ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن ئازاد که‌ریم، ناسراو به‌ ئازاده‌ ڕه‌ش، له‌ساڵى1965 له‌ دایک بووه‌ و خه‌ڵکى گوندى شێخ هۆمه‌رى سه‌ر به‌ ناحیه‌ى عه‌ربه‌ته‌، باوکى کوڕ و کچێکه‌، ساڵانێکى زۆر پێشمه‌رگایه‌تى کردووه‌ و یه‌که‌م که‌س بووه‌ په‌یامى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانى راگه‌یاندووه‌، ئیستا وه‌ک پیشمه‌رگه‌ى دیرین خانه‌نشینه‌، زیاتر له‌ بیست به‌رهه‌مى گۆرانى و ده‌یان به‌رنامه‌ى ته‌له‌فزیۆنى تۆمارکراوى هه‌یه‌ که‌ هه‌ریه‌که‌ى چه‌ندین گۆرانى له‌خۆ ده‌گرێت. ‌هاوڵاتی: نازناوى ئازاده‌ ڕه‌ش له‌ چییه‌وه‌ هاتووه‌؟ ئایا پێت ناخۆش نیه‌؟ ئازاد که‌ریم: له‌ یه‌که‌م چرکه‌ ساتى له‌ دایک بوونم ئافره‌تێکى گونده‌که‌ى خۆمان وتبووى دڵتان به‌ چى خۆشه‌ منداڵتان بووه‌ شتێکى ڕه‌شى ناشیرینه‌ ئیتر ره‌شه‌ بوو به‌ نازناوم ئێستاش خه‌ڵکى گونده‌که‌و خزمه‌کانم هه‌ر به‌ ڕه‌شه‌ ناوم دێنن خه‌ڵکى دیکه‌ به‌ ئازاده‌ ڕه‌ش ناوم دێنن، هه‌رگیز پێم ناخۆش نه‌بووه‌ به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ زۆرم پێ خۆشه‌. ‌هاوڵاتی: یه‌که‌م جار که‌ى ده‌ستت به‌ گۆرانى وتن کرد؟  ئازاد که‌ریم: له‌ منداڵیه‌وه‌ حه‌زم له‌ وتنى گۆرانى بووه‌ به‌رده‌وام گۆرانیم وتووه‌ به‌ڵام وه‌ک تۆمارکردن ساڵى ١٩٩٢ یه‌که‌م به‌رهه‌مم تۆمار کرد به‌ناوى (شه‌ماڵ بیشه‌نێ) له‌گه‌ڵ تیپى شنروێ ئاوازى ئازاد ساڵح بوو. هونه‌رمه‌ندان له‌کوردستان ناتوانن سه‌ربه‌خۆ بن چونکه‌ کارو مووچه‌و ژیانیان به‌ستراوه‌ به‌ده‌زگاکان و ده‌سه‌ڵاته‌کانى ئه‌م هه‌رێمه‌وه‌   ‌هاوڵاتی: کام به‌رهه‌مه‌ى خۆتت زیاتر خۆشه‌ده‌وێت و هه‌ست ده‌که‌ى به‌ دڵى خۆت بووه‌؟  ئازاد که‌ریم: هه‌موو به‌رهه‌مه‌کان وه‌ک یه‌کن لاى خۆم لاى خه‌ڵک جیاوازیان هه‌یه‌ به‌پێى حه‌زو ویستى خه‌ڵک خۆی، من ته‌نها هه‌ندێکیان وه‌ک شێوازى تۆمار کردن تێبینى بچوکم له‌سه‌ریان هه‌یه‌ له‌و سه‌رده‌مه‌ش هیچ رێگاى دیکه‌ نه‌بوه‌ وه‌ک ئێستا به‌یه‌ک جار تۆمار ده‌کران. ‌هاوڵاتی: هیچ کام له‌ به‌رهه‌مه‌کانت ئاماژه‌ به‌ ده‌ربرینى ناخى خۆت ده‌کات ؟ ئازاد که‌ریم: هه‌موو ئه‌وانه‌ى که‌ هۆنراوه‌ى خۆمن سه‌د له‌سه‌د په‌یوه‌ندى به‌ ژیانى خۆم و کۆمه‌ڵگه‌وه‌ هه‌یه‌. ‌هاوڵاتی: تا چه‌ند به‌ گرنگى ده‌زانى یاخود مه‌رجه‌ هونه‌رمه‌ند خۆى هۆنراوه‌ نوس و ئاواز دانه‌رى گۆرانییه‌کانى خۆی بێت؟ ئازاد که‌ریم:  ئه‌گه‌ر ته‌نها گۆرانى بڵێى شتێکى ئاسایى یه‌ و هه‌ر ده‌بێ به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا شاعیر بى و مۆسیقى و ئاواز دانه‌ر بیت ئه‌وه‌ به‌هره‌که‌ گه‌وره‌تره‌و زۆر باشتره‌.  ‌هاوڵاتی: بۆچى به‌شێکى که‌مى گۆرانییه‌کانت تا ئێستا کلیپ  کراون ؟ ئازاد که‌ریم: خۆم زۆر که‌یفم به‌ کلیپ نه‌بووه‌ ته‌نها ده‌نگ تۆمار کردن لاى من مه‌به‌ست بووه‌ ئێستاش حه‌زم له‌ کلیپ نیه‌ هه‌موو ئه‌و کلیپانه‌ش که‌ کراون به‌ هه‌وڵى تیپه‌کان یان مامۆستا ئه‌نوه‌ر قه‌ره‌داغى و دۆسته‌کانم له‌ که‌ناڵه‌کان کردویانه‌. ‌هاوڵاتی: خۆت دایمه‌ که‌سێکى ونیت و که‌متر ده‌رده‌که‌ویت بۆچى؟ ئازاد که‌ریم:  پێم خۆشه‌ جار جار ون ببم که‌س پێویستى به‌ ده‌رکه‌وتنى ئێمه‌ نه‌بووه‌ جار جار به‌ زۆر ده‌رم ده‌خه‌ن ده‌ترسم خه‌ڵکى پێیان خۆش نه‌بێت زوو زوو بمبینن. ‌هاوڵاتی: وه‌ک پێویست گۆرانییه‌کانت له‌ که‌ناڵەکانى ڕا گه‌یاندنه‌وه‌ ده‌رناکه‌وێت بۆچى؟ تا چه‌ند له‌ گه‌ناڵه‌ کانى ڕاگه‌یاندن رازین؟ ئازاد که‌ریم: من سوپاسى هه‌موو که‌ناڵه‌کان ده‌که‌م هه‌رگیز منیان فه‌رامۆش نه‌کردووه‌ هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه‌ وه‌ک هونه‌رمه‌نده‌ دیاره‌کان کاریان بۆ منیش کردووه‌ به‌لام چه‌ند ساڵێک به‌هۆى تێکه‌ڵ بوونم به‌ ململانێ سیاسیه‌کان به‌رهه‌مه‌کانم ڕاگیران ئه‌ویش هه‌قى خۆیان بوو چونکه‌ که‌ناڵه‌کان حزبى بوون و به‌ڕه‌سمى فه‌رمانیان بۆ چوبوو ئێستاش نیزامى په‌خش و ئامێره‌کان گۆڕاون و به‌ ئێچ دى په‌خش ده‌کرێن بۆیه‌ به‌رهه‌مه‌کانى من له‌ ئێستادا نابینرێن به‌ ڤى ئێچ ئێس کراون و به‌سه‌ر چوون، هه‌ندێ که‌ناڵ په‌یدا بوون ده‌رگایان خستۆته‌ سه‌ر پشت به‌جۆرێک على حسن مجید چى له‌ کوردستان کرد ئه‌وانیش هه‌مان شتیان به‌رامبه‌ر هونه‌رى کوردى کردووه‌ دۆخێکى وه‌هایان خولقاندووه‌ جیلى ئێستا نازانن هونه‌رمه‌ند کامه‌یه‌و هونه‌رى ڕاسته‌قینه‌ش کامه‌یه‌. ‌هاوڵاتی: گۆرانییه‌کانى تۆ زیاتر بۆن و به‌رامى ژیانى لادێ‌ و کورده‌وارى هه‌یه‌ تا چه‌ند به‌ گرنگى ده‌زانیت هونه‌رمه‌ند کلتور و ڕه‌سه‌نایه‌تى بپارێزێت؟  ئازاد که‌ریم: ته‌بیعه‌تى ژیانى خۆم وابووه‌ ئێستاش نیوه‌ى کاته‌کانم به‌ سه‌ردان بۆ ده‌شت و لادێکان ته‌رخان ده‌که‌م پێم خۆش بووه‌ به‌و جۆره‌ کارى هونه‌رى بکه‌م هه‌م ڕه‌سه‌نایه‌تى پێوه‌ دیاره‌ هه‌م پڕاو پڕى خۆزگه‌ى خۆمه‌.  ‌هاوڵاتی: تائێستا له‌ ژیانى خۆتدا له‌ چى په‌شیمان و له‌ چى نیگه‌رانى ؟ ئازاد که‌ریم: ئه‌گه‌ر بڵێم له‌ هیچ په‌شیمان نیم بڕوام پێ بکه‌ن چونکه‌ کاره‌ باشه‌کانم بوونه‌ته‌ جێگه‌ى شانازى بۆ خۆشم و بۆ خه‌ڵکیش خراپه‌کانیش وانه‌م لێ وه‌رگرتوون بۆ ناسین و دۆزینه‌وه‌ى شته‌ باشه‌کان. ‌هاوڵاتی: په‌شیمان نیت له‌و ئاوازو سرودانه‌ى بۆ لایه‌نێکى سیاسى له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کاندا وتووته‌؟ ئازاد که‌ریم: نه‌ک هه‌ر ئاوازو سروود به‌ڵکو تێڕوانین و فکرى من بۆ گۆڕانکارى و چاکسازى زۆر فراوان و هه‌مه‌ لایه‌نه‌ بووه‌ له‌ سه‌رده‌مى شاخیش جیاواز بیرم ده‌کرده‌وه‌و جێگه‌ى تێڕامانى هه‌ڤاڵه‌کانم و به‌رپرسه‌ گه‌وره‌کانیش بووه‌ یه‌کێک له‌وانه‌ که‌ زۆربه‌ى جوڵه‌کان و تێڕوانینى منى په‌سه‌ند بووه‌ کاک نه‌وشیروان مسته‌فا بوو له‌ زۆر جێگه‌ش باسى ئه‌و ڕاستیه‌ى کردووه‌ به‌ نمونه‌ ڕاپه‌ڕینى شارى سلێمانى یان دروست کردنى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان له‌ ساڵى ٢٠٠٧ من به‌ناوى گۆڕانه‌وه‌ بانگه‌وازم ده‌ست پێ کردو کارم له‌سه‌رکرد، واته‌ دووساڵ پێش هه‌ڤاڵانى ڕیفۆرم خواز من به‌ ناوى گۆڕانه‌وه‌ ده‌ستم پێ کرد. به‌ڵام زۆر نیگه‌ران و بێزارم به‌ ڕاده‌یه‌ک بڕوام به‌ هیچ سیاسیه‌ک و حکومڕانێکى کوردستان نه‌ماوه‌، هه‌ر که‌سێک به‌ نمایشى ئه‌سحابه‌ هاته‌ پێشه‌وه‌ چووه‌ پله‌و پۆست له‌و سه‌ره‌وه‌ وه‌ک به‌چکه‌ فرعه‌ون هاتنه‌ ده‌ره‌وه‌ بۆیه‌ زۆر بێ هیوام ئێستا به‌وپه‌ڕى باوه‌ڕمه‌وه‌ چاوه‌ڕوانى هاتنى محمدى مه‌هدى ده‌که‌م و خۆم به‌ شوێن که‌وته‌ى ئه‌و ده‌زانم هه‌موو ژیانم بۆ خۆشه‌ویستى و مرۆڤایه‌تى و سروشت و خه‌ڵک و خاک ته‌رخان کردووه‌ نه‌ک پاره‌و ماڵ، ئه‌گه‌ر محمدى مه‌هدی ش هات خوا بکات ئه‌ویش پێش بانگه‌وازى دادپه‌روه‌رى و یه‌کسانى نه‌چێته‌ باره‌گا حزبیه‌کان و ده‌زگاکانى ئه‌م هه‌رێمه‌ و خوى ئه‌وان وه‌رنه‌گرێ. ‌هاوڵاتی: به‌که‌سێکى توند داده‌نرێیت به‌رامبه‌ر ده‌سه‌لات ئایا ئه‌کرێت هونه‌رمه‌ند لایه‌ندارى بکات یان موڵکى هه‌موو لایه‌ن و کۆمه‌ڵگا بێت؟ ئازاد که‌ریم: من له‌ چوارده‌ ساڵیه‌وه‌ پێشمه‌رگه‌ بووم زیندانى سیاسى بووم له‌ سێداره‌ گه‌ڕاومه‌ته‌وه‌ ڕۆح و ژیانم خستبووه‌ پێناوى ئازادى و عه‌داله‌ت و مافى خه‌ڵک له‌هه‌ر کات و شوێنێک پێویست بکات ده‌بێ بجه‌نگین بۆ ئه‌و باوه‌ڕو دروشمانه‌ى خه‌باتى شاخ و شارمان بۆ کردووه‌ و خوێنمان بۆى ڕژاوه‌و سه‌دان هاوڕێ و هاوسه‌نگه‌رمان شه‌هید بوون و گیانیان به‌خشى به‌رامبه‌ر هه‌ر لایه‌ن و ده‌سه‌ڵاتێک بێت پێویسته‌ هه‌مان هه‌ڵوێستى شاخ و ڕابردوومان هه‌بێت. ‌هاوڵاتی: رۆڵى هونه‌رمه‌ندان له‌ پرسه‌ نیشتیمانى و به‌رگریکردن له‌ ماف و هه‌ژاران چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنى؟ ئازاد که‌ریم: هونه‌رمه‌ندان له‌ کوردستان ناتوانن سه‌ربه‌خۆ بن چونکه‌ کارو مووچه‌ و ژیانیان به‌ستراوه‌ به‌ ده‌زگاکان و ده‌سه‌ڵاته‌کانى ئه‌م هه‌رێمه‌وه‌ بۆیه‌ زۆر زه‌حمه‌ته‌ هونه‌رمه‌ند به‌ زه‌قى بکه‌وێته‌ ململانێى ده‌سه‌ڵات چونکه‌ هه‌موو ده‌رگاکانى لێ داده‌خرێت و ده‌بێته‌ نه‌هامه‌تى بۆ خۆیى و ماڵ و منداڵه‌کانى.  ‌هاوڵاتی: به‌گشتى ده‌بینیت هونه‌رمه‌ندان له‌ به‌رگریکردن له‌ دۆخى ژیانى خه‌ڵک بێده‌نگن پێتوایه‌ ئه‌و بێده‌نگییه‌ بۆچییه‌؟ ئازاد که‌ریم: هۆکاره‌که‌ى ترسه‌ له‌ گۆشه‌ گیرکردنیان له‌لایه‌ن حکومڕانه‌کانه‌وه‌ ده‌یانه‌وێ وه‌ک خه‌مخۆرى بێ ده‌نگ و بێ ده‌سه‌ڵات ده‌ربکه‌ون له‌وه‌ زیاتر هیچ چاره‌یه‌ک شک نابه‌ن بۆیه‌ بێ ده‌نگن ئێمه‌ بۆیه‌ که‌مێک جیاوازین به‌ر له‌وه‌ى هونه‌رمه‌ند بین جه‌نگاوه‌رى دیار بووین بۆیه‌ پێمان کراوه‌. ‌هاوڵاتی: بیرت له‌وه‌ نه‌کردوه‌ته‌وه‌ یاده‌وه‌رییه‌کانت بنوسیته‌وه‌؟ ئازاد که‌ریم: هه‌رگیز بیرم لێ نه‌کردۆته‌وه‌ چونکه‌ مشته‌رى نیه‌ خه‌ڵک باوه‌ڕى به‌هیچ نه‌ماوه‌ به‌ڵام جار جار به‌پێى مناسه‌به‌ شتێک ده‌نوسم و ده‌ڕوات. ‌هاوڵاتی:  ماوه‌یه‌کى زۆر دابڕاوى هۆکارى ئه‌و دابڕانه‌ چییه‌؟ ئازاد که‌ریم: به‌هۆى ململانێى سیاسیه‌وه‌ بوو ئێستا باوه‌ڕم به‌هیچ سیاسیه‌ک نه‌ماوه‌ ده‌مه‌وێ زیاتر خه‌ریکى کارى هونه‌رى و په‌یوه‌ندیه‌ کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانم بم. ‌هاوڵاتی: ئێستا چى به‌رهه‌مێکى تازه‌ت هه‌یه‌؟ ئازاد که‌ریم: سێ به‌رهه‌مم ئاماده‌یه‌ ماوه‌یه‌کى زۆره‌ له‌ڕێگه‌ى کاک جه‌مالى ده‌لاک و نوسینگه‌ى وه‌زیرى ڕۆشنبیرى داواى هاوکارى و پشتگیریم له‌ وه‌زیر کردووه‌ بۆ یه‌که‌م جاریشمه‌ ئه‌ویش ده‌نگى نه‌بوو تا ئه‌و سێ به‌رهه‌مه‌ تۆمار بکه‌م له‌گه‌ڵ برایانم له‌ گروپى مۆزیکى لوڕ.

دیارى  ئەبوبەکر له‌م چه‌ند ڕۆژه‌ی ڕابردوودا له‌ نه‌خۆشخانه‌ی (شار)ی سلێمانی حاڵه‌تێکی مه‌ترسی تۆمارکرا، که‌ یه‌کێک له‌ نه‌خۆشه‌کان ئه‌و به‌کتریایه‌ی که‌ تووشی بووه‌ به‌رگری بۆ زیاد له‌ 15 دژه‌به‌کتریای به‌هێز درووستکردووه‌. دژه‌به‌کتریاکان دەرمانن بەکاردەهێنرێن بۆ ڕێگرتن و چارەسەرکردنی هەوکردنی بەکتریایی، بەڵام ساڵانە ئەم بەکتریایانە بەرگری پەیدا دەکەن بەرامبەر دەرمانەکان و لەناو ناچن. بەرگری دژه‌به‌کتریا یەکێکە لە گەورەترین مەترسیەکان بۆ سەر تەندروستی جیهانی، بەرگری دژه‌به‌کتریا دەبێتە هۆی مانەوەی زیاتر لە نەخۆشخانە، تێچوونی زیاتر بۆ تەندروستی و بەرزبوونەوەی رێژەی مردن. بەرگری دژەبه‌کتریا خێراتر دەبێت لەڕێگای هەڵە بەکارهێنان و زێدە بەکارهێنانی دژه‌به‌کتریا.  بەرگری دژه‌به‌کتریا زانیارییە گرنگەکان •بەرگری دژه‌به‌کتریا یەکێکە لە گەورەترین مەترسیەکان بۆ سەر تەندروستی جیهانی، ئاسایشی خۆراک و گەشەسەندن لەمڕۆدا. •دەکرێت بەرگری دژه‌به‌کتریا کار لە هەر کەسێک بکات، لەهەر تەمەنێک، لەهەر وڵاتێک. •بەرگری دژه‌به‌کتریا بە شێوەیەکی سروشتی ڕوودەدات، بەڵام بەهەڵە بەکارهێنانی دژه‌به‌کتریاکان لە مرۆڤ و ئاژەڵدا کردەکە خێراتر دەکات •ژمارەیەکی گەشە سەندوو لە هەوکردنه‌ به‌کتریاییه‌کانی- وەکو(pneumonia, tuberculosis, gonorrhoea) لەگەڵ (salmonellosis)- چارەسەریان زەحمەتتر دەبێت هەرچەندە کاریگەری ئەو دژه‌به‌کتریایانە کەم دەبێتەوە کە بۆ چارەسەر کردنیان بەکار دەهێنرێت. •بەرگری دژه‌به‌کتریا دەبێتە هۆی مانەوەی زیاتر لە نەخۆشخانە، تێچوی زیاتر بۆ تەندروستی و بەرزبوونەوەی رێژەی مردن پێشەکی دژه‌به‌کتریاکان یان دژه‌به‌کتریاکان (antibiotic) دەرمانن بەکاردەهێنرێن بۆ ڕێگرتن و چارەسەرکردنی هەوکردنی بەکتریایی. بەرگری دژه‌به‌کتریا روودەدات کاتێک بەکتریا سیسته‌می به‌رگری خۆی دەگۆڕێت وەکو وەڵامدانەوەیەک بۆ بەکارهێنانی ئەو دەرمانانە. بەکتریا بەرگری بۆ دژه‌به‌کتریا پەیدادەکەن کاتێک بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر ڕووبه‌ڕووی دژه‌به‌کتریایه‌کی تایبه‌ت ده‌بنه‌وه‌. ئەو بەکتریایانە لەوانەیە مرۆڤ و ئاژەڵ تووشبکەن ، ئەو هەوکردنانەی کە ئەوان دەبنە هۆی زەحمەتتر چارەسەر دەکرێن لەوانەی کە بەهۆی ئەو بەکتریایانە کە هێشتا بەرگری دژه‌به‌کتریایان پەیدا نه‌کردووه‌. بەرگری دژه‌به‌کتریا دەبێتە هۆی مانەوەی زیاتر لە نەخۆشخانە، تێچوی زیاتر بۆ تەندروستی و بەرزبوونەوەی رێژەی مردن. پێویستە جیهان بەخێرایی ئەو شێوەیە بگۆڕێت کە لەڕێیەوە دژه‌به‌کتریا ڕادەسپێرێت یان بەکاری دەهێنێت. تەنانەت ئەگەر دەرمانی نوێش پێبگەیەنرێت، بەبێ گۆڕانی چۆنێتی به‌کارهێنانی ده‌رمانه‌کان، بەرگری دژه‌به‌کتریا وەکو مەترسییەکی گەورە دەمێنێتەوە. پێویسته‌ شێوازی خۆپاراستنمان له‌ هه‌وکردن ته‌نها به‌ به‌کارهێنانی ده‌رمانه‌ دژه‌به‌کتریا‌کان نه‌بێت، به‌ڵکو ده‌بێت شێوازی خۆپاراستنمان بۆ کەم بوونەوەی بڵاوبوونەوەی هەوکردن لەڕێگای کوتان، دەست شۆردن، ئەنجامدانی پەیوەندی سێکسی سەلامەت، لەگەڵ پاکوخاوێنیەکی باشتر بۆ خواردن بگرێتەوە. مەودای گرفتەکە بەرگری دژه‌به‌کتریا خه‌ریکه‌ بەرزدەبێتەوە بۆ ئاستێکی مەترسیدار لە هەموو بەشەکانی جیهان. میکانیزمی نوێ بۆ بەرگریکردن له‌ لایه‌ن به‌کتریاکانه‌وه‌ دژ به‌ ده‌رمانه‌کان دەردەکەون و بڵاودەبنەوە لە سەرتاسەری جیهان، هەڕەشە لە توانای ئێمە دەکەن بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشیە هەوکردنییە باوەکان. لیستێکی گەشەسەندوو لە هەوکردنەکان- وەکو pneumonia, tuberculosis,  ژەهراوی بوونی خوێن، gonorrhoea، لەگەڵ  -foodborne diseases خه‌ریکه‌ زەحمەتتر دەبن چاره‌سه‌ر بکرێن،  له‌م چه‌ند ڕۆژه‌ی ڕابردوودا له‌ نه‌خۆشخانه‌ی (شار)ی سلێمانی حاڵه‌تێکی مه‌ترسی تۆمارکرا، که‌ یه‌کێک له‌ نه‌خۆشه‌کان ئه‌و به‌کتریایه‌ی که‌ تووشی بووه‌ به‌رگری بۆ زیاد له‌ 15 دژه‌به‌کتریای به‌هێز درووستکردووه‌. ئه‌مه‌ش به‌هۆی زۆر مانه‌وه‌ی له‌ نه‌خۆشخانه‌ و زۆر به‌رکه‌وتن به‌ به‌کتریاکانی نێو نه‌خۆشخانه‌که‌ و بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر به‌کارهێنانی دژه‌به‌کتریا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌.  لەو شوێنانەی کە دژه‌به‌کتریاکان دەتوانرێ بکڕدرێ بۆ بەکارهێنانی بۆ مرۆڤ یان ئاژەڵ بەبێ ڕاسپاردنی دکتۆر، سەرهەڵدان و بڵاوبوونەوەی بەرگری دژه‌به‌کتریاهکان خراپتر دەبێت، بەهەمان شێوە، لەو ووڵاتانەی کە ڕێوشوێنی چارەسەرکردنی ستانداردیان نییە، زۆرجار دژه‌به‌کتریاکان بەشێوەیەکی زیاد ڕادەسپێردرێن لەلایەن کارمەندانی تەندروستی و دکتۆرانی ئاژەڵەوە هەروەها بە زیادەڕۆیی بەکاردەهێنرێن لەلایەن خەڵکی. بەبێ کردەی خیرا، ئێمە بەرەو سەردەمی دوای نەمانی دژه‌به‌کتریا دەڕۆین، کە هەوکردنە باوەکان و برینداربوونە سووکەکان دەتوانن جارێکی تر ببن به‌ مه‌ترسی له‌سه‌ر ژیانمان. ڕێگەگرتن و کۆنتڕۆڵکردن بەرگری دژەبه‌کتریا خێراتر دەبێت لەڕێگای هەڵە بەکارهێنان و زێدە بەکارهێنانی دژه‌به‌کتریا. هەروەها لاوازی ڕێگریکردن و کۆنتڕۆڵکردنی هەوکردنەکان، هەنگاوەکان دەتوانرێ بگیرێنەبەر لە هەموو ئاستەکانی کۆمەڵگا بۆ کەمکردنەوەی کاریگەری و سنووردانان بۆ بڵاوبوونەوەی ئه‌م کاره‌ساته‌. تاکەکان بۆ ڕێگەگرتن و کۆنتڕۆڵکردنی بڵاوبوونەوەی بەرگری دژه‌به‌کتریا، تاکەکان دەتوانن: •تەنها ئەوکاتانە دژه‌به‌کتریا بەکاربهێنن کە ڕاسپێردرابێت لەلایەن پیشەگەری تەندرووستی باوەڕپێکراو. •هەرگیز داوای دژه‌به‌کتریا مەکە ئەگەر کارمەندی تەندرووستیت بڵێت تۆ پێویستت پێی نییە. •هەردەم بەدوای ڕێنمایی کارمەندی تەندرووستیت بکەوە لە کاتی بەکارهێنانی دژه‌به‌کتریادا. •هەرگیز دژه‌به‌کتریا به‌سه‌رچووه‌کان بەکار مەهێنە و بەشداری پێ مەکە. •ڕێگە لە هەوکردنەکان و نه‌خۆشییه‌ گواستراوه‌کان  بگرە بە شۆردنی دەستەکانت بەبەردەوامی، ئامادەکردنی خواردن بەپاکوخاوێنی. دوورکەوتنەوە لە بەرکەوتن لەگەل کەسانی نەخۆش، ئەنجامدانی پەیوەندی سێکسی سەلامەتتر، کووتاوەکان بە نوێیی بهێڵه‌ره‌وە. •خواردن ئامادەبکە بە پاکوخاوێنی، لەڕێگای شوێنکەوتنی پێنج ڕینماییەکەی WHO بۆ خۆراکێکی سەلامەت تر(بەپاکی بمێنەوە، خواردنی خاو و کووڵاو جیابکەوە، بەتەواوی بیکوڵێنە، خواردن لە پلەی گەرمی سەلامەت بهێڵەوە، ئاوی سەلامەتتر بەکاربهێنە لەگەڵ کەرەستەی پڕۆسێس نەکراو). پیشەگەری تەندرووستی بۆ ڕێگرتن و کۆنتڕۆلکردنی بڵاوبوونەوەی بەرگری دژه‌به‌کتریا، پیشەگەرانی تەندرووستی دەتوانن: •ڕیگری بکەن لە هەوکردنەکان بە دڵنیابوونەوە لەوەی کە دەستەکان و کەلوپەلەکان و ژینگەکەت خاوێنن. •پێدان و ڕاسپاردنی دژه‌به‌کتریا تەنها لەوکاتانەی کە پێویستن، بەگوێرەی ڕێوشوێنەکانی ئێستا. •ڕاگەیاندنی هەوکردنەکانی بەرگری دژه‌به‌کتریا بۆ تیمەکانی چاودێری. •قسە لەگەڵ نەخۆشەکانت بکە دەربارەی چۆنیەتی وەرگرتنی دژه‌به‌کتریا بە شێوەیەکی درووست. •قسە لەگەڵ نەخۆشەکانت بکە دەربارەی ڕێگرتن لە هەوکردنەکان( بۆ نموونە، کووتان، دەست شۆردن، پەیوەندی سێکسی سەلامەتتر، لەگەڵ داپۆشینی لووت و دەم لەکاتی پژمین).         کەرتی کشتوکاڵ بۆ ڕیگریکردن و کۆنتڕۆلکردنی بڵاوبوونەوەی بەرگری دژه‌به‌کتریا، کەرتی کشتوکاڵی دەتوانێ: •دژه‌به‌کتریا بدرێ بە ئاژەڵ تەنها لەژێر چاودێری پزیشکی ڤێتیرنەری •دژه‌به‌کتریا بەکار نەهێنن بۆ زیادکردنی گەشە یان بۆ ڕیگرتن لە نەخۆشی لە ئاژەڵی تەندرووست •ئاژەڵەکان بکوتن بۆ کەمکردنەوە پێویستی بە دژه‌به‌کتریا و جێگرەوە بۆ دژه‌به‌کتریا بەکاربهێنن لەوکاتەی کە بەردەستە •بەرەو پێشبردن و جێبەجێکردنی کردەوەی باش لە هەموو هەنگاوەکانی بەرهەمهێنان و دەستکاری کردنی خۆراک لە سەرچاوە ئاژەڵی و رووەکیەکان     دواترین پێشکەوتنەکان لەکاتێکدا کە هەندێک دژه‌به‌کتریا لە پەرەپێداندان، هیچیان پێشبینی ئەوەیان بۆناکرێ کە کاریگەربن بەرامبەر مەترسیدارترین ئه‌و بەکتریایانه‌ی بەرگری دژه‌به‌کتریایان بۆ درووست بووه‌. لەگەڵ ئاسانی و بەردەوامی گەشتکردنی خەڵکی لە ئێستادا، بەرگری دژه‌به‌کتریا کێشەیەکی جیهانییە، پێویستی بەهەوڵی هەموو نەتەوەیەک و سێکتەری زۆرە. کاریگەری کاتێک چیدی نەتوانرێ هەوکردنەکان لەڕێگای دژه‌به‌کتریا یەکەمییەکانەوە چارەسەر بکرێ، پێویست دەکات دەرمانی گرانبەهاتر بەکاربهێنرێت، ماوەیەکی درێژتر لە نەخۆشی و چارەسەر، بەزۆری لە نەخۆشخانەکان، نرخی چاودێری تەندرووستی بەرزدەکاتەوە، هەروەها دەبێتە بارگرانی ئابووری لەسەر خێزانەکان و کۆمەڵگا.     بەرگری دژه‌به‌کتریا بەدەستهاتەکانی دەرمانی سەردەمیانە دەخاتە مەترسییەوە. گواستنەوەی ئەندامەکان، چارەسەری کیمیایی و نەشتەرگەرییەکان وەکو لەدایکبوون لەڕێی نەشتەرگەری سکەوە مەترسیدارتر دەبن بەبێ دژه‌به‌کتریای کاریگەر بۆ ڕێگەگرتن و چارەسەرکردنی هەوکردنەکان. وەڵامی WHO چارەسەرکردنی بەرگری دژه‌به‌کتریا کارێکی لەپێشینەیە بۆ WHO. پلانێکی کردەیی بۆ بەرگری دژه‌به‌کتریا وردیلەکان، کەبەرگری دژه‌به‌کتریا دەگرێتەوە، پەسەندکرا لە ئەنجومەنی تەندرووستی جیهانی لەمانگی پێنجی ٢٠١٥. پلانە کردەییە جیهانییەکە ئامانجی دڵنیابوونە لە ڕێگرییکردن و چارەسەرکردنی هەوکردنە نەخۆشییەکان لەڕێگای دەرمانی سەلامەت و کاریگەر «پلانە کردەییە جیهانیەکەی بەرگری دژه‌به‌کتریا وردیلەییەکان» پێنج ئامانجی ستراتیژی هەیە •بەرەو پێشبردنی هۆشیاری و تێگەیشتن لە بەرگرییە دژه‌به‌کتریا وردیلەییەکان. •بەهێزکردنی چاودێری و لێکۆڵینەوە. •کەمکردنەوەی ڕێژەی تووشبوون بەهەوکردن. •چاککردنی بەکارهینانی دەرمانی دژه‌به‌کتریاکان.  •دڵنیابوون لەبەردەوامی وەبەرهێنانى ده‌رمانی نوێ لە وەڵامدانەوەی بەرگری دژه‌به‌کتریا. ڕاگەیاندراوێکی سیاسی پەسەندکرا لەلایەن سەرکردەی ویلایەتەکان لەئەنجوومەنی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان لە نیویۆرک لە مانگی نۆی ٢٠١٦ ئاماژەی بەپابەندبوونی جیهان کرد بۆگرتنەبەری نزیکبوونەوەیەکی فراوان و کۆنتڕۆڵکراو بۆ دەستنیشانکردنی هۆکاری بنەڕەتی بەرگری دژه‌به‌کتریا. WHO پشتگیری ویلایەتە ئەندامەکان دەکات بۆ پەرەپێدانی پلانێکی کردەیی نەتەوەیی لەسەر بەرگری دژه‌به‌کتریا، WHO پێشەنگی کردووە لەچەندەها دەستپێشخەری بۆ دەستنیشانکردنی بەرگری دژه‌به‌کتریا وردیلەییەکان: هەفتەی هۆشداری دژه‌به‌کتریا جیهانی ئەنجامدەدرێ هەموو مانگی یازدەیەک لەساڵی ٢٠١٥ەوە لەگەڵ بابەتی سەرەکی «دژه‌به‌کتریا: بەئاگاییەوە بە کاری بێنە»، هەڵمەتی جیهانی فرە ساڵی قەبارەی چاڵاکییەکانی فراوان کردووە لەماوەی هەفتەیەک لەهەڵمەتەکە. سیستەمی جیهانی چاودێری بەرگری دژه‌به‌کتریا وردیلەییەکان (GLASS) سیستەمی پاڵپشتیکراوی WHO  پشتگیری لێک نزیکبوونەوەیەکی بەستانداردکراو دەکات بۆ کۆکردنەوە و، شیکردنەوە و بەشداری پێکردنی زانیاری پەیوەست بە بەرگری دژه‌به‌کتریا وردیلەییەکان لەسەر ئاستێکی جیهانی بۆ ئاگادار کردنەوەی بڕیاردان، ئاڕاستە کردنی کردەی ناوخۆیی و نێونەتەوەیی و هەرێمی. لێکۆڵینەوەو پەرەپێدانی هاوبەشی جیهانی بۆ دژه‌به‌کتریا (GARDP) جومگەی دەستپێشخەریی WHO و دەرمان بۆ دەسپێشخەری نەخۆشی فەرامۆشکراو(DNDi), GARDP لێکۆڵینەوەو پەرەپێدان هان دەدات لەڕێگای هاوبەشیکردنی گشتی و تایبەتی. لە ٢٠٢٣ هاوبەشییەکە ئامانجی گەیاندن و پەرەپێدانی تاوەکو چوار چارەسەرهەیە، لەڕێگای باشترکردنی ئەو دژە زیندەیانەی کە لە ئێستادا هەیە لەگەڵ خێراترکردنی تۆمارکردنی دەرمانی دژه‌به‌کتریای نوێ گرووپی هەماهەنگی نێوان ئاژانسەکان لەسەر بەرگری دژه‌به‌کتریا وردیلەییەکان (IACG) سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان (IACG)ی دامەزراند بۆ بەرەوپێشبردنی هەماهەنگی لەنێوان ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان هەروەها بۆ دڵنیابوون لەکاریگەری ئەو کردە جیهانییە کە لە دژی ئەو مەترسییە لەسەر ئاسایشی تەندرووستی. (IACG) هاوسەرۆکی دەکرێت لەلایەن جێگری سکرتێری گشتی UN و ڕێکخەری گشتی WHO هەروەها لە نوێنەرانی پەیوەندیدار لە ئاستی باڵای ئاژانسەکانی UN لە خۆ دەگرێت، لەگەڵ ڕیکخراوی نیودەوڵەتی تر و تاکی پسپۆر لەناو سێکتەرە جیاوازەکان. ئه‌وه‌ی پێویسته‌ له‌ کۆتاییدا بیزانین ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌ داهاتوویه‌کی نزیکدا جیهان ڕووبه‌ڕووی مه‌ترسییه‌کی گه‌وره‌ ده‌بێته‌وه‌، مه‌ترسییه‌ک که‌ واده‌کات مرۆڤه‌کان بکه‌ونه‌ ژێر ڕه‌حمی به‌کتریا بچووکه‌کانه‌وه‌. گه‌ر به‌رده‌وامبین له‌سه‌ر ئه‌م به‌ هه‌ڵه‌ به‌کارهێنانه‌مان بۆ ده‌رمانه‌ دژه‌به‌کرتیاییه‌کان، ئه‌وا ده‌بێت چاوه‌ڕوانی مه‌ترسییه‌کی کوشنده‌بین بۆ وه‌چه‌کانی داهاتوو.

لە ئینگلیزیەوە: بڕوا عەلادین فەیلەسوف و کۆمەڵناسی فەرەنسی ژان بودریار، لەم چاوپێکەوتنەدا باس لەوە دەکات لە ئەمریکا، ئەوەی کە گرنگە کردارە، ئیدی گرنگ نیە کە بیرۆکەی کار و کردارەکە باشە یا خراپ. هەروەها دەڵێت هێشتا ئەمریکا زۆر لە ئەوروپا زیندووترە. -لەدوا کتێبتدا بە ناونیشانی (ئەمریکا)، نووسیووتە: (لە ناکاو بۆم دەرکەوت کە هەموو ئەو بابەت و تێمایانەی لە کتێبەکانی پێشوومدا بەردەوام پەردەم لەسەر هەڵماڵیون، زۆر کۆنکرێتی هاتنەوە بەرچاوم)، پرسیار دەربارەی لەدەستدان، ونکردن و بزرکردنی واقیع، بایەخ و گرنگیی وێنە و بوونی بە تێمای سەرەکی و پلە یەک، نەرێنیبوونی کۆگەل / نێگەتڤبوونی جەماوەر، ئەمە جگە لە باسکردنی ئەوەی کە لە کۆمەڵگەی ئەمریکیدا شتێک نیە بە ناوی ئومێدەوە. پرسیارەکە بۆ من ئەوەیە کە داخۆ ئەو شتەی ئومێد بە تۆ دەبەخشێت چیە؟ بودریار: من پێشتریش وتوومە کە ئومێد شتێکی گرنگ و پێویست نیە، ئەمە جگە لەوەی کە هەر خۆیشمان لە سەردەم و قۆناغێکدا دەژین کە خودی ئومێد بیرۆکەیەکی زۆر ڕوون و ئاشکرا نیە. دیارە بێئاگا نیم لەوەی کە لە ئەمریکادا یۆتۆپیاکان زۆر چالاکن، جا بزووتنەوەی سەوز بێت، فێمێنیزم بێت یان ئەو بزاوتانەی تر کە گوایە ئومێدبەخشن و خواستیانە ببنە بزاوتی شۆڕشگێڕانە. بەڵام لە ڕاستی کردەگییانە و ڕاستەقینەی (زێدە-واقیعییانە)[1]ی ئەمریکیدا، ئەم بزووتنەوانە لە گەمەی بڵاوکردنەوە و ریکلامکردن زیاتر نین. لەوانەیە بەشێک نەبن لە دەسەڵاتی فەرمی، بەڵام هەرگیز ڕۆڵێکی سەرەکی لەو پڕۆسەی بانگەشە قەبە و زلەدا دەگێڕن کە ناوی ئەمریکایە. ناڵێم بێبەرین لەوە یان دەستیان تێیدا نیە، بەڵام هەڵوێستێکی زۆر ڕووکەشانەیشیان هەیە بەرامبەری. ئەوان بەردەوام دەبن لە گۆڕان، بزووتنەوە سەرهەڵدەدەن و بزاوت دیارنامێنن و بزر دەبن، لێ لەبەرئەوە نا کە ئایدیاکان باشن یا خراپ، بەڵکو وەک بەڵگەیەک بۆ زیندووبوون، زیندووبوونی ماتەریاڵانەی ئەو واقیعە ئەمریکیەی کە لە گۆڕانێکی بەردەوامدایە. ئا لێرەوەیە کە من پێم وایە کە ناکرێت بە زاراوە سیاسیەکان ئەو چەشنە کێشانە باسبکرێن. من خۆم باوەڕم بە بزووتنەوەی ژینگەدۆستی نیە، بەس ژینگە دەپارێزم. مەرج نیە مرۆڤ بۆئەوەی ژینگە بپارێزێت، ناچاربێت کە باوەڕی بە پاراستنی ژینگە هەبێت، دواییش بڵێت حەزدەکەم ژینگە بپارێزم. لە ئەمریکا، ئەوەی کە گرنگە کردارە، ئیدی گرنگ نیە کە بیرۆکەی کار و کردارەکە باشە یا خراپ. وەک نمونەیەک بۆ گۆڕاندن و ئاڵوگۆڕی وزە، هێشتا هەر ئەمریکا زۆر لە ئەوروپا زیندووترە. - لە کتێبی (ئەمریکا) دا وا باسی کولتوری ئەمریکا دەکەیت کە زۆر بازاڕییە، بەڵام زۆر ئاسان و سادەیشە، کولتورێکە کە ڕۆشنبیرەکانی ناتوانن شیکارییبکەن. ئایا ئەم قسەیە بەو مانایە نایەت کە جۆرێک لە نۆستالژیت هەیە بۆ کولتوری ئەوروپی، بەتایبەتی کولتووری ئەکادیمی؟ بودریار: بەڵێ، هەڵوێستی ئەوروپی زۆر ئاڵۆزە. نمونەی ئەوروپی وا سەیری کولتوری ئەمریکی دەکات کە ڕووکەشیە، هەر بۆیەیشە کە ڕووکەشانە شیکاری دەکات، وەک ئەوەی کە بەتەنها کولتوور یان کولتووری نا-ئەمریکی ڕەسەن بێت. دیارە ئەمە تەنها لە کەموکوڕیی کولتوورییانەدا کورتنابێتەوە، وەک چۆن پێویستیش ناکات بە شێوەیەکی نەرێنیانە لێکبدرێتەوە. دەبێت وشەی سادە / ڕووکەش بخەینە نێوان دوو کەوانەوە، چونکە من خۆم ئەو ڕێچکە زۆر ئاسایی و بازاڕیەم بۆ بینینی ئەمریکا گرتەبەر و پاشتر گۆڕیم و گەشەم پێدا. خۆی ئەم چەشنە نا-کولتوورەیش لە خۆیدا شتێکی ئەرێنیە و نابێت بە چاوی نۆستاڵژیای ئەوروپی لێی بڕوانین. - گەر ڕۆشنبیرانی ئەمریکی نەتوانن لە کولتوورەکەی خۆیان تێبگەن، ئایا ئەمە بەو مانایە دێت کە تۆ لەگەڵ (ئیمبێرتۆ ئیکۆ) دا تەبادێیتەوە کاتێک دەڵێت: دەبێت مامۆستایانی زانکۆ لە ئەمریکا خانەنشین بکرێن؟ ئەی ئە گەر ڕۆشنبیرەکانی نەتوانن، ئایا چۆن دەکرێت خوێندکارانی قۆناغی دواناوەندی تێڕوانینێکی ڕوونیان بۆ کۆمەڵگەکەیان هەبێت؟ بودریار: بەڵێ، دەشێت لەڕێی بەرچاوڕوونیەوە جۆرێک لە ئەگەر بۆ تێگەیشتن هەبێت. بەڵام ڕۆشنبیری ئەمریکی ناتوانێت لە کولتوورەکەی خۆی تێبگات، چونکە خۆی کۆت و دیلی ناو گێتۆیەکی کولتوورییە. شێوازە بەرگریکارانەکەیشی کە خۆی لە لاسایکردنەوەی کولتووری ئەوروپیدا دەبینێتەوە، ڕوونیدەکاتەوە کە بۆچی ئەو کەلێن و جیاوازیە گەورەیە لە نێوان ڕۆشنبیری ئەمریکی و کولتووری ئەمریکیدا هەیە. بەدڵنیایەوە، لاوان خاوەن بەرچاوڕوونیەکی زیندووترن و لەو دۆخە ساختەیەدا ناژین کە رۆشنبیران دەیگوزەرێنن. من خۆم کە ویستم لە دیاردەی (زیادەڕەویکردن لە واقیع) ی ئەمریکیدا بکۆڵمەوە، هاوڕێکانم نەیانوسیت لەگەڵمدا بەشداربن و ڕەتیانکردەوە، هەربۆیە من وەک ئیکۆ ناڵێم دەبێت خانەنشین بکرێن، بەڵکو لە ڕاستیدا خوازیارم کە بیاننێرم بۆ بیابان. - ئەها بەڵێ، بیابان! تۆ دەڵێیت: ((بیابانەکان پێکهاتەی باڵانمان و لە هەر کۆمەڵگەیەک، یا هەر چەشنە سۆزداربوون و سێکسواڵتیەکەوە، دوورن)). هەروەها پێشنیاریش دەکەیت کە ((مرۆڤ دەبێت هەمیشە شتێک وەکو قوربانی بهێنێت بۆ بیابان تا بیکات بە قوربانی: ژن. گەر شتێک هەبێت لە بیاباندا شاراوە، شتێک کە لە جوانیدا هاوشێوە و هاوتای بیابان بێت، بۆچی ئافرەت نەبێت؟)). ئامانجی تۆ لەم قسە جاڕزکەر و بێ پاساوە چیە کە دەبێتە مایەی توڕەکردنی ئەوانی تر؟ ئایا دەرەنجامە ئاساییەکەی ئەوەیە کە لە ناوجەرگەی شاردا قوربانی بە فەیلەسوفێکی پۆستمۆدێرن بدرێت؟ بودریار: ڕەنگە بیرۆکەیەکی باش بێت کە بە ئاشکرا فەیلەسوفێکی پۆستمۆدێرن بکرێتە قوربانی. بێگومان لەو وێنەیەدا کە پێشنیارمکردووە بۆ قوربانیدان بە ئافرەت، بڕێکی دیاریکراو لە تووڕەکردن و جاڕزبوون هەیە، بەڵام وەک خۆم، بەڕاستی زاراوەی (قوربانیدان یا بەقوربانیکردن)، بە شتێکی نەرێنی و نێگەتڤ نابینم. من وا سەیری دەکەم کە پۆزەتڤ و ئەرێنیە. خۆی لە خودی فریودان (seduction) دا جۆرێک لە قوربانیدانی ئاڵوگۆڕکارانە هەیە. بۆ نمونە دەبێت شتێک بمرێت و نەمێنێت، بەڵام مەرج نیە ئەو شتەی کە دەمرێت سڕینەوەی کەسێکی تر بێت لە بووندا، ڕەنگە ئەوە حەزچڵێسی و خۆشەویستی بن کە دەبێت بمرن. قوربانیدان بە ئافرەتێک لە بیاباندا پرۆسەیەکی لۆژیکیە، چونکە مرۆڤ لە بیاباندا شوناسی خۆی لەدەست دەدات. لێرەدا قوربانیدانەکە کردەیەکی باڵانمایە و بەشێکە لە درامای بیابان خۆی. رەنگە کردنی ژنیش بە بابەتی قوربانیدانەکە زیاتر جێی ستایش بێت وەک پێشکەشکردنی قوربانیەک بە بیابان خۆی.  - لەو دواییانەدا لە نیۆرک، پێشانگایەک هەبوو بە ناونیشانی بەرەنگاربوونەوە دژ بە بودریار کە چەندین هونەرمەندی بەناوبانگ بەشدارییان تێدا کردبوو. هەستی تۆ بەرامبەر ئەوە چیە کاتێک دەبینیت نووسینەکانت وایان لێهاتووە کە خەڵکی دژی دەوەستنەوە و وا باسی دەکەن کە ڕەشبینانەن و دەبنە مایەی نائومێدکردنی خەڵکی، جۆرێک لە ئیفلیجبوون و دەستەوسانی پەخشدەکەنەوە، سەرباری ئەوەی کە هیچ نەخشەڕێگایەکیان بۆ ئێمە پێ نیە تا بەرەو پێشەوە بڕۆین؟ بودریار: وەک پێشتریش وتم، هەمیشە لە نووسینەکانمدا ڕەگەزێک هەن کە خەڵکی توڕە و جاڕزدەکەن، ئەمەیش بۆ خۆی جۆرێک لە بەرەنگاربوونەوە توشی ڕۆشنبیر و خوێنەر دەکات هاوشێوەی فۆرمێک لە گەمە. بێگومان کە تۆ خەڵک توڕەبکەیت، دەبێت چاوەڕێی ئەوەیش بکەیت کە توڕەت بکەن و کارادانەوەی نەرێنیان بۆت هەبێت. ئەو پیسیی و خراپەیەیشی کە لە پشت ئەم دیاردەیەوەیە، شتێکی زۆر خۆشە و من خۆم تامەزرۆییم و ئارەزووی دەکەم، چونکە لەوێدا دەردەکەوێت ڕەنگە ناهۆشیارانە، نەرێنینبوونەکەی منیان بۆ گواسترابێتەوە، ئەوەیش شتێکە خۆم چاوەڕوانی بووم. دەتوانم بڵێم لە کاردانەوەدا بۆ ئیشەکانم جۆرە زیادەڕەوییەک لە خودی کاردانەوەدا هەیە[2]، لەو ڕوانگەیەشەوە دەسەلمێت کە من سەرکەوتوو بووم لە کارەکەمدا. - ئەی سەبارەت بە پێگەی ژنان لەم کتێبەتدا چی دەڵێیت، بە شارەزاکانی فریودانیان دەزانیت؟ بودریار: من ناکۆکم بەو ئایدیۆلۆژیا دەمارگیرانەیەی فێنێنیزم کە دەڵێت ژن وەک فریودەر، گوزارشت لە ڕۆڵێکی بێنرخ و سووک دەکات. بە ڕای من، ستراتیژی فریودان بۆ خۆی هێزێکی درەوشاوە و ڕزگارکەری ژنانە کە خۆراک لە لاساییکردنەوەوە، وەردەگرێت. بەداخەوە، لە فێمێنیزمدا هەر شتێک کە شانسی ئەوەی هەبوو مێیینە بێت، بەرگری لێدەکرێت، جا نووسینی مێیینە بێت، شیعر بێت یا هەر چەشنە داهێنانێکی هونەری، کە ئەمەیش وا دەکات ببێتە ئاوێنەیەکی لاسایکردنەوەی نێرسالاریی. بێگومان ئەو لاساییکردنەوەیە نەرێنینە و مایەی خەمباریە. بەلای منەوە، ستراتیژی مێیینە بۆ فریودان بەمانای نامۆبوونی ژنان نایەت وەک ئەوەی کە فێمێنیستەکان باوەڕیان پێیەتی. دەبێت مرۆڤ گەورەتر لە شەڕی نێوان دوو ڕەگەز لەو مەسەلەیە بڕوانێت و لە نامۆبوونی سێکسیی دووربکەوێتەوە. پێویست ناکات ژنان و پیاوان دژایەتی یەکتری بکەن. بە باوەڕی من دەبێت فریوی مێیینە وەک چاکەیەکی پۆزەتڤ و ئەرێنی ببینرێت. ئەوە باشترین ڕێگەیە بۆ مامەڵەکردنی ژن و فریوەکانی. بەڵام بێگومان دیسان مەترسی ئەوە هەیە کە بە خەڵکی بە هەڵە لەم بۆچوونەم تێبگەن. - ئایا بینینی ژن وەک بوونەوەرێکی باڵا، بۆ خۆی دیدیێکی ڕۆمانتیکییانە نیە؟ ئەمە جگە لەوەی کە زۆرێک لە فێمێنیستەکان هەر بەڕاستی ڕەخنەی ئەو کرۆکگەراییە (essentialism) یان کردووە کە تۆ ڕەخنەی دەکەیت. بودریار: گرنگترین شت ئەوەیە کە وەک ژن، ڕەخنە لە ژن بگرین. فریودان نە بە تەنها ستراتیژێکی سێکسییە و نە تاک لایەنانەیشە، بەڵکو لە بنەڕەتدا لەسەر بنەمای هەماهەنگی و ڕێککەوتن درووستبووە. ئەم گەمەیە یاسای خۆی هەیە، گەمەیەکی زۆر جەستەییە و یەکسانیخوازانەیە کە تیایدا هەردوو لایەنەکە زۆر بە قووڵی ڕۆدەچن و چەندەها گرەو و قوماری لەسەرە. تا ڕادەیەک ئایدیۆلۆژیایەکە بە زیانی دیموکراسی دەشکێتەوە. پیاوان لە ئێستادا هەوڵدەدەن ئایدیۆلۆژیایەک بدۆزنەوە کە پێناسەیان بکات، پێیشم وایە کە دەبێت مێیینە دوورتر لە سنوورە بەرتەسکەکانی خۆی بڕوات، واتە دوورتر لەو ڕێگایەی کە لە ئێستادا خۆی تێدا دەبینێتەوە. - ئەی باشە، لەم حاڵەتەدا دەتوانین باس لە خۆشەویستی بکەین؟ بودریار: یاخیبوونێک هەیە، بەڵام بەڕاستی نازانم چۆنە. لەڕاستیدا من  هیچ شتێکی ئەوتۆی وام نیە کە لەبارەی خۆشەویستیەوە بیڵێم.  - مناڵت هەیە؟ هیچ جۆرە گەشبینیەکت پێدەبەخشن؟ بودریار: دووانم هەیە کە تەمەنیان گەورەیە. ڕەنگە من باوکێکی خراپ بم بەوەی کە هیچ ئومێدێکی تایبەتی خۆمم لەسەر هەڵنەچنیوون. ئیتر ئەوە بوو خۆیان ڕێگای خۆیان هەڵبژارد و ئەوەی کە ویستیان، کردیان.  - قوماردەکەیت؟ بودریار: بە ڵێ، لە لاس ڤێگاس. هەندێک جار قومارچییش نیم. - ئەی دەکرێت ئیشەکەی خۆت بە قومار لە قەڵەمبدرێت؟ ئەگەر وا بوو، گرەوەکانت لەسەر چیین؟ بودریار: نازانم گەر بتوانن بە گرەوی کولتووریی ناوی ببەن. بەڵام نابێت گرەو تێکەڵ بە ئەنجامەکان بکەن. گرفتەکە ئەوە نیە کە کارەکە بچووکبکەنەوە، بەڵکو کێشە ئەوەیە کە کارێکە تا تەواو دەبێت، هەر بە چواردەوری خۆیدا دەخولێتەوە[3] (دیارە کارکردن خۆی هیچ گرەوێک ناکات). گرەو وەک ئەوەی من باوەڕم پێیەتی، بریتیە لە جموجۆڵ و زیندووبوونی کارکردنەکە خۆی، تا ڕادەیەک لە یاری پۆکەر دەچێت. بەشێوەیەک لە شێوەکان، گرەوکردن گەمەیەکە دوورتر لە زیادکردن تا ببینیت چ کارتێک لە دەستی ئەوانی تردایە. گرەو ئەوەیە کە ئەوانی تر نیشانی بدەن چییان لە دەستایە. - لە نەشوەی سۆسیالیزم (The Ecstasy of Socialism) دا باس لە سادەگۆیی ناماقوڵانەی ئایدیای سۆسیالیزم دەکەیت. ئایا ئەو دۆخە ڕەنگدانەوەی نائومێدبوونتە لە سیاسەتەکانی پاش ٦٨؟ ئایا هەرگیز لەگەڵ هیچ سیاسیەکدا لەسەر بایەخدان و سەرمەستبوون بە ناماقووڵبوونی کلتووری بەکاربردن، نەبووە بە دەنگەدەنگتان؟ بودریار: لێرەدا گرفتێکی دیاریکراومان هەیە، چونکە نەوەی ٦٨ هەموو کارتەکانیان لە یاریەکەدا بەکارهێنا. ئەوان زۆر سەرسوڕهێنەرانە نکۆڵییان لە کولتوور دەکرد، قوربانییان بە بەها سیاسیەکان دەدا. بێگومان لە دوای پرۆسەی قوربانیدانیشەوە، هەمیشە جۆرێک لە بەتاڵیی دەبینین: بەتاڵییەکی کولتووری. ئەوەی لە ئەمریکادا ئەم بەتاڵیەی پڕکردەوە کولتوور نەبوو، بەڵکو کۆمەڵێک ڕووداو بوون کە توانیان دیمەنە سیاسیەکانی ٦٨ بگۆڕن بە گەمەی ئاگرینی کولتووریی. رادیکالیزمی ٦٨ بوو بە مایەی بڵاوبوونەوەی چەندین ڕووداوی جۆراوجۆر، وەک چۆن ڕادیکالیزمی ئەمریکی بووە مایەی داڕمانی بازار و بۆرسە یا سەرهەڵدانی ئایدز، ڕادیکالیزمێک کە ڕۆشنبیر هیچ شوێن و پلەوپایەیەکی تێیدا نیە. مەبەستم لە ڕۆشنبیرە بە مانا زۆر باوەکەی. ڕادیکالیزمی کولتووری بوو بە مایەی هەندێک ڕووداو و تیایشیدا ڕۆشنبیر پاسڤ و بێلایەن کرا. ڕۆشنبیر هیچ پاشەڕۆژێکی نیە. سەرچاوە:   BAUDRILLARD LIVE : Selected interview، Edited by Mike Gane, London and New York, Routledge 1993.لاپەڕەکانی ١٥٢/١٥٥.

بەهۆی گەرمارۆکانی ئەمریکا بۆسەر ئێران، سەدان ئێرانی روو لە عێراق دەکەن کە لە وڵاتی خۆیان هەڵهاتوون بەهۆی رەوشی خراپی ئابوورییەوە، ئەوەش بۆ گەڕان بەدوای هەلی کاردا لە شارە گەورەکانی عێراق. شاری نەجەف پڕبووە لە سواڵکه‌رانی ئێرانی و ئه‌و دەستگێڕانه‌ی سنووریان بڕیوە بۆئەوەی شمەک بە نرخی داشکاو بفرۆشن، ئەمە لەکاتێکدا کرێکارانی ئێرانیش بە رێژەیەکی زۆر لە شاری هەولێرن و پێشبڕکێ دەکەن لەگەڵ کرێکارانی عێراقی بۆ ئەو کارانەی حه‌قده‌ستیان نزمه‌. حەیدەر کەریم، خاوەن ئوتێلێک لە نەجەف، بە دیارونای وت پێشتر رۆژانه‌ سەدان سەردانکەری ئێرانی ده‌هاتنه‌ شارەکە بۆ گەشت و سەردانی شوێنە ئایینییەکان. وتی بەڵام ئەو ژمارەیەی گەشتیاران زۆر کەمیکردووە، چونکە زۆربەی ئێرانییەکان ئێستا بۆ گوزەران دێن -- نەک بۆ خەرجکردنی پارە لەکاتی سەردانە ئایینییەکاندا. وتیشی «ئەمڕۆ، ئێرانییەکان دەبینین دەرۆزەدەکەن لە شەقامەکانی نەجەف و کەربەلا،» لەکاتێکدا ئەو ژمارە کەمەی گەشتیاران زۆر بە وریاییەوە مامەڵەدەکەن تا زۆر پارە خەرج نەکەن بەهۆی داشکانی به‌های ریاڵی ئیرانییه‌وه»‌. تەلەفزیۆنی سەتەلایتی دیجلەی عێراق لە ئایاردا راپۆرتێکی پەخشکرد لەسەر ئەو چەند ژنە ئێرانییەی لەسەر شەقامەکانی بەغدا ئەنگوستیلەی هەرزان و تەسبیح دەفرۆشن. راپۆرتەکە ژنانی بەتەمەن نیشاندەدات کە بە عەبای ئیرانی و بە زاراوەی فارسی شمەکەکان دەفرۆشن. رەتیانکردەوە لێدوان بدەن بۆ پەیامنێری تەلەفزیۆنەکە و دەموچاویان شاردەوە بۆئەوەی رووبه‌ڕووی لێپرسینه‌وه‌ی یاسایی نەبنه‌وه‌. بەپێی راپۆرتەکە، ئەو ژنانە رووبەڕووی بێڕێزیی عێراقییەکان بوونەتەوە چونکە بەبێ مۆڵەت کاردەکەن و رێگریشن لە دهاتووی کرێکارە گەنجە عێراقییەکانی دەیانەوێت ببنە دەستگێڕ. ئەحمەد خۆشناو بەلێندەری عێراقی، بە دیارونای وت لە هەمانکاتدا سەدان کرێکاری بیناسازیی کوردی ئێران لە شارەکانیان هەڵهاتوون و لە هەولێر نیشتەجێن بۆئەوەی لە بێکاری رزگاریان ببێت بەهۆی رەوشی سەختی ئابورییه‌وه‌ لە وڵاتەکەیان. وتی «زۆربەی کرێکارە ئێرانییەکان کاری سادەی بیناسازی دەکەن و کاری دیکە دەکەن بە پارەیەکی کەمتر لە کرێکارە عێراقییەکان.» هاتنی کرێکارە ئێرانییەکان بۆ عێراق و وڵاتانی دیکە کە ئابورییان بەهێزە دەرئەنجامێکی سروشتیی ئەوفشارە ئابوریەیە که‌ ئێران کەوتۆتە ژێری بەهۆی ئابڵوقەکانەوە، عەبدولهادی راکانی وتی، کە راوێژکاری باڵای رێکخراوی گەشەپێدانی پیشەسازی نەتەوە یەکگرتووەکانە لە عێراق. فشاری ئابووری یەکەمجار کۆچی سەرمایەی مرۆیی لێدەکەوێتەوە بۆ وڵاتانی دراوسێ، دواتر کاریگەرییەکانی زیاددەکات و وڵاتانی دیکە دەگرێتەوە. هەروەها وتی «ئابوری ئێران دەکرێت سوودوەربگرێت لە کۆچی کرێکارەکان کە دراوی بیانی دەنێرنەوە وڵاتەکەیان، ئەوەش سەرچاوەیەکی گرنگە بۆئەوەی بتوانێت تەحەمولی کێشە ئابوریەکان بکات بەڵام بەشێوەیەکی سنووردار». وتیشی «لەهەمانکاتدا ئەم کۆچکردنە دەکرێت په‌ره‌بسێنێت بۆ کۆچکردنی وەبەرهێنان و سەرمایە بۆ دەرەوەی ئێران، «ئەوەش بەشێوەیەکی خراپ کاریگەری لەسەر ئابوری دادەنێت». عودەی بیجائی، سەرۆکی بەشی کۆمەڵناسی لە زانکۆی زیقار، وتی رەوشی نالەباری هاوڵاتیانی ئێرانی وایلێکردوون بگەڕێن بەدوای کاری نوێدا لە عێراق و شوێنانی دیکە. بەدیارونای وت ئەو کرێکارانە «جیاوازی به‌های گۆڕینەوەی دراو دەقۆزنەوە و بە پارەیەکی کەم کاردەکەن، سوود وەردەگرن لە بەئاسان ناردنی پارە بۆ وڵاتەکانیان لەگەڵ سروشتی ئابوری ره‌یعی (به‌رخۆری) له‌ عێراق». وتی «ئەمە دەکرێت کاریگەرییەکی خراپی هەبێت بۆ چینی کرێکاری عێراقی، کە زۆربەیان کرێکارن به‌ موچەی کەم یان ئەو کارانە دەکەن کە شارەزایی کەمیان پێویستە و ناتوانن لەگەڵ کرێکاری بیانی پێشبڕکێ بکەن، کە زۆرتر شارەزاییان هەیە و پارەی کەمتر وەردەگرن». نەجم عەقابی، سەرۆکی بەشی راگەیاندنی وەزارەتی کار و کاروباری کۆمەڵایەتی وتی «وەزارەتەکە کاردەکات بۆ زیادکردنی شارەزایی کرێکارانی عێراق بۆئەوەی بچنە بازاڕە ناوخۆیەکەوه‌ و پێشبڕکێ بکەن بۆ هەلی کار». وتیشی «وەزارەتەکە چەندین بنکەی راهێنانی کاری هەیە کە پابەندن بە راهێنانی کرێکارانی عێراقییه‌وه‌ لەسەر چەندین پیشە و شارەزایی تا بچنە بازاڕه‌ ناوخۆیه‌کانه‌وه‌.» سەرچاوە: دیارونا

سازدانی: شەعبان هەورامانی ئەبوبکر هەڵەدنی ئەندامی سەرکردایەتی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لەم چاوپێکەوتنەی ‌-دا لەشکرکێشی تورکیا بۆ ناوچەکانی خواکوڕک و برادۆست لە باشووری کوردستان ئیدانە دەکات و بە «فەزا‌حەت» ناوی دەبات. ‎هەروەها دەنگدانی هەدەپە بۆ کاندیدی جەهەپە لە هەلبژاردنەکان بە «هەڵەیەکی گەورەناودەبات» چونکە پێیوایە جەهەپە دژایەتی پرسی کورد دەکات لە تورکیا. ئەبوبەکر هەڵەدنی لەم چاوپیکەوتنەدا وەڵامی چەند پرسیارێکی ‌ دەداتەوە تایبەت بە مردنی محەمەد مورسی و هەڵبژاردنی شارەوانیەکانی ئەستەنبول و لەشکرکیشی تورکیا بۆ ناو خاکی هەرێم. ‌هاوڵاتی ‎ڕوداوی مردنی محمد مورسی دەبێتە هۆی ئەوەی ئیسلامیەکان لەناوچەکەدا پێداچونەوە بە سیاسەتەکانیاندا بکەن؟ ‎ ئەبوبەکر هەڵەدنی: ئیسلامیەکان دەبێت پەند وەرگرن لە ئەزمونی حوکمڕانی هەمو شوێنێکی دونیا، ‎چ ئیسلامی بێت یا عەلمانی وەیا هەرهێزێکی تری نیشتیمانی، ئەبێت ئیسلامیەکان هەریەک لەوڵاتی خۆیاندا ڕەنگدانەوەی سروشتی کۆمەڵگای خۆیان بن. هێزی نیشتیمانی بن بۆ کۆمەڵگاکانی خۆیان بۆ گەلەکەی خۆیان سیاسەت بکەن، هەڵقوڵاوی ناوخەڵک بن وەزیاتر مۆرکێکی خۆماڵییان هەبێ. ‌هاوڵاتی ‎له‌ هه‌ڵبژاردنی ئه‌سته‌نبول دوباره‌ ئاکپارتی شکستی هێنا، له‌کاتێکا ئۆردۆگان سه‌ره‌تا له‌ ئه‌ستەنبوله‌وه‌ ئه‌ستێره‌که‌ی ده‌رکه‌وت، چۆن ئه‌مه‌ هه‌ڵده‌نسگێنن؟ ‎ئەبوبەکر هەڵەدنی: بەدڵنیاییەوە شکستی ئاکپارتی لەئەنقەرەو لە ئەستەنبوڵ و پاشەکشەکردنی دەنگەکانی بەرهەمی ئەو سیاسەتەیە لەچەندساڵی ڕابردودا گرتویەتیەبەر،چ بەرامبەر دۆسیەی ئاشتەوایی لە باکوری کوردستان،چ بەرامبەر دۆسیەی ئۆجەلان، دەرکەوت کە ئۆجەلان کاریگەرییەکی گەورەی هەیە، چ بەو سیاسەتانەی بەرامبەر بە گولەنیەکان و لەناو خۆی خۆیا سیادی کرد، ئاکپارتی جۆرێک لە غرورو خۆ بەزلزانین و بێ منەتی و بێ باکی بۆ دروست بوبوو، هەمان ئەو نەغمەیەی کەدەسەڵاتدارانی کوردستانیش هەیانە، بێ باکن لە خەڵک و لە میللەت. ‎بۆیە ئەوە بەرهەمی ئەو بێ باکیە بوو هەرچەندە من پێم وایە لە ڕاستیا سەرکەوتنی جەهەپە هیچ دڵخۆشکەرنیە چونکە بەدرێژای مێژووی ئەم پارتە سەرسەخترین و توندڕەوترین پارت بوە بەرمبەرا بە خواستەکانی گەلی کوردستان لە باکوردا. ئیسلامیەکانی باشوری کوردستان بەخۆیاندا بچنەوە، خیتاب و گوتارەکانیان مۆرکی خۆماڵی پێوە دیاربێت نیشتیمانیانە بێت و لەسەر هەندێ ئایدۆلۆژیا بێنەخوارەوە ‌هاوڵاتی‎ پشتگیرو لاینگیریکردنی کورد لە باکور بۆ ‎جەهەپە چۆن دەبینن؟ ئەبوبەکر هەڵەدنی: بەڕای من ئەوە هەر ئەو پەندە کوردییە کە دەڵێ دوژمنی دوژمنەکەم دۆستمە، ‎تەنها وەکو کاردانەوەیەک وەکو سیاسەتێکی تاکتیکی مەرحەلی قۆناغ بەندی پەنایان بۆ بردووە، بەڵام. لەداهاتودا بۆیان دەردەکەوێت هەڵەیەکی گەورەیانکرد. ‎چونکە لەوکاتەوە کە جەهەپە دروست بووە وەکە حیزبێکی سیاسی دژی خواستەکانی گەلی کوردبوە لەباکور و هەرچی نەهامەتی و نەگبەتیەک بەسەر کوردا هاتووە لەو پارچە ئەزیزەی کوردستانا لەسەر دەستی ئەو شۆڤێنیستە توندڕەوانە بەسەریدا هاتووە. ‌هاوڵاتی ‎ئایا مردنی محمد مورسی و شکستی ئۆردۆغان لە هەفتەیەکدا، بە نسکۆی ئیسلامییەکان هەژمارناکرێت؟ ‎ ئەبوبەکر هەڵەدنی: نەخێر ئەوەی پەیوەندی بە مورسییەوە هەیە ئەوە دیارە مەزڵومیەتیەکە لە چ ئاستێکایە، بەزەبری کودەتاو عەسکەرتاریەت و پشتتێکردنی ئەوروپای درۆزن لەگەڵ دیموکراتیا ئەو ڕویداوە، کە بەرگری لە سیستەمێکی تۆتالیتار کە بەزەبری خوێن. هاتووە، ئینقیلابی بەسەر سندوقەکانی هەڵبژاردن و ئیرادەی خەڵکدا کردووە ‎ئەمە بە پێچەوانەوە ئەبێت ئیسلامیەکان والێبکات گەرموگوڕتریان بکاتەوە، ئەوەش پەیوەندی بە تورکیاوە هەیە ڕاستە پارتێکی ئیسلامی لەسەر کورسی حوکمڕانیە بەڵام. دەبێت لەبیرمان بێت کە ئیمەی ئیسلامی،، هەروەها ئەوەی حکومەت و دەستەڵاتەکان دەهێڵێتەوە عەدالەت و دادپەروەری و ڕێزگرتنە لە شکۆی مرۆڤ و گەل و نەتەوە جیاوازەکان. ‎نەک ئەوەی ئەم. سیستەمە ئیسلامیە یاخود عیلمانییە ئیسلامی بون و عیلمانی بون فریایی کەس ناکەوێت، چەندە ئەو سیستەمانە لە خزمەتابن  عادالەت بەر جەستە ئەکەن و شکۆی مرۆڤ بەرز ڕادەگرن. ‌هاوڵاتی ‎ئایا مردنی محمد مورسی و شکستی ئەردۆغان چ کاریگەرییەکی دەبێت لەسەر حزبەکانی باشوری کوردستان؟ ‎ ئەبوبەکر هەڵەدنی: بەدڵنیاییەوە کایگەریان دەبێت، چونکە تورکیا وڵاتێکی دراوسێی  نزیکە و لەولاشەوە ئیخوانیش وەکو پارتێکی ئیسلامی حەتمەن پارتە ئیسلامیەکان لەهەموو دونیادا ئەزمونەکانیان بەستووە بە ئیجابی کاریگەرییان. لەسەر ئەوانیش هەیە. ‎ئومێدەوارم ببێتە هۆی ئەوەی ئیسلامیەکانی باشوری کوردستانیش بەخۆیاندا بچنەوە، خیتاب و گوتارەکانیان مۆرکی خۆماڵی پێوە دیاربێت نیشتیمانیانە بێت و لەسەر هەندێ ئایدۆلۆژیا بێنەخوارەوەو و دروشمیان و شێوازی کارکردنیان وەڵامدەرەوەی خواستی ئێستای کۆمەڵگاکان بێت، وەڵامدەرەوەی  ئەو کێشەو گرفتانەبێت کە کۆمەڵگا ڕۆژهەڵاتیەکان بەتایبەتی لە باشوری کوردستان ئێمە بەدەستیەوە دەناڵێنین، وتارێکی گشتگیربێت، ئەبێت حزبە ئیسلامیەکان حزبی هەمو خەڵکبن، حزبی جەماوەری و  نیشتیمانی بن و لەسەروی هەموشیەوە بەرگری لێ  بکەن. لە هەموو ئەو دەستکەوتانەی خەڵکی کوردستان و لە خەبات و ماندوبونی سەدەیەکی نەتەوەکەمان. ‎چونکە هەموو ئیسلامیەکانی دونیا هەریەک بۆ گەل و نەتەوەو قەوارەی خۆی ئیش دەکات و خەبات ئەکات، خزمەتی دەکات و ئەبێت ئێمەش بۆ گەل و نەتەوەو قەوارەکەی خۆمان لەپێش هەموو شوێنێکی ترەوە دابنێین، لەپێش هەموو ئایدۆلۆژیایەکەوە دایبنێین. ‌هاوڵاتی ‎ئایا ئێوە وەکو حزبێکی ئیسلامی لەباشوری کوردستان پێتان. باشبوو کورد لە ئەستەنبوڵ دەنگ بەچ لایەنێک بدات؟ بۆچی؟ ‎ ئەبوبەکر هەڵەدنی: من باوەڕم بەسیاسەتی دەستتێوەردان نیە لەکاروباری پارچەکانی تر، ئەوەی کە پارتی و یەکێتی پیادەی دەکەن، ئێمە ئەبێت هاوکاری پارچەکانی تری کوردستان بین، لەلای منەوە ئەبوایە هەدەپە و کورد لەباکوری کوردستان وەسیەت و ڕاسپردەکانی ئۆجەلانیان جێبەجێ بکردایە، بۆ ئەوەی ببوایە بەهەنگاوێکی ئەرێنی بۆ ئەوەی جارێکی تر پرۆسەی ئاشتەوایی لەباکوری کوردستان لەتورکیا بکەوتایەتە سەرپێ، چونکە هەمولایەک بۆیان دەرکەوت کە توندوتیژی و شەڕوخوێن نەک چارەسەرنیە نەک بژاردەیەکی تەندروست نیە بەڵکو ئەوە ماڵوێرانی دێنێتەکایەوە. شکستی ئاکپارتی لەئەنقەرەو لە ئەستەنبوڵ و پاشەکشەکردنی دەنگەکانی بەرهەمی ئەو سیاسەتەیە لەچەندساڵی ڕابردودا گرتویەتیەبەر، چ بەرامبەر دۆسیەی ئاشتەوایی لەباکوری کوردستان، چ بەرامبەر دۆسیەی ئۆجەلان ‌هاوڵاتی ‎ئایا لەشکرکێشییەکانی سوپای تورکیا بۆ ناو خاک و سنورەکانی هەرێمی کوردستان  بۆ ناوچەکانی برادۆست و هەنێک ناوچەی ترچۆن هەڵدەسەنگێنن ؟ ‎ ئەبوبەکر هەڵەدنی:  ئەو لەشکرکێشیانە پێشێلکردنی سەروەری عێراقە بەحوحکمی ئەوەی هەرێمی کوردستان بەشێکە لە عێراق، ڕێزنەگرتنە لە نەریتی دراوسێیەتی و دەستتێوەردانە لەکاروباری ناوخۆی هەرێمێکی ترو وڵاتێکی تر، ڕاوەدونانی چەکدارانی پەکەکە و سنوردارکرنی چالاکیەکانیان هیچ پاساونیە. ‎بەم فەزاحەتە تورکیا لەشکرکێشی بکات بۆسەر هەرێمی کوردستان، بۆیە ئێمە لەگەڵ ئیدانەکرنی ئەو ڕەفتارانەین و ئەمەش لاوازی پێگەی عێراق و پێگەی حکومەتی هەرێمی کوردستانیش ئەگەیەنێ. ‎لەبەرئەوەی تورکیا زۆرترین سودمەندە لەداهاتی هەرێمی کوردستان، بەڵام ڕێز بۆ بچوکترین عورف و نەریتی دراوسێیەتی دانانێت. هۆکاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی حکومەتی ناوەندی و حکومەتی هەرێمی کوردستانیش دامەزراوەیی نین، دەناڵێنن بەدەست گەندەڵییەکی ترسناک و ڕێکخراوەوە. ئابوری ئەم وڵاتە، بڕیاری ئەم وڵاتە لەدەست کۆمەڵێک گروپ و بنەماڵەو حزبی سیاسی گەندەڵدایە. بۆیە بەداخەوە بونەتە لەکەیەک بۆ هەرێمی کوردستانیش و عێراقیش، بۆیە ئەوان. لەپێگەیەکی لاوازەوە مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتێکی هەرێمایەتی گەورەی وەکو تورکیا دەکەن. ئەگەر ئێمە دیموکراسی ڕاستەقینەمان بەرجەستە بکردایە، هاوڵاتیان لەپشتی حکومەتەکانی خۆیانەوە بونایە، عەدالەت و دیموکراسی ڕاستەقینە هەبوایە بەدڵنیاییەوە ئەوکاتە گەلیش قبوڵی نەدەکرد. ‎بەڵام ئەم دوو سۆنگییەی لەنێوان گەل و دەسەڵاتدا هەیە بووەتە عاملێکی لاوازی بۆ پێگەی هەردوو حکومەتی عێراق  حکومەتی هەرێمی کورستان بەرامبەر بەدراوسێکانی.

ئارا ئیبراهیم نه‌جمه‌دین که‌ریم، پارێزگارى پێشووى که‌رکوک بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکانى که‌رکوک لیستێک دروستدەکات به‌ناوى پێکه‌وه‌ژیان کە تورکمان و عه‌ره‌بیش له‌خۆ ده‌گرێت. بڕیاره‌ هه‌فته‌ى ئاینده‌ په‌رله‌مانى عێراق هه‌موارى یاساى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان بکات و دواى ده‌رچواندنى یاساکه‌و په‌سه‌ندکردنى له‌ په‌رله‌ماندا رۆژى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان ئه‌نجام بدات. ئەنجومەنی پارێزگاى که‌رکوک 12 کورسى دەبێت لەگەڵ یه‌ک کورسى کۆتای کریستیانەکان. نه‌جمه‌دین که‌ریم، دواى رووداوه‌کانى 16ى ئۆکتۆبه‌ر پارێزگاى که‌رکوکى به‌جێهێشت و له‌لایه‌ن پارتییه‌وه‌ پارێزگارى لێکراوه‌و چۆته‌ هه‌ولێر، بڕیارە دوای هه‌موارى یاساى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان لیستەکە پێکبێنێت. لەناو ئەو لیستەدا چەند کەسایەتیەک هەن، لەوانە رێبوار تاڵه‌بانى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک به‌وه‌کاله‌ت، هەروەها عیرفان که‌رکوکلى که‌یه‌کێکه‌ له‌ ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک و تورکمانه‌کانه‌. ناوبراو دوای ١٦ ئۆکتۆبەر چوونه‌ هه‌ولێر، له‌گه‌ڵ ئه‌ندامانى پارتى له‌ لیستى برایه‌تى ئه‌نجومه‌نی پاریزگای کەرکوک و لەو کاتەوە نەگەڕاوەتەوە. نه‌جمه‌دین که‌ریم ئێستا به‌ که‌سێکى نزیک له‌ پارتى هه‌ژمار ده‌کرێت و دروستکردنى لیستى (پێکه‌وه‌ژیان)یش به‌وه‌ ده‌زانرێت که‌ پارتى گڵۆپى سه‌وزى بۆ هه‌ڵکردووه‌. که‌سێکى ئاگادار و نزیک له‌و پرۆژه‌ سیاسیه‌ى نه‌جمه‌دین که‌ریم که‌ نه‌یویست ناوى بهێندرێت له‌به‌ر هه‌ستیارى بابه‌ته‌که‌ به‌ ‌هاوڵاتى وت «نه‌جمه‌دین که‌ریم لیستى بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک ده‌بێت و تورکمان و عه‌ره‌بیشى له‌گه‌ڵدایه‌ بێجگه‌ له‌چه‌ندین که‌سایه‌تى کورد». هه‌روه‌ها جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌ نه‌جمه‌دین که‌ریم ده‌ستى کردووه‌ به‌ گفتوگۆ له‌باره‌ى لیسته‌که‌یه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ى خوازیارن له‌گه‌ڵیدا بن و «ته‌نها ڤیتۆى له‌سه‌ر به‌ره‌ى تورکمانى و ئه‌نجومه‌نى سیاسى عه‌ره‌بى له‌ که‌رکوک هه‌یه‌«. هاوڵاتى چه‌ند جارێک په‌یوه‌ندى به‌ نه‌جمه‌دین که‌ریم پارێزگارى پێشووى که‌رکوکه‌وه‌ کرد، به‌ڵام وه‌ڵامى په‌یوه‌ندییه‌کانى ‌نه‌دایه‌وه‌. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى رۆژنامه‌ى ‌هاوڵاتى، نه‌جمه‌دین که‌ریم پارێزگارى پێشووى که‌رکوک گفتوگۆى له‌گه‌ڵ رێبوار تاڵه‌بانى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌ن به‌وه‌کاله‌ت کردووه‌ که‌ له‌سه‌ر یه‌کگرتوو هه‌ژمار ده‌کرێت. هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ عیرفان که‌رکوکلی له‌ نه‌ته‌وه‌ى تورکمان گفتوگۆى کردووه‌و ره‌زامه‌ندى نیشانداوه‌. رێبوار تاڵه‌بانى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک به‌وه‌کاله‌ت که‌ ئێستا له‌هه‌ولێر نیشته‌جێیه‌، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت» تا ئێستا قسه‌م له‌گه‌ڵدا نه‌کراوه‌ له‌وباره‌یه‌وه‌، به‌ڵام دکتۆر نه‌جمه‌دین لیستى هه‌بێت ئه‌و کاته‌ى پێموترا دیراسه‌ى ده‌که‌م و بڕیار ده‌ده‌م له‌سه‌رى». رێبوار تاڵه‌بانى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌« شتێک له‌ به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵکى که‌رکوکدا بێت ئاماده‌م تێیدا به‌شداربم». وته‌بێژى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌ پارێزگاى که‌رکوک ده‌ڵێت ئاساییه‌ نه‌جمه‌دین که‌ریم لیستى بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان هه‌بێت. عه‌دنان که‌رکوکى، وته‌بێژى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌ پارێزگاى که‌رکوک له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت» پرۆسه‌یه‌کى ئازاده‌ هه‌ر که‌س خۆى بتوانێت تۆمار بکات وه‌ک لیست یا وه‌ک تاکه‌ که‌س له‌ کۆمسیۆن که‌س ناتوانێت رێگرى لێ بکات، دکتۆر نه‌جمه‌دین له‌ راگه‌یاندن خوێندومه‌ته‌وه‌ که‌ نه‌جمه‌دین که‌ریم وتویه‌تى لیستم ده‌بێت، دواتر ئاساییه‌ نه‌جمه‌دین که‌ریم وه‌ک هه‌ر که‌سێکى دیکه‌ لیستى ده‌بێت بۆ ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک». هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى پارتى لیستى ده‌بێت، عه‌دنان که‌رکوکى وتى» تا بارودۆخى که‌رکوک ئاسایی نه‌بێته‌وه‌ پارتى بۆچوونى وه‌ک پێشتره‌ به‌شدارى ناکات و له‌گه‌ڵ هیچ هه‌ڵبژاردنێک نین و حوکمى عه‌سکه‌رى و هیچ واتایه‌ک نادات به‌ پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن، زۆربه‌ى لایه‌نه‌کانیش ئه‌و بۆچونه‌یان هه‌یه‌«. وته‌بێژه‌که‌ى پارتى له‌ که‌رکوک ئه‌وه‌شى خسته‌روو ئه‌گه‌ر پێشمه‌رگه‌و سوپاى عێراق له‌ده‌ره‌وه‌ى که‌رکوک بن و پێکه‌وه‌ پارێزگارى لێبکه‌ن، زائیده‌ن پۆلیسى خۆجێى ناوخۆى پارێزگارى له‌ناوخۆى که‌رکوک بکات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا دۆخى سیاسى چاره‌سه‌ر بکرێت و ئه‌نجومه‌نى پارێزگا ته‌فعیل بکرێته‌وه‌و ئه‌و کاته‌ ده‌توانن دیراسه‌ى بکه‌ن و به‌شدارى بکه‌ن وه‌ک پارتى له‌ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوکدا. یه‌کێتى له‌باره‌ى لیسته‌که‌ى نه‌جمه‌دین که‌ریمه‌وه‌ قسه‌ى خۆى هه‌یه‌و پێیانوایه‌ که‌ دۆسیه‌ى یاساییى له‌سه‌ره‌و تا ئه‌وه‌ چاره‌سه‌ر نه‌کات ناتوانێت به‌شدارى بکات و پارتیش تۆمه‌تبار ده‌که‌ن که‌ گڵۆپى سه‌وزیان بۆ هه‌ڵکردووه‌و یارمه‌تیده‌رین له‌و پرسه‌دا. جه‌نگى عیززه‌دین مه‌حمود کارگێرى مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له‌ که‌رکوک و به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌ حزببیه‌کان له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت «نه‌جمه‌دین که‌ریم موفاته‌حه‌ى هه‌ندێ خه‌ڵکى کردووه‌ له‌ که‌رکوک بۆ ئه‌وه‌ى له‌ لیسته‌که‌یدا به‌شداربن بۆ ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک و ته‌نانه‌ت به‌ که‌سێکى رۆشنبیرى وتووه‌ که‌ یه‌کێتیه‌ ببێته‌ سه‌رۆکى لیسته‌که‌ى، به‌ڵام ئه‌و رۆشنبیره‌ ره‌تیکردۆته‌وه‌«. هه‌روه‌ها جه‌نگى باسى ئه‌وه‌شى کرد هه‌ر لیستێک له‌ده‌ره‌وه‌ى یه‌کێتى و پارتى بێت سه‌رکه‌وتوو نابێت وه‌ک کورد له‌ که‌رکوکدا، به‌ڵکو زیان ده‌گه‌یه‌نێت به‌ کورد. ئه‌و کارگێر مه‌ڵبه‌نده‌ى یه‌کێتى له‌که‌رکوک، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌ «پارتى لیستى ده‌بێت بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک، نه‌جمه‌دین که‌ریمیش به‌ جیا لیستیى ده‌بێت بۆ لێدان له‌ده‌نگه‌کانى یه‌کێتى له‌ شاره‌که‌دا بۆ ئه‌وه‌ى دواتر هاوپه‌یمانى له‌گه‌ڵ پارتى بکات و له‌یه‌کێتى تێکبدات، به‌ڵام ناتوانێت سه‌رکه‌وتوو بێت چونکه‌ خه‌ڵکى یه‌کێتى له‌ جیاتى شه‌ڕ ئاشتى هه‌ڵبژارد».   رۆژی (30)ی کانونی دوەمی (2005) یەکەم هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان و لەناویاندا کەرکوک بەپێی یاسای پۆڵ بریمەر حاکمی مەدەنی ئەمەریکا بەڕێوەچو، ژمارەی کورسی ئەنجومەنی سەرجەم پارێزگاکان بێجگە لە بەغدا بە (41) کورسی دیاریکرا، لەوکاتەوە هیچ هەلبژاردنیکی تر لە کەرکوک نەکراوە ئەگەرچی دوو هەڵبژاردنی دیکە لە پاریزگاکانی تری عێراق بەڕێوەچوو لەساڵانی (2009) و (2013). «له‌ماوه‌ى رابردوو له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانى عێراق گفتوگۆمان کردووه‌ بۆ دیاریکردنى کاتى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکانى عێراق و له‌نێویاندا پارێزگاى که‌رکوک». رزگار حه‌مه‌ محێدین، جێگرى سه‌رۆکى کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق بۆ ‌هاوڵاتى وای وت. لەئێستادا حزبەکان بە بایەخەوە لەو هەڵبژاردنە دەڕوانن چونکە دوای ١٤ ساڵ سەنگیان لەو شارە دیاریدەکات. نەجمەدین کەریم کە پێشتر یەکێتی بووە، خۆی ئامادە کردوە دەنگی بەشێک لە یەکێتیەکانیش ببات. یاسین عیززه‌دین، جێگرى به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له‌ که‌رکوک له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت «ده‌بێت مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتى  بڕیار بدات چۆن مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ نه‌جمه‌دین که‌ریم ده‌که‌ن که‌ لیستى هه‌بێت بۆ ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، نه‌جمه‌دین که‌ریم کۆمه‌ڵێک دۆسیه‌ى یاسایى له‌سه‌ره‌ ئه‌گه‌ر بتوانێت ئه‌وانه‌ چاره‌سه‌ر بکات که‌س ناتوانێت رێگرى لێبکات»نه‌جمه‌دین که‌ریم له‌سه‌ر ئاستى تاک و شه‌خس قسه‌ى له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا کردووه‌، به‌ڵام ئه‌گه‌ر کێشه‌ یاساییه‌کانى چاره‌سه‌ر بکات زۆر ئاساییه‌ لیستى هه‌بێت یا خۆى کاندید بکات». یاسین عیزه‌دین جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌ یه‌کێتى و پارتى ده‌بێت به‌یه‌ک لیست بۆ ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک داببه‌زن ئه‌گه‌ر وا نه‌بێت «هه‌موو کورد تووشى نه‌فره‌تى کورد ده‌بین ئه‌مه‌ پرسێکى نیشتمانییه‌«.  جێگرى به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى یه‌کێتى له‌ که‌رکوک وتیشى «نه‌جمه‌دین که‌ریم به‌نیازه‌ لیستى بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک هه‌بێت و ئێستا خه‌ریکى چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌ یاساییه‌کانییه‌تى». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ یه‌کێتى له‌خۆئاماده‌کردندایه‌ بۆ هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى که‌رکوک و بریاره‌ مانگى ئازار یا نیسانى 2020 ئه‌نجام بدرێت «ئه‌گه‌ر پارێزگارى که‌رکوک دیارى بکرێت و خزمه‌تگوزاریی پێشکه‌ش به‌هاوڵاتیان بکات یه‌کێتى زۆرینه‌ى ده‌نگه‌کانى شاره‌که‌ به‌ده‌ست ده‌هێنێت و ده‌توانێت نیوه‌ زائید یه‌ک ببات». نه‌جمه‌دین که‌ریم له‌هه‌ڵبژاردنى 2014ى په‌رله‌مانى عێراقدا له‌سه‌ر لیستى یه‌کێتى نزیکه‌ى 150 هه‌زار ده‌نگى به‌ده‌ستهێناو دواتر نه‌چووه‌ په‌رله‌مانى عێراق و وه‌کو پارێزگارى که‌رکوک مایه‌وه‌و شوان داودى له‌جێگه‌ى نه‌جمه‌دین که‌ریم چووه‌ شوێنه‌که‌ى. به‌رپرسێکى یه‌کێتى له‌ که‌رکوک که‌ نه‌یویست ناوى بهێندرێت، پێیوابوو نه‌جمه‌دین که‌ریم به‌ خه‌یاڵى ئه‌وه‌وه‌ لیست دروست ده‌کات که‌ له‌هه‌ڵبژاردنى 2014، 150 هه‌زار ده‌نگى یه‌کێتییه‌کانى به‌ده‌ستهێناوه‌، به‌ڵام ئێستا دکتۆر نه‌جمه‌دین که‌ریم یه‌کێتی نییه‌ و ناتوانێت کاریگه‌رى له‌سه‌ر خه‌ڵکى مه‌زڵومى که‌رکوک هه‌بێت.

کاکه‌لاو عه‌بدوڵا جۆن بۆڵتن، ڕاوێژکارى ئاسایشى تره‌مپ و مایک پۆمپێیۆ، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ و جینا هاپسڵ به‌ڕێوبه‌رى سى ئاى ئه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ بوون که‌ تۆڵه‌ له‌ ئێران بکرێته‌وه‌ و هێرش بکرێته‌ سه‌ری. دواى خستنه‌خواره‌وه‌ى فڕۆکه‌ بێ فڕۆکه‌وانه‌ى ئه‌مریکا له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه‌ له‌رۆژى پێنجشه‌ممه‌ى ڕابردوو، ئێواره‌ى هه‌مان ڕۆژ ئه‌مریکا ویستى به‌ هێرشى ئاسمانى تۆڵه‌ بکاته‌وه‌ به‌ڵام تره‌مپ له‌دوا ساته‌کاندا هێرشه‌که‌ى هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ که‌ ده‌وترێت چه‌ند هۆکارێکى شاراوه‌ له‌پشت بڕیاره‌که‌ى تره‌مپه‌وه‌ن. به‌پێى راپۆرتێکى ئه‌ى بى سى نیوزى ئه‌مریکى جۆن بۆڵتن، ڕاوێژکارى ئاسایشى تره‌مپ و مایک پۆمپێیۆ، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ و جینا هاپسڵ به‌ڕێوبه‌رى سى ئاى ئه‌ى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ بوون که‌ تۆڵه‌ له‌ ئێران بکرێته‌وه‌ و هێرش بکرێته‌ سه‌ری. دواى کۆبونه‌وه‌یه‌کى چر و پڕ له‌ کۆشکى سپى له‌نێوان دۆناڵد تره‌مپ و به‌رپرسانى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى و سه‌رکرده‌ دیاره‌کانى کۆنگرێس و لیژنه‌ى کاروبارى ده‌ره‌وه‌ له‌ ئه‌نجومه‌نى پیران له‌سه‌ر چۆنیه‌تى وه‌ڵامدانه‌وه‌یان بۆ هێرشه‌که‌ى ئێران، تره‌مپ دوا بڕیارى بۆ هێرشکردنه‌ سه‌ر سێ  پێگه‌ى ئێرانى په‌سه‌ندکرد، به‌ڵام له‌دوا ساته‌کاندا بڕیاره‌که‌ى هه‌ڵوه‌شاندوه‌وه‌ چونکه‌ یه‌کێک له‌ جه‌نه‌ڕاڵه‌کانی، که‌ ناوى نه‌هێنراوه‌، پێى ڕاگه‌یاندووه‌ که‌ ١٥٠ هاوڵاتى ئێرانى ده‌که‌ونه‌ مه‌ترسییه‌وه‌ ئه‌گه‌ر هێرشه‌که‌ ئه‌نجام بدرێت. هه‌رچه‌نده‌ سایتى ڤۆکسى ئه‌مریکى ئه‌م هه‌واڵه‌ به‌ڕووکه‌ش داده‌نێت و هۆکارى تر ده‌خاته‌ روو بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى هێرشه‌که‌. به‌پێى ڕاپۆرتێکى سایته‌که‌، به‌رپرسێکى ئه‌مریکى رایگه‌یاندووه‌ که‌ ئه‌و فڕۆکه‌ جه‌نگیانه‌ى که‌ تواناى خۆدزینه‌وه‌یان هه‌بووه‌ له‌ سیسته‌مى به‌رگرى ئێرانى له‌کاتى ده‌رکردنى بڕیاره‌که‌دا ئاماده‌ نه‌بوون بۆ ئه‌نجامدانى هێرشه‌که‌ به‌ که‌مترین زیان بۆ سه‌ر خه‌ڵکى سڤیل. به‌رپرسێکى دیکه‌ش ده‌ڵێت که‌ تره‌مپ ترساوه‌ له‌وه‌ى هێرشه‌که‌ نرخى نه‌وت دابه‌زێنێت و ئابورى ئه‌مریکا بخاته‌ مه‌ترسییه‌وه‌. دۆناڵد تره‌مپ جگه‌ له‌وه‌ى راوێژ به‌ ڕاوێژکاره‌کانى ده‌کات له‌ کۆشکى سپى، به‌ڵام ته‌که‌ر کارلسن، بێژه‌ى که‌ناڵى فۆکس نیوز له‌م چه‌ند هه‌فته‌ى دواییدا له‌ سه‌روبه‌ندى قووڵبونه‌وه‌ى گرژییه‌کان تره‌مپى ئاگادارکرده‌وه‌ته‌وه‌ له‌ زیانه‌کانى  هه‌ڵگیرسانى جه‌نگ له‌گه‌ڵ ئێران و له‌م هه‌فته‌یه‌شدا به‌نهێنى قسه‌یان له‌گه‌ڵ یه‌کتر کردووه‌ و کارلسن به‌توندى هێرشى کردووه‌ته‌ سه‌ر نه‌یاره‌ سه‌رسه‌خته‌کانى ئێران، له‌وانه‌ جۆن بۆڵتن و به‌ قوڵترکردنه‌وه‌ى گرژییه‌کان به‌ ئه‌نقه‌ست تۆمه‌تبارى کردووه‌.  له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌شدا، جاک کین، به‌رپرسێکى پێشووى سوپا که‌ زۆرجار قسه‌ له‌گه‌ڵ تره‌مپ ده‌کات، به‌ نیۆرک تایمزى راگه‌یاندووه‌ هه‌واڵى به‌ده‌ست گه‌شتووه‌ ئێرانییه‌کان له‌ناوخۆیاندا بێزار و تووڕه‌بوون له‌ یه‌کێک له‌و فه‌رماندانه‌ى که‌ بڕیارى هێرشه‌که‌ى ده‌رکردووه‌ بۆ سه‌ر فڕۆکه‌ بێ فڕۆکه‌وانه‌که‌ و وتوویانه‌ که‌ زیاد له‌ ئاستی خۆى ڕۆشتووه‌.  

هاوڵاتى سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له‌ په‌رله‌مانى کوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت، تا ئه‌م ساته‌ گۆڕان ره‌خنه‌ و تێبینى جددى له‌سه‌ر دۆسییه‌ى نه‌وت و سیاسه‌تى نه‌وت هه‌یه‌، و پێشیوایه‌ بزوتنه‌وه‌که‌ى بۆ خزمه‌تى خه‌ڵک به‌شدارى حکومه‌ت ده‌کات. میدیا فه‌رمى گۆڕان بڵاویکرده‌وه‌ که‌ عه‌لى حه‌مه‌ ساڵح سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان ده‌ڵێت:" دیدى گۆڕان له‌ سه‌ره‌تاى دروستبونیه‌وه‌ تا ئێستا دیدێکى نه‌گۆڕ و جددیه‌ بۆ سیاسه‌تى نه‌وت، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌بێت نه‌وت ببێته‌ ره‌حمه‌تێک بۆ خه‌ڵک، نه‌ک سه‌رچاوه‌یه‌ک بۆ گه‌نده‌ڵى و به‌فیڕۆدانى سامانى نیشتیمانى". عه‌لى حه‌مه‌ساڵح، سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له‌ په‌رله‌مانى کوردستان، دیدى فراکسیۆنى گۆڕانى له‌ په‌رله‌مانى کوردستان سه‌باره‌ت به‌ دۆسیه‌ى نه‌وت و موچه‌و پلانى ئاینده‌ رونده‌کاته‌وه‌و ده‌ڵێت: دیدى گۆڕان له‌ سه‌ره‌تاى دروستبونیه‌وه‌ تا ئێستا دیدێکى نه‌گۆڕ و جددیه‌ بۆ سیاسه‌تى نه‌وت، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌بێت نه‌وت ببێته‌ ره‌حمه‌تێک بۆ خه‌ڵک، نه‌ک سه‌رچاوه‌یه‌ک بۆ دزى و گه‌نده‌ڵى و به‌فیڕۆدانى سامانى نیشتیمانى. تا ئه‌م ساته‌ گۆڕان ره‌خنه‌ و تێبینى جددى له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵیه‌کان و دۆسییه‌ى نه‌وت و سیاسه‌تى نه‌وت هه‌یه‌. وتی: "به‌پێى ئه‌و ئه‌رکانه‌ى بینیومه‌، هه‌ر له‌ رێکخه‌رى ژورى لێکۆڵینه‌وه‌ى ئابورى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان و دواتر په‌رله‌مانتار و ئه‌ندامیه‌تى له‌ لیژنه‌ى دارایى و سامانه‌ سروشتییه‌کان، ره‌نگه‌ زیاتر ئاگادارى سیاسه‌تى نه‌وت و دیدى گۆڕان بم بۆ ئه‌م شێوازه‌ له‌ به‌ڕێوه‌بردنى نه‌وت که‌ تا ئێستا لاى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان جێى ره‌خنه‌یه‌ و هه‌روه‌ها جێى قبوڵکردن نییه‌، باشترین به‌ڵگه‌شم بۆ ئه‌مه‌ ئه‌وه‌یه‌ تا ئه‌و ساته‌ى که‌ گۆڕان له‌ حکومه‌تدا بو وه‌زیرى دارایى لاى گۆڕان بو واژو له‌سه‌ر هیچ کۆنوسێکى ئه‌نجومه‌نى باڵاى هه‌رێمى نه‌وت و غاز نه‌کراوه‌، ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه‌کى رونه‌ که‌ گۆڕان ره‌خنه‌ى جددى له‌م سیاسه‌ته‌ى نه‌وت هه‌یه‌ که‌ پڕیه‌تى له‌ گه‌نده‌ڵى پڕیه‌تى له‌ ناشه‌فافى بوه‌ به‌ هۆکارى ده‌وڵه‌مه‌ندبونى چه‌ندین کۆمپانیاى حیزبى و چه‌ندین کۆمپانیاى سیاسى و چه‌ندین که‌سایه‌تى سیاسى". عه‌لى حه‌مه‌ساڵح ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه‌، له‌ خولى پێشوى په‌رله‌ماندا، وه‌ک په‌رله‌مانتار چه‌ندین سکاڵاى له‌سه‌ر به‌رپرسانى باڵاى هه‌رێمى کوردستان تۆمارکردووه‌ له‌سه‌ر به‌فیڕۆ دان و گه‌نده‌ڵى له‌سه‌ر داهاتى نه‌وت و بێده‌نگ نه‌بون. "نادیارى داهاتى نه‌وت" عه‌لى حه‌مه‌ساڵح ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌کات تا ئه‌م ساته‌ به‌شێکى زۆرى داهاتى نه‌وت نادیاره‌و بۆ ئه‌وه‌ش دوایین راپۆرتى کۆمپانیاى دیلیۆت به‌ نمونه‌ ده‌هێنێته‌وه‌و ده‌ڵێت: ته‌نیا له‌ سێ مانگى کۆتایى ساڵى (2018)دا، (39.949.000) به‌رمیل نه‌وت فرۆشراوه‌، به‌ڵام له‌م پاره‌یه‌ به‌ سێ مانگ ته‌نیا (703) ملیۆن دۆلار پوخته‌ى داهات ماوه‌ته‌وه‌، له‌ کاتێکدا کۆى فرۆشتنى نه‌وت (2,125,000,000) ملیۆن دۆلار بوه‌، واته‌ به‌پێى راپۆرتى دیلۆیت ئێمه‌ بایى (2,125,000,000) دۆلار نه‌وتمان فرۆشتوه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌ى ماوه‌ته‌وه‌ (703,000,000) ملیۆن دۆلاره‌.  هه‌ندێک ژماره‌ش ده‌خاته‌ڕو سه‌باره‌ت به‌ به‌ڕێوه‌بردنى دۆسیه‌ى نه‌وت و ده‌ڵێت: "ئه‌م جۆره‌ به‌ڕێوه‌بردنه‌ لاى ئێمه‌ جێگه‌ى ره‌خنه‌یه‌، به‌جۆرێک ته‌نیا شایسته‌ داراییه‌کانى کۆمپانیاکانى به‌رهه‌مهێنانى نه‌وت (782,000,000) ملیۆن دۆلار بوه‌، له‌ کاتێکدا کۆى ئه‌و داهاته‌ى بۆ موچه‌ ماوه‌ته‌وه‌ (703,000,000) ملیۆن دۆلار بوه‌، واته‌ ئه‌و پاره‌یه‌ى دراوه‌ته‌ کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان (80,000,000) ملیۆن دۆلارى زیاتره‌ له‌ سێ مانگدا له‌ کۆى ئه‌و پاره‌یه‌ى که‌ دراوه‌ بۆ موچه‌ى فه‌رانبه‌ران، ته‌نیا ئه‌و پاره‌یه‌ى دراوه‌ به‌ تورکیا (415,000,000) ملیۆن دۆلاره‌ به‌ڵام کۆى ئه‌و پاره‌یه‌ى ماوه‌ته‌وه‌ بۆ خه‌ڵکى کوردستان (703,000,000) دۆلاره‌". قه‌رزه‌کانى حکومه‌ت و کۆمپانیاى به‌رپرسان له‌ به‌شێکى ترى رونکردنه‌وه‌که‌یدا سه‌باره‌ت به‌ دۆسیه‌ى نه‌وت، ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ ئاماژه‌ى به‌وه‌کردوه‌، قه‌رزێکى زۆر کراوه‌ له‌ رابردودا نازانین له‌ کێ کراوه‌ بۆ کراوه‌ و چى لێهاتوه‌و چۆن ئه‌درێته‌وه‌. هاوکات دو رێگا ئاشکرا ده‌کات که‌ زۆرترین گه‌نده‌ڵى لێوه‌ ده‌کرێت له‌ پرسى نه‌وتداو وتی: "یه‌کێکى دیکه‌ له‌ گه‌نده‌ڵییه‌کانى نه‌وت که‌ هۆکارى ئه‌وه‌یه‌ به‌شێکى زۆرى داهاتى نه‌وت نه‌گه‌ڕێته‌وه‌، کۆمه‌ڵێک به‌رپرسى باڵاى حیزبى و چه‌ندین کۆمپانیایان هه‌یه‌ به‌ ناوى خزمه‌تگوزارى که‌ پێشکه‌ش به‌ کۆمپانیاکانى نه‌وتى ده‌که‌ن. بۆ نمونه‌؛ شه‌قامێکى قیر ئه‌گه‌ر به‌ (100) هه‌زار دۆلار بکرێت ئه‌مان به‌ پێنج هێنده‌ ده‌یکه‌ن، ئۆتۆمبیلێک ئه‌گه‌ر به‌ (1000) دۆلار به‌کرێ بگیرێت ئه‌مان به‌ پێنج هێنده‌ ده‌یکه‌ن، ئه‌مه‌ وایکردوه‌ خه‌رجییه‌کى زۆر بکه‌وێته‌ سه‌ر کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان و له‌ئه‌نجامدا کۆمپانیا نه‌وتییه‌کانیش ئه‌م پاره‌یه‌ له‌ حکومه‌تى هه‌رێم وه‌رده‌گرنه‌وه‌". ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، زۆرترین گه‌نده‌ڵى له‌ دۆسیه‌ى نه‌وتدا به‌م دو رێگه‌یه‌ ده‌کرێت سکیوریتى؛ که‌ هه‌رچى به‌رپرس و منداڵه‌ به‌رپرسه‌ کۆمپانیاى سکیوریتییان هه‌یه‌، کۆمپانیا هه‌یه‌ ته‌نیا له‌ سکیوریتى کێڵگه‌یه‌کى نه‌وتدا مانگانه‌ ملیۆنێک دۆلارى بۆ ده‌مێنێته‌وه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌و به‌ناو خزمه‌تگوزارییانه‌ى کۆمپانیا حیزبییه‌کان به‌ قۆرخکارى پێشکه‌شى کۆمپانیاکانى بوارى نه‌وتى ده‌که‌ن له‌گه‌ڵ هه‌ڵگرتنى پاره‌ى نه‌وت له‌ بانکى ئه‌هلى که‌ له‌ ژێر چاودێریدا نییه‌. رێککه‌وتنه‌که‌ى گۆڕان و سندوقى داهاتى نه‌وت دیدى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بۆ چاره‌سه‌رى ئه‌م پرسه‌ ئه‌وه‌یه‌، که‌ رێککه‌وتنى کردوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى سندوقى داهاتى نه‌وت دروست بکرێت، بۆ ئه‌وه‌ى چاکسازى له‌ بواره‌کانى نه‌وتدا بکرێت، ده‌شڵێت": به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ئێمه‌ چۆن پێشوتر ره‌خنه‌ و تێبینى و سه‌رنجمان هه‌بوه‌ ئێستاش به‌ هه‌مانشێوه‌ ره‌خنه‌ و تێبینى و سه‌رنجمان هه‌یه‌، به‌شداریکردنى گۆڕان له‌ حکومه‌تدا بۆ درێژه‌دان به‌م سیاسه‌ته‌ نییه‌، چونکه‌ له‌ رابردودا له‌ خولى پێشودا ئیمزا له‌سه‌ر هیچ کۆنوسێکى ئه‌نجومه‌نى باڵاى هه‌رێم بۆ نه‌وت و غاز نه‌کراوه‌ به‌ شایه‌تى هه‌مو ئه‌وانه‌ى له‌ کۆبونه‌وه‌کاندا بون. ئێمه‌ و مانان له‌ هاتنى سه‌رۆکى حکومه‌ت و جێگره‌که‌ى له‌سه‌ر سیاسه‌تى نه‌وت قسه‌ى جدى و ره‌خنه‌ى جدیمان هه‌بوه‌. دیدى گۆڕان ئه‌وه‌یه‌ ده‌بێت سندوقى داهاتى نه‌وت، ده‌بێت کۆمۆ و کۆدۆ و هه‌مو ئه‌و دامه‌زراوانه‌ى په‌یوه‌ندى به‌ فرۆشتن و گه‌ڕانه‌وه‌ و هه‌ڵگرتنى داهاتى نه‌وت هه‌یه‌ دروستبکرێت، یه‌کێک له‌ خاڵه‌کانى رێککه‌وتنى گۆڕان بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت دروستکردنى سندوقى داهاته‌کانى نه‌وته‌. دۆسیه‌ى نه‌وت و هه‌رێم و به‌غدا سه‌باره‌ت به‌ پرسى نه‌وت له‌ نێوان هه‌رێم و به‌غدا راده‌ستکردنى نه‌وت له‌ لایه‌ن هه‌رێمه‌وه‌ به‌ به‌غدا، عه‌لى حه‌مه‌ساڵح وتی: ''لاى ئێمه‌ سه‌نته‌ر و خاڵى جه‌وهه‌رى به‌رژه‌وه‌ندى باڵاى خه‌ڵکى هه‌رێمى و موچه‌خۆران و بازاڕى کوردستانه‌. ئێمه‌ له‌ دوا کۆبونه‌وه‌شماندا له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى راسپێردراوى حکومه‌ت، زۆر به‌ رونى وتومانه‌ پێویسته‌ دواى پێکهێنانى حکومه‌ت وه‌فدێکى حکومه‌تى هه‌رێم که‌ بڕیار به‌ده‌ست بن، بڕۆن له‌ به‌غدا له‌سه‌ر ئه‌م دۆسیه‌یه‌ رێکبکه‌ون، پێش رۆیشتنیش بژارده‌کان لێکبدرێنه‌وه‌ که‌ کام بژارده‌ له‌ خزمه‌تى هه‌رێمى کوردستاندایه‌". دیدى گۆڕان ئه‌وه‌یه‌، بژارده‌کان لێکبدرێنه‌وه‌ و چى له‌ به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان بێت ئه‌وه‌ بکرێت، پێشیوایه‌؛ ژماره‌ى هه‌ڵه‌ و زانیارى هه‌ڵه‌ خه‌ڵکى کودستانى توشى ئه‌م دۆخه‌ کرد، بۆ ئه‌وه‌ش نمونه‌یه‌ک ده‌هێنێته‌وه‌ که‌ ساڵى (2014) پێش ئه‌وه‌ى کوردستان سه‌ربه‌خۆ نه‌وتى خۆى بفرۆشێت، وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌کان وتى له‌ (2019)دا داهاتى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان زیاتر ده‌بێت له‌ (15) ملیار دۆلار، بێ پشت به‌ستن به‌ به‌غدا ئێمه‌ زیاتر له‌ به‌غدامان ده‌ستده‌که‌وێت، ئێستا (3) ملیار دۆلاره‌، وتى به‌ بێ نه‌وتى که‌رکوک هه‌رێم خۆى ئه‌توانێت ملیۆنێک به‌رمیل نه‌وت به‌کاربهێنێت، ئێستا (430,000) به‌رمیل نه‌وته‌، که‌واته‌ هه‌مو ئه‌مانه‌ بردینى به‌ هه‌ڵه‌دا. "گۆڕان بۆ به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک چوه‌ته‌ حکومه‌ت" سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان ئه‌وه‌ى خسته‌ڕو، ئه‌وان وه‌ک فراکسیۆنى گۆڕان نوێنه‌رایه‌تى سیاسه‌تى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان ده‌که‌ن له‌ په‌رله‌مان، به‌هیچ شێوه‌یه‌کیش پشتیوانى دزى و گه‌نده‌ڵى ناکه‌ن، وتیشی: "جه‌خت ده‌که‌ینه‌وه‌ که‌ گه‌نده‌ڵى گه‌وره‌ له‌ دۆسیه‌ى نه‌وتدا هه‌یه‌، گۆڕان نه‌چوه‌ته‌ حکومه‌ت بۆ چاوپۆشیکردن له‌ گه‌نده‌ڵى، به‌ڵکو گۆڕان چوه‌ته‌ حکومه‌ت رێککه‌وتنێکى کردوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى یاساى چاکسازى تێپه‌ڕێت له‌ رێگاى وه‌زاره‌تى دارایى و سه‌رۆکایه‌تى حکوه‌ته‌وه‌ جێبه‌جێ بکرێت، بۆ ئه‌وه‌ى سندوقى داهاتى نه‌وت دروست ببێت و مانگانه‌ هه‌م په‌رله‌مانتاران و هه‌م خه‌ڵکى کوردستان بزانن کۆى ئه‌م داهاته‌ هاتۆته‌ ئه‌م سندوقه‌وه‌ چه‌نده‌ و چۆن خه‌جکراوه‌". وتی: "ئه‌مانه‌ جێبه‌جێ بکرێت خزمه‌تێکى گه‌وره‌یه‌ به‌ خه‌ڵکى کوردستان، جێبه‌جێش نه‌کرێت له‌ جاران جددى تر قسه‌مان ده‌بێت له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵى و که‌م و کورتى، ئه‌وه‌ى پێویست بێت له‌ چوارچێوه‌ى خه‌باتى مه‌ده‌نى سیاسه‌تى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان له‌ رابردو و ئێستادا ده‌یکه‌ین".  

کاکەلاو عەبدوڵا ئابوری ئێران هەنگاو دەنێت بەرەو داڕووخان و ئاستی گوزەرانی خەڵک لەوپەڕی خراپیدایە بەڵام بەپێچەەوانەی ئەم ڕاستییەوە دەسەڵاتدارانی ئێران بەردەوام لە هەوڵدان بۆ بچوککردنەوەی ئەو قەیرانە گەورەیەی ڕووبەڕوویبونەتەوە و بەشێکی دەستی خۆیانی تێدایە. هۆکاری سووربوونی حکومەتی ئێران بۆ شاردنەوەی ڕووی ڕاستەقینەی ئابوری وڵاتەکە زۆرن، خۆلادان لە پیشاندانی لاوازی سیاسی و ئابوری بۆ ئەو وڵاتانەی تاران بە نەیاری خۆیی دەزانێت، بەردەوامیدان بە دڵسۆزی میلیشیای رژێمەکە و گروپە تیرۆریستییەکانی و هەروەها خۆلادان لە بەرپرسیاریەتی هەڵگرتنی ئابوری داڕوخاوی ئێستای وڵاتەکە. هەرچەندە هەندێک شیکەرەوەی سیاسیی و سیاسەتمەدار و لێکۆڵەر واشنتۆن بە بەرپرسیار دەزانن بۆ ئابورییە داڕوخاوەکەی ئێران بەڵام هۆکارە جەوهەرییەکان لە پشت قەیرانی ئابوری وڵاتەکە گەندەڵی فراوانی نێو دامەزراوەکان و خراپ بەڕێوبردنی کەرتی ئابوری و خواردنی سامانی گشتی و گواستنەوەی نایاسایی پارەن لە سیستمی بانکیدا و هەروەها بەهەدەردانی سامانی گشتی بۆ بەهێزکردنی میلیشیا و گروپە چەکدارییەکانی لە سەرتاسەری رۆژهەلاتی ناوەراست. گەندەڵی ڕەگی داکوتاوە لە دامەزراوە سیاسی و داراییەکاندا کە بڕبڕەی سەرەکی وڵاتەکەن. بەشێکی بەرچاوی سیستەمی ئابوری و دارایی لەلایەن ئۆفیسی ڕابەڕی باڵا، ئایەتوڵا خامنەیی و سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ئێرانەوە خاوەنداریەتی دەکرێت و کۆنترۆڵ کراوە لەبەرئەوەی ئەوان دواین بڕیار دەدەن لەسەر بابەتە گرنگەکان. سەرۆکی بەناو میانڕەو، حەسەن رۆحانی بە هەموو جۆرێک شکستی هێناوە لە ڕووبەڕووبونەوەی گەندەڵی کە پیشتر بەڵێنی دابوو کۆنترۆڵی بکات. لەراستیدا زۆربەی کەسایەتییە سیاسییەکان بە ئەندامانی ئۆفیسی سەرۆکیشەوە زۆرجار دەستیان لە گەندەڵی وەردەبێت بۆ قازانجی سیاسی و دارایی خۆیان. لەگەڵ ئەوەی کە بەرپرس و دەسەڵاتدارانی حکومەت لە بۆنە جیاوازەکاندا هیوا دەبەخشنە خەڵکی ئێران و بانگەشەی ئەوە دەکەن ئابوری وڵات گەشە دەکات و هەلی کار زیاتر دەبێت، بەڵام لەساڵی ٢٠١٩دا ئابوری وڵاتەکە زیاتر داڕووخانی بەخۆیە بینیوە و دەبینێت. دامەزراوە داراییە نێودەوڵەتییەکان وەکو بانکی نێودەوڵەتی و سندوقی دراوی نیودەوڵەتی بەمدواییانە ئاماژەیان بەوەکردووە کە ڕەشبینن لە هەر گۆڕانکارییەکی پۆزەتیف بە ئاراستەی چاکبوون یان گەشەکردنی ئابووری ئێران. بۆ نمونە، بانکی نێودەوڵەتی، ئێرانی لە پلەکانی خواروو داناوە لە تێکرایی بەرهەمی ناوخۆیی کە تەنها لەپێش وڵاتی نیکاراگوایەوەیە. لە ٢٠١٨ دامەزراوەکە پێشبینی ئەوەی کرد گەشەی ئابوری ئێران ٤.١% گەشە دەکات لە ٢٠١٩ دا بەڵام بە تێپەڕبوونی تەنها مانگێک لەساڵی ٢٠١٩، بانکی جیهانی بەو ڕێژەیەدا چووە و ژمارەکەی بۆ ٣.٦% کەمکردەوە و لە دواین راپۆرتیشدا کە لە سەرەتای ئەم مانگەدا دەرچوو، ژمارەکەی بۆ سالب ٤.٥% دابەزاند. لە پاڵ ئەمەشدا سندوقی دراوی نیودەوڵەتی پێشبینیەکەی بە بەراورد بە پێشبینی بانکی نیودەوڵەتی خراپترە و ئاماژەی بەوە کردووە کە ئێران لە ٢٠١٩دا رووبەڕووی ناقس 6% دەبێتەوە لە گەشەی ئابوریدا. هەرچەندە هەردوو ڕێکخراوەکە هۆکاری سەرەکی ئەم قەیرانەی ئێستای ئێران بۆ سزا قورسەکانی ئەمریکا دەگەڕێننەوە بەڵام گەندەڵی لەناوخۆی وڵاتەکەشدا دەستێکی باڵای هەیە لە داڕووخانەکەدا. خراپ بەکارهێنانی پەیوەندی سیاسی بۆ بەرژەوەندی تایبەتی و خزم خزمێنە  لە ئێراندا زەق و بەربڵاوە و لەم دواییانەشدا لە ئابڕوچوونێکی سیاسیدا دەرکەوت کە هادی رەزاوی، زاوای موحەمەد شەریعەتمەداری، وەزیری کار و کاروباری کۆمەڵایەتی ٢٥ ملیۆن دۆلاری بە قەرزی نایاسایی لە بانکی سەرمایە وەرگرتووە. داواکاری گشتی ئاماژەی بەوە کردووە کە هادی رەزاوی سامانی گشتی بەکارهێناوە لە گەشتەکەیدا بۆ ئەوروپا لەگەڵ سکرتێرە ئافرەتەکەی. هەڵمەتی ئاشکراکردن و دەستگیرکردنی گەندەڵکاران بەردەوام بوونی هەیە و وادیارە ئەم پرۆسەیە ناکۆتا بێت. تەنانەت ئەم هەڵمەتە وەلیوڵا سەیف، بەڕێوبەری پێشووی بانکی ئێرانیشی گرتوەتەوە کە لە ئێستادا لەژێر لێکۆڵینەوەدایە بەتۆمەتی خراپ بەکارهێنانی سیستەمی بانکی ئێران. ئەحمەد عێراقچی، جێگری پێشووی وەلیوڵا سەیف بۆ کاروباری دراوی بیانی ماوەی چەند مانگێکە دەستبەسەرە بەتۆمەتی شکستخواردن لە بەڕێوبردنی یەدەگی دراوی ئێران. ئەحمەد عێراقچی برازای عەباس عێراقچییە، جێگری وەزیری دەروەی ئێران. بەگوێرەی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی سەدای ئیسلاحات، تەنها لەماوەی ساڵی ڕابردوودا سیستەمی دادوەری سەرقاڵی بەڕێوبردنی ٣٢ کەیسی گەندەڵی بوون. زۆربەی فایلی کەیسەکان ئاماژە بە تێوەگلانی چەند کەسانێک دەکەن نزیک لە سیاسییە باڵاکانی وڵاتەکە. دوو لەو کەیسانە برایەکی حەسەن ڕۆحانی و برایەکی ئیسحاق جیهانگیری، جێگری یەکەمی سەرۆکی ئێرانی تێدایە. ژیان و گوزەرانی خەڵکی ئێران تا دێت خراپتر دەبێت و بێکاری سەرتاپای وڵاتەکەی گرتوەتەوە. بەپێی راپۆرتێکی شیکاری سەنتەری گالوپ بۆ چارەسەرکردنی کێشە ئابوریەکان، خەڵکی ئێران، تەنەنات پێش دەرچوونی ئەمریکا لە ڕێککەوتننامەی ئەتۆمی ئێران و دواتر سەپاندنی سزاکان، بێهیوا بوون لە دۆزینەوەی کار و تەنها 7%ی دانیشتوان پێیانوابووە کە دۆزینەوەی کار ئاسانە. هەر بەپێی ڕاپرسییەکە تەنها یەک کەس لە ٦ کەس کاری فول تایمیان هەیە کە دەکاتە 16% و رێژەیەکی کەمە لە وڵاتەکەدا. هەمان ئاستی مەغریب و عێراق و هەرێمەکانی فەلەستینی هەیە و ئەم ڕێژەیە تەنها لە یەمەن بەرزترە کە لە ئێستادا ناوچەی جەنگە. راپرسییەکە ئەوەشی دەرخستووە کە زۆربەی خەڵکی ئێران پلەیەکی خراپیان داوە بە ئاستی گوزەرانی خۆیان و هیوایان کزە بۆ داهاتوو. ٣٤%ی خەڵک پلەی خراپیان داوەتە گوزەرانی خۆیان کە بەسە بۆ ئەوەی بوترێت لە کوێرەوەری و تەنگانەدا دەژین لەبەرامبەردا تەنها 12%ی خەڵک پۆزەتیڤانە پلەیان داوە بە گوزەرانیان و پێشبینیان بۆ بەرەوپێشچوونی ژیانیان کردووە.  کێشەیەکی تر لە وڵاتەکەدا ئەوەیە کە زۆربەی کارمەندەکانی حکومەت لەکاتی خۆیدا مووچە وەرناگرن و بۆ چەند مانگێک موچەکانیان دوادەکەوێت. لەماوەی ڕابردوودا کارمەندە حکومییەکان لە کەرتە جیاوازەکانی حکومەت خۆپیشاندانیان ئەنجامداوە بۆ وەرگرتنی مووچەکانیان لەکاتی خۆیدا بەڵام وەڵام دانەوەیان لەئاستی پێویستدا نەبووە. لەئیستادا80%ی خەڵکی ئێران لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین و کەمترین موچە نیوەی ئاستی هێڵی هەژارییە، بۆ نمونە هێڵی هەژاری بۆ خێزانێکی ٤ کەسی ٢٦٠ دۆلارە و کەمترین موچە ١٧٠ دۆلارە  کە دەبێتە نیوەی هێڵی هەژاری.  ئابوری ئێران زیاتر دادەڕوخێت چ بە هۆکاری دەرەکی بێت وەک سزاکانی ئەمریکا و چ بە هۆکاری ناوخۆیی وەک گەندەڵی و بەهەدەردانی سامانی گشتی. دەسەڵاتدارانی وڵاتەکە تا ئێستا هیچ ئاماژەیەکیان پیشان نەداوە بۆ چارەسەری ڕیشەیی و گۆرانکاری لە سیاسەتە توند و خراپ و گەندەڵکارییەکانی ڕژێمەکە تا هیوایەک بگەڕێتەوە بۆ خەڵک و ئابوری وڵاتەکە بەرگێکی نوێی بەبەردا بێتەوە.

کاکەلاو عەبدوڵا مردنی محەمەد  مورسی کاردانەوەی جیاوازی لێکەوتەوە لە جیهاندا، لایەنگران و ڕێکخراوە جیهانییەکانی مافی مرۆڤ گومانیان هەیە لەسەر بابەتەکە،  مردنەکەی بە کوشتن ناودەبەن و  گرنگی پێنەدانی باری تەندروستی بە هۆکاری سەرەکی مردنەکەی دەزانن. لەکاتی ئامادەبوونی لە دانیشتنی دادگا بە تۆمەتی خیانەت لە نیشتمان، محەمەد مورسی یەکەم سەرۆکی هەڵبژێردراوی شەرعی میسر داوای لێکرا قسە بکات بەڵام لەهۆشخۆی چوو پاشان گیانی لەدەستدا لەڕێگەی گەیاندنی بۆ نەخۆشخانە. دواتریش ڕاگەیەندرا کە جەڵتەی دڵ هۆکاری مردنەکەی بووە. مورسی تەمەن ٦٧ ساڵ، لە ٢٠١٢ بە بردنەوەی 51% دەنگەکان لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بووە سەرۆکی میسر بەڵام ماوەی سەرۆکایەتیەکەی زۆری نەخایاند کاتێک دوای ساڵیک و لە ٢٠١٣ لەلایەن عەبدولفەتاح سیسی، وەزیری بەرگری کابینەکەی مورسیەوە کودەتای بەسەردا کرا و لە هەڵمەتێکی پاکتاوکردندا مورسی و چەندین سەرکردەی ئیخوان موسلیمینی دەستگیرکرد. دوای چەندین دانیشتنی دادگا سزای ٢٠ ساڵ زیندانی و  لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێنرا. مردنی مورسی لەڕۆژی دووشەممە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩، کاردانەوەی جیهانی بەدوای خۆیدا هێنا و حکومەتی میسر بەوە تۆمەتبار دەکرێت کە هۆکاری سەرەکی مردنی مورسییە چونکە لەگەڵ ئەوەی زانیویانە نەخۆشی شەکرە و پەستانی خوێنی لەگەڵدایە، بەڵام ڕێکاری تەندروستیان بۆ نەگرتوەتە بەر و لە دەرمانەکانی بێبەشیان کردووە لەماوەی ٦ ساڵی زیندانیدا. تەنانەت لەو ماوەیەدا زۆرجار لە ژووری تاکەکەسیدا دانراوە و سەردانیکردنی لەلایەن هەموو کەسێکەوە  لێ قەدەغەکراوە و بەدرێژایی ماوەی زیندانیەکەی خانەوادەکەی تەنها  سێ جار سەردانیان کردووە. سارا لی ویتسن، بەڕێوبەری جێبەجێکاری لقی  هیومان رایتس وۆچ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا مردنەکەی مورسی بە ناخۆش بەڵام لەهەمان کاتدا چاوەڕوانکراو وەسف کرد بە گرتنە بەرچاوی ئەوەی حکومەتی میسر نەیهێشتووە بەپێی پێویست گرنگی تەندروستی پێ بدرێت. ویتسن دەربارەی دۆخی مورسی دەڵێت، «ئەوەی ئێمە وەک بەڵگە کۆمانکردووەتەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا ئەو ڕاستییە دەردەخات کە مورسی لە خراپترین دۆخی تەندروستیدا بووە. هەر جارێک لە دادگا ئامادەبوایە، داوای چارەسەری تەندروستی دەکرد.” دەشڵێت، «مورسی بەپێی پێویست دەرمان و خۆراکی پێنەدرابوو. حکومەتی میسر زۆر  باش دەربارەی خراپ بوونی باری تەندروستی مورسیان دەزانی. کێشی لەشی زۆر دابەزیبوو هەروەها چەند جارێکیش لە دادگادا بورابوەوە.” هاوکات محەمەد سودان، ئەندامێکی دیاری ئیخوان موسلیمین لە لەندەن مردنەکەی مورسی بە «کوشتنی ئەنقەست» وەسف کرد و باسی لەوەشکرد کە سەرۆکی پێشووی میسر وەرگرتنی دەرمانی لێ قەدەغەکراوە و زانیاری کەم هەبووە لەبارەی دۆخی تەندروستییەوە و  کەسیش نەیتوانیوە سەردانی بکات. سودان دەشڵێت، «مورسی لەنێو قەفەسێکی شووشەیی دادەنرا {لەکاتی دادگایکردنیدا}. نە کەس دەیبینی و نە کەس گوێی لێدەبوو. ماوەی چەند مانگێک یان نزیکەی ساڵێک سەردانیکردنی نەبوو. پێشتر دەربارەی بەدەست نەگەشتنی دەرمانەکانی گازندەی کردبوو. بۆیە مردنەکەی کوشتنی ئەنقەست بوو. کوشتنێکی لەسەرخۆبوو.” موحەمەد مورسی هەر  لەسەرەتای دادگایکردنی لە ئەیلولی ٢٠١٣ەوە هەڵدەچو و تووڕە دەبوو بۆیە داوەرانی دادگا بڕیاریاندا لەکاتی دادگایکردنیدا بخرێتە نیو قەفەسێکی شوشەی کپکراو بۆ ئەوەی بتوانن مایکرۆفۆنەکەی بکوژێننەوە هەرکاتێک بیانەوێت. لە ٢٠١٧دا پارچە دەنگییەکی مورسی لە یەکێک لە دانیشتنەکانی دادگادا  دزەیپێکرا لەکاتێکدا ناڕازییە لە بارودۆخی و دەڵێت بە تەواوی دابڕاوە لە دادگا چونکە ناتوانێت تیمی پارێزەرانی خۆی ببینێت و گوێی لێیان بێت هەروەها چاوەکانی ئازاریان پێدەگات بە گڵۆپی ناو قەفەسەکە. لەپارچە دەنگییەکەدا دەڵێت، «من نازانم لەکوێم ، ئێرە پۆڵا لەدوای پۆڵایە و شووشە لە دوای شووشەیە. رەنگدانەوەی وێنەی خۆم گێژم دەکات لێرە.” لەدوای بڵاوبونەوەی هەواڵی مردنەکەیەوە، داوادەکرێت تیمێکی لێکۆڵینەوە سازبکرێت بۆ ئەوەی هۆکاری دروستی مردنەکەی بزانرێت. حزبی ئازادی و دادپەروەری سەر بە ئیخوان موسلیمین لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند کە بەرپرسانی میسر بەرپرسیارن لە مردنە ئەنقەست و لەسەرخۆکەی مورسی. لە بەیاننامەکەدا هاتووە، «بەرپرسانی میسر مورسیان خستوەتە زیندانی تاکەکەسییەوە و دەرمانیان لێ بڕیوە و خواردنی پیس و بۆگەنیان داوەتێ. بێبەشیان کردووە لە سەرەتایترین مافەکانی.” ئیخوان موسلیمینش حکومەتی میسری بە کوشتنی مورسی تاوانبارکرد و داوای لێکۆڵینەوەیەکی نێودەوڵەتی کرد بۆ هۆکاری مردنەکەی. ئیخوان موسلیمین رایگەیاند، «کوشتنی یەکەم سەرۆکی دیموکراسی میسر سەرپێچیکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکانە و نابێت چاوپۆشی لێ بکرێت.” هاوکات ڕێکخراوی ئەمنستی ئینتەرناشناڵ بۆ بەرگریکردنی مافەکانی مرۆڤ داوای بەپەلەی لە بەرپرسانی میسر کرد لێکۆڵینەوە لە مردنەکەی مورسی بکەن، لێکۆڵینەوەیەکی گشتگیر و ڕۆشن کە بەوردی لە زیندانی تاکەکەسی و دابڕانی لە جیهان بکۆڵێتەوە لەگەڵ وردبونەوە لە دۆخی تەدروستی و گرنگیدان پێی هەروەها لێکۆڵینەوە بکرێت لە هەر کەسێک کە بەرپرسیارە بۆ مردنەکەی. هەرچەندە ساڵێک لەمەوبەر پانێڵی پێداچوونەوەی دەستەبەسەرکردن، کە پانێلێکی پەرلەمانتارانی بەریتانیایە، لە ڕاپۆرتێکدا هۆشداری ئەوەیدا کە کەمی چارەسەری تەندروستی ڕەنگە ببێتە هۆی مردنی پێشوەختەی مورسی، بەڵام بەرپرسانی حکومەت پشتگوێیان خست. هەر دوای مردنی مورسیش، کریسپن بلەنت، بەرپرسی پانێلەکە لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند مردنەکەی گوزارشتە لە کەمتەرخەمی بەرپرسانی میسر و نەگونجانی لەگەڵ  یاسا نێودەوڵەتییەکان. بلەنت وتیشی «حکومەتی میسر ئەرکی سەرشانییەتی ڕوونکردنەوە بدات لەسەر مردنە نەخوازراوەکەی مورسی. ئێمە هەموو ئەوانە بە تاوانبار دەزانین کە دەستیان هەبوو لە ئەشکەنجانیدا جا ئاخۆ ئەنجامدەرانی ڕاستەوخۆ بن یاخود لێپرسراوان و ئەوانەی ئەم کردەوانە پەسەند دەکەن. لەئێستادا باشترین هەنگاو  ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەیەکی نیودەوڵەتی سەربەخۆیە لەسەر مردنەکەی.” محەمەد مورسی پێش ئەوەی لەهۆشخۆی بچێت لە دادگا، دووپاتیکردوەتەوە کە ئەو سەرۆکی شەرعی میسرە و داوای دروستکردنی ئەنجومەنێکی سەربەخۆ و  تایبەتی کردووە بۆ دادگایکردنی. هەروەها داواشی لە دادوەرانی دادگا کردووە کۆبونەوەیەکی داخراوی بۆ ڕیکبخرێت بۆ درکاندنی هەندێک نهێنی کە تەنانەت بە تیمی پارێزەرانی خۆشی نەوتووە، چونکە ئەو زانیاریانەی بە مەترسی بۆسەر ئاسایشی نیشتیمانی میسر ناو بردوە، بەڵام داواکەی ڕەتکراوەتەوە. محەمەد مورسی لە بەرەبەیانی ١8ی حوزەیرانی ٢٠١٩ لە ڕێوشوێنێکی ئەمنی تونددا لە یەکێک لە گۆڕستانەکانی شاری قاهیرەی پایتەخت نێژرا بەئامادەبوونی خانەوادەکەی و دوور لەچاوی میدیاکاران.

‌ دیمه‌ن ئیسماعیل ئازاد بۆ گەڕانەوەی خۆشه‌ویسته‌که‌ى دوای جیابونه‌وه‌یان، چەندین جار سه‌ردانى فاڵچی و جادووگەرەکانی کرد، له‌ماوه‌ى دو ساڵدا برى نۆ هەزار و هەشتسەد دۆلاری بەبه‌نوشته‌ داوه‌. کە دەکات نزیکەی یەک دەفتەر دۆلار، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وەی له‌ده‌ستیدا ئیشه‌که‌ى بۆجێبه‌جێ نه‌کرا. ئازاد، ته‌مه‌ن 25 سال، پیشه‌ى پێشمه‌رگه‌یه‌، گه‌نجێکى دانیشتوى گەرمیانە، له‌باره‌ى سه‌ردانیکردنى بۆئه‌و شوێنانه‌ بۆ هاوڵاتی وتى "خۆشه‌ویسته‌که‌م لێم جیابویه‌وه‌، هاورێیه‌کم پێى وتم سه‌ردانى جادوگه‌ره‌کان بکه‌م بۆگه‌رانه‌وه‌ى خۆشه‌ویسته‌که‌م". لەگەڵ ئەوەشدا ئازاد بە دەستی بەتاڵ دەرچوو هیچی بۆ نەکرا، هەم پارەکەشی چوو هەم خۆشەیستەکەی.  ئازاد بەردەوام بوو،  وتى "نوشته‌م کردو هێنامه‌وه‌ له‌ژێر خۆل دا شاردمه‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ چاوه‌ڕوان بوم گۆرانکاریه‌ک روبدات به‌ڵام بێسود بوو" ئازاد هه‌رجاره‌و دوعایه‌کی ده‌کرد و ٦٠٠ دۆلاری داوە بە جادووگەرو فالچیەکان، لەوێ پێیان وتووە ئەگەر کارەکە سەری گرت دەبێت ئەوەندەی تر بدات. ئەگەرچی رۆشیتن بۆلای جادوگەرو فاڵچیەکان شتێکی تازە نیەو لە چەند دەیەی رابردوودا خەلکانیک بروایان وابووە دەتوانن لەو رێگەیەوە خەوەناکانیان بەدەست بێنین و کاریان بۆ ئاسان بکەن، بەلام لەگەڵ کرانەوەی پێشکەوتنی زیاتری کۆمەڵگا ئەم دیارردەیە کۆتایی پێنەهاتوە، هێشتا خەڵکانێک هەن بروایان بەو کارانە هەیە تا ئەوکاتەی هەست دەکەن کە قۆلیان براوە. ئەوانەی زیاتر سەردانی فالچی و جادوگەرەکان دەکەن بە  مەبەستی فاڵگرتنەوە یان نووشتە، زیاتر ئەو گەنجانەن لە کوڕ و لە کچ، کە کیشەی سۆزداییان هەیە. سارا، ته‌مه‌ن 30 سال، ئافره‌تێکى دانیشتوى که‌لاره‌، پیشه‌ى فه‌رمانبه‌ره‌ نمونه‌ى یه‌کێکه‌ له‌و ژنانه‌ى نوشته‌ى کردوه‌، ئەو بۆ ‌هاولآتى وتى "به‌هۆى نه‌گونجانم له‌ گه‌ل مێرده‌که‌م لێى جیابومه‌وه‌، ناره‌حه‌تى و نه‌هامه‌تى زۆرم دی، بریارم دا نوشته‌ بکه‌م بۆئه‌وه‌ى شه‌نسى دوه‌م بکرم".  سارا سه‌ردانى یه‌کێک له‌ فالچیه‌کانى که‌لارى کرد به‌بره‌ پاره‌یه‌ک نوشتەیەکی بۆ کرا. سارا وتی "دوجار نوشته‌م کرد، جارێک 120 هه‌زارم دا جارى دوه‌م 500 هه‌زار، سارا نه‌ک پاره‌که‌ى له‌ده‌ست دا، به‌ڵکو ئیشه‌که‌شى سه‌رى نه‌گرت، ئەو لەو ماوەیەدا به‌رده‌وام له‌ژێر فشارى ده‌رونیدا بووە، که‌ ئیشه‌که‌ى ئاخۆ سه‌رده‌گرێت؟ ئه‌و ژنه‌ سه‌باره‌ت به‌سه‌ردانیکردنى وتى "ساحیره‌که‌ یان داواى وێنه‌ى ئه‌و که‌سه‌ت لێ دەکات، یان پارچه‌ قوماشێکى که‌سه‌که‌، یاخود داواى مه‌ڕێک دەکەن کە به‌ خوێنه‌که‌ى له‌سه‌ر وه‌ره‌قه‌یەک نووشتەکە دەنوسن".  کاتێک سارا ئەمەی کردوە پییان وتتوە کە دوعاکه‌ له‌ ناو خۆڵ دا بشاریته‌وه‌ یان به‌به‌کارهێنانى ده‌رزیه‌ک به‌خۆیه‌وه‌ هەڵیواسێ. فاڵچی و جادوگەرەکان بە کڕیارەکانیان دەلێن کە ئەو نوشتەیە، ته‌نیا بۆ خۆشه‌ویست بون و هۆگربوون لاى که‌سى به‌رامبه‌ر ناکەن، بەڵکو دەشتوانن بۆ رقلێبونەوەش بیکەن، هەربۆیە هەندیک لەوانەی کشێەی کۆمەڵایەتیانەی هەیەو دەکەونە ژیر کاری قسەی فالچی و جادوگەرەکانەوە بۆ هەڵشرشتنی رقی خۆیان بەسەر ئەو کەسەی کە کیشەیان لەگەڵ هەیە، پەنا بۆ ئەم کارە دەبەن. سارا وتی "هه‌ندێک جار دژى که‌سێک به‌کارده‌هێنرێت بۆ تێکدانى ژیانى تایبه‌تى که‌سێک".  ئامینه‌ ژنێکى ته‌مه‌ن 50 ساڵە که‌ مال و سامانێکى زۆرى هه‌یه‌ وه‌کو خۆى ده‌لێت هه‌ر نوشته‌یه‌ک کردویەتی له‌ دوو هەزار دۆلار که‌متر نه‌بوه‌.  ئامینه‌ وتی "بۆجیابونه‌وه‌ى براکه‌م له‌براژنم نوشته‌م کردوه‌، هه‌ندێ جار ده‌فته‌رێکم به‌ نوشته‌ داوه‌، به‌لام براژنم به‌ ئیشه‌که‌ى زانیوه‌ نوشته‌ى لە دژم کردوەو کردوه‌ به‌تالى کردۆته‌وه‌". ئامینه‌ نه‌یشارده‌وه‌ بۆتێکدانى ژیانى زۆر که‌سێکى تر چه‌ندین نوشته‌ی به‌ نرخێکى زۆر گران کردوه‌ "گرنگ کاره‌که‌م سه‌ر بگرێت پاره‌ هیچ گرنگ نه‌بوه‌ به‌ لامه‌وه‌".  ئه‌و که‌سانه‌ى بونه‌ته‌ قوربانى ده‌ستى ئه‌م نوشته‌یه‌ به‌ده‌ست چه‌ندین کێشه‌و گرفت ده‌نالێنن، بەتایبەتی کاتێک شتەکە ئاشکرا دەبێت کیشەکە گەورەتر دەبێت.  ئاڤان ته‌مه‌ن24 سال، دانیشتوى که‌لاره‌، ژنى ماله‌وه‌یه‌ دەلێت له‌لایه‌ن خزمێکى نزیکى نوشته‌ى لێکراوه‌، به‌ده‌م گریانه‌وه‌ بۆ ‌هاوڵاتی وتی"ماوه‌ى 7 ساڵه‌ هاوسه‌رگیریم کردوه‌، به‌رده‌وام کێشه‌م هه‌بوه‌ له‌گه‌ل مێرده‌که‌م، هه‌میشه‌ دلم ته‌نگه‌". وتی "کچێک داواى خۆشه‌ویستى له‌مێرده‌که‌م کردوه‌، گومان ده‌که‌م ئه‌و منى له‌پێش چاو مێرده‌که‌م خستبێت". له‌ روى ئاینیشه‌وه‌ سه‌ردانى ساحیرو فالچیکردن رێگه‌ پێنه‌دراوه‌، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا خەڵکانیک وەکو دوا هیوایەک پەنای بۆ دەبەن ئەگەرچی هیچیشیان دەست ناکەوێت. ئه‌حمه‌د وه‌رتى، مامۆستاى ئاینیه‌ بۆ ‌هاولآتى وتی "ئه‌و که‌سانه‌ى سه‌ردانى ساحیره‌کان ده‌که‌ن 40 رۆژ روژ و نوێژیان قبول نیه‌".  وتیشی "ته‌نیا ئه‌و دوعا رێگه‌پێدراوه‌ ئەویش تەنها ئەبی خۆت بۆخۆتى بکه‌ى نه‌ک له‌ رێگه‌ى ساحیرو مه‌لاو فالچیه‌کانه‌وه‌ بکرێت". وتیشی "ئه‌و کاره‌ى ساحیره‌کان ده‌یکه‌ن فریودانى خه‌لک و تێکدانى ژیانى خه‌لکه‌". لە چەند مانگی رابردوودا هەریەکە لە بەریوەبەرایەتیەکانی پۆلیسی گەرمیان و سلێمانی دژی ئەو فاڵچی و جادوگەرانە بریاری قورسیاه دەکرد. پۆلیسی سلیامنی لە نوسراوێکدا داوای لە هاولاتیان کرد کە هه‌ر جێگایه‌ک گومانى ئه‌و کارانه‌ى لێبکرێت با هاوڵاتیان ئاگاداریان بکەنەوە. عەلى جه‌مال، وته‌بێژى پۆلیسى گه‌رمیان، بۆ ‌هاولآتى وتى "تاوه‌ک و ئێستا یه‌ک سکالا هاتۆته‌ لامان بۆ داخستنى شوێنى فالچى و ساحیره‌کان". وته‌بێژه‌که‌ى پۆلیسى گه‌رمیان، ئاگادارى خه‌لک ده‌کاته‌وه‌ له‌هه‌ر جێگایه‌ک گومان هه‌بێت به‌ئاگاداکردنه‌وه‌ى ده‌زگاکانى پۆلیس شوێنه‌که‌ داده‌خرێت. جگە لە روە یاسایی و ئاینیەکەی کە رێگەپینەدراوە، هاوکات پسپۆرانی دەروونی دەلین نوشتەو جادو هیچ بنەمایەکی زانستی نەو تەنها بۆ هەڵخەلەتاندنی خەلکانی ساویلکەیە.  سامان سیوه‌یلی پسپۆڕی ده‌رونى بۆ ‌هاولآتى وتى "ئه‌و که‌سانه‌ى په‌نا بۆئه‌و حاله‌ته‌ ده‌به‌ن له‌ ته‌نگه‌ژه‌یه‌کى توند ده‌ژین و هاوسه‌نگى ده‌رونیان له‌ده‌ست ده‌ده‌ن، هیچ واقیعیه‌ک ناگۆرێت بۆ ئه‌وه‌ى به‌ ئامانجه‌که‌ى بگات هه‌روه‌ها پاره‌که‌شى له‌ده‌ست ده‌دات" وتیشی "کەسەکە دواى ئه‌وه‌ش زیاتر هه‌ست به‌ روخان ده‌کات، به‌هۆى نه‌گه‌شتن به‌و ئامانجه‌ى که‌سه‌که‌ ده‌یه‌ویست، بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌م کێشانه‌ش پێویسته‌ خه‌لک هۆشیار بکرێته‌وه‌و دامو ده‌زگاکانى حکومه‌ت به‌م کاره‌ هه‌ستن هه‌ر جێگایه‌ک ئه‌م کارانه‌ى تێدا ده‌کرێت دابخرێت". ئەگەرچی جادوگەرو فالجیەکان نەیانتوانی خۆشەویستیەکەی ئازاد بگەڕیننەوە، بەلام تووشی حاڵەتێکی دەرنیشیان کردوە، دوای بەفیرۆدانی پارەیەکی زۆریشی. ئازاد هه‌رکاتێک نوشته‌که‌ى سه‌رى نه‌ده‌گرت، جادوگەرو فاڵچیەکانی دەگۆڕی و ده‌رۆشت بۆلاى جادوگه‌رێکى تر، بەلام وەکو خۆی وتی "هه‌ر جاره‌و یه‌کێکیان به‌ قسه‌ هه‌ڵیان دەخەڵەتاندم".

شاناز حه‌سه‌ن یۆگا وشه‌یه‌کى سانسکرێتیه‌ به‌ماناى یه‌کبون دێت، پێکدێت له‌ کۆمه‌ڵه‌ ڕاهێنانێکى جه‌سته‌یى و ده‌رونى و زهنى بۆ گه‌شه‌کردنى روح که‌ له‌ هندستانه‌وه‌ بڵاوبۆته‌وه‌ مێژووه‌که‌ى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ5000ساڵ له‌مه‌وپێش له‌گه‌ڵ بونى هه‌زاره‌ها ئاین له‌ هندستان، به‌ڵام یۆگا په‌یوه‌ندى به‌ هیچ ئاینێک نیه‌، وه‌ هه‌موو که‌سێک خاوه‌نى هه‌ر دینێک بێت ده‌توانێت یۆگا بکات.  هیوا عه‌بدوڵڵا، مامۆستای یۆگایه‌، له‌ سه‌نته‌رى هه‌ژان بۆ ڕۆشنبیرى یۆگا، له‌ لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى "یۆگا ڕێگه‌یه‌کى خود ناسییه‌، گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ خودى خۆت، هه‌وڵدانه‌ بۆ ژیانێکى باشتر له‌ ڕێى ته‌ندروستى ئه‌قڵى و زهنى". وتیشى "یۆگا له‌و کاته‌وه‌ دروست بووه‌ که‌ مرۆڤ هه‌ستى به‌ نامۆى کردو گه‌ڕا به‌ شوێن ئه‌وه‌ى که‌ جارێکى ترخۆى بدۆزێته‌وه‌". ئاماژه‌ى به‌وه‌دا وه‌رزش یۆگا نیه‌ وه‌رزش منداڵى یۆگایه‌و له‌ یۆگاوه‌ وه‌رزش ده‌رکه‌وتووه‌ و وتى هه‌موو که‌س ده‌توانیت یۆگا بکات و به‌ خودى خۆى بگاته‌وه‌، تاکه‌ ڕێگایه‌ ته‌مه‌ن دیارى کراو نیه‌ بۆى، چونکه‌ له‌ ناوه‌وه‌ى مرۆڤ ڕوده‌دات و په‌یوه‌ندى به‌ جه‌سته‌وه‌ نیه‌. ئه‌م مامۆستایه‌ باسى له‌وه‌کرد  به‌هۆى شه‌کرى زۆره‌وه‌ جه‌سته‌ ژه‌هراوى ده‌بێت باشترین رێگایه‌ بۆ کردنه‌ ده‌ره‌وه‌ى ژهه‌ر و پاکردنه‌وه‌ى جه‌سته‌  وتى"ئه‌مانه‌ هه‌مووى ژه‌هره‌ و  به‌ یۆگا دێنه‌ ده‌ره‌وه‌ى له‌ جه‌سته‌ ده‌رده‌کرێن". ته‌کنیکى یۆگا زۆرن، نزیکه‌ى شه‌ش ملیۆن ته‌کنیکه‌، هه‌ر یه‌که‌ى سودى بۆ شتێک هه‌یه‌ بۆنمونه‌ ته‌کنیکى دره‌خت بۆ ئه‌و که‌سانه‌ زۆر باشه‌ که‌  بنى پێیان  فلات فوته‌  واده‌کات ورده‌ ورده‌ دروست بێت و جێگیریه‌کى زۆرت پێده‌دات و بۆ که‌مخه‌وی و باشترکردنى ته‌رکیز و  ستونى فه‌قه‌رات زۆر باشه‌. له‌وه‌ش دوا ته‌رکیزى مرۆڤ له‌ڕێگه‌ى پێنج هه‌سته‌وه‌ره‌کانیه‌وه‌ ده‌ڕوات، بۆیه‌ ده‌بێت ئه‌وانه‌ که‌مکه‌یته‌وه‌ و سنورى بۆ دابنێت و وتى"ته‌مرینه‌کان ئیشى خۆى ناکات هه‌ستت بڕوات، بۆیه‌ پێویسته‌ فێڵ له‌ ئه‌قڵت بکه‌یت و ڕێ له‌ هه‌سته‌کان بگریت و که‌سه‌که‌  بچێته‌وه‌ ناو خۆى". جه‌ختى له‌وه‌ش کرده‌وه‌ که‌سى یۆگى له‌شى پێویستى به‌ هه‌ر شتێک بێت داواى ده‌کات و هیواش هیواش خۆى له‌وه‌ دورده‌که‌ویته‌وه‌ که‌ پیویستى نیه‌، بۆیه‌ له‌و ڕێگه‌یه‌وه‌ سیسته‌مى خۆراکى رێک ده‌خرێت و ئه‌و خۆراکه‌ زیاده‌ى خواردویه‌تى له‌رێگه‌ى یۆگاوه‌ وه‌ک ژه‌هر وایه‌ و ده‌یکاته‌ ده‌ره‌وه‌. یۆگا ماوه‌ى دوو کاتژمێر ده‌خایه‌نێت و به‌چه‌ند ئاستێکدا ده‌ڕوات بۆ کشانى ماسولکه‌ و خاوبونه‌وه‌ و ته‌مرینى هه‌ناسه‌ و چاودێرى و تێڕامان  له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى هه‌یه‌. هیوا وتیشى"که‌سى یۆگى نه‌رم و نیان پر خۆشه‌ویستى ده‌بێت و له‌کاتێکدا وه‌رزش نیه‌ و بنکه‌ى ته‌ندروستیش نیه‌، به‌ڵام قه‌له‌قى و ڕوداوه‌کانى چوارده‌ور هیچ کاریگه‌رى له‌سه‌رى نابێت". له‌باره‌ى نه‌خواردنى گۆشته‌وه‌ وتى "لایه‌نى میهره‌بانى و سۆز زیاد ده‌کات له‌و  که‌سانه‌دا بۆیه‌ که‌ به‌مه‌ گه‌یشت نایه‌ویت روح له‌به‌ره‌کانى تر بخوات". ئه‌م سه‌نته‌ره‌ له‌ ساڵى 2013دا دامه‌زراوه‌ و چه‌نده‌ها که‌س سودیان لێوه‌رگرتووه‌ و تائیستا که‌مترین ڕیکلام بۆ سه‌نته‌ره‌که‌ کراوه‌، ئه‌و که‌سانه‌ى سه‌ردان ده‌که‌ن سودى زۆریان لێبینوه‌ و رۆژ به‌ رۆژ به‌شداربونى تازه‌ دێنه‌ سه‌نته‌ره‌که‌. گله‌یى ئه‌م مامۆستایه‌ له‌ خه‌ڵک ئه‌وه‌ بوو دوا ڕێگه‌ چاره‌ بۆ نه‌خۆشى، بیر له‌ یۆگا ده‌کرێته‌وه‌ و وتى" زۆربه‌ى که‌س بۆ لایه‌نه‌ ته‌ندروستیه‌که‌ دێن، بۆ ئه‌وه‌ش بیستویانه‌ و کۆتا ڕێگه‌ بیرى یۆگاى دێته‌وه‌ و به‌ خۆشحاڵیه‌وه‌  لێره‌ چاک ده‌بێته‌وه‌". په‌رژین محه‌مه‌د، 32ساڵ، یه‌کێکه‌ له‌ ئه‌نجامده‌رانى یۆگا، سێ منداڵى هه‌یه‌ و له‌کاتێکدا که‌ سه‌رقاڵى یۆگا بوو وتى" من بۆ ئارام بونه‌وه‌ى لایه‌نى ده‌رونى هاتم و سه‌ردانم کرد، به‌ڵام له‌ هه‌ر دوو لایه‌نه‌که‌وه‌ سودم لى بینیوه‌ هه‌م ته‌ندروستیه‌که‌ بۆ گرژبونى ماسولکه‌کانم و هه‌م بۆ ئارامى جه‌سته‌ و مێشکم". ئه‌م خانمه‌ ماوه‌ى ساڵێکه‌ یۆگا ده‌کات باسى له‌وه‌کرد پێشتر به‌رده‌وام له‌ دڵه‌ڕاوکێدا بووه‌ و بارى ده‌رونى زۆر ناجێگیر بووه‌، زۆر بیرى له‌ قسه‌ کردۆته‌وه‌ و وتیشى" زۆر بیرم له‌ شت ده‌کرده‌وه‌ و من له‌و که‌سانه‌ بوم زوو شت کارى تێده‌کردمو ئێستا له‌ سه‌دا هه‌شتا گۆڕانکارى له‌خۆمدا به‌دیده‌که‌م چوار ده‌وره‌که‌شم هه‌ستم پێده‌که‌ن". سه‌ره‌نج ئیسماعیل، 62ساڵ، ماوه‌ى 3ساڵه‌ نه‌خۆشى شێرپه‌نجه‌ى هه‌یه‌و باس له‌وه‌ ده‌کات زۆر وه‌رزشى تاقى کردۆته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى به‌سه‌ر نه‌خۆشیه‌که‌یدا زاڵ بێت و وتى" هیچ وه‌رزشێک ناگات به‌ یۆگا بۆ ته‌مه‌نى من و چاره‌سه‌رى نه‌خۆشیه‌که‌م".  باسى له‌وه‌کرد له‌ ئه‌مریکا به‌رده‌وام وه‌رزشى کردووه‌ و وتیشى" بۆ ژنان و بۆ ته‌مه‌نى ئێمه‌ش زۆر پێویسته‌ بۆ چاره‌سه‌رى ئه‌ژنۆ و جومگه‌کان، به‌ڵام له‌ هه‌مووى باشتر و کاریگه‌رتر یۆگایه‌ که‌ زۆر باشه‌ بۆ هه‌موو نه‌خۆشییه‌ک". کامه‌ران ئه‌حمه‌د، 50ساڵ، ماوه‌ى سێ ساڵه‌ به‌رده‌وام یۆگا ده‌کات و وتى" گۆڕانکارى زۆر له‌ خۆمدا به‌دى ده‌که‌م ئارامم و دڵخۆشم توره‌ بم ده‌توانم بڵێَم توڕه‌م، چێژ له‌ خواردن ده‌بینم و له‌مردن ناترسم". وتیشى" 17ساڵ له‌ ئه‌وروپا ژیام،  ئه‌چوم بۆ لاى پزیشک بۆئه‌وه‌ى چاره‌سه‌رم بکات، پێویستم به‌ پشوو بوو بۆ ئه‌وه‌ى خۆم بناسم و خواردنم ده‌خوارد چێژم لێنه‌ده‌بینى، هه‌میشه‌ په‌له‌م بوو ماندوو بوم، به‌ڵام چاره‌سه‌رم نه‌دۆزییه‌وه‌". باسى له‌وه‌شکرد بۆ خاوێنکردنه‌وه‌ى جه‌سته‌ و زهن زۆر پێویسته‌ و وتى" وات لێ دێت چیت حه‌ز لێیه‌ و چیت پێویسته‌ هه‌ستى پێده‌که‌یت و هه‌ست به‌ بونى خۆت ده‌که‌یت".  شه‌ماڵ فوئاد شاڵى، پزیشکى نه‌شته‌رگه‌رى جوانکارى، له‌ لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى" من خۆم ماوه‌یه‌ک یۆگام کردووه‌ و ئه‌زمونم  هه‌یه‌، سودى زۆره‌، به‌ڵام ناتوانین بڵین له‌ ڕوى ته‌ندروستیه‌وه‌ له‌ سه‌دا سه‌د چاره‌سه‌رى نه‌خۆشى ده‌کات". باسى له‌وه‌کرد زۆر لایه‌ن هه‌یه‌ له‌ له‌شدا سودى لێده‌بینێت،  ڕێکخستنه‌وه‌ى کۆئه‌ندامى هه‌ناسه‌یه‌،  له‌گه‌ڵ ئه‌و وزه‌ ناوه‌کیه‌ى له‌ مرۆڤ دا هه‌یه‌". وتیشى" ئیشه‌کانى یۆگا قوڵه‌ و که‌سه‌که‌ خۆى یۆگاى کرد هه‌ست به‌و گۆرانکاریه‌ ده‌کات". ریکخستنه‌وه‌ى هه‌ناسه‌ و نه‌رمکردنه‌وه‌ى ماسولکه‌کان و به‌هیزکردنه‌وه‌یان و باشتر کردنى جومگه‌ و کڕکڕگاگان به‌ جوڵه‌یه‌کى نه‌رم و هێواش. سیسته‌مى به‌رگى له‌ش و هه‌زمى له‌ش چالاک ده‌کاته‌وه‌ و له‌کاتى به‌رده‌وام بونیدا فشارى خوێن که‌مده‌کاته‌وه‌ و شه‌کریش داده‌به‌زێنێت له‌ له‌شدا. ئه‌م پزیشکه‌ جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى که‌ره‌سته‌ى ده‌رمان ئامۆژگارى نه‌خۆشه‌کانى ده‌کات له‌پاڵ ده‌رمان خواردندا یۆگا بکه‌ن و وتى" له‌هه‌موو دنیادا کار بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى که‌ره‌سته‌ى ده‌رمانى ده‌کرێت، بۆئه‌وه‌ى وه‌رزش بتوانێت له‌گه‌ڵ ده‌رمانه‌که‌دا ببێته‌ به‌شێک له‌ چاره‌سه‌ر". میران شیروان، 27ساڵ، باسى له‌وه‌کرد له‌ منداڵیه‌وه‌ که‌سێکى بێده‌نگ  و به‌هه‌ست بووه‌ به‌رده‌وام به‌دواى خودى مرۆڤه‌کاندا گه‌ڕاوه‌ و ماوه‌ى چه‌ند ساڵێکیشه‌ هیچ به‌رهه‌مێکى ئاژه‌ڵىیش ناخوات، و وتى" سه‌ره‌تا هه‌موو رێگاکانى یۆگام تاقى کرده‌وه‌ و ئیستا یۆگا بووه‌ به‌ به‌شێک له‌من". وتیشى" یۆگا زه‌برێکى به‌هێز بوو بۆ له‌ناو بردنى خۆپه‌رستى، که‌ ئێمه‌ به‌ گشتى به‌ ده‌ست ئه‌م منه‌وه‌ ده‌ناڵێنین، زۆربه‌مان پیمان وایه‌ من جیاوازم من تایبه‌تم، له‌ راستیدا هیچ منێک بونى نیه‌، ئیمه‌ى مرۆڤ و ئاژه‌ڵ و سروشت یه‌کین". میران ده‌یه‌وێت ئه‌وه‌ى خۆى پێی گه‌یشتووه‌ بیگه‌یه‌نێت به‌ که‌سانى ترو وه‌کو خۆى وتى له‌و رێگه‌یه‌وه‌ "خزمه‌ت به‌ مرۆڤایه‌تى" بکات.

‌هاولآتى فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق کۆدەنگ نین لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە پارێزگای کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی دیکە، زۆربەیان لەگەڵ ئەنجامدانیدان، بەڵام پارتی لەگەڵ ئەنجامدانیدا نییە. ماوەی چەند مانگێکە کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق ئامادەکارییەکانی بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لەسەرتاسەری عێراق جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان دەستپێکردووە، بەلام هێشتا وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکە نادیارە و دیارینەکراوە. پەرلەمانی عێراق لە ئێستادا سەرقاڵی هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی پارێزگاکانە، ئەوەش بەربەستی بەردەم دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردنەکەیە، چونکە هێشتا کارەکانی پەرلەمان لەو بارەیەوە تەواونەبوون و کۆمسیۆن چاوەڕوانە بە پێی یاسا هەموارکراوەکە هەڵبژاردنەکە بەڕێوەببات. لەچەند رۆژی رابردوودا سەرۆکی پەرلەمانی عێراق و سەرۆکی فراکسیۆنەکان لەسەر هەڵبژاردنی پارێزگاکان کۆبوونەوە، هەروەها سەرۆکی فراکسیۆنە کوردییەکانیش بۆ هەمان مەبەست کۆبوونەوە، بەڵام هێشتا هەڵوێستێکی یەکگرتوویان نییە لەو بارەیەوە. ناکۆکی نێوان فراکسیۆنەکان لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانە لە کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی دیکە، فراکسیۆنەکانی یەکێتی و گۆڕان و زۆربەی فراکسیۆنەکانی دیکە جگە لە فراکسیۆنی پارتی جەخت لەئەنجامدانی هەڵبژاردنەکە دەکەنەوە لەو ناوچانە، بەڵام فراکسیۆنی پارتی بە پاساوی ئاسایی نەبوونی دۆخی کەرکوک لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکەدا نییە. شیروان میرزا ئەندامی فراکسیۆنی یەکێتی لە پەرلەمانی عێراق بە ‌هاولآتى راگەیاند، کورد لە موسڵ و کەرکوک کێشەی لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان هەیە، بەڵام ئەوان پێیان وایە دەبێت هەڵبژاردنەکە لە پارێزگای کەرکوک لەگەڵ ناوچەکانی دیکەی عێراق بەڕێوەبچێت. ئاماژەی بەوەشکرد، لەناو پێکهاتەکاندا تەنها تورکمان کێشەی هەیە لەسەر هەڵبژاردنەکە، لەناو کوردیشدا پارتی پێیوایە دەبێت رەوشەکە ئاسایی بکرێتەوە پاشان هەڵبژاردن بکرێت، بەلام لەرووی واقیعییەوە کەمێک زەحمەتە، چونکە دەکرێت هەڵبژاردن بکرێت و پاش بردنەوەی کورد هەوڵی ئاساییکردنەوەی رەوشەکە بدرێت. بەوتەی شیروان میرزا، هەرچەندە رەوشی ئەو ناوچانە وەک ئەوکاتە نییە کە بەدەست کوردەوە بوو، بەڵام ناکرێت هەروا دەستبەرداریی چارەنوسی ئەو ناوچانە بن. ماوەی ١٤  ساڵە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لەکەرکوک ئەنجامنەدراوە، بەهۆی ناکۆکی پێکهاتەکانی پارێزگاکەوە لەسەر تۆماری دەنگدەران و دۆخی پارێزگاکە. دوایین هەڵبژاردنی پارێزگاکان لەساڵی ٢٠١٣ لە عێراق ئەنجامدرا، بەڵام هەڵبژاردنەکە لە کەرکوک بەڕێوەنەچوو. ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک لە 41 ئەندام پێکهاتووە، ٢٦ ئەندامیان لە لیستی برایەتین (کورد) عەرەبەکانیش شەش ئەندام و تورکمانەکانیش نۆ ئەندامیان لەو ئەنجومەنە هەیە، کە لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە کارەکانی رووی لە سستی کردووە. غالب محەمەد پەرلەمانتاری گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، ئەوان لەگەڵ ئەوەدان هەڵبژاردن لەکەرکوکیش بکرێت و دۆخی تایبەتی پێنەدرێت، بۆ ئەوەی خەڵک ئەنجومەنێکی نوێ هەڵبژێرێت، چونکە ساڵانێکی زۆرە ئەو هەڵبژاردنە لەکەرکوک نەکراوە و ئەنجومەنی ئێستاش کارا نییە. وتیشی «هەڵبژاردن بکرێت باشترە وەک لەوەی نەکرێت، چونکە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەو ناوچانەش کرا و خەڵک دەنگی خۆیدا، هەرچەندە ساختەکاریش کرا، ئێمە شەڕ دەکەین بۆ ئەوەی هەڵبژاردن لەکەرکوک و ناوچەکانی دیکەی وەکو خانەقین و شنگال و دوزخورماتوو بکرێت». غالب محەمەد پێیوایە کورد سودمەند دەبێت لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، بەتایبەتی کە ئێستا کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان بەدەست ململانێی حزبییەوە دەناڵێنن و رەوشی ناوچەکان باش نییە. دوشەممەی رابردوو لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق بانگهێشتی کۆمسیۆنی کرد بۆ قسەکردن لەسەر هەڵبژاردنی پارێزگاکان لە کەرکوک و داواکرا لەسەر دۆسیەی تۆماری دەنگدەران و وردبینیکردنی گفتوگۆی زیاتر بکرێت بە ئامادەبوونی ئیدارەی پارێزگاکە. بەپێی ماددەی ٣٥ی یاسای هەڵبژاردنی پارێزگاکان، پێویستە پێش هەڵبژاردن یان شەش مانگ دوای هەڵبژاردنەکە پێداچونەوە بە تۆماری دەنگدەراندا بکرێت، بەڵام بەوتەی کۆمسیۆن بەشی زۆری تۆماری دەنگدەران کێشەی نییە چونکە زیاتر لە نیوەیان ناویان لە سیستمی بایۆمەتری دەنگداندا تۆمارکردووە. لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ و کشانەوەی پێشمەرگە و گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان، رەوشی ئەو ناوچانە لەرووی ئەمنییەوە ناجێگیرە، ئەوەش پاساوی ئەو لایەنانەیە کە لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردندا نین. رێبوار هادی ئەندامی فراکسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق جەختیکردەوە تا بارودۆخی کەرکوک لە رووی سیاسیی و ئەمنییەوە ئاسایی نەکرێتەوە بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان ناکەن، ئەو هەڵوێستەشیان لەکۆبوونەوەی فراکسیۆنە کوردییەکاندا راگەیاندووە. وتیشی «هەموو فراکسیۆنە کوردییەکان لەگەڵ ئەوەدان دۆخی کەرکوک ئاسایی بکرێتەوە، هەڵبژاردن پەیڕەوکردنی دیموکراسییە ناکرێت لە شارێکدا بکرێت کە ئیدارەی مەدەنی بەڕێوەی نەبات و ئیدارەی سەربازیی بەڕێوەی ببات». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی باسی لەوەکرد، لایەنەکان بەتایبەتی لایەنە کوردییەکان پێویستیان بەوەیە دۆخێکی ئاسایی هەبێت تا بانگەشەی تێدا بکەن، بەڵام دۆخی ئێستای کەرکوک ئاسایی نییە، بۆیە بەشداری هەر هەڵبژاردنێکی پارێزگاکان ناکەن لەم کاتەدا. جگە لە لایەنە کوردییەکان، پێکهاتەکانی دیکەی کەرکوکیش وەکو عەرەب و تورکمان هەڵوێستی جیاجیان لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان و پاککردنەوەی تۆماری دەنگدەران و دابەشکردنی پۆستە باڵاکانیان کردووەتە مەرج بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکە. تا ئێستا وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دیارینەکراوە، کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان هەر سێ سەرۆکایەتییەکانی کۆمار و حکومەت و پەرلەمانی عێراقی ئاگادارکردووەتەوە کە ئەگەر تا یەکی مانگی داهاتوو یاسای هەڵبژاردنەکان هەمواربکرێتەوە، دەتوانن لەمانگی نیسانی ساڵی داهاتوودا هەڵبژاردنی پارێزگاکان ئەنجام بدەن. رزگار حاجی حەمە جێگری سەرۆکی کۆمسیۆن بە هاوڵاتی راگەیاند، کۆمسیۆن هەموو ئامادەکارییەکانی تەواوکردووە و چاوەڕوانی پەرلەمانی عێراقە تا یاسای هەڵبژاردنەکان هەمواربکاتەوە. وتیشیی «دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردن لەدەسەڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدایە بە هەماهەنگی لەگەڵ کۆمسیۆن، ئەگەر تا یەکی مانگی داهاتوو یاساکە هەمواربکرێتەوە دەتوانین لە مانگی نیسانی ٢٠٢٠ هەڵبژاردنەکە بەڕێوەببەین». وتیشی کەرکوک وەکو هەموو پارێزگاکانی دیکەی عێراق هەڵبژاردنی تێدا دەکرێت، لەسەدا ٦٤ی دەنگدەرانی کەرکوک بایۆمەتریان کردووە و کێشەیان نییە. جێگری سەرۆکی کۆمسیۆن ئەوەی خستەڕوو، کۆمسیۆن بۆ هەموو هەڵبژاردنێک و بۆ تەواوکردنی هەموو ئامادەکارییەکان پێویستی بە ٢٢٠ رۆژە بەبێ ئەوەی هیچ یەکێک لەو رۆژانە پشوو بێت، ئەگەر یاساکە تا سەرەتای مانگی داهاتوو هەمواربکرێتەوە ئەو کاتەیان لەبەردەستدایە، بەڵام ئەگەر تا ئەوکاتە هەموارنەکرێتەوە ئەو کاتەیان لەبەردەستدا نابێت.

هاوڵاتى فراکسیۆنە کوردییەکانی پەرلەمانی عێراق کۆدەنگ نین لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە پارێزگای کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی دیکە، زۆربەیان لەگەڵ ئەنجامدانیدان، بەڵام پارتی لەگەڵ ئەنجامدانیدا نییە. ماوەی چەند مانگێکە کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق ئامادەکارییەکانی بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لەسەرتاسەری عێراق جگە لە پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان دەستپێکردووە، بەلام هێشتا وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکە نادیارە و دیارینەکراوە. پەرلەمانی عێراق لە ئێستادا سەرقاڵی هەموارکردنەوەی یاسای هەڵبژاردنی پارێزگاکانە، ئەوەش بەربەستی بەردەم دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردنەکەیە، چونکە هێشتا کارەکانی پەرلەمان لەو بارەیەوە تەواونەبوون و کۆمسیۆن چاوەڕوانە بە پێی یاسا هەموارکراوەکە هەڵبژاردنەکە بەڕێوەببات. لەچەند رۆژی رابردوودا سەرۆکی پەرلەمانی عێراق و سەرۆکی فراکسیۆنەکان لەسەر هەڵبژاردنی پارێزگاکان کۆبوونەوە، هەروەها سەرۆکی فراکسیۆنە کوردییەکانیش بۆ هەمان مەبەست کۆبوونەوە، بەڵام هێشتا هەڵوێستێکی یەکگرتوویان نییە لەو بارەیەوە. ناکۆکی نێوان فراکسیۆنەکان لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانە لە کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی دیکە، فراکسیۆنەکانی یەکێتی و گۆڕان و زۆربەی فراکسیۆنەکانی دیکە جگە لە فراکسیۆنی پارتی جەخت لەئەنجامدانی هەڵبژاردنەکە دەکەنەوە لەو ناوچانە، بەڵام فراکسیۆنی پارتی بە پاساوی ئاسایی نەبوونی دۆخی کەرکوک لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکەدا نییە. شیروان میرزا ئەندامی فراکسیۆنی یەکێتی لە پەرلەمانی عێراق بە هاوڵاتى راگەیاند، کورد لە موسڵ و کەرکوک کێشەی لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان هەیە، بەڵام ئەوان پێیان وایە دەبێت هەڵبژاردنەکە لە پارێزگای کەرکوک لەگەڵ ناوچەکانی دیکەی عێراق بەڕێوەبچێت. ئاماژەی بەوەشکرد، لەناو پێکهاتەکاندا تەنها تورکمان کێشەی هەیە لەسەر هەڵبژاردنەکە، لەناو کوردیشدا پارتی پێیوایە دەبێت رەوشەکە ئاسایی بکرێتەوە پاشان هەڵبژاردن بکرێت، بەلام لەرووی واقیعییەوە کەمێک زەحمەتە، چونکە دەکرێت هەڵبژاردن بکرێت و پاش بردنەوەی کورد هەوڵی ئاساییکردنەوەی رەوشەکە بدرێت. بەوتەی شیروان میرزا، هەرچەندە رەوشی ئەو ناوچانە وەک ئەوکاتە نییە کە بەدەست کوردەوە بوو، بەڵام ناکرێت هەروا دەستبەرداریی چارەنوسی ئەو ناوچانە بن. ماوەی ١٤  ساڵە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لەکەرکوک ئەنجامنەدراوە، بەهۆی ناکۆکی پێکهاتەکانی پارێزگاکەوە لەسەر تۆماری دەنگدەران و دۆخی پارێزگاکە. دوایین هەڵبژاردنی پارێزگاکان لەساڵی ٢٠١٣ لە عێراق ئەنجامدرا، بەڵام هەڵبژاردنەکە لە کەرکوک بەڕێوەنەچوو. ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک لە 41 ئەندام پێکهاتووە، ٢٦ ئەندامیان لە لیستی برایەتین (کورد) عەرەبەکانیش شەش ئەندام و تورکمانەکانیش نۆ ئەندامیان لەو ئەنجومەنە هەیە، کە لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە کارەکانی رووی لە سستی کردووە. غالب محەمەد پەرلەمانتاری گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، ئەوان لەگەڵ ئەوەدان هەڵبژاردن لەکەرکوکیش بکرێت و دۆخی تایبەتی پێنەدرێت، بۆ ئەوەی خەڵک ئەنجومەنێکی نوێ هەڵبژێرێت، چونکە ساڵانێکی زۆرە ئەو هەڵبژاردنە لەکەرکوک نەکراوە و ئەنجومەنی ئێستاش کارا نییە. وتیشی «هەڵبژاردن بکرێت باشترە وەک لەوەی نەکرێت، چونکە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەو ناوچانەش کرا و خەڵک دەنگی خۆیدا، هەرچەندە ساختەکاریش کرا، ئێمە شەڕ دەکەین بۆ ئەوەی هەڵبژاردن لەکەرکوک و ناوچەکانی دیکەی وەکو خانەقین و شنگال و دوزخورماتوو بکرێت». غالب محەمەد پێیوایە کورد سودمەند دەبێت لە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، بەتایبەتی کە ئێستا کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان بەدەست ململانێی حزبییەوە دەناڵێنن و رەوشی ناوچەکان باش نییە. دوشەممەی رابردوو لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق بانگهێشتی کۆمسیۆنی کرد بۆ قسەکردن لەسەر هەڵبژاردنی پارێزگاکان لە کەرکوک و داواکرا لەسەر دۆسیەی تۆماری دەنگدەران و وردبینیکردنی گفتوگۆی زیاتر بکرێت بە ئامادەبوونی ئیدارەی پارێزگاکە. بەپێی ماددەی ٣٥ی یاسای هەڵبژاردنی پارێزگاکان، پێویستە پێش هەڵبژاردن یان شەش مانگ دوای هەڵبژاردنەکە پێداچونەوە بە تۆماری دەنگدەراندا بکرێت، بەڵام بەوتەی کۆمسیۆن بەشی زۆری تۆماری دەنگدەران کێشەی نییە چونکە زیاتر لە نیوەیان ناویان لە سیستمی بایۆمەتری دەنگداندا تۆمارکردووە. لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ و کشانەوەی پێشمەرگە و گەڕانەوەی سوپای عێراق بۆ کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان، رەوشی ئەو ناوچانە لەرووی ئەمنییەوە ناجێگیرە، ئەوەش پاساوی ئەو لایەنانەیە کە لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردندا نین. رێبوار هادی ئەندامی فراکسیۆنی پارتی لە پەرلەمانی عێراق جەختیکردەوە تا بارودۆخی کەرکوک لە رووی سیاسیی و ئەمنییەوە ئاسایی نەکرێتەوە بەشداری هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان ناکەن، ئەو هەڵوێستەشیان لەکۆبوونەوەی فراکسیۆنە کوردییەکاندا راگەیاندووە. وتیشی «هەموو فراکسیۆنە کوردییەکان لەگەڵ ئەوەدان دۆخی کەرکوک ئاسایی بکرێتەوە، هەڵبژاردن پەیڕەوکردنی دیموکراسییە ناکرێت لە شارێکدا بکرێت کە ئیدارەی مەدەنی بەڕێوەی نەبات و ئیدارەی سەربازیی بەڕێوەی ببات». ئەو پەرلەمانتارەی پارتی باسی لەوەکرد، لایەنەکان بەتایبەتی لایەنە کوردییەکان پێویستیان بەوەیە دۆخێکی ئاسایی هەبێت تا بانگەشەی تێدا بکەن، بەڵام دۆخی ئێستای کەرکوک ئاسایی نییە، بۆیە بەشداری هەر هەڵبژاردنێکی پارێزگاکان ناکەن لەم کاتەدا. جگە لە لایەنە کوردییەکان، پێکهاتەکانی دیکەی کەرکوکیش وەکو عەرەب و تورکمان هەڵوێستی جیاجیان لەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان و پاککردنەوەی تۆماری دەنگدەران و دابەشکردنی پۆستە باڵاکانیان کردووەتە مەرج بۆ بەشداریکردنیان لە هەڵبژاردنەکە. تا ئێستا وادەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان دیارینەکراوە، کۆمسیۆنی هەڵبژاردنەکان هەر سێ سەرۆکایەتییەکانی کۆمار و حکومەت و پەرلەمانی عێراقی ئاگادارکردووەتەوە کە ئەگەر تا یەکی مانگی داهاتوو یاسای هەڵبژاردنەکان هەمواربکرێتەوە، دەتوانن لەمانگی نیسانی ساڵی داهاتوودا هەڵبژاردنی پارێزگاکان ئەنجام بدەن. رزگار حاجی حەمە جێگری سەرۆکی کۆمسیۆن بە هاوڵاتی راگەیاند، کۆمسیۆن هەموو ئامادەکارییەکانی تەواوکردووە و چاوەڕوانی پەرلەمانی عێراقە تا یاسای هەڵبژاردنەکان هەمواربکاتەوە. وتیشیی «دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردن لەدەسەڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدایە بە هەماهەنگی لەگەڵ کۆمسیۆن، ئەگەر تا یەکی مانگی داهاتوو یاساکە هەمواربکرێتەوە دەتوانین لە مانگی نیسانی ٢٠٢٠ هەڵبژاردنەکە بەڕێوەببەین». وتیشی کەرکوک وەکو هەموو پارێزگاکانی دیکەی عێراق هەڵبژاردنی تێدا دەکرێت، لەسەدا ٦٤ی دەنگدەرانی کەرکوک بایۆمەتریان کردووە و کێشەیان نییە. جێگری سەرۆکی کۆمسیۆن ئەوەی خستەڕوو، کۆمسیۆن بۆ هەموو هەڵبژاردنێک و بۆ تەواوکردنی هەموو ئامادەکارییەکان پێویستی بە ٢٢٠ رۆژە بەبێ ئەوەی هیچ یەکێک لەو رۆژانە پشوو بێت، ئەگەر یاساکە تا سەرەتای مانگی داهاتوو هەمواربکرێتەوە ئەو کاتەیان لەبەردەستدایە، بەڵام ئەگەر تا ئەوکاتە هەموارنەکرێتەوە ئەو کاتەیان لەبەردەستدا نابێت.

هاوڵاتى هەفتەنامەی گرین لفت-ی ئۆسترالی دەڵێت هۆکاری بێدەنگی حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان لەبەرامبەر هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیا دژ بە پەکەکە، ڕازی بوونە بەو هێرشانە. دەشلێت ئامانجی هیرشەکانی تورکیا «داگیرکاریە». سوپای تورکیا چەند هەفتەیەکە ئۆپەراسیۆنێکی بەرفراوانی بۆ سەر هیزەکانی پەکەکە لە ناوچەی خواکورک لە سنوری هەرێمی کوردستان چڕکردووەتەوە. بەلام هەردوو حکومەتی هەرێم و عێراق بێدەنگیان هەڵبژاردووە. ئۆپەراسیۆنەکە لە ٢٧ی مانگی رابردووەوە دەستیپێکردووە، بەدەیان فڕۆکەی جەنگی و هەزاران سەرباز رەوانەی سنورەکە کراون بۆ هێرشکردنە سەر پەکەکە لەو ناوچە سنورییە کە دەکەوێتە سێگۆشەی سنوری هەرێم و تورکیا و ئێران. هەفتەنامەی گرین لفت-ی ئۆسترالیای لە ڕاپۆرتێکدا وێڕای ڕەخنەی توند لە سیاسەتەکانی حزبی دەسەڵاتداری تورکیا لەبەرامبەر کوردەکانی ئەو وڵاتە، حکوومەتی ئێستای تورکیا بە سەرکردایەتی ئاکپارتی وەکو حکومەتێکی دژبە کورد وەسف دەکات و دەنووسێت دەوڵەتی ئێستای تورکیا لە باکوری سوریا چەندین هەڵمەتی دژ بە کوردەکانی ئەو وڵاتە ئەنجام داوە و هەڕەشەی چەندین ئۆپەراسیۆنی دیکە دەکات بۆ داگیرکردنی ناوچە کوردنشینەکان. ئەم گۆڤارە دەشڵێت «سیاسەتە دژە کوردییەکانی تورکیا تەنها لەناوخۆی وڵاتەکە نییە بەڵکو تورکیا چەند ئۆپەراسیۆنی بەربڵاوی لە باکووری عێراق دژ بە پەکەکە دەست پێکردووە کە تەنگی بە کوردانی دانیشتووی ئەو ناوچەیە هەڵچنیوە». ئۆپەراسیۆنەکە کە ناوی «چنگ» ی لێنراوە، بەسەرپەرشتی راستەوخۆی خولوسی ئاکار سەرۆک ئەرکانی سوپای تورکیا بەڕێوەدەچێت و ئامانج لێی کۆتایی هێنانە بە بوونی پەکەکە لەو ناوچە سنورییە شاخاوییە کە پێگەیەکی سەرەکی پەکەکەیە. هەفتەنامەی گرین لفت-ی ئۆسترالیا هەروەها ڕەخنە لە بێدەنگی حکومەتی ناوەندیی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان لەبەرامبەر هێرشەکانی تورکیا دەگرێت. گرین لفت، حکومەتەکانی بەغداو هەولێر تۆمەتبار دەکات بەوەی کە «خۆشحاڵن» لە ئۆپەراسیۆنی تورکیا دژ بە پەکەکە هەربۆیە بێدەنگییان هەمبەر هێرشەکان هەڵبژاردووە. لەو کاتەوەی ئۆپەراسیۆنەکە دەستیپێکردووە تورکیا بانگەشەی کوشتنی دەیان گەریلای پەکەکە دەکات، پەکەکەش بەهەمان شێوە دەڵێت بەدەیان سەربازی تورکیایان کوشتووە، بەڵام هێشتا چاودێرێکی بێلایەن ژمارەی قوربانیانی لەهەردوولا بڵاونەکردووەتەوە. ئەمە چەندەمین جارە تورکیا ئۆپەراسیۆنی سەربازی دەکاتە سەر پەکەکە لەو کاتەوەی لە هەشتاکانی سەدەی رابردووەوە شەڕی خوێناوی لەنێوانیان سەریهەڵداوە کە بەهۆیەوە بەسەدان هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە و برینداربوون. سەرجەم ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا تا ئێستا نەبوونەتە هۆی کۆتایی هێنان بە پەکەکە، کە ئامانجی سەرەکی ئۆپەراسیۆنەکانی ئەو وڵاتە بووە. تا ئێستا دیار نییە ئۆپەراسیۆنەکەی ئێستا هەمان ئەنجامی ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووی دەبێت یان نا، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی ئۆپەراسیۆنەکەی پێشوو پێناچێت ئەم ئۆپەراسیۆنەش سەرکەوتن بەدەستبهێنێت. پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) بە توندی روبەڕووی ئۆپەراسیۆنەکەی سوپای تورکیا بووەتەوەو بە پێی میدیاکانی پەکەکە، گەریلا شێوازو تاکتیکی نوێی بۆ بەرەنگاربونەوەیان بەکارهێناوە. موراد قەرەیلان فەرماندەی بڕیارگەی ناوەندی پاراستنی گەل (نەپەگە) و ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوەبەری پارتیی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) بە میدیاکانی پەکەکەی راگەیاندووە، ئەوەی دەوڵەتی تورکیا لە خواکورک دەیکات ئۆپەراسیۆن نییە، بەڵکوو داگیرکارییە. ئەم داگیرکارییەش کاتی نییە، داگیرکارییەکی هەمیشەییە. ئەمە ڕاستییە و پێویستە هەموو کەس بیزانێت.