی پێشکەوتوو. دانپێدانانی حکومەت بە ڕاستییەکەدا کە پێشتر نکۆڵی لێدەکرد ئەوە دەردەخات کە ڕەنگە دەنگۆکان سەبارەت بەم ناوچە نهێنییە نزیک بن لە ڕاستییەوە. خانەنشینێک کە لە ناوچەی ٥١ کاری کردووە بەناوی سۆرنتۆن بارنس دەربارەی کارەکانی لە ناوچەکە دەلێت، «هەموو شتێک بە ڕێکخراوەیی بوو، تەنها چەند کارمەندێکی کەم بۆیان هەبوو بە هەمیشەیی لەوێ بمێننەوە، ئەوانی تر هەموو ڕۆژێک بە فرۆکە دەگوازرانەوە بۆ لاس ڤێگاس.» بارنس دەشڵێت، «زۆرکات لەدووری خێزانەکانمان بووین لە دووشەممەوە بۆ پێنجشەممە و نەماندەتوانی هیچیان پێ بڵێین و چی دەکەین و کارمان چییە. تەنانەت ئێستاش کە خانەنشینین پرسیار لەیەکتر ناکەین دەربارەی کارەکانمان جگە لەوەی ئەگەر بزانین ئەو کارە لەلایەن حکومەتەوە ئاشکرا کراوە.» ڕەنگە گەورەترین دەنگۆ کە زۆرترین ناوبانگی دەرکرد ئەوە بێت کە ناوچەی ٥١ شوێنێکە حکومەت بونەوەری ئاسمانی تێدا داناوە لەگەڵ ئەو دەفرە فڕیوەی کە کەوتە خوارەوە بۆ سەر زەوی و لەلایەن جوتیارێک بەناوی ویلیام برازیل دۆزرایەوە. برازیل تووڵی پۆڵاین و پارچەی پلاستیکی و سکرابی سیلڤەری دۆزییەوە لە شارۆچکەی رۆزویڵی سەر بە ویلایەتی نیو مەکسیکۆ لەساڵی ١٩٤٧. دواتر پۆلیسی ئاگادارکردەوە و پاشان سوپا هاتە شوێنی ڕووداوەکە و هەموو پاشماوەکانی فڕۆکەکەی برد. نهێنییەکە بڵاوبویەوە بووە جێی سەرنجی خەڵکی ئەمریکا. بەپێی دەنگۆکە، دواتر حکومەتی ئەمریکی لێکۆڵینەوەی وردی لە بونەوەرەکان کردوە و تەکنەلۆجیای فرۆکەکەیانی بەکارهێناوە بۆ دروستکردنی فرۆکەی پێشکەوتووی بۆشایی ئاسمان بڕ و بەرهەمهێنانی چەکی بەهێز. جگە لەمەش دەوترێت زاناکانی ناوچەی ٥١ تەکنەلۆجیای پێشکەوتوو بەکاردەهێنن بۆ کۆنترۆڵکردن و دەستکاریکردنی کەشوهەوا، پەرەپێدانی گەشتکردن بە کاتدا و پەرەپێدان و دروستکردنی چەکی زۆر پیشکەوتوو وەکو بۆمبی هایدرۆجینی. بۆ ماوەی چەند ساڵێک خەڵکی نزیک ناوچەکە هەواڵی ئەوەیان دەدا کە ڕووناکی سەیریان بینیوە لە بیابانەکەدا کە دەوترێت فرۆکەی بونەوەری ئاسمانی بووە هاتوەتە خوارەوە یاخود لە دامەزراوەکەدا تاقیکراونەتەوە. تەنانەت دەوترێت کە یەکەم گەشتی ئاسمانی لەساڵی ١٩٦٩ ڕاست نییە و هەموو ئەو وێنانە هی ناوچەی ٥١ن کە نەیل ئارمسترۆنگ، کەشتیوانی کەشتییە ئاسمانییەکەی ناسا لەسەر مانگ ئاڵای ئەمریکا دەچەقێنێت. هەرچەندە ئەمە دوورە لە ڕاستییەوە بەڵام زۆربەی خەڵک بروایان پێیەتی. ساڵی ١٩٩٥ کەسێک بەناوی رەی ستانتیلی ڤیدۆیەکی بڵاوکردەوە کە توێکاری لاشەی بونەوەرێکی ئاسمانی پیشان دەدا دوای ڕووداوەکەی شارۆچکەی رۆزویڵ، هەرچەندە دوای چەند ساڵێک دانی بەوەدانا کە ڤیدۆیەکەی ساختە بووە. ئەو دەنگۆیانەی کە تایبەتن بە بونەوری ئاسمانییەوە هەندێکیان ڕوونکردنەوەیان بۆ دراوە لەلایەن حکومەتەوە هەندێکی تریش بەدرۆخراونەتەوە. بەپێی بەیاننامەی هێزی ئاسمانی ئەمریکا، ئەو پاشماوەیەی برازیل دۆزییەوە لە کێلگەکەیدا لە ڕۆزویڵ بەشێک بوو لە ئۆپەراسیۆنی نهێنی حکومەت. لە ڕاپۆرتێکی ٢٣١ لاپەڕەیدا و دوای ٥٠ ساڵ لە روودانی رووداوەکە، هێزی ئاسمانی ڕایگەیاند کە باڵۆنی بەرز فری بەکارهێناوە بۆ ئاشکراکردنی تاقیکردنەوەی چەکی ئەتۆمی یەکێتی سۆڤیەت. هەندێک کاربەدەستانی تر دەڵێن پاشماوەکە هی فرۆکەیەکی بۆمبهاوێژی ئەتۆمی بووە کە لە ڕۆزویڵ تێکشکاوە. دوای هەموو شتێک، رۆزویڵ شوێنی یەکەی ٥٠٩ی هێزی ئەمریکی بوو کە ئەو هێزە بەرپرس بوون لە بۆمبارانکردنی هێرۆشیما و ناگازاکی لەساڵی ١٩٤٥. یەکێک لەو کەسانەی کە شایەتحاڵی رووداوەکەی ڕۆزویڵ بووە لەسڵی ١٩٩٥ بۆ واشنتۆن پۆست دەدوێت: «ئێمە بروامان وایە شتێکی گەورە ڕوویدا لە ڕۆزویڵ، نازانین ئاخۆ فڕۆکەیەک بوبێت کە چەکی ئەتۆمی هەڵگرتبێت یاخود شتی تاقیکاری تر بێت بەڵام هەموو ئەوەی بینیومانە تا ئیستا ئاماژە بەوە دەکات کە هێزی ئاسمانی هەوڵ دەدات ڕووداوەکە بە ئاراستەیەکی تردا ببات.» کریس مێلۆن،جێگرێکی پێشووی وەزارەتی بەرگری بۆ هەواڵگری کە پێشتر کاری بۆ پرۆگرامی لێکۆڵینەوە لە هەڕەشەی فرۆکەی پیشکەوتوو کردووە، ڕایگەیاندووە کە لێکۆڵەرەکانی پرۆگرامەکە چاوپێکەوتنیان لەگەڵ فرۆکەوانانی ناوچەی ٥١ سازداوە کە وتویانە شتی سەیر و سەمەرەیان بینیوە لە ئاسماندا. میلۆن باسی ڤیدیۆیەک دەکات کە ڕووبەڕووبونەوەی فرۆکەیەکی ئێف-١٨ و تەنێکی نەناسراوی سەیرە و دەڵێت: «سپییەو شێوەیەکی لاکێشەی درێژکۆلەی هەیە و نزیکەی ٤٠ پێ بەرزە و ١٢ پێ ئەستوورە... فرۆکەوانەکان سەریان دەسوڕمێت کاتێک تەنەکە لەپڕێکدا ڕێڕەوی خۆی دەگۆڕێت و بەرەو فرۆکەکە دەچێت. لە زنجیرەیەک مانۆری وریایانەدا کە دژی یاساکانی فیزیایە، تەنەکە دەچێتە پشت فرۆکە ئیف-١٨کە و فرۆکەوانەکان ڕووبەڕووی تەکنەلۆجیایەک دەبنەوە کە پێشتر نەیانبینیوە.» لەکۆتایدا پڕۆگرامی لێکۆڵینەوە لە هەڕەشەی فرۆکەی پێشکەوتوو راپۆرتێکی بەرهەمهێنا بە قەبارەی ٤٨٠ لاپەڕە تێیدا باسی بینینی بونەوەری ئاسامنی دەکات چەند جارێک لە ئەمریکا و دەرەوی ئەمریکا. هەرچەندە بەپێی وتەی بیڵ سویتمان، سەرنوسەری گۆڤاری ئەڤیەشن ویک ئەمانە هەموو دەنگۆی ساختە و دروستکراون بۆ شاردنەوەی نهێنی راستەقینەی ناوچەی ٥١. سویتمان دەڵێت: «بەدڵنیاییەوە کەمپینی بڵاوکردنەوەی زانیاریی نادروست بە ئەنقەست بوونی هەبوو دەربارەی بوونی بونەوەری ئاسمانی بۆ دروستکردنی هەڵا لە ساڵانی ١٩٥٠کان و ١٩٦٠کان بۆ ئەوەی فڕۆکە نهێنیەکان هەواڵیان بڵاو نەبێتەوە و بەنهێنی بمێننەوە پاشان لەساڵانی ١٩٧٠کان و ١٩٨٠کان هەمان شت کرایەوە و ناوچەی ٥١ پەیوەستکرا بە بونەوەری ئاسمانی لەڕێگەی بەڵگەی ساختە و شایەتحاڵ کە گوایە تەن یان جەستە بینراوە.» لەم چەند ڕۆژەی ڕابردوودا هەڵمەتێک دروست بووە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بۆ هەڵکوتانە سەر ناوچەی ٥١ بۆ دۆزینەوە و هەڵدانەوەی راستییەکان کە تا ئیستا دوو ملیۆن کەس ئارەزوی خۆیان دەربڕیوە بۆ چوونیان بۆ بۆنەکە. لەدوای ئەم هەڵمەتەوە حکومەتی ئەمریکا وەڵامی ئەم هەڵکوتانەی داوەتەوە و وتەبێژێکی حکومەت دەڵێت: «ناوچەی ٥١ ناوچەیەکی کراوەی هێزی ئاسمانییە بۆ ڕاهێنان و ئێمە بە هەموو ئەوانە رادەگەیەنین هەوڵی ئەو کارە نەدەن و نزیکی ناوچەکە نەکەونەوە کە تێیدا ڕاهێنان بە هێزەکانمان دەکەین، هێزی ئاسمانی ئەمریکی هەمیشە لە ئامادەباشیدایە بۆ پارێزگاریکردن لە ئەمریکا و بەرژەوەندییەکانی.
شاناز حه‌سه‌ن تۆپبارانه‌که‌ى ئه‌مدواییه‌ى ئێران خێزانه حه‌وت که‌سییه‌که‌ى مام قادرى سه‌رگه‌ردان کرد، که به‌هۆیه‌وه کچێکى گیانى له‌ده‌ستدا و دوو کوڕیشى برینداربوون و له‌ژێر چاودێرى پزیشکیدان. رۆژى 10ى ئه‌م مانگه، کۆمارى ئیسلامى ئێران سنورى برادۆستى تۆپبارانکرد و خێزانه‌که‌ى مام قادر که له گوندێکى نزیک برادۆست نیشته‌جێن سه‌رقاڵى کارى کشتوکاڵى بوون له‌سه‌ر زه‌وییه‌که‌یان بوونه ئامانجى تۆپبارانه‌که. ئه‌و خێزانه ساڵانه له هاویناندا ده‌چنه ئەو سنوره و له زه‌ویه‌که‌ى خۆیاندا کشتوکاڵ ده‌که‌ن بۆ په‌یداکردنى بژێوى ژیانیان، به‌ڵام تۆپبارانه‌که‌ى ئه‌مدوایه ژیانى لێکردن به دۆزه‌خ. قادر جوجۆ ته‌مه‌ن47 ساڵ، دانیشتوى گوندى داسنیه، پێنج منداڵى هه‌یه، وه‌ک هه‌موو ڕۆژێکى تر به‌یانى زوو چوبون بۆ ئه‌وه‌ى بێستانه‌که‌یان بڕنن و بیبه‌نه دیانه بیفرۆشن و وتى «به هه‌ره‌وه‌زى زۆر به دڵێکى خۆشه‌وه چوینه بێستان و ته‌واو بووین له ڕنینى، ئیسراحه‌تمان کردو نانمان خوارد و ده‌وروبه‌رى کاتژمێر 12 بوو به‌ره‌و دیانا که‌وتینه ڕێ». ئه‌م باوکه به گریانه‌وه به‌رده‌وام بوو له گێڕانه‌وه‌ى ئازاره‌کانى و زوو زوو ده‌یگوت «کچه گه‌وره‌ى ماڵه‌که‌م له ده‌ستدا، دوعا بۆ کوڕه‌کانم بکه‌ن». له دواى ڕۆیشتى باوکى و دایکیان، زه‌یتون و دوو براکه‌ى له نزیک ماڵى خۆیان داده‌نیشن و چاویان له ڕێى باوکیانه تا بگه‌ڕێته‌وه و له‌و کاته‌دا گوێیان له‌ده‌نگى تۆپبارانێکى سه‌خت ده‌بێت که ناوچه‌که‌یان ده‌کاته ئامانج. زه‌یتون پێشنیار بۆ براکانى ده‌کات و ده‌ڵێت با ماڵه‌وه جێبهێڵین و بڕۆین، تا له‌ده‌ست تۆپبارانه‌کان هه‌ڵبێین، به‌ڵام له ڕێگه‌دا بوونه ئامانجى تۆپبارانه‌که و به‌هۆیه‌وه زه‌یتون شه‌هیدبوو. زه‌یتون ته‌مه‌نى 16ساڵان بوو، خوشکه گه‌وره‌ى براکانى بوو و به‌جێی هێشتن، دوو براکه‌ى قاچ و ده‌ستیان شکاوه و دوو نه‌شته‌رگه‌ریان بۆ کراوه. قادر ئه‌وه‌شى وت که کوڕه گه‌وره‌که‌ى که ته‌مه‌نى 18 ساڵانه ژیانى له مه‌ترسیدایه و پارچه به‌ر سه‌رى که‌وتووه خه‌ریکه چاوێکى له‌ده‌ست ده‌دات و قاچى نه‌شته‌رگه‌رى بۆکراوه. کوڕه‌که‌ى ترى 13ساڵانه و ده‌ستى نه‌شته‌رگه‌رى بۆکراوه و ته‌ندروستى له‌ئێستادا جێگیره. قادر به‌رده‌وام ئه‌و ساته‌ى ده‌گێڕایه‌وه به‌ره‌و دیانا به‌ڕێکه‌وتووه و وتى» زه‌یتون به خوشکه بچوکه‌که‌ى ده‌وت وه‌ره تۆش مه‌چۆ له‌گه‌ڵیان لاى خوشکى خۆت به، به‌ڵام خوشکه بچوکه‌که‌یان وتویه‌تى داده له‌گه‌ڵ دایکم ده‌چم». ئه‌وه دوا دێڕه‌کانى ژیانى زه‌یتون بووه بۆ خێزانه‌که‌ى و به ماوه‌ى یه‌ک کاتژمێر دواى ئه‌وه زه‌یتون شه‌هید ده‌بێت. له‌ئێستادا دوو کوڕه‌که‌ى قادر له نه‌خۆشخانه‌ن و هیواى خواست کوڕه‌کانى هیچ یان لێنه‌یات و وتى «من و ژنه‌که‌م زۆر په‌رێشانین، نازانین شیوه‌ن بگێرێن بۆ کچه‌که‌مان یان بۆ سه‌لامه‌تى کوڕه‌کانمان بجه‌نگین». ئیبراهیم مسته‌فا، به‌ڕێوبه‌رى قوتابخانه‌ى ئاماده‌یى گوڵى زه‌ردى، وتى» خوێندکارێکى باش بوو، کچێکى بێده‌نگ بوو و بێکێشه بووه«. وتیشى»بیستمان زۆر پێمان ناخۆش بووه و وه‌ک ئه‌وه وابوو که جه‌رگى خۆم به‌ر بکه‌وێت». ئاماژه‌ى به‌وه‌دا که پێویسته هه‌موو که‌س بێته ده‌نگ «کاره‌ساتێکى ئاوا که‌س نیه دڵى بۆى دانه‌خورپابێت، بۆیه پێویسته ئه‌و هیرشانه بوه‌ستێنرێت، نه‌ک خه‌ڵکى فه‌قیر و هه‌ژار پێوه ببێت». کۆمه‌ڵێک که‌سانى ڕۆشنبیر و نیشتیمانپه‌روه‌ر ڕۆژنامه‌نوس و په‌رله‌مانتارانى خوله‌کانى پێشوو، کۆبونه‌وه و بڕیاریان دا که‌مپینێک ڕاگه‌یه‌نن به‌ناوى که‌مپینى دژ به داگیرکارى بۆ ڕاگرتنى تۆپبارانه‌کانى سوپاى تورکیا و ئێران، له 19ى شه‌شى 2019، ڕۆژێک دواى ئه‌وه به به‌ربڵاوى که‌مپینه‌که‌یان ڕاگه‌یاند و به هه‌زاره‌ها خه‌ڵک پشگیرى خۆیان ده‌ربڕى بۆیان. له دواى ڕاگه‌یاندنى که‌مپینه‌که، به پشگیرى و ئیمزاى هه‌زاران که‌س و یاداشتێکى 4خاڵیان راده‌ستى سه‌رانى په‌رله‌مانى کوردستان کردو به 15 په‌رله‌مانتار پشگیرى خۆیان ده‌ربڕى داواى کۆبونه‌وه‌یان کردووه و به‌ڵام تائیستا وه‌ڵامیان نه‌دراوه‌ته‌وه. ئیبراهیم باسى له‌وه‌کرد، هه‌ر هه‌مان پشگیرى و یاداشتیشمان گه‌یاندووه‌ته په‌رله‌مانى عیراق و به دوو رۆژ دواى گه‌یاندنه‌که 52 په‌رله‌مانتار پشگیریان کردن و به‌ڵێنیاندا په‌رله‌مانى عیراق هه‌ڵوێستێکیان هه‌بێت به‌ڵام تائێستا ده‌نگیان نه‌بووه «به‌ڵام ئه‌وه‌ى جێگه‌ى داخه، تائیستا به کرده‌وه هیچ نه‌کراوه و ته‌نیا وه‌ک پشگیرى له‌گه‌ڵمان بوون». شۆڕش خدر، ئه‌ندامى ڕێکخه‌رى که‌مپینى دژ به داگیرکارى وتى «ئێمه زۆر ده‌مێکه چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ین که په‌رله‌مانى کوردستان و عێراق و که‌سانى به‌رپرس خۆیان هه‌ڵوێسته‌یه‌کیان هه‌بێت و ده‌سه‌ڵاتى سیاسى هه‌ڵوێستێکى هه‌بێت، به‌ڵام به‌داخه‌وه تائیستا هیچ ده‌نگیان نییه«. وتیشى «بۆیه زیاتر به پێویستمان زانى، ده‌نگمان هه‌بێت و بیگه‌یه‌نینه لایه‌نى به‌رپرس». ئه‌و چالاکوانانه که‌مپینه‌که‌یان گه‌یاندووه‌ته په‌رله‌مانى ئه‌وروپا نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان و یۆنامى و کونسوڵگه‌رى فه‌ره‌نسا و ئه‌مریکا و به‌ریتانیا و ئه‌ڵمانیا و ئوردن و میسر و سعودیه و تورکیا. دیارى ئه‌نوه‌ر، یه‌کێک له‌و په‌رله‌مانتارانه‌ى له په‌رله‌مانى کوردستان پشگیرى ئه‌و که‌مپینه ده‌کات وتى «داوامان له سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان کردووه دانیشتنێکى به‌په‌له بکات، له‌سه‌ر تۆپبارانه‌کان و داوا له حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان بکات ڕێکارى یاسایى و پێویست بگرێته‌به‌ر و قه‌ره‌بوو که‌سوکار شه‌هیدان و زیان لێکه‌وتوان بکاته‌وه«. وتیشى «داوامان کردووه له‌گه‌ڵ حکومه‌تى فیدڕاڵى ڕێگه نه‌ده‌ن که‌س پێشێلى خاکى هه‌رێمى کوردستان و سنوره‌کانى بکات». دیارى ئه‌نوه‌ر ئاماژه‌ى به‌وه‌دا تائێستا نه‌چووه‌ته دانیشتنى په‌رله‌مانه‌وه وتى «به‌هۆى فشارى زۆرى ئێمه‌وه، سه‌رۆکى په‌رله‌مان لێدوانێکى دا دژى تۆپبارانه‌کان و سه‌ره خۆشى کرد له که‌سوکارى شه‌هیدبوه‌کان». تۆپبارانه‌که‌ى ئێران نیگه‌رانى حکومه‌تى هه‌رێمى لێکه‌وته‌وه و له راگه‌یه‌نراوێکدا داواى له ئێران کرد بۆردومانه‌کان رابگرێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جه‌ختیکرده‌وه که رێگه‌نه‌دات له‌خاکه‌که‌یه‌وه هێرش بکرێته سه‌ر وڵاتانى دراوسێ. غالب محه‌مه‌د، په‌رله‌مانتارى عیراق، له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی وتى «ئێمه له لایه‌ن خۆمانه‌وه به نوسراوى ره‌سمى به‌رزمان کردۆته‌وه بۆ هه‌ر سێ سه‌رۆکایه‌تیه‌که و پشگیریی خۆمان ده‌ربڕیوه، به‌ڵام تائێستا هیچ وه‌ڵامێک نه‌دراوینه‌وه«. وتیشى «پێویسته له‌سه‌ر سه‌رۆک کۆمار قسه‌ى هه‌بێت و هه‌ڵوێستى هه‌بوایه که نه‌یبووه، به‌داخه‌وه که ده‌بوایه لایه‌نى به‌رپرس هه‌ڵوێستێکى هه‌بوایه و رێگه نه‌درایه سنوره‌کان به‌و شێوه‌یه ببه‌زێنرێت». لە دوای بۆردومانەکانی تورکیاو ئێران هیچ کام لە سەرۆکایەتیەکانی عێراق ئیدانەیان نەکردوە، تەنها وەزارەتی دەرەوەی بەیاننامەیەکی دژ بە بۆردومانی فڕۆکە جەنگیەکانی تورکیا کرد بۆسەر ناوچەی کورتەک لە بناری قەندیل و رایگەیاند خەڵکی ناوچەکەیان ترساندوە. لە بەیاننامەیەکیدا وەزارەتی دەرەوەی عێراق سەرکۆنەی بۆردومانی بۆردومانی دوو فڕۆکەی جەنگی هیزی ئاسمانی تورکیای کرد کە بە چڕی بۆردومانی ناوچەی کورتەکیان کردوە لە پاریزگای سلێمانی، کە بووە هۆی گیانلەدەستدانی چوار کەس و برینداربوونی چواری تر، هەروەها ئەو فڕۆکانە خەڵکی مەدەنیان تۆقاندوە». لەو بەیاننامەیەدا کە وێنەیەکی دەست هاوڵاتی کەوت، تێیدا رایگەیاندبوو «لەکاتێکدا بە توندی پێداگری دەکەین لەسەر بنیاتنانی پەیوەندیەکی ستراتیژی دوورمەودا و رێگریکردن لەبەکارهێنانی خاکی عێراق بۆ هیرشکردنە سەر تورکیای دراوسێ، لەگەل ئەوەشدا پێمان وایە کردەی سەربازی تاکلایەنە سەروەی خاکی عیراق دەبەزینێت، هەروەها دژە لەگەڵ بنەماکانی پەیوەندی باشی دراوسێیەتی کە پەیوەندی دوو دراوسێی برا وەکو وڵات و گەل رێکدەخات، هەروەها بەزاندنێکی گەورەی یاسا نێوەدەوڵەتیەکان و مافی مرۆڤە».
کاکەلاو عەبدوڵا گەیشتنی سیستەمی ئێس ٤٠٠ بۆ تورکیا قۆناغیکی نوێی لە ناکۆکی لەنێوان ئەنقەرە و واشنتۆن دروستکردووە و ئەمریکا ترسی ئەوەی هەیە نهێنیەکانی فرۆکە نایابەکەی، کە لە هەموو رادارێک خۆی دەدزێتەوە، دەست رووسیا بکەوێت. لەچەند ڕۆژی ڕابردوودا کاروانی سیستەمی بەرگری ئێس ٤٠٠ی رووسی بە چەند قۆناغێک گەشتە تورکیا کە کارێکە هەم دژی سیاسەتەکانی ئەمریکایە و هەم دژی هاوپەیمانی (ناتۆیە). سووربوونی تورکیا لە کڕینی ئەم سیستەمەدا بوەتە جێی پرسیار کە ئامادەیە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمریکا تێکبچێت لەبەر خاتری هەبوونی سیستەمەکە و پێداگری زۆری لەسەر بەکارهێنانی سەرەرای ئاگادارکردنەوە بەردەوامەکانی واشنتۆن کە هەڕەشەی سزای سەخت دەکات دژی ئەنقەرە. سیستەمی ئێس ٤٠٠ چییە؟ سیستەمی بەرگری ئاسمانی و دژە موشەکی ئێس ٤٠٠ سیستەمێکی پیشکەوتووی ڕووسییە کە لەچەند بەشێک پێکهاتووە، لەوانە سیستەمێکی تێکەڵە و فرە چینی رادار بۆ چاودێریکردن و ئاگادارکردنەوە، سیستەمی موشەکی کە چوار جۆری جیاوازی موشەک لەخۆدەگرێت بۆ بەرپەرجدانەوەی موشەک و فڕۆکەی جەنگی لەگەڵ ناوەندێکی کۆنترۆڵ. سیستەمەکە بە یەکێک لە پێشکەوتوترین سیستەمی بەرگری دادەنرێت و دەتوانێت لەدووری ٤٠٠کم و بەرزی ٣٠ کم موشەکی بالیستی و موشەکی ئاراستەکراو تێکبشکێنێت. هەروەها لەدوری نزیکەی ٣٠٠ کم بەهۆی سیستەمە ئالۆزە رادارەکەیەوە دەتوانێت شوێنی فرۆکەی جەنگی نەوەی چوارەم، وەک فرۆکەی ئیف ١٦، ئاشکرا بکات و بە ئامانجی بگرێت. لە توانایدایە لەیەک کاتدا رووبەرووی ٣٦ موشەک ببێتەوە و تێکیان بشکێنێت. لە نیسانی ٢٠١٨ رووسیا و تورکیا گەشتنە رێککەوتنێک بۆ کڕینی سیستەمی ئێس ٤٠٠ لەلایەن ئەنقەرەوە بەبەهای ٢ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار و تێچووی هەر دانەیەک ٣٠٠ ملیۆن دۆلارە. ئەمریکا بۆچی ئەوەندە سوورە لەسەر ئەوەی تورکیا سیستەمەکەی بەدەست نەگات؟ پێشتر تورکیا داوای کڕینی ١١٦ فرۆکەی ئیف-٣٥ لە ئەمریکا کردووە و نزیکەی هەزار پارچەی فڕۆکەکەش لەلایەن کۆمپانیای تورکییەوە دروست دەکرێن لە پرۆگرامی هاوبەشی دروستکردنی فرۆکەی جەنگی ئێف ٣٥. بەرپرسانی ئەمریکی ترسی ئەوەیان هەیە ئەگەر تورکیا خاوەنی هەردوو فرۆکەی ئیف-٣٥ و سیستەمی ئێس-٤٠٠ بێت، ئەوا رەنگە ڕووسیا دەستی بگات بە تەکنەلۆجیای خۆدزینەوەی ئێف-٣٥ و خاڵە لاوازەکانی بدۆزێتەوە و تواناکانی بۆ دەربکەوێت و دواتر بتوانێت بە ئاسانی تێکی بشکێنێت. جگە لەمەش دامەزراندنی سیستەمەکە لە تورکیادا هەوڵەکانی ڤلادمیر پۆتین خێراتر دەکات بۆ هەبوونی ڕۆڵێکی گەورەتر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەراستدا. هەروەها واشنتۆن جەند جارێک دووپاتیکردوەتەوە سیستەمی ئێس-٤٠٠ لەگەڵ سیستەمی بەرگری هاوپەیمانی ناتۆ ناگونجێت کە لە تورکیادا بوونی هەیە و هاوپەیمانی ناتۆ لەئێستادا بەکاری دەهێنێت لە وڵاتەکدا بۆ رووبەرووبونەوەی هەڕەشەکانی سوریا. تا ئیستا تورکیا ١ ملیار و ٤٠٠ ملیۆن دۆلاری داوە بە ئەمریکا بۆ فرۆکەی ئێف ٣٥ بەڵام واشنتۆن گواستنەوەی ١١٦ فرۆکەکەی دواخستووە و ئەو کارمەندە تورکیانەشی دەرکردووە کە بۆ فێربوونی بەکارهێنانی فرۆکەکە لە ئەمریکادا بوون. ئەمریکا هەڕشەی ئەوەش دەکات سزا بەسەر ئەنقەرەدا دەسەپێنیت کە بە بەهای ٢ ملیار دۆلار دەخەمڵینرێت. ئایا ئێس ٤٠٠ مەترسی دروست دەکات بۆ ئیف-٣٥؟ لە ئێستادا ئێس ٤٠٠ ناتوانێت مەترسی بۆ فرۆکەی ئێف-٣٥ دروست بکات چونکە ئێف ٣٥ لە نەوەی پێنجەمی تەکنەلۆجیای شاراوەیە و فرۆکەیەکە ئەگەری ئاشکرابوونی نزمە لە رادارەکانی ئێس ٤٠٠. تەنها لە حاڵەتێکدا هەستی پێ دەکات ئەگەر لەدووری ٣٢ کم بێت بەڵام ئێف ٣٥ دەتوانێت لەدووری ٦٤کم و موشەک ئاراستەی ئێس ٤٠٠ بکات و تێکی بشکینێت. تەنانەت ئەگەر ئێس ٤٠٠ بتوانێت لەمیانەی ٣٢کم هەست بەبوونی ئیف ٣٥ بکات ناتوانێت بەئامانجی بگرێت و بیپێکێت. ئێف ٣٥ پیشکەوتوترین فرۆکەی جەنگی ئەمریکییە و تەکنەلۆجیای پێشکەوتووی تێدا بەکارهاتووە و بەهێزترین فڕۆکەیە بۆ جەنگی وشکایی و دوایی ئیف ٢٢ بە باشترین فرۆکە دادەنرێت بۆ جەنگی ئاسمانی. تەکنەلۆجیای شاراوەی تێدا بەکارهاتووە کە دەتوانێت خۆی لە راداری سیستەمی بەرگری بدزێتەوە و باشترین هەستەوەری تێدایە کە ڕێ بە فرۆکەوانەکە دەدات هەموو شتێک ببینێت و بەئاسانی ئامانجەکەی دیاری بکات. جگە لە موشەکەکانی ناوەوەی دەتوانێت موشەکی دەرەکیش رەوانە بکات و توانای هەیە وەک فرۆکەیەکی چاودێری و هەواڵگری و کۆکردنەوەی زانیاریش کار بکات. خێراییەکەی لەڕادەبەدوەرە و توانای هەیە ١٩٣١ کم ببڕیت لە کاتژمێرێکدا. شارەزایانی بواری چەک دەڵین ئەگەر سیستەمی ئیس ٤٠٠ و فرۆکەی ئیف ٣٥ پێکەوە کاریان پێ بکرێت لەلایەن تورکیاوە، دەگونجێت ببێتە یارمەتیدەرێکی باش بۆ بەرەوپێشبردنی توانای ئاشکراکردنی فرۆکەکە لەلایەن رادارەکانی ئێس ٤٠٠ەوە. بە هەبوونی زانیاری زیاتر لەسەر ئێف ٣٥، خاوەنداران و بەکارهێنەرانی ئێس ٤٠٠ دەتوانن خاڵە لاوازەکانی ئیف-٣٥ بدۆزنەوە. مایک کۆفمان، شارەزا لە کاروبارەکانی سوپای رووسیا لە ڕێکخراوی توێژینەوەی سی ئێن ئەی ئەمریکی، دەڵێت: «چارەسەرکردنی کێشەی بەئامانجگرتنی فرۆکەی هەستپێنەکراو، وەک ئێف-٣٥ و ئێف-٢٢ کێشەیەکە کە ڕووسیەکان بەردەوام کاری لەسەر دەکەن بەڵام دیارنییە کە کێشەکەیان چارەسەر کردبێت. وەبەرهێنانی زەبەلاحی رووسیا لە سیستەمی بەرگریدا ئەوەمان پێ دەڵێت کە هەڕەشەی سەرەکی بۆ سەر هێزی وشکانی رووسیا، هێزی ئاسمانی ئەمریکایە بۆیە شکستپێهینانی تەکنەلۆجیای شاراوە یەکێکە لە کارە یەکەمینەکانی کریملین.» کۆفمان دەشڵێت، «رووسیا تەکنیکی جۆراوجۆر بەکاردەهێنیت بۆ شکستپێهێنانی تەکنەلۆجیای شاراوە بەڵام هێشتا وەڵامەکی دیار نییە کە ئاخۆ ئەو هەوڵانەی چەندە کاریگەرن. شتێکی ناوازەیە ئەگەر بتوانی ئێف-٣٥ یان بەشێکی ببینیت بەڵام بەئامانج گرتنی و هەڵدانی موشەک بۆی کە لەسەدا سەد دڵنیا بیت دەیپێکیت هێشتا کارێکی ئەستەمە بۆ رووسیا.» بۆچی تورکیا پێداگرە لەسەر هەبوونی سیستەمی ئێس-٤٠٠؟ پیشتر ئەوردۆغان رایگەیاندوە هەبوونی سیستەمە رووسییەکە یەکانگیرە لەگەڵ ماف و سەروەری تورکیا بۆ بەرگری کردن لەخۆی و هاوپایمانەکانی ڕۆژئاوای شکستیان هێناوە لە پاراستنی تورکیا دژی هەڕەشە موشەکییەکان کە لە وڵاتانی درواسێی سوریا و عێراقەوە دێن. عەلی دەمیرداس، ستونووسی زە ناشناڵ ئینتریست دەڵێت، «سووربوونی ئەمریکا لە پاڵپشتی و پشتیوانیکردنی هەرێمێکی سەربەخۆی کوردی لە سوریا، کە تورکیا بە هەڕەشە بۆ ئاسایشی نەتەوەیی دەزانێت، وایکردووە ئەنقەرە خۆی لە رووسیا نزیک بکاتەوە. متمانە پێنەکردنی تورکیا بە ئەمریکا لە گەشەسەندندایە، بۆ نمونە هەڕەشەکەی ترەمپ، کە ئابوری تورکیا لەناودەچێت ئەگەر هێرش بکاتە سەر کوردانی سوریا، ئاماژەیەکی داوە بە دەسەڵاتدارنی تورکیا کە واشنتۆن بەساکاری ئامادەیە تورکیا بگۆڕێتەوە لەبەر خاتری نەتەوەیەکی بێ وڵات.» هەروەها سینان ئۆلگن، بەڕێوبەری ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئەدەم لە ئەستەنبوڵ دەڵێت، «هیچ سیاسەتێکی تری ئەمریکا لە مێژوودا هێندەی سیاسەتی پڕچەککردنی یەپەگە زیانی نەگەیاندووە بە وێنەی ئەمریکا لە تورکیادا، ڕەنگە واشنتۆن ئەم قەوارەیەی وەک گروپێکی بەسوود زانیبێت بۆ لەناوبردنی داعش بەڵام باجی ئەم سیاسەتەی تەواو دوورکەوتنەوەی تورکیای لێکەوتەوە.» عەلی دەمیرداس ئاماژە بەوەش دەکات کە دەنگۆی پێدانی موشەکی دژە تانک لەلایەن ئەمریکاوە بۆ یەپەگە و بەکارهێنانی ئەو موشەکانە دژی سوپای تورکی لە سوریا، هاودەنگییەکی بەرفراوانی دروستکردوە لە بازنەی ئەردۆغاندا کە لە بەرژەوەندیدایەتی ئەگەر سیستەمێکی بەرگری وەک ئێس-٤٠٠ی هەبێت بۆ رووبەڕووبونەوەی ئەو موشەکانە و هەرهەڕەشەیەکی تری ئەمریکا بۆ سەر سوپای تورکیا. نزیکەی سێ ساڵ تێپەڕ دەبێت بەسەر کودەتا شکستخواردووەکەی ٢٠١٦ لە تورکیا کە ئەردۆغان ئەمریکا تۆمەتبار دەکات بە هەماهەنگی لەگەڵ فەتحوڵا گولەن بۆ سازدانی کودەتاکە و چەندین جار داوای ڕادەستکردنی کردوەتەوە بەڵام ئەمریکا داواکەی سەرۆکی تورکیای پشتگوێخستووە. عەلی دەمیرداس هۆکارێکی تری سیستەمی ئیس-٤٠٠ دەخاتە ڕوو ئەویش پەیوەندی بە ناوخۆی تورکیاوە هەیە و دەڵێت، «لە کودەتاکە ئەو دوو فرۆکە ئیف-١٦ یەی لەدەستی کودەتاچییەکاندا بوو، یەکێکیان پەرلەمانی چەند جارێک بوردومان کرد و ئەوەی تێبینی کرا لەو شەوەدا ئەوەبوو کە حکومەت هیچ میکانیزمێکی کاریگەری بەرگری نەبوو بۆ بەرپەرچدانەوەی فرۆکە جەنگییەکانی خۆی بۆیە ئەردۆغان ترسێکی شەخسی هەیە لەوەی نەهێڵێت جارێکی تر کودەتا سەربگرێتەوە بە هەبوونی سیستەمێک جگە لە سیستەمی بەرگری هاوپەیمانی ناتۆ.»
سازدانى: ئارا ئیبراهیم به‌رێوه‌به‌رى گشتى هاتوچۆى هه‌رێم ئاماژه به‌وه ده‌دات له‌سه‌دا 70ى قوربانی رووداوه‌کانى هاتوچۆ په‌یوه‌ندى به تیژڕه‌وى شۆفێرانه‌وه‌یه‌و به‌شێکى هۆکاره‌که‌ى بۆ رێگاوبانه‌کان ده‌گه‌رێته‌وه. لیوا رزگار عه‌لى، له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی، ئه‌وه ده‌خاته‌روو به‌پێى یاسا داهاتى به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانى هاتوچۆ له‌سه‌دا 83 ده‌گه‌رێته‌وه بۆ وه‌زاره‌تى دارایى و له‌سه‌دا 17ى بۆ به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانه و لامه‌رکه‌زییه‌تى گه‌رانه‌وه‌ى داهاته‌کان بۆ هاتوچۆ پێویستى به‌هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاسا هه‌یه. هاوڵاتی: رووداوه‌کانى هاتوچۆ قوربانییه‌کانى که‌متر نییه له گیان له‌ده‌ستدانى نه‌خۆشانى شێرپه‌نجه، هۆکاره‌که‌ى په‌یوه‌ندى به خراپى رێگاوبانه‌کانه یا جێبه‌جێنه‌کردنى رێنماییه‌کانى هاتوچۆیه؟ لیوا رزگار عه‌لى: رووداوه‌کانى هاتوچۆ له‌هه‌رێمى کوردستان هه‌یه و وه‌کو له‌هه‌موو جیهاندا بوونى هه‌یه، هۆکاره‌کانى ده‌گه‌رێته‌وه بۆ مرۆڤه‌کان و که‌شو هه‌واو خراپى رێگاوبانه‌کان و توندوتۆڵ نه‌بوونى ئوتومبێله‌کان. هۆکارى مرۆڤ له‌هه‌موو هۆکاره‌کانى دیکه زیاتره بۆ رووداوه‌کانى هاتوچۆ که رێژه‌ى له‌سه‌دا 70% زیاترى خه‌تاى شۆفێران خۆیانه که پابه‌ند نابن به‌و رێنماییانه‌ى هاتوچۆ‌و و ئه‌و خێراییه‌ى له شه‌قامه‌کاندا بۆیان دانراوه، یان ئه‌و سه‌رپێچییانه‌ى له‌لایه‌ن پیاده‌ره‌وى ده‌کرێت له‌کاتى په‌رینه‌وه‌دا که له‌و شوێنانه ناپه‌ڕنه‌وه که بۆیان دیارى کراوه‌و به‌و هۆیه‌وه زۆرترین رووداوى هاتوچۆ رووده‌دات. هه‌روه‌ها رێگاوبانه‌کانى ئێمه به‌و شێوه‌یه خراپ نییه که هه‌موو گلییه‌کان بخه‌ینه ئه‌ستۆى رێگاوبانه‌کان، به‌ڵام یه‌ک تێبینى هه‌یه ئه‌و رێگاوبانانه‌ى که هه‌مانه به‌شێوه‌یه‌کى گشتى، به‌تایبه‌تى له‌نێوان شارو شارۆچکه‌کان نه‌گونجاوه بۆ ئه‌و ژماره زۆره‌ى ئوتومبێله‌ى که هه‌یه، بۆ نمونه رێگاى حاجى ئۆمه‌ران وه‌ختێک کراوه که له‌رۆژێکدا په‌نجا ئوتومبێلى پێدا رۆشتووه، به‌ڵام ئێستا رۆژانه هه‌زار ترێله‌و بارهه‌ڵگرى پێدا ده‌روات، رێگاکانى دیکه‌ش هه‌مووى به‌و شێوه‌یه‌یه که ته‌حه‌مولى ئه‌و زۆره ژماره زۆره‌ى ئوتومبێل ناکات و پێویستیان به فراوانکردن و نۆژه‌نکردنه‌وه هه‌یه. شه‌قامى سه‌ره‌کى 120 مه‌ترى له‌هه‌ولێر هیچ وه‌ستانێکى تێدا نییه، به‌ڵام رووداوى هاتوچۆشى تێدا روویداوه، له‌به‌رئه‌وه‌ى شۆفێران پابه‌ند نیین به خێرایى ئه‌و رێگایه‌وه که بۆى دانراوه بۆیه رووداوه‌کانى هاتوچۆ رووده‌ده‌ن. هاوڵاتی: له‌زۆربه‌ى وڵاتان سایدو رێگه‌ى بارهه‌ڵگر جیاکراوه‌ته‌وه له ئوتومبێلى بچوک؟به‌شێک له رووداوه‌کان له‌نێوان بارهه‌ڵگرو ئوتومبێلى بچوک رووده‌دات، ناتوانن داوا له لایه‌نى په‌یوه‌ندیدار بکه‌ن رێگاو ساید تایبه‌ت به‌خۆیان هه‌بێت؟ لیوا رزگار عه‌لى: له‌سلێمانى وه‌ره بۆ تاسوڵجه رێگاى بارهه‌ڵگره‌کان له‌لاى راستى شه‌قامه‌کانه، به‌ڵام بارهه‌ڵگرو ته‌نکه‌ره‌کان خێرا لێده‌خورن و ناچنه لاى راستى شه‌قامه‌که، به‌پێچه‌وانه‌وه ده‌چنه سه‌ر ئه‌و خه‌ته‌ى که بۆ ئوتومبێلى بچوک دیارى کراوه ئه‌مه به‌ته‌نها هۆکار نییه بۆ رووداوه‌کان، به‌ڵکو پێویسته شۆفێران رێنماییه‌کان جێبه‌جێ بکه‌ن. هاوڵاتی: به‌شێکى زۆر له ئوتومبێلى بارهه‌ڵگره‌کان دوکه‌ڵى ره‌ش ده‌که‌ن و ژینگه‌یان پیس کردووه، به‌ڵام لێپرسینه‌وه‌کانى هاتوچۆ بۆ ئه‌و حاڵه‌ته وه‌ک پێویست نییه؟ لیوا رزگار عه‌لى: ئه‌و ئوتومبێلانه‌ى دوکه‌ڵى ره‌ش له ئه‌ک جۆزه‌که‌یانه‌وه ده‌رده‌چێت غرامه‌ى خۆى هه‌یه‌و ده‌بێت شه‌ش مانگ جارێک پشکنینى (pbi) بکات، بۆ ئه‌وه‌ى رێگرى له‌و دوکه‌ڵه ره‌شه بکرێت، هه‌ر شۆفێرێک سه‌رپێجى بکات هاتوچۆى به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌کان غرامه‌یان ده‌کات. هاوڵاتی: هاتوچۆى سلێمانى داواى لامه‌رکه‌زیه‌ت ده‌که‌ن تا داهاته‌کانى هاتوچۆ بۆ پێداویستییه‌کان خه‌رج بکرێت؟ لیوا رزگار عه‌لى: هه‌موو شتێک به یاسا ده‌بێت، به‌پێى یاسا کارپێکراوه‌کانى هه‌رێم له‌سه‌دا 17ى داهات بۆ به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانى هاتوچۆیه، له‌سه‌دا 83شى بۆ وه‌زاره‌تى داراییى و ئابووریه. وه‌زاره‌تى دارایش ئه‌و داهاته بۆ پرۆژه‌کانى رێگا و پێداویستییه‌کانى دیکه خه‌رج ده‌کات یا نۆژه‌نکردنه‌وه‌ى رێگایه‌ک، واته له‌و بودجه‌یه‌ى بۆ پرۆژه جیاوازه‌کان ته‌رخان ده‌کرێت به‌شێکى به‌هۆى داهاته‌کانى هاتوچۆوه‌یه و ده‌خرێته‌وه خزمه‌تى هاوڵاتیان. به‌پێى یاسا ده‌سه‌ڵاتى خه‌رجکردنى ته‌نها له شه‌خسى وه‌زیرى دارایدایه‌و ده‌بێت ئه‌و یاسایه هه‌موار بکرێته‌وه بۆ ئه‌وه‌ى لامه‌رکه‌زییه‌ت جێبه‌جێ بکرێت و داهاته‌کانى هاتوچۆ بۆ به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌کان خه‌رج بکرێت، به‌ڵام تا ئێستا ئه‌م داواکارییه به فه‌رمى نه‌کراوه، چونکه داواکارى به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌کان له‌رێگه‌ى لیژنه‌یه‌که‌وه که‌شفى بۆ ده‌رده‌کرێت وه‌زاره‌تى ناوخۆ ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر ده‌دات، هه‌رچى داوایه‌کیان هه‌بووه بۆیان جێبه‌جێ کراوه، به‌ڵام داواى لامه‌رکه‌زى ده‌بێت به‌شێوه‌یه‌کى رێکخراو داوا بکرێت. هاوڵاتی: رێژه‌ى سه‌رپێچیه‌کانى شۆفێران زۆر تۆمار ده‌کرێت یا که‌مى کردووه؟ لیوا رزگار عه‌لى: ئه‌و سه‌رپێچیانه‌ى له‌لایه‌ن شۆفێرانه‌وه ده‌کرێت زۆر که‌مه به‌راورد به‌و رێژه‌ى زۆره‌ى ئوتومبێل که ملیۆنێک و 700 هه‌زار ئوتومبێل له‌هه‌رێمى کوردستاندا به‌هه‌موو جۆره‌کانیانه‌وه هه‌یه، به ئه‌و ئوتومبێلانه‌ى که تۆمار کراون یا بێسه‌ره‌تان. ئێمه ناڵێین هه‌موو شۆفێران سه‌رپێچى ده‌که‌ن، زۆرجار وه‌ک خۆم گه‌شتومه‌ته ترافیک کاتژمێر دووى شه‌و بووه، شۆفێره‌کان وه‌ستاون و چاوه‌رێیان کردووه. شۆڤێران ته‌نها رێنماییه‌کانى خێرایى له‌رێگاکاندا جێبه‌جێ بکه‌ن رووداوه‌کانى هاتوچۆ و سه‌رپێچیه‌کانیش که‌مده‌بێته‌وه. هاوڵاتی: ئایا هه‌وڵتانداوه وشیارى ته‌واو بگه‌یه‌ننه شۆڤێران تا له‌مه‌ترسى رووداوه‌کانى هاتوچۆ ئاگادار ببنه‌وه ؟ لیوا رزگار عه‌لى: به‌رێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانى هاتوچۆ هه‌موویان رادێوى خۆیان هه‌یه‌و له که‌ناڵه‌کانى لراگه‌یاندندا چه‌ندین به‌رنامه‌ى ته‌له‌فزیۆنى هه‌یه و که‌مته‌رخه‌مى نه‌کراوه، له‌قوتابخانه‌کان ئه‌فسه‌ران هۆشیارى ده‌ده‌ن به خوێندکاران، پیاوانى ئاینى له وتارى هه‌ینى رووداوه‌کانى هاتوچۆ باس ده‌که‌ن، به‌رده‌وام خه‌ریکى ئه‌وه‌ین، بۆ که‌مبوونه‌وه‌ى قوربانییه‌کانى رووداوه‌کانى هاتوچۆ و وشیارى هاوڵاتیان گره‌نتییه بۆ که‌مبونه‌وه‌یان. هاوڵاتی: له‌ساڵانى رابردوودا وه‌ک پێویست پشکنین بۆ ئه‌و ئوتومبێلانه نه‌کراوه که‌هاتونه‌ته هه‌رێمه‌وه‌و به‌شێک له رووداوه‌کان بۆ ئه‌وه ناگه‌رێننه‌وه که کوالێتیان خراپ بووه؟ لیوا رزگار عه‌لى: له‌هه‌موو ده‌روازه‌کان کوالێتى کۆنتڕۆڵ هه‌یه ئه‌و ئوتومبێلانه‌ى هاورده ده‌کرێن ده‌بێت به‌و فلته‌ره‌دا تێپه‌ر ببن و مه‌رجه‌کانى توندوتۆڵى و سه‌لامه‌تى تێدا بێت ئه‌وکاته رێگایان پێ ده‌ده‌رێت، هاورده‌کردنى ئوتومبێل په‌یوه‌ندى به وه‌زاره‌تى بازرگانییه‌وه هه‌یه، به‌ڵام ئێمه تێبینى خۆمان داوه ده‌بێت ئه‌و ئوتومبێلانه ده‌یان مه‌رج هه‌یه که ده‌بێت تێیاندا بێت. خۆتان ده‌زانن خراپى دۆخى ئابوورى کاریگه‌رى له‌سه‌ر ئوتومبێلى کوالیتى نزم هه‌یه، هاوڵاتیان که بارى ئابووریان خراپ بوو په‌نایان ده‌برده به‌ر ئه‌و ئوتومبێلانه‌ى که نرخه‌کانیان که‌مه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر دۆخى خه‌ڵک باش بێت ده‌چن ئه‌و ئوتومبێلانه ده‌کڕن که توندوتۆڵیان باشه، وه‌ک ئه‌مریکى و ئه‌وروپى و یابانى. هاوڵاتی: ئه‌وانه‌ى ئوتومبێلى بێ سه‌ره‌تایان هه‌بوو ژماره‌یان پێدرا؟ لیوا رزگار عه‌لى: ئوتومبێله بێ سه‌ره‌تاکان ئه‌گه‌ر کێشه‌ى تێدا نه‌بووبێت ئه‌و هاوڵاتیانەی چوون بۆیان کراوه به ژماره و ئه‌وه‌شى که نه‌چووه خۆى لێی به‌رپرسیاره، چونکه ماوه‌که‌ى ته‌واو بووه هاوڵاتی: ئوتومبێل مراندن بریارى هه‌یه، به‌ڵام ئایا هاوکارى خاوه‌نه‌کانیان ده‌که‌ن تا ژماره‌ى ئوتومبێلى بێ کوالێتى که‌مبکه‌نه‌وه؟ لیوا رزگار عه‌لى: ئوتومبێل مراندن هه‌یه و به‌رده‌وامه بریاره‌که‌ى، ئه‌وه‌ى ده‌یه‌وێت ئوتومبێلى کۆنه بمرێنێت ده‌توانێت، ژماره‌ى ئوتومبێله کۆنه‌که که مراندویه‌تى ده‌یدات له ئوتومبێله نوێیه‌که‌ى، ئه‌وکاته هاتوچۆ هیچ باجێکى لێ وه‌رناگرێت بۆ به‌ستنى ژماره‌ى ئوتومبێل. هاوڵاتی: تاقیگه‌کانى پشکنینى ئوتومبێل که‌له‌لایه‌ن که‌رتى تایبه‌ته‌وه به‌رێوه ده‌برێن یه‌کخراون یا هه‌ر که‌سه‌و به‌شێوه‌ى جیاواز کار ده‌کات؟ لیوا رزگار عه‌لى: له‌نێوان خۆیاندا له شاره‌کاندا رێکه‌وتوون و کۆمه‌ڵه‌یه‌کیان دروستکردووه، پێکه‌وه وه‌ک پشک به‌شدارن و به‌هاوبه‌شى پشکنین بۆ ئوتومبێله‌کان ده‌که‌ن، ئێمه ئه‌وه به شتێکى باش ده‌زانین.
شاناز حه‌سه‌ن پێوه‌رى ئاوى ماڵان دواى چوار ساڵ کارکردن تێیدا و دانانى له‌به‌شى زۆرى ماڵاندا، له ئێستادا مه‌ترسی له‌سه‌ر دروستبووه و کارکردن به پێوه‌ره‌که له دهۆک و چه‌مچه‌ماڵ راگیراوه و گه‌رمیانیش تاوتوێی راگرتنى ده‌کات، ئه‌وه‌ش به‌هۆى ئه‌و کێشانه‌وه که له خوێندنه‌وه‌ى پێوه‌ره‌که‌دا دروستبووه. به‌درێژایی چوار ساڵ وه‌زاره‌تى شاره‌وانى له‌رێگه‌ى چه‌ند کۆمپانیایه‌که‌وه سه‌رقاڵى جێبه‌جێکردنى دانانى پێوه‌رى ئاو بوو، به‌مه‌به‌ستى سنوردانان بۆ به‌فیڕۆدانى ئاو، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکى کارکردنیدا کێشه‌کانى پێوه‌ره‌که ده‌رکه‌وت. له هه‌رێمى کوردستان پاره‌ى ئاو دوو مانگ جارێک له هاوڵاتیان وه‌رده‌گیرێت و ئه‌م مانگه‌ش یه‌که‌م جاره له دواى به‌ستنى پێوه‌رى ئاوه‌وه له ماڵاندا له‌لایه‌ن فه‌رمانبه‌رى تایبه‌ت به کۆمپانیاکانه‌وه پسوڵه‌ى پاره‌ى ئاو بۆ هاوڵاتیان بکرێت. پێوه‌ره‌که له‌به‌شى زۆرى ماڵه‌کان له هه‌رێمى کوردستان به‌ستراوه و تا ئێستاش به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى ئاو و ئاوه‌ڕۆى سه‌ر به وه‌زاره‌تى شاره‌وانى سوره له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنى. زۆربه‌ى کێشه‌کانى پێوه‌ره‌که زۆر پاره خوێندنه‌وه‌ى پێوه‌ره‌کانه و زۆر لایه‌نیش دان به‌وه داده‌نێن ئه‌و پێوه‌رانه به گوژمێکى زۆرى ئاو یان هه‌وا ده‌جوڵێن و له‌وانه‌یه له ڕاده‌ى خۆى زیاتر بخوێنێته‌وه. هه‌فته‌ى رابردوو له پارێزگاى دهۆک و قه‌زاى چه‌مچه‌ماڵ بڕیارى راگرتنى پێوه‌رى ئاو درا. به‌پێی ئاماره‌کان ته‌نها له چه‌مچه‌ماڵ 3750 ماڵ پێوه‌رى ئاویان به‌ستوه. ره‌مه‌ک ره‌مه‌زان، قایمقامى چه‌مچه‌ماڵ، که له‌ئێستادا بڕیارى راگرتنى پێوه‌رى ئاوى داوه تا وردبینى بۆ ده‌کرێت و وتى «ده‌مانه‌وێت هه‌م له به‌ستنى و هه‌م له‌وه‌ى ئایا ئاو گلده‌داته‌وه و ده‌بێته کارئاسانى بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى پاره‌ى ئاو له‌سه‌ر هاوڵاتیان یاخود نا، که وردبینیمان بۆ ئه‌وه کرد ئه‌وکات ڕێگریمان له پرۆسه‌که نابێت». وتیشى «له‌لاى خۆم تاقیکردنه‌وه‌ى ئه‌وه‌م کردووه که‌به زه‌ختى ئاو یان بایه‌ک پێوه‌ره‌که زیاتر ده‌نوسێت». قایمقامى چه‌مچه‌ماڵ باسى له‌وه‌کرد، ئه‌گه‌ر پێوه‌ره‌که بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندکردنى که‌س و کۆمپانیایه‌ک بێت و کار ئاسانى بۆ هاوڵاتیان نه‌بێت، «من ناچمه ژێر ئه‌و باره‌وه و چونکه چه‌مچه‌ماڵ خۆى هه‌فته‌ى یه‌ک جار ئاوى هه‌یه و ئه‌وه‌ش دیسان ده‌بێته‌وه بارگرانیه‌کى زۆر بۆ هاوڵاتیان». له که‌لار که له ئێستادا به‌رپرسانى ئیداره‌که تاوتوێی راگرتنى ده‌که‌ن، دره‌نگتر دانانى پێوه‌ر ده‌ستى پێکردووه و له‌ئێستادا 16 هه‌زار ماڵ پێوه‌رى ئاوى به‌ستووه، له کۆى 27 هه‌زار هاوبه‌شى ئاو له که‌لاردا. سامان ره‌حیم به‌ڕێوبه‌رى ئاوى که‌لار، له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى «له‌و 16هه‌زار ماڵه‌ى به پێوه‌رى ئاو پاره‌یان لێکۆکراوه‌ته‌وه، 302 حاڵه‌تمان هه‌یه که کێشه‌یان هه‌یه و گله‌یى ئه‌وه ده‌که‌ن پاره‌ى زۆریان بۆ هاتۆته‌وه«. وتیشى»داوامان له‌و به‌شداربوانه کردووه که سه‌ردانمان بکه‌ن و له به‌دواداچونداین بۆ ئه‌و ماڵ و هاوڵاتیانه‌ى که پاره‌ى زۆریان بۆ هاتۆته‌وه«. به‌ڕێوبه‌رى ئاوى که‌لار باسى له‌وه‌کرد، ئه‌م پێوه‌ره بۆ ئه‌وه دانراوه که پاره‌ى ئاو به هاوسه‌نگى کۆبکرێته‌وه و ئاوى به‌فیڕۆ چوو گلبداته‌وه بۆیه که ئه‌مانه نه‌کرێت پێویسته به‌دواداچونى وردى بۆبکرێت. بەپێی ئامارەکان، لەسنوری پارێزگای سلێمانی لەسەدا 85 ماڵان پێوەریان داناوە و مانگی شوباتدا خوێندنەوەی یەکەمی بۆکراوە. تا ئێستا به‌رپرسانى ئه‌و دوو پارێزگایه هیچ بڕیارێکیان له‌باره‌ى پێوه‌ره‌که‌وه نه‌داوه. ئامانج جه‌لال، به‌ڕێوبه‌رى ڕاگه‌یاندنى ئاوى سلێمانى، له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى»ئه‌وانەى کێشه‌یان هه‌یه، ده‌توانن سه‌ردانمان بکه‌ن و به‌دواداچونى بۆ ده‌که‌ین». به‌پێی ئاماره‌کان، له شارى هه‌ولێر له سه‌دا83 بۆ 84 ى ماڵه‌کان پێوه‌رى ئاویان به‌ستووه. ئارى ئه‌حمه‌د، به‌ڕێوبه‌رى ئاوى هه‌ولێر به هاوڵاتى وت «زۆربه‌ى زۆرى کێشه‌کان له داخلکردنى ژماره‌یه‌که به ده‌ست که هه‌ڵه‌ى تێدا کراوه و ژماره‌یه‌کى زیاتر داخڵ ده‌کرێت و کاتێک خوێندنه‌وه‌ى پێشتر ده‌کرێت له‌وه‌شدا هه‌ڵه ده‌کرێت، بۆیه زۆربه‌ى کێشه‌کان ئاوا بووه«. باسى له‌وه‌شکرد، 1018 حاڵه‌ت له شارى هه‌ولێر له سه‌رو ملیۆنێک دیناریان بۆ هاتۆته‌وه و ئه‌وانه‌ش زیاتر له داخڵکردنى ژماره‌کاندایه و که ژماره‌یه‌ک به زیاده داخڵ کراوه. ئارى ئه‌حمه‌د وتیشى «ئێمه له‌لایه‌ن لیژنه‌کانمانه‌وه چاودێرى ده‌که‌ین و ده‌ینێرینه تاقیگه و تا له‌راستى و دروستى پێوه‌ره‌که بکۆلێنه‌وه«. ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا له‌هه‌موو وڵاتێکدا پێوه‌رى میکانیکى هه‌یه وه‌ک ئوردن و هه‌مووى به‌هۆى په‌ستانێکه‌وه یان جوڵانێکه‌وه ده‌بێته هۆى جوڵانى په‌روانه‌که‌یه‌وه و ده‌جولێنرێت «له‌ئێستادا له‌وه ده‌کۆڵینه‌وه که وڵاتان چۆن ئه‌و کێشانه‌یان چاره‌سه‌ر کردووه و وتیشى»به‌پێى به‌رنامه لێى ده‌کۆلینه‌وه و چاره‌سه‌رى ده‌که‌ین». له‌سنورى پارێزگاى دهۆک کێشه‌که گه‌وره‌یه، به‌پێی ئاماره‌کان به گشتى له دهۆک له سه‌دا60 ى ماڵه‌کان پێوه‌رى ئاویان به‌ستووه و ته‌نها له سه‌دا 13 یان کێشه‌یان نه‌بووه. عه‌بدولسه‌مه‌د تێلى، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى باسى له‌وه‌کرد، پێوه‌ره‌که کێشه‌ى زیاد خوێندنه‌وه‌ى هه‌یه و ماڵ هه‌یه زۆر له ڕاده‌ى خۆى زیاتر پاره‌ى ئاوى بۆ هاتۆته‌وه. وتیشى»ماڵ هه‌یه هه‌ر وابڕوات پێویست ده‌کات مانگانه قه‌رز بکات بۆ دابین کردنى پاره‌ى ئاوه‌که‌ى». له‌باره‌ى جۆرى کوالیتى پێوه‌ره‌کانه‌وه، عه‌بدولسه‌مه‌د تێلى وتى «ئه‌م پێوه‌رانه تورکى و ئه‌ڵمانى و ئیتاڵین ئه‌ڵمانیه‌که له هه‌مویان باشتره و چونکه پێوه‌ره ئیتاڵیه‌کان پێویسته به‌رده‌وام خوێندنه‌وه‌ى ئاوى له‌سه‌ر بێت ئه‌گینا له‌برى ئاوه‌که هه‌وا ئه‌خوێنێته‌وه«. بەپێی پێوه‌ره‌که، لەبەرانبەر بەکارھێنانی یەک مەتر سێجا (هەزار لیتر) بڕی ٥٠ دینار لە ماڵان وەردەگیرێت، بەمەرجێک لەنێوان سفر بۆ پێنج مەتر سێجا ئاو بەکاربهنرێت، ئەگەریش بڕەکە لەنێوان پێنج بۆ ١٥ مەتر سێجا بێت نرخەکە دەبێتە ١٥٠ دینار و لە ١٥ تا ٣٠ مەتر سێجا دەبێتە ٤٠٠ دینار و لە ٣٠ تا ٦٠ مەتر سێجا دەبێتە ٦٠٠ دینار و لە ٦٠ مەتر سێجا بەرەو سەرەوە دوو هەزار دینار وەردەگیرێت. هەروەها بۆ پەرستگا و دەزگا حکومییەکان نرخی بەکارهێنانی یەک مەتر سێجا (هەزار لیتر) ٥٠٠ دینارە و بۆ کەرتی نیمچە حکومی و وەبەرهێنان ٧٥٠ دینار و بۆ کەرتی بازرگانی و پیشەسازی و گەشتیاری ھەزار دینار و بۆ شوشتنگەکان دوو ھەزار دینار دیاریکراوە. محه‌مه‌د هۆگر، به‌ڕێوبه‌رى ڕێگه‌پێدراوى کۆمپانیاى گرنگ یه‌کێک له کۆمپانیاکانى جێبه‌جێکردنى پڕۆژه‌که، له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتىوتى «ئێمه ته‌نیا به‌رپرسین له خوێندنه‌وه‌ى پاره‌ى سه‌ر پێوه‌ره‌که و کۆکردنه‌وه‌ى، ئه‌گه‌ر حاڵه‌تێکى دیاریکراو ڕویدابێت ره‌نگه په‌یوه‌ندى به‌وه‌وه هه‌بێت که ژماره‌یه‌ک به هه‌ڵه نوسرابێت، ئه‌گینا هه‌ڵى تێدا نه‌بووه«. وتیشى «کارمه‌نده‌کانى ئێمه پێشتر خولى راهێنانیان پێکراوه و پێویستیشه له‌کاتى سه‌ردانکردندا باج یان پێوه بێت و جیهازى خوێندنه‌وه‌که‌یان پێ بێت تا رێگه بگیرێت له‌هه‌ر حاڵه‌تێک به ناوى کۆمپانیاى گرنگه‌وه بچنه ماڵان و پاره کۆکه‌نه‌وه و که چه‌ند حاڵه‌تێک هه‌بووه و ڕێگرى لێبکرێت». له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا لیژنه‌یه‌کى په‌رله‌مانى کوردستان بۆ به‌دواداچونى پێوه‌رى ئاوى ماڵان، سه‌ردانى وه‌زاره‌تى شاره‌وانى و گه‌شتوگوزاریان کرد و که‌موکوڕیى پێوه‌ره‌که‌یان راده‌ستى به‌رپرسانى وه‌زاره‌ته‌که کرد و داواى چاره‌سه‌رکردنیان کرد. دابان محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى ده‌ستپاکى له په‌رله‌مانى کوردستان، له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى «به‌ده‌ر له پێوه‌ره سینیه‌کان هه‌موو پێوه‌ره‌کان به‌ئاسانى به سیسته‌م ناکرێن و هه‌واو هه‌ر جوڵه‌یه‌ک ده‌خوێننه‌وه، بۆیه بۆ شوێنێک گونجاو ده‌بێت که 24 کاتژمێر ئاوى پێدا بڕوات». وتیشى»پێویست بوو پێش دهۆک کارکردن به پێوه‌رى ئاو له سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه گه‌رمیان و راپه‌رین راگیرێت و به‌ڵام ئیستاش دره‌نگ نیه و پێویسته ڕایبگرن». دابان محه‌مه‌د جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ت و وه‌زیرى نوێى شاره‌وانى له‌سه‌ر خه‌ت ده‌بین بۆ ڕاگرتنى ته‌واوه‌تى ئه‌م پرۆسه‌یه، که سودى چه‌ند که‌سێکى نا وه‌زاره‌ت و پێنج کۆمپانیا تێدایه و زه‌ره‌رى زۆر گه‌وره‌ش له‌م پرۆسه‌یه هاووڵاتیانن».
هاوڵاتی، کاکەلاو عەبدوڵا مەلا کرێکار، 62 ساڵ، ئەمیری پێشووی ئەنسارولئیسلام و سەرۆکی ڕەوتی شاخ کە چەند ساڵێکە لە نەرویج دایمەزرادندووە، ١٢ ساڵ سزای بەسەردا سەپێنرا لە لایەن دادگایەکی ئیتاڵیاوە، لەگەڵ پێنج کەسی تر بە سزای حەوت بۆ نۆ ساڵ زیندانیی، ئەوەش بەتۆمەتی هەوڵدان بۆ کاری توندوتیژی لە چوارچێوەی ئەو رەوتەدا. جگە لە مەلا کریکار، هەریەکە لە ئاوات کەرکوکی، ماکوان کەریم رەحیم، وەهاب حەمەساڵح، لەگەڵ هەریەکە لە زانا رەحیم عەبدولڕەحمان، کامیل فەتاح جەلال، رێبوار حەمەد سزای حەوت مانگ و شەش مانگ تا نۆ ساڵ زیندانیان بۆ بڕاوەتەوە. ڕەوتی شاخ چەند ساڵێکە لە نەرویج دامەزرێنەوە لە لایەن مەلا کرێکار و چەند کوردیکی ترەوە کە پێشتر پشتگیری و هاوسۆزی خۆیان بۆ داعش دەربڕیوە، هەروەها بڕوای بە جیهاد هەیە بۆ یەکلاییکردنەوەی ململانێکان. جیهاد چەمکێکی ئیسلامیەو رەوتە ئیسلامیەکان لەسەری نانۆکن، هەندێکیان پێیان وایە جیهاد بە واتای «قتال» (کوشتن) نایات و رەخنە لە رەوتە ئیسلامیە تونژەروەکان دەگرن کە جیهادیان کردۆتە بەهانە بۆ مەرامی سیاسی خۆیان لە بەرگری شەرعیدا، لە کوردستان یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان نوێنەرایەتی ئەم رەوتە دەکات و بڕوای وایە جیهاد یەکسان نیە بە «قتال». بەڵام رەوتە ئیسلامیە توندڕەوەکان هاوشیوەی داعش و قاعیدەو ڕەوتی شاخی مەلا کریکار بڕوایان وایە جیهاد بە واتای قیتال (کوشتن) دێت و لەم چوارچیوەشدا لە هەرشوینێک بیت گروپی چەکدار دروست دەکەن تا دەگاتە ئەنجامدانی کاری تەقینەوە. مەلاکرێکارو ڕەوتی شاخ بڕوایان بەم کارە هەیە. مەلا کرێکار ئەو پەنابەرەی لە نەرویج زۆرترین قسە و باسی لەسەرە، پێرێ لە ئۆسلۆ دەستگیرکرا لەلایەن ئاژانسی هەواڵگری پۆلیسی نەرویج لەسەر داواکاری دەسەڵاتدارانی ئیتاڵیا، دەستگیرکردنەکەی دوای ئەوە هات دادگای ئیتاڵیا سزای ١٢ ساڵ زیندانی بەسەردا سەپاند لەسەر داڕشتنی پلانی کردەوەی تیرۆرستی. دووشەممەی رابردوو نەجمەدین فەرەج ئەحمەد ناسراو بە کرێکار سزای زیاتری زیندانی بەسەردا سەپێنرا لە ئیتاڵیا زیاتر لەوەی داواکاری گشتی چاوەڕوانی دەکرد. بەپێی ڕاپۆرتی دامەزراوەی تەلەفزیۆن و رادیۆیی نەرویجی لەبەرئەوەی ڕەتیکردوەتەوە بچێتە ئیتاڵیا، دادگای وڵاتەکە بەناچاری دادگاییەکەیان ئەنجامداوە بەبێ بوونی کرێکار بۆ بەرگریکردن لەخۆی و سزای ١٢ ساڵ زیندانیان سەپاندووە بەسەریدا کە داواکاری گشتی داوای ١٠ ساڵی کردبوو. حوکمەکەی لەسەر بنەمای تۆمەتی بونی پەیوەندی بە گروپی «ڕەوتی شاخ» کە لقێکە لە ئەنسارولئیسلام. بەپێی دادگای ئیتاڵیا کرێکار وەک سەرکردەی گروپی ڕەوتی شاخ مامەڵەی لەگەڵ کراوە. جگە لە کرێکار پێنج کەسی تریش سزای ٩ ساڵ زیاتریان بەسەردا سەپاوە بەهۆی پەیوەندیان بە تۆڕە تیرۆریستییەکەوە. گروپی ڕەوتی شاخ بەوە تۆمەتبار کراوە کە پلانی هێرشێکیان داڕشتووە کە تێیدا دیپلۆماتکاری نەرویجی و بەریتانیان بەئامانج گرتووە و پلانی ڕفاندنی چەندین نێردراوی تریان داڕشتووە بۆ فشار خستنە سەر حکومەتی نەرویجی بۆ بەردانی کرێکار لەساڵی ٢٠١٥ کە ئەوکات لە زینداندا بوو. دەسەڵاتدارانی ئیتاڵیا بڕیارێکی نوێیان دەرکرد بۆ دەستگیرکردنی کرێکار و داوای رادەست کردنیان کردووە بۆ ئیتاڵیا جارێکی تر دوای ئەوەی کە پێشتر داوا کراوە لەسەر هەبوونی پەیوەندی بە تۆڕێکی تیرۆرستی لە ئەوروپا بەڵام دواتر ئیتاڵیا لە داواکەی کشایەوە و ڕادەستنەکرا. پۆلیسی نەرویجی شەوی دوشەممە ڕایگەیاند کە ڕێکارە یاساییەکانی تەواو کردووە بۆ دەستبەسەرکردنی کرێکار کە یەکدەگرێتەوە لەگەڵ «ئاگادارکردنەوەیەکی نێودەوڵەتی و بڕیارێکی دەستگیرکردن لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئیتاڵیاوە.» پارێزەری کرێکار، برینجار مێلینگ ڕایگەیاندووە تووشی سەرسوڕمان بووە سەبارەت بە گرتنەکەی بەهۆکاری ئەوەی کرێکار بەبەردەوامی لەگەڵ دەسەڵاتداران هەماهەنگی نیشانداوە نەک هەر لە نەرویچ بەڵکو لە سەرتاسەری ئەوروپا و لە ئێستاشدا هیچ هۆکارێک نییە تا کرێکار خۆی بدزێتەوە لە یاسا. هەروەها مێلینگ ڕەخنەی لە چۆنیەتی شێوازی بەڕێوبردنی دادگاییەکە و بڕیارەکەی دادگای ئیتاڵیا گرت بەهۆکاری ئەوەی کرێکار بێبەشکراوە لە بەرگریکردن لە خۆی لە دادگای بۆلزانۆی ئیتاڵیا. پارێزەرەکەی کرێکار ڕاشیگەیاند مەلا کرێکار ڕەتیکردوەتەوە گەشت بکات بۆ ئیتاڵیا بۆ پێشکەشکردنی بەڵگەی بێتاوانی خۆی چونکە دادگاکە دڵنیایی پێنەداوە کە ڕادەستی وڵاتێکی تر نەکرێت. تەنانەت ڕێی پێنەدراوە کە لەڕێی ڤیدیۆی راستەوخۆوە بەشداری دادگاییەکە بکات و بەرگری لەخۆی بکات. کرێکار ترسی لەوە هەیە کە رادەستی عێراق بکرێتەوە چونکە پێشتر عێراق رایگەیاندووە هیچ گرەنتییەکی پێنادات بۆ سەلامەتی و ڕەنگە ڕووبەڕووی پەلامار و کوشتن ببێتەوە. حوکمەکەی کرێکار بڕگەیەکی تێدایە داوای دانوستانێکی دادگا دەکات کە تێیدا دادگای نەرویج بڕیار دەدات ئاخۆ ڕادەستی ئیتاڵیای بکەن یاخود نا. مێلینگ ئەوەشی وت کە کرێکار داوای پێداچوونەوەی حوکمەکەی کردووە و لەدژی هەموو بڕیارێکی ڕادەستکردنەوەیە ئەمەش خولێکی تری نوێی دادگا دروست دەکاتەوە لە نەرویج هەرچەندە پێشتر دادگای باڵای نەرویج ڕێکارە یاساییەکانی تەواو کردووە بۆ ڕادەستکردنی بە ئیتاڵیا. مادس ئەندیناس پرۆفیسۆری زانکۆی ئۆسلۆ لە بەشی یاسا ڕایگەیاندووە کە داواکاری دەستگیرکردن و رادەستکردنی کرێکار لەسەر بنەمای «یاسایەکی تەواو نوێیە بۆیە وا دەخوازێت کە ڕووبەڕووی کێشەی یاسایی نوێ ببێتەوە.» ئەندیناس لەئێستادا وەک مامۆستایەکی گرێبەست لە ڕۆما کار دەکات و ئاشنایی هەیە لەگەڵ سیستەمی یاسایی ئیتاڵیادا. ئەندیناس پێیوایە کەیسەکەی کرێکار خراوەتە خانەی کەیسێکی سیاسی و ڕووبەڕووی فشاری سیاسی بوەتەوە لەو حکومەتەی کە ئێستا ئێرنا سۆلبیرگ سەرۆک وەزیرانیەتی. پێشتر کرێکار بەوە توانبار کراوە کە چەندین هەڕەشەی کردووە لەناویاندا هەڕەشە بۆ سەر ئێرنا سۆلبێرگ چەند ساڵێک پێش ئەوەی ببێتە سەرۆک وەزیرانی ئیتاڵیا. پێشتریش دەسەڵاتدارانی ئەمریکی داوای دەستگیرکردنی کرێکاریان کردووە و لە لیستی تیرۆری ئەمریکادا ناوی هەیە. لارس گولە، توێژەرەوەی بواری تیرۆر بە دامەزراوەی تەلەڤزیۆن و رادیۆی نەرویجی ڕاگەیاندووە کە کەیسەکەی کرێکار بەشێکە لە یاریەکی گەورەتری هێزی سیاسی. گولە دەشڵێت «ئێمە دەزانین دەسەڵاتدارانی داوەری نەرویجی لە ئیتاڵیا بوون بە ئامانجی ئەوەی دەسەڵاتدارانی ئیتاڵیا قایل بکەن داوای ڕادەست کردنەوەی بکەن، ئەوە مانای ئەوەیە ڕەهەندێکی سیاسی لەئارادایە کە زۆر زەحمەتە لێی بکۆڵیتەوە.» کرێکار ٣٠ ساڵ لەمەوبەر بۆ یەکەمجار چووە نەرویج و داوای مافی پەنابەرێتی کرد وەک پەنابەرێکی کوردستانی عێراق. دواتریش ڕێیپیدرا خانەوادەکەشی بباتە نەرویج. پاشان ئاشکرابوو کە کرێکار سەرپێچی کردووە لە بەندی مافی بەنابەرێتیەکەی بە گەشتکردنی بۆ کوردستان و دامەزراندنی ئەنسارولئیسلام لە ساڵی ٢٠٠١. ساڵی ٢٠٠٣ وازی لە گروپەکە هێنا و گەڕایەوە بۆ نەرویج کە لەو کاتەوە لەلایەن چەندین حکومەتی جیاجیای وڵاتانەوە تۆمەتبارکراوە بە تێوەگلانی لە چالاکی تیرۆریستی. لەساڵی ٢٠٠٦ەوە ناوی لە لیستی تیرۆری نەتەوە یەکگرتووەکاندا هەیە و لە تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ەوە لەلایەن دادگای باڵای نەرویجییەوە وەک «مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی» ناسێنرا. لە ٧ی ئازاری ی ٢٠١٢ ماوەی ٥ ساڵ زیندانیکرا لەسەر هەڕەشە بەردەوامەکانی بۆ سەر کەسایەتی نەرویجی و کوردی. جگە لەمەش سێ جاری تر لە ساڵی ٢٠١٥ دەستگیرکراوە بەتۆمەتی هاندانی کوشتنی کاریکاتێریستەکەی چارلی هیبدۆ و هەبونی پەیوەندی بە داعشەوە.
لەئێستادا حەشدی شەعبی بەسەر ٦٠ یەکەدا دابەشکراوە، بەڵام کاتێک دەبنە بەشێک لەسوپا کاری رابەرە سەرەکییەکەیان ئاسانتر دەبێت و دەسەڵاتی بەسەریاندا زیاتر دەبێت کاکەلاو عەبدوڵا بەمدواییانە حکومەتی عێراقی بڕیارێکی دەرکرد بۆ هەموو هێزە میلیشیاکان کە بەپێی یاسا تێکەڵی نێو سوپای عێراقی بکرێن بۆ سنوردارکردنی هەژمونیان بەڵام دەگونجێت بڕیارەکە بەسەر حکومەتی عێراقیدا بشکێتەوە و ئێران ببێتە سوودمەندی یەکەم لەم هەنگاوە. لە سەرەتای ئەم مانگەوە عادل عەبدولمەهدی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بڕیارێکی دەرکرد بۆ تێکەڵکردنی هێزە میلیشیاکان بۆ ناو سوپای عێراقی کە دەبێت هەتا کۆتایی ئەم مانگە لەلایەن هەموو هێزەکانەوە پەیڕەو بکرێت. دەکرێت دیسان ئەم بڕیارە عێراق بکاتەوە بە وڵاتێکی بەهێز بەڵام ئەمجارە بەهەبوونی هێزی دڵسۆزی ئێرانی لەناو سوپادا. بڕیارەکە دەڵێت «هەموو یەکەکانی حەشدی شەعبی دەبێت وەک بەشێکی جیانەکراوە لە هێزەکانی سوپا کاربکەن و هەمان یاسای سوپای عێراقییان بەسەردا جێبەجێبکرێت.» هەرچەندە پێشتر یاسایەک دەرچوو کە موچەی حەشدی شەعبی لەلایەن حکومەتی عێراقییەوە دابین بکرێت، بەڵام ئەم بڕیارە نوێیە پێگەیان پتەو دەکات لەناو سوپادا، هەروەها ملکەچیان دەکات کە وەک دامەزراوەیەکی جیا ڕەفتار نەکەن بەڵکو وەک کەتیبە بچنە نێو سوپای نیشتمانییەوە. بڕیارەکە لەڕواڵەتدا بەشێکی بۆ ئەوەیە توانا و پێگەی حەشدی شەعبی کەمبکرێتەوە چونکە ئەم هێزە توانیویەتی دەست بەسەر زۆرێک لەپیشەسازییە وزەییەکان بگرێت و زۆرێک ڕێڕەوی قاچاغ دابمەزرێنێت بەهۆی ئەوەی کە بنکەو بارەگای زۆری هەیە لە سەرتاسەری عێراقدا. مایکڵ نایتس، لێکۆڵەری واشنتۆن ئینستیتوت بۆ سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڵێت، «سەرکردە عێراقییەکان هەست بەوە دەکەن کە حەشدی شەعبی ئەگەر کۆنترۆڵ نەکرێت لە مەترسی لەکەدارکردنی ناوبانگی خۆی نزیک دەبێتەوە بەتایبەتی لەڕووی چالاکییە ئابورییەکانی و ئەو هێرشانەی دەیکاتە سەر هێزەکانی ئەمریکا لەعێراق و وڵاتە دراوسێکان.” مەبەست لە چالاکییە ئابوریەکان چالاکییەکانی حەشدی شەعبیە لە دوای ئازادکردنی موسڵ لەلایەن سوپای عێراقییەوە کە بەپێی ڕاپۆرتێکی تایبەتی ئاژانسی ڕۆیتەرز حەشدی شەعبی چەندین ملیۆن دۆلاری دەستکەوتووە لە فرۆشتنی پاشماوەکانی داعش و چەندین مەیدانی سکرابی داناوە لەشارەکەدا بۆ ساغکردنەوەی ئەو پاشماوانە کە زۆربەیان ئاسنن و لە کوردستان ساغدەکرێنەوە. دواین چالاکی سەربازیش کە نایتس ئاماژەی بۆ دەکات ئەو هێرشە بوو کە کرایە سەر بۆرییەکی نەوتی سعودی لە عێراق لە ١٤ی ئایاری ٢٠١٩ و ئیدارەی ترەمپ ڕایگەیاند هێرشەکە لە ناوخۆی عێراقەوە کراوە و هەروەها هێرشە موشەکیەکەی ناوچەی سەوز نزیک لە باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە ئایاری ڕابردوو کە دیسان ئیدارەی ترەمپ بەدەستی حەشدی شەعبی دەزانێت. مایکڵ نایتس لەکۆتایی مانگی حوزەیران لە عێراق بووە و چاوی بە خودی سەرۆک وەزیران کەوتووە لەگەڵ چەند بەرپرسێکی باڵای وڵاتەکە و بەوردی باسی پلانی تێکەڵکردنی هیزە میلیشیاکانی بۆ کراوە بۆیە دەڵێت «پلانەکە لەتوانایدایە یان مەترسی هێزی میلیشیا کەمبکاتەوە یان مەترسیدارانە دەسەڵاتیان زیاتر بکات بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی چۆن پلانەکە جێبەجێ دەکرێت.” پلانەکە داوا لە هەموو یەکەکانی حەشدی شەعبی دەکات هەموو بنکە و بارەگا و ئۆفیسەکانیان دابخەن لەگەڵ لابردنی هەموو نازناوەکانی وەک کەتیبە و کەرت و دەستە، هەروەها خۆ بەدورگرتن لەهەموو لایەنێکی سیاسی و تەنها لەژێر دەستوری عێراقیدا بن. هەرچەندە ئەمە بەفەرمی بڵاونەکراوەتەوە تا ئێستا، بەڵام مایکڵ نایتس ئاماژە بەوە دەکات کە پلانەکە ئەوەشی تێدایە کاتێک حەشدی شەعبی بنکە بچوکەکانی خۆیان لابرد، دەگوازرێنەوە بۆ کانتۆنی گەورە بەواتای ئەوەی لە نزیک سنورەکانی سوریا نامێنن و بەرەو سنورەکانی سعودییە دەکشێن کە لەهەمان کاتدا پشتێنێکی بەرگری دروستدەکات لەنێوان ناوچە شیعە نشینەکان و سوننە نشینەکان لەنێوخۆی عێراقدا. مایکڵ پرێگنت، شارەزای سیاسەتی عێراقی لە هەدس ئیستیتوت دەڵێت، «حکومەتی عێراق یان ناتوانێت یان نایەوێت میلیشیاکانی ئێران لە عێراق دەربکات و توانای ئەوەشی نییە ڕایبگرێت لەهێرشکردنە سەر هاوپەیمانانی ئەمریکا. حکومەتی عێراقی دەسەڵاتی نییە دژی میلیشیاکان بوەستێتەوە بۆیە بڕیاریدا هاوپەیمانی لەگەڵیان پێکبهێنێت، ئەنجامەکەشی ئەوەیە هەردوو لایەن بە سوپایەکی بەهێزەوە دەردەکەون.” پلانی تێکەڵکردنی حەشدی شەعبی دەبێتە هۆی بەهێزکردنی پێگەی سەرکردەکانی لەوانە جەمال جەعفەر، عەلی ئیبراهیمی، ناسراو بە ئەبو مەهدی ئەلموهەندیس کە سەرکردەی ئۆپەراسیۆنەکانە و لەهەمان کاتیشدا لە لیستی تیرۆری ئەمریکادایە. لەئێستادا حەشدی شەعبی بەسەر ٦٠ یەکەدا دابەشکراوە بەڵام کاتێک دەبنە بەشێک لە سوپا کاری ئەلموهەندیس ئاسانتر دەبێت و دەسەڵاتی بەسەریاندا زیاتر دەبێت. یەکێکی تر لە خراپییەکانی پلانەکە ئەوەیە بە چوونە نێو سوپاوە، سەرکردەکانی حەشدی شەعبی بەفەرمی پێگەی حکومیان دەبێت و دەبنە سەرمەشقی سوپای عێراقی بەشێکی بەهۆی ناڕێکخراوەی و ناکارامەیی سوپاوەیە کە ئەمەش دەبێتە ئەوەی کۆنترۆڵی سیاسەتی سوپای عێراقی بەدەست ئێرانەوە بێت و هێزەکانی راهێنراو لەسەر دەستی قاسم سولەیمانی بە جلوبەرگی فەرمی سوپای عێراقییەوە ببینرێن. مایکڵ پرێگنت دەشڵێت، «بڕیارەکە شەرعیەت دەدات بە میلیشیاکانی سەر بە هێزەکانی قودسی قاسم سولەیمانی و کاریگەریان لەپێشووتر زیاتر دەکات. ئەوان دەگەڕێنەوە بۆ سولەیمانی لە بڕیارەکانیاندا و لەلایەن هادی عامری و ئەلموهەندیسەوە فەرماندەیی دەکرێن. هەموو ئەمانە بردنەوەیە بۆ سولەیمانی و ئێران.” بەزیادکردنی ١٤٠ هەزار سەربازی حەشدی شەعبی سەرکردەکانی ئەو میلیشیایە بەئاسانی دەستیان دەگات بە هەموو بابەتە هەستیارەکانی حکومەت. جگە لەوەش دەستیان دەگات بە هەموو ئەو هاوکارییە دارایی و کەلوپەلی سەربازی و زنیارییە هەواڵگرییە ئەمریکیانەی کە واشنتۆن بۆ سوپای عێراقی دەستبەر کردبوو لەکاتی جەنگی دژی داعش. لەوکاتەوەی ئەمریکا و هاوپەیمانان گەراونەتەوە بۆ عێراق لەساڵی ٢٠١٤ەوە سوپای عێتراقییان پڕچەک کردووە و جگە لەدەستەبەرکردنی ڕاهێنانی سەربازی. لەساڵی ٢٠٠٨، عێراق ١٤٠ تانکی ئەبرامزی ئەمریکی کڕی بە بەهای ٢ ملیار دۆلار. بەدرێژایی ئەم ساڵانەی دوایی هەندێکیان کەوتونەتە دەست ئەم میلیشیایانەوە و جگە لەوەی بەم بڕیارە بەبێ ئەوەی سەرپێچی لە هیچ یاسایایەکی عێراقی بکەن دەستیان دەگات بە ئەبرامزەکانی تریش و هەموو کەلوپەلە سەربازییەکانی تری سوپا کە لەلایەن ئەمریکا یاخود هاوپەیمانانەوە دابین کرابێت. سەرەڕای ئەمانەش، پلانی تێکەڵکردن پێگەیەکی سەلامەتی دەبەخشێتە حەشدی شەعبی. هێزەکانی ئەمریکا ناتوانن میلیشیاکان بە ئامانج بگرن بەبێ ئەوەی هێرش نەکەنە سەر سوپای عێراقی. میلیشیاکانی سەر بە ئێران تەنانەت بە چوونە نێو سوپای عێراقیشەوە دەتوانن بەردەوام بن لە هێرشەکانیان بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بەبێ ئەوەی ڕووبەڕووی تۆڵە ببنەوە.
هاوڵاتى ململانێ و کێشمەکێشی ناو بەشێک لە لایەنە شیعییەکان لە پەرلەمانی عێراق، لەسەر پرسی بودجە و موچەی هەرێم چڕبووەتەوە، بەشێک لە پەرلەمانتارانی کوردیش بەدوری دەزانن ئەو ململانێیە مەترسی لەسەر پشکی کوردو موچەی فەرمانبەران دروستبکات. پەرش و بڵاوی کوتلە شیعییەکان لەپەرلەمانی عێراق، دەرگای لەسەر چەندین ململانێ لەنێوانیان کردووەتەوە، لەو نێوەندەشدا عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیران کە هیچ کوتلەیەکی پەرلەمانی نییە پشتیوانی لێبکات، بەر ئاگری ئەو ململانێیە کەوتووە. پرسی بەشە بودجەی هەرێم و موچەی فەرمانبەران لە بودجەی ئەمساڵی عێراقدا، ئێستا بووەتە چەقی ئەو ململانێیانە و هەریەکەیان دەیەوێت لەرێگەیەوە دەستکەوت بۆخۆی تۆماربکات. حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق کە سەرۆکایەتی هاوپەیمانی نەسر دەکات لە پەرلەمان، هەوڵەکانی چڕکردووەتەوە بۆ فشارخستنە سەر عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیران تا چیتر بەشە بودجەی هەرێم رەوانە نەکات، بە پاساوی ئەوەی هەرێم نەوتی رادەستنەکردووە. هەروەها رەوتی حیکمە بەسەرۆکایەتی عەمار حەکیم یەکێک لە دیارترین سەرکردە شیعیەکان لە عێراق کە بەم دواییانە ئۆپۆزسیۆن بوونی راگەیاند، بەهەمان ئاڕاستە هەوڵەکانی دەستپێکردووە. بەڵام دیار نییە ئەم ململانێیانە ئەنجامەکەی چیدەبێت، بەتایبەت کە ئێستا سەرۆکایەتی پەرلەمانی عێراق بڕیاریداوە لەسەر پرسی بەشە بودجەی هەرێم و پابەندنەبوونی هەرێم بە رادەستنەکردنی نەوتەوە رۆژی پێنجشەممە وەزیرانی نەوت و دارایی بانگهێشتی پەرلەمان بکات. شیروان میرزا ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق بە راگەیاند، پرسی بانگهێشتکردنی وەزیرەکان و سەرۆکی دیوانی چاودێری دارایی و نوێنەری سەرۆک وەزیران پەیوەندی بەنەوت و بودجەوە هەیە، بەڵام پێناچێت کاریگەری لەسەر موچەی فەرمانبەرانی هەرێم دروستبکات، چونکە بەپێی یاسا موچە و بودجەی هەرێم لەیەک جیاکراونەتەوە. وتیشی «ئێمە پێمانوایە وەزیر هیچ موخالەفەیەکی نەکردووە، لەبەرئەوەی جگە لە موچە هیچ بڕە پارەیەکی زیادەی نەناردووە، بەڵام لایەنە عێراقییەکان پێیانوایە بە هەژمارکردنی نرخی ٢٥٠ هەزار بەرمیلەکە بەپێی نرخی سۆمۆ، پارەی زیاتر نێردراوە بۆ هەرێم، بەشێکی تریشیان پێیانوایە هەر نابێت پارە بنێردرێت کە ئەوە لەگەڵ یاساکە یەکناگرێتەوە». ئەو پەرلەمانتارە پێیوایە، ئەو پرسە پەیوەندی بە ململانێی نێوان کوتلە شیعییەکانەوە هەیە، لەنێوان خۆیان و لەگەڵ سەرۆک وەزیراندا، بەتایبەت کوتلەکانی نەسری عەبادی و حیکمە کە ئۆپۆزسیۆن بوونی راگەیاندووە. ئەو کوتلانە رۆژی دووشەممە لەیەکەم هەوڵیاندا لەو بارەیەوە شکستیانهێنا، کاتێک هەوڵیاندا هەموارکردنەوەی مادەی تایبەت بە موچەی فەرمانبەران و بودجەی هەرێم بخەنە دەنگدانەوە، بەڵام سەرۆکی پەرلەمان داواکەی رەتکردەوە. شیروان میرزا پێیوایە، ئەو کوتلە شیعییانە لەرێگەی وروژاندنی ئەو پرسەوە دەیانەوێت لەهەرێمی کوردستان و عادل عەبدولمەهدی بدەن، بەڵام ئەو زۆرینەیە نین کە مەترسی دروستبکەن. عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرانی عێراق کە بەرپرسانی هەرێم بە دۆستی خۆیانی دادەنێن، تا ئێستا لەبەردەم فشارەکان خۆیگرتووە و دەیەوێت لەرێگەی چارەسەرکردنی کێشەکانەوە لەگەڵ هەرێم بەیەکجاری ئەو پرسە چارەسەر بکات. دوێنێ سێشەممە عادل عەبدولمەهدی لەپەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ کاوە محەمەد ئەندامی پەرلەمانی عێراق جەختیکردەوە، لەسەر هەنگاوەکانی بەردەوام دەبێت بۆ بەدورگرتنی موچەی خەڵکی هەرێم لە کێشەکان. بەپێی راگەیەنراوێکی نوسینگەی ئەو پەرلەمانتارە، عادل عەبدولمەهدی باسی لەوەکردووە، پێویستە حکومەتی هەرێم هاوکارێکی جدی حکومەتی فیدراڵ بێت بەوەی موچەی فەرمانبەر و موچەخۆرانی هەرێم لەکاتی خۆیدا دابەشبکات و یاسای بودجە جێبەجێ بکات «هەردولاش کار بۆ چارەسەرکردنی ریشەیی کێشەکان و بە دامەزراوەیی و شەفافکردنی کەرتی نەوت بکەن». غالب محەمەد ئەندامی لیژنی نەوت و وزە لە پەرلەمانی عێراق کە یەکێکە لەو پەرلەمانتارانەی بەبەردەوامی داوای چارەسەرکردنی دۆسیەی نەوتی هەرێم دەکات، پێیوایە بانگهێشتکردنی وەزیری دارایی ئەوە ناگەیەنێت کە مەترسی جدی هەیە لەسەر موچەی فەرمانبەران، چونکە تا مانگی ١٢ بەغدا دەینێرێت. وتیشی «ئێمە دەمێکە وتومانە ئەم وەزعە بەمشێوەیە ناڕوات بەڕێوە، لەدوای مانگی ١٢ەوە مەترسییەکە هەیە، چونکە بودجە تەنها بۆ ئەمساڵە». سەبارەت بە ململانێی لایەنە شیعییەکان لەو بارەیەوە، غالب محەمەد پێیوایە هەرێم بە رادەستنەکردنی نەوت بەبەغدا خۆی بیانوی داوەتە دەست ئەو لایەنانە، «هەرێم ئەگەر نەوت رادەستبکات ئەوان ناتوانن ئەوە بکەن، بەڵام خۆمان داومان داوە بەدەستیانەوە بۆ ئەوەی تێوەمان بپچێن». رونیشیکردەوە «کوتلەی نەسر بەسەرۆکایەتی حەیدەر عەبادی ئەو پرسە دەوروژێنێت، کە دژی عادل عەبدولمەهدییە و کار بۆ ئەوەدەکات عەبادی ببێتەوە بەسەرۆک وەزیران». غالب محەمەد جەختیشیکردەوە، رێگەچارەکە ئەوەیە هەرێم بەپێی یاسای بودجە، رۆژانە ٢٥٠ هەزار بەرمیل نەوت رادەستبکات، ئەگەر ئەوە نەکات وەزعەکە لە کۆنتڕۆڵ دەردەچێت، ئەگەر ئەوەنەکات ساڵی داهاتوو وەک ئەمساڵ نابێت. لەگەڵ ئەوەشدا ئەو پەرلەمانتارە پێیوایە، بانگهێشتکردنی وەزیرانی دارایی و نەوت رەنگە لەرووی کەسییەوە کاریگەرییان لێبکات، بەڵام لە رووی مەترسی لەسەر موچەوە کاریگەری ئەوتۆ دروستناکات. بودجەی عێراق بڕەکەی ١١٢ ملیار دۆلارە و زیاتر لە ١٩ ملیار دۆلار کورتهێنانی هەیە. بەپێی یاسای بودجە، ئەگەر هەرێمی کوردستان پابەندنەبوو بە هەناردەکردنی ٢٥٠ هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە لەرێگەی بەغداوە، لەو پشکی لەسەدا ١٢.٦٧ی دەبڕدرێت کە بۆی دیاریکراوەو بڕەکەی دەگاتە ١٠ ترلیۆن و ٨٠٠ ملیار دینار. هەر بەپێی یاساکە کە سەرەتای ئەمساڵ پەسەندکرا، بڕی ٦٤٧ ملیاری مانگانە بۆ مووچەی فەرمانبەران و پیشمەرگەو شەهیدان جێگیرکراوە تەنانەت ئەگەر هەرێمی کوردستان نەوتیش رادەستی بەغدا نەکات. تا ئێستا بەغدا مانگانە بڕە پارەی تایبەت بە موچەی فەرمانبەرانی رەوانەکردووە، حکومەتی هەرێمیش هەرچەندە ئامادەیی بۆ رادەستکردنی نەوت پیشانداوە، بەڵام هێشتا هیچ بڕە نەوتێکی رادەستنەکردووە. هەفتەی رابردوو سەفین دزەیی وتەبێژی حکومەتی هەرێم رایگەیاندبوو، ئامادەن نەوت رادەستی بەغدا بکەن، بەڵام دەبێت میکانیزمێک بدۆزرێتەوە بۆ ناردنی تەواوی موچەی فەرمانبەران لەلایەن بەغداوە، وتی نەک وەک ئێستا کە ئەو پارەیەی کەدەینێرێت بەشی موچەی فەرمانبەران ناکات.
هاوڵاتى سوپای تورکیا لەڕێگەی بە ئامانج گرتنی سەرکردەو دامەزرێنەرانی پەکەکەوە، دەیەوێت ئەو حزبە بەتەواوی لاواز بکات کە چوار دەیەیە لەشەڕێکی خوێناویدایە لەگەڵی، بەڵام پەکەکە جەخت لەبەردەوامی بەرەنگاربوونەوەی ئەو وڵاتە دەکاتەوە. دیار غەریب ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە و یەکێک لەدیارترین بەرپرسەکانی پەکەکە، دوایین سەرکردەی ئەو پارتە بوو کە بەهۆی بە ئامانج گرتنییەوە لەلایەن سوپای تورکیاوە لە بناری قەندیل گیانی لەدەستدا. کەمتر لە ساڵێک لەگیان لەدەستدانی ئەو سەرکردەیەی پەکەکە، زەکی شنگالی ئەندامی کۆنسەی بەڕێوەبەری کەجەکە لە ناوەڕاستی مانگی هەشتی ساڵی رابردوودا و بەهۆی بۆردومانی فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا لە شنگال گیانی لەدەستدا. دیار غەریب یەکێک بوو لەو سەرکردە دەگمەنانەی ناو پەکەکە کە زیاتر وەکو سەرکردەیەکی سیاسی ناسرابوو نەک سەربازی، لەناو پارتێکدا کە لەساڵی ١٩٨٤ەوە لەشەڕدایە لەگەڵ تورکیا و مۆڵگەی سەرەکیان لە زنجیرە چیاکانی قەندیلە کە دەکەوێتە سێگۆشەی سنوری عێراق و ئێران و تورکیاوە. تا ئێستا وردەکاریی گیان لەدەستدانی دیار غەریب دیار نییە و تورکیا و کەجەکە قسەی جیاواز لەو بارەیەوە دەکەن. بەپێی راگەیەنراوێکی کەجەکە کە حەوتی ئەم مانگە بڵاویکردەوە، دیار غەریب بەهۆی بۆردومانی سوپای تورکیا لە پێنجی ئەم مانگەداو لەگەڵ دوو گەریلای پەکەکە گیانی لەدەستداوە، بەڵام تورکیا دەڵێت رۆژی ٢٧ی مانگی رابردوو دیار غەریب کراوەتە ئامانجی ئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی سوپای تورکیا و دەزگای هەواڵگری میت، لەهەمان ئەو رۆژەی کە بەهۆی بۆردومانێکی فڕۆکەکانی تورکیاوە سێ ئەندامی خێزانێک لەو شوێنە گیانیان لەدەستدا و چواری دیکەش برینداربوون. فایەق گوڵپی سیاسەتمەداری نزیک لە پەکەکە بە هاوڵاتى وت «تورکیا یەکێک لە پلانەکانی ئەوەیە سەرکردەکانی پەکەکە بە ئامانج بگرێت و شەهیدیان بکات، ئەمە پلانێکی درێژخایەنە و پێش هاتنی سەر دەسەڵاتی ئەکەپەش بڕیارێکی تورکیا هەبووە بۆ لەناوبردنی دامەزرێنەرانی پەکەکە». وتیشی «بۆ نمونە ساکینە جانسز کە لەفەرەنسا شەهید کرا یەکێک لە دامەزرێنەرانی پەکەکە بوو، تا ئێستا هەوڵی زۆریانداوە لەو بارەیەوە، پێشتر تیمێکی میت هاتبونە هەرێمی کوردستان بۆ شەهیدکردنی جەمیل بایک کە یەکێکە لە دامەزرێنەرانی پەکەکە، تا ئێستا چەند هەوڵێکی دیکەشیان داوە». رۆژی ١٠ی کانونی یەکەمی ٢٠١٣ تەرمی ساکینە جانسز یەکێک لە دامەزرێنەرانی پەکەکە و دوو هاوڕێی دیکەی کە لە ریزەکانی پەکەکە کاریاندەکرد، لە نزیک پەیمانگای کوردی لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا دۆزرانەوە و پەکەکە تورکیای بە تیرۆرکردنیان تۆمەتبارکرد. هەروەها ساڵی رابردوو پەکەکە دەستگیرکردنی تیمێکی میتی لەنزیک دوکان راگەیاند، کە بەوتەی ئەوان پلانیان بۆ تیرۆرکردنی جەمیل بایک دانابوو. فایەق گوڵپی پێیوایە، هێرشەکانی ئێستای تورکیا هەڕەمەکی نییە کە شوێنێک بۆردومان بکات و بگەڕێتەوە، بەڵکو لەرێگەی سیخوڕەکانییەوە دەیەوێت شوێنی سەرکردەکانی پەکەکە دیاری بکات و بەئامانجیان بگرێت. کۆما جڤاکێن کوردستان (کەجەکە) پێیوایە، دیار غەریب کە ماوەی ٢٥ ساڵ بوو لە ریزی پەکەکەدا بوو، بە رێکەوت نەبووە، بەڵکو «تورکیا لەگەڵ نۆکەر و سیخوڕەکانیدا هێرشێکی پلان بۆکراویان لە دژی ئەنجام داوە». هەروەها میدیاکانی نزیک لە پەکەکە، باس لە ئەگەری تێوەگلانی پارتی دەکەن لەو رووداوەدا، بەڵام ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێم لەبەرامبەر تۆمەتبارکردنی پاراستنی پارتی رایگەیاند « بوونی پەکەکە هۆکارێکی سەرەکییە، بۆ ڕاکێشانی شەڕو نائارامی بۆ ناو هەرێم». ئاماژەی بەوەشکردووە، لەچەند رۆژی ڕابردوودا، هەندێ میدیای نزیک لە پەکەکە، تۆمەتێکی ناڕەوایان خستۆتە پاڵ دەزگا ئەمنییەکانی هەرێمی کوردستان، کە گوایە لە کوشتنی سەرکردەیەکیان تێوەگلاون، بەداخەوە چەند دەزگایەکی ڕاگەیاندنی نێوخۆییش بۆ سوودی سیاسی پەرەیان بەم تۆمەتە بێ بنەمایەداوە». هەروەها ئەنجومەنی ئاسایش تۆمەتەکان ڕەتدەکاتەوەو هێما بۆ ئەوەشدەکات « بوونی پەکەکە بەم شێوازەی ئێستایان لە هەندێک ناوچەی هەرێم هۆکارێکی سەرەکییە، بۆ ڕاکێشانی شەڕو نائارامی بۆ ناو هەرێم، چەندین ساڵیشە رێگرن لە ئاوەدانکردنەوەی زیاتر لە ٨٠٠ گوندو ئاوایی هەرێمی کوردستان». جەختی لەوەشکردەوە «پەکەکە خۆی خستۆتە پەنای گوندەکان و بەوهۆیەشەوە هاوڵاتیانی مەدەنی بونە قوربانی»، ئەنجومەنی ئاسایش دژایەتی خۆشی بۆ سیاسەتی پەکەکە دوپاتدەکاتەوەو داواشدەکات، «کێشەکەیان بگوازنەوە بۆ گۆڕەپانی ڕاستەقینەی خۆیان و ئەو ڕاستییە دەخەینەوەڕوو کوردستانێکی ئازاد پێویستیی بە ئازادکردن نیە». بەپێی گرتەیەکی ڤیدیۆیی کە ئاژانسی رۆژ نیوزی نزیک لە پەکەکە بڵاویکردووەتەوە، دیار غەریب هەشت ڕۆژ پێش شەهیدبوونی لەگەڵ پێشمەرگە دێرینەکانیدا لەبناری قەندیل کۆبووەتەوە و باسی هێرشەکانی تورکیای کردووە. فایەق گوڵپی پێیوایە، بۆیە تورکیا دیار غەریبی بە ئامانج گرتووە، «چونکە هەوڵیداوە بێدەنگی حزب و رێکخراوەکان و خەڵک لەباشور بەرانبەر هێرشەکانی تورکیا بشکێنێت و وەکو کەسێک دەرکەوتووە کە دەیەوێت پڕۆژەی تورکیا لە باشور تێکبشکێنێت، بۆیە بە ئامانج گیراوە». وتیشی «تورکیا پێش لێدانی لەپەکەکە، ئامانجی ئەوەیە شەڕ لەنێوان لایەنە کوردییەکاندا دروستبکات و بۆئەوەی فەوزایەک دروستبێت و زەمینەی لەبار بۆ چارەسەری پرسی کورد لەبارببات». بە ئامانجگرتنی دیار غەریب لەلایەن تورکیاوە هاوکاتە لەگەڵ توندبوونەوەی شەڕی چەکداری نێوان پەکەکە و تورکیا کە لەساڵی ٢٠١٥ەوە دەستیپێکردووەتەوە، دوای هەرەسی پڕۆسەی ئاشتی کە دوو ساڵ بەردەوام بوو. محەمەد ئەمین پێنجوێنی سیاسەتمەدار پێیوایە، تورکیا شەڕی هەمەلاینەی راگەیاندووە بەرانبەر پەکەکە، ئەوان بەپێی توانای خۆیان روبەڕوویان دەبنەوە، هێرشەکانیش کاریگەری خۆیان دروستدەکەن، چونکە تورکیا بە تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو هێرش دەکات. باسی لەوەشکرد، ئەم کارانە کاری دەزگای هەواڵگرییە، کە لەم ناوە بڵاوبوونەتەوەو سیخوڕی زۆریان هەیە، کارەکانیش چاوەڕوانکراون. بەوتەی پێنجوێنی «رەنگە شەڕی نێوان تورکیا و پەکەکە تا وەرزی زستان بەم شێوەیە بەردەوام بێت، چونکە ئەوکات بەهۆی سەختی ناوچەکەوە رەنگە تورکیا نەتوانێت بەم شێوەیە بەردەوامی پێبدات».
.png)
