ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

‌هاوڵاتی ئیدارەى رۆژئاواى کوردستان سورە لەسەر دادگاییکردنى چەکدارە بیانییە دەستگیرکراوەکانى داعش لەناوخۆى سوریا و لەناوچەکانى ژێر دەستیدا بەشێوەیەک کە لەژێر سەرپەرشتى لایەنى نێودەوڵەتى و نەتەوەیەکگرتووەکاندا پرۆسەکە بەرێوەبچێت، ئەوەش بۆ ئەوەى لەو رێگەیەوە دانپێدانانى نێودەوڵەتى بە بەڕێوەبەرایەتى خۆسەر بەدەستبهێنن. دواى کۆنتڕۆڵکردنەوەى دوایین پێگەى داعش لە باغۆزى سوریا لە ٢٣ى ئازارى رابردوودا، بەهەزاران چەکدارى بیانى داعش خۆیان رادەستى هێزەکانى سوریاى دیموکرات کرد و لەو کاتەوە لە زیندانەکانى ئەو هێزانەدان. بەپیێی ئامارەکان، له‌شه‌ڕى کۆنتڕۆڵکردنه‌وه‌ى باغۆزدا، نزیکه‌ى 70 هه‌زار چه‌کدارى داعش و خێزانه‌کانیان، خۆیان راده‌ستى شه‌ڕڤانانى هه‌سه‌ده‌ کردووه‌ و زیندانى کراون، تائێستاش دیار نییه‌ ئه‌و پرسه‌ چۆن چاره‌سه‌ر ده‌کرێت. ئەو چەکدارانە خەڵکى ٤٤ وڵاتى جیاجیان وەکو ئەمریکا، بەریتانیا، فەڕەنسا و چەندین وڵاتى دیکە و لەسەرەتاى دەرکەوتنى داعش لەساڵى ٢٠١٤ەوە پەیوەندییان بەو رێکخراوەوە کردوە و چونەتە سوریا و عێراق و بەشدارییان لەشەڕ و روبەڕوونەوەکانى ئەو رێکخراوەدا کردووە. ئیدارەى باکور و رۆژئاواى سوریا چەندین جار داواى لەو وڵاتانە کردووە کە هاوڵاتییەکانیان بگەڕێننەوە، بەڵام بەشى زۆریان ئەوەیان رەتکردووەتەوە. هەروەها ئیدارەکە داواى دروستکردنى دادگایەکى نێودەوڵەتى کردوە لەناوچەکانى ژێر دەسەڵاتیدا بۆ دادگاییکردنى ئەو کەسانە، بەڵام هێشتا رەزامەندى لەسەر ئەو داوایە دەرنەبڕدراوە. مانەوەى ئەو هەزاران چەکدارە لەناو زیندانەکانى رۆژئاواى کوردستاندا بارێکى قورسى لەسەر شانى ئیدارەکە دروستکردووە، بەتایبەت کە ئەو چەکدارانە ژمارەیەکى زۆر ژن و منداڵیان لەگەڵدایە. بەپێی ئامارەکان، لەچەند کەمپێکى ژێر دەستى ئیدارەى باکور و رۆژئاواى کوردستاندا، کە دیارترینیان کەمپى هولە، ١٢ هەزار بیانى تێدایە، کە  لە چوار هەزار ژن و هەشت هەزار منداڵ پێکهاتوون و لەژێر رێوشوێنى ئەمنى توندا هیڵراونەتەوە، جگە لەو عێراقیانەى لەو شوێنانە هێڵراونەتەوە هۆشەنگ دەروێش ئەندامى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات (مەسەدە) باڵى سیاسی هێزەکانى سوریاى دیموکرات (هەسەدە) کە پێکهێنەرى سەرەکى ئیدارەى خۆبەرێوەبەرى رۆژئاواى کوردستانە لەلێدوانێکیدا بۆ ‌هاوڵاتی جەختیکردەوە کە ئیدارەى خۆسەر سورە لەسەر دادگاییکردنى چەکدارە بیانییەکانى داعش لەدادگایەکى نێودەوڵەتیدا بەسەرپەرشتى نەتەوەیەکگرتووەکان و لایەنى نێودەوڵەتى کە لەناوچەکانى ژێر دەسەڵاتیاندا دابمەزرێنرێت. ئیدارەى باکور و رۆژئاواى سوریا بۆ تاوتوێکردنى ئەو پرسە وەفدى رەوانەى چەند وڵاتێکى ئەوروپى کردووە تا رەزامەندى لەو بارەیەوە وەربگرێت و هاوکاربن بۆ دروستکردنى ئەو دادگایە، بەڵام تائێستا هیچ وڵاتێکى رەزامەندى لەو بارەیەوە نیشان نەداوە. هۆشەنگ دەروێش باسى لەوەکرد، شاندەکان لەکارەکانیان بەردەوامن و دانوستان لەو بارەیەوە دەکەن، یەکێک لە شانەکانیش لەگەڵ فەڕەسنا تاوتویی ئەو پرسەیان کردووە، بەڵام دروستکردنى ئەو دادگایە پێویستى بە رەزامەندى هەموو وڵاتان هەیە، بۆ ئەوەى شەرعیەتى نێودەوڵەتى هەبێت. تائیستا زۆربەى وڵاتان هەڵوێستى خۆیان لەو بارەیەوە نیشان نەداوە، بەڵام هەفتەى رابردوو وه‌زیری دادی فه‌ڕه‌نسا رایگەیاند، رەنگە دادگاى نێودەوڵەتى تایبەت بە دادگاییکردنى بیانییەکانى داعش لە عێراق دروستبکرێت نەک لە سوریا. نیکۆل بێلوبێت بە میدیاکانى وڵاتەکەى راگەیاندووە، لەگەڵ هەریەکە لە ئیتاڵیا و ئیسپانیا و ئەڵمانیا و فەرەنسا گفتوگۆ دەکەن لەبارەى دروستکردنى ئەو دادگایە، بەڵام بەربەستى زۆر هەیە لەو رووەوە. وتیشى پێویستە لەسەرەتادا رێوشوێنەکانى تایبەت بە قەدەغەکردنى سزاى لە سێدرەدان لە عێراق جێبەجێ بکرێت و پێویستە عێراق لەو بارەیەوە هەنگاو بنێت و دروستکردنی دادگا‌یه‌کی لەو شێوەیە ماوەیەکی زۆرى پێویستە. به‌مه‌به‌ستى دروستکردنى دادگایه‌کى نێوده‌وڵه‌تى، ئیداره‌ى باکورى سوریا لیژنه‌یه‌کى پێکهێناوه‌ و داواکه‌یان خستووه‌ته‌ به‌رده‌م نه‌ته‌وه ‌یه‌کگرتووه‌کان، به‌ڵام تا ئێستا به‌فه‌رمى وه‌ڵام نه‌دراونه‌ته‌وه‌. ئیدارەى باکور و رۆژئاواى سوریا دژى دروستکردنى ئەو دادگایەیە لەعێراق و هەر وڵاتێکى دیکە و جەختدەکاتەوە کە دەبێت لەناوچەکانى ژێر دەسەڵاتى ئەو دروستبکرێت، بە پاساوى ئەوەى ئەو چەکدارانە لەو وڵاتە تاوانیان ئەنجامداوە و هەر لەوێ دەستگیرکراون یان خۆیان رادەست کردووە. هۆشەنگ دەروێش باسى لەوەکرد، بەپێی یاسا، ئەوانەى تاوانیان کردوە دەبێت لەو شوێنە دادگایی بکرێن کە تاوانیان لێکردوە، چەکدارە بیانییەکانى داعشیش لە سوریا تاوانیان کردوە، بۆیە دەبێت لەوێ دادگایی بکرێن و بە سزاى خۆیان بگەیەنرێن، نەک لە عێراق و هەر وڵاتێکى دیکە. لەپاڵ خواستى ئیدارەى خۆسەر بۆ دادگاییکردنى ئەو چەکدارە بیانییانە، ئیدارەکە دەیەوێت لەو رێگەیەوە جۆرێک لە شەرعیەتى نێودەوڵەتى بۆ ئیدارەکەى دەستبەر بکات کە لەدواى سەرهەڵدانى قەیرانى سوریاوە دامەزراوە و کۆنتڕۆڵى سێ یەکى خاکى سوریاى بەدەستەوەیە. بەرپرسەکەى مەسەدە وتى «دروستکردنى دادگاى نێودەوڵەتى بە رەزامەندى وڵاتان و سەرپەرشتى لایەنى نێودەوڵەتى و نەتەوەیەکگرتووەکان، جۆرێک لە دانپێدانان بە ئیدارەى خۆبەڕێوەبەریدا، ئەوەش بۆ ئێمە پرسێکى گرنگە». بەدریژایی شەڕى دژى داعش تا کۆنتڕۆڵکردنى دوایین پێگەى ئەو رێکخراوە لە باغۆز، هێزەکانى سوریاى دیموکرات بەپاڵپشتى راستەوخۆى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى دژى داعش و ئەمریکا لەشەڕدا بوون دژى ئەو رێکخراوە و تا ئیستاش پەیوەندییەکانیان بەردەوامن، بەڵام دیار نییە بە دروستکردنى دادگایەکى نێودەوڵەتى لەژیر دەسەڵاتى ئەواندا رازى دەبن یان نا، تا ئیدارەکەیان جۆرێک لە شەرعیەت وەربگرێت. هۆشەنگ دەروێش نەیشاردەوە کە هەندێک وڵات رۆڵیان هەیە لەرێگریکردن لە دروستکردنى ئەو دادگایە، بەتایبەتى تورکیا کە دژى هەر هەوڵێک دەوەستێتەوە کە ببێتە هۆى شەرعییەتى نێودەوڵەتى بە ئیدارەى باکور و رۆژئاواى سوریادا. به‌رپرسانى ئیداره‌ى رۆژئاواى کوردستان، تائێستا چه‌ند جارێک داوایان له‌و وڵاتانه‌ کردووه‌ ئه‌و چه‌کداره‌ بیانیانه‌ وه‌ربگرنه‌وه‌ که‌ خه‌ڵکى ئه‌و وڵاتانه‌ن و چونه‌ته‌ ریزه‌کانى داعشه‌وه‌ و له‌ ئێستادا له‌لاى ئه‌وان زیندانى کراون، به‌ڵام جگه‌ له‌ عێراق، هیچ وڵاتێک ئاماده‌یی بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى چه‌کداره‌ بیانییه‌کان ده‌رنه‌بڕیوه‌. پێشتر نورى مه‌حمود وته‌بێژى یه‌کینه‌کانى پاراستنى گه‌ل (یه‌په‌گه‌) که‌ پێکهێنه‌رى سه‌ره‌کى هێزه‌کانى سوریاى دیموکراته لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ‌هاوڵاتی رایگەیاندبوو «ئه‌و چەکدارانە ژماره‌یان به‌هه‌زاران ده‌بێت و به‌شێکى زۆریان چه‌کدارى بیانى داعشن و تیرۆریستى نێوده‌وڵه‌تین، بۆیه‌ پێویسته‌ له‌ دادگایه‌کى نێوده‌وڵه‌تیدا، دادگایی بکرێن و سزایان به‌سه‌ردا بسه‌پێنرێت» وتیشى «دادگاى ناوچه‌یی باکورو رۆژهه‌ڵاتى سوریا، له‌و رووه‌وه کارى خۆی ده‌کات‌، به‌ڵام له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌و چه‌کدارانه‌ى داعش له‌چه‌ندین وڵات تاوانیان کردووه‌، پێویسته‌ له‌دادگایه‌کى نێوده‌وڵه‌تی دا سزا وه‌ربگرن». لەپاڵ رەتکردنەوەى وەرگرتنەوەى چەو چەکدارانەدا، بەشێک لە وڵاتان ئامادەییان نیشانداوە بۆ وەرگرتنەوەى منداڵانى داعش کە ژمارەیان هەزاران منداڵ دەبێت و لە کەمپیەکاندا دەمێننەوە. لەو چوارچێوەیەدا و رۆژى ١٠ى ئەم مانگە، ١٢ منداڵى فەرەنسى و دوو منداڵى هۆڵەتدى داعش لە ناوچەکانى ژیر دەستى هەسەدەوە گەڕێنرانەوە فەرەنسا. کۆتایی مانگى رابردوو وەزیرى دەرەوەى فەرەنسا رایگەیاندبوو، نزیکەى ٤٥٠ فەرەنسى لەناوچەکانى ژێر دەستى هەدەسە زیندانى کراون. رۆژى سێی ئەم مانگەش ٨٠٠ ژن و منداڵى داعش کەمپى هولیان بەرەو ناوچەکانى رەقە و تەبقە بەجێهێشت، دواى ئەوەى لەلایەن کەسایەتى هۆزەکانەوە گرەنتى کراون، لەچوارچێوەى هەوڵێکى ئیدارەى خۆبەڕێوەریدا بۆ چۆڵکردنى کەمپەکان.

شاناز حەسەن دوای چەندین ساڵ لە بڕیاری بە پارێزگابوونی هەڵەبجە و پێکهێنانی ئیدارەی پارێزگاکە، حزبەکان لە دامەزراندنی ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە بێ هیوابوون و چاوەڕوانی هەڵبژاردنێکی دیکەی پارێزگاکانن تا ئەو ئەنجومەنە پێکبهێنرێت. مانگی ئازاری ٢٠١٧ لایەنە سیاسیەکانی هەڵەبجە، لەسەر دابەشکردنی کورسییەکانی ئەنجومەنی پارێزگا و پۆستی بەڕێوەبەرایەتیە گشتیەکان رێککەوتن، بەڵام رێککەوتنەکە جێبەجێنەکرا و چەندین کۆبوونەوەی لایەنەکانیش لەو بارەیەوە هیچ ئەنجامێکیان لێنەکەوتەوە. ئەحمەد قەدەفەری، جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی یەکێتی لە هەڵەبجە، لە لێدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتی وتی»گەیشتوینەتە ئەو قەناعەتەی شوێنێک کە دەسەڵاتی چاودێریکردنی نەبێت، بۆچی دروست بکرێت و ئەو بارە قورسە بکرێتە سەر هەڵەبجە». باسی لەوەشکرد «چەندین کۆبونەوەیان کردووە، بەڵام لە ئەنجومەنی وەزیران موافەقەتیان نەکردووە بەبێ پارتی پێکبهێنرێت، پارتی داوای چوار کورسییان دەکرد، لەکاتێکدا بە هەقی خۆیان سێ کورسییان بەر دەکەوت». بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنی ٢٠١٣ی پەرلەمانی کوردستان، بڕیاربوو کورسی لایەنەکان لە ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە بەمشێوەیە دابەشبکرانایە، یەکێتی شەش کورسی و گۆڕان پێنج کورسی و کۆمەڵ سێ کورسی و یەکگرتوو چوار کورسی و پارتی سێ کورسی و شیوعی یەک کورسی، بەڵام لایەنەکان لەسەر ئەو بەرکەوتانە رێکنەکەوتن. پێشتر هەریەکە لە یەکێتی و گۆڕان و کۆمەڵ نوسراوێکیان ئاڕاستەی وەزارەتی ناوخۆ کرد، بۆ ئەوەی رەزامەندی بدات لەسەر پێکهێنانی ئەنجومەنەکە، بەڵام ئەو هەوڵەش پێکهێنانی ئەنجومەنەکەی لێنەکەوتەوە. ئەحمەد قەدەفەری وتی «وەزارەتی ناوخۆ کتابێکی مەتاتی ناردووە بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران وتویەتی ئەوە قایمەی ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجەمان بۆ ناردن بەبێ پارتی، ئەمە خۆی لە خۆیدا واتە مەیکەن، چونکە ئەو کارە بێ پارتی ناکرێت و دەسەڵات لای پارتییە و پارتی لەم وڵاتە هەموو شتێکە». وتیشی «تازە دەبێت هەڵبژاردن بکرێتەوە، ئەو کاتە بکرێتە بازنەیەکی سەربەخۆ و لە هەڵبژاردندا بەشداربێت». بەپێی بڕیاری پەرلەمانی کوردستان لە ساڵی ٢٠١٣ هەڵەبجە بڕیاری بە پارێزگابوونی بۆ دەرکرا، لە ساڵی ٢٠١٥ ەشەوە هەڵەبجە بووەتە پارێزگا کە پێکهاتووە لە ناوەندی قەزای هەڵەبجە و چوار ناحیەی بیارە و خورماڵ و سیروان و بەمۆ. ژمارەی دانیشتوەکەی ١٢٠ هەزار کەسە. نوخشە ناسیح، قایمقامی هەڵەبجە، وتی «بیگومان لەگەڵ دروستبوونی پارێزگای هەڵەبجە لایەنە سیاسیەکان ریکنەکەوتن و ریگری یاسایش هەبوو لە زۆر رووە و رەخنەی لێدەگیرا، بەڵام ئێمە بەردەوام هەر هەوڵی ئەوەمانداوە هاوکاربێت بۆ کاروباری پارێزگاکە و ئاسانکردنی کاروبارەکانی». وتیشی»وابڕیار بوو بەبەپێی دەنگی لایەنە سیاسییەکان کە لە هەڵەبجەدا هینابوو، یان رێکبکەون و ئەنجومەن پێکبهێنرێت، بەڵام رێکنەکەوتن». پێکنەهێنانی ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە لەکاتێکدایە، لە نیسانی ساڵی ٢٠١٧ ئەنجومەنی وەزیران، شەش بڕیاری لەبارەی پارێزگای هەڵەبجەوە دەرکرد و وەزارەتی ناوخۆی راسپارد بۆ پێکهێنانی ئەنجومەنەکە و ناردنی ناوی کاندیدەکان. بەپێی بڕیارەکان، بەپێی مادەی دوو لەیاسای ئیدارەی پارێزگای هەڵەبجە، ئەندامانی ئەنجومەنەکە بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران دەستنیشان دەکرێن. نزار محەمەد بەرپرسی مەکۆی گۆڕان لە هەڵەبجە لە لێدوانێکدا بە ‌هاوڵاتی وت «دەبوو بەپێی دەنگی لایەنەکان لە هەڵەبجە کورسیەکان دابەش بکرێت و  پارتی داوای چوار کورسی دەکرد بۆشی کرا هەر رازی نەبوو، بۆ دابەشکردنی پۆستە ئیداریەکانیش، سێ مودیر عامی بەردەکەوت بۆیان کردن بەچوار مودیر عامیش  هەر رازی نەبوو». باسی لەوەشکرد، ویستویانە بە کۆی هەموو لایەنەکان پیکهێنانی ئەنجومەنەکە بدرێت بە ئەنجومەنی وەزیران و کورسییەکانی پارتی بە چۆڵی بهیڵدرێتەوە، «بەڵام لە ئەنجومەنی وەزیران نەکراو بەبێ پارتی نەیان کرد، بەو پێیەی کە قوباد تاڵەبانی بە پارێزگابونی راگەیاند، بۆیە قسەمان لەگەڵ کرد، ئەویش وتی «نەخێر ناکرێت و یاسای نییە». جەختی لەوەشکردەوە، درووستبوونی ئەم ئەنجومەنە بۆ عێراق زۆر گرنگ بووە چونکە عێراق بودجە بۆ هیچ پارێزگایەک نانێردرێت کە ئەنجومەنی نەبێت. نزار محەمەد وتیشی «لە کابینەی نوێدا هەوڵێ‌ خۆمان ئەدەین کە هەموو کێشەکان چارەسەر بکەین». پارێزگاری هەڵەبجە جەخت لە پێویستی پێکهێنانی ئەنجومەنی پارێزگاکە دەکاتەوە، بەپێی رێککەوتنی نێوان لایەنەکان. ئازاد تۆفیق، پارێزگاری هەڵەبجە، وتی»هەڵەبجە یەکێکە لە پارێزگا نوێیەکانی هەرێمی کوردستان و  دەوڵەتی عێراقی فیدڕاڵ، پێویستە ئەنجومەنی پارێزگای هەبێت، بەڵام تاکو ئێستا هەڵبژاردن بۆ پارێزگاری هەڵەبجە بە جیا نەکراوە بۆیە پێویستە لایەنەکان لەنێوان خۆیاندا رێکەون و ئەنجومەنێکی پارێزگا دابنرێت» وتیشی»من لەو کاتەوەی چومە هەڵەبجە یاداشتمان هەبووە کە بریتی بووە لە داوای کۆمەڵانی خەڵکی پارێزگای هەڵەبجە بۆ سێکتەرە جیاوازەکانی  ئاوەدانکردنەوەو کشتوکاڵ و تەندروستی و  پەروەردە و ئاوەدانی و شەهیدان و زۆر شتی تر». ئازاد تۆفیق پێیوایە، ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە دەست بەکاربێت بۆ کار ئاسانی بۆ پارێزگار و جێگری پارێزگار و بەڕێوەبەرە گشتییەکان زۆر گرنگە. پارتی دیموکراتی کوردستان کە بەشێک لەلایەنەکانی دیکە بە هۆکاری بەردەم پێکهنەهێنانی ئەنجومەنەکەی تۆمەتباردەکەن، رێککەوتنی یەکێتی و گۆڕان بۆ دابەشکردنی پۆستەکانی هەڵەبجە و سلێمانی بە رێگری بەردەم پێکهێنانی ئەنجومەنەکە دادەنێت. بەسام عەلی، بەرپرسی لقی١٢ی پارتی لە هەڵەبجە باسی لەوەکرد، بەپێی ئەو یاسایەی ئەنجومەنی پارێزگای پێ پێکدەهێنرێت، ئەنجومەن بەپێی ریکەوتنی لایەنە سیاسیەکان پێکدەهێنرێت، بەڵام لەکاتی خۆیدا لایەنە سیاسییەکان لەسەر پۆستە ئیداریەکان رێکنەکەوتن. وتیشی ئەو رێکەوتنەی کەلەلایەن یەکێتی و گۆڕان کرا لە سلێمانی بۆئەوەی کە دووساڵ بە دووساڵ پارێزگار ئاڵوگۆڕ بکرێت، واتە دوو ساڵ پارێزگای هەڵەبجە و لەبەرامبەردا دوو ساڵ پارێزگاری سلێمانی، بەشێک بوو لە رێگرییەکان، لەکاتێکدا پارتی دەرگای کراوە بووە بۆ گفتوگۆ. بەسام عەلی ئەوەشی خستەڕوو، کیشەکە تەنها  دابەشکردنی کورسیەکان نیە بەڵکو پۆستە ئیدارییەکانی هەڵەبجەیە «ئەنجومەنی پارێزگا لە شارەکانی تریش وا تەواو بووە و دەبێت لایەنی پەیوەندیدار کار لەسەر ئەوە بکات، ساڵی داهاتوو هەڵەبجە لەگەڵ پارێزگاکانی تر بە هەڵبژاردن ئەنجومەنەکەی پێکبهینرێت  یاخود بە دامەزراندن ئەنجومەنێک پێکبهێنرێت». باسی لەوەشکرد، بەڵێنیان پێداون قایمقامی هەڵەبجەیان پێبدەن دواتر پەشیمان بونەوە، پاشان وتیان سەرۆکی ئەنجومەنی پارێزگایان پێدەدەن یان جێگرەکەی، دواتر لەوەش پەشیمان بوونەوە، بۆیە رێکەوتنەکان نەکران. یەکگرتوو پێکنەهێنانی ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە دەخاتە ئەستۆی حکومەت، کۆمەڵیش پێیوایە تا هەڵبژاردن نەکرێت ئەنجومەن پێکناهێنرێت. حەسەن شێخ عەبدوڵا بەرپرسی مەڵبەندی  یەکگرتوو لە هەڵەبجە لە لیدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتی وتی «پێکهینانی ئەنجومەنی پارێزگای هەڵەبجە بڕیاری پەرلەمانە و حکومەت جێبەجێی نەکرد». وتیشی»بەرپرسیارێتییەکە زیاتر لەسەر وەزیری ناوخۆیە و خەمخۆری نەبوو بە دەمیەوە  بێت و پەرلەمانیش هیچ لێی نەپرسییەوە، چونکە لە بەرژەوەندی دوو حزبەکە نەبوو». لای خۆیەوە، بەهادین خالید، کارگێڕی و پەیوەندییەکانی کۆمەڵ لە هەڵەبجە باسی لەوەکرد «هەر دوو لایەنی دەسەڵاتدار پێیان باش نەبوو ئەنجومەن دەستبەکاربێت و ئەو هەموو هەوڵانە بی ئاکام دەرچوو، ئیرادەی دروستبونیان نەبوو بۆیە پێکنەهات». وتیشی»باوەڕ ناکەم تازە تا هەڵبژاردن نەکرێت، ئەنجومەنەکە پێکناهێنرێت».

گەریلاکانی پەکەکە بە«شێوازی نوێ» رووبەڕووی ئۆپەراسیۆنەکەی تورکیا بوونەتەوە بۆ سەر سنووری خواکورک هاوڵاتی سوپای تورکیا ئۆپەراسیۆنە بەرفراوانەکەی بۆ سەر ناوچەی خواکورک لە سنوری هەرێمی کوردستان چڕکردووەتەوە، بۆ هێرشکردنەسەر پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)، گەریلاش بە «شێوازی نوێ» روبەڕووی سوپا بووەتەوە. ئۆپەراسیۆنەکە لە ٢٧ی مانگی رابردووەوە دەستیپێکردووە، بەدەیان فڕۆکەی جەنگی و هەزاران سەرباز رەوانەی سنورەکە کراون، بۆ هێرشکردنە سەر پەکەکە لەو ناوچە سنورییە کە دەکەوێتە سێگۆشەی سنوری هەرێم و تورکیا و ئێران. ئۆپەراسیۆنەکە کە ناوی «چنگ» ی لێنراوە، بەسەرپەرشتی راستەوخۆی خولوسی ئاکار سەرۆک ئەرکانی سوپای تورکیا بەڕێوەدەچێت و ئامانج لێی کۆتایی هێنانە بە بوونی پەکەکە لەو ناوچە سنورییە شاخاوییە کە پێگەیەکی سەرەکی پەکەکەیە. لە ئۆپەراسیۆنەکەدا، هێزەکانی کۆماندۆی تورکیا بەشدارن، هەروەها فڕۆکەی هێرشبەری پێشکەوتوو بەکاردەهێنرێن بۆ هێرشکردنە سەر پێگەکانی پەکەکە. وەزارەتی بەرگری تورکیا لەبەیاننامەیەکدا رایگەیاند، ئۆپەراسیۆنی چنگ بۆ سەر پەکەکە بەردەوامە و بۆردومانی ئاسمانی فڕۆکە جەنگییەکان چەندین مۆڵگە و حەشارگەی پەکەکەیان تێکشکاندووە. لەو کاتەوەی ئۆپەراسیۆنەکە دەستیپێکردووە، تورکیا بانگەشەی کوشتنی دەیان گەریلای پەکەکە دەکات، پەکەکەش بەهەمان شێوە دەڵێت بەدەیان سەربازی تورکیایان کوشتووە، بەڵام هێشتا چاودێرێکی بێلایەن ژمارەی قوربانیانی لەهەردوولا بڵاونەکردووەتەوە. ئەمە چەندەمین جارە تورکیا ئۆپەراسیۆنی سەربازی دەکاتە سەر پەکەکە لەو کاتەوەی لە هەشتاکانی سەدەی رابردووەوە شەڕی خوێناوی لەنێوانیان سەری هەڵداوە کە بەهۆیەوە بەسەدان هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە و برینداربوون. سەرجەم ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا تا ئێستا نەبوونەتە هۆی کۆتایی هێنان بە پەکەکە، کە ئامانجی سەرەکی ئۆپەراسیۆنەکانی ئەو وڵاتە بووە. تا ئێستا دیار نییە ئۆپەراسیۆنەکەی ئێستا هەمان ئەنجامی ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووی دەبێت یان نا، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی ئۆپەراسیۆنەکەی پێشوو پێناچێت ئەم ئۆپەراسیۆنەش سەرکەوتن بەدەست بهێنێت. پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) بە توندی روبەڕووی ئۆپەراسیۆنەکەی سوپای تورکیا بووەتەوەو بە پێی میدیاکانی پەکەکە، گەریلا شێواز و تاکتیکی نوێی بۆ بەرەنگاربونەوەیان بەکارهێناوە. موراد قەرەیلان فەرماندەی بڕیارگەی ناوەندی پاراستنی گەل (نەپەگە) و ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەری پارتیی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) بە میدیاکانی پەکەکەی راگەیاندووە، ئەوەی دەوڵەتی تورکیا لە خواکورک دەیکات ئۆپەراسیۆن نییە، بەڵکو داگیرکارییە. ئەم داگیرکارییەش کاتی نییە، داگیرکارییەکی هەمیشەییە. ئەمە ڕاستییە و پێویستە هەموو کەس بیزانێت. ئامانجی تورکیا لە ئۆپەراسیۆنەکەی خواکورک، گەمارۆدانی تەواوەتی پەکەکە و دورخستنەوەیەتی لەسنورەکانی وڵاتەکەی لەگەڵ ئێران، بەوپێیەی سنورەکە فراوانە و بە ناوچەیەکی ستراتیژی دادەنرێت. پێشتریش وەزیری ناوخۆی تورکیا رایگەیاندبوو هەماهەنگیان هەیە لەگەڵ ئێران بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن لەدژی پەکەکە. قەرەیلان وتی «ئەوەی ئێستا دەوڵەتی تورکیا هەڵدەسووڕێنێت و ئاراستەی دەکات، عەقڵیەتی مەهەپەیە. فکری ئەوان دەربارەی کوردان تەنیا کوشتن و لەناوبردنە. ئێستا دەیانەوێت ئێرانیش بکەنە هاوکاری ئەم سیاسەتە نەژادپەرست و شۆڤێنییە، بەڵام ڕێبەرانی ئێران بەشی ئەوەی نەکەونە نێو ئەو کەمینانە، خاوەنی ئەزموونن. لەبەرئەوەش، بە ڕای ئێمە کۆماری ئیسلامیی ئێران، هیچ نرخێک بۆ ئەو داواکارییەی دەوڵەتی تورک دانانێت». بەپێی ئاژانسی فورات نیوزی سەر بە پەکەکە، هێزەکانی گەریلا  بە شێواز و تاکتیکی نوێ گورزی کوشندە لە سوپای تورکیا دەدەن. مەزڵوم رۆژهەڵات یەکێک لە گەریلاکانی هەپەگە باسی لەوەکردووە، لە شوێنێکی نەگونجا و سەخت چالاکییەکیان لەدژی تورکیا ئەنجامداوە «بۆ ئەوەی مرۆڤ بتوانێت بە شێوەیەکی شاراوە هەڵسوکەوت بکات، پێیوستمان بە تاکتیکی باش هەبوو. بەڕاستی تاکتیکێکی باشە کە گەریلا لە دوژمن بدات و دواتریش لە چاوەڕوانی ئەوە بێت کە جارێکی تر لەو هێزانە بدات کە بە هاواری هێزەکانی دوژمن هاتوون». باسی لەوەشکردووە سەربازانی تورکیا لە ئۆتۆمبیلە سەربازییەکاندا لەناودەبرێن. لەناو هەر ئۆتۆمبیلێکدا لانیکەم ١٠ -١٥ سەرباز هەن. ئەو ئۆتۆمبیلانەی کە دواتر دێنە شوێنەکەش لێیان دەدرێت. ئۆپەراسیۆنەکەی تورکیا بۆسەر پەکەکە هاوکاتە لەگەڵ چەندین داوای عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە بۆ گەڕانەوە بۆ پڕۆسەی ئاشتی کە ساڵی ٢٠١٣ دەستیپێکرد و ماوەی دوو ساڵ بەردەوام بوو. ساڵی ٢٠١٥ پڕۆسەی ئاشتی تورکیا و پەکەکە شکستی هێنا و جارێکی تر شەڕ دەستیپێکردەوە، لەو کاتەوە تا ئێستا شەڕ و روبەڕووبونەوەکانیان بەردەوامە و هیچ وادەیەک دیار نییە بۆ وەستانی شەڕ و دەستپێکردنەوەی گفتوگۆ. بەرپرسانی پەکەکە جەختدەکەنەوە کە لە بارودوخێکی لەم شێوەیەدا ناکرێت گفتوگۆ لەگەڵ تورکیا بکرێت، بەهەمان شێوە دەسەڵاتدارانی تورکیاش جەخت لە بەردەوامیدان بەشەڕ دەکەنەوە.   مێژووی ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا دژی پەکەکە   تورکیا لەساڵی ١٩٨٣ وە چەندین ئۆپەراسیۆنی لەناوخۆی تورکیا و دەرەوەی ئەو وڵاتە کردووەتە سەر پەکەکە. لە ئایاری ١٩٨٣دا تورکیا یەکەم پڕۆسەی سەربازی لەدەرەوەی سنور بە رێککەوتن لەگەڵ عێراق و بەبەشداری هەزاران سەرباز بۆ سەر پەکەکە ئەنجامدا. لە تشرینی یەکەمی ١٩٨٤دا و ئابی ١٩٩١ تورکیا دوو ئۆپەراسیۆنی دیکەی کردە سەر پەکەکە، کە هیچ ئۆپەراسیۆنێکیان سەرکەوتنیان بەدەستنەهێنا. دوای ماوەیەک بێدەنگی، تورکیا چوارەم ئۆپەراسیۆنی لەساڵی ١٩٩١ بۆ سەر پەکەکە ئەنجامدا، لەو ساڵەەدا تورکیا چەندین بنکەی نوێی سەربازی لەسەر سنور و لەناو خاکی هەرێم دامەزراند. ساڵی ١٩٩٢ تۆرگوت ئۆزاڵ سەرۆک وەزیرنی ئەوکاتەی تورکیا، نامەیەکی ئاڕاستەی ئۆجەلان کرد و داوای لێکرد کردەوە سەربازییەکانیان لەدژی سوپای تورکیا کەمبکەمەوە بەمەبەستی رێگەخۆشکردن بۆ دانوستانی نێوان هەردوولا، بەڵام هەوڵەکان شکستی هێنا بۆ گەیشتن بە ئەنجام. تورکیا لەهەمانساڵدا پڕۆسەیەکی دیکەی سەربازی ئەنجامدا بەبەشداری ١٥ هەزار سەرباز و بەکارهێنانی تانک و تۆپی قورس و فڕۆکەی جەنگی، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو، دوای ٢٠ رۆژ لە دەستپێکردنی هێزەکانی کشاندەوە. لەساڵانی ١٩٩٣ و ١٩٩٤ و ١٩٩٥ تورکیا بە بەشداری هەزاران سەرباز چەند ئۆپەراسیۆنێکی دیکەی ئەنجامدا، ئۆپەراسیۆنەکەی ١٩٩٥، ٣٠ هەزار سەرباز بەشداری تێدا کرد و ماوەی ٤٥ رۆژی خایاند بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ناوچەی حەفتانین، بەڵام دیسان سوپا سەرکەوتوو نەبوو دوای مانگ و نیوێک کشانەوە. لەساڵی ١٩٩٩ ژمارەی ئۆپەراسیۆنەکانی سوپای تورکیا لەناو خاکی هەرێم لەدژی پەکەکە گەیشتە ٢٤ ئۆپەراسیۆن، هەروەها لە ساڵانی ٢٠٠٠ و ٢٠٠٧ و ٢٠٠٨ تورکیا چەند ئۆپەراسیۆنێکی هاوشێوەی ئەنجامدا.

هاوڵاتى قادر حاجى عه‌لى، یه‌کێک له‌ کاراکته‌ره‌ سیاسییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان که‌ تا دوێنێ وه‌ک که‌سى دوومى ناو بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان ناوى ده‌هێندرا، به‌ڵام ئه‌مڕۆ ره‌خنه‌ى "توند" له‌سیاسه‌تى به‌رێوه‌بردن و ئیداره‌دانى ده‌گرێت. قادر حاجى عه‌لى که‌ ماوه‌یه‌کى زۆره‌ دواى راگه‌یاندنى دانیشتنى و دوورکه‌وتنه‌وه‌ى له‌ بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بۆ یه‌که‌مجاره‌ قسه‌ ده‌کات و له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا که‌له‌گه‌ڵ چه‌ند رۆژنامه‌نوسێکدا ئه‌نجامیداوه‌ کۆپیه‌کى بۆ "هاوڵاتى" نێردراوه‌  و ده‌ڵێت:" ناکۆکى جه‌وهه‌ریمان له‌گه‌ڵ گۆرانى ئێستا به‌ بنه‌ماڵه‌یى کردنى بزوتنه‌وه‌که‌یه‌". هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه‌ که‌ له‌گه‌ڵ نه‌وشیروان مسته‌فا بۆچونى جیاوازیان هه‌بووه‌، به‌ڵام له‌سه‌ر دوو مه‌سه‌له‌ى زۆر گرنگ هه‌بوو که‌ "هه‌موومان له‌سه‌رى کۆک بووین هه‌میشه‌ به‌ڕێزى دووپاتى ده‌کرده‌وه‌ که‌ خه‌باتى بۆ بکه‌ین: یه‌که‌میان دژایه‌تى گه‌نده‌ڵى له‌کوردستاندا، دووه‌میان ڕێگه‌ نه‌دان به‌بنه‌ماڵه‌‌و به‌خێزان بوونى سیستم‌و سیاسه‌ت به‌گشتى له‌کوردستاندا، زۆر به‌داخه‌وه‌ که‌ئێستا له‌هه‌موو حزبێک زیاتر ئه‌م دیاردانه‌ به‌گۆڕانه‌وه‌ دیاره‌. ئه‌مه‌ش ناکۆکى جه‌وهه‌ریمانه‌ له‌گه‌ڵ گۆڕانى ئێستا". من له‌مڕۆدا وه‌ک سیاسییه‌کى سه‌ربه‌خۆ ده‌ژیم‌و سه‌ر به‌ هیچ ئۆرگانێکى حیزبى نیم قادر حاجى عه‌لى جه‌ختله‌وه‌ ده‌کاته‌وه‌ که‌ نائاساییه‌ بانگه‌شه‌ى دامه‌زراندنى سیستمى دیموکراسى په‌رله‌مانى بکه‌یت، که‌چى ده‌نگ بۆ سیستمێکى سه‌رۆکایه‌تى بده‌یت. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش روونده‌کاته‌وه‌ که‌ هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان هۆشیاربونه‌ته‌وه‌و پێیوایه‌ بایکۆتکردنى سه‌روو له‌50% ى خه‌ڵک‌و ده‌نگ نه‌دانیان به‌و حزبانه‌ دوو دیارده‌ى پۆزه‌تیڤى لێده‌خوێنرێته‌وه‌، "یه‌که‌م:  به‌بێ جیاوازى له‌نێوان حزبه‌کانى ده‌سه‌ڵات‌و ئۆپۆزسێۆندا خه‌ڵک به‌ده‌نگنه‌دانیان سزاى هه‌موو حزبه‌کانیان دا،پێیان ووتن که‌ له‌ئێوه‌ ناڕازین‌و حوکمى ئه‌م وڵاته‌تان پێ ناکرێت، دووه‌م: ئه‌وانه‌شى که‌ بایکۆتیان کرد سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى که‌ ده‌نگیان نه‌دا به‌حزبه‌کانى خۆیان ده‌نگیشیان بۆ حزبه‌کانى تر نه‌بوو، واتا ته‌واو بێزار‌و نائومێدن له‌هه‌موو سیاسه‌ت‌و سه‌رکرده‌کانى هه‌موو حزبه‌کان". ئه‌م قۆناغه‌ى ئێستا تیایدا ده‌ژین نسکۆیه‌کى سیاسى‌و ئیدارى‌و ئه‌خلاقیشه‌ هاوکات له‌مچاوپێکه‌وتنه‌دا بۆچونه‌کانى قادر حاجى عه‌لى که‌سایه‌تى سیاسى که‌ راو سه‌رنجى خۆى له‌سه‌ر کێشه‌کان و  کۆمه‌ڵێک پرسى ترى تایبه‌ت به‌هۆکاره‌کانى چاره‌سه‌ر نه‌کردنى پرسى موچه‌‌و پاشه‌کشێى به‌رده‌وامى ژیان‌و گوزه‌رانى خه‌ڵکى کوردستان له‌سایه‌ى ئه‌م مۆدیله‌ له‌ئیداره‌‌و حوکمڕانى له‌خۆگرتووه‌. پ: باسه‌ره‌تا به‌ پرسیاره‌ ده‌ست پێبکه‌ین، ناونیشانى ئێستاى سیاسى ئێوه‌ چییه‌؟ قادر حاجى عه‌لى:  من له‌مڕۆدا وه‌ک سیاسییه‌کى سه‌ربه‌خۆ ده‌ژیم‌و سه‌ر به‌ هیچ ئۆرگانێکى حیزبى نیم. گه‌رچى زۆربه‌ى ژیانى خۆم له‌ خه‌بات‌و کارى سیاسییدا به‌سه‌ر بردووه‌، به‌ڵام هه‌رگیز سیاسه‌تکردن بۆ من نه‌بۆته‌ پیشه‌، به‌ڵکو که‌ره‌سیه‌ک بووه‌ بۆ ئه‌وه‌ى له‌ڕێگایه‌وه‌ ژیانى گه‌له‌که‌مانى پێخۆش‌و باش بکه‌م. هه‌روه‌کو چۆن له‌گه‌ڵ هاوڕێکانمدا کاتێک له‌شاخ خه‌باتى چه‌کداریمان ده‌کرد، له‌پێناو چه‌ند پرنسیپێکدا تێده‌کۆشاین‌و ئه‌وه‌نده‌ى بیرمان له‌ شه‌هید بوون ده‌کرده‌وه‌ هێنده‌ بیرمان نه‌ده‌کرده‌وه‌ ڕۆژێک له‌ ڕۆژان ببین به‌ سه‌رۆکى حکومه‌ت‌و سه‌رۆکى په‌رله‌مان‌و وه‌زیر، ئاوهاش که‌ بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانمان دامه‌زراند بیرمان له‌ده‌ستکه‌وتى شه‌خسى‌و به‌رژه‌وه‌ندى خێزانى نه‌ده‌کرده‌وه‌. ئێستاش ئه‌وه‌ى به‌رده‌وامى به‌ ژیانى من له‌ سیاسه‌تدا ده‌دات ڕاستگۆیبوونه‌ به‌رامبه‌ر به‌و ئایدیا‌و پرنسیپانه‌ى که‌ کاتى خۆى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانمان له‌پێناویدا دامه‌زراند. پ: ئه‌م قۆناغه‌ که‌ هه‌ندێک به‌ قۆناغى تاریک‌و نائومێدکه‌ر ناوى ده‌بات، ئێوه‌ ناوى ده‌نێن چى؟ قادر حاجى عه‌لى:  له‌مێژوى نزیکى ڕاپه‌ڕین‌و شۆڕشه‌کانى کورددا شکستى کاتى‌و سه‌رکه‌وتنى کاتیش تۆمار کراوه‌. کاتێک له‌ 1975 دا شۆڕش بڵاوه‌ى پێکرا، هه‌ندێک به‌ ئاشبه‌تاڵ، هه‌ندێکى تر به‌ نسکۆ له‌قه‌ڵه‌میان ده‌دا. ئه‌م دۆخه‌ش سه‌ره‌نجام تێکشکان‌و بێئومێدییه‌کى گه‌وره‌ى له‌ناو کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌دا دروستکرد. چونکه‌ هه‌م شکستێکى سیاسى‌و هه‌م شکستێکى چه‌کدارى بوو. له‌ساڵى 1988یشدا پاش پرۆسه‌ى ئه‌نفال،جارێکى تر رووبه‌ڕوى کاره‌ساتێکى مرۆیى‌و سیاسى گه‌وره‌تر بوینه‌وه‌، که‌ هه‌ندێ که‌س به‌ئاشبه‌تاڵى چه‌کدارى ناویان ناوه‌، به‌ڵام چونکه‌ ئیراده‌ هه‌بوو، هێزى به‌رگرى‌و شۆڕش له‌ هه‌ردوو جاره‌که‌دا هه‌ستایه‌وه‌‌و ئه‌م ئه‌زمونه‌ى دروستکرد که‌ ئێستا له‌به‌رده‌ستماندایه‌. له‌دواى فه‌شه‌لى حوکمڕانى یه‌کێتى‌و پارتى‌و نائومێدبوونى هاونیشتمانیان له‌م دوو ده‌سه‌ڵاته‌، کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌ هێزى به‌رگرى نوێى دروستکرد که‌ له‌ ڕووه‌ سیاسیه‌که‌یه‌وه‌ له‌ بزوتنه‌وه‌ى گۆڕاندا به‌رجه‌سته‌ بوو. بێگومان له‌م قۆناغه‌شدا پاشه‌کشێى سیاسى گۆڕان نائومێدیه‌کى گه‌وره‌ى دروستکردوه‌، به‌ڵام بڕواى ته‌واوه‌تیمان به‌وه‌یه‌ که‌ ئه‌مه‌ش دوا قۆناغى مێژووى خه‌بات‌و به‌رگرى کۆمه‌ڵگاى ئێمه‌ نابێت بۆ ئازادى‌و دادپه‌روه‌رى. نائاساییه‌ بانگه‌شه‌ى دامه‌زراندنى سیستمى دیموکراسى په‌رله‌مانى بکه‌یت، که‌چى ده‌نگ بۆ سیستمێکى سه‌رۆکایه‌تى بده‌یت به‌ڕاى من ئه‌م قۆناغه‌ى ئێستا تیایدا ده‌ژین نسکۆیه‌کى سیاسى‌و ئیدارى‌و ئه‌خلاقیشه‌. له‌ باشترین حاڵه‌تدا ده‌توانیین بڵێین پاشه‌کشێیه‌کى ته‌واوه‌ له‌ دیموکراسى، گومان خستنه‌ بۆ سه‌ر خه‌باتى په‌رله‌مانى بۆ دامه‌زراندنى سیستمێکى دیموکراسى، ‌وه‌ سه‌رکێشانێکه‌ بۆ ناو قۆناغى سیستمێکى بنه‌ماڵه‌یى سوڵتانى. ئه‌وه‌ى هه‌ستى پێده‌کرێت دیارده‌ى نه‌مانى جیاوازییه‌ له‌ گوتارى سیاسى حیزبه‌کاندا. لاوازبوونى بڕوا‌و متمانه‌ى خه‌ڵکه‌ به‌ هه‌ڵبژاردن‌و ده‌ره‌نجامه‌کانى. جێگاگرتنه‌وه‌ى به‌رژه‌وه‌ندییه‌ گشتییه‌کانه‌ به‌ده‌ستکه‌وتى شه‌خسى‌و پۆست‌و پایه‌ بۆ خێزانه‌ سیاسییه‌کان‌و منداڵ‌و خزم‌و که‌س‌و کاریان، وه‌ بێئه‌رزشکردنى گرنگترین ده‌زگاى سیستمى دیموکراسییه‌ که‌ په‌رله‌مانه‌ له‌ڕوى چۆنایه‌تى ‌و چه‌ندایه‌تى‌و هه‌یبه‌ت‌و توانایه‌وه‌.وێرانکردنى ئینتیماى هاوڵاتیانه‌ بۆ نیشتیمانه‌که‌یان. ڕۆچونى ڤایرۆسى گه‌نده‌ڵیه‌ بۆ هه‌ناوى هه‌موو دامه‌زراوه‌کان له‌سه‌ره‌وه‌ بۆ خواره‌وه‌. زۆر شتى تریش. به‌ڵام له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌م نه‌هامه‌تیانه‌داهه‌ست ده‌که‌م خه‌ڵک وه‌ک شکسته‌کانى پێشوو ئیراده‌ى هه‌ستانه‌وه‌ى هه‌یه‌. بایکۆت‌و سزادانى حزبه‌کان له‌هه‌ڵبژاردندا ئه‌م ڕاستیه‌ ده‌رده‌خه‌ن که‌ ئه‌مڕۆ به‌ بایکۆتى ده‌نگ، سبه‌ینێش به‌یاسا یان به‌هه‌ر ئامرازێکى ترى مه‌ده‌نى سزایان ده‌ده‌ن. پ: به‌به‌شدارى به‌شێک له‌هێزه‌ سیاسیه‌کان له‌ حکومه‌تدا، ئاینده‌ى حوکمڕانى له‌کوردستاندا چۆن ده‌بینیت؟ قادر حاجى عه‌لى:  ئاساییه‌ له‌وڵاتێکى دیموکراسیدا به‌توانا‌و به‌رکه‌وته‌یى ده‌نگى خۆت وه‌به‌جێگیرکردنى به‌رنامه‌که‌ت یان به‌شێکى به‌رنامه‌که‌ت له‌حکومه‌تدا به‌شدارى بکه‌یت. به‌تایبه‌ت که‌ به‌رنامه‌ى حکومه‌تى نوێ له‌گه‌ڵ پرنسیپى حزبه‌که‌ت‌و دروشمه‌کانى به‌رنامه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌که‌تدا بگونجێ وه‌ هه‌موو حزبێک که‌ ده‌چێته‌ پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ به‌نیازى ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌سه‌ڵاتى هه‌بێت‌و پرۆژه‌که‌ى یان به‌شێکى جێبه‌جێ بکات، ده‌نا ده‌بێته‌ ئۆپۆزسێۆن. ئه‌مه‌ له‌کاتێکدا ئاساییه‌‌و دروسته‌ که‌ پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن دوور له‌ ساخته‌کارى به‌ڕێوه‌ بچێت‌و سه‌ره‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌که‌ لاى هه‌موان په‌سه‌ند بکرێت. ئه‌وه‌ى ئاسایى نییه‌ له‌کوردستاندا هه‌ڵبژاردن جێگه‌ى ته‌واوى گومان بێت‌و سه‌رله‌به‌رى پرۆسه‌که‌ به‌ساخته‌کارى‌و خۆسه‌پاندن به‌هێز بزانیت‌و پاشان له‌به‌ر ده‌ستکه‌وت‌و پله‌و پۆست ڕازى کردنى نوخبه‌یه‌ک له‌کادرى هه‌لپه‌رست‌و بێ ئیش گومان له‌سه‌ر ناڕه‌وایى پرۆسه‌که‌ هه‌ڵبگریت‌و ببیته‌ شه‌ریکى ئه‌و حزبانه‌ى که‌ده‌نگه‌کانیان خواردویت‌و هه‌زارو یه‌ک ڕه‌خنه‌ت لێیان هه‌بووه‌. ئه‌وه‌ نائاساییه‌ بانگه‌شه‌ى دامه‌زراندنى سیستمى دیموکراسى په‌رله‌مانى بکه‌یت، که‌چى ده‌نگ بۆ سیستمێکى سه‌رۆکایه‌تى بده‌یت. بانگه‌شه‌ى به‌دامه‌زراوه‌یى کردنى ده‌وڵه‌ت بکه‌یت، به‌ڵام له‌ناو ماڵه‌که‌ى خۆتدا به‌هایه‌ک بۆ دامه‌زراوه‌کانت نه‌هێڵیته‌وه‌‌و له‌ده‌ره‌وه‌ى ئه‌وان بازنه‌ى بڕیارى سیاسى دروست بکه‌یت. ئه‌وه‌ نائاساییه‌ که‌ ئه‌زمونێکى زۆر تاڵ‌و تفتت له‌کابینه‌ى پێشودا له‌گه‌ڵ هه‌مان حزبدا هه‌بێت‌و به‌ناشرینترین شێوه‌ له‌حکومه‌ت‌و په‌رله‌مان وه‌ده‌رى نابیت، به‌ڵام خاوه‌ن ماڵێتیان قبوڵ بکه‌یت. ڕێکخه‌ره‌ گشتیه‌که‌ت به‌ تۆمه‌تى تیرۆر تا ئێستا له‌دادگا داوا کراو بێت، تۆش بچیته‌وه‌ سه‌ر هه‌مان دام‌و ده‌زگاى ئه‌و حکومه‌ته‌. خه‌ڵکه‌که‌ى خۆت سزاى قورست بدات‌و ده‌نگت نه‌داتێ، به‌ڵام یه‌ک که‌س ته‌حه‌مولى ئه‌م شکسته‌ نه‌کات‌و ده‌ست له‌کار نه‌کێشێته‌وه‌، به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ده‌نگه‌ ڕه‌خنه‌ییه‌ ڕاسته‌قینه‌کان‌و ناڕازیه‌کانى خۆت سزا بده‌یت. ئه‌وه‌ نائاساییه‌ که‌ سوور بزانیت موجامه‌له‌‌و پێدانى پۆست زیاد له‌قه‌باره‌و ئیستیحقاقى خۆت جۆرێکه‌ له‌ به‌رتیلى سیاسى بۆ پێ خزاندن، به‌ڵام بچیته‌ ژێر بارى داواکاریه‌ قه‌به‌کانى ده‌سه‌ڵاته‌وه‌. پ: گۆڕان له‌ کوێى ئه‌م هاوکێشانه‌ى ئێستادایه‌، قسه‌تان له‌سه‌ر شوناسى سیاسى‌و وه‌زیفه‌ى مێژوویى چیه‌؟ قادر حاجى عه‌لى:  گۆڕان ئێستا به‌شێکه‌ له‌و ده‌سه‌ڵاته‌، ئه‌وه‌ى گۆڕان له‌پێناویدا دامه‌زرا‌و خه‌ڵکێکى زۆریش قوربانى بۆدا چاککردنى بارودۆخى سیاسى‌و ئابورى‌و کۆمه‌ڵایه‌تى بوو، نه‌ک پله‌‌و پۆست‌و ئیمتیاز دۆزینه‌وه‌، ئێمه‌ ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه‌مان دروست نه‌کردوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى چه‌واشه‌ى خه‌ڵک بکات، به‌ڵکو بۆ ئه‌وه‌ بوو ڕاستگۆیانه‌ خه‌ڵک له‌گه‌ڵ سیاسه‌ت ئاشت بکاته‌وه‌، ببێته‌ زمان حاڵى زوڵم لێکراوه‌کانى هه‌رێمى کوردستان. ئه‌مه‌ى ئێستا ڕوو ده‌دات پشتکردنه‌ له‌ده‌نگده‌رانى گۆڕان‌و خه‌ڵکى ئه‌م هه‌رێمه‌، له‌وه‌ى که‌ گۆڕان هه‌وڵێک بێت بۆ گۆڕانکارى ڕیشه‌یى ئێستا ڕێگره‌ له‌ گۆڕانکاریه‌کان. پ: ناکۆکیه‌ جه‌وهه‌ریه‌کان له‌گۆڕاندا چین، ده‌کرا بزوتنه‌وه‌ک به‌م دۆخه‌ى ئێستا نه‌گه‌یشتایه‌؟ قادر حاجى عه‌لى:  به‌گشتى ناکۆکى له‌سه‌ر جۆرى ئیداره‌دان‌و دیارى کردنى سیاسه‌تى بزووتنه‌وه‌که‌‌و ناڕوونى له‌جۆرى دروستکردنى بڕیارداندا له‌ بزووتنه‌وه‌که‌دا. که‌موکوڕى له‌ده‌ستورى ناوخۆى بزوتنه‌وه‌که‌یه‌. وازنه‌هێنان له‌ته‌که‌تول‌و سه‌رکردن به‌یه‌کدا، سیاسه‌ت کردن بۆ سیاسه‌ت نه‌ک بۆ گۆڕانکارى، دروستکردنى هه‌ندێ که‌سى بێ ئیراده‌و ڕیاکه‌ر له‌ده‌ورى سه‌رکرده‌کان. که‌رکوک هێنده‌ کێشه‌ى ململانێى پارتى‌و یه‌کێتیه‌ بۆ به‌تاڵان بردنى سامان‌و داهات هێنده‌ کێشه‌ى سیاسى هه‌رێم‌و به‌غداد نییه‌ کاتى دامه‌زراندنى کۆمپانیاى وشه‌و پاشان بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان ڕه‌نگه‌ هه‌ندێک جیاوازى لاوه‌کى له‌بۆچونمان هه‌بوبێت له‌گه‌ڵ خوا لێخۆشبوو کاک نه‌وشیرواندا، به‌ڵام دوو مه‌سه‌له‌ى زۆر گرنگ هه‌بوو که‌ هه‌موومان له‌سه‌رى کۆک بووین هه‌میشه‌ به‌ڕێزى دووپاتى ده‌کرده‌وه‌ که‌ خه‌باتى بۆ بکه‌ین: یه‌که‌میان دژایه‌تى گه‌نده‌ڵى له‌کوردستاندا، دووه‌میان ڕێگه‌ نه‌دان به‌بنه‌ماڵه‌‌و به‌خێزان بوونى سیستم‌و سیاسه‌ت به‌گشتى له‌کوردستاندا، زۆر به‌داخه‌وه‌ که‌ئێستا له‌هه‌موو حزبێک زیاتر ئه‌م دیاردانه‌ به‌گۆڕانه‌وه‌ دیاره‌. ئه‌مه‌ش ناکۆکى جه‌وهه‌ریمانه‌ له‌گه‌ڵ گۆڕانى ئێستا. له‌کۆتایشدا ڕێککه‌وتنى ژێربه‌ ژێرى ده‌سته‌یه‌کى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان‌و پارتى بۆ تێپه‌ڕاندنى ئه‌و یاسا‌و بڕیارانه‌ى له‌به‌رژه‌وه‌ندى ده‌سه‌ڵاتدارانه‌ بۆ زیاتر خۆسه‌پاندن، نه‌ک بۆ دژایه‌تى گه‌نده‌ڵى‌و دروستکردنى حکومه‌تى هاوڵاتیان، جگه‌ له‌وه‌ى ده‌ستکه‌وتى ئابورى نوخبه‌یه‌کى به‌رژه‌وه‌ندى خوازى ناو گۆڕانه‌ بۆ به‌رجه‌سته‌کردنى پایه‌کانى ته‌وریسى سیاسى.ئه‌مه‌ هه‌موى دوور له‌ئیراده‌‌و بڕیارى جڤاته‌کانى گشتى‌و نیشتیمانى‌و هه‌تا خانه‌ى ڕاپه‌ڕاندنیش کراوه‌. پ: کێشه‌ى موچه‌ بۆچى چاره‌سه‌ر ناکرێت، له‌کاتێکدا ئومێدێکى گه‌وره‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ هه‌ڵچنرا بوو دواى ناردنى پاره‌ له‌ به‌غداوه‌ کۆتایى به‌م کێشه‌یه‌ بێت؟ قادر حاجى عه‌لى:  وا چاوه‌ڕوان ده‌کرا که‌ ئه‌و پاره‌یه‌ى له‌ بودجه‌ى عێراق ته‌رخانکرابوو بۆ هه‌رێمى کوردستان کێشه‌ى موچه‌ چاره‌سه‌ر بکات، دیاره‌ به‌ هیمه‌تى زۆرى په‌رله‌مانتارانى کورد له‌ به‌غدا توانرا که‌ ئه‌و به‌شه‌ بودجه‌یه‌ له‌یاساى بودجه‌ى ئه‌مساڵى عێراقدا جێگیر بکرێت له‌به‌رامبه‌ر ڕاده‌ستکردنى نه‌وتدا، که‌ له‌ ڕاستیدا حکومه‌تى عێراق ته‌نها داواى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى له‌ ڕۆژێکدا کردووه‌، له‌کاتێکدا ئه‌وان له‌ ئێمه‌ باشتر ئه‌زانن که‌ به‌رهه‌م هێنان له‌کوردستاندا به‌ئاشکرا‌و دزیه‌کانه‌وه‌ زۆر له‌وه‌ زیاتره‌. له‌سه‌ره‌تاى ساڵه‌وه‌ به‌غداد باپه‌ند بوونى خۆى به‌ناردنى به‌شه‌ بودجه‌ى کوردستان جێبه‌جێ کردوه‌، به‌ڵام لێره‌ حکومه‌ت نه‌ده‌توانێ موچه‌ خوراوه‌کان قه‌ره‌ بوو بکاته‌وه‌، نه‌چاره‌نوسى پاشه‌که‌وته‌کانیش دیارى ده‌کات، به‌ڵکو ئه‌و پاره‌یه‌ى که‌ دێت وه‌ک خۆیان ده‌ڵێن ده‌درێته‌وه‌ به‌قه‌رزى کۆمپانیا‌و وڵاته‌کان. به‌بێ جیاوازى له‌نێوان حزبه‌کانى ده‌سه‌ڵات‌و ئۆپۆزسێۆندا خه‌ڵک به‌ده‌نگنه‌دانیان سزاى هه‌موو حزبه‌کانیان دا به‌ بۆچونى من خه‌له‌له‌که‌ ئا لێره‌دایه‌، هه‌رگیز نه‌ ئێمه‌ى خه‌ڵکى هه‌رێم نه‌ حزبه‌کانیش نه‌ به‌غدادیش نازانیین ئه‌م هه‌موو قه‌رزه‌ چییه‌ که‌ ده‌بێت تا چه‌ندین ساڵى تریش گیرۆده‌ى دانه‌وه‌ى به‌ین، لێتان ناشارمه‌وه‌ وه‌ پێشتریش له‌چاوپێکه‌وتنێکدا پار ساڵ گوتومه‌ گومانى ته‌واوم هه‌یه‌ که‌ ئه‌و قه‌رزانه‌ى باس ده‌کرێت که‌گوایه‌ له‌و وڵات‌و کۆمپانیایا‌وبانکانه‌ کراوه‌، نه‌ک هه‌ر ناشه‌فاف‌و ناڕونه‌‌و دوور له‌هه‌موو چاودێریه‌کى په‌رله‌مان کراوه‌، به‌ڵکو ئه‌مڕۆش هیچ به‌رهه‌مێکى دیار نییه‌ که‌ بۆ خزمه‌تى هاووڵاتیانى کوردستان به‌کار برابێت، ته‌نها خۆیان‌و خوا ده‌زانێ که‌ چونه‌ته‌ حسابى کێ‌و له‌چ که‌ناڵێکى تاریکدا وونکراوه‌، ئێستا ئێمه‌ وه‌ک هاونیشتیمانیانى ئه‌م هه‌رێمه‌ ده‌بێت ئه‌و قه‌رزه‌ بده‌ینه‌وه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌تا ئه‌م قه‌رزه‌ نادیاره‌ ته‌واو نه‌بێت‌و پڕنه‌کرێته‌وه‌ نه‌پاره‌ى هه‌رێم‌و نه‌ هى عێراقیش ناچێته‌ خزمه‌تى هاوڵاتیانه‌وه‌. جگه‌ له‌وه‌ى 250 هه‌زار به‌رمیله‌که‌ش نانێرن، جگه‌ له‌ناشه‌فافى هه‌موو داهاته‌کانى تریش، جگه‌ له‌هه‌موو مه‌سره‌فه‌ قورسه‌کانى لێپرسراوان‌و ده‌زگاکان، جگه‌ له‌ ته‌خشان‌و په‌خشان کردن بۆ حزب‌و میدیا زه‌به‌لاح‌و دامه‌زراوه‌کانى ترى، جگه‌ له‌ مه‌سره‌فى حیمایه‌‌و میوان‌و سه‌فه‌ر که‌مانگانه‌ ملیۆنه‌ها دۆلار ده‌خه‌مڵێنرێت. که‌واته‌ چۆن موچه‌‌و خزمه‌تگوزارى دابین ده‌کرێت ؟!! پ: کێشه‌کانى نێوان هه‌رێم‌و به‌غداد بۆچى وه‌ک نه‌خۆشیه‌کى درێژخایه‌نى لێهاتوه‌‌و چاره‌سه‌ر ناکرێت؟ قادر حاجى عه‌لى:  کێشه‌کانى هه‌رێم‌و به‌غداد زۆرن که‌بێ چاره‌سه‌ر ماونه‌ته‌وه‌، به‌ڵام گرنگترینیان ساغکردنه‌وه‌ى کێشه‌ى ناوچه‌ دابڕێنراوه‌کانه‌، به‌تایبه‌تى که‌رکوک، ئاشکرایه‌ که‌سیاسه‌تى حکومه‌ته‌کانى عێراق پێش پرۆسه‌ى ئازادى ساسه‌تێکى نه‌ته‌وه‌ په‌رستانه‌ بووه‌ ، ئه‌وه‌ى پێیان کرا کردیان بۆ گۆٍینى دیمۆگرافى که‌رکوک، به‌ڵام دواى 2004 بارودۆخێکى وا هاته‌ پێش که‌ده‌کرا له‌هه‌ندێ قۆناغدا چاره‌سه‌ر بکرێت یان تا ڕاده‌یه‌کى باش ناکۆکیه‌کان که‌مبکرێته‌وه‌، وه‌ک له‌کاتى نوسینه‌وه‌ى ده‌ستور‌و دامه‌زراندنه‌وه‌ى حکومه‌تى عێراق که‌ کورد باڵاده‌ست بوو خاوه‌ن پشتیوانیه‌کى نێونه‌ته‌وه‌یى گه‌وره‌ بوو، یان له‌کاتى ده‌رکردنى داعش‌و که‌وتنه‌ ده‌ستى ئه‌و ناوچانه‌ بۆ ژێر کۆنترۆڵى پێشمه‌رگه‌. له‌حاڵه‌تى یه‌که‌مدا به‌شێوه‌ دبلۆماسیه‌که‌ى ده‌توانرا له‌ڕێگا یاساییه‌که‌یه‌وه‌ فشار بکرێت که‌ به‌ماده‌ى 140 له‌ده‌ستوردا دیارى کرابوو. له‌حاڵه‌تى دووه‌میشدا به‌ بوونى سیاسه‌تێکى ته‌ندروستى هه‌رێم له‌وناوچانه‌ که‌ وابکات نه‌ک ته‌نها کورد به‌رگرى له‌ده‌سکه‌وتنه‌کانى بکات، به‌ڵکو عه‌ره‌ب‌و تورکمان‌و کلدانى‌و ئاشورى هه‌موو پێکهاته‌ ناڕازیه‌کانى تر به‌موڵکى خۆیان بزانیایه‌‌و به‌رگریان لێبکردایه‌، نه‌ک ته‌نها موڵکى پارتى‌و یه‌کێتى بێت. به‌ڵام له‌هه‌موو حاڵه‌ته‌کاندا ناکۆکى نێوان هه‌ردوو حزبه‌ فه‌رمانڕه‌واکه‌ى کوردستان له‌سه‌ر نفوز‌و ده‌سه‌ڵات‌و نه‌وت له‌که‌رکوک‌و ناوچه‌کانى تر نه‌ک ته‌نها پێگه‌ى هه‌رێمیان لاواز‌و بێبه‌ها کرد به‌ڵکو دانیشتوانى ئتنى‌و ئاینى جیاوازى ئه‌و ناوچانه‌شیان له‌سیاسه‌تى ئه‌م دوو حزبه‌ نائومێد کرد، که‌ وه‌ک سیاسه‌تى کورد ته‌ماشایان ده‌کرد. ڕاستیه‌ک هه‌یه‌ ده‌مه‌وێت زۆر به‌ ڕاشکاوانه‌ بیڵێم کێشه‌ى که‌رکوک دواى پرۆسه‌ى ئازادى ئه‌وه‌نده‌ى کێشه‌ى نێوان پێکهاته‌ سیاسیه‌کانى کورد خۆیه‌تى، هێنده‌ کێشه‌ى هه‌رێم‌و پێکهاته‌ نه‌ته‌وه‌یى‌و ئاینیه‌کان نییه‌، هێنده‌ کێشه‌ى ململانێى پارتى‌و یه‌کێتیه‌ بۆ به‌تاڵان بردنى سامان‌و داهات هێنده‌ کێشه‌ى سیاسى هه‌رێم‌و به‌غداد نییه‌، دڵنیام گه‌ر ڕۆژێک پارتى‌و یه‌کێتى به‌یه‌کگرتویى‌و یه‌ک ده‌نگى داواى چاره‌سه‌رى کێشه‌که‌یان بکردایه‌، زۆر باش ده‌یانتوانى له‌گه‌ڵ به‌غدادا یه‌کلاى بکه‌نه‌وه‌، تا ئێستا که‌له‌ڕوى سه‌ربازیه‌وه‌ له‌ده‌ستیشمان داوه‌ شه‌ڕ له‌سه‌ر ده‌سکه‌وتێکى ئاینده‌یى وه‌همى‌و خه‌یاڵى ده‌که‌ن، له‌کاتێکدا هه‌موو جومگه‌کانى ئه‌و ناوچانه‌ به‌ده‌ست به‌غدادایه‌ که‌چى شه‌ڕ له‌سه‌ر دانانى پارێزگاره‌ که‌ خوا ده‌زانێت ئه‌گه‌ر داشبنرێت له‌م بارو دۆخه‌دا ده‌توانێ پارێزگارى شاره‌که‌ بێت یان نا. بێ دوو دڵى ده‌ڵێم کێشه‌ى ئه‌و ناوچانه‌ ده‌ره‌نجامى نه‌بوونى مۆدێلێکى سیاسى‌و ئابورى‌و کلتورى ئه‌م دوو حزبه‌ بوو بۆ بنیادنانى پێکه‌وه‌ ژیانێکى دادپه‌روه‌رانه‌ له‌نێوان پێکهاته‌ نه‌ته‌وه‌یى‌و ئاینه‌کان له‌گه‌ڵ یه‌کتر، که‌ هیچ پێکهاته‌یه‌ک هه‌ست به‌خۆکه‌مبینى چه‌وسانه‌وه‌‌و غوبن نه‌کات. بۆیه‌ کێشه‌ى نه‌گه‌ڕانه‌وه‌ى که‌رکوک‌و ئه‌و ناوچانه‌ به‌رهه‌مى ئه‌م شکسته‌ سیاسى‌و ئیدارى‌و سه‌ربازیه‌یه‌ که‌له‌پاش ریفراندۆم قوڵتر بۆته‌وه‌، نه‌ک ته‌نها کێشه‌ى ڕگه‌زپه‌رستى‌و تایفى، بێگومان هه‌ر ئه‌م ئیفلیجى‌و شکسته‌ سیاسیه‌‌و ئیداریه‌ى یه‌کێتى‌و پارتى بوون که‌وایکرد وڵاتانى دراوسێ زیاتر بێنه‌ ناو کێشه‌ى که‌رکوکه‌وه‌ وه‌ ببن به‌ هۆکارێکى تێکدان‌و چاره‌سه‌ر نه‌کردن. پ: چ ئومێدێک ده‌بینن له‌و نائومێدیه‌ى ئێستا باڵى کێشاوه‌ به‌سه‌ر بارودۆخى هه‌رێمدا؟ قادر حاجى عه‌لى:  ڕاسته‌ نائومێدیه‌ک باڵى کێشاوه‌ به‌سه‌ر بارودۆخى هه‌رێمدا، خه‌ڵکى متمانه‌یان به‌ هه‌ڵبژاردن، په‌رله‌مان، حکومه‌ت، دادگاکان، حزبه‌کان.....هتد، زۆر لاواز بوه‌، وا هه‌شت مانگ تێپه‌ڕى که‌چى له‌به‌ر ململانێى حزبى‌و ته‌که‌تولاتى ناو حزبه‌کان خۆشیان له‌سه‌ر دابه‌شکردنى پۆست‌و ئیمتیازات ئه‌م حکومه‌ته‌ دانامه‌زرێت. ئه‌گه‌ر له‌ 28 ساڵى ڕابردوشدا ده‌سکه‌وتێک له‌ڕوى سیاسیه‌وه‌ به‌دیهاتبێت وه‌چه‌ند هه‌نگاوێک به‌ره‌و دیموکراسیه‌ت نرابێت، به‌ڵام ئێستا نه‌ک ته‌نها مه‌ترسى له‌ده‌ستدانى ئه‌و ده‌ستکه‌وتانه‌ هه‌یه‌، به‌ڵکو مه‌ترسى پایه‌دارکردنى مۆدێلێکى نوێ به‌ده‌سه‌ڵاتگه‌رایى بنه‌ماڵه‌یى‌و خێزانى له‌ئارادایه‌ که‌ له‌ نوسینه‌وه‌ى ده‌ستور یه‌کلا بکرێته‌وه‌. هه‌ر چاودێرێکى سیاسى ڕخنه‌گر ته‌ماشاى مێژووى په‌رله‌مان بکات ئه‌و ڕاستیه‌ ده‌بینێت که‌ خول به‌خول په‌رله‌مانى هه‌رێم به‌ره‌و لاوازکردن‌و له‌ده‌ستدانى هه‌یبه‌تى ده‌برێت، له‌کاتێکدا په‌رله‌مان دڵى زیندوى سیستمى دیموکراسیه‌. سه‌یره‌ له‌خولى یه‌که‌مى په‌رله‌ماندا که‌سانى زۆرى خاوه‌ن پسپۆرى یاسایى‌و ئابورى‌وهه‌تا سیاسى ده‌سه‌ڵاتدار له‌سه‌رۆک حزبه‌کان‌و مه‌کته‌ب سیاسیه‌کانى تێدا بوو، به‌ڵام ئێستا له‌گه‌ڵ هه‌موو ڕێزێکم بۆ ژماره‌یه‌ک له‌په‌رله‌مانتاران، له‌ ئێستادا ده‌زگاى په‌رله‌مان بوه‌ به‌ جێگه‌ى دۆزینه‌وه‌ى هه‌لى کار بۆ بێئیشه‌کانى حزب کاتێک ئه‌مه‌ ده‌ڵێم ئه‌و ڕاستیه‌ش ده‌زانم که‌هه‌ندێکى که‌میان شاره‌زایى باشیان هه‌یه‌‌و جێگه‌ى سوود‌و ڕێزن بۆ هه‌رێم.....زۆر شتى تر هه‌یه‌ که‌ جێگه‌ى به‌راورد کردن نه‌ماوه‌. به‌ڵام له‌هه‌موو ئه‌م که‌م‌و کوڕیانه‌دا له‌ده‌ره‌وه‌ى ئه‌م ده‌زگا‌و حزبانه‌دا، هه‌ست به‌ ئیراده‌یه‌کى به‌هێز بۆ خه‌مخواردن له‌چاره‌نوسى ئه‌م هه‌رێمه‌. بایکۆتکردنى سه‌روو له‌50% ى خه‌ڵک‌و ده‌نگ نه‌دانیان به‌و حزبانه‌ دوو دیارده‌ى پۆزه‌تیڤى لێده‌خوێنرێته‌وه‌، یه‌که‌م:  به‌بێ جیاوازى له‌نێوان حزبه‌کانى ده‌سه‌ڵات‌و ئۆپۆزسێۆندا خه‌ڵک به‌ده‌نگنه‌دانیان سزاى هه‌موو حزبه‌کانیان دا،پێیان ووتن که‌ له‌ئێوه‌ ناڕازین‌و حوکمى ئه‌م وڵاته‌تان پێ ناکرێت، دووه‌م: ئه‌وانه‌شى که‌ بایکۆتیان کرد سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى که‌ ده‌نگیان نه‌دا به‌حزبه‌کانى خۆیان ده‌نگیشیان بۆ حزبه‌کانى تر نه‌بوو، واتا ته‌واو بێزار‌و نائومێدن له‌هه‌موو سیاسه‌ت‌و سه‌رکرده‌کانى هه‌موو حزبه‌کان. ئێمه‌ خۆمان به‌ به‌شێک له‌م کۆمه‌ڵگه‌یه‌ و ئه‌و بارودۆخه‌ ده‌زانین، ئیراده‌ی ئه‌وه‌مان ماوه‌ کۆمه‌ڵگاکه‌مان هه‌رشتێکی پێویست بێت بۆ گۆڕانکاری و باشکردن به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ئه‌وه‌ ده‌که‌ین .  کۆى ئه‌مانه‌ نیشانه‌ى ئه‌وه‌ن که‌ وشیارى ده‌نگده‌ر به‌ره‌و سه‌ره‌وه‌ چوه‌‌و چیتر ده‌نگى خۆى ناداته‌وه‌ به‌حزبێک که‌ نوێنه‌رایه‌تى نه‌کات‌و له‌گه‌ڵ پرنسیپ‌و دروشمه‌کانى خۆشیدا ڕاستگۆ نه‌بێت.، چیتر دروشمى بریقه‌دارو کوردایه‌تى موزه‌یه‌ف‌و قڕۆشتنه‌وه‌ى خه‌باتى شۆڕشگێڕى‌وقودسیه‌تى هیچ که‌س‌و بنه‌ماڵه‌یه‌ک نابێت ده‌نگده‌ر بگه‌مژێنێت‌و هه‌ڵخڵه‌تێنێ.  بۆ من جێگه‌ى ئومێدو دڵخۆشیه‌ که‌ ئیراده‌یه‌کى پۆزه‌تیڤ ماوه‌، یاخى بوون له‌پێناو حه‌ق ماوه‌، وشیاریه‌کى ڕه‌خنه‌گرانه‌ له‌بره‌ودایه‌ که‌ده‌کرێت ئه‌مڕۆ بێت یان سبه‌ى ئه‌و خه‌ڵکه‌ ئه‌ڵته‌رناتیڤێکى باشتر بدۆزێته‌وه‌‌و متمانه‌ى پێبکات . خۆشبه‌ختانه‌ هه‌م ویژدانى زیندوو له‌ناو هه‌موو چین‌و توێژه‌کان‌و هه‌تا له‌ناو حزب‌و ڕێکخراوه‌کانیشدا ماوه‌، هه‌روه‌ها ڕۆشنبیرى وشیارو به‌توانا‌و دڵسۆز ماوه‌ که‌ ده‌توانن کاریگه‌ریه‌کى باشیان له‌سه‌ر زهنیه‌تى خه‌ڵک هه‌بێت‌و ببنه‌ به‌شێکى گرنگ له‌مانه‌وه‌ى ڕوحى به‌رگرى‌و گۆڕانکاریدا.

 دیمه‌ن ئیسماعیل ئارام ته‌مه‌نى ده‌ساڵه‌ و ڕۆژانه‌ ڕوده‌کاته‌ بازاڕ بۆ په‌یداکردنى نانى ئێواره‌ى خۆى و خیزانه‌که‌ى له‌ ڕێگه‌ى فرۆشتنى ئاوى خواردنه‌وه‌وه‌. به‌تایبه‌تى له‌ پشوى هاویندا کارکردن به‌ منداڵان ده‌ست پێده‌کات و ژماره‌ى ئه‌و مندالانه‌ى له‌ بازاره‌کانى گه‌رمیان دا کارده‌که‌ن زۆرترده‌بن.  به‌شێک له‌و منداڵانه‌ى ئیش ده‌که‌ن به‌ بیانوى فێربونى کار، له‌لایه‌ن خێزانه‌کانیانه‌وه‌ ئیشیان پێده‌کرێت ئه‌مه‌ش له‌کاتێک دایه‌ که‌جارنامه‌کانى مافى مرۆڤ و یاساش رێگه‌ به‌م کاره‌ ناده‌ن. ئارام به‌و ته‌مه‌نه‌ منداڵیه‌وه‌ و به‌ده‌م ماندوبون و هیلاکیه‌کى زۆره‌وه‌، هاوارى ده‌کرد "ئاو ئاوى سارد..." وتى"ماوه‌ى دوو ساڵه‌ کارده‌که‌م رۆژانه‌ له‌ بازاردا ئاو ده‌فرۆشم".  وتیشى"ماڵه‌وه‌ش هانم ده‌ده‌ن بۆکارکردن چونکه‌ ده‌یانه‌وێت هه‌رله‌منداڵیه‌وه‌ فێرى ئه‌وه‌ ببم بژێوى ژیانى خۆم دابین بکه‌م". به‌شێک له‌و مندالانه‌ى کارده‌که‌ن قوتابین و له‌گه‌ل کارکردنیش دا ئه‌رکى قوتابخانه‌یان جێبه‌جێ ده‌که‌ن. ئه‌وه‌ش به‌هۆى ده‌تکورتى هه‌ندێک له‌ خێزانه‌کان که‌ ناچارن بۆ بژێوى پونا بۆ منداڵه‌کانیان ببه‌ن، به‌ڵام کارکردن به‌ منداڵان به‌پێچه‌وانه‌ى یاساوه‌یه‌. رۆژى جیهانى مناڵان له‌ 1ى حوزه‌یرانى هه‌موو ساڵێکدا ده‌کرێته‌وه‌و له‌و یاده‌دا چه‌ندین دروشمى و وته‌ى بریقه‌دار بۆ مناڵان ده‌خرێته‌روو، به‌ڵام هێشتا به‌هۆى خراپى دۆخى ئابوورى و گوزه‌رانى خێزانه‌کانه‌وه‌ به‌شێک له‌ مناڵانى خوار ته‌مه‌نى یاسایى کار ده‌که‌ن. شاهۆ قادر، ته‌مه‌ن 14 ساڵ، کارى فرۆشتنى کلینسک ده‌کاتو وتى"هه‌ندێک کار ده‌که‌م و هه‌میش ده‌خوێنم، زۆریش حه‌زم له‌ خوێندنه‌، به‌ڵام له‌به‌ر که‌مى ده‌رامه‌تى خێزانه‌که‌م ناچارم کاربکه‌م ".  به‌پێى جارنامه‌کانى تایبه‌ت به‌ مافه‌کانى منداڵان، منال تاوه‌ک و ده‌گاته‌ ته‌مه‌نى 18 ساڵ، ده‌بێت دایک و باوک وه‌ک و به‌رپرسى خێزانه‌که‌ بژێوى دابینبکه‌ن. به‌ڵام به‌شێک له‌و مندالانه‌ى کارده‌که‌ن به‌پێچه‌وانه‌وه‌ له‌لایه‌ن باوکان و خێزانه‌کانیانه‌وه‌ ره‌وانه‌ى بازارو ئیش کردن کراون.  سه‌یوان ئه‌حمه‌د، ته‌مه‌ن 13 ساڵ، که‌ له‌سه‌ر جاده‌کان کارى ئاوفرۆشتنى ده‌کرد وتى "باوکم نه‌ماوه‌، له‌لاى مامم ژیان ده‌که‌م به‌زۆر ده‌منێرێ بۆئیش کردن منداله‌کانى خۆى له‌ ماله‌وه‌ داناوه‌ ئیشیان پێناکات".  هونه‌ر سۆران، ته‌مه‌ن 11 سال له‌ گه‌ل باوکیدا ئیشى کرێکارى ده‌کرد خه‌ریک بو ته‌خته‌ى به‌ده‌ستى باوکى ده‌دا، وتى "ئه‌گه‌ر من ئیش نه‌که‌م کێ ماله‌وه‌ خزمه‌ت بکات".  باوکى هونه‌ر که‌ له‌گه‌لى بو پێکه‌وه‌ ئیشیان ده‌کرد وتى "بارى دارایمان باش نیه‌ ، دو کورو دو کچم هه‌یه‌ سه‌رچاوه‌یه‌کى داهاتى ژیانمان نیه‌، گه‌ر بێت و کوره‌که‌م ئیشم له‌گه‌ل نه‌کات ناچارى به‌رده‌ستى خه‌لک ده‌بم". هاوار که‌ریم، توێژه‌رى کۆمه‌ڵایه‌تى هۆکارى ئیشکردنى ئه‌ومنداڵانه‌ بۆناچارى و زۆرلێکردن ده‌گێرێته‌وه‌. ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌کات که‌ منداڵانى خوار ته‌مه‌ن 18 ساڵ به‌هۆى خراپى بارى ئابوورى و نه‌بوونى سه‌رچاوه‌یه‌ک بۆ بژێوى ژیانیان، زۆرلێکردن له‌لایه‌ن ماڵه‌وه‌و خێزانه‌کانیان کارده‌که‌ن.  ئه‌و توێژه‌ره‌ ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا که‌ده‌بێت له‌لایه‌ن حکومه‌ت و رێکخراوه‌کانه‌وه‌ ئه‌م کێشه‌یه‌ چاره‌سه‌ر بکرێت. به‌پێى جارنامه‌ى جیهانى مافى مرۆڤ که‌ له‌ ساڵى 1948 ده‌رچووه‌، ئیش کردن به‌ منداڵان قه‌ده‌غه‌کراوه‌، ئه‌گه‌ر خێزان نه‌یانگرێته‌ خۆ ئه‌و کات خێزانى دوه‌میان که‌ حکومه‌ته‌ ئه‌رکى خزمه‌تکردن و دابینکردنى ژیانیان ده‌گرێته‌ ئه‌ستۆ.  خه‌بات ره‌شید، به‌رێوه‌به‌رى نوسینگه‌ى مافى مرۆڤ له‌ گه‌رمیان وتى "کارکردن به‌ مندالانى خوار ته‌مه‌ن 18 سال له‌ روى یاساوه‌ پێشێلکاریه‌ به‌رامبه‌ر به‌ مرۆڤ، هه‌روه‌ها ئه‌چێته‌ قالبى بازرگانیه‌وه‌ که‌به‌زۆر ئیش به‌ مندالان ده‌کرێت، جۆرێکه‌ له‌ سوالکردن به‌ زۆر ده‌نێردرێنه‌ سه‌رشه‌قامه‌کان خه‌لک لایان لێبکاته‌وه‌". ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که‌ کارکردن به‌ مندالان له‌ ئێستادا به‌ به‌راورد به‌ ساڵانى تر زیادیکردوه‌.  سه‌باره‌ت به‌ چاره‌سه‌ریه‌کانیش وتى "نوسینگه‌ى به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى بازرگانیکردن به‌ مرۆڤ ده‌کرێته‌وه‌، به‌دواداچون بۆ حاله‌تى مندالانى ئیشکه‌ر ده‌که‌ین به‌زۆر ئیشیان پێده‌کرێت، یان به‌ ویستى خۆیان".  وتیشى "چه‌ندین سکاڵامان له‌رێگه‌ى داواکارى گشتى داوه‌ته‌ دادگا به‌زۆر له‌لایان خێزانه‌کانیان مام یاخود باپیریانه‌وه‌ ئیشیان پێکراوه‌".  گوڵستان سه‌عید، جێگرى سه‌رۆکى لیژنه‌ى کۆمه‌لایه‌تى مافى مرۆڤ و ژن له‌ په‌رله‌مانى کوردستان وتى "به‌هۆى ئه‌و کێشانه‌ى روى له‌حکومه‌ت کردوه‌ نه‌مانتوانیوه‌ به‌پێى پێویست کاره‌کانمان ئه‌نجامبده‌ین، به‌ڵام له‌ ئێستادا پلانمان هه‌یه‌و له‌ خولى داهاتو ده‌یخه‌ینه‌ په‌رله‌مان". گوڵستان سه‌عید به‌ هاوڵاتى وت "ئه‌و کارانه‌ى به‌نیازین بیکه‌ین کردنه‌وه‌ى نوسینگه‌یه‌که‌ بۆبه‌دواداچون بۆ ئه‌و مندالانه‌ى له‌سه‌ر شه‌قامه‌کان کار ده‌که‌ن ،به‌دواداچون بکه‌ین ئایا بۆچى کاریان پێده‌کرێت؟ هه‌روه‌ها دروستکردنى په‌ناگه‌یه‌ک بۆئه‌و مندالانه‌ى که‌دواى ته‌مه‌نى 18 سالى بێ په‌ناگه‌ن و ئاواره‌ى جاده‌کان ده‌بن".

دیمه‌ن ئیسماعیل سۆیله‌، سه‌ختیه‌کانى ژیان وای لێکردوه‌ ڕۆژانه‌ له‌ناو  زبڵ و خاشاک، ده‌به‌و نایلۆن و سندوقى میوه‌و قوتو ته‌نه‌که‌ کۆبکاته‌وه‌ و بیفرۆشێت بۆپه‌یداکردنى پاروه‌ نانێک بۆ سێ کچه‌که‌ى. سۆیله‌ محه‌مه‌د ئه‌مین، ته‌مه‌نى 56 ساڵه‌، خه‌ڵکى شارى که‌لاره‌، پانزه‌ ساڵه‌ له‌ مێرده‌که‌ى جیابۆته‌وه‌ و باسى له‌ ژیانى خۆى بۆ ‌هاوڵاتی کردو وتى «به‌هۆى خراپى بارى داراییمه‌وه‌ ناچارم ڕۆژانه‌ له‌ناو زبڵه‌کان بگه‌ڕێم و بژێوى کچه‌کانم دابین بکه‌م تا پێویستیمان به‌ هیچ نه‌بێت». ئه‌م ژنه‌ ڕۆژ تا ئێواره‌ به‌پێ ده‌گه‌ڕێت، به‌ده‌ست ئازارى قاچه‌کانیه‌وه‌ ده‌تلایه‌وه‌ و وتى «نه‌خۆشى ده‌والیم هه‌یه‌ و پێویستم به‌ نه‌شته‌رگه‌رییه‌، به‌ڵام ناچارم هه‌موو ڕۆژێک به‌ پێ بگه‌ڕێم ناتوانم بیکه‌م». سۆیله‌ دایکێکى پیر و خوشکێکى هه‌یه‌ براکه‌ى به‌خێویان ده‌کات و وتى «براکه‌م هه‌ر خوشک و دایکم و منداڵه‌کانى خۆى پێ به‌خێو ده‌کرێت، فریاى منداڵى من ناکه‌وێت». سۆیله‌ له‌ خانوویه‌کدا ده‌ژى که‌ به‌شێکى به‌ هاوکارى خێرخوازان دروستکردووه‌ و شه‌ش ملیۆن دینارى خزمێکیان قه‌رزاره‌ بۆ ته‌واو کردنى خانوه‌که‌ى قه‌رزى کردووه‌و وتى «خۆزگه‌ ڕۆژێک بێت ئه‌و قه‌رزه‌م بده‌مه‌وه‌«. ئه‌م ژنه‌ سێ کچى هه‌یه‌، کچه‌ بچوکه‌که‌ى 18ساڵه‌ و دوو کچه‌که‌ى تر یه‌کێکیان ته‌مه‌نى 26ساڵه‌ و به‌هۆى ئه‌وه‌ى کۆتا ساڵى کۆلێژى له‌ یه‌ک وانه‌دا که‌وتووه‌ بروانامه‌که‌ى وه‌رنه‌گرتووه‌ و وازى هێناوه‌، ئێستا توشى نه‌خۆشى پوکانه‌وه‌ى ددانه‌کان بووه‌.  ئەو دەڵێت «به‌ هاوکارى خێرخوازان به‌شێکى ددانه‌کانیم بۆ چاندۆته‌وه‌ و ناتوانم به‌ ته‌واوى چاره‌سه‌رى بکه‌م».  کچه‌که‌ى تریشى ته‌مه‌نى 24ساڵه‌ به‌هۆى که‌مى نمره‌که‌یه‌وه‌ ناوى له‌ هیچ کۆلێژێک نه‌هاتۆته‌وه‌، سۆیله‌ هه‌ناسه‌یه‌کى هه‌ڵکێشا و وتى «که‌ پاره‌م هه‌بوایه‌ نه‌مده‌هێشت داهاتووى کچه‌کانم ئاوا بفه‌وتێت». ئه‌م ژنه‌ ڕۆژانه‌ ده‌گه‌ڕێت شتومه‌که‌کان له‌ حه‌وشه‌که‌ى خۆیاندا کۆده‌کاته‌وه‌ و دوو هه‌فته‌ جارێک ده‌یداته‌ پیاوێک تا بیباته‌ بازاڕ و بۆى بفرۆشێت که‌ 25هه‌زارى بۆ ده‌مێنێته‌وه‌.  ئه‌حمه‌د ئەو پیاوەی کە شتەکانی بۆ دەفرۆشێت وتى «رۆژى هه‌ینى ئه‌م شتانه‌ ده‌به‌م بۆ مه‌زادى که‌لار، پاشان پاره‌که‌ى هه‌رچه‌ندى کرد دابه‌شى ده‌که‌م و نیوه‌ى ده‌ده‌م به‌ سۆیلە‌«. وتیشى» به‌ دوو هه‌فته‌ ئه‌وپه‌ڕى بایى 50هه‌زارێک ببێت». خه‌بات ره‌شید، به‌ڕێوه‌به‌رى مافى مرۆڤ  له‌ که‌لار به‌ ‌هاوڵاتی وت «تاوه‌کو ئێستا نه‌مان بیستوه‌ ژنێک کارى له‌م شێوه‌یه‌ بکات، بۆیه‌ پێویسته‌ خۆیان یان هاوڵاتیان هاوکارمان بن ئاگادارمان بکه‌نه‌وه‌«.  وتیشی» قه‌یرانى به‌رده‌وامى دارایى کاریگه‌رى ڕاسته‌وخۆى له‌سه‌ر هه‌موو جومگه‌کانى کۆمه‌ڵگا هه‌یه‌، به‌ته‌واویى چه‌ندین خێزانى داڕوخاندوه‌ به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ى سه‌رپه‌رشتیارى خێزان یان نیه‌، هیچ موچه‌یه‌کیان نیه‌«. ئاماژه‌ى به‌وه‌دا کارى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى مافى مرۆڤ به‌دواداچونه‌ بۆ ئه‌و خیزانانه‌ى نه‌خۆشى دریژخایه‌نیان هه‌یه‌ یان بێ سه‌رپه‌رشتن، یاخود کرێچین و ژماره‌ى ئه‌ندامه‌کانى خێزانیان زۆره‌ «له‌ڕێگاى خه‌ڵکى خێر خوازه‌وه‌ هاوکاریان ده‌که‌ین به‌ڵام به‌شێوازێکى نهێنی». به‌ڕێوبه‌رى مافى مرۆڤ ئاماژە بەوەدەکات کە به‌پاڵپشتى خێرخوازێک نزیکه‌ى 98 ملیۆن بۆخێزانى هه‌ژارو نه‌دار سه‌رف کردوه‌ له‌قه‌زاى که‌لار و ناحیه‌ى باوه‌نور و ناحیه‌ى ڕزگارى، بۆ ئه‌و خێزانانه‌ى شێرپه‌نجه‌یان هه‌بووه‌ هه‌ریه‌که‌یان یه‌ک ملیۆنیان پێ داون. هەروەها وتی کە له‌ هه‌وڵدان ئه‌و کچانه‌ى وازیان له‌خوێندن هێناوه‌ بیانگێرنه‌وه‌ به‌ر خوێندن و له‌ لایه‌ن چه‌ند خێرخوازێکه‌وه‌ بۆئه‌وه‌ى خوێندن ته‌واو بکه‌ن.  

‌هاوڵاتی پارتی دادو گەشەپێدان (ئەکەپە) قەرزێکی زۆری شارەوانیەکانی جێهێشتووە بۆ هەریەکە لە جەهەپەو پارتی گەلانی دیموکراتی (هەدەپە) کە براوەی شارە کوردیەکانەو لە هەڵبژاردنی بەهاری ئەمساڵدا، ئەو دوو حزبە ئۆپۆزسیۆنەش ئەو قەرزە زۆرانە بە «پیلان» لەدژیان ناودەبەن. ئەگەرچی لەهەڵبژاردنی پێشووتردا هەدەپە زۆرینەی ئەو شارەوانیانەی بردەوە بەڵام حکومەتی تورکیا بە تۆمەتی پەیوەندی سەرۆک شارەوانیەکان بە پەکەکەوە زۆرێکیانی دەستگیرکردو لەسەر کار لایبردن و لە شوێنەکانیان کەسانی سەر بە پارەی دادو گەشەپێدانی لەجیگەیان دانا کە پێیان دەوتریت قەیوم. لەماوەی نزیکەی سێ ساڵی دەستبەکاربوونیان قەیومەکان قەرزی کەمەرشکێنیان بەجێهێشتووە بۆ سەرۆک شارەوانییە نوێکان، هەدەپە پێیوایە ئەمە «موئامەرەیەکە» لێیان دەکرێت لەکاتێکدا جەهەپە بەهەدەردانی سامانی گشتی ناوی دەبات. هەڵبژاردنی شارەوانیەکانی ٣١ی مارسی تورکیا بەڵگەی ئەستۆپاکی هەدەپە بوو کاتێک زۆربەی ئەو شارەوانیانەی بردەوە کە پیشتر لەلایەن حکومەتەوە سەرۆکەکانی لابراو لەجیاتی راسپێردراوی حکومی خرایە جێگەیان. شارەوانییە نوێکانی هەدەپە دوای دەستبەکاربوونیان ئەوەیان بۆ دەرکەوتووە کە قەرزێکی ئەوەندە زۆر لەسەر شارەوانییەکانە کە وای بۆدەچن ئەمە موئامەرەیەک بێت تا نەتوانن ئەو شارەوانییانە بەڕێوە ببەن. هەدەپە سێ شاری گەورەی بردەوە و زۆرینەی لە هەشت پاڕێزگا بەدەستهێنا لەگەڵ دووبارە بردنەوەی کۆمەڵێکی زۆری ئەو شارۆچکانەی کە لەلایەن ڕاسپێردراوە حکومیەکانەوە وەرگیرابوو کە لایەنگرە دڵسۆزەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغانن. لەساڵی ٢٠١٦دا حکومەت دەستیگرت بەسەر  ٩٥ شارەوانی هەدەپە لەو ١٠٥ شارەوانییەی لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٤ بردبویەوە، بەبیانوی ئەوەی سەرۆک شارەوانییەکان پەیوەندیان هەبووە بە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)وە. پاڕێزگای وان لەڕۆژهەڵاتی تورکیا یەکێک بوو لەو پارێزگایانەی هەدەپە کە لەلایەن ڕاسپێردراوانی ئەردۆغانەوە دەستی بەسەرداگیرا لە ٢٠١٦دا. بەپێی لێدوانی بەرپرسانی هەدەپە بێت، لەماوەی تەنها سێ ساڵ لەبەڕێوەبردنی پارێزگای وان لەلایەن ڕاسپێردراوانی ئەردۆغانەوە، قەرزی پارێزگاکە لە پەنجا ملیۆن دۆلارەوە گەیشتوەتە ٢٠٨ ملیۆن دۆلار. هاوسەرۆکی شارەوانی نوێی  وان لەسەر لیستی هەدەپە، بەیدا ئۆزگۆکچە ئەرتان، ئەوەی راگەیاند کە ئیدارەی نوێ ناچارە دانەوەی قەرز بکاتە کارە لەیەکەمینەکانی و دەبێت بەوردی هەڵسەنگاندن بۆ بودجەکەی بکات تا وای لێبێت کەمترین خزمەتگوزاری پێشکەش بکات. بەهەمان شێوە، بەرپرسانی هەدەپە ئەوەیان ئاشکراکردووە کە شارۆچکەی دێریکا لە باشوری ڕۆژهەڵاتی پاریزگای ماردین، بە دوو ملیۆن‌و 500 هەزار دۆلار قەرزەوە بەجێهێڵراوە ئەمەش مانای ئەوەیە کە ئیدارەی نوێ نەیتوانیوە ئەو 32 هەزار دۆلارەی لە سندوقدایە بەکاری بهێنێت. مولکییە ئەزمەز هاوسەرۆکی شارەوانی دێریکا ڕایگەیاند «ئێمە تەنانەت پارەی چاپکردنی بەڵگەنامەیەکمان نییە بۆ بە فەرمی کردنی بۆنەیەک.» قەرزی خودی شارەوانی ماردینیش ئەوەندە زۆرە کە هاوسەرۆکی نوێی شارەکە، ئەحمەد تورک، پێیوایە بە ئەنقەست ئەم قەرزانە کراوە بۆ ئەوەی ببێتە بەربەستێک بۆ ئیدارەی نوێی هەدەپە. وتیشی، «شارەوانییەکەیان لە دۆخێکی وادا بەجێهێشتوە وەک ئەوەی بیانەوێت کە ئێمە نەتوانین هیچ کارێک بکەین و ڕای گشتی بوروژێنن لێمان.» ئەحمەد تورک پێشتریش ئەوەی ڕاگەیاندبوو کە کاتێک شارەوانی ماردینیان رادەستی ڕاسپێردراوەکەی ئەردۆغان کرد، 15 ملیۆن و 593 هەزار دۆلاری کاش لەخەزێنەدا هەبوو لەگەڵ ملیۆنێک و 240 هەزار دۆلاری قەرز، بەڵام دوای ٣٠ مانگ لە دەستبەکاربوونی ڕاسپێردراوەکەو وەرگرتنەوەی شارەوانییەکە لەلایەن هەدەپەوە، قەرزەکان بونەتە 20 ملیۆن و 681 هەزار دۆلار. هەمان بارودۆخ رووبەڕووی هەدەپە بوەتەوە لەو پارێزگاو شارۆچکانەی تریش کە  دووبارە لە ٣١ی مارسدا بردینیەوەو زۆربەی بەڕێوبەرە نوێکان دەڵێن بڕێکی زۆری پارە بەهەدەردراون. دیاربەکر کە گەورەترین شاری کوردییە بە ١٣ ملیۆن‌و 900 هەزار دۆلار قەرزەوە ڕادەستی  ئیدارەی نوێی هەدەپە کراوە لەگەڵ ٤ ملیۆن 500 هەزار دۆلار بۆ پرۆژەی گشتی تەندەرو زیاتر لە ٤ ملیۆن دۆلاری تر بەناوی سەرۆک شارەوانییە ڕاسپێردراوەکەی حکومەتەوە براوە. لەو قەرزەی لەسەر شاری دیاربەکر هەیە، یەک ملیۆن 170 هەزار دۆلار بۆ پلانەکانی وەزارەتی خانەوادەو کۆمەڵایەتی و ٤٩٢ هەزار دۆلار لەکردنەوەی باڵەخانەیەکی گەورەی ئایینیدا خەرج کراون. هاوسەرۆکی نوێش، بەلگین دێکەن، ئەوەی ئاشکراکرد کە نزیکەی ١٣1 هەزار دۆلار لەخەزێنەی شارەوانی بۆ پروپاگەندەی هەڵبژاردنی پارتی دادو گەشەپێدان (ئەکەپە) خەرج کراوە. لەشارۆچکەی سوری سەر بەپارێزگای دیاربەکر، ڕاسپێردراوە حکومییەکە بە بەهای ٧ هەزارو 469 دۆلار مۆبیلیاتی بەخشیوەتە بنکەیەکی سەربازی و هەروەها لە پارێزگای جەزیرە کە دەکەوێتە باشوری ڕۆژهەڵاتی تورکیاوە، پارەی شارەوانی بۆ پەڕاوگەو مۆبیلیات و خەرجی پاککردنەوەی سەرۆکی شارەوانی سەرفکراوە و تەنانەت بۆ خەرجییەکانی سەرتاشی پۆلیسی ناوخۆش لەپارەی شارەوانی براوە. بەپێی ڕاپۆرتێکی ئاژانسی هەواڵی میزۆپۆتامیا بێت، هاوسەرۆکانی نوێی شارەوانی لجێ (لیجە)ی سەر بە پارێزگای دیاربەکر ئەوەیان ئاشکراکردووە، ڕاسپێردراوە حکومییەکەی پێشوو بە نزیکەی ٥٨٦ هەزار دۆلار قەرزەوە شارەوانییەکەی رادەستی ئەوان کردووە. لەمانگی شوباتی ٢٠١٧دا ڕاسپێردراوەکەی ئەردۆغان وەک سەرۆکی شارەوانی لجێ دەستبەکاربوو بەبێ بوونی هیچ قەرزێک و تەنانەت لەو کاتەدا شارەوانییەکە ملیۆنێک و 236 هەزار دۆلاری لەخەزێنەدا هەبووە. تاریق مەرجان و روکەن یەڵماز کە لە ١٥ی نیسانی ٢٠١٩  وەک سەرۆکی شارەوانی دەستبەکارن لەشارۆچکەی لجێ ئەوەیان راگەیاند کە شارەوانیەکەیان ٥٨٦ هەزار دۆلار قەرزاری  بانکی ئیل و زیرەت و دامەزراوەی ئاسایشی کۆمەڵایەتین. سەرۆکە نوێکەی شاری هەکاریش، عیرفان ساری، ئاشکرایکرد کە ١١١ ملیۆن دۆلار قەرز لەسەر شارەوانیەکە هەیە کە لەوادەی دەستبەکاربوونی ڕاسپێردراوەکەی حکومەت کەڵەکە بووە.  ڕاپۆرتێکی سایتی ئەحواڵ ئەوە دەردەخات کە سەرۆک شارەوانییە براوەکانی پارتی ئۆپۆزسیۆن، جەهەپە، لە شارە گەورەکانی وەک ئیستەنبوڵ و ئەنقەرە ڕەنگە پەیشیمان بن لەبردنەوەی هەڵبژاردنەکان لەو شارانەدا بەهۆی ئەو قەرزە کەڵەکەبووە زۆرەی لەسەر ئەو شارانە هەیە. ڕاپۆرتەکە سەرەکیترین هۆکار دەخاتەڕوو بۆ ئەم قەرزە کەمەرشکێنانە، ئەویش بەهەدەردان و زیاد خەرجکردنە. بنیادنانی پڕۆژەی زەبەلاح  بەبێ گوێدانە ئەوەی ئەم پرۆژانە سوودو قازانجیان هەبێ بۆ خەڵک. هەروەها لەگەڵ ئەوەی ئەم شارانە لەژێر قەرزێکی زۆردابوون بەڵام ڕاسپێردراوەکانی ئەردۆغان هەر بەردەوام بوون لەبەهەدەردانی سامانی گشتی. ئەکرەم ئیمامۆغڵۆ لەسەر لیستی جەهەپە لەهەڵبژاردنەکانی ٣١ی مارسدا شاری ئەستەنبوڵی بردەوە و ماوەی سێ هەفتە وەک سەرۆک شارەوانی بەردەوام بوو پێش ئەوەی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی ئەستنەبوڵ پوچەڵ بکرێتەوە و ئیمامۆغڵۆ لەسەر کارەکەی لاببرێت. ئیمامۆغڵۆ لەماوەی ئەو سێ هەفتەیەی وەک سەرۆک شارەوانی کاری کردووە هەستی بەهەدەردانێکی لەڕادەبەدەر کردووە. لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ئاشکرایکرد کە ١٣ هەزارو 131 دۆلار خەرجکراوە بۆ سایتی فەرمی شارەوانی ئیستەنبوڵ لەماوەی سێ ساڵدا کە بە بۆچوونی ئەو، بەم بڕە پارەیە دەتوانرێت سایت بۆ هەموو شارەوانییەکانی تورکیا دروستبکرێت. هەروەها ڕۆژنامەی سۆزجوی نزیک لەپارتی جەهەپە لە راپۆرتێکدا لیستی قەرزی شارە گەورەکانی بڵاوکردووەتەوە کە بەم شێوەیەیە: ئیستەنبوڵ سێ ملیار دۆلار، ئەنقەرە یەک ملیارو ٥٠٠ ملیۆن دۆلار، ئەنتاڵیا ٦٥٦ ملیۆن دۆلار، مێرسین ٥٧٤ ملیۆن دۆلار، ئەدەنە ١٦٤ ملیۆن دۆلار کە کۆی گشتی دەکات ٦ ملیارو ٥٦٥ ملیۆن دۆلار. ئەمە لەکاتێکدایە کە وەزارەتی خەزێنەو دارایی تورکیا لەئەیلولی ساڵی ٢٠١٨ ئاماری قەرزی هەموو شارەوانییەکانی تورکیای بڵاوکردەوە کەزیاتربوو لە ٣ ملیارو 500 ملیۆن دۆلار.

‌هاوڵاتی پەیمانگای واشنتۆن لە راپۆرتێکی شیکاریدا ئاماژە بە «بێتوانایی» ئێران دەکات لە بەرهەمهێنانی چەکی ئەتۆمی بەپێچەوانەی زۆربەی سیاسیەکانی ئەمریکا و تەنانەت ڕۆژئاواش کە ترسی ئەوەیان هەیە ئێران بگات بە دروستکردنی چەکی ئەتۆمی. راپۆرتەکە لەلایەن توێژەر سایمن هێندەرسنەوە نوسراوە، تێیدا ئاماژە بەوەدەکات کە «ڕەنگە ئێران چەند مانگێکی زۆری بوێت بۆ گەشتنەوە بە بنیادنانەوەی توانای پیتاندنی یۆرانیۆم پێش ڕێکەوتنامەی ٢٠١٥.» لێدوانەکانی ئێران لەبارەی ئاوی قورسەوە جێی نیگەرانییەکی وەها نین. بەکارهێنانەوەی سووتەمەنی سەرفکراو بۆ بەدەستهێنانی پلۆتۆنیۆم ئەرکێکی قورسە و ئێران دامەزراوەیەکی وەهای نییە بۆ ئەو کارە. سایمن هێندەرسن دەڵێت «پێشکەوتنی ئێران بۆ گەشەپێدانی ئامێرە پیشکەوتووەکانی توخم جیاکەرەوە، کە دەتوانن یۆرانیۆم لە ئاستێکی باڵاتردا بپیتێنن بەخێراتر و قەبارەی زۆرتر، تا ئێستا سنوردارە.». ستراتیجی ئێستای ئێران بەلەبەرچاوگرتنی لێدوانەکەی حەسەن ڕۆحانی لە ٨ی ئایاردا، ئێران نیازی وایە دەستبکاتەوە بە بونیادنانی توانستەکانی بۆ دروستکردنی چەکی ناوکی. وەزیری دەرەوەش، جەواد زەریف، ئاگرەکەی زیاتر خۆشکرد بۆ گومانەکانی دروستکردنەوەی چەکی ئەتۆمی کاتێک وتی، «بژاردەکانی کۆماری ئیسلامی بێشومارن و دەسەڵاتدارانی وڵاتەکە هەموویان لەبەرچاو دەگرن... دەرچون لە پەیماننامەی نەپیتاندنی چەکی ناوکی یەکێکە لە بژاردەکان.» ئەو مەبەستی ئەو پەیماننامەیە بوو کە لەنێوان وڵاتانی خاوەن چەکی ناوکی و وڵاتانی بێ خاوەنی چەکی ناوکی بەسترابوو لە ساڵی ١٩٧٠ کە تێیدا وڵاتانی خاوەن چەکی ئەتۆمی بەڵین دەدەن لە زانیاری پێدان سەبارەت بە تەکنەلۆجیای ئاشتیانەی ناوکی ئەگەر وڵاتانی بێ خاوەنی چەکی ئەتۆمی هەوڵ نەدەن بۆ دروستکردنی چەکی ناوکی. ئێران پێش شۆڕشی ١٩٧٩ ئیمزای ئەم پەیماننامەیەی کردووە. مەرجەعی باڵا، عەلی خامنەیی، قسەکانی رۆحانی پشتڕاستکردەوە لە ١٤ی ئایاردا کاتێک ڕایگەیاند، «بەدەستهێنانی پیتاندنی لە 20% قورسترین بەشە و هەنگاوەکانی داهاتوو ئاسانترن.» بەم لێدوانەشی ئەوەی خستەڕوو کە ئاشنایی هەیە لەگەڵ فیزیای ناوکی و وەک بیرهێنانەوەیەکیش بوو بۆ ڕۆژئاوا کە ئێران چۆن دەتوانێت بەخێرایی کەرەستەی چەکی ناوکی بەرهەم بهێنێت ئەگەر دەست بکاتەوە بە پیتاندنی تەواوەتی. لەڕاستیدا لە پیتاندنی ٢٠%، زۆربەی کارەکانی جیاکردنەوەی زڕتوخمی ئەتۆمی پەرتبوو (یو-٢٣٥) لە یۆرانیۆمی سروشتی (یو-٢٣٨) تەواو دەبێت، وەک لەم وێنەیەدا دیارە: دامەزراوە سەرەکییەکان •کورەی توێژینەوەی ئاراک: پێش ڕیکەوتننامەی ٢٠١٥ی ئەتۆمی ئێران لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژئاوا، ئەم دامەزراوەیە توانای بەرهەمهێنانی پلۆتۆنیۆمی هەبوو بەڵام هیشتا کارا نەبوو، پلۆتۆنیەم تۆخمێکی کانزاییە کە بە ٨ کیلۆ دەتوانرێت چەکی ئەتۆمی پێ دروست بکرێت. لە ٨ی ئایاردا، ڕاوێژکاری باڵای ئاسایشی نیشتمانی وتی کە ئێران چەسپاندنی پلانەکانی دەوەستێنێت پەیوەندیدار بە مۆدێرن کردنی کورەی ئاوی قورسی ئاراکەوە، مەبەست لەو ئاوەیە کە پڕە لە ئۆکسیدی دیتۆریۆم و لەگەڵ پۆلۆتۆنیۆم تێکەڵ دەکرێت بۆ دروستکردنی چەکی ناوکی. •بوشەهر: ئەم دامەزراوەیە کورەیەکی ڕووسیە لە کەنداوەی فارس کە نەبووەتە جێی نیگەرانی ڕۆژئاوا دەربارەی چالاکی سەربازی ناوکی و لە ئیستادا لە کاردایە. پلان هەیە کە مۆسکۆ بەردەام بێت لە دروستکردنی کورەی زیاتر لە دامەزراوەکە. •فەردو: ئەم وێستگەیە لە قوڵایی شاخێک دروستکراوە لە ناوەڕاستی ئێران کە وا دەکات لە زۆربەی هێرشی سەربازی پارێزراو بێت، هەرچەندە ئێستا ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا جۆرە بۆمبێکی هەیە بۆ وێرانکردنی ئەم وێستگەیە و پێدەچێت لاواز بێت بەرامبەر هێرشی ئەلکترۆنی چونکە لەڕابردوودا ڤایرۆسی (ستەکسنێت)ی ئەمریکا و ئیسرائیل بۆ ماوەیەک ئۆپەراسیۆنەکانی ئەم وێستگەیەیان تێکدەدا. لە ئێستادا ئامێرەکانی ئەم دامەزراوەیە بۆ مەبەستی چەکی ناوکی بەکار نایەت بەڵام بەرپرسی چەکی ناوکی ئێران، عەلی ئەکبەر سالحی، لە کانونی یەکەمی ڕابردوودا هۆشداری ئەوەیدا کە ڕەنگە ئەمە بگۆڕدرێ کاتێک وتی، «لە ئێستادا ١٠٤٤ ئامێرمان هەیە لە فەردو وە ئەگەر دەسەڵاتداران بیانەوێت ئەوا دەستدەکەینەوە بە پیتاندنی 20%ی یۆرانیۆم.» •نەتەنز: ئەم دامەزراوەیە وێستگەی ئامێرە سەرەکییەکانی ئێرانە، هەرچەندە یەک لەسەر سێی ئامێرەکانی لە ئێستادا کار دەکەن کە کۆی گشتیان ١٩٠٠٠ دانەیە. ئەگەر ئێران بیەوێت پیتاندن لەسەر ئاستێکی زەبەلاح دەستپێبکاتەوە ئەوا باشترین شوێن ئەم دامەزراوەیە. لە ٢٠ ئایاردا، وتەبێژێکی ڕێکخراوی وزەی ئەتۆمی ئێران وتی کە ڕێژەی ٣.٦٧%ی یۆرانیۆمی بەرهەمهێنراو لە وێستگەکەدا دەبێتە چوار ئەوەندە کە ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی  سنورداری ٣٠٠ کیلۆگرامی لە داهاتوویەکی نزیکدا تیدەپەڕێنن. •پارچین: وێنە و بەڵگەکانی تری ئسرائیل کە لەم پێگە سەربازییەوە دەستیکەوت لە دەرەوەی تاران ئەوە دەخەنەڕوو رژێمی ئێران تاقیکردنەوەی لەوێ ئەنجامداوە تا بۆی روون ببێتەوە ئاخۆ دروستکردنی بۆمب سەردەگرێت. •کورەی توێژینەوەی تاران: ئەم دامەزراوەیە سوتەمەنی پیتاندنی ٢٠%ی یۆرانیۆم بەکاردەهێنێت کە لە ئێستادا لەڕێی هاوردەکردنەوە دەستی دەخات. زۆرجار ئێران گریمانەی ئەوەی کردووە کە دەتوانێت  سووتەمەنی خۆی بەرهەمبهێنێت بۆ ئەم وێستگەیە کە پێیوایە گرنگە بۆ توێژینەوە و بەرهەمهێنانی توخمی پزیشکی. نیگەرانییە سەرەکییەکان بۆ واشنتۆن بەپێچەوانەی بەکارهێنانی ئەو زمانە میدیایەی، ڕەنگە ئێران چەند مانگێکی زۆری بوێت بۆ گەشتنەوە بە بنیادنانەوەی توانستی پیتاندنی پێش ڕێکەوتنامەی ٢٠١٥. هەرچەندە پرۆسەی پیتاندن بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکان گەورەترین نیگەرانی نییە بەلەبەرچاوگرتنی ئەو توانایەی وڵاتەکە هەیەتی بۆ هێنانەوەی ڕژێمی ئێران بۆ سەر ڕێگەی خۆی. لێدوانەکانی ئێران لەبارەی ئاوی قورسەوە جێی نیگەرانییەکی وەها نین. بەکارهێنانەوەی سووتەمەنی سەرفکراو بۆ بەدەستهێنانی پلۆتۆنیۆم ئەرکێکی قورسە و ئێران دامەزراوەیەکی وەهای نییە بۆ ئەو کارە. پێشکەوتنی ئێران بۆ گەشەپێدانی ئامێرە پێشکەوتووەکانی توخم جیاکەرەوە، کە دەتوانن یۆرانیۆم لە ئاستێکی باڵاتردا بپیتێنن بەخێراتر و قەبارەی زۆرتر، تا ئێستا سنوردارە. سەرەکیترین کێشە بۆ دیزاینی ئەم ئامێرانە زیادکردنی خێرایی و بەرزییانە لەکاتێکدا تووشی هیچ گرفت و شکانێک نەبنەوە. زاڵبوون بەسەر ئەم بەربەستانەدا پەیوەندی بە بەکارهێنانی کەرەستەی گونجاوی دروستکردنەوە هەیە وەک پۆڵای تایبەت و ڕیشالی کاربۆن بەلەبەرچاوگرتنی کێشەی ئامێرەکە و هەروەها  ئەنجامدان و تێپەڕاندنی چەندین تاقیکردنەوەی ئەندازیاری. ڕەنگە گەورەترین تەنگەژە بۆ واشنتۆن ئەوە بێت کە پەیامی چەکی ناوکی ئێران زۆرجار سادە و بێ زیان دەردەکەوێت. ڕای گشتی ئەمریکا و تەنانەت هەندێک لە کارەکتەرە سیاسییەکان تێگەشتنی سنورداریان هەیە بۆ کێشە تەکنیکییەکانی پشت ئەم پەیامە. هەتا ئێستا ئێران وا حساب دەکات کە دەتوانێت جەنگی وشە بباتەوە کە ئەمەشە ڕێی دەدات دەرباز بێت لە کێشە تەکنیکییەکانی و کە ڕەنگە جارێکی تر دووریبخاتەوە بۆ بوون بە وڵاتێکی خاوەن چەکی ئەتۆمی.

دیمه‌ن ئیسماعیل ئه‌گه‌رچى هه‌ڤاڵ هه‌ردوو چاوه‌کانى له‌ده‌ست داوه‌، به‌ڵام نه‌بۆته‌ ڕێگر له‌به‌رده‌م تواناکانی، هه‌ستاوه‌ به‌ئه‌نجامدانى کارێک که‌هیچ که‌سێک به‌ته‌نها بوێرى نه‌بووه‌ ئه‌نجامى بدات، دانانى ڕادیۆیه‌که‌ له‌ماڵه‌که‌ى خۆیدا .  هه‌ڤاڵ ئیسماعیل، ته‌مه‌ن 42 ساڵ، پیاوێکى دانیشتوى شارى که‌لاره‌ له‌ماڵه‌که‌ى خۆیدا ڕادیۆیه‌کى کردۆته‌وه‌.ئه‌و باس له‌سه‌ره‌تاکانى دانانى ڕادیۆکه‌ى ده‌کات بۆ ‌هاوڵاتی و وتی «خه‌ڵک به‌که‌م سه‌یرى نابینایانى ده‌کرد، منیش بیرم کرده‌وه‌ ڕادیۆیه‌ک دابنێم که‌ تایبه‌ت بێت به‌ نابینایان... ویستومه‌ ناوى نابینایان زیاتر بچێته‌ پێشه‌وه‌ نه‌ک به‌ که‌م سه‌یر بکرێن». ڕادیۆکه‌ى هه‌ڤاڵ، ناوى ڕادیۆى (گزنگ)ه‌، تایبه‌ت به‌ نابینایانه‌.  په‌خشى ڕادیۆکه‌ تا سنورى خانه‌قین و ده‌ربه‌ندیخان ده‌چێت، سه‌ره‌تا په‌خشه‌که‌ى تاسنورى باوه‌نور ده‌ڕۆیشت و چه‌ند خێرخوازێک هاوکارى کردووه‌، وتى»به‌هاوکارى چه‌ند که‌سێکى خێرخواز په‌ره‌م به‌ ئیشه‌که‌م دا، تاوه‌کو سنورى ده‌ربه‌ندیخان بردم». ئه‌و له‌ژورێکى ماڵه‌که‌ى دا به‌ئامێرى ساده‌ کاره‌کان ئه‌نجام ده‌دات، جگه‌ له‌خۆى سێ کارمه‌ندى نابیناى له‌گه‌ڵ بوو ، به‌ڵام به‌هۆى خراپى بارى دارایى له‌ئێستادا وازیان له‌ به‌رنامه‌کانیان هێناوه‌«به‌ئوتومبێل له‌سه‌ر مه‌سروفى خۆم ده‌م هێنان بۆ ڕادیۆکه‌م و پاشان ده‌م بردنه‌وه‌، به‌رنامه‌یان پێشکه‌ش ده‌کرد، به‌ڵام ماوه‌ى ساڵێکه‌ وازیان هێناوه‌، هه‌ندێک له‌ به‌رنامه‌کانم ڕاگرتوه‌«.  ڕادیۆکه‌ى هه‌ڤاڵ، پێک هاتوه‌ له‌ ژورێک و دوو لاپتۆپ و چه‌ند جیهازێکى ساده‌ى تایبه‌ت به‌ڕادیۆکه‌ی. سه‌باره‌ت به‌چۆنیه‌تى ئیش پێکردنى ده‌ڵێت «له‌ڕێگه‌ى به‌رنامه‌ى تایبه‌ت به‌نابینایانه‌وه‌ ده‌توانن نابینایان گوێى لێبگرن ، ئیش به‌ به‌رنامه‌ بکه‌ن نوسینه‌کان ده‌خوێنێته‌وه‌«.  ئه‌و سه‌ره‌ڕاى ئه‌م کارانه‌ش خۆى به‌رنامه‌کان ڕێک ده‌خات و به‌باشى ده‌زانێت فۆرماتى کۆمپیته‌ره‌که‌ى بکات «خۆم به‌رنامه‌کان دروست ده‌که‌م و ئیشیان پێده‌که‌م». هه‌ڤاڵ خاوه‌نى چوار منداڵه‌، ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا که‌منداڵه‌کانى به‌شێکى کارپێکردنى کۆمپیوته‌ریان فێرکردووه‌.  به‌رنامه‌کانى ڕادیۆکه‌ بابه‌تى (زانستی،مێژویی،ئاینی،لایه‌نى په‌روه‌رده‌یی)ن. هه‌ڤاڵ تا پۆلى یه‌کى ناوه‌ندى خوێندوه‌، به‌هۆى ڕوداوێکه‌وه‌ چاوه‌کانى له‌ده‌ست دا، بوه‌ هۆى دابڕانى له‌ خوێندن «ته‌مه‌نم 15 ساڵ بوو له‌ گوندى مه‌حمود قه‌جه‌ر مینى بۆمب ڕێژکراوى شه‌ڕى نێوان ئێران و عێراق ته‌قى پیامدا، به‌و ڕوداوه‌ چاوه‌کانم له‌ده‌ست دا «.  سه‌باره‌ت به‌ شێوازى هه‌ڵسوکه‌وت و ڕۆشتنه‌ ده‌ره‌وه‌ى وتی»خێزانه‌که‌م له‌گه‌ڵمدایه‌ بۆهه‌موو شوێنێک و له‌هه‌موو کاتێک دا هاوکارو پاڵپشتى سه‌ره‌کیمه‌«. جه‌ختیشى له‌وه‌ کرده‌وه‌ که‌ خودا کاتێ شتێک له‌مرۆڤ ده‌سێنێته‌وه‌ به‌هره‌یه‌کى ترى پێده‌دات و وتى» منیش چاوم له‌ده‌ست داوه‌، به‌ڵام مێشکم به‌باشى کارده‌کات».  گوڵاڵه‌ عه‌بدولڕه‌حمان، خێزانى هه‌ڤاڵ، ته‌مه‌ن 44 ساڵ، باس له‌وه‌ ده‌کات که‌ هه‌ڤاڵ ئیش و کاره‌کانى زۆر قورسن، به‌ڵام»به‌هۆى به‌هێزى و ئیراده‌یه‌وه‌ به‌رده‌وام بووه‌ له‌ ئیشه‌کانی». تا ئێواره‌ له‌م ژوره‌دا کارده‌کات بۆ ئه‌وه‌ى نابینایان بێ به‌ش نه‌بن له‌ به‌رنامه‌کان.  سه‌ره‌ڕاى به‌ڕێوه‌بردنى ڕادیۆکه‌ى، به‌رپرسى نابینایانه‌ له‌ که‌لار، و موچه‌یه‌کى که‌مى هه‌یه‌ و وتى  «موچه‌که‌م به‌شى ژیانم ناکات، به‌ڵام له‌به‌ر نابینایان ناتوانم ڕادیۆکه‌م دابخه‌م بۆ خه‌رجى ڕادیۆکه‌ به‌کاریده‌هێنم».وتیشى» ته‌نها خێرخوازان شک ده‌به‌م، هاوکاریم بکه‌ن».  ئه‌گه‌رچى چه‌ندین به‌رپرس سه‌ردانیان کردوه‌ به‌ڵێنى یارمه‌تى دانیان پێداوه‌، به‌ڵام هه‌ندێکیان به‌مه‌رجى به‌ حزبیکردنى ڕادیۆکه‌ى به‌ڵێنى هاوکاریان پێداوه‌، هه‌ڤاڵیش ڕازى نه‌بوه‌، جه‌ختیشى کرده‌وه‌ «ئه‌گه‌ر ڕادیۆکه‌م دابخه‌م هه‌رگیز حزبایه‌تى ناکه‌م».

‌هاوڵاتی حزبه‌ کوردییه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان ده‌یانه‌وێت سود له‌ گه‌مارۆکانى سه‌ر ئێران وه‌ربگرن، بۆ به‌ده‌ستهێنانى ده‌ستکه‌وت، به‌ڵام ده‌ڵێن خه‌باتى خۆیان به‌و گه‌مارۆیانه‌وه‌ نابه‌ستنه‌وه‌، چونکه‌ ئه‌وان له‌مێژه‌ سه‌رقاڵى کارى سیاسین بۆ به‌ده‌ستهێنانى مافه‌کانى کورد. له‌گه‌ڵ توندبوونى گه‌مارۆکانى سه‌ر ئێران له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه‌، پرسی گۆڕینى ده‌سه‌ڵات له‌و وڵاته‌ هاتووه‌ته‌ ئاراوه‌، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌مریکا تا ئێستا جه‌ختده‌کاته‌وه‌ که‌ ئامانج له‌ گه‌مارۆکان گۆڕینى ده‌سه‌ڵاتى ئه‌و وڵاته‌ نییه‌. حزبه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کانى ئێران به‌گشتى و له‌ناویاندا حزبه‌ کوردییه‌کان ساڵانێکى زۆره‌ چالاکى جۆراوجۆر دژى ده‌سه‌ڵاتى ئێران ده‌که‌ن به‌ ئامانجى گۆڕینى ده‌سه‌ڵاتى ئه‌و وڵاته‌، به‌ڵام هه‌وڵه‌کانیان کاریگه‌ریی ئه‌وتۆى دروستنه‌کردووه‌. له‌ ئێستادا که‌ گه‌مارۆکانى سه‌ر ئێران چووه‌ته‌ قۆناغێکى نوێوه‌ و ئابورى ئه‌و وڵاته‌ى روبه‌ڕووى خراپترین دۆخ کردووه‌ته‌وه‌، حزبه‌ ئۆپۆزسیۆنەکان جموجۆڵیان ده‌ستپێکردووه‌ به‌ ئاڕاسته‌ى سود وه‌رگرتن له‌ سزاکان له‌ئه‌گه‌رى گۆڕانکاریی سیاسیدا، به‌ڵام هێشتا هه‌وڵه‌کانیان چڕنه‌کردوه‌ته‌وه‌ له‌و باره‌یه‌وه‌. فوئاد خاکى ئه‌ندامى ده‌سته‌ى کارگێڕى حزبى دیموکراتى کوردستانى ئێران به‌ ‌هاوڵاتی راگه‌یاند «ئێمه‌ وه‌کو حزبه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان خه‌باتى خۆمان نه‌به‌ستووه‌ته‌وه‌ به‌ گه‌مارۆکانى سه‌ر ئێرانه‌وه‌، به‌ڵام هه‌میشه‌ پێمان وابووه‌ که‌ گوشار هێنان بۆسه‌ر ئێران گۆڕانکارى گه‌وره‌ى له‌ ناوچه‌که‌ لێده‌که‌وێته‌وه‌«. وتیشى «له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێمان وانییه‌ له‌هه‌موو حاڵه‌تێکی گۆڕانکاریدا مافه‌کانى کورد ده‌ستەبه‌ر ده‌بێت، چونکه‌ مه‌رج ته‌نها روخانى رژێمى ئێران نییه‌، به‌ڵکو گرنگه‌ گۆڕانکارى له‌و عه‌قڵیه‌ته‌شدا بکرێت که‌ بڕواى ته‌نها به‌یه‌ک نه‌ته‌وه‌ و یه‌ک زمان هه‌یه‌«. حزبه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان تا چه‌ند مانگێک له‌مه‌وبه‌ر هه‌ندێکجار روبه‌ڕووى پێکدادانى چه‌کدارى له‌گه‌ڵ ئێران ده‌بوونه‌وه‌، به‌ڵام له‌پاش هێرشه‌ موشه‌کییه‌که‌ى ئێران بۆسه‌ر باره‌گاکانى حدک و حدکا له‌کۆیه‌ پێکدادانى چه‌کدارى ئه‌وتۆ له‌نێوانیان رووینه‌داوه‌. حزبه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان ماوه‌ى چه‌ند ساڵێکه‌ ناوه‌ندێکى هاوکارییان دروستکردووه‌ بۆ یه‌کخستنى هه‌ڵوێسته‌کانیان له‌باره‌ى رووداو و  گۆڕانکارییه‌کانى ئێرانه‌وه‌، له‌ ئێستاشدا ده‌یانه‌وێت له‌م دۆخه‌دا هاوهه‌ڵوێستیان چڕتر بکه‌نه‌وه‌. فوئاد خاکى وتى «له‌سه‌ر ئاستى نێوده‌وڵه‌تى چه‌ند کارێکى هاوبه‌شمان به‌یه‌که‌وه‌ کردووه‌، جاران که‌ به‌ته‌نها ده‌رۆیشتینه‌ ده‌ره‌وه‌، ئێستا پێکه‌وه‌ ده‌ڕۆین هاوهه‌ڵوێستین له‌سه‌ر زۆرێک له‌ پرسه‌کان». جگه‌ له‌ ناوه‌ندى هاوکارى پارته‌ کوردییه‌کان، حزبه‌ کوردییه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان هه‌ماهه‌نگییان له‌گه‌ڵ پارته‌کانى دیکه‌ى ئێران دروستکردووه‌و و ده‌یانه‌وێت پێکه‌وه‌ کاربکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى ببن به‌ به‌دیلى ده‌سه‌ڵات. فوئاد خاکى باسى له‌وه‌شکرد، ده‌ستیان به‌ جموجۆڵ کردووه‌ و هاوبه‌ندییه‌کیان پێکهێناوه‌ له‌نێوان پارته‌ کوردییه‌کان و به‌شێک له‌ هێزه‌کانى نه‌ته‌وه‌کانى دیکه‌ و چه‌ند هێزێکى فارسیشى تێدایه‌، له‌هه‌مان کاتدا کۆنگره‌یه‌کیان به‌ناوى کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌کانى ئێرانى فیدراڵ پێکهێناوه‌، که‌ جگه‌ له‌ کورد عه‌ره‌ب و به‌لوچ و تورکمان و ئازه‌ریشى تێدایه‌. «گه‌وره‌ترین به‌ربه‌ست بۆ نه‌بوونى گۆڕانکارى له‌ ئێراندا، نه‌بوونى ئه‌لته‌رناتیڤ و ئۆپۆزسیۆنێکى یه‌کگرتووه‌، له‌ ئاستى کورده‌کاندا باش چووه‌ته‌ پێشه‌وه‌، به‌ڵام ئێران ته‌نها کورد نییه‌ و کۆمه‌ڵگایه‌کى 80 ملیۆنییه‌ که‌ شه‌ش نه‌ته‌وه‌ى تێدایه‌«، فوئاد خاکى وایوت. جه‌ختیشیکرده‌وه‌، ماوه‌یه‌کى زۆره‌ هه‌وڵه‌کانیان له‌گه‌ڵ ئازه‌ر و به‌لوچ و نه‌ته‌وه‌کانى دیکه‌ ده‌ستپێکردووه‌ و چاوه‌ڕوان ده‌که‌ن له‌ ماوه‌یه‌کى نزیکدا هه‌وڵه‌کانیان بگه‌نه‌ ئه‌نجام بۆ دروستکردنى به‌ره‌یه‌کى ئۆپۆزسیۆنى گشتگیر. تا ئێستا دیارنییه‌ ئه‌و هه‌وڵانه‌ که‌ى ده‌گه‌نه‌ ئه‌نجام، پێشتریش هه‌موو هێزه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کانى ئێران له‌سه‌ر ئاستى نه‌ته‌وه‌کان له‌ ئه‌ڵمانیا کۆبونه‌وه‌یه‌کیان رێکخست، به‌مه‌به‌ستى یه‌کخستنى هه‌وڵه‌کانیان. به‌شى زۆرى حزبه‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کانى ئێران رێگه‌ى کارکردنیان پێنادرێت له‌ناوخۆى ئێراندا و له‌ده‌ره‌وه‌ى وڵاتیش ئه‌و وڵاته‌ چه‌ند جارێک سه‌رکرده‌کانیانى به‌ ئامانج گرتووه‌، ئه‌وه‌ش رۆڵ و کاریگه‌رى ئه‌و حزبانه‌ى له‌سه‌ر شه‌قامى ئێرانى زۆر سنوردار کردووه‌. رۆسته‌م جیهانگیریی ئه‌ندامى ناوه‌ندى رێبه‌رى حزبى دیموکراتى کوردستان پێیوایه‌، فشارى نێوده‌وڵه‌تى ئه‌مریکا بۆ سه‌ر ئێران به‌ قازانجى خه‌ڵکى ئێران و بزوتنه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌ ژێرده‌سته‌کانى ئێرانه‌، به‌ڵام خه‌باتى حزبه‌کانى کوردانى رۆژهه‌ڵات و حزبه‌کانى دیکه‌ى نه‌ته‌وه‌کانى ئێران له‌ساڵى 1989ه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌. وتیشى «به‌ڵام ئه‌وه‌ روونه‌ که‌ فشارى نێوده‌وڵه‌تى رۆڵى کاریگه‌رى ده‌بێت و به‌ قازانجى بزوتنه‌وه‌ى نه‌ته‌وه‌یی ده‌بێت». سه‌ره‌ڕاى هه‌ماهه‌نگییه‌کانى حزبه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان له‌ناوخۆیاندا، هێشتا ئه‌و هه‌ماهه‌نگییه‌ هه‌موو حزبه‌کانى نه‌گرتووه‌ته‌ خۆ، هه‌ندێ حزب که‌ له‌ده‌ره‌وه‌ى ناوه‌نده‌که‌ن دان به‌ شه‌رعیه‌تی ناوه‌نده‌که‌دا نانێن، جگه‌ له‌وه‌ش ئه‌و حزبانه‌ و حزبه‌کانى دیکه‌ى ئۆپۆزسیۆنى ئێران پڕۆژه‌یه‌کى یه‌کگرتوویان نه‌خستووه‌ته‌ڕوو بۆ به‌دیلى ده‌سه‌ڵات له‌ئێران له‌ئه‌گه‌رى هه‌ر گۆڕانکارییه‌کى سیاسیدا. رۆسته‌م جیهانگیریی باسى له‌وه‌شکرد، ناوه‌ندى حزبه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان که‌ نزیکه‌ى ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر پێکهێنراوه‌، ده‌بێت په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ وڵاتانى جیهان و زلهێزه‌کان دروستبکه‌ن و ده‌ستى کۆمه‌ک بۆ هه‌موو لایه‌ک رابکشێن. جه‌ختیشیکرده‌وه‌، خه‌باتى گه‌لى کورد له‌سه‌ر پشت و په‌ناى میلله‌تى کورد دامه‌زراوه‌ و روبارێک خوێن له‌ پشتییه‌وه‌یه‌تى، بۆیه‌ ئه‌وان به‌رده‌وام ده‌بن له‌ خه‌باتى خۆیان و جه‌خت له‌ به‌ده‌ستهێنانى مافه‌کانى گه‌لى کورد له‌ ئێران ده‌که‌نه‌وه‌. له‌باره‌ى هاوکاریکردن له‌گه‌ڵ حزبه‌کانى دیکه‌ى نه‌ته‌وه‌کانى ئێران، به‌رپرسه‌که‌ى حدک رایگه‌یاند له‌ساڵى 2005 کۆنگره‌ى حزبه‌کان له‌ ده‌ره‌وه‌ى وڵات به‌سترا که‌ نه‌ته‌وه‌کانى دیکه‌ى ئێران جگه‌ له‌ فارس تێیدا به‌شداربوو، له‌و کاته‌وه‌ پرسی هایکارى حزبه‌کانى رۆژهه‌ڵات و پارته‌ ئۆپۆزسیۆنه‌کانى ئێران به‌رده‌وامه‌. «حزبه‌ کوردییه‌کان و حزبه‌کانى دیکه‌ى ئۆپۆزسیۆنى ئێران هاوچاره‌نووسن و ده‌بێت پێکه‌وه‌ کاریکه‌ن به‌یه‌ک ده‌نگ و یه‌ک ره‌نگ به‌ربه‌ره‌کانێی ئێران بکه‌ن و به‌چۆکیاندا بهێنن»، رۆسته‌م جیهانگیریی وایوت. فشاره‌کانى سه‌ر ئێران که‌ به‌چه‌ند قۆناغێک له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه‌ به‌سه‌ر ئه‌و وڵاته‌دا سه‌پێنراوه‌، تا ئێستا زیاتر که‌رتى ئابورى به‌تایبه‌تى کارى بانکه‌کان و هه‌نارده‌ى نه‌وتى کردووه‌ته‌ ئامانج، به‌راورد به‌ ده‌سه‌ڵاتى سیاسی ئه‌و وڵاته‌. به‌ڵام له‌ناو سزاکاندا سوپاى پاسدارانى ئێران خراوه‌ته‌ لیستى تیرۆره‌وه‌، ئه‌و سوپایه‌ى که‌ ده‌سه‌ڵاتى ئێران پشتى سه‌ره‌کى پێده‌به‌ستێت بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى نه‌یاره‌ ئۆپۆزسییۆنه‌کانى ناوخۆى به‌تایبه‌تى حزبه‌ کوردییه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان

‌هاوڵاتی هەنگاوە نوێیەکانی دسەڵاتدارانی تورکیا بەرانبەر بەکورد پێش دوبارەکردنەوەی هەڵبژاردنی شارەوانییەکان لە ئەستەنبوڵ خوێندنەوەی جیاجیای بۆ دەکرێت، محەمەد ئەمین پێنجوێنی سیاسەتمەداری کوردو شارەزا لە کاروباری تورکیا هەرچەندە پێیوایە ئەو هەنگاوانە «تاکتیکی ئەردۆغان و ئەکەپەیە»، بەڵام بەپێویستی دەزانێت کورد بەشێوەیەکی عاقڵانە مامەڵە لەگەڵ ئەو دۆخەدا بکات. دوای هەشت ساڵ لە گۆشەگیریی سەر عەبدوڵا ئۆجالان رێبەری زیندانیکراوی پەکەکەو رێگەنەدان بە پارێزەرەکانی بۆ بینینی، تورکیا لەم مانگەوە بەتەواوی گۆشەگیریی لەسەر ئۆجالان هەڵگرت و بەو هۆیەشەوە ئۆجالان دوو پەیامی بڵاوکردەوە، کە تێیدا داوای گەڕانەوە بۆ پڕۆسەی ئاشتی دەکات. ئۆجالان هەروەها لەڕێگەی نوێترین پەیامییەوە کۆتایی بە گۆشەگیریی ئەندام و لایەنگری هەدەپە و زیندانیانی کورد لە باکوری کوردستان هێنا، کە ماوەیەکی درێژ بوو بۆ هەڵگرتنی گۆشەگیریی سەر ئۆجالان مانیان لە خواردن گرتبوو. هەنگاوەکەی تورکیا راستەوخۆ دوای دۆڕانی پارتی دادو گەشەپێدانی دەسەڵاتدار هات لەهەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ئەم دواییە لەهەردوو گەورە شاری ئەنقەرەو ئەستەنبوڵ، دوای ئەوەی هەدەپە پشتیوانی لە پارتی گەلی کۆماری جەهەپە کرد کە رکەبەری سەرسەختی ئەکەپەیە. محەمەد ئەمین پێنجوێنی لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ ‌هاوڵاتی پێیوایە، ئەم هەنگاوەی تورکیا بە پلەی یەکەم پەیوەندی بەوەوە هەیە کورد رۆڵی هەیە لە سیاسەتی تورکیا و کورد دەتوانێت رێگری بکات لەسیاسەتی حکومەتی ئێستای تورکیا و دەتوانێت یارمەتیدەریش بێت لەهەمانکاتدا. وتیشی «کورد پرسێکە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە حساباتی نێودەوڵەتی و ئیقلیمی و ناوخۆیشی بۆ دەکرێت، ئەردۆغان لەسەرووی هەمویانەوە بۆی مەعلوم بوو بەو هاوکارییەی لەگەڵ مەهەپە کە ویستیان لە بزوتنەوەی کورد بدەن و لەناوی ببەن، بۆیان نەکراو کورد توانی بە سیاسەت تۆڵەی خۆی لەئەردۆغان بکاتەوە، کاتێک بە هاریکاری ژێربەژێر یان ئاشکرا لەگەڵ جەهەپە توانی شکست بە ئەکەپە بهێنێت لە ئەنقەرە و ئەستەنبوڵ، بۆ حکومەتی تورکیا مەعلوم بوو کە کورد رۆڵی هەیە، هێرش و فشارەکانی سەر هەدەپەو پەکەکە دادیان نادات و بۆیان ناچێتە سەر». لەسەر ئاستی فەرمی تائێستا هەدەپە دەڵێت هاوشێوەی پێشوو پشتیوانی لە جەهەپە دەکات، بەڵام دیار نییە پێش بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی دوبارە لە ئەستەنبوڵ بەردەوام دەبن لەسەر ئەو هەڵوێستەیان، بەهۆی نەرمی نواندنی ئەکەپە بەرانبەر دۆسیەی کورد لە ئێستادا. لەبارەی چۆنیەتی سود وەرگرتن لەو دۆخە نوێیە، محەمەد ئەمین پێنجوێنی پێیوایە حزبە کوردیەکان و پەکەکە پێویستە بە «مەنتیقی و عەقڵانی» دیراسەی ئەو پرسە بکەن، ئەردۆغان ئامانجی ئەوەیە لەم هەڵبژاردنەدا ئەستەنبوڵ بەدەستبهێنێتەوە، پێدەچێت هەندێک هەنگاوی دیکەش بنێت بەرانبەر کورد بۆ پیشاندانی نیازپاکی، بۆ ئەوەی دەنگی کورد بەلای خۆیدا رابکێشێت و بەو پیلانە دەیەوێت سەربکەوێت. وتیشی «کورد تا ئێستا ئەوەندەی من بزانم لەسەر ئەوە سورن کە دەنگی خۆیان نادەن بە ئەکەپە، بەردەوام دەبن لە هاریکاریکردنیان لەگەڵ جەهەپە هەرچەندە داواشیان لە جەهەپە کردووە کە هەڵوێستی سیاسەتی روونی هەبێت بەرانبەر دۆسیەی کوردو گرتنی ئۆجالان، نامەکەی ئۆجالانیش سیاسی و دیبلۆماسی بوو لەکاتی خۆیدا بوو، کە تێیدا جەختدەکاتەوە ئەمە دیالۆگ نییە لەگەڵ حکومەت، بەڵام داوا لەحکومەت دەکات بکەونە دیالۆگ بۆ ئەوەی ئاشتییەکی راستەقینە بەدیبێت لە تورکیاو چارەسەری پرسەکە بکرێت. پێشیوایە ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت زیاتر یارییەکی حکومەتی تورکیایە، بۆ ئەوەی ئەستەنبوڵ بباتەوە، هەرچەندە ناچار بووە سازش بکات بۆ کورد لە پرسی، لابردنی گۆشەگیری سەر ئۆجالان. ئۆجالان لە نامەکەیدا ئامادەیی نیشانداوە بۆ دەستپێکردنەوەی گفتوگۆ، بەڵام تائێستا دیار نییە ئەو پڕۆسەیە دەستپێدەکاتەوە یان نا کە لەدوای هەرەسهێنانی پڕۆسەی ئاشتی لەساڵی ٢٠١٥ەوە راوەستاوە. لەو کاتەوە شەڕی سەخت لەنێوان تورکیا و پەکەکە بەردەوامە، دوای دووساڵ ئارامی بەهۆی پڕۆسەی ئاشتییەوە، ئەو پڕۆسەیەی هەر لەسەر پەیامێکی ئۆجالان دەستیپێکرد گەیشتە ئەو رادەیەی پەکەکە بیر لەچەکدانان بکاتەوە. محەمەد ئەمین پێنجوێنی پێیوایە هەڵبژاردنی ئەستەنبوڵ زەنگێک بوو بۆ ئەردۆغان، کە بۆی مەعلوم بوو بەبێ کورد ناتوانێت لەو شارە سەرکەوتن بەدەستبهێنێت. لەبارەی پەیوەندییەکانی هەدەپەو جەهەپەو ئەگەری بەردەوامی یان پچڕانی ئەو پەیوەندییە، محەمەد ئەمین پێنجوێنی وتی «قیاداتی جەهەپە و سەرکردەکانیان هەر عەقڵیەتی کەمالیستە و ئینکاری لە وجودی کورد و مەسەلەی کورد دەکەن و دەڵێن پرسێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی و نەتەوەیی نییە، بەڵام لەناو ئەوانیشدا رەوت هەیە کەدەڵێن پێویستە مامەڵە لەگەڵ کورد بکەین، ئەو ململانێیەش هەیە لەناو ئەواندا». وتیشی «هەدەپە بەشێوەیەکی تەکتیکی هاوپەیمانی لەگەڵ جەهەپە کرد، بۆ ئەوەی پیشانی حکومەتی ئەردۆغانی بدات کە کورد بوونی هەیە و کارتەکەیان رۆڵی هەیە». تا ئێستا دیار نییە ئەگەر ئەردۆغان لەدوبارەکردنەوی هەڵبژاردنی ئەستەنبوڵدا جارێکی تر شکستدەهێنێت یان نا، دیاریش نییە دوای ئەو هەڵبژاردنە هەڵوێستی بەرانبەر کورد چۆن دەبێت. محەمەد ئەمین پێنجوێنی وتی «ئەوەی توانی کردی بەرانبەر هەدەپەو پەکەکەو کورد، هەموو کارتەکانی بەکارهێنا، هەموو شێوازی داپڵۆسینی بەکارهێنا، لەدەستدانی ئەستەنبوڵ زەنگێکی گەورە بوو، چونکە ئەوان پێشتر بە دەنگی کورد هاتنە سەر دەسەڵات، ئێستاش بەدەنگی کورد شکستەکانیان دەستیپێکردووە، ئەگەر سیاسەتی نێودەوڵەتی و دارایی ئەمریکا نەتوانێت فشار لەسەر تورکیا دروستبکات، کورد دەتوانێت دەسەڵاتی ئەردۆغان بەرەو لەناوچوون ببات». هەروەها پێشبینیدەکات، حکومەتی ئێستای تورکیا ناتوانێت تا دوو بۆ سێ ساڵی دیکە حکوم بکات، چونکە بڕیارێکی نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی هەیە کە دەبێت دەسەڵاتی ئەکەپە نەمێنێت یان کەمبێتەوە لەتورکیا، دۆزی کوردیش بەرەو باشی دەڕوات. لەبارەی مانگرتنی ئەندام و لایەنگرانی هەدەپە، محەمەد ئەمین پێنجوێنی باسی لەوەکرد، ئەو مانگرتنە شتێکی گەورە بوو، لەنێوان ١٠٠ بۆ ٢٠٠ رۆژ خەڵک مانیان گرت لەخواردن و خواردنەوە، گەیشتنە ئامانجەکەیان و تورکیا گۆشەگیریی لەسەر ئۆجالان هەڵگرت و توانیان بە چەکی مانگرتن چۆک بەحکومەت دابدەن. لەمانگرتنەکاندا هەشت کەس گیانیان لەدەستدا و ٣٠ کەسی دیکەش باری تەندروستیان رووی لەخراپی کرد.

سازدانى: ئارا ئیبراهیم عه‌مید فه‌ره‌یدون عومه‌ر، به‌رێوه‌به‌رى گشتى هاتوچۆى پارێزگاى سلێمانى رایده‌گه‌یه‌نێت، ره‌خنه‌ى هاوڵاتیان له‌سه‌ر رسوماتى ژینگه‌ و پاره‌ى رێگاوبان له‌جێگه‌ى خۆیدایه‌، به‌ڵام بڕیارى وه‌رگرتنى ئه‌و پارانه‌ له‌ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانه‌وه‌ ده‌رچووه‌ که‌ سندوقى تایبه‌ت به‌ رێگه‌وبان دابنرێت و ئه‌و پارانه‌ بچێته‌ ئه‌و سندوقه‌وه‌، به‌ڵام تائێستا ئه‌و سندوقه‌ کارا نییه‌ و جێبه‌جێنه‌کراوه‌. عه‌مید فه‌ره‌یدون له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌گه‌ڵ ‌هاوڵاتی ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌کات، داهاتى مانگانه‌یان سه‌رو 10 ملیار دیناره‌، که‌ له‌ سه‌دا 17ى وه‌رده‌گیرێت بۆ په‌ره‌پێدانى هاتوچۆ و ئه‌و پرۆژانه‌ى ده‌یخه‌نه‌ بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌ له‌ دانانى هێماکانى هاتوچۆ و رێگاکانى ناو شارو دانانى هێماکانى نێوان شارو شارۆچکه‌کان و تاسه‌ى پلاستیکى که‌ چه‌ندین ملیار دینارى بۆ خه‌رج ده‌که‌ن له‌مساڵدا. ‌هاوڵاتی: دواى ده‌ستبه‌کاربوونتان چیتان کردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ى رۆتینات نه‌هێڵن؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: هه‌ر که‌ ده‌ستبه‌کاربوم تێبینى ئه‌وه‌م کرد  قه‌ره‌باڵغیه‌کى زۆر له‌ناو  به‌رێوه‌به‌رایه‌تى هه‌یه‌، کارى هاوڵاتیان تاڕاده‌یه‌ک دواده‌که‌وت، بۆنمونه‌ رۆژانه‌ چه‌ندین که‌س ده‌هاتنه‌ لام و ته‌له‌فونیان بۆ ده‌کردم، تێبینیم کرد رۆژانه‌ 700بۆ800 که‌س مامه‌ڵه‌ى هاوڵاتیان رایى ده‌کرد که‌ قه‌ره‌باڵه‌غیه‌کى زۆر زۆریش هه‌بوو، بۆیه‌ پێداچونه‌وه‌یه‌کمان کرد به‌ شێوازى کارکردندا، توانیمان تواناى کارکردن زۆر به‌رزیبکه‌ینه‌وه‌و رۆژانه‌ هه‌زارو بۆ هه‌زارو 500 مامه‌ڵه‌ ته‌واو ده‌کرێت له‌ئێستادا. یه‌کێکى دیکه‌ له‌و کارئاسانیانه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ تۆمارمان نه‌هێشت، به‌ڵگه‌ى کۆمپیوته‌ر حوجه‌یه‌ له‌به‌رده‌م دادوه‌ردا، سجیلاته‌کان ژماره‌یه‌ک کارمه‌ندى به‌خۆیه‌وه‌ سه‌رقاڵ کردبو، کارى ترمان پێسپاردن و شوێنى ترمان پى پڕکردنه‌وه‌ به‌و کارمه‌ندانه‌ و ئێستا به‌ سیستمى ئه‌لیکترۆنى کاره‌کان رایى ده‌که‌ین. ‌هاوڵاتی: به‌شێک له‌ هاوڵاتیان گله‌یى ئه‌وه‌ ده‌که‌ن رسوماتى هاتوچۆ زۆره‌ له‌ تازه‌کردنه‌و و مامه‌ڵه‌کانى هاتوچۆدا؟ چیتان کردووه‌ بۆ ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ بژێوى ژیانى هاوڵاتیان بگونجێت؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: راستى هه‌رچى ره‌خنه‌ له‌سه‌ر رسوماتى ژینگه‌ و ئه‌و بابه‌تانه‌ ده‌گیرێت له‌لایه‌ن هاوڵاتیانه‌وه‌  له‌ شوێنى خۆیدایه‌ و  هاوڕام له‌گه‌ڵیاندا، به‌داخه‌وه‌ به‌شێک له‌ هاوڵاتیان ڕه‌خنه‌ى ئه‌وه‌مان لێده‌گرن ئێمه‌ رسوماتى رێگه‌وبانیان لێوه‌رده‌گرین ئه‌وه‌ش حاڵى رێگه‌وبانه‌کانه‌، له‌راستیدا ئێمه‌ پێمان خۆش نییه‌ و زۆر نیگه‌رانین، به‌ڵام خۆشتان ئاگادارن مانگى 12ساڵى رابردوو بریار له‌ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانه‌وه‌ ده‌رچوو که‌ سندوقى تایبه‌ت به‌ رێگه‌وبان دابنرێت، ئه‌و پارانه‌ بچێته‌ ئه‌و سندوقه‌وه‌ و تائێستا ئه‌و سندوقه‌ کارا نییه‌ و جێبه‌جێنه‌کراوه‌، وه‌ک جاران هه‌موو ئه‌و رسوماتانه‌ى که‌ وه‌رده‌گیریت له‌ ژینگه‌ و ریگاوبان وه‌ک رسوماته‌کانى ترى هاتوچۆ له‌ سه‌دا 83ى ده‌بێته‌ داهاتى گشتى و ده‌چێت بۆ وه‌زاره‌تى دارایى و له‌ سه‌دا 17ى ده‌بیته‌ داهات بۆ وه‌زاره‌تى ناوخۆ خه‌رجى ده‌کاته‌وه‌ بۆ په‌ره‌پێدانى هاتوچۆ. ‌هاوڵاتی: ئه‌و داهاتانه‌ى که‌ هه‌یه‌ له‌ مانگێکدا چه‌نده‌؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: ماوه‌ى نۆ مانگه‌ ده‌ستبه‌کاربووم، داهاتمان مانگانه‌ سه‌رو 10 ملیار دیناره‌، که‌ رێژه‌که‌ به‌ رێژه‌ى له‌ سه‌دا 17 وه‌رده‌گیرێت بۆ په‌ره‌پێدانى هاتوچۆ له‌ خه‌رجییه‌ جێگره‌کانى به‌رێوه‌به‌رایه‌تى و ئه‌و پرۆژانه‌ى ده‌یخه‌ینه‌ بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌ له‌ دانانى هێماکانى هاتوچۆ و بۆیه‌ کردنه‌وه‌ى رێگاکانى ناو شارو دانانى هێماکانى نێوان شارو شارۆچکه‌کان و تاسه‌ى پلاستیکى که‌ چه‌ندین ملیار دینارى بۆ خه‌رج ده‌که‌ین له‌مساڵدا. ‌هاوڵاتی: تاچه‌ند خۆت ده‌ستکراوه‌یت؟ ئایا کۆسپ له‌به‌رده‌م کاره‌کانتاندا بوونى هه‌یه‌؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر:راستى په‌یوه‌ندى ئۆرگانى خۆمان زیاتر له‌گه‌ڵ به‌ریوبه‌رایه‌تى گشتى هاتوچۆ له‌هه‌ولێر و وه‌زاره‌تى ناوخۆدایه‌، ئه‌م چه‌ند مانگه‌ى که‌من لێره‌م له‌ روى دابه‌شکردنى پرۆژه‌کان و ئه‌وانه‌ له‌راستیدا هه‌نگاوى باش نراوه‌ بته‌وێت و نه‌ته‌وێت کۆسپ هه‌بووه‌ وه‌ک هه‌ندێک رۆتیناتى ئیدارى و هه‌وڵمانداوه‌ به‌سه‌ریاندا زاڵ بین تا باشتر و ئاسانتر پرۆژه‌کان و کاره‌کانمان ئه‌نجام بده‌ین. ‌هاوڵاتی: گله‌یى ده‌کرێت که‌ ئه‌و ته‌نده‌رانه‌ى بۆ پرۆژه‌کانى په‌ره‌پێدانى هاتوچۆ ده‌رده‌چێت بۆ خه‌ڵکى دیارى کراوه‌؟تا چه‌ند ئاگادارن؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: له‌راستیدا ته‌نده‌ره‌کان هه‌مووى له‌ وه‌زاره‌تى ناوخۆ ده‌کرێت یا له‌ پاریزگا که‌ زۆربه‌ى زۆرى له‌ وه‌زاره‌ت ده‌کرێت و له‌به‌ر زۆرى که‌موکوریه‌کان هه‌وڵمانداوه‌ شت زیاتر بۆ ئه‌م پارێزگایه‌ بپچرین و که‌موکوریه‌کان پرکه‌ینه‌وه‌. وتومه‌ بۆ من گرنگ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ئیشه‌که‌م بۆ بکرێت و به‌شێوازى یاسایى بکرێت و منیش به‌رپرسیار نیم و هه‌موو ئه‌وانه‌ له‌به‌شى گرێبه‌سته‌کان ده‌کرێت، به‌ڵام خه‌ڵکێک هه‌یه‌ گله‌یى هه‌یه‌ و ره‌خنه‌ ده‌گرێت و گرێبه‌ستى ته‌ندره‌کان لاى من نییه‌، تا ئێستا یه‌کجار که‌سێک هاته‌لام و گله‌یى کرد له‌ مه‌سه‌له‌ى ته‌نده‌رین دا و جاریکى تر له‌ دوباره‌ کردنه‌وه‌که‌دا ناوى نیه‌ و بۆکه‌سێکى تر ده‌رچووه‌. ‌هاوڵاتی: هۆکار چییه‌ مۆڵه‌تى پێدانى تاقیگه‌ى پشکنینى ئوتومبێل راگیراوه‌؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: له‌راستیدا من سه‌رده‌مێکى تر به‌ڕێوبه‌رى هاتوچۆ بوم به‌داخه‌وه‌  ئه‌و کاته‌ سه‌رده‌مى دووئیداره‌ى بوو، وه‌زاره‌تى ناوخۆ له‌ سلێمانى بوو بریار وابوو که‌ رێگه‌نه‌ده‌ین له‌ پێنج تاقیگه‌ زیاتر هه‌بێت، ئه‌و پێنج تاقیگه‌یه‌ خه‌ڵکى پرۆفیشناڵ و شاره‌زا بون، ئه‌م پشکنینه‌ شێوازێکه‌ له‌ ده‌ره‌وه‌ هێنابومان و ئه‌و که‌سانه‌ له‌و بواره‌دا له‌ ده‌ره‌وه‌ى وڵات ئیشیان کردبوو، داواکارى زۆر بوو که‌ رێگه‌بدرایه‌ زیاتر له‌ سه‌د دانه‌ داده‌نرا، ئێمه‌ ره‌چاوى ئه‌وه‌مان کرد ئه‌مه‌ بۆ سه‌لامه‌تى گیانى خه‌لکه‌ و بۆ ئه‌وه‌ى کوالیتى دانه‌به‌زێت، چونکه‌ که‌ هه‌موو شتیک زۆر بوو بۆریش ده‌بێت، بۆ ئه‌وه‌ى ئیشیان هه‌بێت هه‌ندێکیان له‌وه‌ ده‌چێت ئاسانکارى بۆ ئوتۆمبیله‌کان بکه‌ن و ئێستا به‌ فعلى هه‌یه‌ که‌ ئێستا نوسراوى دوو کۆمپانیام له‌وانه‌ ئیمزا کردووه‌ که‌ رۆژیک پێشتر پشکنینى بۆکراوه‌ و مه‌رجه‌کانیشى تیدا نیه‌، ئێستا 16بۆ17 کۆمپانیاى پشکنینى ئوتومبێل بونیان هه‌یه‌، به‌ڵام له‌ هه‌ولێر ته‌نها یه‌ک کۆمپانیا هه‌یه‌ و دوو شوێنى کردۆته‌وه‌ و له‌ سلێمانى داواکارى هه‌یه‌ بۆ زیاد کردنى. ‌هاوڵاتی: به‌ڵام باس له‌وه‌ ده‌کرێت ده‌یانکه‌ن به‌یه‌ک و ده‌بنه‌ کۆمپانیایه‌کى هاوبه‌شى پشکدارى؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: ئێمه‌ نامانه‌وێت بیکه‌ین به‌یه‌ک، ئه‌وه‌ داواکاریه‌کى زۆرینه‌ى خۆیانه‌ و ده‌یانه‌وێت بیکه‌نه‌ کۆمپانیایه‌کى پشکدارى و له‌ناو خۆیاندا به‌شدارى بکه‌ن له‌ دروستکردن و به‌رێوه‌بردنیدا و وه‌زاره‌تى ناوخۆش په‌سه‌ندى کردووه‌ و داواى کردووه‌ هه‌مویان یه‌کخرێن، له‌راستیدا ئێمه‌ وه‌ک هاتوچۆ ئیجابیه‌تێک له‌مه‌دا ده‌بینین بۆیه‌ پشگیرى له‌وه‌ ده‌که‌ین، چونکه‌ ئه‌و کاته‌ داهاتى هه‌مویان به‌ش ده‌کرێته‌وه‌ به‌سه‌ر هه‌مویاندا و له‌و کاته‌دا ناچێت یه‌کێک ئاسانکارى بۆ ئوتۆمبیلێک بکات تا ئیشه‌که‌ى بڕوات. ‌هاوڵاتی: کۆمپانیاکانى پشکنینى ئوتومبێل داهاته‌که‌ى چه‌ندى بۆ هاتوچۆیه‌؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: تائیستا هیچى بۆ ئێمه‌ نه‌بووه‌، به‌ڵام به‌شێوه‌ى ئه‌و گرێبه‌سته‌ نوێیه‌ وه‌ک ئه‌وه‌ى له‌ هه‌ولێر هه‌یه‌، رێژه‌یه‌کى که‌م له‌و داهاته‌یان که‌ ده‌کاته‌ له‌سه‌دا 15  داهاتى گشتیان بۆ هاتوچۆ ده‌بێت. ‌هاوڵاتی: کامێرا جێگیره‌کان که‌ى ده‌که‌وێته‌وه‌ کار؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر : ئیستا ته‌نها کامێره‌ گه‌رۆکه‌کانمان کارده‌که‌ن، جێگیره‌کان تائیستاش کارناکه‌ن، چونکه‌ ئه‌و گرێبه‌سته‌ هه‌ر له‌ سه‌ره‌تاوه‌ که‌ کراوه‌ هه‌ندێک که‌موکورتى تیدا بوو لیژنه‌ى لیکۆڵینه‌وه‌ى بۆ پێکهات. دواجار بڕیار بوو ئه‌و گرێبه‌سته‌ چالاک بکرێته‌وه‌ و ژماره‌ى کامێره‌کان زیاد بکرێت له‌ 29 دانه‌وه‌ بۆ 150 کامێراى جێگیر له‌ پارێزگاى سلێمانى له‌گه‌ڵ هه‌مان کۆمپانیا واژۆ کراوه‌ بۆ زیادکردنى، به‌ڵام ئه‌وه‌نده‌ى من ئاگادارم جارێ راگیراوه‌. ‌هاوڵاتی: چه‌ند ئوتۆمبیل له‌ پارێزگاى سلێمانى بوونیان هه‌یه‌؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: له‌ هه‌موو پارێزگاى سلێمانى  500 بۆ600هه‌زار ئوتومبێل هه‌یه‌، له‌ هه‌موو هه‌رێمدا  یه‌ک ملیۆن و 700 هه‌زارى تێدایه‌، به‌ڵام له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و ژماره‌ زۆریه‌ى ئوتومبێلدا جاده‌ و شه‌قامه‌کان وه‌ک خۆیانن که‌ پێوستمان به‌ چه‌ندین ئه‌نده‌ر پاس هه‌یه‌ نیمانه‌. یه‌کێک له‌ گرنگترین گرفته‌ بنه‌ره‌تیه‌کان له‌ ناو سلێمانیدا که‌ ره‌وشى ئێمه‌ى قورستر و گرانتر کردوه‌ نه‌بونى گواستنه‌وه‌ى گشتییه‌و که‌رتێکى ناچالاکه‌، به‌هۆى نه‌بونى گواستنه‌وه‌ى به‌کۆمه‌ڵه‌وه‌ خه‌ڵک ناچاره‌ ئوتومبێلى خۆى به‌کاربهێنێت که‌ بۆته‌ هۆى قه‌ره‌باڵغى جاده‌ و شه‌قامه‌کان. ‌هاوڵاتی: دروستکردنى شه‌قامى سه‌د مه‌ترى لۆدى هاتوچۆ له‌سه‌ر ناوشار که‌مده‌کاته‌وه‌؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر: دروستکردنى شه‌قامى سه‌د مه‌ترى سودى خۆى هه‌یه‌ و کار ناکاته‌ سه‌ر شه‌قامه‌کانى ناوه‌وه‌ى سلێمانى، لۆد که‌مده‌کاته‌وه‌، بۆنمونه‌ له‌سه‌ر شه‌قامى شه‌ستى و مه‌نتیقه‌ى سه‌رچنار و رێگه‌ى تانجه‌رۆ و دوکان، ئه‌وه‌ گرنگه‌ ئه‌و شه‌قامى سه‌د مه‌تریه‌ى که‌ دروست ده‌کرێت تاچه‌ند ده‌به‌سترێته‌وه‌ به‌ تۆڕه‌کانى ترى شه‌به‌که‌ى رێگاوبان له‌ناو شاردا. جا له‌راستیدا ئێمه‌ بیرمان له‌وه‌ کرده‌وه‌ له‌ نه‌بونى گواستنه‌وه‌ى به‌کۆمه‌ڵ و  پرد و نه‌فه‌ق و ئه‌وانه‌دا ئاراسته‌ى هه‌ندیک رێگه‌ پێچه‌وانه‌ بکه‌ینه‌وه‌ پلانه‌که‌ سه‌رکه‌وتوو بوو که‌له‌چه‌ند شه‌قامێکى ناو سه‌نته‌رى شارى سلێمانى ئه‌نجامماندا، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ ئه‌وه‌ى ئێمه‌ ده‌مانویست نه‌یهێناوه‌ته‌ دى، یه‌که‌م زیاده‌رۆیى زۆرى ده‌ستگێر و عه‌ره‌بانه‌کان له‌سه‌ر شۆسته‌ و شه‌قامه‌کان، به‌شێکى پیاده‌ڕه‌و هاوکارمان نیه‌ هه‌ر که‌سه‌ و له‌هه‌ر کوى ویستى ده‌په‌ڕێته‌وه‌ و ئه‌ڕوات به‌تایبه‌ت له‌دواى ته‌واوبوونى ده‌وام له‌ دوانیوه‌رواندا ئه‌و شه‌قامانه‌ى ئاراسته‌که‌یمان گۆڕیوه‌ قه‌ره‌باڵغیه‌کى زۆریى هه‌یه‌. ‌هاوڵاتی: باس له‌وه‌ ده‌کرێت پلانتان هه‌یه‌ قۆناغى دووه‌مى گۆرینى هه‌ندێ ئاراسته‌ى تر ئه‌نجام بده‌ن، که‌ى ده‌کرێت؟ فه‌ره‌یدون: قۆناغى دووه‌م په‌یوه‌ست ده‌بێته‌وه‌ به‌ قۆناغى یه‌که‌مه‌وه‌ که‌ نه‌توانى ئه‌وه‌ى یه‌که‌م جیبه‌جێبکه‌یت وه‌ک ئه‌وه‌ى پلانى بۆ دانرابوو ئه‌وه‌ى دووه‌میش گرفتى بۆ دروست ده‌بێت بۆیه‌ جارێ رامانگرتووه‌، ئه‌و زۆنه‌ى ده‌ستکارى کراوه‌ تا نیوه‌رۆ باشه‌، له‌گه‌ڵ شاره‌وانیش کارمان کردووه‌ بۆ ئه‌وه‌، به‌ڵام نه‌بونى دامه‌زراندن و بێ کارى واى کردووه‌ ناتوانیت فشار له‌ ده‌ستگێر و عه‌ره‌بانچییه‌کان بکه‌یت له‌و شوێنانه‌ نه‌وه‌ستن. ‌هاوڵاتی: چۆن کارئاسانى بۆ ئوتومبێله‌ بێ سه‌ره‌تاکان ده‌که‌ن تا تابلۆیان پێبده‌ن؟ فه‌ره‌یدون عومه‌ر : به‌پێى ئه‌و رینماییه‌ ساڵى 2017 بریار دراوه‌ ئوتۆمبێلى بێ سه‌ره‌تا تۆمار بکرێت و به‌ ژماره‌ى ساخته‌ نه‌سوڕێنه‌وه‌، به‌ڵام وه‌ک تێبینى کرا که‌ ئوتومبێله‌ کۆنه‌کان که‌متر به‌ده‌م رێنماییه‌که‌وه‌ چوبوون، ئه‌مساڵ هه‌مان رینمایی کارا کراوه‌ته‌وه‌ به‌هه‌ندێک هه‌موارکردنه‌وه‌ جێبه‌جێ ده‌کرێت، هه‌موارکردنه‌وه‌ له‌سه‌ر پێشنیارى ئێمه‌ بوو، چونکه‌ وتمان ئه‌و ئوتۆمبێله‌ کۆنانه‌ چونکه‌ رسوماته‌کانى زۆرن نایه‌ن به‌ده‌م بانگه‌وازه‌که‌وه‌ رسوماته‌کانیان بۆ که‌مبکه‌نه‌وه‌، خۆشبه‌ختانه‌ رسوماتى پێدانى تابلۆیان بۆ که‌مکراوه‌ته‌وه‌ به‌ جۆرێک که‌ هه‌موو ئه‌و ئوتۆمبیلانه‌ى مۆدیل 1994 تا 2000  له‌سه‌دا 70 بۆیان داشکێنرا و ته‌نها له‌سه‌دا 30یان لێوه‌رده‌گیرێت و ئه‌وانه‌ى مۆدیل 2000 بۆ 2005 له‌سه‌دا 50ى بۆ داشکینراوه‌.

هاوڵاتی ٤٠٠ ئه‌ندامى کۆنگرێسى ئه‌مریکا رایانگه‌یاندوه‌، ھاوپه‌یمانه‌کانیان له‌ سوریا رووبه‌ڕووى ھه‌ڕه‌شه‌ بووه‌نه‌ته‌وه‌، پێویسته‌ ئه‌مریکا رۆڵى یه‌کلاکه‌ره‌وه‌ ببینێت له‌ سوریاو ھێزه‌کانى له‌و وڵاته‌ بھێڵێته‌وه‌. ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه‌ تورکیا داواى دروستکردنى ناوچه‌یه‌کى ئارام ده‌کات که‌ کورد خواستى له‌سه‌ر نییه‌. له‌نامه‌یه‌کدا بۆ دۆناڵد ترامپ سه‌رۆکى وڵاته‌که‌یان کۆنگرێسمانه‌کان داوایان له‌ تره‌مپ کردووه‌، هێزه‌کانى ئه‌مه‌ریکا له‌ سوریا بمێنێته‌وه‌ ئه‌وه‌ش له‌ پێناو رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى گرووپه‌ تیرۆرستییه‌کان و پاراستنى ھاوپه‌یمانه‌کانیان که‌ مه‌به‌ست لێى، هێزه‌کانى سوریاى دیموکراته‌ له‌ زۆرینه‌ى کورد پێکیده‌هێین و توانییان سه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر دوا مۆڵگه‌ى داعشدا تۆماربکه‌ن له‌ سوریا. سه‌ره‌تاى ئه‌م ساڵ دۆناڵد ترامپ، سه‌رۆکى ئه‌مریکا بڕیارى کشانه‌وه‌ى به‌شێک له‌ ھێزه‌کانیدا له‌ سوریا که‌ نیگه‌رانى به‌شێک له‌ ئیداره‌که‌یى به‌ دواى خۆیدا ھێنا، له‌گه‌ڵ زیادبوونى گوشاره‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر کورد، ئه‌مه‌ریکا هه‌نگاوه‌کانى کشانه‌وه‌که‌ى خاوکرده‌وه‌و تورکیاش داوایکرد ناوچه‌یه‌که‌ى ئارام به‌ درێژایى ٣٠ کیلۆمه‌تر له‌ باکورى دروستبکرێت که‌ مه‌بست لێى دورخستنه‌وه‌ى هیزه‌کانى سوریاى دیموکراته‌. دوکتۆر ئامى هۆڵمز توێژه‌رى زانکۆى هارڤارد، پێى وایه‌ ئه‌گه‌ر ناوچه‌ى ئارام له‌ باکوورى سووریا له‌لایه‌ن تورکیاوه‌ دروست بکرێت، ئه‌وا ژماره‌یه‌کى زۆر ئاواره‌ ده‌بن و به‌ره‌و هه‌رێمى کوردستان کۆچ ده‌که‌ن، هه‌ر بۆیه‌ هه‌ولێر دژى دامه‌زراندنى ناوچه‌ى ئارامه‌ له‌لایه‌ن تورکیاوه‌‌. تورکیا له‌ دژى هێزه‌کانى یه‌په‌گه‌و هه‌سه‌ده‌ ده‌یه‌وێت ناوچه‌یه‌کى پارێزراو له‌ باکوورى سووریا به‌ قووڵایى 30 کیلۆمه‌تر و درێژیى 400 کیلۆمه‌تر دروست بکات، بۆ ئه‌وه‌ى ڕێگرى له‌ ده‌سه‌ڵاتى هێزه‌ کوردییه‌کان له‌ باشوورى ئه‌و وڵاته‌ بکات. له‌ چه‌ند مانگى ڕابردوودا دانووستانى نێوان تورکیا و ئه‌مریکا له‌سه‌ر درووستکردنى ناوچه‌ى پارێزراو و ئه‌وه‌ى که‌ چ لایه‌نێک ئه‌و ناوچه‌یه‌ کۆنتڕۆڵ بکاته‌وه‌، درێژه‌ى هه‌یه‌، به‌ڵام تاوه‌کوو ئێستا ئه‌نجامێکى لێنه‌که‌وتۆته‌وه‌. دوکتۆر ئامى هۆڵمز مامۆستاى بانگهێشتکراو له‌ زانکۆى هاروارد و توێژه‌رى ئه‌نیستیتۆى ویلسۆن له‌ وتارێکدا له‌باره‌ى چاره‌نووسى ناوچه‌ى پارێزراو ده‌نووسێت «ئه‌مریکاش خواستێکى بۆ درووستکردنى ناوچه‌ى ئارام له‌ باکوورى سووریا نییه‌ که‌ تورکیاوه‌ سه‌رپه‌رشتى بکات. وتیشى «به‌ له‌به‌رچاوگرتنى مێژووى کوشتنى مه‌سیحییه‌کانى ناوچه‌که‌، له‌لایه‌ن ئیمپراتۆریه‌تى عوسمانییه‌کانه‌وه‌، پێده‌چێت ئه‌گه‌ر هێزى تورکیا له‌ باکوورى سووریا جێگیر ببێت، ئه‌وا ئاواره‌بوونى مه‌سیحییه‌کانى ئه‌و ناوچه‌یه‌ لێبکه‌وێته‌وه‌ که‌ زۆرینه‌یان له‌ناوچه‌کانیى ژێر کۆنتڕۆڵى کورددان» هه‌روه‌ها وتى «ته‌نانه‌ت هه‌رێمى کوردستانى عێراقیش که‌ له‌ ناوچه‌که‌دا په‌یوه‌ندییه‌کى دۆستانه‌ترى له‌ چاو دیکه‌ى ده‌وڵه‌تان له‌گه‌ڵ تورکیا هه‌یه‌، دامه‌زراندنى ناوچه‌ى پارێزراو له‌ باکوورى سووریا قبووڵ ناکات، چوونکه‌ له‌ پاشهاته‌ نه‌رێنییه‌کانى ئه‌و بابه‌ته‌ ده‌ترسێت له‌ ئه‌گه‌رى ئاواره‌بوون و کۆچى ژماره‌یێکى زۆر له‌ خه‌ڵکى ئه‌و ناوچه‌یه‌ بۆ هه‌رێمى کوردستان». دوکتۆر ئامى هۆڵمز له‌ وتاره‌که‌ى که‌ له‌ ماڵپه‌ڕى په‌یمانگاى نه‌شناڵ ئینترستدا بڵاو کراوه‌ته‌وه‌، ئاماژه‌ى به‌وه‌ کردووه‌ که‌ له‌م دواییه‌دا‌ هه‌رێمى کوردستانى عێراق له‌ شه‌ڕ له‌گه‌ڵ داعش ڕزگارى بووه‌ و هێشتاش نزیکه‌ى یه‌ک و نیو ملیۆن ئاواره‌ى شه‌ڕى داعش له‌و ناوچه‌یه‌دان. ناوبراو ته‌ئکیدى کرده‌وه‌ که‌ ئه‌گه‌ر تورکیا له‌ ناوچه‌ى باکوورى سووریا به‌ بیانووى درووستکردنى ناوچه‌ى ئارام، جێگیر ببێت، ئه‌وا ژماره‌یه‌کى زۆر له‌ خه‌ڵکى ناوچه‌که‌ که‌ نیگه‌رانییان له‌سه‌ر ته‌عامولى ڕابردووى تورکه‌کان هه‌یه‌، ناچار ده‌بن ئه‌و ناوچانه‌ به‌جێبهێڵن. دوکتۆر هۆڵمز پێشبینى ده‌کات که‌ ئه‌گه‌ر سوپاى تورکیا بچێته‌ ناوچه‌ى ژێر کۆنتڕۆڵى کورد له‌ باکوورى سووریا، ئه‌وا نزیکه‌ى 300 بۆ 400 هه‌زار که‌س له‌ دانیشتوانى ناوچه‌که‌ ئاواره‌ ده‌بن و ڕێگایه‌کیان جگه‌ له‌ په‌نابردن بۆ هه‌رێمى کوردستان، له‌ به‌رده‌مدا نییه‌، به‌م بۆنه‌وه‌ هه‌ولێر که‌ په‌یوه‌ندییه‌کى دۆستانه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌نقه‌ره‌ هه‌یه‌، دروستکردنى ناوچه‌ى پارێزراو له‌ باکوورى سووریا، له‌لایه‌ن تورکیاوه‌ قبووڵ ناکات. مامۆستاکه‌ى زانکۆى هاروارد هۆشدارى ده‌داته‌ ئه‌مریکا که‌ تورکیا له‌ ساڵى 2003دا پێشنیازى ئه‌مریکاى ڕه‌تکرده‌وه‌ و ئیزنى به‌و وڵاته‌ نه‌دا خاکى تورکیا بۆ داگیرکردنى عێراق به‌کار بهێنێت، واشنتۆنیش به‌ شێوه‌ى ڕاشکاوانه‌ دروستکردنى ناوچه‌ى عشقشه‌ له‌ باکوورى سوریا له‌لایه‌ن ئه‌و وڵاته‌وه‌، قبووڵ نه‌کات و کۆتایى به‌و بابه‌ته‌ بهێنێ.

‌هاوڵاتى ره‌وشى بازرگانى هه‌رێمى کوردستان به‌ره‌و بوژانه‌وه‌ هه‌نگاو ده‌نێت و له‌ماوه‌ى چوار مانگى سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵدا، زیاتر له‌ ٥٠ کۆمپانیاى نوێى بازرگانى تۆمارکراون و قه‌باره‌ى ئاڵوگۆڕى بازرگانى نزیکبووه‌ته‌وه‌ له‌ساڵى ٢٠١٣ . له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانى قه‌یرانى دارایى له‌ساڵى ٢٠١٤، به‌هۆى دابه‌زینى گه‌وره‌ى نرخى نه‌وت و خه‌رجییه‌کانى شه‌ڕى دژى داعش و بڕینى به‌شه‌ بودجه‌ى هه‌رێم له‌لایه‌ن به‌غداوه‌، که‌رتى بازرگانى هه‌رێم زیانى گه‌وره‌ى به‌رکه‌وت و قه‌باره‌ى ئاڵوگۆڕى بازرگانى به‌ڕێژه‌یه‌کى به‌رچاو نزم بووه‌وه‌. به‌ڵام له‌مساڵدا و له‌گه‌ڵ به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت و رێککه‌وتنى هه‌رێم و به‌غدا، له‌سه‌ر یاساى بودجه‌ى ئه‌مساڵى عێراق، که‌رتى بازرگانى و پیشه‌سازى رووى له‌ بوژانه‌وه‌ کردووه‌ و له‌ ئاستى پێش قه‌یرانى دارایى نزیک بووه‌ته‌وه‌. نه‌وزاد ئه‌دهه‌م به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى بازرگانى له‌ وه‌زاره‌تى بازرگانى و پیشه‌سازى هه‌رێم به‌ ‌هاوڵاتى راگه‌یاند، که‌رتى بازرگانى هه‌رێم له‌ بوژاندنه‌وه‌دایه‌، رۆژانه‌ که‌ره‌سته‌یه‌کى زۆر هاورده‌ ده‌کرێت، چ ئه‌وه‌ى دێته‌ هه‌رێمه‌وه‌ یان هه‌نارده‌ى ناوچه‌کانى ناوه‌ڕاست و خواروى عێراق ده‌کرێت. وتیشى «به‌هۆى ئه‌وه‌ى له‌ هه‌رێمى کوردستان سه‌قامگیریى هه‌یه‌ له‌سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵه‌وه‌ تا مانگى چوار ٥٣ کۆمپانیاى تازه‌ بۆ بازرگانى له‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى تۆمارکردنى کۆمپانیاکان دامه‌زراون، که‌ به‌راورد به‌ هه‌مان ماوه‌ى ساڵى رابردوو رێژه‌که‌ به‌رزبووه‌ته‌وه‌ که‌ ٢٠ کۆمپانیا بوون».  ئاشکراشیکرد، قه‌باره‌ى ئاڵوگۆڕى بازرگانى هه‌رێم و وڵاتانى دراوسێ نزیکبووه‌ته‌وه‌ له‌ ساڵى ٢٠١٣، له‌گه‌ڵ ئێران نزیکه‌ى شه‌ش ملیار دۆلاره‌، له‌گه‌ڵ تورکیا ١٢ ملیار دۆلاره‌. به‌پێى ئاماره‌کانى وه‌زاره‌تى بازرگانى و پیشه‌سازى هه‌رێم، له‌ئێستادا سێ هه‌زار کۆمپانیاى بازرگانى له‌ هه‌رێمى کوردستان تۆمارکراون، که‌ له‌ بوارى جیاجیادا کارده‌که‌ن. هه‌رێمى کوردستان و عێراق له‌م ماوه‌یه‌ى دواییدا، له‌سه‌ر چه‌ندین پرسى ئابورى و بازرگانى رێککه‌وتن، ئه‌وه‌ش به‌ هۆکارێکى پشت گه‌شه‌ى بازرگانى هه‌رێم داده‌نرێت. یه‌کێک له‌ رێککه‌وتنه‌کان، تایبه‌ته‌ به‌ کارکردنى عێراق به‌ یاساى ٢٢ى ١٩٩٨ تایبه‌ت به‌ بازرگانى که‌ تایبه‌ته‌ به‌مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ سه‌رجه‌م کۆمپانیاکان له‌ناوخۆى عێراق و هه‌رێمى کوردستان وه‌رنه‌گرتنى باج له‌هه‌ر کۆمپانیایه‌ک که‌ له‌ هه‌رێمه‌وه‌ کاڵا هه‌نارده‌ى ناوچه‌کانى عێراق بکات. نه‌وزاد ئه‌دهه‌م وتى «پێشتر کێشه‌مان هه‌بوو له‌گه‌ڵ عێراق له‌و باره‌یه‌وه‌، ئه‌وانه‌ى ده‌یانویست به‌رهه‌مى کارگه‌کانیان له‌ هه‌رێمه‌وه‌ بنێرنه‌ ناوچه‌کانى عێراق رێگریان لێده‌کرد، ده‌یانوت به‌بێ گومرگ نابێت و مامه‌ڵه‌ى کاڵاى هاورده‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرد، ده‌یانوت کاڵاکه‌ به‌رهه‌مى تورکیا بێت یان هه‌ولێر جیاوازى نییه‌«. رونیشیکرده‌وه‌ «دواى چه‌ند دانیشتنێک له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى بازرگانى و پیشه‌سازى، حکومه‌تى عێراق گه‌یشتینه‌ ئه‌و دره‌نجامه‌ى یاساى ژماره‌ ٢٢ جێبه‌جێ بکرێت، ئیتر ئه‌و کێشه‌یه‌ى نێوان هه‌رێم و به‌غدا نه‌ما، له‌به‌رئه‌وه‌ى هه‌مان یاسا و رێنماییه‌، ئه‌و گومرگ و رسوماتانه‌ى له‌ خاوه‌ن کارگه‌کان وه‌رده‌گیرا نه‌ما». له‌ ئێستادا به‌شێک له‌و کۆمپانیایانه‌ى له‌ناوچه‌کانى دیکه‌ى عێراق کاریانده‌کرد، شوێنى کارکردنیان گواستووه‌ته‌وه‌ هه‌رێمى کوردستان، به‌هۆى چه‌ندین هۆکاره‌وه‌ که‌ یه‌کێکیان په‌یوه‌ندى به‌ کارئاسانییه‌وه‌ هه‌یه‌ بۆ بازرگانه‌کان. نه‌وزاد ئه‌دهه‌م باسى له‌وه‌کرد، به‌زۆرى ئه‌و کۆمپانیایانه‌ى له‌ پارێزگاکانى باشور و ناوچه‌کانى دیکه‌ى عێراق کاریانکردووه‌، ئێستا روویان له‌ هه‌رێمى کوردستان کردووه‌، چونکه‌ سنوره‌کانى عێراق بۆ نمونه‌ ئوم قه‌سر کاڵاکان به‌ مانگێک یان ٢٥ رۆژ ئینجا ده‌رباز ده‌بن، له‌کاتێکدا له‌ هه‌رێمى کوردستان بۆ نمونه‌ ئیبراهیم خه‌لیل له‌هه‌مان ئه‌و رۆژه‌ى هاورده‌ده‌کرێت کاڵاکان داخڵده‌بێت، واته‌ خه‌رجى مانه‌وه‌ى کاڵا نادات، به‌ پێچه‌وانه‌ى عێراقه‌وه‌ که‌ خه‌رجییه‌که‌ش ده‌چێته‌ سه‌ر کاڵاکه‌ و نرخه‌که‌ى گرانتر ده‌بێت. هه‌روه‌ها پێیوایه‌ سه‌قامگیریى دۆخى ئه‌منى و ئاسانکاریى بۆ کۆمپانیا بازرگانییه‌کان که‌ له‌ هه‌رێم کارده‌که‌ن و کاڵاکانیان ده‌گوازنه‌وه‌ پارێزگاکانى عێراق هۆکارى گواستنه‌وه‌ى کارى کۆمپانیاکانن بۆ هه‌رێم. به‌رپرسه‌که‌ى وه‌زاره‌تى بازرگانى پێشبینى ده‌کات، ئه‌گه‌ر ئه‌م بارودۆخه‌ سیاسییه‌ى نێوان ئێران و ئه‌مریکا زیاتر ته‌شه‌نه‌ بسه‌نێت، ژماره‌یه‌کى زۆرترى کۆمپانیا بازرگانییه‌کان روو له‌ هه‌رێم بکه‌ن. تائێستا گرژییه‌کانى ئه‌مریکا و ئێران، کاریگه‌رى له‌سه‌ر ره‌وشى بازرگانى هه‌رێم دروستنه‌کردووه‌ و نه‌بووه‌ته‌ هۆى دابه‌زینى گه‌شه‌ى بازرگانی، هه‌رێمى کوردستانیش بڕیاریداوه‌ له‌و پرسه‌دا پابه‌ندى بڕیاره‌کانى عێراق بێت. ئابڵوقه‌ى ئابوورى سه‌ر ئێران، له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه‌ که‌ به‌سێ قۆناغ جێبه‌جێکراون، له‌ قۆناغى کۆتاییدایه‌، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌نارده‌ى نه‌وتى ئێران نه‌چێته‌ ده‌ره‌وه‌، له‌کاتێکدا ساڵى رابردوو زیاتر له‌ سێ ملیۆن به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ى هه‌نارده‌ ده‌کرد، ئه‌مه‌ وایکردووه‌ له‌م ماوه‌یه‌دا نرخى تمه‌ن زۆر زۆر دابه‌زێت، له‌سه‌دا شه‌ستى به‌هاکه‌ى له‌ده‌ستداوه‌ و هه‌ڵاوسان له‌ ئێران به‌پێى سه‌رچاوه‌کان گه‌یشتووه‌ته‌ له‌سه‌دا ٤٠. نه‌وزاد ئه‌دهه‌م وتى «هه‌رێم له‌و پرسه‌دا پابه‌ندده‌بێت به‌عێراقه‌وه‌، هه‌ر رێوشوێنێک که‌ حکومه‌تى عێراق به‌رانبه‌ر به‌ ئێران وه‌ریبگرێت، ئێمه‌ش مه‌جبورین پابه‌ندبین پێوه‌ی». سزاکانى سه‌ر ئێران ته‌نها کاریگه‌رى له‌سه‌ر هه‌ندێ که‌ره‌سته‌ى خۆراکى هه‌بووه‌، که‌ ئێستا ئێران هه‌نارده‌ى هه‌رێمى ناکات، به‌هۆى ئه‌وه‌ى به‌شى پێداویستى ناوخۆیى وڵاته‌که‌ ناکات. نه‌وزاد ئه‌دهه‌م وتى «پێشتر له‌ ده‌روازه‌کانى ئێران مه‌وادێکى زۆر ده‌هات که‌ زۆر سه‌ره‌کیى نین، وه‌کو سه‌وزه‌ و میوه‌ و کاره‌باییات و ئه‌لیکترۆنیات و پلاستیکی، هه‌ندێک جۆر خۆراک که‌ ئێستا به‌هۆى ئه‌وه‌ى به‌شى ناوخۆ ناکات و که‌مبووه‌ته‌وه‌ ئێران هه‌نارده‌ى ناکات».   «دواى ریفراندۆم که‌ ئێران شه‌ش مانگ ده‌روازه‌کانى داخست بازرگانه‌کان روویان له‌ شوێنى تر کرد، وه‌ک تورکیا و ئوردن و سوریا و چین، بۆیه‌ ئێستا ئه‌و ته‌جروبه‌یه‌ى پێشتر دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌، چونکه‌ ئێران خۆى ناهێڵێت هه‌ندێ مه‌وادى خۆراک بچێته‌ ده‌ره‌وه‌ و بێته‌ هه‌رێم، بۆیه‌ زۆر زۆر ئاساییه‌ ئه‌و بازرگانانه‌ رێڕه‌ڕه‌وى خۆیان بگۆڕن له‌جیاتى ئه‌وه‌ى له‌ ئێرانه‌وه‌ بیهێنن روویان کردووه‌ته‌ تورکیا و جۆرجیا و ئۆزبه‌کستان و ئازه‌ربایجان و روسیا و زۆر وڵاتى دیکه‌ که‌ بوونه‌ته‌ به‌دیلى ئه‌و مه‌واده‌ى له‌ ئێرانه‌وه‌ ده‌هات». باسى له‌وه‌شکرد، هۆکارێکى تر بۆ که‌مبونى ئه‌و ماددانه‌ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و که‌ره‌سته‌ خاوانه‌ى ره‌وانه‌ى ئێران ده‌کرێن له‌ده‌ره‌وه‌ هه‌نارده‌ى ئه‌و وڵاته‌ ده‌کرێن، به‌سه‌دان کارگه‌ هه‌بوو ته‌نها کارى بۆ عێراق ده‌کرد، بۆیه‌ که‌ ئێستا مه‌وادى خاویان بۆ ناچێت مه‌جبورن بوه‌ستن، یاخود به‌رهه‌میان که‌مبێته‌وه‌.

‌هاوڵاتی وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامى وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراقه‌ بۆ ئه‌نجامدانى ئۆپه‌راسیۆنى هاوبه‌ش له‌و ناوچانه‌ى داعش جموجۆڵى تێدا ده‌ستپێکردووه‌ته‌وه‌، دواى هێرشه‌کانى ئه‌م دواییه‌ى رێکخراوه‌که‌. ماوه‌ى چه‌ند مانگێکه‌ چه‌کدارانى داعش، جموجۆڵیان له‌ناوچه‌ جێناکۆکه‌کان ده‌ستپێکردووه‌ته‌وه‌، به‌تایبه‌تى له‌و ناوچانه‌ى که‌ بۆشایى ئه‌منى تێدایه‌ له‌نێوان هێزه‌ عێراقییه‌کان و پێشمه‌رگه‌. به‌هۆى هێرشه‌کانه‌وه‌ روبه‌رێکى به‌رفراوانى زه‌وى کشتوکاڵى جوتیاران له‌ سنورى خانه‌قین سوتاون و داعش به‌رپرسیارێتى خۆى له‌ هێرشه‌کان راگه‌یاندووه‌، هه‌روه‌ها چه‌ند سه‌رباز و پۆلیسێکى عێراقى و هاوڵاتى کوژراون و برینداربوون. جه‌بار یاوه‌ر ئه‌میندارى گشتى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم به‌ ‌هاوڵاتی راگه‌یاند، «هه‌فته‌ى پێشوو لیژنه‌ى باڵاى هه‌ماهه‌نگى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌، نوسراوێکى فه‌رمیمان نارد بۆ لیژنه‌ى باڵاى هه‌ماهه‌نگى وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراق، داوامان کردووه‌ به‌ زووترین کات واده‌یه‌ک دیاریبکرێت بۆ کۆبوونه‌وه‌ى لیژنه‌ى باڵا له‌هه‌ر شوێنێک بێت، له‌ هه‌رێم یان به‌غدا یان موسڵ یان که‌رکوک و دیاله‌ بێت». وتیشى «کۆبوونه‌وه‌یه‌که‌، بۆ دانانى رێوشوێنه‌ بۆ دامه‌زراندنى ناوه‌نده‌کانى هه‌ماهه‌نگى و هێزه‌ هاوبه‌شه‌کان و ئۆپه‌راسیۆنى هاوبه‌ش له‌هه‌موو ئه‌و ناوچانه‌ى که‌ ئێستا جموجۆڵى داعشى تێدا ته‌شه‌نه‌ی سه‌ندووه‌، بۆ ئه‌وه‌ش چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامى ئه‌و نوسراوه‌ ده‌که‌ین». ماوه‌ى چه‌ند مانگێکه‌، له‌باره‌ى دروستکردنه‌وه‌ى هه‌ماهه‌نگى له‌نێوانیاندا، له‌ناوچه‌ جێناکۆکه‌کان و روبه‌ڕووبونه‌وه‌ى پاشماوه‌کانى داعش، هه‌ردوو وه‌زاره‌ته‌که‌ ده‌ستیان به‌ کۆبوونه‌وه‌ و گفتوگۆ کردووه‌. رۆژى چوارى شوباتى ئه‌مساڵ، هه‌ردوو وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ و وه‌زاره‌تى به‌رگریى عێراق، له‌کۆبوونه‌وه‌یه‌کدا پێنج لیژنه‌ى هاوبه‌شیان، بۆ تاوتوێکردنى پرسى هه‌ماهه‌نگى نێوان هه‌ردوولا له‌ ناوچه‌ جێناکۆکه‌کان درووستکرد. پێکهێنانى ئه‌و لیژنانه‌ دواى زیاتر له‌ ساڵێک هات، له‌ پچڕانى په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان پێشمه‌رگه‌ و سوپا به‌هۆى رووداوه‌کانى ١٦ى ئۆکتۆبه‌رى ٢٠١٧ه‌وه‌، کاتێک سوپاى عێراق به‌ره‌و ناوچه‌ جێناکۆکه‌کان هێرشى کرد و ته‌واوى ئه‌و ناوچانه‌ى کۆنتڕۆڵکرد که‌ ماوه‌ى چه‌ند ساڵێک بوو له‌ژێر کۆنتڕۆڵى پێشمه‌رگه‌دا بوو. جه‌بار یاوه‌ر هۆکارى جموجۆڵه‌کانى داعشى گه‌ڕانده‌وه‌ بۆ بوونى بۆشاییه‌کى گه‌وره‌ له‌نێوان هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراق و دابه‌شبوونى هێزه‌کان له‌و ناوچه‌یه‌. له‌دوو مانگى رابردوودا، پێنج لیژنه‌ى هاوبه‌شى پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراق روپێوى هێڵى دابه‌شبوونى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراقیان کرد له‌ناوچه‌کانى خانه‌قینه‌وه‌ تا ره‌بیعه‌، به‌مه‌به‌ستى ئاماده‌کاریى بۆ چۆنیه‌تى دروستکردنه‌وه‌ى هه‌ماهه‌نگى له‌نێوان پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراقدا. ئه‌میندارى گشتى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ باسى له‌وه‌کرد، له‌ روپێویه‌که‌دا ده‌رکه‌وتووه‌، له‌ هه‌ندێک شوێن زیاتر له‌ ٤٠ کیلۆمه‌تر بۆشایى هه‌یه‌ له‌نێوان پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراقدا، ئه‌و بۆشاییانه‌ى له‌و ناوچانه‌ هه‌یه‌ نه‌ هێزى حکومه‌تى ئیتیحادى تێدایه‌ نه‌ هێزى پێشمه‌رگه‌ى تێدایه‌، هیچ هێزێکیش ناتوانێت بچێته‌ ئه‌و ناوچانه‌ به‌بێ رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ هێزه‌که‌ى دیکه‌، ئه‌وه‌ش بووه‌ته‌ مۆڵگه‌یه‌ک بۆ بوونى داعش له‌و ناوچانه‌ که‌ ده‌توانن بنکه‌ و باره‌گا دابنێن، کرده‌ى تیرۆریستى ئه‌نجام بده‌ن، زه‌ره‌رو زیان بگه‌یه‌نن به‌ ناوچه‌کان، که‌مین دابنێن بۆ هاوڵاتییان، بۆ هێزه‌ عێراقییه‌کان، خه‌ڵک ده‌ڕفێنن. ئه‌و ناوچانه‌ى داعش جموجۆڵى تێدا هه‌یه‌، پێشتر به‌ هاوبه‌شى له‌لایه‌ن پێشمه‌رگه‌ و سوپاوه‌ ده‌پارێزرا، به‌ڵام له‌دواى رووداوه‌کانى ١٦ى ئۆکتۆبه‌ر و کشانه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌وه‌، هه‌ماهه‌نگییه‌که‌ کۆتایى هات و بۆشایى ئه‌منى له‌و ناوچانه‌ درووستبوو. له‌و کاته‌وه‌ چه‌ندین جار وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ داواى له‌ وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراق کردووه‌ که‌ هه‌ماهه‌نگى بکه‌ن له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌بردنى دۆسیه‌ى ئه‌منى ناوچه‌ جێناکۆکه‌کان، به‌ڵام هێشتا به‌غدا وه‌ڵامى داواکانى نه‌داوه‌ته‌وه‌. جه‌بار یاوه‌ر وتى «ئه‌گه‌ر هه‌ماهه‌نگى دروستنه‌بێت، له‌نێوان هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراق، جموجۆڵى داعش زیاتر ده‌بێت و ته‌شه‌نه‌ده‌کات، واده‌کات هه‌موو ئه‌و تیرۆریستانه‌ى داعش که‌ له‌ سوریاش نه‌مان و له‌ناوچه‌کان بڵاوبوونه‌ته‌وه‌، ئه‌و هه‌له‌ بقۆزنه‌وه‌، چونکه‌ ئه‌و ناوچه‌یه‌ هیچ هێزێکى لێ نییه‌، بۆشاییه‌که‌ که‌ نزیکه‌ى هه‌زار کیلۆمه‌تر درێژه‌ له‌ خانه‌قینه‌وه‌ تا ره‌بیعه‌، ئه‌وه‌ش ده‌بێته‌ مۆڵگه‌یه‌ک بۆ داعش و هه‌ڕه‌شه‌ک بۆ سه‌ر عێراق و هه‌رێم». تائێستا عێراق ره‌زامه‌ندى ته‌واوه‌تى نیشاننه‌داوه‌ له‌سه‌ر هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌، به‌ ئامانجى بنه‌بڕکردنى شانه‌ نوستووه‌کانى داعش و کۆتایى هێنان به‌ جموجۆڵه‌کانى ئه‌و رێکخراوه‌. ده‌ستپێکردنه‌وه‌ى جموجۆڵه‌کانى داعش له‌چه‌ند ناوچه‌یه‌کى عێراق له‌ناویاندا ناوچه‌ جێناکۆکه‌کان دواى نزیکه‌ى دوو ساڵ دێت، له‌ راگه‌یاندنى کۆتایى هێنان به‌و رێکخراوه‌، له‌لایه‌ن حه‌یده‌ر عه‌بادى سه‌رۆک وه‌زیرانى پێشووى عێراقه‌وه‌. یه‌کێک له‌ دیارترین هێرشى شانه‌ نوستووه‌کانى داعش له‌ هه‌فته‌ى رابردوودا بوو، کاتێک ژماره‌یه‌ک چه‌کدارى ئه‌و رێکخراوه‌ هێرشیانکرده‌ سه‌ر خاڵێکى پشکنینى پۆلیسى فیدڕاڵى له‌شارۆچکه‌ى پردێ و به‌هۆیه‌وه‌ سێ پۆلیس کوژران و دوانى تریش برینداربوون. کۆتایى مانگى رابردووش، چه‌کدارانى داعش دیمه‌نى کوشتنى کارمه‌ندێکى ئاسایشى یه‌کێتییان له‌سنوورى مه‌خمور بڵاوکرده‌وه‌، که‌ چوار رۆژ پێشتر له‌چیاى قه‌ره‌چووغ ده‌ستگیریان کردبوو. جه‌بار یاوه‌ر باسى له‌وه‌کرد، داعش هه‌ر مه‌ترسى بووه‌، له‌وه‌ته‌ى ده‌ڵێن داعش نه‌ماوه‌، هه‌ر مه‌ترسى بووه‌، بۆ سه‌ر ئاسایشى عێراق و هه‌رێمى کوردستان و رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و ناوچه‌که‌ و زۆربه‌ى وڵاتانى جیهان. جه‌ختیشیکرده‌وه‌، داعش ته‌نها وه‌کو خه‌لافه‌ت ته‌واوبووه‌، شارى گه‌وره‌ى به‌ده‌سته‌وه‌ نه‌ماوه‌، به‌ڵام وه‌کو رێکخراوێکى تیرۆریستى جیهانى هێشتا ماوه‌ به‌شێوه‌ى چه‌کدار و فیکری، له‌به‌رئه‌وه‌ رۆژانه‌ کرده‌ى تیرۆریستى له‌ناوچه‌ جیاجیاکانى عێراق ئه‌نجام ده‌دات، هه‌روه‌ها له‌ لیبیا و یه‌مه‌ن و ئه‌فغانستان و میسر و چه‌ندین وڵاتى دیکه‌. جه‌بار یاوه‌ر ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو داعش چالاکى زۆر گه‌وره‌ى کردووه‌، له‌م ماوه‌یه‌دا له‌نێوان دوبز و که‌رکوک که‌مینیان بۆ حه‌شدى شه‌عبى دانا و نزیکه‌ى ٤٠ که‌سیان کوژران، به‌رده‌وام له‌ ناوچه‌کانى خانه‌قین و قه‌ره‌چوخ و چوارده‌ورى موسڵ کرده‌ى تیرۆریستى ده‌که‌ن. له‌گه‌ڵ زیادبوونى شانه‌ نوستووه‌کانى داعش، هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى چاودێرى و هێرشکردنه‌ سه‌ر مۆڵگه‌ و چه‌کدارانى ئه‌و رێکخراوه‌ى له‌ ناوچه‌ جیاجیاکانى عێراق چڕکردووه‌ته‌وه‌. جه‌بار یاوه‌ر باسى له‌وه‌کرد، هاوپه‌یمانان به‌به‌رده‌وامى چاودێرى شانه‌ نوستوه‌کانى داعش ده‌که‌ن و تا ئێستاش رۆژانه‌ له‌ ئاسمانه‌وه‌ چاودێرى رێکخراوه‌که‌ ده‌که‌ن و به‌رده‌وام بۆردومانى بنکه‌ و باره‌گاکانیان ده‌که‌ن له‌هه‌ر شوێنێک که‌ بنکه‌ و مۆڵگه‌ى ئه‌و رێکخراوه‌ى لێبێت، له‌هه‌ر ناوچه‌یه‌کى عێراق به‌تایبه‌تى له‌ هێڵى نێوان پێشمه‌رگه‌ و سوپاى عێراق و بۆردومانه‌کانیان تا ئێستا نه‌وه‌ستاوه‌.