.jpeg)
شاناز حه‌سه‌ن هونه‌رمه‌ندێکی ئاوازدانه‌رو میوزیک ژەن پێیوایه زۆرێک له‌به‌رهه‌مه تازه‌کان دواى ساڵێک گوێگریان نامێنێت به‌پێچه‌وانه‌ى به‌رهه‌مە کۆنه‌کانه‌وه که‌دواى ده‌یان ساڵ گوێگریان هه‌رماوه. ئازاد ساڵح شنروێ له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ى هاوڵاتى دا باس له‌وه ده‌کات که له‌دواى ڕاپه‌ڕین، کۆمه‌ڵێک به‌رهه‌مى جوان به‌رهه‌مهێنراون له‌بواره‌کانى هونه‌رو له تاکه ته‌له‌فزیۆنی ئه‌وکاتی گه‌لى کوردستان په‌خشده‌کرا. هەروەها دەشڵێت ئه‌وکات زۆر به‌ئاسانى ئیشه‌کان ده‌کراو به‌ڕۆژێک شه‌ش گۆرانییان تۆمار ده‌کرد، به‌ڵام ئێستا گۆرانى به‌رهه‌مهێنان ئه‌رکى زۆره‌و پاره‌یه‌کى زیاترى تێده‌چێت. هاوڵاتى: چۆن هاتیته بوارى هونه‌ره‌وه‌و مۆسیقا به‌تایبه‌تى؟ ئازاد ساڵح شنروێی: هه‌ر له‌ته‌مه‌نى هه‌رزه‌کارییه‌وه حه‌زم به‌مۆسیقا بوو، گروپى سلێمانى ده‌هاتن له‌هه‌ڵه‌بجه نمایشى کارى مۆسیقیان ده‌کرد، کارى شانۆییان ده‌کرد، مامۆستا محه‌مه‌د هه‌بوو وانه‌ى مۆسیقاى پێده‌وتین و خه‌ونه‌که‌ى لا کردین به‌خولیاو له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک هاوڕێ کۆبوینه‌وه، من دایکم لیره‌یه‌کى بۆ فرۆشتم و باوکم پێنج دینارى دامێ که‌مانچه‌یه‌کم پێکڕى، یه‌کى ئاله‌تێکى مۆسیقیمان کڕى و پێکه‌وه تیپێکمان دروستکرد به‌ناوى تیپى مۆسیقاى هه‌ڵه‌بجه به‌و شێوه‌یه ده‌ستمان کرد به‌کارى هونه‌رى. کاره کۆنه‌کان تاموچێژى تایبه‌تى خۆى هه‌یه و کۆن نابن هاوڵاتى: یه‌که‌م کارى هونه‌ریت که‌ى بوو؟ ئازاد ساڵح شنروێی: ئاهه‌نگێکمان له‌ساڵى1973 گێڕا، یه‌که‌م کارى تیپه‌که‌مان بوو له‌وێوه ده‌ستیپێکرد، هه‌ر ئه‌و کاره‌مان برد بۆ ته‌وێڵه‌و خورماڵ و پێنجوێن و شاره‌کانى تر. هاوڵاتى: له‌ساڵانى نه‌وه‌ده‌کانه‌وه، به‌رهه‌مى ئێوه‌و گروپه‌کانى ترى ناو سلێمانى زۆربون، به‌ڵام ئێستا زۆر که‌متر ده‌بینرێن؟ ئازاد ساڵح شنرویى: له‌گه‌ڵ به‌ره‌وپێشچونى کۆمه‌ڵگه و ئاستى ڕۆشنبیرى خه‌ڵک و تێکه‌ڵاوبون به‌تراکى تورکى و فارسى، به‌ڵام کاره کۆنه‌کان تاموچێژى تایبه‌تى خۆى هه‌یه و کۆن نابن، دواى چه‌ندین ساڵ که ئێستا به‌رهه‌مێکى کۆن لێده‌درێته‌وه حه‌زده‌که‌ى گوێى لێبگریت، له‌کاتێکدا به‌رهه‌مى تازه‌ى وا هه‌یه به‌ساڵێک ده‌ڕوات و نامێنێت. هاوڵاتى: بۆ گه‌نجى ئێمه زیاتر گوێ له‌به‌رهه‌مه تازه‌کان ده‌گرن؟ بۆ که‌متر په‌خش ده‌کرێن؟ ئازاد ساڵح شنروێی: به‌داخه‌وه ئاستى گه‌نجى ئێمه ئاوایه، ئه‌وه‌نده نازانن به‌دواى شتى باش و به‌رهه‌مى جواندا بگه‌ڕێن، ئه‌وه‌نده قووڵ نه‌بوونه‌ته‌وه‌و به‌دواى ماناى قوڵى گۆرانیه‌که‌دا ناگه‌ڕێن، ته‌نانه‌ت ده‌سه‌ڵاتیش وه‌عى ئه‌وه‌یان نیه که‌سه سیاسیه‌کان و ڕۆشنبیره‌کان، نازانن ماناى مۆسیقا چییه، بۆنمونه له ئه‌وروپا زۆربه‌ى که‌سه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان یان له خوێندنگه‌کاندا مۆسیقا ده‌خوێنرێت، ئێستا شته‌کان تێکه‌ڵاو بووه، ته‌نانه‌ت ڕاگه‌یاندنکاره‌کان و گۆرانیبێژه‌کان هه‌مووى بونه ئه‌ندام په‌رله‌مان. دواى ڕاپه‌ڕین، هه‌موو بواره‌کانى هونه‌ر، ته‌نیا تاکه ته‌له‌فزیۆنێک هه‌بوو هه‌موو گروپه‌که‌مان کۆکرده‌وه‌و باره‌گاکه‌مان هێنایه سلێمانى و ده‌ستمانکرد به‌کارى هونه‌رى، زیاتر له‌و تاکه ته‌له‌فزیۆنه په‌خش ده‌کراو ده‌نگى ده‌دایه‌وه، من وه‌ک خۆم له هه‌موو بوارێکدا ئیشم کردووه، زۆر به‌ئاسانى ئیشه‌کان ده‌کرا، به‌ڕۆژێک شه‌ش گۆرانیمان تۆمارده‌کرد، ئێستا ئه‌رکى زۆر زیاتره و پاره‌یه‌کى زیاترى تێده‌چێت، پێشتر له‌حکومه‌ته‌وه هاوکارى ده‌کراین و هه‌ر گروپه‌ى مینحه‌یه‌کى هه‌بوو. هاوڵاتى: چى لاى به‌رهه‌مى ئێستا زۆر کاریگه‌ره‌و ده‌چێته ناو خه‌ڵکه‌وه؟ ئازاد ساڵح شنروێی: زۆر ڕاسته نه‌وه‌ى ئێستا واده‌زانن به‌رهه‌مى ئێستا به‌س ده‌بێت کلیپێکى بۆبکات کچێکى له‌گه‌ڵ بێت و له‌ته‌نیشت ده‌ریایه‌ک بێت و ناوه‌ڕۆکى گۆرانیه‌که ئه‌وه‌نده گرنگ نیه، پێکه‌وه‌به‌ستنێک نیه له‌گه‌ڵ ده‌ق و سیناریۆکه، به‌ڵام به‌رهه‌مى کۆن وانیه، ته‌واو په‌یوه‌سته به‌گۆرانیه‌که‌وه. هاوڵاتى: بۆ به‌رهه‌مه کۆنه‌کان له تیڤیه‌کانه‌وه که‌متر پیشانده‌درێن؟ ئازاد ساڵح شنروێی: ته‌له‌فزیۆنه‌کان گرنگى به‌وه ناده‌ن ئه‌و به‌رهه‌مه ڕه‌سه‌نه و ده‌مێنێته‌وه، هه‌ر ئه‌وه‌نده که‌سه‌که ناوى ده‌رکرد ئه‌وه گرنگه پێیان تا به‌رهه‌مه‌که‌ى بڵاوبکه‌نه‌وه. هاوڵاتى: به‌رهه‌مه هونه‌ریه‌کانى ئێستا چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنیت؟ ئازاد ساڵح شنروێی: به‌رهه‌مى ئێستا یه‌ک لیقاع و یه‌ک ڕیتمه، کاتێک سه‌یرى به‌رهه‌مێکى کۆن بکه‌ى چه‌ندن مه‌قام و لیقاعى تێدایه و هه‌ندێک له هونه‌رمه‌نده‌کان نازانن مۆسیقا چییه ته‌نیا، بۆیه له ریتمه‌که لاده‌ده‌ن. هاوڵاتى: خۆت وه‌ک که‌سێکى شاره‌زا له‌مۆسیقا چێژ له‌به‌رهه‌مه تازه‌کان ده‌بینى؟ ئازاد ساڵح شنروێی: به‌رهه‌مه تازه‌کان خۆم چێژى لێوه‌رناگرم، چونکه من مۆسیقام وه‌ک شتێکى قوڵى فه‌لسه‌فى وه‌رگرتووه و هه‌ستى من ناجوڵێنن، ته‌نانه‌ت له مۆسیقاى شه‌رقیدا نیو تۆن هه‌یه و چاره‌که تۆن هه‌یه، ناتوانێت ئه‌و چاره‌که تۆنیه بژه‌نێت و واته شته‌کان ڕوحى نیه، وه‌ره ده‌یان فلیمى سه‌مفۆنى دانێ له‌و سلێمانیه‌دا بزانه له کلتورى ئه‌وروپى، فیرقه‌یه‌کى ئه‌وروپى چونکه ئه‌وان له‌کلتورى خۆیانه و تائێستاش مۆسیقاى سه‌مفۆنى هه‌ر ڕه‌واجى ههیهو مۆسیقاى تازه و جازو زۆر شتى تر به‌پێى حه‌زى تاکه‌کان و ئاسته‌کان ده‌گۆڕێت. هاوڵاتى: چى پێویسته بکرێت بۆ پاراستنى ڕه‌سه‌نایه‌تى کوردى؟ ئازاد ساڵح شنروێی: دڵسۆزى بۆ کارو بۆ به‌رهه‌مه‌کان و بۆ شاره‌که‌ى هه‌بێت که ڕه‌سه‌نایه‌تى بپارێزرێت، حکومه‌ت و وه‌زاره‌ت و خه‌ڵکێکى وانیه که‌ئه‌و شتانه بپارێزێت، به‌ڕێوەبه‌رایه‌تیه‌کى تایبه‌تى نیه وه‌ک وڵاتان که شته ڕه‌سه‌نه‌کانى خۆیان نوسیوه‌ته‌وه تا گه‌نجه‌کان له‌سه‌رى بڕۆن و بپارێزرێت و به‌رده‌وام به‌ڕۆشنى بمێنێته‌وه، عه‌ره‌ب ئه‌وروپى هه‌مووى نوسراوه‌ته‌وه، هه‌ورامان ئه‌و هه‌موو مه‌قاماتانه‌مان هه‌یه، کلتورێکى زۆر ده‌وڵه‌مه‌ند هه‌مووى تائێستا نه‌نوسراوه‌ته‌وه و ده‌ماوده‌م وتراوه‌ته‌وه. هاوڵاتى: چیبکه‌ین بۆ ئه‌وه‌ى به‌رهه‌مى ره‌سه‌نى کوردى بپارێزین؟ ئازاد ساڵح شنروێی: تازه هه‌وڵى تاکه‌که‌سى ده‌ستى پێکراوه که‌هه‌وڵده‌ده‌ن بینوسنه‌وه، من بۆ پاراستنى به‌رهه‌مه‌کانى خۆم وا له به‌رهه‌مه‌کانى خۆمه‌وه ده‌ستم پێکردووه له‌فه‌یسبوکه‌که‌مه‌وه ده‌ینوسمه‌وه، که‌س نیه ده‌رباره‌ى که‌سه هونه‌رمه‌نده دیاره‌کان و هه‌مووى کۆبکاته‌وه و بکرێته توێژینه‌وه‌و کتێب و بمێنێته‌وه. هاوڵاتى: هه‌ڵسه‌نگاندنى تۆ چییه بۆ که‌سێک که بێته لات و بیه‌وێت گۆرانى بڵێت و ببێته هونه‌رمه‌ند؟ ئازاد ساڵح شنروێی: پێویسته له‌ره‌له‌ره‌کانى ده‌نگى نه‌شاز نه‌بێت، تۆنى ده‌نگى خۆش بێت، که‌س هه‌یه له‌خۆیه‌وه ده‌ڵێت من ده‌نگم خۆشه، ته‌نانه‌ت بۆ فێربونی مۆسیقاش کاتى نیه و پێویسته که‌سه‌که خۆى وه‌ک به‌هره به‌شێوه‌ى خۆرسک تێیدا بێت، ئه‌نجا له‌ڕێگه‌ى مامۆستایه‌که‌وه په‌ره‌ى پێبدات. هاوڵاتى: گروپى فێرگه‌ى هه‌ڵه‌بجه چۆنەو ئومێدى چى به‌ده‌رچوانى ئه‌و فێرگه‌یه ده‌که‌ى؟ ئازاد ساڵح شنروێی: گروپى فێرگه‌ى هه‌ڵه‌بجه، ئه‌و فێرگه‌یه فێرگه‌یه‌کى نوێیه و پارێزگارى هه‌ڵه‌بجه کرێى ئۆفیسه‌که‌مان بۆ ده‌دات و ئامێرى باشمان بۆ دابینکرده‌وه له‌ڕێگه‌ى هاوڕێیەتیه‌وه، ئه‌گینا هیچ که‌سێک هاوکارى نه‌کردوین، مۆسیقا شتێکى روحیه و فێرخوازه‌کان ژماره‌یان زۆره و په‌یوه‌ست بون پێوه‌ى و به‌رده‌وام به‌دوایدا ده‌گه‌ڕێن، که دوو ڕۆژ نه‌چم ته‌له‌فۆنم بۆده‌که‌ن و له‌گه‌ڵ مۆسیقادا ده‌چین، بۆیه هیوام پێیانه که‌سى مۆسیقى باشیان لێ په‌روه‌رده بێت. هاوڵاتى: هونه‌ر چى لێسه‌ندویته‌وه؟ ئازاد ساڵح شنروێی: هونه‌ر ژیانى تایبه‌تى زۆر وێران کردم، جارى وایه چاکه‌ى زۆر ده‌که‌یت له‌گه‌ڵ که‌سێکدا زۆر خراپ ده‌که‌وێته‌وه به‌سه‌رتاو پێى نازانێت، یان بێ مۆڵه‌ت وه‌رگرتن به‌رهه‌مێکت به‌کارده‌هێنێت به‌ناوى خۆته‌وه‌یه‌و به‌کاریده‌هێنێت، له‌ماڵى خۆتدا کارى بۆ ده‌که‌یت، منافه‌سه هه‌بێت خۆشه، به‌ڵام منافه‌سه جوان نیه که بتشکێنێت، جاران ئیش به‌ڕوحى خۆشه‌ویستى و هاوکاریه‌وه ده‌کرا، کار به‌پێی پاره ده‌کرا، به‌ڵام ئێستا به پاره‌ش به منه‌ته‌وه ده‌کرێت و ڕوحى یارمه‌تى هه‌بوو واته چێژ له‌کاروه‌رگرتن نه‌ماوه، ته‌نیا بۆ پاره‌یه. هاوڵاتى: هه‌موو که‌سێکى مۆسیقى ده‌توانێت ئاوازێکى باش دابنێت؟ ئازاد ساڵح شنروێی: هه‌موو مۆسیقیه‌ک ناتوانێت له‌حن دابنێت و که‌س هه‌بووه مۆسیقى نه‌بووه له‌حنى داناوه تائێستاش ماوه‌ته‌وه، که‌سیش هه‌یه مۆسیقیه ناتوانێت له‌حنى جوان دابنێت.
.jpg)
دیاری ئەبوبەکر ڕژێنی سایرۆیدی، یاخود غوده‌ی ده‌ره‌قی که له‌نێو خه‌ڵکدا باوه، ڕژێنێکه ده‌که‌وێته به‌شی ناوه‌ڕاستی مله‌وه. که‌تێیدا هۆڕمۆنی سایرۆید دروستده‌کرێت و ده‌رده‌درێت. هۆڕمۆنی سایرۆیدیش پێویسته بۆ زینده‌چالاکییه‌کانی لاشه‌مان و چه‌ندین کاری گرنگی لاشه. هه‌ر تێکچوون و ناڕێکییه‌ک له درووستبوون و ده‌ردانی ئه‌م هۆرمۆنانه ده‌بێته هۆی تێکچوونی لاشه‌و ده‌روونی که‌سی تووشبوو. کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆن ، حاڵەتێکە کەتێیدا سایرۆیدەڕژێن لەتوانایدا نییە بڕی تەواو لەهۆڕمۆنی سایرۆید بەرهەم بێنێت کەبەرپرسە لەڕێکخستنی زیندەچالاکییەکانی لەشمان، هەرکات ڕێژەکەی کەم بکات ئەوا زیندەچالاکییەکانی لەشمان خاودەبنەوە. هەرچەندە خەمڵاندنەکان جیاوازن، بەڵام نزیکەی ١٠ ملیۆن ئەمەریکی پێدەچێت توشی ئەم حاڵەتە تەندروستیە بووبن. لەڕاستیدا ، لەسەدا١٠ی ئافرەتان دەناڵێنن بەدەست کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان . هەروەها له توێژینه‌وه‌یەکی ساڵی 2015دا، له‌نێو دوو هەزارو 13 به‌شداربوودا له‌شاری ڕانیه، نزیکه‌ی 70 بۆ 100ی که‌سه‌کان دووچاری که‌می ده‌ردانی سایرۆید بووبن. له نێوانیشاندا 87 که‌س تووشی زۆری ده‌ردانی ئه‌م هۆرمۆنه بوبوون. له‌توێژینه‌وه‌یەکی دیدا که له‌نێو 60 نه‌خۆشی شاری هه‌ولێردا کراوه‌و له‌گۆڤاری پزیشکی بابیلۆن بڵاوبۆته‌وه له‌ساڵی 2018دا. بینراوه که‌ڕێژه‌ی تووشبوون به‌نه‌خۆشی که‌می ده‌ردانی سایرۆید له‌و ژنانه‌دا زیاترن که‌تووشی جۆری دووی شه‌کره بوون. دیاردەی کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان، زۆر لەوە بەربڵاو ترە کەبیری لێ ئەکەیتەوە ! بەملیۆنان کەس توشی کەمی سایرۆید بوونە، بەڵام پێیان نەزانیوەو درکیان پێ نەکردووە . هۆکارەکانی کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆن : دوو هۆکاری سەرەکی و بەربڵاومان هەیە بۆ ئەم نەخۆشییە . * یەکەم: پەیدا ئەبێت لە ئەنجامی هەوکردنی سایرۆیدە ڕژێن کەپێشتر تووشت بووەو ڕزگارت بووە لێی، یاخود هێشتا هەوکردنەکە بەردەوامە . کە ئەم هەوکردنە رێژەیەکی زۆر لە خانەکانی سایرۆیدە ڕژێن تێکدەشکێنێت یاخود لەناویان دەبات، بەمەش لەتوانایاندا نییە کەبڕی تەواو سایرۆیدە هۆڕمۆن بەرهەم بهێنن . یەکەم بەربڵاوترین هۆکار بۆ تێکچوونی سایرۆیدەڕژێن پێی دەوترێت (خۆیەبەرگرییە هەوکردنی سایرۆید) و پێشی دەوترێ (هەوکردنی hashimoto )، کەبریتییە لەشێوەیەکی هەوکردنی سایرۆید، هێرشی سیستەمی بەرگری لەشی نەخۆشەکە بۆ سەر سایرۆیدەڕژێنەکانی خۆی هۆکارە بۆ ئەوەی توشی ئەم نەخۆشییە ببێت. *دووەم بەربڵاوترین هۆکار بریتییە لە «چارەسەرە پزیشکییەکان» چارەسەرکردنی زۆر حاڵەتی نەخۆشی سایرۆیدەڕژێن بە لابردنی بەشێک یان تەواوی سایرۆیدەڕژێن دەبێت . ئەگەر تێکڕای بارستایی ئەو خانانەی کە سایرۆید بەرهەمدەهێنن و ماونەتەوە پاش نەشتەرگەری، نەیانتوانی ڕۆڵی تەواو بگێڕن بۆ لاشە، ئەوا نەخۆشەکە توشی کەمچالاکی سایرۆید ئەبێت و ئەم حاڵەتە زۆرجار بەهۆی نەشتەرگەری شێرپەنجەی سایرۆیدییەوە ڕووئەدات . بەڵام هەندێک کات نەشتەرگەری ئەنجامدەدرێت بۆ لابردنی گرێی مەترسیدار، کە تیایدا نیوەی سایرۆید (پل)ێکی ئەهێڵرێتەوە بەبێ شێواندن . هەندێک جار ئەم تاکە «پل»ەی سایرۆیدە ڕژێن کە ماوەتەوە هەڵده‌سێت بەبەرهەمهێنانی بڕی تەواوی سایرۆید کە لەش خواستی لەسەرەو پێویستییەتی . بەڵام لەهەندێک نەخۆشدا، ڕەنگە دوای چەند ساڵێک دەربکەوێت کە «پل»ە ماوەکەی سایرۆیدەڕژێن ناتوانێت بڕی خوازراوی هۆڕمۆن بۆ لەش دابین بکات . هەروەها، هەڵئاوسان و هەندێک حاڵەتی ناتەواوی دیکەی سایرۆیدەڕژێن دەتوانرێ چارەسەر بکرێت بەبەکارهێنانی ئایۆدینی تیشکدەر. ئامانج لەچارەسەرکردن بەم ئایۆدینە تیشکدەرە (لەحاڵەتە نامەترسیدارەکان لەناوبردنی ئەو بەشەی سایرۆیدەڕژێنە بەمەبەستی ڕێگری کردن لەهەڵئاوسان و گەورەبوونی زیاتری ڕژێنەکە، یاخود ڕێگریکردن لە بەرهەمهێنانی بڕێکی زۆری سایرۆیدە هۆڕمۆن (زۆر چالاکی سایرۆیدەڕژێن). هەندێکجار، بەهۆی بەکارهێنانی گەردی ئایۆدینی تیشکدەر بەمەبەستی چارەسەر، ئەوا ژمارەیەکی زۆر لەخانەکانی سایرۆیدەڕژێن زیانیان پێئەگات و تێکئەشکێن، بۆیە نەخۆشەکە پاش یەک دوو ساڵ دوای چارەسەرییەکە توشی کەمی سایرۆید دەبێت. هەرچۆنێک بێت ئەم حاڵەتەیان (کەمچالاکی سایرۆیدەڕژێن ) بەباشتر دائەنرێت ، وەک لەحاڵەتە بنچینەییەکە (زۆر چالاکی سایرۆیدەڕژێن ) . هەروەها کۆمەڵێک هۆکاری تری دەگمەن هەن کە دەبنەهۆی توش بوون بەکەمی سایرۆید . * یەکێک لەوانە هەبوونی سایرۆیدەڕژێنێکی ئاسایی و بێ کێشەیە کەچی بڕی تەواو سایرۆیدە هۆڕمۆن بەرهەم ناهێنێت! ئەمەش بەهۆی هەبوونی کێشە لە «ژێر مێشکە ڕژێن». ئەگەر ژێر مێشکەڕژێن بڕی تەواو لە «هۆڕمۆنی هاندەری سایرۆیدەڕژێن TSH « بەرهەمنەهێنێت، ئەوا سایرۆیدەڕژێن ئاگاداری پێناگات بۆ بەرهەمهێنانی هۆڕمۆن! هەربۆیە هۆڕمۆن بەرهەمناهێنێت . نیشانەکانی کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان : ماندوێتی لاوازی زیادبوونی کێش ، یاخود قورسی لە دابەزاندنی کێش ڕەقبوون و وشکبوونی موو زبربوون و وشکبوونی پێست قژ هەڵوەرین بەرگە نەگرتنی سەرما (واتا ناتوانیت بەرگەی سەرما بگریت وەک ئەو کەسانەی لە دەورتن) کۆڵنج کردن و زۆری ئازاری ماسولکە قەبزی خەمۆکی هەڵچوون (زوو توڕەبوون ) لەبیرچوونەوە سوڕی مانگانەی نائاسایی کەمبوونەوەی ئارەزووی سێکس هەر نەخۆشێک ژمارەیەک لەم نیشانانەی تێدا دەردەکەوێت، توندی نیشانەکان بەپێی ڕێژەی کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان، بەتێپەڕبوونی کات نیشانەکان خراپتر دەبن . ڕەنگە تۆ یەکێک لەم نیشانانەت تێدا دەرکەوتبێت، لەکاتێکدا نەخۆشێکی تر ئەو نیشانەیەی تۆی تێدا دەرنەکەوتووە، بەڵکو نیشانەیەکی تری تەواو جیاوازی تێدا دەرکەوتووە . زۆریەنی خەڵکی زۆرێک لەم نیشانانەیان پێکەوە تێدا دەرئەکەوێت . بەڵام جاروبار، هەندێک نەخۆش کەتووشی کەمی سایرۆید دەبن هیچ نیشانەیەکیان تێدا دەرناکەوێت، یاخود نیشانەکان زۆر بەکەمی دەرئەکەون کەهەستی پێناکرێت . ئەگەر تۆ ئەم نیشانانەت تێدا دەرکەوتووە، ئەوا پێویستە گفتوگۆی لەسەر بکەیت لەگەڵ دکتۆرەکەت . سەرەڕای ئەوەش ڕەنگە پێویست بکات زانیاری زیاتر پەیدا بکەیت لەپسپۆڕێکی کوێرەڕژێنزانی . مەترسییەکان کە دەشێت لەگەڵ توشبوون بەکەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان ڕووبدەن : بەهۆی ئەوەی لاشە چاوەڕوانی بڕێکی تەواو ئەکات لەسایرۆیدە هۆڕمۆنەکان، بۆیە ژێر مێشکەڕژێن بەمەبەستی هاندانی سایرۆیدە ڕژێن بۆ بەرهەمهێنانی هۆڕمۆنی زیاتر هەڵەستێت بەدەردانی بڕێکی زۆر لە «هۆڕمۆنی هاندەری سایرۆیدەڕژێن TSH». زۆر ئاگادارکردنەوەی سایرۆیدەڕژێن بۆ بەرهەمهێنانی هۆڕمۆن لەلایەن TSH ەوە ڕەنگە ببێتەهۆی گەورەبوون و ئاوسان لەسایرۆیدەڕژێن، کە ئەمەش سەرئەکێشێت بۆ تووشبوون بەگەورەبوونی سایرۆیدەڕژێن (غودە). ئەگەر ئەم حاڵەتە بەچارەسەرنەکراوی بهێڵرێتەوە، ئەوا نیشانەکانی کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان زیادئەکەن و توندتردەبن. لەهەندێک حاڵەتی دەگمەندا ئەکرێ ببێتە هۆی هەڕەشە بۆ ژیانی کەسەکە (خەمۆکی، ناتەواوی دڵ، لەهۆشخۆچوون). کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان ئەکرێت دەستنیشانبکرێت لەڕێی پشکنینی ئاسایی خوێن: ئەمەش بەپێوانی ڕێژەی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان لەخوێندا، بەڵام لەهەندێک کەسدا بەو ئاسانییە دەستنیشان ناکرێت و پێویستی بەپشکنینی وردتر هەیە. گرنگترین شت ئەوەیە پەیوەندی و هاتووچۆی بەردەوامت هەبێت لەگەڵ دکتۆرەکەت . کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان، نەخۆشییەکی تەواو چارەسەرکراوە لەزۆربەی نەخۆشەکاندا، ئەویش بەتەنها خواردنی حەبێکی بچوک یەکجار لەڕۆژێکدا. هەرچەندە ئەمە چارەسەرێکی سادەیە، بەڵام هەموو حاڵەتەکان بەم شێوەیە سادە نین. چەند جۆرێکی تێکچوونی سایرۆیدی هەیە، هەربۆیە بەکارهێنانی یەک جۆر دەرمان چارەسەرنییە بۆ هەموو نەخۆشەکان بەڵکو دەرمانەکان بەپێی نەخۆشەکان دەگۆڕێن. چەند پرسیارێک کەئەکرێت لەدکتۆرەکەتی بکەیت هۆکاری کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکان چین؟ ئایا من توشی نەخۆشی hashimoto بووم؟ ئەنجامی پشکنینی خوێنەکەم چی ئەڵێت؟ تاماوەی چەندێک پێویستە بەردەوام بم لەسەر دەرمانەکانم ، هەروەها کاریگەرییەکانی دیکەی دەرمانەکە چین لەسەر لاشەم؟ ئایا پێویستە ڕێژەی TSH ی من چەند بێت (؟ دوای ئەوەی کە TSH ەکەم گەیشت بەڕێژەی ئاسایی، ئایا پێویست ئەکات بگەڕێمەوە بۆ دڵنیابوونەوە کەئایا ڕێژەی خواردنی حەبەکانم پێویستیان بەگۆڕانکاری هەیە؟ (چەند کاتی دەوێت تا نیشانەکانی کەمی سایرۆیدە هۆڕمۆنەکانم کەم ببنەوە ؟ ئایا هیچ شتێکی ڕۆتینی ژیان هەیە بیگۆڕم تاکو نیشانەکانی نەخۆشیەکە کەم ببنەوە؟ کاتێک تۆ وەڵامی ئەم پرسیارانەت دەستکەوت، ئەوا دکتۆرەکەت تێگەیشتنێکی باشتری ئەبێت لەبەرامبەر حاڵەتەکەت و پێداویستییەکانت، هەروەها ئەتوانێت هەموو زانیارییەکان بەکاربهێنێت و ڕەچاویان بکات لەکاتی گفتوگۆکردن لەگەڵت دەربارەی دانانی «پلانێک بۆ ڕێکخستنەوەی ڕێژەی سایرۆید«.
شاناز حه‌سه‌ن جه‌لال عه‌لى، ته‌مه‌ن 56ساڵ، به‌یانیان زوو هه‌ڵده‌ستێت و سویچی تاکسیه‌که‌ى ده‌گرێته ده‌ست و به‌ره‌و ئه‌و شه‌قامانه ده‌ڕوات که ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی لێوه‌ستاون بۆ ئه‌وه‌ى بچنه سه‌رکاره‌کانیان. جه‌لال 12ساڵه شۆفێرى تاکسیه له‌ناو شارى سلێمانى، ڕۆژانه 35بۆ 40هه‌زارى ده‌ستده‌که‌وێت، به‌ڵام ده‌ترسێت دواى پرۆژه‌یه‌کى نوێی حکومه‌ت پاره‌یه‌کى که‌متری ده‌ستکه‌وێت. پڕۆژه‌که بریتیه له‌وێستگه‌ى تاکسى له‌گه‌ڕه‌که‌کانى شارى سلێمانى و هێشتا نه‌خراوه‌ته بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه. به‌رپرسانى حکومه‌ت ده‌ڵێن پرۆژه‌کە بۆ ڕێکخستنه‌وه‌ى کاروبارى تاکسییه‌کانه‌و له‌سێ قۆناغ پێکدێت، قۆناغى یه‌که‌م دیاریکردنى لۆگۆیه بۆ جیاکردنه‌وه‌ى تاکسییه‌کانى ناوشارو ده‌ره‌وه‌ى شار، قۆناغى دووه‌میش دروستکردنى کارته بۆ تاکسییه‌کانى ناوشار، قۆناغى سێیه‌مى پرۆژه‌که‌ش دروستکردنى وێستگه‌ى تاکسى گه‌ڕه‌که‌کان ده‌بێت. بڕیاره تاکسیه‌کانى ده‌ره‌وه‌ى شار ڕه‌نگى قاوه‌ییان پێبدرێت، ئه‌وانه‌ى تابلۆى سلێمانى بن یان تابلۆى باریک و ئاڕمى سلێمانییان هه‌بێت کارتیان پێده‌درێت، به‌ڵام ئاڕم و لۆگۆ به‌و تاکسییانه نادرێت که‌ژماره‌ى دهۆک یان هه‌ولێر بێت. به‌ڵام جه‌لال عه‌لی گله‌یى زۆرى له‌م پڕۆژه‌یه هه‌یه و پێی وایه ئه‌وه ڕێگریکردنە له‌کارى سه‌ربه‌خۆى هاوڵاتیان. جه‌لال عه‌لى پێنج منداڵى هه‌یه، هه‌موو ڕۆژێک له هه‌ڵه‌بجه‌وه ده‌چێته سلێمانى بۆ ئه‌وه‌ى له‌ناو شارى سلێمانیدا کارى تاکسی بکات و وتى «له‌ناو هه‌ڵه‌بجه‌دا کارى تاکسی که‌مه، بۆیه ڕۆژانه دێمه ناو سلێمانى و کارده‌که‌م». وتیشى «ئه‌و پڕۆژه‌یه له زه‌ره‌رى منه، چونکه من له‌ناو هه‌ڵه‌بجه‌دام ڕۆژى دوو داخلى ناکرێت، بۆیه پێویسته بیر له‌ئێمه‌ش بکرێته‌وه که خاوه‌نى ماڵ و منداڵین و کاره‌که‌مان بۆته پیشه‌مان و بژێویمانى له‌سه‌ره«. ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا له‌وکاته‌وه‌ى ئه‌وه‌ى بیستووه، به‌نیازه ماڵى بهێنێته‌وه ناو سلێمانى و وتى « مه‌گه‌ر بۆ په‌یداکردنى بژێویم، هه‌ڵه‌بجه به جێبهێڵم و بێمه‌وه سلێمانى». یه‌کێک له‌شۆفێره ته‌کسیه‌کانى ناو شارى سلێمانیش خۆشحاڵه به‌پڕۆژه‌که و چاوه‌ڕوانى ئه‌وه‌یه که‌زوو جێبه‌جێبکرێت و وتى «کارێکى باشه و ئێمه‌ش ڕێوشوێنى خۆمان ده‌زانین». مه‌ریوان جه‌زا، 32ساڵ، وتى» ڕۆژى وایه به‌یانى تائێواره ئه‌سوڕێمه‌وه پێنج داخلى ناکه‌م تابتوانم به‌شى به‌نزینه‌که‌و قازانجێکم بۆ بمێنێته‌وه، چونکه ژماره‌ى ته‌کسیه‌کان زۆر زۆره«. مه‌ریوان گله‌یى ئه‌وه‌شى هه‌بوو تاکسی ده‌ره‌وه‌ى شار دێن و له‌گه‌راجه‌کان ناوه‌ستن، دێنه شاره‌وەو کارده‌که‌ن و وتى «به‌ئه‌مه ماڵى ئێمه وێران بوو، داخلى ده‌ره‌وەی شار له‌ئێمه ده‌گرن و هه‌م له‌ناو شاریش ده‌سوڕێنه‌وه تا له‌گه‌راجه‌که‌ى خۆیان سه‌ره‌یان دێت». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه بۆ ژن و ماڵ و مناڵ زۆر باشه و وتى «من خۆم ژن و خوشکم هه‌یه، ڕۆژانه ئه‌وه‌نده شت ده‌بیستیت ناوێریت به‌هه‌موو ته‌کسیه‌کان بیاننێریت، بۆیه ئه‌م پرۆژه‌یه زۆر زۆر باشه«. له هه‌رێمى کوردستان، یەک ملیۆن و (607) هەزارو (65) ئوتۆمبێل هه‌یه، که له ناویاندا به نزیکه‌ى (94) هەزارو (252) تاکسی هه‌یه. له پارێزگاى هه‌ولێر، (79١) هەزارو (720) ئوتۆمبێل هه‌یه و له‌ناویاندا نزیکه‌ى (41) هەزار تاکسی هه‌یه. له پارێزگاى سلێمانى (534) هەزار ئوتۆمبێل هه‌یه که‌نزیکه‌ى (37) هەزار تاکسی هه‌یه. له‌پارێزگاى دهۆک (248) هەزارو (400) ئوتۆمبێل هه‌یه که‌نزیکه‌ى (18) هەزار تاکسی هه‌یه. سه‌باح جه‌وهه‌ر، به‌ڕێوبه‌رى گواستنه‌وه‌ى هه‌رێم، له‌لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى وتى» له‌ئێستادا له‌پارێزگاکانى تر ڕێگه‌ى پێنه‌دراوه، ته‌نیا باس کراوه«. وتیشى «بێگومان سودى ده‌بێت و پێویستى به پلان هه‌یه بۆ ئه‌وه‌ى بتوانرێت ژماره‌ى وێستگه‌کان دیاریبکرێت و کات و شوێنه‌که‌ى به‌پێی زۆنه‌کان دیاریبکرێت، سودى هه‌م بۆ هاوڵاتیان ده‌بێت و بۆ خاوه‌ن ته‌کسیه‌کانیش». له‌ئێستادا له‌پارێزگاى سلێمانى پرۆژه‌ى دروستکردنى وێستگه‌ى تاکسی که‌وتۆته کۆتایى پرۆژه‌که‌و له‌م هه‌فته‌یه‌دا ده‌ستده‌کرێت به جێبه‌جێکردنى، که‌هه‌ندێک شوفێرو هاوڵاتیانیش به‌باشى ده‌زانن و هه‌ندێکیش به‌پرۆژه‌یه‌کى لاوه‌کى داده‌نێن. سدیق محه‌مه‌د، به‌ڕێوبه‌رى گواستنه‌وه‌ى هه‌رێم، له‌لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى وتى «من خۆم پرۆژه‌یه‌کم لا گه‌ڵاله بوو بۆ ڕێکخستنه‌وه‌ى کارى تاکسی له‌پارێزگاى سلێمانى». له‌سلێمانى نزیکه‌ى (37) هه‌زار ته‌کسی هه‌یه، که هه‌ڵگرى تابلۆى پارێزگاى سلێمانیه، له‌ناو سه‌نته‌رى پارێزگاى سلێمانى زیاتر له 15 هه‌زار تاکسی هه‌یه که کارى تاکسی گه‌ڕۆک ئه‌که‌ن. وتیشى «ئه‌م ژماره زۆره بۆته قه‌ره‌باڵغى له‌سه‌ر جاده‌و شه‌قامه‌کان و پیسکردنى ژینگه‌ى شاره‌که، تێچوى به‌نزینێکى زۆرە، بۆیه بیرمان له‌م پرۆژه‌یه کرده‌وه‌و له‌ڕێگه‌ى دروستکردنى وێستگه‌وه، بۆ شۆفێرى ته‌کسیش که‌م مه‌سره‌فتره و بۆ خه‌ڵکیش باشتره«. ئه‌م پرۆژه‌یه به‌سێ قۆناغدا ده‌ڕوات، لە قۆناغى سه‌ره‌تا له‌زگه‌ی شین ده‌درێت له هه‌موو ته‌کسیه‌کى گه‌ڕۆکى ناو شارى سلێمانى، لێدانى له‌زگه‌ى قاوه‌یى و ئاڕم و لۆگۆ له‌تاکسی خه‌ته‌کان، ئه‌وانه‌ى له‌قه‌زا و ناحیه‌کانه‌وه یان شاره‌کانى تره‌وه هاوڵاتیان ده‌هێننه ناو شاره‌وه، له‌ئێستادا ئه‌م قۆناغه له‌پارێزگاى سلێمانیه‌وه ته‌نده‌رى بۆ کراوه‌و نێردراوه بۆ وه‌زاره‌تى گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن و له‌وێوه گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ ئه‌و کۆمپانیایه ده‌کرێت که بۆى ده‌رچووه و له‌هه‌فته‌ى داهاتوودا گرێبه‌ست له‌گه‌ڵ کۆمپانیاکه ده‌کرێت بۆ ئه‌وه‌ى له‌ماوه‌ى شه‌ش مانگدا ته‌واو بکرێت. ئه‌م به‌ڕێوبه‌ره وتیشى «سودى ئه‌مه ئه‌وه‌یه ناتوانرێت تاکسی خه‌ته‌کان که نه‌فه‌ر ده‌هێنن، له‌ناو شاردا نه‌فه‌رى تر هه‌ڵگرن». دوا به‌دواى ئه‌مه قۆناغى دووه‌م ده‌ستپێده‌کات کارتى کارکردن بۆ تاکسی شار ده‌کرێت و وتى «له‌م قۆناغه به‌دواوه که‌س ناتوانێت بێ پرس بتوانێت بچێت تاکسی بکڕێت و بێته سه‌ر شه‌قامه‌کان، ئه‌مه‌ش سودى شۆفێره ته‌کسیه‌کانى تێدایه«. له‌دواى ئه‌م قۆناغه، قۆناغى سێیه‌م شارى سلێمانى دابه‌ش ده‌کرێت به‌سه‌ر (100) وێستگه‌دا و هه‌ر شوێنه‌ى به‌پێى ژماره‌ى دانیشتوانى، وێستگه و ژماره‌ى تاکسی بۆ داده‌نرێت، له‌و کاته‌دا به‌ته‌له‌فون تاکسی ده‌توانێت بچێته ماڵه‌وه یان شوێنى کارکردن و هاوڵاتیان هه‌ڵگرێت. مه‌رجه‌کانى ئه‌و که‌سه‌ى که‌شۆفێرى تاکسی ده‌کات، پێویسته مۆڵه‌تى گشتى هه‌بێت و موچه‌خۆرى حکومه‌ت نه‌بێت، کارتى کارکردنى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى گواستنه‌وه‌ى هه‌بێت. ئاماژه‌ى به‌وه‌دا له‌ئێستادا مۆدێلى ئوتۆمبێله‌که دیارى نه‌کراوه‌و وتى» نامانه‌وێت که‌س بێکار بکه‌ین و ئه‌وه‌ى ئێستا تاکسی پێیه وه‌ک خۆى ده‌یهێڵینه‌وە، به‌ڵام دواجار بڕیار له‌سه‌ر ته‌مه‌نى ته‌کسیه‌که‌ش ده‌درێت». ئه‌و ژماره ته‌کسیه‌ى له‌ناو شاردا ده‌مێنێته‌وه، دابه‌ش ده‌کرێت به‌سه‌ر وێسگه‌کاندا و وتى «ئێمه به‌که‌س ناڵێین بڕۆ ماڵه‌وه‌و ئیش مه‌که، بۆ ئه‌وه‌ش دابه‌شیان ده‌که‌ین، واته دیاریکراو نیه وێستگه‌کان چه‌ند تاکسی تێدا داده‌نرێت».
راپۆرت: بی بی سی وەرگێڕان: کاکەلاو عەبدوڵا بڕیارە نوێیەکە هەینی رابردوو ٢ی ئابی ٢٠١٩ ڕاگەیەندرا کە ڕێ بە ئافرەتانی تەمەن سەروو ٢١ ساڵ دەدات داواکاری پێشکەش بکەن بۆ وەرگرتنی پاسپۆرت بەبێ ڕەزامەندی وەرگرتن، ئەمەش دەیانخاتە خانەیەکی یەکسانەوە بەرامبەر بە پیاوان. هەروەها ئافرەتان مافی تۆمارکردنی لەدایکبونی منداڵەکانیان لەگەڵ هاوسەرگیری و تەڵاقیان پێدراوە. بەمدواییانە شانشین دەستی سووک کردووە لەسەر سنورە باوەکانی تری کۆمەڵگا بۆ سەر ئافرەتان بەڵام چالاکوانانی وڵات دەڵێن زۆر شت ماوە تا بکرێت بۆ مافی ئافرەتان. بەشێوەیەکی بەرچاو سعودییە کەوتوەتە ژێر لێکۆڵینەوە لەسەر مامەڵەکردنی لەگەڵ هاوڵاتییە مێیەکانی، ئەو کێشەیەی بەهۆی چەند کەیسێکی باڵای ژنانی سعودیەوە کە هەوڵی وەرگرتنی مافی پەنابەرێتیان داوە بووەتە جێی باس. بڕیاردەری ڕاستەقینەی وڵات، شازادەی جێنشین محەمەد بن سەلمان، هەوڵی زۆریداوە بۆ کەمکردنەوەی ئەو سنورانەی لەسەر ئافرەت هەن، یەکێک لەوانە لابردنی قەدەغەکردنی شۆفێری ئۆتومبیل بوو لەساڵی ڕابردوو ئەمەش بۆ ئەوەی وڵاتە پارێزکارەکەی زیاتر بکاتەوە. بەڵام لەپاڵ ئەمەشدا هەڵمەتی پاکتاوکردنی ئەنجامداوە بۆ سەر چالاکوانانی مافەکانی ئافرەتان، کە هەندێکیان لەم چەند مانگەی دواییدا ڕووبەڕووی دادگا کراونەتەوە. چی لە گۆڕاندایە؟ سیستەمی وەلی ئەمری سعودیە دەسەڵات دەدات بە مێرد و باوک و خزمی نێری نزیکی تر تا ئەوەی بڕیاری هەستیار بۆ ئافرەتەکانیان بدەن. هەتا پێش دەرچوونی بڕیارەکە ئافرەتان لە سعودیە دەبوو داوای ڕەزامەندی ئەو کەسانە بکەن بۆ وەرگرتن یان نوێکردنەوەی پاسپۆرت و ڕۆشتنیان بۆ دەرەوەی وڵات. بەڵام بڕیارە شاهانەییەکە کە لە هەفتەنامەی فەرمی شانشین «ئوم ئەلقوڕا گازێت»ەوە بڵاوکرایەوە فەرمانی ئەوە دەدات کە پاسپۆرتی سعودی بدرێت بە هەر هاوڵاتییەک کە داواکاری تۆمار دەکات بۆی وە هەر هاوڵاتییەک لەسەروو تەمەنی ٢١ ساڵەوە بێت پێویستی بە ڕەزامەندی نییە بۆ گەشت کردن. گۆرانکارییەکان ڕێ دەدەن بە ئافرەتان بۆ یەکەمجار لەدایکبونی منداڵەکانیان تۆمار بکەن لەگەڵ مافی تۆمارکردنی هاوسەرگیری و تەڵاق. گۆرانکارییەکان ڕێنماییەکانی دامەزراندنیش دەگرێتەوە کە دەرفەتی کار فراوان دەکات بۆ ژنان. بەپێی یاساکە، هەموو هاوڵاتیان مافی ئەوەیان هەیە کار بکەن بەبێ ڕووبەڕووبونەوەی جیاکاری ڕەگەزی، کەمئەندامی یان تەمەن. ئافرەتان کاردانەوەیان چییە؟ زۆرێک لە ژنانی سعودییە بۆ دەستخۆشی و خۆشی دەربڕین لە تویتەر قسەی خۆیان کردووە، لەنێوانیاندا کەسایەتی بەناوبانگ و ڕۆژنامەنوس «مونا ئەبو سلەیمان» کە نوسیویەتی: نەوەیەک گەورە دەبن کە بەتەواوی ئازاد و یەکسانن لەگەڵ براکانیاندا». یەکەم ئافرەتیش کە بوبێتە نوێنەری شانشین، باڵیۆزی سعودیە لە ئەمریکا ڕیما بنت بەندەر ئەلسعود گۆرانکارییەکانی بەرز نرخاند: «ئەم ڕێنماییە نوێیانە دروستکردنی مێژووە. فەرمانی بەشداری هاوبەشی ژنان و پیاوان دەکەن. بڕیارەکە ڕێبازێکی گشتگیرە بۆ یەکسانی ڕەگەزی کە بەبێ گومان گۆڕانکاری راستەقینە دێنێتە کایەوە بۆ ئافرەتانی سعودیە». کریستین دیوان، ئەندامی ئینستیتوتی وڵاتە عەرەبییەکانی کەنداو دەڵێت، «ئەگەر جێبەجێبکرێت ئەوا دەبێتە هەنگاوێکی گەورە بۆ ڕێدان بە ئافرەتانی سعودیە لە گرتنی جڵەوی ژیان و گوزەرانی خۆیان». هەرچەندە هەندێک کەسی تر بەگومانن لە بڕیارەکە. هاوڵاتییەکی سعودی نوسیویەتی: پێش ئەوەی خۆشی دەرببڕین بۆ ئەم چاکسازییانە دەبێت ئەوەمان بیربێت کە حکومەتی سعودی ئەوەندە ئاستی ستانداردی مافی مرۆڤی بە کەم داناوە کە هەر چاکسازییەکی بچووک هەمیشە بە گرنگ و گەورە دەردەکەوێت. هەروەها هەندێک هاوڵاتی پارێزکار لە وڵاتەکەدا نێگەتیڤانە لە بڕیارەکە دەڕوانن و یەکێک لەو ئافرەتانە دەڵێت: «بیر لەوە بکەرەوە ئەگەر کچەکانت گەورە ببن و بەجێتبهێڵن و نەگەڕێنەوە، ئەوکات دڵخۆش دەبیت؟» چ سنوردارییەک ماوەتەوە؟ بەپێچەوانەی دواین چاکسازییەکانەوە، لایەنەکانی تری سیستەمی وەلی ئەمر هێشتا کاریان پێ دەکرێت، لەوانە وەرگرتنی ڕەزامەندی لە پیاوی نزیک بۆ هاوسەرگیری کردن یان گوزەران کردن بەتەنها هەروەها بەجێهێشتنی بەندینخانە ئەگەر دەستبەسەرکرابن. ئافرەتان هێشتا ناتوانن خۆیان مافی ڕەگەزنامە بگوازنەوە بۆ منداڵەکانیان و ناشتوانن ڕەزامەندی دەرببڕن بۆ هاوسەرگیری کردنی منداڵەکانیان. لە هەوڵی زیاتر کردنەوەی وڵاتەکەدا، محەمەد بن سەلمان لەساڵی ٢٠١٦ پلانێکی راگەیاند بەناوی «روئیای ٢٠٣٠» کە مەبەست لێی گۆڕانکاری ڕیشەییە لە ئابوریدا تا ساڵی ٢٠٣٠، کە بەشێکی ئامانج لێی ئەوەیە بەشداری ئافرەتان لە دەستی کاردا زیاد بکات لە ٢٢%ــەوە بۆ ٣٠%. بەڵام گروپ و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ ڕەخنەی توندیان ئاراستەکردووە لەماوەی ساڵی رابردوودا بەهۆی پاکتاوکردنی بۆ سەر چالاکوانە بەناوبانگەکانی وڵات کە کەمپینیان ئەنجامداوە بۆ مافی شۆفێری کردن یا مافی یەکسانی. ئەو ژنە چالاکوانانە، لەوانە چالاکوانی پێشەنگ و بەناوبانگ «لوجەین ئەلهەزلول»، لەئێستادا داداگایی دەکرێن و هەندێکیان دەڵین ئەشکەنجەدراون لەکاتی دەستبەسەربوونیاندا. کۆمەڵێک کەیسی بەناوبانگ لەمدواییانەدا هەبوون کە کەیسی ئەو ئافرەتانەن هەوڵی وەرگرتنی مافی پەنابەرێتیان داوە لە وڵاتانی رۆژئاوا، وەکو کەنەدا. بابەتەکە لە کانوونی دووەمی ئەمساڵەوە دەستیپێکرد کاتێک رەهاف محەمەد ئەلقونون لە سعودیە ڕایکرد بەهیوای گەشتن بە ئوستورالیا بەڵام لە فرۆکەخانەی بانگکۆک خۆی بینییەوە بەهۆی دروستبوونی کێشەوە بۆی. دوای داواکاری نێودەوڵەتی بۆ یارمەتیدانی، کەنەدا داواکەی بۆ مافی پەنابەرێتی قبوڵکرد. لەمارسی ئەمساڵدا دوو خوشکی گەنجی سعودییە کە لە هۆنگ کۆنگ خۆیان حەشاردابوو ڤیزەی مرۆییان پێدرا بۆ وڵاتی سێیەم. لە کەیسێکی هاوشێوەدا، مانگێک دواتر دوو خوشکی تر ڕایانکرد بۆ جۆرجیا دوای ئەوەی داوای یارمەتی نیودەوڵەتییان کرد لە تویتەردا و پاشان گەیەنرانە وڵاتێکی تر. چی لە پشت بڕیارەکەوەیە؟ ئەمە گەورەترین هەنگاوە تا ئێستا بۆ لەناوبردنی سیستەمی وەلی ئەمر لە سعودیەدا. ژنە چالاکوانانی سعودیە بەسەختی جەنگاون بۆ لابردنی زۆربەی ئەو سنورداریانەی لەسەر ژیانیان هەیە- سێ ساڵ لەمەوبەر سکاڵایەکیان پێشکەشی بەرپرسانی دادوەری کرد کە تێیدا هاتووە داوای گۆڕانکاری دەکەن. بەڵام ئەو ژنانەی کەپێشڕەوی ئەو کەمپینەیان کردووە لەئێستادا یان دەستبەسەرن یاخود لەدەرەوەی وڵاتن. لەکۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، هەوڵەکانیان ئاوڕی بێپایانی لێ دراوەتەوە بەڵام لە خودی سعودیەدا شازادەی جێنشین محەمەد بن سەلمان و ڕاوێژکارەکانی هێشتا سوورن لەسەر نکوڵی کردن لە پێدانی خاوەندارییەتی پێیان سەبارەت بەو گۆرانکارییانە، ئەمەش وادەکات چاکسازییەکان وادەربکەوێت کە لەسەرەرەوە روودەدەن. بۆ زۆربەی سعودییەکان- هەردوو ڕەگەز لەپیاوو ژن- ئەم گۆڕانکارییانە شازادەی جێنشینی کردووەتە پاڵەوان. لەدەرەوەی سعودیە، ئەم جۆرە بڕیارانە یارمەتی دەدات وێنای خۆی سەر لەنوێ نوێ بکاتەوە کە بەهۆی کوشتنی ڕۆژنامەنووس، جەمال خاشقچییەوە لێڵی تێکەوتووە. بەڵام هەردوولایەن، چ پارێزکارە سەرسەختەکان و چ چالاکوانەکانی مافەکانی ژنان، یەکگرتوون لەسەر گەڵاڵەبوونی گومانیان سەبارەت بە نیازەکانی محەمەد بن سەلمان و ئەو بۆچوونەیان کە دەڵێن هەموو ئەمانە بۆ ئەوەیە دەسەڵاتی خۆی قایم بکات جا چ سیاسی، دارایی، یان کلتوری بێت.
ڕاپۆرت: فۆرن پۆلیسی وەرگێڕان: کاکەلاو عەبدوڵا لەڕۆژێکی گەرمی ناوەڕاستی تەمموزدا، ئاڵا ڕەشەکەی داعش لەکەمپی ئاوارەکانی ئەلهول هەڵدرا کەدەکەوێتە باکوری ڕۆژهەلاتی سوریا. لەچەند ڤیدیۆیەکدا کە لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بڵاوبونەوە، ژن و منداڵ دەبینرێن کە هاوار دەکەن و خۆشی دەردەبڕن بۆ ئاڵا شەکاوەکەی نێو کەمپەکە، ئەو کەمپەی ٧٠ هەزار ئاوارەی ناوخۆیی لەخۆگرتووە بەهۆی جەنگە ناوخۆییە وێرانکەرەکەی سوریاوە. ئەم جۆرە پەرەسەندنانە ئەلێکس گرینکویچ، جێگری فەرماندەی سوپای هاوپەیمانی بۆ تێکشکانی داعشی نیگەرانکردووە. «مەترسی راستەقینە نەوەی داهاتووی داعشە کە لێرەدا، لەم کەمپانەدا بەرنامەڕێژ دەکرێن، من ئەمە بەمەترسییەکی دڕێژخایەنی ستراتیجی دەبینم بۆ تێکرای کەمپینە جیهانییەکەی دژی داعش»، ئەمە وتەی ئەلێکس گرینکویچە لە دوایین چاوپێکەوتنیدا. لەسەرتاسەری ناوچەکەدا، کەزۆربەی لەلایەن هێزی هاوپەیمانی بەسەرکردایەتی ئەمریکا کۆنترۆڵ کراوە لەگەڵ هاوکارەکەی، سوپای سوریای دیموکرات، نزیکەی ١٣٠ هەزار ژن و منداڵ لەکەمپە پانەبەرییە قەرەباڵغەکاندا دەژین وەک کەمپی ئەلهول. لەکاتێکدا زۆربەی تەرکیزەکان لەسەر قەیرانی مرۆیین، بەڵام سەرکردە سەربازییەکانی ئەمریکا، لەوانە گرینکویچ قەیرانی ئایدۆلۆژیش دەبینن چونکە کەمپەکان بوونەتە جێگەی گەشەی بیری توندڕەویی تەنانەت لەکاتێکدا کە هێزەکانی ئەمریکا پلانی کشانەوەیان دادەنێنن. لەوکاتەوەی دوایین پێگەی داعش لە مارسی ئەمساڵدا ئازادکرا، کەشارۆچکەی باغۆز بوو، ڕۆڵی هێزەکانی ئەمریکا لەسوریادا خراوتە ژێر نیشانەی پرسیارەوە. ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سوورە لەسەر ئەوەی هەموو هێزەکانیان بکشێنێتەوە جگە لەچەند سەد سەربازیک نەبێت، هەرچەندە تائێستا کاتێکی دیاریکراو دانەنراوە بۆ کشانەوەکە. شارەزایان دەڵێن هەبوونی ئەمریکا پێویستە نەک هەر بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی داعش نەگەڕێتەوە، بەڵکو بۆ ناوبژیکردنی ئەو ئاشتییە لەقەی هەیە لەنێوان سوپای سوریای ئازادو حکومەتی سوریادا، هەروەها لەگەڵ تورکیاشدا کە ئەنقەرە سوپای سوریای دیموکرات بەهەڕەشەیەکی دیار دەبینێت. بەڵام لە بەجێهیشتنی پێشوەختەی سوریا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دەستی دەشۆرێت لەقەیرانێکی ئەمنی گەشەسەندوو: هەزارەها شەڕکەری داعش و ئەندامانی خێزانەکانیان کە لەسەرتاسەری کەمپەکانی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریادا دەژین، لەگەڵ ئەگەرێکی کەم بۆ گەڕانەوە بۆ ژیانی ئاسایی. هێزی هاوپەیمانی بەفەرمی هیچ دەسەڵاتێکی لەو کەمپە ئاوارە ناوخۆییانەدا نییە کە لەلایەن ڕێکخراوی ناحکومی بەڕێوەدەبرێن و چاودێری و پاسەوانیکردنیشیان لەلایەن سوپای سوریای دیموکراتەوە ئەنجام دەدرێت. بەڵام گرینکویچ پەرۆش و نیگەرانە سەبارەت بەکۆمەڵیک شەڕکەری ئافرەتی داعش کەپێیوایە هەوڵدەدەن مێشکی دانیشتوانەکانی تر بشۆنەوە و نەوەیەکی نوێی توندڕەو دروست بکەن. سوپای سوریای دیموکرات بۆ ڕێکخستنی ئەم کۆمەڵەیە پیاوەکانی ناردووە بۆ زیندان، لەکاتێکدا ئافرەتەکان و منداڵەکان- ئەوانەی وا هەژمارکراون شەڕکەر نین- نێردراون بۆ کەمپی ئاوارەکان وەک کەمپی ئەلهول. بەڵام لەڕاستیدا هەندێک لەو ژنانەی نێردراون بۆ ئەلهول شەڕیان بۆ داعش کردووەو ئامادەیی ئەوان لەو کەمپەدا دانیشتوانە میانڕەوەکە دەخاتە بەردەم مەترسی تووندڕەویبوونەوە، بەپێی بۆچوونی گرینکویچ. گرینکویچ دەڵێت، «لەئێستادا، بەشێکی ئەلهول هەیە ژمارەیەکی بەرچاوی ئەو کەسانەی تێدایە کە من پێیان دەلێم هەڵگرانی سەرسەختی ئایدۆلۆژیای داعش کە واڕێکەوتووە ئافرەت بن و منداڵەکانیان لەگەڵ بێت،» کە بەخەمڵاندنی فەرماندەکەی ئەمریکا نزیکەی ٢٠ هەزار گومانلێکراوی «سەرسەختی داعش» بونیان هەیە لە کەمپەکەدا. بەگوێرەی وتەی گرینکویچ، ئەلهول گەورەترین کەمپەو شوێنی گوزەرانی ٥٠ هەزار منداڵی خوار تەمەن ١٨ ساڵە. ژمارەی کەمپەکە بەشێوەیەکی بەرچاو زیادیکرد دوای ئەوەی ئەمساڵ هێزەکانی هاوپەیمانی بە سەرکردایەتی ئەمریکا دوایین ناوچەکانی سوریایان ئازادکرد لەژێر دەستی داعشدا. بارودۆخەکان لە کەمپەکەدا «بەربڵاوو لەبارن» بۆ بیری توندڕەوی تا پێگەی خۆی قایم بکات، مێلیسا داڵتن وا دەڵێت کە توێژەرە لە سەنتەری توێژینەوەی ستراتیجی و نێودەوڵەتی. داڵتن دەشڵێت، «پێموایە ئەگەری ئەوە هەیە ئاسەواری خراپی ئەمنی و مرۆیی بەجێ بمێنێت لەناوچەکەدا». بەدڵنیاییەوە ئەو ژمارە زۆرەی خەڵکی لەئەلهول و کەمپەکانی تردا قەیرانی مرۆییش دروستدەکات. ئەو کێشانەش دەبێت باس بکرێن و چارەسەریان بۆ بدۆزرێتەوە، بەڵام لەهەمانکاتدا هێزی هاوپەیمانی لەگەڵ نەتەوەیەکگرتووەکان و هاوکارانی تریدا لە هەماهەنگیدان بۆ دۆزینەوەی ڕێگەچارەیەکی هاوبەش بۆ ڕووبەرووبونەوەی بیری توندڕەوی لەو کەمپانەدا، گرینکویچ وای وت. هەروەها فەرماندەکەی ئەمریکا دەشڵێت، «بەدڵنیاییەوە ئەو کێشەیە ئەرکێکی سەربازی نییە تا چارەسەر بکرێت بەڵکو مەترسییەکی ستراتیجییە بۆ هاوپەیمانی». هاوکاران بەکۆدەنگی چاویان لەکۆمەڵێک بژاردەیە بۆ ڕووبەڕووبونەوەی بیری توندڕەوی، لەوانە جیاکردنەوەی جەنگاوەرە ئافرەتەکان لەوانی ترو دواتریش راگواستنیان بۆ پرۆگرامی چارەسەری گەڕاندنەوەیان بۆ بارودۆخی ئاسایی و تەندروستی. بەڵام یەکەمجار هەنگاوی سەرەکی کەمکردنەوەی دانیشتوانی خودی کەمپەکە دەبێت. ئەوە هەنگاوێکی ئاڵۆزە لەبەرئەوەی کۆمەڵگەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی نایانەوێت ئەو هاوڵاتیانەیان بۆ بگەڕێتەوە کە لەنێو داعشدا بوون. هەرچەندە سوپای سوریای دیموکرات هەندێک سەرکەوتنی بەدەستهێناوە لەم بوارەدا بەو پێیەی ٨٠٠ ئافرەت و منداڵ لە شاری ڕەققەو تەبقە بەمدواییانە راگوازراونەوتەوە بۆ گوندەکانی خۆیان. چارلس لیستەر، توێژەری ئینستیوتی میدڵ ئیست ئیدانەی کەمتەرخەمی و کەمی پلانی هێزی هاوپەیمانی کرد بۆ ئەو کێشەیەی کە ئەو ناوی دەبات بە کێشەیەکی پێشبینیکراو - ژمارەی زۆری ئاوارەکان و جەنگاوەرە بیانییەکان کە خزێنراونەتە کەمپەکانەوە دوای ڕووخانی خەلافەتی ئیسلامی. لیستەر دەشڵێت، «ئەمە مایەی توڕەوبونە کە بەردەوام لە بەرپرسە باڵاکانەوە گوێبیستی دەبین تازە هەست بەوە دەکەن کە ئەمە بوەتە کێشە، لەکاتێکدا دەبوو پێنج ساڵ لەمەوبەر چارەسەری ئەوەمان بدۆزیایەتەوە کاتێک دەستمان کرد بەشەڕ، ئەمە نەدەبوو سەری کەس بسوڕمێنێت، بەڵام وادیاربوو کەس پلانی بۆ دانەنابوو». فەرماندە گرینکویچ جیاوازییەکی خستەڕوو لەنێوان کێشەکان لە کەمپەکانی ئاوارە ناوخۆییەکان وەک کەمپی ئەلهول و بەندینخانەکان لەسەرتاسەری باکوری رۆژهەڵاتی سوریا کە ١١ هەزار شەڕکەری خەلافەت لەخۆدەگرن. نزیکەی دوو هەزاریان شەڕکەری بیانین. گرینکویچ داوای لە حکومەتە بیانییەکان کرد بۆ ئەوەی هاوڵاتییەکانیان بگرنەوە خۆیان تا ئەوەی لەوڵاتی خۆیان دادگایی بکرێن. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پێشڕەوی ئەم هەنگاوە دەکات، مانگی ڕابردوو هاوڵاتییەکی ئەمریکی کە تۆمەتباربوو بەشەڕکردن بۆ داعش لە سوریاوە گەڕێندرایەوە خاکی ئەمریکا تا ئەوەی لەوێ دادگایی بکرێ. هەروەها باکوری مەقدۆنیا، کازاغستان، مەغریب، بۆسنە، کۆسۆڤۆ، ئیتاڵیا، عێراق سەدەها شەڕکەریان گەڕاندوەتەوە. گرینکویچ دەشڵێت، «ئێمە تەنها دەمانەوێت ئەو وڵاتانە کێشەکە بگرنە ئەستۆی خۆیان نەک بیخەنە ئەستۆی ئەو کەسانەی لە سوریادان، چونکە بەدڵنیاییەوە توانای ئەوەیان نییەو ڕانەهێنراون کە ڕووبەڕووی ئەو کێشەیە ببنەوە لەمەودای درێژخایەندا». فەرماندەکەی ئەمریکا ئاماژەشی بەوەکرد کە لە مەودای درێژخایەندا پرۆگرامی چارەسەرکردن بۆ گەڕاندنەوە بۆ دۆخی ئاسایی پێویست دەبێت بۆ زۆربەی ئەو شەڕکەرانەی لە زیندانەکاندان. لەهەمان کاتدا، هێزی هاوپەیمانی کار دەکات بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی سوپای سوریای دیموکرات بەدروستی توانای ڕێکخستنی بەندینخانە قەرەباڵغەکانی هەبێت. گرینکویچ باس لەوە دەکات کە لە حوزەیرانی ئەمساڵدا ٦٠ سەربازی سوپای سوریای دیموکرات لە کۆرسێکی ڕاهێنان دەرچوون کە مەبەست لێی وەرگرتنی ڕاهێنانی پرۆفیشناڵانەیە بۆ پاسەوانەکان. بەوردتر، هێزی هاوپەیمانی «ڕێگەی ناتوندوتیژی بۆ کۆنترۆڵکردنی زیندانییەکان» فێردەکات لەگەڵ جەختکردنەوە لە بایەخدان بە مافەکانی مرۆڤ. لەپاڵ ئەمەشدا هاوپەیمانی هەوڵدەدات گەرەنتی ئەوە بکات زیندانییەکان شوێنی نیشتەجێبوون و خواردنیان هەبێت لەگەڵ ئەو پێداویستییە پزیشکیانەی پێویستیانە بەدەستیان بگات. لەکاتێکدا گرینکویچ ئەوەی خستوەتەڕوو هێزی هاوپەیمانی «لەکاتی دیاریکراودا» سەرکردەی باڵا دەنێرێت تا ئەوەی بزانن بارودۆخی بەندینخانەکان چۆنە، بەڵام هیچ دەسەڵاتێکی راستەقینەی نییە تا بتوانێت مامەڵەی گونجاو بچەسپێنێت و جێبەجێی بکات. هەرچەندە مێلیسا داڵتن هیچ راپۆرتێکی نەبینیوە باس لە «سەرپێچی جدی» سوپای سوریای دیموکرات بکات لە بەندینخانەکاندا، بەڵام ئاماژەی بەوەکرد کە ڕەنگە ئەو دۆخە بگۆڕێت لەئەگەری کشانەوەی سوپای ئەمریکی. داڵتن دەشڵێت: «پرسی ئەوە هەیە کە سوپای ئەمریکا تا چەنێکی تر لەوێ دەمێنێتەوە و چەندێک دەبێت ئەم کێشەیە بەجدی سەیر بکرێت». چارلس لیستەر باس لەوە دەکات کە شارەزایان هیچ چارەسەرێکی باش نابینن بۆ ئەو کێشەیەی کە چۆن مامەڵە بکرێت لەگەڵ ئەو کۆمەڵە زۆرە ئاوارە ناوخۆییانەی کەمپەکان و زیندانەکان- بەتایبەتی ئەگەر سوپای ئەمریکا بکشێتەوە وەک ئەوەی بڕیاری لەسەر دراوە، ئەوەی کێشەکە قووڵتر دەکاتەوە ئەوەیە ئەمریکا هێشتا دیدگایەکی ڕۆشنی نەخستوەتەڕوو بۆ ڕۆڵ و پێگەی خۆی لە بەرەوپێشچوونی سوریادا. لیستەر ئەوەش دەخاتەڕوو، «ئەگەر ئێمە بمێنینەوە، هەرچەندە ئامادەییەکی کەمیشمان هەبێت، ئەوا دەبێت پلانێکی مەودا درێژ هەبێت کەخەرجکردنی پارەی زیاترو وەبەرهێنانی زیاتری ژێرخان لەخۆدەگرێت بۆ ئەو کەمپانە، بەڵام لەلایەکی ترەوە ئەگەر پلانی بەجێهێشتنی سوریامان هەبێت، جا دانبنێن بەوەدا بۆ رای گشتی یاخود نا، ئەوکات دەبێت زۆر بەجدی کاربکەین لەپشت پەردەوە تا ئەوەی وڵاتێکی تری ئەستۆگر وەک جێگرەوە بدۆزینەوە».
هاوڵاتى حکومەتی عێراق تاک لایەنە قۆناغی سێیەمی هەڵمەتی «ویستی سەرکەوتن» دەستپێدەکات لە خانەقین و جەلەولا بەڵام هێزەکانی پێشمەرگە بەشداری ئەو هەڵمەتە ناکەن و لە باشووری کەلار هێز زیاد دەکەن بۆ ڕێگریکردن لە دزەکردنی چەکدارانی داعش بۆ ناوچەکە دوای ئەوەی ٢٧ی تەمموز هێرشیان کردە سەر ناوچەکە. هێزەکانی عێراق دووشەممە (5ی ئاب) دەستیانکرد بە قۆناغی سێیەمی هەڵمەتی ئەمنیی «ویستی سەرکەوتن» کە تیشک دەخاتەسەر پاککردنەوەی بەشێکی گەورەی پارێزگاکانی دیالەو نەینەوا لەپاشماوەکانی رێکخراوی «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش) لەوبەشەی کە دەکەوێتە ناوچە کوردستانیەکانی دیالە لەباشووری گەرمیان پێشمەرگە بەشداری ناکات. هاوکات لەگەڵ ئۆپراسیۆنی «ویستی سەرکەوتن» هێزەکانی پێشمەرگە و ئاسایشی گەرمیان لە ئامادەباشیدا بوون لەسنورەکە بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنێک لە نێوان کەلارو جەلەولا بۆ راوەدونانی چەکدارانی داعش لەسنورەکە دوای هێرشە خوێناویەکەی کۆتایی مانگی رابردوویان بۆ سەر ناحیەی کوڵەجۆ. سمکۆ عەلی بەرپرسی ئاسایشی کوڵەجۆ لەباشووری قەزای کەلار بە هاوڵاتى وت هێزەکانی پێشمەرگەو ئاسایش ئۆپراسیۆنی تایبەت لەناوچەکە ئەنجامدەدەن بۆ راوەدونانی چەکدارانی داعش، کە هاوکاتە لەگەڵ ئۆپراسیۆنی «ویستی سەرکەوتن»ی حکومەتی عێراق، بەڵام هیچ پەیوەندەیەکیان بەو ئۆپراسیۆنەوە نیە. وتیشی ژمارەی چەکدارانی داعش بەم دواییانە لەناوچەکە زیادیان کردوە. ئاماژەی بەوەشکرد کە پلانی «باش»یان هەیە بۆ کۆنتڕۆڵکردنى ناوچه‌که. شه‌وى چوارشه‌ممه‌ى 31ى 7ى 2019، چه‌کدارانى داعش له‌سنورى کوڵه‌جۆ کە ١٧ کیلۆمەتر دەکەوێتە خوارووی قەزای کەلار ناوەندی ئیدارەی گەرمیان، هێرشیان کرده‌سه‌ر باره‌گاى ئاسایش و شه‌ڕو پێکدادان له‌نێوانیاندا ڕویدا، چوار شه‌هید و هه‌شت بریندارى لێکه‌وته‌وه، کە دوان لە شەهیدەکان ئاسایش و دوانی تریشیان دژە تیرۆر بوون. سمکۆ عه‌لى، به‌رپرسى ئاسایشى کوڵه‌جۆ، بۆ هاوڵاتى وتى «ئه‌و هێرشه له‌لایه‌ن داعشه‌وه بووه و له‌ناوچه‌ى شێخ باوه‌وه لە باکووری جەلەولا هاتوو‌نەتە ناوه‌وه که ئه‌و سنوره له حه‌شدى شه‌عبیه‌وە نزیکه«. وتیشى «ئه‌مه پێویسته حساباتى بۆبکرێت، چونکه ئه‌م ناوچە جێناکۆکانه هێرشى زیاترى له‌سه‌ره‌و ڕێوشوێنى زیاترمان گرتۆته‌به‌رو ڕێگاکان ده‌گرین و پێشتر هه‌ر گرتومانه، به‌ڵام به‌هۆى ئه‌م ته‌شکیل نه‌کردنى حکومه‌ته‌وه، که‌متر بووه و پێویسته له‌مه‌ودوا زیاتر چالاکى بکه‌ینه‌وه«. وتیشى «ئاسایش و پێشمه‌رگه هه‌ر بوون و من 11ساڵه له‌وێم ئه‌مه یه‌که‌م جاره هێرشێکى ئاوا ڕوبدات». ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا داعش له‌و ناوچانه‌دا ژماره‌یان زۆر زیادى کردووه و باره‌گاى زۆر زیاتریان کردۆته‌وه، نزیکیشن که ده‌توانن به کاتژمێرێک بێنه ناوه‌وە (دەروازەی گەرمیان). دوو ڕۆژ دواى ڕوداوه‌که له‌لایه‌ن دژه تیرۆرو ئاسایشى گه‌رمیان و سلێمانیه‌وه ژماره‌یه‌ک داعشیان ده‌ستگیرکرد که له‌هێرشه‌که‌ى سه‌ر کوڵه‌جۆى سنورى گه‌رمیان ده‌ستیان هه‌بووه، له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ک چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نى له شوێنه‌که‌یاندا. سمکۆ عه‌لى وتى «داعشه‌کانى سنورى حه‌مرین به‌ئاسانى دێنه شیخ باوه‌و دێنه مه‌نده‌لى و نه‌فتخانه و حه‌مرین و باره‌گاى سه‌ره‌کییان له‌حه‌مرینه و له‌نێوان مه‌نده‌لى و خانه‌قیندان». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که هێزیان زیادکردووه‌و پلانى باشتریان هه‌یه بۆ کۆنتڕۆڵکردنى ناوچه‌که. پلانەکانی پیشمەرگەو ئاسایش هیچ پەیوەندی بەو پلانانەوە نیە کەحکومەتی عێراق دایناوە بۆ راوەدوونانی پاشماوەکانی داعش لە ناوچەکە، ئەمەش بەهۆی نەبوونی هەماهەنگی لە نێوان هەردولادا بەتایبەتی دوای ریفراندۆم و روداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر لە دوو ساڵی رابردوودا. لە ئێستادا هیزە عێراقیەکان بە هاوبەشی سەرۆک هۆزەکان بە تەنها کێوماڵی ئەو ناوچانە دەکەن کە پاشماوەکانی داعشیان لێیە، تەنانەت ئەو ناوچانەش کە ناوچەی کوردی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمن و پێش ١٦ی ئۆکتۆبەر لە دەستی کوردا بوون، بەتایبەتی لە پارێزگاکانی دیالەو سەلاحەدین و کەرکوک و نەینەوا. عەمید تەحسین خەفاجی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری، وتی یەکەکان لە فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەکانی دیالە و نەینەوا و هێزەکانی پۆلیسی خۆجێی و خێڵەکانی ناوچەکە بەشداریدەکەن لە ئۆپەراسیۆنەکە. وتی فڕۆکە جەنگییەکانی عێراق و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی پشتیوانیی ئاسمانی دابیندەکەن. خەفاجی وتی ناوچەی ئۆپەراسیۆنەکە خاکێکی ئاڵۆزەو زنجیرە چیای تێدایە «لەنێویاندا زنجیرە چیای عەتشانە و ناوچەکانی بادوش و شێخ ئیبراهیم لەنەینەوا». هەروەها وتی زنجیرە چیای حەمرینیش دەگرێتەوە و گوندە دابڕێندراوەکانی بەشەکانی باکوری قەزای جەلەولا و میقدادیە و خانەقین لە دیالە دەگرێتەوە. وتیشی چەند کاتژمێرێک پێش دەستپێکی ئۆپەراسیۆنەکە، فڕۆکە جەنگییەکانی هاوپەیمانان گردبوونەوەیەکی پاشماوەکانی داعشیان لە گوندی سەمەر کردە ئامانج، کە ناوچەیەکی چۆڵکراوە لەقەزای مەخمور، باشوری خۆرهەڵاتی موسڵ. خەفاجی وتی «شەش تیرۆریست کوژران، لەنێویاندا سێ سەرکردەی باڵای داعش.» وتی لە کاتژمێرەکانی سەرەتای ئۆپەراسیۆنەکەدا لانیکەم پێنج ئەندامی داعش کوژران و چەندین شوێنی پشوودان و حەشارگەیان لە نەینەوا تێکشکێنران و وتیشی زنجیرە چیای عەتشانە و گوندە چیاییەکان لە بادووش لەئێستادا پاککراونەتەوە. هەروەها وتی هاوکات لە دیالە «سێ تیرۆریستی داواکراو بە ماددەی تیرۆر دەستگیرکران و دوو شوێنی حەوانەوە و چەند پێگەیەکی نهێنی تێکشکێنران». سەرەتای دەستپێکردنی ئەم ئۆپراسیۆنانە بەبێ بەشدارییکردنی پێشمەرگە دەگەڕێتەوە بۆ مانگێک لەمەوبەر، کاتێک هێزە هاوبەشەکانی عێراق لە 7ی تەمموز دەستیانکرد بە هەڵمەتی «ویستی سەرکەوتن» بۆ دەرکردنی پاشماوەکانی داعش، بەڵام ئەوکات ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی هەرێمی نەگرتەوەو تەنیا لەبیابانی خۆرئاوای عێراق و ناوچەکانی سەر سنووری سوریا بەرێوەچوو. ئەو هەڵمەتە کە لەلایەن سەرەکوەزیران عادل عەبدولمەهدییەوە راگەیەندرا ئامانجی بنەبڕکردنی تەواوەتی شانەکانی داعشە لەو بیابانەی بەنێو پارێزگاکانی ئەنبارو سەلاحەدین و نەینەوادا درێژدەبێتەوە تا سەر سنووری عێراق-سوریا. خەفاجی وتی قۆناغی سێیەمی هەڵمەتەکە «قۆناغێکی نوێی رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆیە لەگەڵ پاشماوەکانی تیرۆر» و وتیشی بەدوایدا ئۆپەراسیۆنی زیاتر ئه‌نجامده‌درێت تا گروپەکە بەتەواوی بنەبڕدەکرێت. یەکەمین دوو قۆناغی ئۆپەراسیۆنەکە، چڕکرایەوە لەسەر پاککردنەوەی بیابانی خۆرئاوای ئەنبار و ناوچەکانی باکوری بەغدا بوو لە داعش، «ئەنجامی بەرچاوی ئەمنی»یان بەدەستهێنا، خەفاجی وتی. وتیشی «قۆناغی ئێستا پەیامێکی ئاشکرایە بۆ تیرۆریستان «ناوەستین لە بەدواکەوتنتان. سوورین لەسه‌ر پاککردنەوەی عێراق لەخەوشی ئێوە، گەڕانەوەی خێزانە ئاوارەکان بۆ ناوچەکانیان و به‌ئه‌نجامگه‌یاندنی ئاسایش و ئاشتی لە تەواوی بەشەکانی وڵاتدا.» ئەگەرچی پاشماوەکانی داعش لە سنوورەکانی هەرێمی کوردستانەوە دوورن، بەڵام ٣١ی تەمموز بۆ یەکەمجاربوو هێرشیان کردەسەر ناحیەیەکی سەر بە ئیدارەی گەرمیان لەسنووری هەرێمی کوردستان. سمکۆ عه‌لى بەرپرسی ئاسایشی کوڵەجۆ ئاماژەی بەوەکرد کە داعشه‌کانى سنورى حه‌مرین به‌ئاسانى دەگەنە شێخ باوه لە نیوان کەلارو جەلەولا، هەروەها «بەئاسانی دێنه مه‌نده‌لى و نه‌فتخانه و حه‌مرین و باره‌گاى سه‌ره‌کییان له‌حه‌مرینه و له‌نێوان مه‌نده‌لى و خانه‌قیندان». هەروەها وتی ژمارەی داعش و جموجۆلەکانیان لەو ناوچانە زیادی کردوە، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که هێزەکانی ئاسایش و پیشمەرگەش هێزیان زیادکردووه، وتیشی «پلانى باشترمان هه‌یه بۆ کۆنتڕۆڵکردنى ناوچه‌که».
.jpg)
هاوڵاتى پارتى دیموکراتى گه‌لان (هه‌ده‌په) هه‌وڵه‌کانى بۆ پڕۆسه‌ى ئاشتى چاره‌سه‌رى پرسی کورد له‌تورکیا چڕده‌کاته‌وه و ئاماده‌یی خۆى بۆ هه‌ر ئه‌رکێک ده‌رده‌بڕێت که بکه‌وێته سه‌رشانى، له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا شاندێک ره‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستان ده‌کات. له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا هه‌ده‌په کۆنفرانسێکى گشتى به‌به‌شدارى 800 ئه‌ندام ئه‌نجامداو تێیدا تاوتوێی به‌خۆداچونه‌وه و داواکردنى پڕۆسه‌ى ئاشتى کرد بۆ چاره‌سه‌رى پرسی کورد، دواى نزیکه‌ى چوار ساڵ له په‌ککه‌وتنى پڕۆسه‌که به‌هۆى ده‌ستپێکردنه‌وه‌ى شه‌ڕى نێوان په‌که‌که و تورکیاوه. حه‌سه‌ن ئۆزگه‌نوش په‌رله‌مانتارى هه‌ده‌په به هاوڵاتى راگه‌یاند، له کۆنفرانسه‌که‌دا هه‌ده‌په بڕیاریدا بۆ تاوتوێکردنى پرسی چاره‌سه‌رى و پرسه‌کانى دیکه‌ى په‌یوه‌ست به کورد، شاندێک ره‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستان بکات. حه‌سه‌ن ئۆزگه‌نوش دەڵێت لەگەڵ ئەوەی حزبەکەیان به قۆناغێکی سەخت و فشارێکى گران تێپەڕبوون، بەڵام لەهەر ڕەوشێکی سیاسیدا ڕۆڵی دیموکراسی خۆیان گێڕاوەو ئەمەش لە هەڵبژاردنی کۆتایی خۆجێی بەچاو بینراوە کە لەسیاسەتی تورکیادا هەدەپە نوێنەرێکی دیموکراتیە. ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه، لەسەر پرسی دیموکراتی بون و چارەسەری پرسی کورد لەبەرپرسیارێتی سیاسی و مێژویی پێویستە هەموو لایەنەکان هەڵوێستیان نیشان بدەن. لەدەسپێکدا جەهەپە، «هەموو لایەنەکان لەپەرلەمان و دەرەوەی پەرلەمان، ئێمە بانگەوازیان بۆ ئەکەین کە بۆ ئاشتی کۆمەڵگا خۆیان بەرپرسیار ببینن، لە دژی سیاسەتی شەڕ مامەڵە بکەن». حه‌سه‌ن ئۆزگه‌نوش په‌رله‌مانتارى هه‌ده‌په لە درێژەی لێدوانەکەیدا به هاوڵاتى وت کە له‌کۆنفرانسى گشتى هه‌ده‌په‌دا جه‌ختیان له‌سه‌ر گه‌ڕانه‌وه بۆ پڕۆسه‌ى ئاشتى و پرسی چاره‌سه‌رى کردووه‌ته‌وه، چونکه شه‌ڕ هیچ ئه‌نجامێکى لێناکه‌وێته‌وه و ته‌نها ئاشتى وڵات ده‌گه‌یه‌نێت به ئه‌نجام. وتیشى «بانگه‌وازى هه‌موو هێزه دیموکراتییه‌کان ده‌که‌ین که به‌ده‌نگ داواکه‌مانه‌وه بێن و هاوکار بن بۆ چاره‌سه‌رى پرسی کورد و گه‌ڕانه‌وه‌ى دیموکراتییه‌ت بۆ تورکیا». حه‌سه‌ن ئۆزگه‌نوش هەروەها جه‌ختیکرده‌وه، که ئه‌وان پێیانوایه ئه‌که‌په و مه‌هه‌په کارناکه‌ن بۆ چاره‌سه‌رى ئاشتیانه‌ى کێشه‌کان و «سیاسه‌تى فاشیزم به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن». له‌کۆنفرانسه‌که‌دا هه‌ده‌په بڕیاریدا بۆ تاوتوێکردنى پرسی چاره‌سه‌رى و پرسه‌کانى دیکه‌ى په‌یوه‌ست به کورد، شاندێک ره‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستان بکات. هه‌روه‌ها له راگه‌یه‌نراوى تایبه‌ت به‌ئه‌نجامى کۆنفرانسه‌که‌یدا هه‌ده‌په ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه ڕێکەوتنی دیموکراتی بە هێزی دیموکراتی بنیات ده‌نێت، هەڵوێستی گەل لەدژی ڕێکەوتنی ئاکەپەو مەهەپەیه، پێویستە هێزی ئۆپۆزسیۆن و باوه‌ڕیان به‌خۆیان هه‌بێت و هەڵوێستیان نیشان بدەن. لاى خۆیه‌وه، سه‌زاى ته‌مه‌للى هاوسه‌رۆکى هه‌ده‌په رایگه‌یاند، دوو رێگە لەبەردەمیاندایه یان دۆخێکی پڕ لە پشێوی کە دەیان ساڵ دەخایەنێت، یا بژاردەی کۆمەڵگەیەکی بەهێز لە بواری دیموکراسی و ئاشتەوایی. وتیشى «بۆ بنیادنانی کۆمەڵگەیەکی ئاشتیانەی دژ بە پشێوی لەتورکیا، دەبێت تەواوی لایەنە سیاسییەکان و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، ژوورە پیشەییەکان و سەندیکاکان هەست بە بەرپرسیارێتى مێژوویی بکەن». جه‌ختیشیکرده‌وه، لەپێناو بەدیهاتنی ئاشتی دەبێت کێشەکان لەڕێگەی دیالۆگ و دانوستانی دیموکراسیانە چارەسەربن و ئامادەن بۆ جێبەجێکردنی ئەرکەکانی سەرشانیان. داواکردنى هه‌ده‌په بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ پڕۆسه‌ى چاره‌سه‌رى ئاشتیانه‌ى پرسی کورد له‌تورکیا، دواى هه‌ڵبژاردنى شاره‌وانییه‌کانى ئه‌م دواییه دێت له‌تورکیا که تێیدا ئه‌که‌په دوو گه‌وره شارى وه‌کو ئه‌سته‌نبوڵ و ئه‌نقه‌ره‌ى له‌ده‌ستدا. پڕۆسه‌ى ئاشتى له‌تورکیا له‌ساڵى 2013 به‌ده‌ستپێشخه‌رى عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان و رێککه‌وتنى له‌گه‌ڵ تورکیا راگه‌یه‌نرا که‌ماوه‌ى دووساڵ ئارامى به‌دوادا هات و پڕۆسه‌که چه‌ند قۆناغێکى بڕى. ساڵى 2015 پرۆسه‌که شکستى هێناو تورکیا ده‌ستیکرده‌وه به بۆردومانى ئاسمانى په‌که‌که و ئه‌مساڵیش ئۆپراسیۆنێکى به‌ناوى ئۆپه‌راسیۆنى چنگ بۆ سه‌ر په‌که‌که ده‌ستپێکردووه و شه‌ڕى نێوان تورکیا و په‌که‌که سه‌ختتر بووه‌ته‌وه. عابد ئیکه نوێنه‌رى هه‌ده‌په له‌هه‌رێمى کوردستان به هاوڵاتى راگه‌یاند سیاسه‌تى هه‌ده‌په به‌گشتى سیاسه‌تێکى ئاشتیانه‌یه و له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه سیاسه‌ت ده‌که‌ن و هه‌موو هه‌وڵێک ده‌ده‌ن بۆ گه‌یشتن به‌و ئامانجه. جه‌ختیشیکرده‌وه، داوایان له هه‌موو هێزه دیموکراتییه‌کان کردووه که به‌ده‌م بانگه‌وازه‌که‌یانه‌وه بێن تا پرسی کورد و دیموکراتى به‌شێوه‌ى ئاشتیانه چاره‌سه‌ر بکرێت و سیستمى دیموکراتى له‌تورکیا بنیات بنرێت. عابد ئیکه باسى له‌وه‌شکرد، هه‌ده‌په شاندێک ره‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستان ده‌کات و نه‌خشه رێگایه‌ک له‌و باره‌یه‌وه له‌گه‌ڵ حکومه‌ت و دامه‌زراوه فه‌رمییه‌کانى هه‌رێم تاوتوێ ده‌کات له‌باره‌ى گه‌ڕانه‌وه بۆ پڕۆسه‌ى چاره‌سه‌رى و پرسه‌کانى دیکه‌ى په‌یوه‌ست به‌کورد. له‌باره‌ى ئه‌گه‌رى گه‌ڕانه‌وه‌ى تورکیا بۆ پڕۆسه‌ى چاره‌سه‌رى، نوێنه‌رى هه‌ده‌په له‌هه‌رێمى کوردستان وتى «تورکیا ناچاره ئه‌وه بکات، چونکه له‌ژێر فشارێکى زۆردایه«. ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو، که دواى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌م دواییه‌ى تورکیا ده‌رکه‌وت که هه‌ده‌په هێزێکى یه‌کلاکه‌ره‌وه‌یه و رۆڵێکى سه‌ره‌کى هه‌یه له یه‌کلاییکردنه‌وه‌ى هاوکێشه‌کاندا. هه‌ده‌په له هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌م دواییه‌ى تورکیا پشتیوانى له‌پارتى گه‌لى کۆمارى رکه‌به‌رى ئه‌که‌په کرد و به‌هۆیه‌وه ئه‌و پارته ده‌سه‌ڵاتداره له دوو گه‌وره شار شکستى هێنا. تائێستا به‌رپرسانى تورکیا هیچ هه‌ڵوێستێکى فه‌رمیان نیشان نه‌داوه به‌رانبه‌ر داواى هه‌ده‌په بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ پڕۆسه‌ى چاره‌سه‌رى ئاشتیانه‌ى پرسی کورد له تورکیا. بەرپرسانى تورکیا ئێستا هه‌موو جه‌ختێکیان له‌سه‌ر به‌رده‌وامیدانه به ئۆپراسیۆنى سه‌ربازى بۆ سه‌ر په‌که‌که که لایه‌نێکى سه‌ره‌کى پڕۆسه‌ى ئاشتى بوو له‌ساڵى 2013.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم عه‌بدولستار مه‌جید، سه‌رۆکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى کوردستان رایگه‌یاند، به باشى ده‌زانین کۆبونه‌وه له‌نێوان مامۆستا عه‌لى باپیر و مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى پارتى ئەنجام بدرێت، به‌ڵام له‌ئێستادا هیچ به‌رنامه‌یه‌ک نییه بۆ ئه‌و کۆبونه‌وه‌یه. عه‌بدولستار مه‌جید له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى باس له‌وه‌ده‌کات، گفتوگۆى سه‌ره‌تاییان له‌گه‌ڵ هه‌ندێک له لایه‌نه‌کانى ئۆپۆزسیۆن کردووه بۆ ئه‌وه‌ى چوارچێوه‌ى هاوبه‌ش بدۆزنه‌وه‌و له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک پره‌نسیب رێکبکه‌ون. هاوڵاتى: وه‌ک لایه‌نێکى ئۆپۆزسیۆن چ ئه‌وله‌ویه‌تێک به گرنگ ده‌زانن که حکومه‌ت ئیشى له‌سه‌ر بکات؟ عه‌بدولستار مه‌جید: ئه‌وه‌ى به‌لاى ئێمه‌وه گرنگ و جێى بایه‌خ بوبێت بریتیه له‌وه‌ى هاوڵاتى هه‌قى خزمه‌تکردنى هه‌یه، واته ئامانج به‌خته‌وه‌رى و خۆشگوزه‌رانى و چاککردنى ژیانى هاوڵاتى بێت، چه‌مکى هاوڵاتى قورسایى و سه‌نگى خۆى پێبدرێت له کۆمه‌ڵگاى کورده‌وارى خۆماندا که تائێستا پێموایه هاوڵاتیبون ده‌ورى نه‌بووه له ته‌ماشاکردن و تێڕوانینى حکومه‌ت و دامه‌زراوه فه‌رمیه‌کانى، چونکه که باسى هه‌ڵبژاردن و حکومه‌ت ده‌که‌ین ده‌ڵێین هى خه‌ڵکه، بۆیه هه‌ر که بینیت ده‌سه‌ڵاتى په‌یداکرد، به‌شى زۆرى، نه خه‌ڵکى له‌بیره و نه ئاگاى له‌خه‌ڵکه و نه خه‌مى خه‌ڵکیه‌تى، برسی بێت، هه‌ژار بێت، بمرێت، بکوژرێت، به‌لایه‌وه گرنگ نیه، بۆیه به‌ڕاستى ئه‌وه به‌لاى ئێمه‌وه گرنگه، وه‌به‌ناو دامه‌زراوه فه‌رمیه‌کانى هه‌مانن بیانکه‌ین به دامه‌زراوه‌ى نیشتیمانى، خه‌ڵک و په‌رله‌مان بتوانن ده‌ورى خۆیان ببین، حکومه‌ت ئه‌رکى ئه‌وه‌یه خزمه‌تى هاوڵاتى بکات، په‌رله‌مان موئه‌سه‌سه‌یه‌کى ته‌شریعى بێت، بتوانێت له قازانجى خه‌ڵک یاسا ده‌ربکات و بڕیار ده‌ربکات، چاودێرى حکومه‌ت بکات و بودجه شه‌فاف بکات. هاوڵاتى: ئێستا حکومه‌ت ته‌شکیل کراوه، ئێوه پلانێکتان هه‌یه بۆ چاودێرى کردنى کاره‌کانى حکومه‌ت؟ عه‌بدولستار مه‌جید: ئێمه به سێ شێواز ده‌توانین چاودێرى کاره‌کانى حکومه‌ت بکه‌ین، یه‌که‌م له‌لایه‌ن ئه‌و ئه‌ندامانه‌ى که به‌سه‌ر لیژنه‌کاندا دابه‌ش بون، که ئێمه حه‌وت په‌رله‌مانتارین، ده‌توانین له 14لیژنه هه‌بین، له‌ڕێگه‌ى هه‌ر ئه‌ندامێکه‌وه که له لیژنه‌یه‌کدا هه‌یه، هه‌وڵده‌ده‌ین چاودێرى کاره‌کانى حکومه‌ت بکه‌ین، له‌و سێکته‌ره‌ى که ئه‌ندامه‌کى ئێمه‌ى تێدایه. دووه‌م ئێمه ڕاسته‌وخۆ وه‌ک فراکسیۆن یه‌کێک له ئه‌رکه گرنگه‌که‌مان چاودێریکردنى حکومه‌ته، ده‌رباره‌ى ئه‌رکه سه‌ره‌کیه‌کانى حکومه‌ت، بۆیه ئێمه پێمان وابوو ئه‌و به‌رنامه‌یەى حکومه‌ت ته‌نیا خوێندنه‌وه نه‌بێت به‌ڵکو بڕگه بڕگه، وه‌ک چۆن یاسا ده‌رده‌کرێت، تاوتوێ بکرایه، بۆئه‌وه‌ى که حکومه‌ت مولزه‌م بێت به جێبه‌جێکردنى ئه‌و به‌رنامانه‌وه. سێیه‌م رێگا بۆ چاودێرى کردنى حکومه‌ت، داواکارى و کێشه‌کانى هاوڵاتیانه، له‌و ڕووه‌شه‌وه چاودێرى حکومه‌ت ده‌که‌ین. هاوڵاتى: لایه‌نه‌کانى ئۆپۆزسیۆن خاوه‌نى 21 کورسین، ئه‌گه‌ر پێکه‌وه بن رۆڵتان زیاتر نابێت وه‌ک له‌وه‌ى ده‌نگ و ره‌نگى جیاوازبن؟ عه‌بدولستار مه‌جید: ئێمه وه‌کو فراکسیۆن له‌نێو خۆماندا قسه‌مان کردووه، گفتوگۆى سه‌ره‌تایمان له‌گه‌ڵ هه‌ندێک له لایه‌نه‌کانى ئۆپۆزسیۆن کردووه بۆ ئه‌وه‌ى ئێمه هه‌وڵ بده‌ین بۆ له‌مه‌ودوا پێویستمان به‌وه ده‌بێت چوارچێوه‌ى هاوبه‌ش بدۆزینه‌وه‌و له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک پره‌نسیب رێکبکه‌وین وه‌کو لایه‌نه ئۆپۆزسیۆنه‌کان ئامانجى هاوبه‌ش دیارى بکه‌ین، هه‌نگاوى بۆ بنێین، چونکه چوارچێوه‌ى هاوبه‌شى ئۆپۆزسیۆن خواستى خه‌ڵک و جه‌ماوه‌ره پێگه‌ى ئۆپۆزسیۆن به‌هێزتر بێت.، 21 کورسى بۆ هه‌ر پرۆژه‌یه‌ک هێزى ده‌بێت و ده‌توانێت شه‌قام بکاته پاڵپشت و پشگیرى خۆى. هاوڵاتى: په‌یوه‌ندیتان له‌گه‌ڵ نه‌وه‌ى نوێ باشتره یان یه‌کگرتوو؟ عه‌بدولستار مه‌جید: مێژوویه‌کى دورودرێژمان له‌گه‌ڵ یه‌کگرتوو هه‌یه به حوکمى ئه‌وه‌ى له‌رابردوو په‌یوه‌ندیمان باش بووه، له‌گه‌ڵ نه‌وه‌ى نوێ په‌یوه‌ندى باشمان هه‌یه، ئێمه له‌گه‌ڵیاندا کۆبوینه‌ته‌وه هه‌ندێک گرفتیان هه‌بووه‌و پێمانوتون لێنه‌گه‌رێن هیچ که‌سێک درز بخاته نێوانتانه‌وه، له‌کۆتایدا له‌سه‌ر لیستى نه‌وه‌ى نوێ بونه‌ته په‌رله‌مانتار، هیواخوازین هه‌ر پێکه‌وه‌بن، دواجار ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌وانه کارى فه‌رمى ده‌که‌ین که نوێنه‌رایه‌تى نه‌وه‌ى نوێ ده‌که‌ن و هیوادارین هه‌ردوولایان بگه‌نه ئه‌نجامى باش. هاوڵاتى: حکومه‌تى هه‌رێم به‌رنامه‌ى هه‌یه بۆ رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق، رۆڵى په‌رله‌مان له‌م پرسه‌دا چیه؟ عه‌بدولستار مه‌جید: به‌پێى په‌یره‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان ده‌ڵێت، په‌رله‌مانى کوردستان دامه‌زراوه‌یه‌کى گه‌وره‌یه بۆ یاسادانان و مه‌رجه‌عى سیاسى کوردستانه، ئه‌و گفتوگۆیانه‌ش ده‌چنه بوارى سیاسى، ده‌بێت په‌رله‌مان ئه‌و رێکه‌وتنه په‌سه‌ند بکات که‌له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراقى له ئاینده ده‌کرێت و چاودێریشى ده‌که‌ین، ئومێد ده‌که‌ین وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم شتێک نه‌کات له‌گه‌ڵ به‌غدا که دوایى نه‌توانێت جێبه‌جێی بکات. بێگومان پێویسته په‌رله‌مانى کوردستان سه‌رۆکى حکومه‌ت و وه‌زیره په‌یوه‌ندیداره‌کان بانگێشت بکات بۆ روونکردنه‌وه‌ى ته‌واو له‌سه‌ر هه‌ر رێکه‌وتنێک که حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌نجامى ده‌دات تا دواتر هاوڵاتیانى هه‌رێم باجه‌که‌ى نه‌ده‌ن. هاوڵاتى: ئایا ئیسلامییه‌کان شکستیان هێناوه له‌پرۆسه‌ى سیاسى، پاشگرى ئیسلامى ده‌نگه‌کانى که‌مکردونه‌ته‌وه یان کێشه‌ى ناو حزبه‌کانتانه؟ عه‌بدولستار مه‌جید: پاشگرى ئیسلامى نه‌بووه‌ته هۆى که‌مکردنه‌وه‌ى ده‌نگى ئیسلامییه‌کان، ئه‌وه په‌یوه‌ندى به هه‌ڵوێست و سیاسه‌ت و راشکاوى و جورئه‌ته‌وه هه‌یه، به سته‌مکار بڵێت سته‌مکارو به گه‌نده‌ڵ بڵێت گه‌نده‌ڵ و به دز بڵێت دز ئێمه نه‌توانین پێشى لێبگرین و باسى بکه‌ین ئیتر خه‌ڵکێک متمانه‌ى نامێنێت. پاشان ئه‌و ته‌زویره به‌لێشاوه‌ى کراوه که باڵانسى ده‌سه‌ڵات به‌رزبۆته‌وه‌و کورسى لایه‌نه ئیسلامیه‌کان هاتۆته خواره‌وه، چونکه لایه‌نى ده‌سه‌ڵات ده‌نگه‌کانى خۆیان زیاد کرد ئه‌مه‌ش رێژه‌ى کورسیه‌کانى ئیسلامییه‌کان و بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانیشى که‌مکرده‌وه. هه‌روه‌ها ئه‌و خه‌ڵکه نارازیانه‌ى هه‌بووه هى لایه‌نى گۆڕان و کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو بووه و ده‌نگیان نه‌داو به‌شدارى هه‌ڵبژاردنیان نه‌کرد که رێژه‌ى ده‌نگدان نه‌‌گەشته له‌سه‌دا په‌نجا، ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندى به‌وه هه‌بووه خه‌ڵکێک لێمان نیگه‌ران بووه‌و شێوازى کارکردن کاریگه‌رى خۆى هه‌بووه هاوڵاتى: کاتى ئه‌وه نه‌هاتووه له‌په‌رله‌مانه‌وه به‌بریارێک رێگرى له ئۆپه‌راسیۆنى تورکیا بۆ ناو هه‌رێم بهێنن؟ عه‌بدولستار مه‌جید: ئه‌وه زیاتر په‌یوه‌ندى به حکومه‌ته‌وه هه‌یه، به پله‌ى یه‌ک سنوره‌کانى هه‌رێمى کوردستان بپارێزێت و ئه‌وانه‌ى له‌م وڵاته ده‌ژین پارێزگاریان لێ بکات، لایه‌نێکى ده‌سه‌ڵات هه‌ست ده‌که‌ى په‌یوه‌ندیه‌کانى خراپه له‌گه‌ڵ په‌که‌که، جۆرێک له په‌یوه‌ندى و پشتگیرى له‌گه‌ڵ تورکیا هه‌یه ئه‌گه‌ر رێکه‌وتنى نوسراوى نه‌بێت زمنى هه‌یه، ئه‌وه‌ى دیکه له‌گه‌ڵ ئێران هه‌یه‌تى، ئه‌م جۆره دابه‌شبونه هه‌رێمایه‌تیه زیانى زۆرى به ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى هاوڵاتیان گه‌یاندووه واشى کردووه چ ئێران یا تورکیا هاوڵاتى ئێمه بکوژێت به‌بیانوى په‌که‌که یا دیموکرات و پژاک، زه‌ره‌رى له‌هاوڵاتیان و کشتوکاڵ و گه‌شتوگوزارى هه‌رێم داوه، پێویسته پارتى و یه‌کێتى رێک بکه‌ون چۆن مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌م روداوانه بکه‌ن، بۆ په‌که‌که‌ش و گروپه‌کانى پژاک و دیموکرات و ئه‌وانى دیکه‌ش گرنگه چه‌نده ئێران و تورکیا بێنه پێشه‌وه به گفتوگۆى سیاسى و دبلۆماسى مامه‌ڵه بکه‌ن و خزمه‌ت به خه‌ڵک و وڵاتى خۆیان بکه‌ن، ئێمه‌ش به په‌رله‌مان و حکومه‌ته‌وه هاوکارو پشتیوانى ئاشتى بکه‌ین. هاوڵاتى: په‌یوه‌ندییه‌کانتان له‌گه‌ڵ پارتى چۆنه؟ عه‌بدوستار مه‌جید: پێش پێکهێنانى حکومه‌ت سێ کۆبونه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ براده‌رانى پارتى ئه‌نجامداوه‌و کۆک بووین که په‌یوه‌ندى باشمان هه‌بێت، ئێمه‌ش ئه‌وه‌مان پێ باشه، له‌مه‌ودوا چاو به په‌یوه‌ندییه‌کان ده‌خشێنیینه‌وه له‌گه‌ڵ هه‌موو لایه‌نه‌کان و پارتیش باشترى بکه‌ین. هاوڵاتى: لاتان گرنگه کۆبونه‌وه‌ى عه‌لى باپیرو مه‌سعود بارزانى وه‌ک دوو سه‌رۆکى حزب ئه‌نجام بدرێت؟ عه‌بدوستار مه‌جید: ئێمه به باشى ده‌زانین کۆبونه‌وه له‌نێوان مامۆستا عه‌لى باپیر و کاک مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان هه‌بێت، له‌ئێستادا به‌رنامه‌یه‌ک نییه، به‌ڵام زۆر به‌شتێکى باشى ده‌زانین ئه‌و کۆبونه‌وه‌یه به‌رنامه‌ى بۆ دابنرێت و ئه‌نجام بدرێت. هاوڵاتى: پێشتر باسى رێکه‌وتنێک له‌نێوان ئێوه‌و یه‌کێتى کراوه، ئه‌وه به‌چى گه‌شتووه؟ عه‌بدوستار مه‌جید: پێشنیارى یه‌کێتى بوو ئه‌م قسه‌یه‌یان لاى ئێمه کرد، ئێمه وتمان ورده ورده په‌یوه‌ندییه‌کان باشتر بکه‌ین، یه‌کێتى ئاماده‌ییان پیشاندا تا رێکه‌وتنى ستراتیژى نێوان هه‌ردوولامان هه‌نگاو بنێین، جارێ هیچ ده‌ستیپێنه‌کردووه‌و زۆرمان پێ باشه و له‌گه‌ڵ ئه‌وان و پارتى و لایه‌نه‌کان گفتوگۆو رێکه‌وتنمان هه‌بێت.
هاوڵاتى تورکیا زیاتر لە ١٤ هەزار چەکداری سووری ئامدەکردوە بۆ هێرشکردنە سەر رۆژئاوای کورستان لە سنورەکانی خۆی و هەروەها لەناوخۆی سوریاشەوە، بەڵام بەرپرسانی کورد دەڵێن لە ئامادەباشیدان بۆ روبەرووبوونەوەی ئەو هێرشانە. لەگەڵ ئەوەی تورکیا سوورە لەسەر ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر کانتۆنە کوردییەکان، بەڵام رۆژاڤای کوردستان بەڵێنی بەرگریی دەدات و داوا لە کۆمەلگەی نێودەولەتی دەکات بێدەنگ نەبن. ئەوەش لەکاتێکدایە ئەمریکا ئاسمانی ناوچەکەی بەدەستەو دژی هێرشی «تاکلایەنە»ی تورکیایە بۆسەر ناوچەکە. رائد یوسف حەمود وتەبێژی گروپی (سوپای نیشتیمانی سووریی) کە تورکیا پاڵپشتیان دەکات رایگەیاند ١٤ هەزار چەکداریان ئامادەکردوە لەگەڵ تورکیادا شەڕی رۆژئاوای فورات بکەن دژی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) کە زۆرینەی کوردن. وتەبێژی گروپەکە کاتی شەڕەکەی دەستنیشان نەکرد، بەڵام بەپێی چەند سەرچاوەیەکی تری ناو گروپە چەکدارە نەیارەکانی حکومەتی سوریا کە تورکیا پاڵپشتیان دەکات بریارە ئەو هیزەکانی لەگەڵ بڵاوەپێکردنی هێزەکانی تورکیا لەسەر سنوور بەشداری بکەن و هەندێکلیان لەناوخۆی سوریاوە بەشداری شەڕ دەکەن و هەندێک لە تورکیاوە داخل دەبن. لەگەڵ هەڕەشەکانی تورکیادا رۆژئاواى کوردستان خۆى ئادەکردوە بۆ شەڕى پاراستنى ئەزمونە خۆبەڕێوەبەرییەکەى کە سەرنجی وڵاتانی رۆژئاوای بۆ خۆی راکیشاوە. ئەوان لەساڵى ٢٠١١ و دواى سەرهەڵدانى شەڕى ناوخۆى سوریا ئەزمونەکەیان بنیاتناوە. ئەو ئیدارەیە کە لەلایەن هێزەکانى سوریاى دیموکراتەوە دەپارێزرێت و خاوەنى یاساى تایبەتى خۆیەتى، پێکهاتووە لەناوچەکانى باکور و رۆژهەڵاتى سوریا کە روبەرەکەى سێ یەکى روبەرى سوریایە و گەورەترین ناوچەى دەرەوەى ژێر دەسەڵاتى بەشار ئەسەدە. لەو ناوچانە کورد و عەرەب و سریان و ئێزیدى و تورکمان ئەرمەن و شەرکەسى تیدا دەژین. مەبەست لە ئیدارەى باکور و رۆژهەڵاتى سوریا هەرێمەکانى جەزیرە و فوراتە، هەرێمى جەزیرە لە کانتۆنەکانى قامیشلۆ و حەسەکە پێکهاتووە، هەرێمیشى فوراتیش لە کانتۆنەکانى کۆبانى و گرێ سپى پێکهاتووە. ئەو ناوچە سنورییانەشى کە کەوتونەتە سەر سنوورى سوریا، پێکهاتوون لە کۆبانێ و گرێ سپى و سەرى کانێ و درباسیە و عامودا و قامیشلۆ و ترپەسپى و دیرک. ئێستا ئەو ئیدارەیە لەبەردەم لەشکرکێشییەکى چاوەڕوانکراوى تورکیادایە، کە بە پاساوى دروستکردنى «ناوچەى ئارام و رێڕەوى ئاشتى» بەنیازە بیکاتە سەر ئەو ناوچانە. تورکیا داواى دروستکردنى ناوچەیەکى ئارام دەکات لە باکورو رۆژهەڵاتى سوریا بەدرێژایی 32 کیلۆمەتر، هەمان روبەرى ئیدارەى رۆژئاواى کوردستان، کوردەکانیش بەتوندى ئەوە رەتدەکەنەوە و لەگەڵ دروستکردنى ناوچەیەکدان بە قوڵایی پێنج کیلۆمەتر. ئامینە عومەر هاوسەرۆکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات بە هاوڵاتى راگەیاند «ناوچەکەمان ئارامە و پێویستیمان بە دروستکردنى ناوچەى ئارام نییە، بەڵام لایەنى تورکى سورە لەسەر دروستکردنى ناوچەى ئارام بە قوڵایی 32 کیلۆمەتر بەشێوەیەک کە لەژێر کۆنتڕۆڵى خۆیدا بێت و لەلایەن ئەو هێزانەوە بەرێوەببرێت کەسەر بە ئەو وڵاتەن». تورکیا تا ئێستا چەنیدن جار هەڕەشەى هێرشکردنە سەر رۆژئاواى کوردستانى کردووە، بەتایبەتى دواى بڕیارە کتوپڕەکەى دۆناڵد ترەمپ لە کۆتایی ساڵى رابردوودا بۆ کشانەوەى هێزەکانى لە سوریا، ئەوەش ترسی کوردەکانى لە هێرشى بەرفراوانى تورکیا زیاتر کرد. بەڵام واشنتۆن جەخت لە پێویستى پاراستنى یەکینەکانى پاراستنى گەل (یەپەگە) دەکاتەوە کە بەشدارى کاراى هەبووە لەشەڕى دژى داعشدا، لەکاتێکدا ئەنقەرە بەتوندى دژایەتى دەکات و دەڵێت پەیوەندى بەهێزیان لەگەڵ پەکەکە هەیە، بەڵام ئەوان بوونى هەرجۆرە پەیوەندییەک رەتدەکەنەوە. 2019 مارک ئیسپه‌ر، وه‌زیرى به‌رگرى ئه‌مریکا له‌کاتى گه‌شتکردنى به‌ره‌و ژاپۆن دوێنێ سێشەممە رایگه‌یاند، «ئێمه بڕوامانوایه هه‌ر کرده‌یه‌کى تاکلایه‌نانه له‌لایه‌ن تورکیاوه قبوڵکراو نییه، ئه‌وه‌ى ئێمه نیازمانه بیکه‌ین ڕاگرتنى هێرشى تاکلایه‌نانه‌یه که ده‌بێته مه‌ترسى بۆ به‌رژه‌وه‌ندى هاوبه‌ش، ئه‌و به‌رژه‌وه‌ندییانه‌ى ئه‌مریکا و تورکیا و سوپاى سوریاى دیموکرات هاوبه‌شن تێیدا له باکورى سوریا». هه‌روه‌ها ئیسپه‌ر ئاماژه‌شى به‌وه‌دا که ئه‌مریکا هیچ نیازێکى نییه سوپاى سوریاى دیموکرات فه‌رامۆش بکات به‌ڵام له ئه‌گه‌رى ئۆپه‌راسیۆنى ئه‌نقه‌ره‌دا گره‌نتى پارێزگاریکردنیان ناکات. ماوه‌ى چوار مانگه تورکیا له‌هه‌وڵدایه بۆ دروستکردنى ناوچه‌یه‌کى ئارام به درێژایى ٣٠ کم له ناوچه‌که‌دا که مه‌به‌ست لێى ده‌رکردنى هێزه‌کانى یه‌په‌گه‌یه به‌ڵام هه‌ڵمه‌ته‌که‌ى سه‌رینه‌گرتووه به‌هۆى ناڕازیبوونى واشنتۆنه‌وه. له‌ئێستادا نوێنه‌رانى هه‌ردوولا له ئه‌نقه‌ره له کۆبونه‌وه‌دان بۆ تاوتوێکردنى بابه‌ته‌که و مارک ئیسپه‌ر هیواى خواست که بگه‌نه ڕێککه‌وتنێک. مارک ئیسپه‌ر ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که ئۆپه‌راسیۆنى تورکیا بۆ سه‌ر ناوچه‌که کاریگه‌رى ده‌بێت له‌سه‌ر تواناى سوپاى سوریاى دیموکرات بۆ کۆنترۆڵکردنى ئه‌و 10 هه‌زار دیله داعشه‌ى که ده‌ستبه‌سه‌رن لایان. بەدرێژایی چەند ساڵی رابردوو تا ئێستاش ئەمریکا کە رابەرایەتی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی رێکخراوی داعش دەکات، هەماهەنگی سەربازی بەردەوامی هەبووە لەگەڵ هێزەکانی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) کە بەشێکە لە هێزەکانی سوریای دیموکرات و بە پشتیوانی ئەمریکا ئەو هێزانە سەرجەم ناوچەکانی ژێر دەستی داعشیان لە سوریا کۆنترۆڵکردەوە. دوایین پێگەی رێکخراوی داعش لە باغۆزی سوریا بوو، کە هەسەدە لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا و بە پشتیوانی ڕاستەوخۆی هاوپەیمانان بەتایبەتی ئەمریکا توانیان کۆنتڕۆڵی بکەنەوە. هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) کە تێکەڵەیەکە لە هێزی کوردی و عەرەب و سریانی ساڵی ٢٠١٥ دامەزرێنرا، بەمەبەستی پاراستنی ئەزموونی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا. ئامینە عومەر باسى لەوەکرد، رۆڵەکانى باکور و رۆژهەلاتى سوریا بەرەنگارى تیرۆر بوونەوە و قوربانییەکى زۆریان داوە، زیاتر لە هەزار کەس شەهیدبوون و 23 هەزار کەسیش بریندار و کەمئەندام بوون، لەپێناو ئازادکردنى ئەم ناوچانە و گەڕانەوەى ئاسایش و سەقامگیرییدا. وتیشى «داواکەى تورکیا بۆ دامەزراندنى ناوچەى ئارام بۆ داگیرکردنى ناوچەکانى باکور و رۆژهەلاتى سوریا و کۆتایی هێنانە بە پڕۆژەى ئەزمونى خۆبەڕێوەبەرى و لەباربردنى پێکەوەژیانى پێکهاتەکان و لێدان لە ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەکە». ئامینە عومەر جەختیکردەوە، داواکەى تورکیا لەهەموو روویەکەوە جیاوازە لە داواکەى ئەوان، کە داواى دروستکردنى ناوچەیەکى ئارام دەکەن بە قوڵایی پێنج کیلۆمەتر کە لەلایەن هێزە ناوخۆییەکانەوە و لەژێر سەرپەرشتى هێزە نێودەوڵەتییەکاندا بپارێزرێت. تورکیا بە ئیدارەى خۆبەڕێوەبەریى رۆژئاواى کوردستان رازى نییە، دەترسێت لەسەر سنورەکانى لەگەڵ سوریا ناوچەیەکى خاوەن ئۆتۆنۆمى دروستبێت کە لەلایەن کوردەکانەوە بەڕێوەببرێت، بەتایبەتى کە دواى سەرهەڵدانى شەڕى ناوخۆى سوریا توانیان ببنە خاوەنى هێزى سەربازى و ئەمنى و دامەزراوەى گشتى و قوتابخانەیان دامەزراند کە بەزمانى کوردى تێیدا دەخوێنن. بەرپرسانى رۆژئاواى کوردستان تا ئێستا چەندین جار داوایان لە تورکیا کردووە کە بەڕێگەى گفتوگۆ ئەو کێشەیە چارەسەر بکەن، بەڵام تورکیا وەڵامى داواکانى نەداونەتەوە. هاوسەرۆکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات وتى «رێگەچارەى گفتوگۆ بە باش دەزانین بۆ چارەسەرى سەرجەم کێشەکان، ئەوەش باشترین رێگەیە، لەجیاتى پەنابردن بۆ زمانى هەڕەشە و شەڕ، کە جگە لە ماڵوێرانى و ناسەقامگیریی هیچى ترى لێناکەوێتەوە» لەشکرکێشییە چاوەڕوانکراوەکەى تورکیا، دواى سێ ساڵ دێت لە لەشکرکێشى بۆ سەر کانتۆنى عەفرینى رۆژئاواى کوردستان لەساڵى 2016دا کە دواى بەرگرییەکى سەخت توانیان دەستبەسەر ئەو کانتۆنەدا بگرن و یەپەگە لەو ناوچەیە دەربکەن. بەڵام پێناچێت ناوچەکانى دیکەى رۆژئاواى کوردستان وەک عەفرین ئامانجێکى ئاسان بێت بۆ تورکیا، بەو پێیەى هێزى هاوپەیمانان لەو ناوچانە جێگیرن و هەسەدەش شەڕى مان و نەمان دەکات. ئاڵدار خەلیل ئەندامى کۆمیتەى بەڕێوەبەرى تەڤدەم بە میدیاکانى رۆژئاواى کوردستانى راگەیاندووە، دۆخى ناوچەکانى دیکە وەکو عەفرین نییە، ئاسمانى ئەو ناوچانە بەدەست ئەمریکا و هێزە نێودەوڵەتییەکانەوەیە، ئەگەر ئەوان ئاسمان بۆ ئەنقەرە بکەنەوە، دۆخێکى زۆر جیاواز دێتە کایەوە. جەختیشیکردووەتەوە، ئەگەر ئەوە رووبدات پێویستە ئەمریکاش ئەو ناوچەیە چۆڵ بکات و چیتر فڕۆکەکانى لەو ناوچانەوە هەڵنەفڕێنێت.
هاوڵاتى، ماردین نورەدین پۆلسیی سلێمانی درەنگانی شەوی یەکشەممەی رابردوو پاسەوانی وەبەرهێنێکی بەسەرخۆشی دەستگیرکرد لەکاتی هەوڵدانی بۆ رفاندنی کەسێک لە شەقامێکی سلێمانی، دوای ئەوەی دەمەقاڵە کەوتبۆ نێوانیانەوە بەهۆی شکاندنەوەی ئۆتۆمبێل بەسەر یەکتردا. هەروەها پۆلیسی سلێمانی داوای پاداشتکردنی پێنج لەکارمەندەکانی دەکات کە لەگرتنی رفێنەرەکەدا بریندارببوون. پاسەوانی وەبەرهێنەکە کەسێکی تری لەگەڵدا بووەو هەردوکیان دەستگیرکراون، کاتێک بەزەبری چەک هەوڵی رفاندنی شۆفیری ئۆتۆمبێلێکی تریان داوە بەهۆی دەمەقاڵەی نێوانیانەوە. سەرەتا پۆلیس وای زانیوە رفێنەرەکان مافیان و بەپلان هەوڵی رفاندنەکەیان داوە، بەڵام دواتر دەرکەوتوە بەسەرخۆشی ئەو کارەیان کردوە. هێزەکانی پۆلیسی فریاکەوتن دوای رووداوەکە گەشتونەتە شوێنی، ئەوەش لەکاتژمێرەکانی سەرەتای بەرەبەیانی یەکشەممە ڕێکەوتی 3/8/2019 کە دوو تۆمەتبار بە ئۆتۆمبێلێکی جۆری تاهۆ هەوڵی رفاندنی کەسێکیان دابوو بەسەرخۆشی نەک بەپلان دانان. سەرکەوت ئەحمەد وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی بە هاوڵاتى ڕاگەیاند «تۆمەتبارەکان لەگەڵ ڕفێنراوەکە شەڕیان کردوە، هۆکاری شەڕەکەشیان بەهۆی شکانەوەی ئۆتۆمبێل بوە بەسەر یەکدا» دواتر پۆلیس دەمەقاڵەکەرەکانی بەبڵندگۆ ئاگادارکردۆتەوە، بەڵام ئەوان هەر نەوەستاون لەشەڕ و دواتر بەدەم لێخوڕینی ئۆتۆمبێلەوە بۆ چەند شوێنی جیاواز چون و هەر دەمەقاڵەیان بووە. وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی کە دواتر مەفرەزەیەکیان لای چێشتخانەی شکار لەنزیک پردی دوڕیانی سەرچنار بازگەیان بۆ سەرخۆشەکە داناوە بۆ ئەوەی ڕایگرن، بەڵام ئەو نەوەستاوە خۆی کێشاوە بەئۆتۆمبێلەکەی پۆلیسداو پێنج پۆلیسی بریندارکرد. بەپێی گرتەیەکی ڤیدۆیی کە لەبەردەستی هاوڵاتى-دایە، سەرخۆشەکە کە ئۆتۆمبێلیکی جۆری تاهۆی پێ بووە خۆی دەکێشێت بەئۆتۆمبێلی پۆلیسدا کە لەسەر شەقامەکە راوەستابون بۆ راگرتنی. جگە لەشۆفێرەکە کەسێکی تری لەگەڵ بووە، دواتر توانراوە بوەستێندرێن و دەستگیربکرێن لەئێستادا بەبڕیاری دادوەر بەندن. به‌پێی زانیاریه‌کانی هاوڵاتى ئه‌و دوو تۆمه‌تباره پێشتر چونه‌ته ئه‌زمه‌ڕو به‌سه‌رخۆشی گه‌ڕاونه‌ته‌وه ناوشارو له‌گه‌ڵ ئۆتۆمبێلێکدا پێکیانداداوه‌و بۆته شه‌ڕیان و چه‌ند ده‌ستڕێژێکی گولله کراوه به‌ئاسمانداو یه‌کێک له‌تۆمه‌تباره‌کان شۆفێری ئۆتۆمبێله‌کەی تر به‌زه‌برى ده‌مانچه ده‌رفێنێت و دواتر پۆلیس ده‌ستگیریان ده‌کات. سەرکەوت ئەحمەد وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی ئاماژە بەوەدەکات دوو تۆمەتبارەکە خەڵکی شاری سلێمانین و پیشەیان کاسبکارە»، بەپێی زانیاریەکانی هاوڵاتى یه‌کێک له‌تۆمه‌تباره‌کان شۆفێرو پاسه‌وانی وه‌به‌رهێنه‌رێکی سلێمانیه‌و چه‌ند سکاڵایه‌کی تری له‌سه‌ر بوه‌و له‌لایه‌ن پۆلیسه‌وه داواکراوبوه. سەرکەوت ئەحمەد ئاماژەی بەوەشکرد لەکاتی دەستگیرکردنیاندا دەستگیراوە بەسەر دەمانچەیەکدا کەتەقەی پێکردوە، دەمانچەکەش دەستی بەسەراگیراوە، وتی «هەردوو تاوانبارەکە بەندن بەبڕیاری دادگا، هاوڵاتیە ڕفێنراوەکەش سکاڵای یاسای لەسەر هەردوو تۆمەتبارەکە بەرزکردۆتەوە». لەکاتی دەمەقاڵەو گرژیەکەدا ئۆتۆمبێلی پۆلیس هەوڵی دەستگیرکردنی پەلاماردەرەکانی داوە، بەڵام ئەوان بە ئۆتۆمبێلەکەیان کە تاهۆ بووە بەخێرایی هەوڵی هەڵهاتنیان داوە. دوو مەفرەزەی پۆلیس بەشداری لەدەستگیرکردنی تۆمەتبارەکاندا کردوەو ژمارەیان هەشت پۆلیس بوە، کاتێک مەفرەزەی یەکەم لای دوڕیانی سەرچنار بازگەیان بۆ داناون بۆ ئەوەی دەستگیریان بکەن ڕوبەڕوی هێزەکانی پۆلیس بوونەتەوە، لەم بەریەککەوتنەدا پێنج پۆلیس بریندار بوون و ڕەوانەی نەخۆشخانە کراون. سەرکەوت ئەحمەد وتی «لەئێستادا بارودۆخی تەندوستی هەر پێنج بریندارەکە جێگیرەو ڕەوانەی ماڵەکانی خۆیان کراونەتەوە». وتيشى کە لەبەرامبەر هەوڵەکانی ئەو پۆلیسانەدا داوایان کردوە پاداشت بکرێن. بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی لە 6ی ئاب لەڕێگەی نوسراوێکەوە داوای لەبەڕێوبەرایەتی گشتی پۆلیسی هەرێم و وەزارەتی ناوخۆ کردوە پلەی ئەو پۆلیسانە بەرز بکرێتەوە.
ڕاپۆرتی : فاینانشاڵ تایمز وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا بۆریس جۆنسن لەساتی دەستبەکاربونییەوە فەرمانی بە هەموو وەزیر و بەرپرسەکانی کابینەکەی کرد بۆ ئامادەکاری تەواوەتی بۆ دەرچوونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا «بەبێ ڕێککەوتنی» برێگزت، ئەمەش مەترسی دروست کردووە بۆ بازاڕی دراو و بازرگانی. بەڵینەکەی سەرۆک وەزیرانی نوێ بۆ دەرچوون لە یەکێتی ئەوروپا بە گەشتن بە ڕێککەوتنێک یان بێ ڕێککەوتن لە ٣١ی تشرینی یەکەم مانای ئەوەیە هەردوولا بەشێوەیەکی مەترسیدار وەستاون لەنزیک لێواری قەدپاڵێکدا، کە ئەمەش بە کەم سەیرکردنی ئەگەری روودانی کورتهێنانی پێداویستی پزیشکی و پەکخستنی گەشتەکان و قەرەباڵغی بێکۆتایی سەرسنوورەکانە. برێگزت تا چەند ڕۆژێکیش لەمەوبەر چوار ملیار و ٢٠٠ ملیۆن پاوەندی بۆ تەرخانکرابوو بەڵام لە ١ی ئەم مانگەوە حکومەت دوو ملیار و ١٠٠ ملیۆن پاوەندی خستە سەر بودجەکەی. لەلایەکی تریشەوە کۆمسیۆنی ئەوروپا سوورە لەسەر ئەوەی هیچ پلانێکی جێگرەوەی نەبێت لەحاڵەتی دەرچوونی بەریتانیا پێش ٣١ی تشرینی یەکەم. «بڕێگزت» کورتکراوەی «بریتیش ئێگزت»ە کە بەمانای دەرچوونی گەلی بەریتانی دێت. بڕێگزت ڕیفراندۆمی ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦ بوو کاتێک ڕێژەی ١٧ ملیۆن و ٤٠٠ هەزار دەنگ بۆ دەرچوون لە یەکێتی ئەوروپا سەرکەوتن بەسەر دەنگی ١٥ ملیۆن و ١٠٠ هەزار هاوڵاتی بەریتانی کە نەیاندەویست وڵاتەکەیان جیاببێتەوە لە یەکێتییەکە. ڕیککەوتنەکە لە ٣١ی تشرینی یەکەم بەسەردەچێت و دەبێت هەردوولا بگەنە ڕێککەوتنی نوێ یاخود ئەو سیناریۆیەی کە ئەگەری روودانی زۆرە، ئەویش دەرچوونە بەبێ ڕێککەوتن. سەرهەڵدانی برێگزیتی هۆی ئەو لێشاوە زۆرەی پەنابەران بوو لەوکاتەدا و گەلی بەریتانی پێیان باشتربوو جووڵەی ئازادی پەنابەران نەهێڵن لە وڵاتەکەیاندا لەسەر حسابی دەرچوون لە یەکێتی ئەوروپا. لەئەگەری دەرچوونی بەریتانیا لە سێ مانگی داهاتوودا، بەرپرسانی ئەوروپی حسابی ئەوە دەکەن دەرچوونی پێش وەختەی «کارەساتباری» بەریتانیا راستەوخۆ لە ١ی تشرینی دووەم دانوستانکارانی وڵاتەکە دەگەڕێنێتەوە بۆ برۆکسل تا بتوانن بەردەوامی دەستەبەر بکەن بۆ ئاڵوگۆڕی بازرگانی. لێرە لە «زە فاینانشاڵ تایمز» گەورەترین کارگەرییەکانی «برێگزیتی بێ ڕێکەوتن» لێک دەدەینەوە و ئەوە دەخەینەڕوو لەکوێدا زەبری دەبێت. هاتوچۆی زانیاری قەبارەیەکی زەبەلاحی زانیاری تایبەتی هاوڵاتیانی بەریتانیا و ئەوروپا ڕۆژانە لەلایەن کەرتی بازرگانی و دامەزراوە حکومیەکانەوە دەگوازرێنەوە. لەژێر «برێگزتی بێ ڕێککەوتن» دا یاسایەتی هاتوچۆی ئەم زانیارانە دەچنە ژێر پرسیارەوە و کاریگەری لەسەر چەند کەرتێک دەبێت، لەوانە کۆمپانیا تەکنەلۆجییەکان، تەندروستی یان هەر کۆمپانیایەکی خزمەتگوزاری تر کە لەگەڵ بەکاربەرانی ئەوروپیدا مامەڵە دەکەن. ئەگەر ئەمە روووبدات هاوڵاتیانی ئەوروپی کە لە بەریتانیا دەژین، یاخود بە پێچەوانەوە، بێبەش دەبن لەو خزمەتگوزاریانەی پێشتر بەهۆی بیمەوە دەستیان دەکەوت. دانیشتوانی ئەوروپی لە بەریتانیا ژمارەیان سێ ملیۆنە و دانیشتوانی بەریتانیش لە وڵاتە ئەوروپییەکان ژمارەیان یەک ملیۆن و ٣٠٠ هەزارە. پەکخستنی هاتوچۆی زانیاری دەبێتە بەربەستێکی گەورە بۆ ئاڵوگۆڕ و لە خراپترین حاڵەتیشدا دەگونجێت کۆمپانیا بەریتانییەکان ناچار بکات کارەکانیان لە وڵاتە ئەوروپییەکان رابگرن. هەرچەندە بەپێی یاسایەکی یەکێتی ئەوروپا، ئەو کۆمپانیایانەی ئەوروپی نین دەتوانن بەردەوامبن لە کرداری گواستنەوەی زانیاری بەمەرجێک پابەندبن بە یاسای ئەوروپییەوە کە ڕەنگە ئەمە ببێتە چارەسەرێک بۆ کۆمپانیا بەریتانییەکان. چەند کۆمپانیایەکی زەبەلاحی بەریتانی پێشبینی «برێگزتی بێ ڕێککەوتن»یان کردووە بۆیە ڕەنگە هەوڵی ئەوەیان دابێت خۆیان لەژێر ئەو یاسایەدا بهێڵنەوە. بەڵام زۆربەی کۆمپانیا مامناوەند و بچوکەکان زانیاری تەواویان لەسەر ئەوە نییە ئاخۆ «برێگزتی سەخت» مانی چییە و بژاردەکانیان چی دەبێت. «بڕیگزتی سەخت» وەک «برێگزتی بێ ڕێککەوتن»ە بەڵام جیاوازیەکەی ئەوەیە کە ڕێککەوتنی بازرگانی تێدایە. لە مەودای درێژخایەندا، بەریتانیا دەیەوێت ڕێککەوتنێک ئیمزا بکات لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا لەسەر هاتوچۆی زانیاری کە ئەمەش وادەکات بەریتانیا بە وڵاتێکی یەکێتییەکە هەژمار بکرێت لەکاتێکدا دەرچووە لێی. ئەم ڕێککەوتنانە لەنێوان یەکیتی ئەوروپا و وڵاتانی تریشدا هەیە بەڵام بەرپرسانی برۆکسڵ ئەوەیان راگەیاندووە ساڵانێکی زۆری پێدەچێت تا بەتەواوی ئەوە بگاتە ئەنجام و کۆتایی پێ بێت. حوکم: هەردوولا، بەریتانیا و یەکێتی ئەوروپا، رووبەڕووی زیانی یەکسان دەبنەوە. گومرگ بەریتانیا لەژێر «برێگزتی بێ ڕێککەوتن» دەکرێتە دەرەوەی یەکێتی گومرگی ئەوروپی، بەمانای ئەوەی کۆمپانیاکانی ئەو وڵاتە دەبێت فۆرمی گومرگ پربکەنەوە، زانیارینامەی پێچراو لە بەرهەمی خۆراکی بگۆڕن، پشکنینی تەندروستیان پێ بێت بۆ بەرهەمە هەناردەکان کە بەرهەمی ئاژەڵیان تێدایە. لەئێستادا کۆمپانیا بەریتانیەکان ڕەخنە لە حکومەت دەگرن لەسەر دەستەبەکردنی کەمی زانیاری دەربارەی ئەو بابەتە. بۆ نمونە نازانن چۆن مامەڵە بکەن لەگەڵ گومرگی نوێ و پڕکردنەوەی فۆرمی گومرگی ئەگەر «بڕێگزتی بێ ڕێکەوتن» ڕوویدا یان «بڕێگزتی سەخت». سام لو، توێژەری سەنتەری چاکسازی ئەوروپی دەڵێت، «کۆمپانیاکان شکستیانخواردووە لە خۆئامادەکردن چونکە پێیانوانەبووە برێگزتی بێ ڕێککەوتن واقیعی بێت، زۆربەی کۆمپانیاکان خۆیان تۆمارنەکردووە لە ڕێنمایی (ژمارەی هەناردەکاران) کە ڕێدەدات هەناردە و هاوردەیان بەردەوام بێت دوای برێگزت. لەسەرەتای ئەمساڵەوە حکومەتی بەریتانیا نوسراوی بۆ ١٤٥ هەزار کۆمپانیا کرد کە لە ئەوروپا مامەڵە دەکەن و پێی راگەیاندن خۆیان تۆمار بکەن لە سیستەمێکدا کە پڕکردنەوەی فۆرمی گومرگ ئاسانتر دەکات و باجدانی هاوردەکردن دوادەخات. بەپێی قسەی رۆبیرت هاردی، شارەزای گومرگ لە کۆمپانیای لۆجیستی «ئۆکلاند ئینڤێکتا»، تەنها دە هەزار کۆمپانیا بۆ ئەو سیستەمەی حکومەت ناویان تۆمارکردووە. گومرگ تێچووی هەناردەی بەرهەمی بەریتانی بەرز دەکاتەوە ئەوەش زیانی دەبێت بۆ هەناردەکاران چونکە کاڵاکانیان لە ئەوروپادا گران دەبێت. هەندێک لەو زیانە بەر پاوەندیش دەکەوێت و بەهای دادەبەزێت. هەروەها گومرگ نرخی هاوردەش بەرز دەکاتەوە بۆ ناو بەریتانیا. یەک لەسەر سێی خواردنی وڵات لە ئەوروپاوە دێت. لەسەدا ٧٤ گومرگ لەسەر جگەرە و لەسەدا ٢٢ لەسەر شەربەت و لەسەدا ١٠ لەسەر ئۆتومبیل هەیە لە ئیستادا. نرخی بەرزتری کاڵای هاوردە هەڵاوسان دروست دەکات و دەبێتە هۆی نزمکردنەوەی ئاستی ستانداردی ژیان بۆ دانیشتوانی بەریتانیا. سنورری دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا مانای ئەوەیە دەبێت هەموو هاوردەکان بە گومرگدا تێپەڕببن، ئەمەش دواکەوتن دروست دەکات و دواکەوتنیش کورتهێنانی خۆراک دروست دەکات چونکە لەئێستادا بەهۆی شەپۆلی گەرما و وشکەساڵییەوە بەرهەمهێنانی خۆراکی ناوخۆیی کەمیکردووە لە بەریتانیا. حوکم: بەریتانیا بەئاستێکی گەورەتر و بەرچاوتر زیانی بەردەکەوێت وەک لە یەکێتی ئەوروپا گواستنەوە کەرتی گواستنەوە هیوابەخشترە بەبەراورد بە کەرتەکانی تر چونکە کۆمپانیاکانی گواستنەوە ئامادەکاریان کردووە بۆ سیناریۆی «برێگزتی بێ ڕێککەوتن» تا ئەوەی پەکخستن کەمبکەنەوە. هێڵی ئاسمانی دەتوانن بەردەوامبن لە کارەکانیان بەڵام وەک جاران مەبەستی بزنس نابێت. کۆمسیۆنی ئەوروپی دوو یاسای تێپەراند کە ڕێدەدات هێڵە ئاسمانییەکان گەشتی خاڵ بۆ خاڵ ئەنجام بدەن لەنێوان بەریتانیا و شارەکانی ئەوروپا، بەمانای ئەوەی ناتوانن لەشارێکی ئەوروپییەوە بۆ شارێکی تری ئەوروپی گەشتیار هەڵگرن و گەشت بکەن بەڵکو تەنها لە بەریتانیاوە بۆ یەک شاری ئەوروپی و پاشان گەڕانەوە بۆ بەریتانیا. ئەم یاسایە تا مارسی ٢٠٢٠ کاری پێدەکرێت کە ڕێچکەیەکی بچوکی هێشتوەتەوە بۆ هەردوولا تا بگەنە ڕێککەوتنێکی درێژتر. کۆمپانیاکانی وەک «ڕیانئێر» و «ئیزیجێت» و «ئای ئەی جی» کە سەر بە کۆمپانیای «بریتیش ئێروەیس»ن دەبێت ڕێنماییەکانی کۆنترۆڵ و خاوەندارێتی یەکێتی ئەوروپیان تیدا بێت بەمانای ئەوەی خاوەندارێتی ئەو کۆمپانیایانە دەبێت زۆرینەی لەلایەن هاوڵاتیانی ئەوروپییەوە بێت. خزمەتگوزارییەکانی کۆمپانیای «گێتلینک یۆرۆ تەنێڵ» بەردەوام دەبێت کە ساڵانە ٢٠ ملیۆن گەشتیار، دوو ملیۆن و ٦٠٠ هەزار ئۆتومبیل، ملیۆنێک و ٦٠٠ هەزار بارهەڵگر دەگوازێتەوە لەنێوان بەریتانیا و ئەوروپادا. هەروەها کۆمپانیای «یۆرۆستار»یش خزمەتگوزارییەکانی شەمەندەفەری بەردەوام دەبێت بەوپێیەی لەگەڵ فەرەنسا و بەلجیکا گەشتوەتە ڕێککەوتن تا ئەوەی کێشە و پەکخستن کەمتر ببێتەوە بۆی. حوکم: هەردوولا رووبەڕووی پەکخستنی کاتی دەبنەوە. ڕاوەماسی دوای «برێگزتی بێ ڕێککەوتن» بەریتانیا لە ڕێنماییەکانی یەکێتی ئەوروپا دەردەچێت بۆ راوەماسی ئەمەش مانای ئەوەیە کەشتییە ئەوروپییەکان ناتوانن داخڵی ئاوەکانی بەریتانیا ببن. لەبەرئەوەی کەشتییە ئەوروپییەکان ماسی زیاتر دەگرن لەو کەشتییە بەریتانیایانەی کە لە ناوچەی خۆیان دەیگرن، بۆیە راوەماسی یەکێکە لەو کەرتانەی کە یەکێتی ئەوروپا تێیدا زیانی بەردەکەوێت لەحاڵەتی «بێ ڕێککەوتن»دا. یەکێتی ئەوروپا چالاکی کەشتییە ئەوروپییەکان لە ئاوەکانی بەریتانیادا بە ٥٨٥ ملیۆن یۆرۆ دەخەمڵێنێت. بەڵام کەرتی هەناردەی خۆراکی دەریایی بەریتانیا ڕووبەرووی دواکەوتن دەبێتەوە لەسەر سنور کە ئەمەش بۆ ئەو جۆرە خۆراکانە ناگونجێت چونکە پشت دەبەستن بە گەیاندنی خێڕا تا ئەوەی بە تازەیی بگەنە دەستی بەکاربەرانی ئەوروپی. زیاتر لە ملیارێک و ٣٠٠ ملیۆن پاوەند لە هەناردەی خۆراکی دەریایی بەریتانیا لە بازارەکانی ئەوروپاوە دەستکەوتووە لەساڵی ٢٠١٧دا. زۆرێک لە راوچییانی بەریتانی هیوای ئەوەیان هەیە کە سوودی زیاتریان پێ بگات ئەگەر بەریتانیا نەهێڵیت کەشتییە ئەوروپیەکان داخڵ ببن بەڵام کەشتییە بەریتانییەکان بەتەنها توانای ئەوەیان نییە دەستبەجێ ئەو هەلە بقۆزنەوە و بۆشاییەکە پڕبکەنەوە. لەحاڵەتی روودانی ئەم ئەگەرەدا یەکێتی ئەوروپا پلانی ئەوەی هەیە قەرەبووی ڕاوچییە ئەوروپییەکان بکاتەوە، هەروەها راشیگەیاندووە ڕێ بە کەشتییە بەریتانیەکان دەدات داخڵی ئاوی وڵاتانی ئەوروپی ببن ئەگەر بەریتانیاش هەمان کار بکاتەوە بۆ ماسیگرانی ئەوروپی. حوکم: یەکێتی ئەوروپا زیاتر لەدەست دەدات بەبەراورد بە بەریتانیا.
کاکەلاو عەبدوڵا سێ وڵاتە ئەستۆگرەکەی پرۆسەی ئاشتی ئەستانە - رووسیا، ئێران، تورکیا - دوای دوو ڕۆژ لە کۆبونەوە شکستیان هێنا لە گەشتن بە ڕێککەوتنێک کە لە بەرنامەی کاری خولی سێزدەهەمی پرۆسەی ئاشتی سوریادا هەبوو، جگە لە دژایەتیکردنی کورد و گەشتن بە ئاگربەستێک لە ئیدلیب هیچی تری لی سەوز نەبوو. لوتکەکە لە نور سوڵتان (ئەستانە)، پایتەختی کازاغستان بەڕێوەچوو بە ئامادەبوونی نوێنەرانی چەند ولاتێکی عەرەبی وەک عێراق و لوبنان و ئەردەن. بەپێی راپۆرتێکی شەرقلئەوسەت گفتوگۆکانی لوتکەکە نەگەشتونەتە هیچ رێککەوتنێک و دەشڵێت «ئەو سێ وڵاتە نەگەشتوون بەو دەرئەنجامەی کە چاوەڕێیان دەکرد. هەر سێ وڵات ڕاگەیاندنی دروستکردنی لیژنەیەکیان دواخست کە ئەرکی نوسینەوەی دەستوری سوریای پێدەدرێت بۆ سەردەمی دوای جەنگی سوریا، لەجیاتی ئەوە ڕێککەوتن دروستکردنی لیژنەکە لە لوتکەی داهاتوودا کە مانگی داهاتوو لە ئەنقەرە بەڕێوەدەچێت ڕابگەیەنن». لایەنەکانی بەشداربووی لوتکەکە هەر ئەجێندایەکیان ڕەتکردەوە کە دژی ئەجێندای ئەوان بێت و وەزارەتی دەرەوی تورکیا بە ئاماژە بۆ کوردانی سوریا رایگەیاند «بەرنامەی جیاواز کە هەڕەشە دروست بکات بۆ یەکگرتوویی و یەکپارچەیی هەرێمیی سوریا لە لوتکەکەدا ڕەتکراوەتەوە». هەروەها وەزارەتی دەرەوە راشیگەیاند، «لایەنەکان جەختیان لە نارەزایی خۆیان کردوە بۆ هەر هەوڵیک کە بیەوێت واقیعی نوێ دروست بکات لەژێر ناوی جەنگان دژی تیرۆریزم وەکو هەرێمی خۆ بەڕێوبەری». لەکۆتایی لوتکەکەشدا لە ڕاگەیاندراوێکی هاوبەشدا هەر سێ وڵات رایانگەیاند دژی هەرێمی سەربەخۆن کە لەلایەن سوپای سوریای دیموکرات و یەکینەکانی پاراستنی گەلەوە دامەزراوە و ئاماژەیان بەوە کرد کە دەبنە هەڕەشە بۆ وڵاتە درواسێکان، ئەمەش وەک ئاماژەیەک بۆ تورکیا کە لە ئێستادا لە هەوڵی دوورخستنەوەی کوردایە لە سوریا. لەهەمانکاتدا، وڵاتانی بەشداربوو لە پرۆسەی ئاشتی ئەستانە بۆچونیان جیاوازبوو لەسەر جێبەجێکردنی ڕێککەوتنی «سۆتچی» کە لە ١٧ی ئەیلولی ٢٠١٨ ئیمزاکرا لەنێوان رەجەب تەیب ئەردۆغان و هاوتا رووسیەکەی، ڤلادمیر پۆتین. بەپێی ڕێککەوتنەکە هەردوولا گەشتنە ئەو دەرئەنجامەی ناوچەیەکی چەک داماڵراو بەقوڵایی ١٥ بۆ ٢٥ کم دابمەزرێنن لە باکوری ڕۆژئاوای سوریا واتە ئیدلیب و هەموو توندوتیژییەک تێیدا بوەستێت. لەئێستادا ئیدلیب دواین پیگەیە کە بەدەست ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە ماوە و ڕۆژانە ڕووبەڕووی هێرشی ئاسمانی دەبێتەوە لەلایەن حکومەتی سوریا و فرۆکەی ڕووسییەوە. بەپێی ڕێککەوتنەکە، ئەنقەرە ڕازیبوو هەموو چەکدارە میلیشیاکانی ، لەنێویاندا بەرەی ئازادی نەتەوەیی، دووربخاتەوە لە ئیدلیب یان مانەوەیان بەڵام بەبێ چەکی قورس لەبەرامبەر ڕاگرتنی هێرشە ئاسمانییەکان. بەڵام بەهۆی پێشێلکردنی ڕێککەوتنەکە لەلایەن هەردوولاوە، هێرشە ئاسمانییەکانی حکومەتی سوریا بەهاوکاری رووسیا زیاتربوو. زیاتر لە ٥٠٠ کەس تەنها لە تەمموزدا کوژراون بەپێی ئاماری ڕێکخراوی چاودێری سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ کە تێیدا هاتووە ئەم ژمارەیە زۆرترین ڕێژەیە تا ئێستا لەمساڵدا. نزیکەی ٧١٥ هەزار هاوڵاتی لە ئیدلیب ئاوارەبوون لە ٢ی شوبات تا ٢٩ تەمموز کە ٤٤٠ هەزاریان تەنها لە ماوەی سێ مانگی ڕابردوودایە. لە لوتکەی ئەستانەدا ئۆپۆزسیۆنی سوریا رازیبوو بە ئاگربەست لەگەل حکومەتی سوریا. ئاگربەستەکە لەنێوان نوێنەرانی ئۆپۆزسیۆن و حکومەتی سوریا و وڵاتانی ئەستۆگری پرۆسەی ئاشتی ئیمزا کراوە. یرژان موکاش، بەڕێوبەری لقی ئاسیا و ئەفریقا لە وەزارەتی دەرەوەی کازاغستان هەیینی ڕابردوو ئەوەی راگەیاند کە «بەپێی قسەی بەشداربووانی ڕێککەوتنەکە، ئاگربەستەکە دەستیپێکردووە». ڕێکخراوی چاودێری سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ دوای ڕێککەوتنەکە رایگەیاند ئیدلیب «ئارامی» بەخۆیەوە بینیوە چونکە فڕۆکە جەنگییەکان نەبینراون لە ئاسمانی ئیدلیبدا. هەرچەندە بەپێی وتەی وتەبێژێکی بەرەی ئازادی نەتەوەیی کە تورکیا پشتگیری دەکات، ڕایگەیاندووە بەفەرمی هیچیان پێنەوتراوە دەربارەی ئاگربەست. هەروەها دەشڵێت، «نەمانی هێرشی ئاسمانی مانای ئەوە نییە کە ئارامە، لەئێستادا تۆپهاوێژەکانی رژێم بۆمبارانی چەندین ناوچە دەکەن لە پارێزگای حەما و ئیدلیب، نازانم ئەگەر بەمە بوترێت ئاگربەست ئەگەر تەنها هێرشی ئاسمانی نەمابێت». لەلایەکی ترەوە نوێنەری حکومەتی سوریا لە لوتکەی ئەستانە ڕایگەیاند سەرکەوتنی ئاگربەستەکە دەکەوێتەوە سەر تورکیا کە چەکی قورس داماڵێت لە گروپە ئۆپۆزسیۆنەکان و ناوچەی بەربەست دابمەزرێنێت و جێبەجێی بکات، ئەمەش وەک ئاماژەیەک بۆ ڕێککەوتنی سۆتچی. نوێنەری حکومەتی سوریا، بەشار جەعفەری دژی هەبوونی میلیشیای تورکی بوو لە ئیدلیبدا و داوای لە بەشداربوانی کۆڕبەندەکە کرد گوشار بخەنە سەر تورکیا تا ئەوەی ئەرکەکانی لە ڕێککەوتننامەی سۆتچی جێبەجێ بکات و میلیشیاکانی تورکیاشی بەوە تۆمەتبار کرد کە هێرش دەکەنە سەر ئەو ناوچانەی بەدەست حکومەتەوەیە «لەو ناوچانەی ئیدلیبەوە کە بەدەست تورکیاوەیە». هەروەها وتیشی، «هەرچەندە ئێمە ئارامگرین بەڵام ئەمجارە ئارامیەکەمان سنوردار ئەبێت و لەسەر تورکیا ناوەستین تا پابەندییەکانی خۆی جێبەجێ بکات».
سازدانى: ئارا ئیبراهیم سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان لە پەرلەمانی کوردستان جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان به‌شدارى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمى کردووه، ره‌خنه ده‌گرێت و گه‌نده‌ڵیه‌کانى یه‌ک به یه‌کى وه‌زاره‌ت و فه‌رمانگه‌کان ئاشکرا ده‌کات. عه‌لى حه‌مه ساڵح، سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی، ده‌ڵێت «له‌گەڵ ئه‌و بۆچونه‌دا نین که قاچێکت نابێت له حکومه‌ت بێت و قاچێکت له‌ئۆپۆزسیۆن، ئێمه په‌رله‌مانتارین و گه‌نده‌ڵیه‌کان ده‌خه‌ینه روو». ئه‌مه له‌کاتێکدایه که بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان به‌شداره له‌کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم و چوار وه‌زاره‌ت و جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم و حکومه‌تى بۆ چاکسازى وه‌ک پشکى بزوتنه‌وه‌که وه‌رگرتووه. عه‌لى حه‌مه‌ساڵح ئاماژه به‌وه‌ش ده‌دات بۆ کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم گرنگه نه‌ک چاکسازى به‌ته‌نها له‌موچه‌و ده‌رماڵه‌کاندا بکات، به‌ڵکو دواى ئه‌وه ده‌بێت چاکسازى له کۆکردنه‌وه‌ى داهاته‌کاندا بکات. هاوکات، سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان ئه‌وه‌ش دووپاتده‌کاته‌وه که«گه‌نده‌ڵى گه‌وره له بوارى نه‌وتدا هه‌یه به‌تایبه‌ت دوو بوار که زۆربه‌ى داهاتى نه‌وتى بۆ ده‌ڕوات به‌ناوى خزمه‌تگوزارى پێشکه‌ش کۆمپانیاکانى نه‌وت ده‌که‌ن پاره‌یه‌کى زۆر ده‌به‌ن که له‌ژێر چاودێریدا نین و پشتیوانیه‌کى به‌هێزى حزبیان هه‌یه«. هاوڵاتی: حکومه‌ت به‌نیازه لەکۆتایى مانگى ئه‌یلولدا پرۆژه یاساى چاکسازى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات، ئه‌مه له‌پێناو ئه‌وه ده‌کرێت به‌شێک له‌پاره بگه‌ڕێته‌وه بۆ بودجه‌ى گشتى؟ عه‌لى حه‌مه ساڵح: پڕۆژه‌یه‌کى گشتگیر و فراوانه و ئه‌و نادادیانه و ئه‌و گه‌نده‌ڵیانه‌ى که له رابردودا کراوه پرۆژه‌که هه‌وڵده‌دات لایبات، هه‌رچه‌نده جێبه‌جێکردنیشى عه‌مه‌لیه‌کى ئاسان نیه، به‌تێکڕا 90رۆژ بۆ سه‌د ڕۆژ داده‌نرێت بۆ جێبه‌جێکردنى. پرۆژه‌که به‌شێکیم خوێندۆته‌وه و لیژنه‌یه‌کى بۆ دروست ده‌کرێت و ده‌خوێنرێته‌وه پێداچونه‌وه‌ى بۆ ده‌کرێت و له په‌رله‌مانیشدا جارێکى دیکه پێداچونه‌وه‌ى بۆده‌کرێت و گفتوگۆى له‌سه‌ر ده‌کرێت، ئه‌مه ته‌نیا چاکسازییه. هاوڵاتی: واتا پێتانوایه پاکسازى له‌داهاتدا، داهاتى زیاتر بۆ حکومه‌ت ده‌گه‌رێنێته‌وه؟ عه‌لى حه‌مه‌ساڵح: به‌شێکى تر که زۆر گرنگه پاکسازى له داهاتدا بکرێت، له‌گه‌ڵ چه‌ند که‌سێکدا له گفتوگۆداین و داهاتى خاڵه سنوریه‌کان و پێداچونه‌وه‌یه‌کى گشتگیر به سیسته‌مى باج دا بکرێت که به‌شێک له کۆمپانیا گه‌وره‌کان ئه‌وانه‌ى که له‌خاڵه گومرگیه‌کانه‌وه مه‌واد هاورده ده‌که‌ن گومرگ ناده‌ن، جا چ به‌ناوى لێبوردنه‌وه بێت، یان به‌ناوى ترانزێته‌وه کاڵا داخڵده‌که‌ن، ئه‌مه جگه له‌وه‌ى کۆمه‌ڵێک بوارى تر هه‌یه داهات و خه‌رجى که داهاته بۆ ده‌وڵه‌ت، به‌ڵام کۆمپانیا بۆ خۆى ده‌بات به ئه‌ندازه‌ى ئه‌مه‌ى چاکسازى له خه‌رجیدا ده‌کرێت، هاوڵاتی: دۆسیه‌ى نه‌وت گه‌نده‌ڵى تێدایه تا پاکسازى تێدا بکرێت؟ عه‌لى حه‌مه‌ساڵح: گه‌نده‌ڵى گه‌وره له بوارى نه‌وت دا هه‌یه به‌تایبه‌ت دوو بوار که زۆربه‌ى داهاتى نه‌وتى بۆ ده‌ڕوات به‌ناوى خزمه‌تگوزارى پێشکه‌ش کۆمپانیاکانى نه‌وت ده‌که‌ن پاره‌یه‌کى زۆر ده‌به‌ن که له‌ژێر چاودێریدا نین و پشتیوانیه‌کى به‌هێزى حزبیان هه‌یه، له‌وانه‌یه خه‌ده‌ماتێک 10هه‌زار ببات، ئه‌مان چوار قات و پێنج قات پاره وه‌رده‌گرنه‌وه. به‌ناوى کۆمپانیاى ئه‌منییه‌وه له‌سه‌دا 48 پاره‌ى موچه و بودجه‌ى هه‌رێم بۆ هێزى ئه‌منى و سه‌ربازى ده‌ڕوات که به‌رپرسه‌کان کۆمه‌ڵێک کۆمپانیاى ئه‌منى و سکویریتیان داناوه بۆیه به‌شێکى باشى داهاتى نه‌وت بۆ ئه‌وان ده‌ڕوات، ئه‌مه چاکسازى له خه‌رجیه‌کاندا گرنگه، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ى پرۆژه‌که ته‌واو بێت، پێویسته چاکسازى له داهاتیشدا بکرێت. هاوڵاتی:زۆر باسى دوو موچه و سێ موچه و پێنج موچه‌ش کراوه، بایۆمه‌ترى توانى بندیوار نه‌هێڵێت؟ عه‌لى حه‌مه ساڵح: تائێستا هیچ ئامارێک نیه، به‌ڵام ده‌توانین بلێین بایۆمه‌ترى نه‌بووه هۆى که‌مبونه‌وه‌ى ژماره‌ى موچه‌خۆران و ڕێشى له بندیواری نه‌گرت، بڕى ته‌رخانکراوى بودجه دواى بایۆمه‌ترى زیادیکرد بۆ موچه له‌هه‌رێمى کوردستاندا. ناکرێت له‌یه‌ک کاتدا که‌سێک موچه‌ى پێشمه‌رگه‌ى دێرین وه‌رده‌گرێت و زیندانى سیاسیش وه‌رده‌گرێت و له گفتوگۆداین که چى به مینحه هه‌ژمار بکرێت و چى به موچه دیارى بکرێت. هاوڵاتی: کابینه‌ى هه‌شته‌مى حکومه‌تى هه‌رێم بۆ ئه‌وه بوو که بڕى نزیکه‌ى سه‌د ملیار دینار بگه‌رێنێته‌وه بۆ حکومه‌ت؟ پێتوایه ئه‌مجاره‌ش هه‌مان نیه‌ت هه‌بێت له‌لایه‌ن کابینه‌ى نۆیه‌مه‌وه؟ عه‌لى حه‌مه ساڵح: پێموایه هه‌رژماریه‌ک باسبکرێت ده‌قیق نیه، هیچ که‌س به‌ته‌واوى نازانێت دواى په‌سه‌ندکردنى پرۆژه‌ى چاکسازى خانه‌نشینى و ده‌رماڵه‌کان چه‌ندێک پاره بۆ حکومه‌ت ده‌گه‌رێته‌وه. هاوڵاتی: لایه‌نه سیاسیه‌کان زۆربه‌یان خه‌ڵکیان بۆ خانه‌نشین کراوه، گۆڕان ئاماده‌یه ئه‌وانه‌ى خانه‌نشین کراون به‌پێى یاسا موچه‌کانیان رێکبخرێته‌وه؟ ئێوه ده‌ستپێشخه‌ر ده‌بن بۆ پشتیوانیکردنى؟ عه‌لى حه‌مه ساڵح: به‌دڵنیاییه‌وه نه‌ک هه‌ر ده‌ستپێشخه‌ر ده‌بین، به‌ڵکو ئه‌مه قانونه‌که دایناوه و ئه‌بێت ببڕدرێت که نه‌بردرێت ئه‌بێت ئه‌وه‌ى پێشوو تریش لێى وه‌ربگیرێته‌وه. هاوڵاتی: له‌ماوه‌ى رابردودا شۆڕش حاجى، ئه‌ندامى خانه‌ى راپه‌راندنى گۆران باسى له‌وه‌کرد که چاودێرى وردى حکومه‌ت ده‌که‌ن، ئێوه به‌شدارى حکومه‌تان کردووه کێشه‌تان بۆ دروست ناکات له‌گه‌ڵ پارتى که پێشتر ده‌یانوت نابێت قاچێکت له حکومه‌ت بێت و چاچێکت له ئۆپۆزسیۆن؟ عه‌لى حه‌مه ساڵح: به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌م مه‌هفومه هه‌ڵه‌یه و ئێمه به‌پێى په‌یڕه‌وى ناوخۆ ئیش ده‌که‌ین و له‌هه‌ر وه‌زیرێک و وه‌زاره‌تێک گه‌نده‌ڵى و گومان و ناڕۆشنى و لێڵى و هه‌ڵه له‌کاره‌کانیدا هه‌بوو ده‌یخه‌ینه‌روو ئاشکراى ده‌که‌ین و چاوپۆشى له‌که‌موکورییه‌کانى حکومه‌ت ناکه‌ین و چاودێرى ده‌که‌ین. په‌یره‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان دایناوه پرسیارى ئاراسته ده‌که‌ین و بانگهێشتى وه‌زیره‌کان ده‌که‌ین و قسه‌ى له‌سه‌رى ده‌که‌ین و هه‌ر لایه‌نێک که‌موکورتى هه‌بێت قسه‌ى جدیمان ده‌بێت و له‌ئێستاشه‌وه چه‌ندین فایلمان ئاماده‌کردووه بۆ کابینه‌ى نوێ و به‌پێى وه‌زاره‌ته‌کان که‌یسه‌کانى گه‌نده‌ڵى ڕه‌وانه ده‌که‌ین بۆ چاره‌سه‌ر. به‌هیچ شێوه‌یه‌ک گرفتمان بۆ دروست نابێت که که‌سێک پێى وابێت ئێمه له حکومه‌تداین چاوپۆشى له گه‌نده‌ڵى و کوموکورتى و نادادپه‌روه‌رى ده‌که‌ین ئه‌وه هه‌ڵه‌یه، ئه‌گه‌ر وه‌زیره‌کانى خۆشمان بێت چاوپۆشیان لێ ناکه‌ین. هاوڵاتی: حکومه‌تى هه‌رێم له‌مساڵدا پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2020ده‌نێرێته په‌رله‌مان، ئه‌م پرۆژه‌ى چاکسازییه ده‌کرێته یاسا تا فریاى پرۆژه‌ى بودجه بکه‌وێت؟ عه‌لى حه‌مه ساڵح: نه‌خێر پرۆژه‌ى بودجه دواى پرۆژه‌ى چاکسازى ده‌که‌وێت و به‌ته‌ئکید گۆڕانکارى تێدا ده‌کرێت و به‌سێ مانگ پرۆژه‌ى چاکسازى ده‌چێته بوارى جیبه‌جێکردنه‌وه. هاوڵاتی: پۆستى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت بۆکاروبارى چاکسازى و پۆستى سه‌رۆکى داهاته نه‌وتیه‌کان وه‌ک پشکى گۆڕان له‌کابینه‌ى نۆیه‌م یه‌کلاکراوه‌ته‌وه، پۆسته‌کان پێویستى به‌یاسایه تا ده‌ستبه‌کاربن یا گفته‌که چیه؟ عه‌لى حه‌مه ساڵح: یاساى سندوقى داهاته نه‌وتییه‌کان یاساى بۆ ده‌رچووه‌و بۆ پۆستى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت بۆ چاکسازى له‌گفتوگۆداین.
شاناز حه‌سه‌ن له قۆناغى یه‌که‌مى هەڵدانەوەی گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کانى سه‌ماوه لە مانگی رابردوودا 171 رووفات ده‌رهێنراون، کە 74 رووفات منداڵن و 97 رووفاتیش ژن بون. هه‌موویان ڕه‌وانه‌ى په‌یمانگه‌ى پزیشکى دادوه‌رى به‌غداد کراون به‌مه‌به‌ستى وه‌رگرتنى نموونه‌ی دى ئێن ئه‌ی. قۆناغى یه‌که‌مى هه‌ڵدانه‌وه‌ى گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌که‌ى سه‌ماوه له 23ى مانگى7ى 2019 ده‌ستیپێکرد، کە پێشتر هەڵدانەوەی دواخرا له‌سه‌ر داواى ته‌یمور عه‌بدوڵلا کە تاقایەنەیەکی ئەفالە و لە ساڵی ١٩٨٨ یەکێک بووە لەوانەی لە سەماوە ویستراوە زیندەبەچاڵ بکرێت بەڵام توانیویەتی خۆی رزگاربکات. سیروان جه‌لال، به‌ڕێوه‌به‌رى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کان له‌وه‌زاره‌تى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان له لێدوانێکیدا به هاوڵاتى وت»له گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌کانى سه‌ماوه 171 رووفات ده‌رهێنران، 74 رووفات منداڵن و 97 رووفاتیش ژن بون». وتیشى»هه‌موو رووفاته‌کان هه‌ڵگیراونه‌ته‌وه و ڕه‌وانه‌ى په‌یمانگه‌ى پزیشکى دادوه‌رى به‌غداد کران به‌مه‌به‌ستى وه‌رگرتنى نموونه‌ی دى ئێن ئه‌ی بۆ هه‌ر یه‌که‌یان». ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد له‌دواى ته‌واوبونى نمونه‌ى سامپڵى ئێسک، بۆ رووفاته‌کان ڕه‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستان ده‌کرێنه‌وه و هه‌ر یه‌که‌یان له‌زێدى باوک و باپیرانیان به‌خاک ده‌سپێردرێنه‌وه‌و پاشان نمونه له‌خێزان و کەسوکاریان وه‌رده‌گیرێت و هه‌ر گۆڕێک کۆدێکى له‌سه‌ر ده‌بێت و به‌ناوى خاوه‌نه‌که‌یه‌وه ده‌نوسرێت. وتیشى» به‌داخه‌وه ماوه‌یه‌کى زۆرى پێده‌چێت و نزیکه‌ى شه‌ش مانگى پێده‌چێت تا له به‌غداد دێنه‌وه«. سیروان جه‌لال ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد» زۆربه‌ى ده‌ستیان به‌ده‌ستى دایکیانه‌وه بووه‌و دایکێک ده‌ستى له‌ملى چوار منداڵى خۆى کردبوو». گۆڕە بەکۆمەڵەکان بەدووری 100کم دەکەونە بیابانەکانی باشووری شاری سەماوە ناوەندی پارێزگای موسەننا. ئەم رووفاتانە بەشیک بوون لەوانەی کە کەوتنە بەر پەلاماری حکومەتی بەعس لەژیر ناوی ئەنفال کە لە 14ی نیسانی ساڵی 1988 لەلایەن حکومەتی بەعس بە سەرۆکایەتی سەددام حوسێن دژی کورد دەستیپێکرد. لە ئەنجامدا و لە هەشت قۆناغدا زیاتر لە 182 هەزار کورد کۆمەڵکوژ و بێسەروشوێنکران. بەپێی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان ئەو ١٧١ روفاتە سەرجەمیان خەڵکی گەرمیانن بەتایبەتی ناحیەی کوڵەجۆ کە بە دووری ١٧ کیلۆمەتر دەکەوێتە باشووری کەلار. فوئاد عوسمان، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاروبارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان به هاوڵاتى ڕاگه‌یاند «پێشبینى چه‌ندین گۆڕى دیکه له سه‌ماوه ده‌که‌ین، به‌ڵام ئه‌وه‌ى تاوه‌کو ئێستا دیاره دوو گۆڕى دیکه ههیهو دواى پشووه‌کانى جه‌ژنى قوربان کارى هه‌ڵدانه‌وه‌یان بۆ ده‌که‌ین». وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاروبارى شه‌هیدان و ئه‌نفالکراوان باسى له‌وه‌شکرد گۆڕه به کۆمه‌ڵه‌کانى سه‌ماوه له‌وه زیاتر رووفاتیان تێدایه که‌پێشبینى ده‌کرێن «گۆڕه به‌کۆمه‌ڵه‌که‌ى یه‌که‌م پێشبینیمان ده‌کرد 80 روفاتى تێدابێت، که‌چى 171 رووفاتى تێدابوو». له‌سنوورى پارێزگاى سه‌ماوه چه‌ندین گۆڕى به‌کۆمه‌ڵى ئه‌نفالکراوانى کوردستان هه‌یه و تاوه‌کو ئێستا سێ گۆڕى به‌کۆمه‌ڵ دۆزراونه‌ته‌وه.
سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن ئاسۆ کانه‌بى، له‌ساڵى 1992 له‌دایکبووه و له منداڵیه‌وه به‌هره‌ى وێنه‌کێشانى هه‌بووه و به‌شى شێوه‌کارى په‌یمانگاى هونه‌ره جوانه‌کان و کۆلێژى هونه‌رى لقى په‌یکه‌رسازى ته‌واو کردووه، به‌شدارى چه‌ندین پێشانگاى له ناوه‌وه و ده‌ره‌وه‌ى وڵات کردووه، 12ساڵه کارى په‌یکه‌رسازى ده‌کات، له‌پاڵ هونه‌ره‌که‌یدا کارى ده‌لاکى ده‌کات. هاوڵاتى: هونه‌رى په‌یکه‌رسازى چییه لاى تۆ؟ ئاسۆ کانه‌بى: به‌ڕاى من هونه‌رى په‌یکه‌رسازى له‌کۆندا زیاتر بۆ په‌رستن به‌کارده‌هات، به‌ڵام له‌ئێستادا بۆ وروژاندنى بابه‌تێک یان په‌یامێک یان جوانى پێشکه‌ش به کۆمه‌ڵگا ده‌کرێت له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌نده‌که‌وه، به‌تایبه‌تیش به‌بڕواى من هه‌موو شتێک دوو لایه‌نى هه‌یه، ده‌کرێک له ڕێگه‌ى هونه‌رى په‌یکه‌رسازیه‌وه خزمه‌ت به ئاینى ئیسلام بکرێت، به پێچه‌وانه‌شه‌وه. هاوڵاتى: ئایا هونه‌ره‌که‌ت بۆته دابین کردنى بژێوى ژیانت؟ ئاسۆ کانه‌بى: له کوردستاندا تاکو ئێستا نه‌بۆته کار و بژێوى ژیانى هونه‌رمه‌نده‌که دابین بکات، به‌ڵام بۆمن تائاستێکى باش بۆته بژێوى ژیانم له ڕێگه‌ى فرۆشتنى کاره‌کانمه‌وه. هاوڵاتى: چۆن ده‌توانیت هونه‌ره‌که‌ت پێشبخه‌یت؟پلانت چییه؟ ئاسۆ کانه‌بى: له‌ئێستادا سه‌رقاڵى کردنه‌وه‌ى ناوه‌ندێکم به‌ناوى ئاسۆ که ده‌بێته ئاسۆیه‌ک بۆ هونه‌رى په‌یکه‌رسازى له کوردستان و به بزنزکردنى هونه‌رى شێوه‌کارى و ده‌ربازبون له‌و گێژا‌وه‌ى که هونه‌رى شێوه‌کارى تێیکه‌وتووه، وه ناوه‌نده‌که ده‌بێته ئاسۆیه‌ک بۆ ئه‌و به‌هره‌مه‌ندانه‌ى ده‌یانه‌وێت په‌ره به تواناکانى خۆیان بده‌ن و ببێته جێگایه‌ک بۆ کڕین و فرۆشتنى کارى هونه‌رى. هاوڵاتى: هه‌ندێک له په‌یکه‌ره‌کانت که‌سایه‌تى سیاسین، ئه‌مه داوات لێکراوه یان حه‌زى خۆته؟ ئاسۆ کانه‌بى: له‌ڕاستیدا زۆرجار داوام لێکراوه که کاریان بۆبکه‌م، هه‌ندێک له کاره‌کانیشم خواستى خۆم بووه. هاوڵاتى: جگه له په‌یکه‌رى مردووه‌کان؟هى زیندوه‌کانیش ده‌تاشیت له‌سه‌ر خواستى خۆیان؟ ئاسۆ کانه‌بى: ئه‌و سه‌رده‌مه تێپه‌ڕیوه هه‌ر په‌یکه‌ر بۆ مردوو بکه‌ین، من زۆر جار په‌یکه‌رى که‌سایه‌تیه‌کان یان ئه‌و که‌سه‌ى کارێکى ده‌وێت، من هه‌ر وه‌ک لایه‌نى ئیستاتیکى ده‌یکه‌م، یان لایه‌نى ماددى، چونکه پێم وایه هونه‌ر لاى من هه‌ر ئه‌وه نیه، به‌ڵکو دروست کردنى په‌یکه‌ر ته‌نیا بۆ جوانیه و هیچى تر، هونه‌ر له ناخى خۆمدا شتێکى تره که ده‌بێت کارى هونه‌رى په‌یامێکى له پشته‌وه بێت ئه‌و کات پێى ده‌وترێت هونه‌ر. هاوڵاتى: تائێستا کێ داواى لێکردویت که په‌یکه‌رى بۆ بتاشیت؟ ئاسۆ کانه‌بى: زۆرێک له خه‌ڵکى ئاسایى و که‌سى سیاسى و که‌سایه‌تى حکومى، به‌ڵام من زیاتر کار بۆ که‌سه تایبه‌ته‌کان ده‌که‌م، که‌متر کار بۆ سه‌ر شه‌قام و شوێنه گشتیه‌کان ده‌که‌م. هاوڵاتى: کێ خه‌رجیى کاره‌کانت دابین ده‌کات؟ ئاسۆ کانه‌بى: ته‌نیا خۆم، خۆم ناوه‌ندێکم هه‌یه که کاره‌کان ده‌که‌م و ده‌یانفرۆشم که ئه‌مه بۆته به‌شێکى سه‌ره‌کى داهاتى من تا بتوانم په‌ره به‌توانا و کاره‌کانم بده‌م له‌ئێستادا. هاوڵاتى: په‌یکه‌رێک چه‌ند کاتى پێویسته بۆ دروست کردنى؟چه‌ندى تێده‌چێت؟ ئاسۆ کانه‌بى: به‌پێى په‌یکه‌ره‌که جیاوازه و کات و تێچووى ده‌گۆڕێت، به‌ڵام به گشتى پۆترێت به 300 دۆلار ده‌که‌م و مه‌دالیا به 100 دۆلار. هاوڵاتى:ئایا ئه‌مه نرخێکى ستانداره و یان هونه‌رمه‌نده‌که دیاریده‌کات؟ ئاسۆ کانه‌بى: زۆرجار پێمان ده‌وترێت که ئه‌مه نرخێکى زۆر هه‌رزانه و به‌ڵام له‌ڕاستیدا من ده‌مه‌وێت ئه‌م هونه‌ره به بینه‌رى کورد ئاشناکه‌م و زیاتر که‌سى ئاسایى حه‌ز به‌م هونه‌ره بکات، کاره‌کانم بچێته ماڵ به ماڵى ئه‌م کۆمه‌ڵگایه، چونکه پێم وایه ئه‌م هونه‌ره به‌م شێوازه پێشکه‌وتنى به‌رچاو به‌خۆیه‌وه ده‌بینێ، له‌وه‌ش تێبگه‌ن که په‌یکه‌ر بۆ په‌رستن نیه له‌م سه‌رده‌مه‌دا. هاوڵاتى: به‌کارى چ په‌یکه‌رسازێکى جیهانى سه‌رسامیت؟ ئاسۆ کانه‌بى: ئۆگیست ڕۆدانى فه‌ره‌نسى به‌رده‌وام به‌دواداچون بۆ کاره‌کانى ده‌که‌م که زۆر پێى سه‌رسامم و کاره‌کانى چێژم پێده‌به‌خشێت. هاوڵاتى: هونه‌ر لاى تۆ چى ده‌گه‌یه‌نێت؟ ئاسۆ کانه‌بى: هونه‌ر ده‌بێت داهێنان بێت په‌یامێک له پشتیه‌وه بێت جا گرنگ نیه هونه‌رمه‌نده‌که به چ شێوازێک ده‌یگه‌یه‌نێت، لاى من له‌ڕێگه‌ى دروست کردنى په‌یکه‌ره‌وه ده‌توانم به‌و ئامانجه بگه‌م، چونکه ئازادى ته‌واو ده‌سته‌به‌ره تیایدا و کاتێک خه‌ریکى کارێکى په‌یکه‌رسازین چێژى ته‌واو ده‌به‌خشێت به روح و بیرکردنه‌وه‌ى من، هه‌ست به خۆشه‌ویستى و بونى خۆم ده‌که‌م، له‌و کارانه‌ى که‌بۆ خۆمى ده‌که‌م ده‌توانم جیاوازتر بیربکه‌مه‌وه له‌که‌سانى ئاسایى و زۆر جوانکارى تێداده‌که‌م و ته‌نانه‌ت واى لێده‌که‌م هه‌ست ده‌که‌م هونه‌ر نیه، به‌ڵام هه‌ندێک جار من بۆ ده‌ستکه‌وتنى پاره ده‌یکه‌م، بۆئه‌وه‌ى له‌ڕێگه‌یه‌وه په‌ره به‌هونه‌ره‌که‌م بده‌م. هاوڵاتى: له کوردستان هونه‌رى په‌یکه‌رسازى له چ ئاستێکدایه؟ ئاسۆ کانه‌بى: له ئاستێکى زۆر لاوازدایه، به‌داخه‌وه که که‌سانێکى زۆر به‌توانا و باش هه‌ن، به‌ڵام هیچ که‌س و لایه‌نێک نیه هاوکارت بێت و ده‌ستت بگرێت تا بگه‌یته سه‌ر پێى خۆت، چونکه هونه‌رێ: نیه ئاسان بێت و له هه‌موو جێگه‌یه‌ک بتوانى بیکه‌یت، بۆیه پێویستى به شوێنى تایبه‌ت و که‌ره‌سته‌ى باش هه‌یه، لێره‌ش که که‌سێک داواى کارێک ده‌کات ده‌تبه‌ستێته‌وه به ئه‌و مه‌رجانه‌وه که بۆت داده‌نێت و ئاوا بێت و ئاوا بێت که ئه‌وه رێگرى ده‌کات له داهێنان و کارى نوێگه‌رى.
.png)
