.jpeg)
هاوڵاتى، سنه عیرفانی وه‌ستا محمه‌د عاشقی کاڵێ ده‌بێ که کچێکی خه‌ڵکی شاری سنه‌ی رۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌و کاڵێ ماوه‌یه‌که له‌سلێمانی ئیش ده‌کات، به‌مه‌به‌ستی خوازبێنی ئه‌وکچه حه‌مه ده‌مبڵ ده‌چێت بۆ سنه، به‌ڵام به‌هۆی ئه‌وه‌ی کچه‌که خاوه‌نی سێ برایه‌و ئه‌وان رێگری ده‌که‌ن و رازی نابن خوشکه‌که‌یان به‌ئاسانی شوبکات به حه‌مه ده‌مبڵ و بێته سلێمانی، بۆیه حه‌مه ده‌مبڵ توشی کێشه‌و گرفتێکی زۆر ده‌بێ.. ئه‌مه به‌شێکه له‌سیناریۆو ناوه‌رۆکی فیلمێکی سینه‌مایی به‌ناوی (کاکه‌م ئه‌زانێ) که فیلمێکی کۆمیدی هاوبه‌شی نێوان ئه‌کته‌رانی باشورو رۆژهه‌ڵاتی کوردستانه‌و له‌ده‌رهێنانی هونه‌رمه‌ند سه‌رکه‌وت محه‌مه‌دی و وێنه‌گرتنی ئازاد که‌ریمه‌و هه‌ریه‌که له‌ئه‌کته‌ران عیرفانی وه‌ستا محه‌مه‌دو دڵسۆز ماوه‌تی که له‌فیلمه‌که‌دا رۆڵی خوشکی حه‌مه ده‌مبڵ ده‌بینێ له‌هه‌ولێرو سلێمانیه‌وه به رۆڵی سه‌ره‌کی به‌شداریانکردوه‌و له رۆژهه‌ڵاتیش هه‌ریه‌که له‌ئه‌کته‌ره دیاره‌کان زاهد که‌ریمی و عه‌دنان قوامی و نزیکه‌ی 12 ئه‌کته‌ر دیکه به‌شدارن. نزیکه‌ی مانگێکه له‌سنه کاره‌کانی وێنه‌گرتنی ده‌ستیپێکردوه‌و بڕیاره له‌م هه‌فته‌یه‌شدا به‌شێکی دیکه‌ی فیلمه‌که له‌سلێمانی وێنه بگیرێت. هونه‌رمه‌ند سه‌ردار سوهرابی به‌رهه‌مهێنه‌ری فیلمی کاکه‌م ئه‌زانێ، له‌چاوپێکه‌وتنێکی کورتیدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی هاوڵاتى سه‌باره‌ت به‌بیرۆکه‌ی فیلمه‌که وتی «به‌هۆی کاره‌که‌مه‌وه چه‌ند ساڵێکه تێکه‌ڵاوی زۆرم له‌گه‌ڵ زۆربه‌ی هونه‌رمه‌ندانی باشورو رۆژهه‌ڵات هه‌یه‌و چه‌ند ساڵێکه ده‌مه‌وێ کارێکی هاوبه‌ش پێکه‌وه بکه‌ین و دواجار بیرۆکەکه‌م سه‌ریگرت». وتیشی «ویسومانه په‌یوه‌ندیه‌کی هاوبه‌ش له‌نێوان ئه‌کته‌رانی پارچه‌کانی کوردستان دروستبکه‌ین و له‌مه‌ودا کاری هاوبه‌ش پێکه‌وه‌بکه‌ین». ئه‌و باس له‌ناوه‌رۆک و کاره‌کانی فیلمه‌که ده‌کات و ئاماژه‌ی به‌وه‌کرد که فیلمه‌کە کۆمه‌ڵایه‌تیه‌و باس له‌واقیعی ئه‌مرۆی کوردستان ده‌کات، به‌ڵام به‌زمانێکی کۆمیدیانه گرفته‌کان خراوه‌ته‌ڕوو، به‌رهه‌مهێنه‌ری فیلمه‌که ئه‌وه‌ی خسته‌ڕوو، زۆرینه‌ی وێنه‌گرتنه‌کانی سنه‌یان ته‌واوکردوه‌و له‌م هه‌فته‌یه‌شدا هه‌موو ستافه‌که دێنه سلێمانی و له‌ماوه‌یه‌کی که‌میشدا کاری وێنه‌گرتنی کوتایی پێ ده‌هێنن». به‌رهه‌مهێنه‌رانی ئه‌م فیلمه وه‌ک خۆیان باسی لێوه‌ده‌که‌ن سه‌ره‌تا بیریان له‌وه‌کردوه که ئه‌م فیلمه له‌ڕێگه‌ی دی ڤی دی ئۆرجیناڵه‌وه له‌سلێمانی و هه‌ولێر بفرۆشن، به‌ڵام هه‌وڵه‌که‌یان سه‌رکه‌وتوو نه‌بوه. له‌به‌شێکی دیکه‌ی چاوپێکه‌وتنه‌که‌یدا سه‌ردار سوهرابی وتی»بۆیه بڕیارمانداوه بۆماوه‌ی مانگێک له‌شاره‌کانی سلێمانی و هه‌ولێر له‌ڕێگه‌ی سینه‌ماکانه‌وه نیشانی بینه‌ره‌کانی خۆمانی بده‌ین ودواتر کاره‌که له‌رۆژهه‌وڵاتیش نمایش ده‌که‌ین و هه‌وڵیش ده‌ده‌ین به‌شداری فیستیڤاڵه‌کانی پێبکه‌ین». به‌رهه‌مهێنه‌ری فیلمی کاکه‌م ئه‌زانێ ده‌ڵێت، «ئه‌م فیلمه له‌لایه‌ن سه‌رمایه‌دارو کۆمپانیایه‌که‌وە سپۆنسه‌ری کراوه‌و لایه‌نی ماددیان له‌ئه‌ستۆگرتوه‌و تائێستا هیچ هاوکاری و یارمه‌تیه‌کمان له‌حکومه‌ت و هیچ که‌س و لایه‌نێکی تر وه‌رنه‌گرتوه«. سه‌ردار سوهرابی ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو که تائێستا کاره‌کانیان زۆر به‌باشی هاتوه‌و هه‌وڵده‌ده‌ن تا دوو مانگی دیکه وێنه‌گرتن و مۆنتاژو کاره هونه‌ریه‌کانی دیکه‌ی ته‌واوببێت و بیخه‌نه به‌رچاوی بینه‌ره‌کانیان، وتیشی «دوای نمایشی ئه‌م به‌شه‌ش ده‌مانه‌وێ ئه‌م فیلمه به‌شی دوه‌م و سێیه‌میش هه‌بێ و روداوه‌کانی به‌رده‌وام بێ و هه‌ر ئه‌م فیلمه نه‌بێ».
ڕاپۆرتی: ئەلمۆنیتەر وەرگێڕانی: کاکەلاو عەبدوڵا هێرشی هێزە ئاسمانییەکانی حکومەتی سوریا لە ١٩ی ئەم مانگەدا بۆ سەر کاروانە سەربازییەکەی تورکیا لەئیدلیب بووەتە هۆی ئاڵۆزکردن و پەرتکردنی پەیوەندییەکانی مۆسکۆو ئەنقەرە. لەبەیاننامەی وەزارەتی بەرگری تورکیا سەبارەت بە رووداوەکە، تەنها جارێک ناوی حکومەتی سوریا نایەت بەڵام چوار جار ئاماژە بەناوی روسیا دەکات، ئەمەش روونە کەئەنقەرە ڕووداوەکە لەچاوی مۆسکۆ دەبینێت. تورکیا رایگەیاند هێرشەکە سێ کەسی مەدەنی کوشت و ١٢ کەسی تری بریندار کردووە بەڵام هیچ زانیارییەکی وردی لەسەر قوربانییەکان نەدا. دوابەدوای بەیاننامەکەی تورکیا، بەرپرسانی رووسی و میدیا حکومییەکان بێدەنگیان هەڵبژارد، چاوەڕێی کاردانەوەی کریملن بوون، کەئەویش زۆری نەخایاند. هەر ئەو ڕۆژە ڤلادمیر پۆتین سەرۆکی روسیا جەختی لەپشتیوانی مۆسکۆ کردەوە بۆ هەڵمەتی بەرەوپێشچوونی سەربازی حکومەتی سوریا بۆ ناو پارێزگای ئیدلیب. « دەمەوێت ئەوە بڵێم کەپێش ڕێککەوتنە هاوبەشەکەی «سۆتچی» لەسەر ئەو بەشە چەکداماڵراوەی ناوچەی ئیدلیب، نزیکەی لەسەدا ٥٠%ی ناوچەکە لەژێر دەستی تیرۆریستاندا بوو، بەڵام ئێستا ئەو ڕێژەیە بووەتە لەسەدا ٩٠%، ئێمە هێرشی بەردەوام لەوێدا هەستپێدەکەین و لەوەش زیاتر، جوڵەی میلیشیاکان لەناوچەکەوە بەرەو بەشەکانی تری جیهان دەبینین کەئەمەش زۆر ترسناکە»، پۆتین وای وت. هەروەها پۆتین ئەوەشی زیاد کرد، «ژمارەیەک هەوڵ هەبوون بۆ هێرشکردنە سەر بنکە ئاسمانییەکەمان لە حەمەیمیم لە ئیدلیب، بۆیە ئێمە پشتیوانی هەڵمەتەکانی سوپای سوریا دەکەین بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی ناوخۆیی تا بتوانێت ئەو هەڕەشە تیرۆریستیانە کۆنتڕۆڵ بکات». پۆتین هەموو ئەو تۆمەتانەشی ڕەتکردووە کە لەلایەن ڕۆژئاواوە دەکرێنە سەری بەوەی سەرپێچی لەخاڵەکانی ناوچە لەچەک داماڵراوەکە کردووە و جەختی لەوە کردەوە کە «جەنگ دژی تیرۆریزم بەردەوام دەبێت». ڕوسیا و تورکیا تەوژمێکی ئەرێنیان بەخۆیانەوە بینیوە لەپەیوەندییەکانیاندا بەوەی کەمۆسکۆ وەک «پێشکەشکەری ستراتیجیەتی ئەمنی» کاری بۆ ئەنقەرە کردووە. مانگی ڕابردوو ڕوسیا بەشەکانی سیستەمی بەرگری ئێس- ٤٠٠ی گەیاند بەتورکیا و چەند پرۆژەیەکی هاوبەشی هەستیار لەنێوان هەردوولاش بەڕێوەیە. بەڵام بارودۆخی ئیدلیب ماوەیەکە بووەتە هەڕەشە بۆ تێکدانی پەیوەندییەکانییان لەگەڵ ئەوەی خراپترین پێشهاتەکان لەنیسانی ئەمساڵەوە ڕوودەدەن. ئەو ڕێککەوتنەی سەرکردەکانی روسیاو تورکیا ساڵی رابردوو پێی گەشتن لەشاری سۆتچی ڕوسیا چاوەڕێدەکرا گێژاوەکە چارەسەر بکات بەڵام لەبەجێهێنانی ئامانجەکەیدا کورتی هێنا. ڕێککەوتنەکە دروستکردنی ناوچەیەکی بێلایەن بوو لەئیدلیب کەتێیدا هەموو ململانێیەک تێیدا قەدەغە بێت و تورکیا چەکە قورسەکانی، کەبەدەست ئۆپۆزسیۆنی سوریاوەیە، وەربگرێتەوە. مۆسکۆ شکستی ڕێککەوتنەکە دەخاتە ملی ئەنقەرە هەرچەندە خۆی بەدووردەگرێت لەبەیاننامەی هەستیاری بۆ رای گشتی لەسەر بابەتەکە. ئەنقەرەش بەهەمان شێوە مۆسکۆ بەوە تۆمەتبار دەکات کەهێرشی بەردەوامی سوریا بۆ سەر ئیدلیب ڕێککەوتنەکەی لەق کردووە. لەلایەکەوە ئەنقەرە پشتیوانی ئەو گروپە ئۆپۆزسیۆنانەی سوریا دەکات کەدڵسۆزن بۆی لەگەڵ هەیئەتی تەحریر ئەلشام دەجەنگن، بەڵام لەلایەکی ترەوە هەنگاوی سیاسی و سەربازیش دەنێت بۆ زامنکردنی پێگەی خۆی لەو بەشەی سوریادا. ڕەنگە روسیا ئەوەی پێ قبوڵ بکرایە ئەگەر ئەو گروپانەی لە ئیدلیبدا کۆبونەتەوە لەدژی بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریا، هیچ هەڕەشەیەکی ئەمنیان بۆ سەر سوپای روسیا دروستنەکردبا لەبنکەی حەمەیمیم. سەرکردایەتی سوریا لەلایەکی ترەوە دڵخۆش نییە بەڕەفتارە دوژمنکارییەکانی تورکیا لەئیدلیب و هەبوونی سوپای تورکی لەخاکی سوریادا لەسەروو ئەوەی بۆی دیاریکراوە لەڕێککەوتننامەی سۆتچی. لەکاتێکدا ئەنقەرە ئەسەد وەک لایەنێکی سەربەخۆ هەژمار ناکات لەم دۆخەدا، دەبێت مۆسکۆ کێشەکانی سەرکردایەتی سوریا لەئەستۆ بگرێت ئەگەر تەنها لەبەر خاتری ناوبانگی خۆشی بێت وەک هێزێک کە دڵسۆزی نیشانبدات بۆ هاوپەیمانەکانی. بەلەبەرچاوگرتنی ئەم کێشەیە، هێرشە بەردەوامەکان لەسەر بنکەی ئاسمانی روسیا هۆکارێکی باش دەداتە دەستی مۆسکۆ تا پشتیوانی بەرەوپێشچوونەکانی سوپای سوریا بکات لەو ناوچانەی هەڕەشە دروستدەکەن بۆ سوپای روسیا. بەواتایەکی تر، ئەسەد کێشەی ستراتیجی لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان هەیە لەئیدلیب لەکاتێکدا پۆتین کێشەیەکی تەکتیکی لەگەڵی هەیە. ئەمە هیچ شتێک ئاسان ناکات بۆ هیچ لایەنێکیان، بەڵام هۆکارێک دەدات بەدەستەوە کە بڕوا بەوە بکرێت ئەگەری دژبەیەک وەستانەوەی روسیاو تورکیا کەمبێت لەسەر ئیدلیب، بەدڵنیاییەوە ئەگەر هیچ رووداوێکی هەستیارو گرنگ روونەدات بۆ گۆڕینی پێگەی هەرلایەکیان دژی ئەوی دیکە. بەڵام لەگەڵ ئەوەی جەنگ لە ئیدلیب بەردەوامە، زۆربەی بژاردەکانی بەردەستی روسیاو تورکیا لەمەترسیدایە. خراپترکردنی بارودۆخەکە لەوەدایە هێزەکانی سەر بەحکومەتی سوریا لەبەرەوپێشچوونیان بەردەوامن و پێنجشەممەی رابردوو، واتە ٢٢ی مانگ شارۆچکەی خان شەیخونیی سەر بە پارێزگای ئیدلیبیان گرتەوە دوای ئەوەی ئۆپۆزسیۆن و هێزەکانی سەر بە تورکیا کشانەوە. تورکیا کاروانە سەربازییەکەی بەمەبەستی پڕچەککردنەوەی خاڵە چاودێرییەکانی لە ئیدلیب ناردبوو کە سەرجەمیان ١٢ خاڵی چاودێرین. تۆم ڕۆوگان، ستوونووسی «واشنتۆن ئێکزامینەر» دەڵێت، «هاوپەیمانی روسیا و سوریا هەوڵی ئەوەیانە تورکیا بپچڕێنن لەخاڵە چاودێرییەکانی تا ئەوەی بتوانن لەپارێزگای حەما وەدەریبنێن، ئەوەش یارمەتی هاوپەیمانیەتییەکە دەدات خۆیان نەخشەی جەنگەکە بکێشن و هەڵمەتی هێرش دەستپێبکەن بۆ ئیدلیب کە ناوچەیەکی گرنگە چونکە دواین پێگەی بەهێزی ئۆپۆزسیۆنە». هەروەها ڕۆوگان دەشڵێت: «تورکیا وەڵامی بۆ هێرشە ئاسامانییەکە جوڵاندنی هێزو فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان بوو بۆ ئەو ناوچە ئاسمانییانەی لەژێر کۆنتڕۆڵی روسیادایە، ئەمەش هەوڵێکە بۆ سەرنجراکێشانی پۆتین، پیداچوونەوەی بەبڕیاری دەستبەرداربوون لەئەسەد، یان رووبەڕووبونەوەی هێزی تورکی. هەرچەندە پۆتین گریمانەی ئەوە دەکات کە ئەردۆغان بەرگەی ئەوە ناگرێت جەنگ هەڵبگیرسێنێت». ڕۆوگان پێشییوایە، «ڕوسیا زۆر لەوە بەهێزترە لەوەی خۆیان دەردەخەن لەسوریا، بەڵام هەمان سیستەمی ئێس-٤٠٠ کە ئەردۆغان لە پۆتینی کڕی، لە سوریادا لەلایەن هێزەکانی روسیاوە بەکاردەهێنرێت، ئەوەش باجێکی قورس دەبێت لەسەر هێزی ئاسمانی تورکیا ئەگەر جەنگ هەڵگیرسێت». لەلایەکی ترەوە باس لەوە دەکرێت پێکدادانی تورکیا و یەپەگە لەباکوری سوریا، کەئەگەرێکە هەلی ڕوودانی هەیە بەو پێیەی ئەنقەرە هێزە کوردییەکان «بەهەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی» دەزانێت، لەبەرژەوەندی روسیا بشکێتەوە. ڕوسلان مامەدۆڤ، ڕێکخەری پرۆگرام لە ناوەندی توێژینەوەی ئەنجومەنی کاروباری نێودەوڵەتی روسی دەڵێت، «ڕوسیا چەند ڕێککەوتنێکی ئەنجامداوە لەگەڵ تورکیا، لەنێویاندا رێککەوتنیکی نوێ هەیە بۆ جەسپاندنی ئاگربەستێکی کاتی لە ئیدلیب کەهاریکاری تورکیا دەکات تا بتوانێت هەندێک لە هێزەکانی لەئیدلیبەوە بجوڵێنێت بەرەو ناوچەی فوڕات (باکوری سوریا)». مامەدۆڤ دەشڵێت، «هەر کەتورکیا دەستیکرد بە هێرشەکەی بۆ سەر کوردەکان و ئەمریکا نەیتوانی پشتیوانیان بێت، ڕەنگە کوردەکان پەنابەرن بۆ روسیا ئەمەش پێگەی روسیا بەهێز دەکات تابارودۆخێک دروستبکات بۆ ڕێککەوتنی کوردەکان و حکومەتی بەشار ئەسەد». بەم پێیەش ڕوسیا سودمەند دەبێت هەم لەوەی کەهێزەکانی تورکیا لەئیدلیب کەمدەبنەوە و هەم لەوەی ئەو ناوچانەی بەدەست کوردەوەیە لەباکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا دەکەوێتەوە دەست حکومەتی ئەسەد.
ماردین نوره‌دین له‌پێکردنى پێڵاوى بنبه‌رز له‌لایه‌ن ئافره‌تانه‌وه له ئێستادا بووه‌ته مۆدیڵ و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پسپۆڕانى ته‌ندروستى ئه‌وه‌ده‌خه‌نه‌ڕوو: پێڵاوى بنبه‌رز کاریگه‌رى خراپى هه‌یه له‌سه‌ر ته‌ندروستى جومگه‌و ماسولکه‌کان و ده‌بێته هۆى دروستبوونى ئازارى درێژخایه‌نى پشت و فه‌قه‌رات. هێرۆ فوئاد ته‌مه‌ن 2٤ساڵ که له دوکانى جلوبه‌رگى مناڵاندا کار ده‌کات، وتی «ئه‌گه‌ر باڵام دوو مه‌تر بێ ئه‌وه هه‌ر پێڵاوى بن به‌رز له پێ ده‌که‌م، له‌به‌رئه‌وه‌ى زۆرم حه‌ز لێیه« ئه‌مه وته‌ى ئاسۆس جه‌مال کچێکى ته‌مه‌ن 22ساڵه ده‌ڵێت «من زۆرترین کات کاله له پێ ده‌که‌م له‌به‌رئه‌وه‌ى من ئیش ده‌که‌م ئه‌وه ئیسراحه‌ت تره، ته‌نها ئه‌گه‌ر بچم بۆ ئاهه‌نگ ئه‌و کاته پێڵاوى پاژنه به‌رز له‌پێ ده‌که‌م «. پێڵاوه پاژنه به‌رزه‌کان 18 سانتیممان هه‌یه به‌ڵام ئه‌فره‌ت هه‌یه داواى به‌رزتر ده‌کات، ئەوەش بەوته‌ى محه‌مه‌د جه‌مال فرۆشیارێکى پێڵاوو جانتایه. محه‌مه‌د جه‌مال، به پێى وه‌رز خواست ئه‌گۆڕێت له‌سه‌ر کاله یان پێڵاوى بنبه‌رز، له هاویندا خواست له‌سه‌ر پێڵاوى بنبه‌رز زۆرتره، به‌ڵام نێوان مانگى 9 - 10 زیاترخواست له‌سه‌ر کاله زۆره به‌و پێیه‌ى خوێندنگه‌کان ده‌کرێنه‌وه«. محه‌مه‌د جه‌مال، ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد: له ئێستادا کچان به گشتى خواستیان له‌سه‌ر کاله زیاتره، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى پێڵاوى بنبه‌رز قیاسیان بچووکه، به‌ڵام کاله گه‌وره‌ترى هه‌یه«. سۆما سابیر کچێکى ته‌مه‌ن 20 ساڵه ده‌ڵێت»من به‌به‌رده‌وامى پێڵاوى ته‌خت له‌پێ ئه‌که‌م یان کاله کاتێک کارده‌که‌م، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌کى گشتى له‌ژیانى ڕۆژانه‌شما به‌کاریان ده‌هێنم پێڵاوى پاژنه به‌رز له‌پێ ناکه‌م». کاروان محه‌مه‌د، فرۆشیارێکى پێڵاوه بههاوڵاتى وت»ئێمه کڕیارى هه‌ردوو جۆره‌که واتا پێڵاوى پاژنه به‌رز و کاله‌شمان هه‌یه، به‌ڵام کڕیارى وا هه‌یه ده‌ڵێت گه‌ر پێڵاوى بنبه‌رزم له‌پێ نه‌بێ ناتوانم بڕۆم به‌ڕێگادا، به‌ڵام هه‌ندێکى که له‌کڕیاره‌کانمان به پێچه‌وانه‌وه ته‌نها کاله له‌پێ ده‌که‌ن یاخود پێڵاوى ته‌خت». وتیشی»زۆربه‌ى پێڵاوه‌کانمان له‌تورکیاو دوبه‌یه‌وه بۆ دێت نرخه‌کانیان به‌پێى کوالێتیان ده‌گۆڕێت، به‌رزترین پاژنه‌ى پێڵاو 18 سانتیمه«. له‌پێکردنى پێڵاوى بنبه‌رز له‌لایه‌ن خانمانه‌وه له‌کاتێکدایه که له‌ڕووى ته‌ندروستییه‌وه زیان به‌جومگه‌و بڕبڕه‌کانى پشت ده‌گه‌یه‌نێت و ده‌بێته هۆکارى چه‌ند نه‌خۆشییه‌ک. د.عومه‌ر وه‌جاخى دکتۆرى پسپۆڕى جومگه‌و فه‌قه‌رات و ڕۆماتیزم، له‌وباره‌یه‌وه به هاوڵاتى راگه‌یاند»پێڵاوى بنبه‌رز کاریگه‌رى خراپى هه‌یه له‌سه‌ر ته‌ندروستى جومگه‌و ماسولکه‌کان و فه‌قه‌رات، ئه‌و که‌سانه‌ى پێڵاوى پاژنه‌به‌رز له‌پێ ده‌که‌ن جه‌سته‌یان بۆ پێشه‌وه شۆڕ ده‌بێته‌وه یان خوار ده‌بێته‌وه، ئه‌مه‌ش هۆکاره بۆ کشان و لاوازکردنى ماسولکه و به‌سته‌ره‌کانى پشت و فه‌قه‌رات و جومگه‌ى حه‌وزه‌کانى که ده‌بێته هۆى دروستبونى ئازارى درێژخایه‌نى پشت و فه‌قه‌رات». ئه‌و دکتۆره وتیشى» گه‌ر که‌سێک به‌به‌رده‌وامى له پێى بکات توشى ترازانى فه‌قه‌راته‌کانى ده‌بێت، پێڵاوى پاژنه‌به‌رز ده‌بێته هۆى زیادبونى پاڵه‌په‌ستۆ له‌سه‌ر ئه‌ژنۆکان به‌تایبه‌تى له‌دیوى ناوه‌وه جومگه‌ى ئه‌ژنۆکان توشى داخوران و سه‌وه‌فانى ده‌کات». هه‌ر سه‌باره‌ت به کاریگه‌رییه خراپه‌کانى له‌پێکردنى پێڵاوى بنبه‌رز، ئه‌و پسپۆڕه ته‌ندروستییه ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد: به‌کارهێنانى پێڵاوى بنبه‌رز واده‌کات به‌یه‌کسانى کێشى مرۆڤ له‌سه‌ر پێیه‌کانى دابه‌ش نه‌بێت له‌کاتى ڕۆشتندا که‌هۆکاره بۆ داخوران و خواربونى په‌نجه گه‌وره به‌تایبه‌تی، ئاوسانى قاچی، هه‌ستکردن به‌ئازارى به‌رده‌وام له‌قاچه‌کانی و کوڕبوونى ماسولکه‌کانى پشته‌وه‌ى پێ. هه‌ر به‌پێى توێژینه‌وه ته‌ندروستییه‌کان، له‌پێکردنى پێڵاوى بنبه‌رز ده‌بێته‌هۆى دروستبونى ده‌والى خوێنهێنه‌ره‌کانى قاچ.
.jpg)
سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه به‌وه ده‌دات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان حکومه‌تى هه‌رێم له‌گه‌ڵ به‌غدا رێکه‌وتن بکات و نه‌وته‌که‌ى ته‌سلیم بکات. زیاد جه‌بار، کاندیدى فراکسیۆنى یه‌کێتییه بۆ سه‌رۆکایه‌تى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان و له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، ئه‌وه ده‌خاته‌روو که وه‌زیرى دارایى سێشه‌ممه 27ى ئاب بانگ ده‌که‌نه لیژنه‌که‌یان و پرسى دواکه‌وتنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و دانه‌وه‌ى پاشه‌که‌وتنى موچه له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه وه‌ک پرسیار ئاراسته‌ى وه‌زیر ده‌که‌ن. هه‌روه‌ها جه‌ختله‌وه‌شده‌کاته‌وه حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌گه‌ر به‌رنامه‌یه‌کى ستراتیژى هه‌بێت ده‌توانێت ساڵانه به‌شێک له قه‌رزه‌کانى بداته‌وه‌و ده‌شڵێت:» تا ئێستا نازانین حکومه‌تى هه‌رێم چه‌ند قه‌رزاره‌و داهاتى مانگانه‌ى ناوخۆیى چه‌نده؟». هاوڵاتى: به‌نیازن له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى دارایى هه‌رێم قسه بکه‌ن وه‌ک لیژنه‌ى دارایى؟ زیاد جه‌بار: ئێمه له لیژنه‌ى دارایى هه‌فته‌ى پێشوو به نوسراوى ڕه‌سمى وه‌زیرى داراییمان ئاگادار کردۆته‌وه که ڕۆژى سێشه‌ممه به‌رێزیان لاى ئێمه ده‌بن و سێ پرسیارمان ئاراسته کردووه، وه‌ڵامى پرسیارى ئێمه ده‌داته‌وه، دواکه‌وتنى موچه ڕونکردنه‌وه‌مان بداتێ که پلان و به‌رنامه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆ دانه‌وه‌ى پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران چۆنه‌و ئاماده‌کارى بۆ بودجه‌ى 2020و چ ئاماده‌کاریه‌کیان بۆ کردووه و که‌ى ده‌یهێننه په‌رله‌مان، باج و ڕسومات له هه‌رێمى کوردستان و رێکخستنه‌وه‌ى و زیادکردنى داهات پلانیان چییه. هاوڵاتى: وه‌ڵامتان وه‌رگرتووه که وه‌زیرى دارایى ئاماده ده‌بێت له لیژنه‌که‌یان؟ زیاد جه‌بار: به‌نوسراوى ڕه‌سمى ئاگادار کراوه‌ته‌وه. هاوڵاتى: له‌سه‌ر موچه‌ى پاشه‌که‌وتى فه‌رمانبه‌ران زۆر قسه کراوه، فه‌رمانبه‌رى ئێمه تائیستا دڵنیانیه که‌ى حساب بانکى بۆ ده‌کرێته‌وه ؟ چى ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه؟ زیاد جه‌بار: ئێمه ئه‌و سێ پرسیاره‌مان کردووه و وه‌ڵاممان ده‌داته‌وه و وه‌ڵامه‌کان جێى سه‌ره‌نجه و دوابه‌دواى ئه‌وه وه‌ک فراکسیۆنى یه‌کێتى پرۆژه یاسایه‌کمان پێشکه‌ش کردووه، به‌لاى ئێمه‌وه بڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و پاشه‌که‌وت کردن به ڕێنمایى و ته‌علیماتى حکومه‌ت کراوه و به یاسا نه‌کراوه، بۆیه یاسایه‌ک نیه که حکومه‌ت قه‌رزارى ئه‌و فه‌رمانبه‌رانه‌یه، ئێمه پرۆژه‌یه‌کمان ئاماده کردووه و ئه‌مه بکه‌ینه یاسا و به‌یاسا مولزه‌م بێت به‌دانه‌وه‌ى قه‌رزى فه‌رمانبه‌ران. به‌م شێوه‌یه‌ى ئێستا فه‌رمانبه‌رێک بیه‌وێت بچێت شکات له‌حکومه‌ت بکات هیچى بۆ ناکرێت، چونکه یاسا نییه‌و بۆ دانه‌وه‌ى قه‌رزه‌کانیش پێویسته میکانیزمێک بدۆزرێته‌وه، پرۆژه یاساى دانه‌وه‌ى قه‌رزى پاشه‌که‌وتى مووچه‌ى فه‌رمانبه‌ران بارگرانى دارایى بۆ حکومه‌ت دروست ده‌کات و پێویستى به قسه‌کردن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى هه‌رێم هه‌یه. هاوڵاتى: به‌و پێیه‌ى سه‌رۆکى په‌رله‌مان لاى یه‌کێتییه‌و هه‌ندێک پرۆژه هه‌یه په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆى به ژیانى خه‌ڵکه‌وه هه‌یه، هه‌ندێک له‌وانه له‌وانه‌یه ره‌هه‌ندى دارایى هه‌بێت، به‌ڵام قه‌یرانى دارایى کۆتایى هاتووه؟ زیاد جه‌بار: لاى ئێمه گرفت نیه وه‌ک په‌رله‌مان، هه‌ر پرۆژه یاسایه‌ک بارگرانى بۆ حکومه‌ت دروست کات به یاسا هه‌یه پێویسته ڕاى حکومه‌ت وه‌رگیرێت، ئه‌مه له‌هه‌ر زه‌مه‌نێکدا بێت هه‌ر وایه. هاوڵاتى: ئه‌وله‌ویه‌ت ده‌درێت به پرۆژه‌یاساى چاکسازیی؟ دواى ئه‌وه پێت وانیه که پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانیش گرنگه؟ زیاد جه‌بار: تائێستا له حکومه‌ته‌وه نه‌نێردراوه بۆ په‌رله‌مان و ڕه‌نگه ئه‌وه به‌لاى فراکسیۆنه‌که‌ى منه‌وه گرنگ بێت، ئێمه ئێستا 16پرۆژه یاسامان لاى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانه په‌یوه‌ندیان به ژیانى خه‌ڵکه‌وه هه‌یه. هاوڵاتى: مه‌سه‌له‌ى قه‌رزه‌کان چه‌ندین راپۆرتى جیاوازى له‌سه‌ر کراوه، پێویست نیه ئه‌م پرسیاره ڕوبه‌روى وه‌زیرى دارایى بکرێته‌وه که به فعلى هه‌رێم چه‌ند قه‌رزاره؟ زیاد جه‌بار: تائێستا من نازانم کێ به‌ته‌واوه‌تى ئه‌و ژماره‌یه ده‌زانێت که هه‌رێمى کوردستان چه‌ند قه‌رزاره؟، زۆر پرسیاریشم کردووه که‌س نازانێت چه‌ند قه‌رزارین، تا پرۆژه‌ى بودجه‌ش نه‌یات که‌س نازانێت ئه‌مانه هه‌مووى په‌یوه‌ندیان به پرۆژه‌ى بودجه‌وه هه‌یه، ته‌نانه‌ت وه‌زیره‌کان ناتوانن بڵێن ده‌سه‌ڵاته‌که‌م ئه‌وه‌نده‌یه تا بودجه‌که‌ى دیار نه‌بێت، ئه‌مساڵ ئومێدێکمان هه‌یه و وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم بچێته به‌غداد و رێکبکه‌ون بودجه‌ى ساڵى 2020دیاریبکرێت، زۆر باش ده‌بێت بۆ ئێمه. هاوڵاتى: ئێوه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان که نه‌وت راده‌ست بکرێت بۆئه‌وه‌ى ئارامى ئابوورى بێته کایه‌وه له‌هه‌رێمى کوردستاندا؟ زیاد جه‌بار: ئێمه دیراسه‌ى ئه‌وه‌مان کردووه، به‌ڕاى من و بەڕاى یه‌کێتى نیشتیمانى، شته‌کان زامن تر ده‌کات و دۆخى ئابوورى باشتر ده‌بێت، هه‌رچه‌نده کێشه‌مان زۆره، ئومێد ده‌که‌م ئه‌و وه‌فده بتوانێت رێبکه‌وێت له‌گه‌ڵ به‌غدا، له سه‌دا سه‌د له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دام که ئه‌و نه‌وته راده‌ستبکرێت. هاوڵاتى: زۆرجار باسى ئه‌وه کراوه داهاتى ناوخۆ ده‌گاته 150 ملیار دینارى مانگانه، پێتانوایه ئه‌وه‌ى که باس ده‌کرێت زیاتره؟ زیاد جه‌بار: ژماره‌یه‌ک که‌خۆم قه‌ناعه‌تى پێده‌که‌م نیه، باشه ئێستا قسه له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌کرێت له‌وه زیاتره، یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى هه‌رێم ده‌فرۆشرا به 30دۆلار که‌متر، ئێستا چۆته 60دۆلار و تائیستاش مانگانه وه‌زاره‌تى سامانه سروشتییه‌کان ته‌نها 380 ملیار دینار ده‌داته وه‌زاره‌تى دارایى هه‌رێم بۆ موچه، ئه‌مه بۆته شتێکى دیاریکراو، ئه‌ى پاره‌ى فرۆشى نه‌وتى هه‌رێم چى لێ ده‌کرێت که زیاتر له 400 هه‌زار به‌رمیل ده‌فرۆشرێت، بۆیه داهاتى ناوخۆی هه‌رێمیش هه‌مان تێبینى له‌سه‌ره. هاوڵاتى: من هاوڵاتیه‌کم ده‌نگم داوه به به‌ڕێزتان، بۆئه‌وه‌ى بگه‌نه په‌رله‌مان، هه‌قى ئه‌وه‌م هه‌یه بێم و پێت بڵێم که پێویسته شه‌فافیه‌تێک هه‌بێت؟ که‌ى ده‌گه‌ینه شه‌فافیه‌ت له‌پرسى داراییدا؟ زیاد جه‌بار: ئه‌وکاته‌ى که بتوانم شه‌فافیه‌ت هه‌بێت، لاى که‌م پرۆژه‌ى بودجه بێته په‌رله‌مان، دیاریکردنى بودجه شه‌فافیه‌ت دروست ده‌کات و ناشه‌فافیه‌ت نه‌بونى بودجه‌یه، ئێمه که هه‌موو ڕۆژێک راپۆرتێک بده‌ین به خه‌ڵک هێشتا جێگه‌ى گومانه تا پرۆژه‌ى بودجه نه‌بێت، خۆتان ده‌زانن له 2014 وه تا ئێستا پرۆژه‌ى بودجه نه‌هاتۆته په‌رله‌مان، که پرۆژه‌ى بودجه نه‌بێت شه‌فافیه‌ت نابێت له‌خه‌رجى و داهاته‌کاندا. هاوڵاتى: له‌گه‌ڵ قوباد تاڵه‌بانى و تیمى یه‌کێتى له‌حکومه‌ت کۆبوونه‌وه‌تان کردووه وه‌ک فراکسیۆنه‌که‌تان؟ زیاد جه‌بار: هه‌موو فراکسیۆنه‌کان، هه‌موو ئه‌وانه‌ى که ده‌چنه په‌رله‌مان، به‌شدارى ده‌که‌ن له حکومه‌ت بۆ به‌شدارى سیاسه‌ته‌کانى خۆیانه، به‌لاى خۆیه‌وه ئه‌وه‌ى دایناوه خزمه‌تکردنى خه‌ڵکه و بچێته‌وه به‌رچاوى ده‌نگده‌ره‌که و جارێکى تر بڵێت من ئه‌وه‌م جێبه‌جێکرد، سیاسه‌تى ئیش کردن له حکومڕانى له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌یه و ئه‌م به‌رنامه‌یه‌مان داوه به خه‌ڵک و ئه‌گه‌ر نه‌مانتوانى ئه‌وه جێبه‌جێبکه‌ین خه‌ڵک بۆى هه‌یه ده‌نگمان پێنه‌دات. ئێمه هه‌ماهه‌نگیمان هه‌یه و هه‌موو فراکسیۆنه‌کان به‌گشتى هه‌ماهه‌نگیمان هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین ئیش بکه‌ین هه‌ر فراکسیۆنێک له‌گه‌ڵ تیمه‌که‌ى خۆى، به‌ڵێ له‌گه‌ڵ قوباد تاڵه‌بانى و تیمه‌که‌ى داده‌نیشین و به‌رچاو ڕونیانیان ده‌ده‌ینێ بۆ ئیش کردن و خزمه‌تکردنى خه‌ڵک، ئه‌وانیش ڕونکردنه‌وه‌ى پێویستمان ده‌ده‌نێ، ئه‌مه کراوه له خوله‌کانى تریش، له‌کابینه‌ى نۆیه‌م هێشتا له‌گه‌ڵ تیمى حکومه‌ت کۆنه‌بوینه‌ته‌وه. هاوڵاتى: جووڵه‌ى بازاڕو جووڵه‌ى ئابوورى په‌یوه‌ندى به سه‌قامگیرى ئابورییه‌وه هه‌یه هه‌رێمى کوردستان تائێستا بازاره‌که‌ى شڵه‌ژاوه‌و پێتانوایه که رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غداد بکرێت، جووڵه‌ى بازاڕى هه‌رێم باشتر ده‌بێت؟ زیاد جه‌بار: به دڵنیاییه‌وه ناسه‌قامگیرى نه‌بوو کاریگه‌رى ده‌بێت له‌سه‌ر دۆخى ئابوورى، رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا به‌شه گرنگه‌که‌یه‌تى رۆڵى ده‌بێت تا بازاڕ جارێکى تر جوڵه‌ى تێبکه‌وێته‌وه. هاوڵاتى: له ژماره‌ى پێشووى رۆژنامه‌ى هاوڵاتى، راپۆرتێکمان له‌سه‌ر قه‌رزه‌کانى سه‌ر هه‌رێم کرد، حکومه‌ت ده‌ڵێت 24 ملیار قه‌رزارین، به‌ڵام له بنه‌مادا 10 ملیار دۆلار قه‌رزارن؟ زیاد جه‌بار: بگەڕێینه‌وه بۆ قه‌رزه‌کانى حکومه‌ت قه‌رزى جۆراوجۆرن و قه‌رزى کۆمپانیاى نه‌وت و فه‌رمانبه‌ر و کۆمپانیا ناوخۆییه‌کان و پاره‌ى بانکه‌کان و کۆمه‌لێکى زۆرى قه‌رزن و به‌شێکى ورده ورده دراونه‌ته‌وه، به‌ڵام حکومه‌ت پێویستى به فرۆشتنى نه‌وته و به‌شێک له‌م پاره‌یه بۆ دانه‌وه‌ى قه‌رزه‌کانه و کێشه‌ى حکومه‌ته‌که‌ى ئێمه ئه‌وه‌یه نازانین چه‌ند قه‌رزاره، ئه‌گه‌ر به‌رنامه‌یه‌کى باش هه‌بێت ده‌توانێت هه‌موو مانگێک قه‌رزه‌کان له‌سه‌ر خۆى که‌مبکاته‌وه، به‌ڵام ئه‌وه ماناى ئه‌وه نیه که ساڵى داهاتوو ده‌توانێت هه‌مووى بداته‌وه، باشتره به‌رنامه‌و ستراتیژى خۆى هه‌بێت بۆ دانه‌وه‌ى قه‌رزه‌کان و بڕه‌که‌شى بزانرێت.
شاناز حه‌سه‌ن لیژنه‌ى ته‌ندروستى په‌رله‌مانى کوردستان داواى دامه‌زراندنى کۆمپانیایه‌کى تایبه‌ت به هێنانى ده‌رمان ده‌کات کە حکومەت و کەرتی تایبەت پێکەوە بەڕێوەی ببەن، ئەوەش لەکاتێکدایە قەیرانی دەرمان لەهەرێمی کوردستان چەند ساڵێکە چارەسەر نەکراوە. له‌دوا کۆبوونه‌وه‌ى لیژنه‌ى لاوه‌کى ده‌رمان که سه‌ر به لیژنه‌ى ته‌ندروستى په‌رله‌مانى کوردستانه تاوتوێى دامه‌زراندنى کۆمپانیاى نیشتمانى کرا تایبه‌ت به هێنانى ده‌رمان و چاوخشاندنه‌وه به لیژنه‌ى پشکنین و داواشکرا خه‌ڵکى تایبه‌تمه‌ند به بوارى ده‌رمان لە کۆمپانیاکەدا لەگەڵ دانان و دیاریکردنی نرخ و کوالیتى کۆنترۆڵى ده‌رمان. جه‌لال محه‌مه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى ته‌ندروستى له په‌رله‌مانى کوردستان، له‌و باره‌یه‌وه بۆ هاوڵاتى وتى «کێشه و گرفته‌کانى ده‌رمان له سنورى کوردستان یه‌کێکه له‌کێشه گه‌وره‌کان، تاکو ئێستا کوالێتى کۆنترۆل نه‌یتوانیوه چاره‌سه‌رێکى ڕیشه‌یى بکات». ڕاشیگه‌یاند «سه‌رقاڵى ئه‌وه‌ین یه‌ک کۆمپانیاى نیشتمانى تایبه‌ت بکرێت به هێنانى ده‌رمان له هه‌رێمى کوردستان و وه‌ک پێشنیازێک وه‌رگیراوه، چونکه ئه‌و کۆمپانیایه به‌شێکى زۆرى گرفته‌کان چاره‌سه‌ر ده‌کات «. هه‌ر له‌وباره‌یه‌وه به‌ختیار شوکرى، ئه‌ندامى لیژنه‌ى ته‌ندروستى له په‌رله‌مانى کوردستان، له لێدوانێکیدا به هاوڵاتى ڕاگه‌یاند «به‌دواداچوونى زۆرمان کردووه له کوالیتى کۆنترۆڵ و له ناو بازاڕو له‌کۆمپانیاکانیش بۆئه‌وه‌ى زیاتر له ورده‌کانى کێشه‌کان ئاگادار بین و کارى بۆ بکه‌ین». له هه‌رێمى کوردستان ( 220 ) کۆمپانیا هه‌یه که تایبه‌تن به هێنانى ده‌رمان بۆ هه‌رێمى کوردستان که خاوه‌ندارێتى به‌شێکیان بۆ به‌رپرسان ده‌گه‌ڕێته‌وه، له‌ڕابردووشدا کارئاسانى بۆ ئه‌و کۆمپانیایانه کراوه‌و به‌و هۆیه‌شه‌وه چه‌ندین جۆرى ده‌رمانى خراپبوو و به‌سه‌رچوو به‌شێوه‌یه‌کى نایاسایی هێنراونه‌ته هه‌رێمه‌وه. له‌کۆبوونه‌وه‌که‌ى لیژنه‌ى ته‌ندروستى په‌رله‌مانى کوردستاندا باس له‌وه‌شکرا «نابێت که‌سى به‌رپرس ده‌ستى له‌و کۆمپانیایه هه‌بێت». هاوکات محه‌مه‌د قادر، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى هه‌رێم، له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى «به‌هاوکارى کوالێتى کۆنترۆڵ و شوێنه چاودێرییه‌کان له وه‌زاره‌تى ناوخۆ و ته‌ندروستى پێکه‌وه، ده‌توانرێت کۆنترۆل بکرێت و کێشه‌ى ده‌رمان به کۆتا بهێنرێت». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه به شێوه‌یه‌کى خێرا کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ن، وتیشى «ئه‌و کۆمپانیایه ده‌بێته ده‌زگایه‌ک بۆ پاراستنى ده‌رمان و خۆراک که ته‌نیا ڕێگرى له ده‌رمانى قاچاخ ناکات، به‌ڵکو ڕێده‌گرێت له چاودێرى و دروستکردن و خه‌زنکرنى له کۆگاکان و نرخ و کوالیتى ئه‌و ده‌رمان و خۆراکانه‌ش که داخڵ ده‌بن». هەروەها وتى»ده‌رمان و خۆراک به‌رکه‌وته‌یه‌کى ڕاسته‌وخۆى هه‌یه له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ت و نه‌خۆش و نه‌خۆشخانه و هاوڵاتیان، بۆیه زۆر به خێرایى کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ین». له‌لایه‌کى تره‌وه ئه‌میر شیت چه‌له‌بى، سه‌رۆکى سه‌ندیکاى ده‌رمانسازانى کوردستان، له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى «ئێمه وه‌ک سه‌ندیکا، کارمان له‌سه‌ر هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساى سه‌ندیکاى ده‌رمانسازان کردووه و ده‌مانه‌وێت له‌م ڕێگه‌یه‌وه به‌پێى یاسا ڕێگه‌چاره بۆ هه‌موو کێشه‌کان بدۆزینه‌وه«. چه‌له‌بى، ڕاشیگه‌یاند «یه‌کێک له‌و کێشانه‌ى زۆر گرنگه به‌لاى ئێمه‌وه هێنانى ده‌رمانه به شێوه‌ى نایاسایى». ئه‌میر شیت جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه، پێشنیازیان کردووه ئه‌و کۆمپانیایه سه‌ره‌تا له‌گه‌ڵ که‌رتى گشتى ده‌ست پێبکات و دواتر له که‌رته تایبه‌ته‌کانیش په‌یڕه‌وبکرێت. وتیشى «ئومێدمان وایه سه‌رکه‌وتوو بێت، به‌ڵام به‌ده‌ر له وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى پێویسته زۆر لایه‌نى تریش پێکه‌وه کارى بۆبکه‌ن و کێشه‌ى ده‌رمان و هاتنى به نایاسایى کۆنتڕۆڵى بکه‌ن».
شاناز حه‌سه‌ن په‌رله‌مانى کوردستان له‌ڕێگه‌ى لیژنه‌ى ڕۆشنبیرییه‌وه سه‌رقاڵى ئاماده‌کردنى پرۆژه یاسایه‌کى تایبه‌ت به ڕیکلام کردنه‌و په‌رله‌مانتارێکیش رایده‌گه‌یه‌نێت" له‌ڕابردوودا بێسه‌ر وبه‌ره‌یى له کارى ڕێکلامکردندا هه‌بووه‌و بوونى یاسا کێشه‌کان چاره‌سه‌رده‌کات. له کۆبوونه‌وه‌یه‌کى لیژنه‌ى ته‌ندروستى په‌رله‌مانى کوردستاندا و به‌مه‌به‌ستى ڕێکخستنه‌وه‌ى کارى ڕێکلامکردن بڕیاردرا کۆنفرانسێک ڕێکبخه‌ن بۆ وه‌رگرتنى راوبۆچوونى شاره‌زایانى میدیا و کۆمپانیاکانى ڕیکلام. پێشه‌وا هه‌ورامى، ئه‌نداکى لیژنه‌ى ڕۆشنبیرى، له په‌رله‌مانى کوردستان، له لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى وتى"سه‌رقاڵى ئه‌و پرۆژه‌یاسایه‌ن، پرۆژه‌که زۆر ورده و کارى ڕێکلام به‌ته‌واوى ڕێکده‌خات". باسى له‌وه‌شکرد: هه‌ندێک جار بێسه‌روبه‌ره‌یى و هه‌ندێک هه‌ڵه ڕویداوه‌و یاسا هه‌موو ئه‌مانه ڕێکده‌خاته‌وه و چاره‌ده‌کرێن". ئه‌وه‌ى زۆر به‌لاى ئه‌م په‌رله‌مانتاره‌وه گرنگ بوو، به‌کارهێنانى منداڵ له رێکلامه‌کان و ناوزڕاندنی سنبولێکى نه‌ته‌وه‌یى و وتى" به‌کارهێنانى ئاڵایه‌ک یان منداڵ له‌زۆر شتدا که ناگونجێت، پێویسته رێکلام بۆ شتێک نه‌کرێتکه خراپ بێت ". هه‌ورامى، جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه له پڕۆژه‌که‌یاندا، ڕه‌چاوى ژینگه‌و ته‌ندروستى کراوه‌و بابه‌تێکى وردو هه‌قى ئه‌و که‌سه‌ى رێکلامه‌که ده‌کات و ئه‌وه‌ش که بڵاوى ده‌کاته‌وه ده‌یپارێزێت. هه‌ر له‌وباره‌یه‌وه ڕوپاک ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى لیژنه‌ى ته‌ندروستى له په‌رله‌مانى کوردستان، باسى له‌وه‌کرد، پڕۆژه‌یه‌که‌یان ئاماده کردووه له‌سه‌ر ڕیکلامى بازرگانى و ئه‌و شوێنانه‌ى ده‌یکه‌ن و ئه‌وانه‌ى لێى بڵاوده‌که‌نه‌وه کاره‌کانى ڕیکلام ڕێکبخرێن و له 1ى9ى2019 ده‌درێته ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان". لاى خۆیشییه‌وه فه‌رهه‌نگ تاهیر گۆمه‌شینى، وته‌بێژى وزاره‌تى ڕۆشنبیرى، له لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى" کارى ڕێکلام به‌شێکه له هه‌یکه‌لى ئیدارى و ڕێکخستنه‌وه‌ى کارى وه‌زاره‌تمان و کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ین". هه‌رچه‌ند به وته‌ى په‌رله‌مانتاران، به‌مه‌به‌ستى ئاماده‌کردنى پرۆژه‌یاسایه‌ک بۆ ڕێکخستنه‌وه‌ى بیروڕاى لایه‌نى په‌یوه‌ندیدارو ڕێکخراوو شاره‌زایان وه‌رده‌گرن، به‌ڵام نه‌قیبى سه‌ندیکای ڕۆژنامه‌نووسان، ئاماژه به‌وه‌ده‌کات، په‌رله‌مان هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ نه‌کردوون. پێویسته فه‌لسه‌فه‌ى میدیا بۆکارى ڕیکلام زۆر ورد و ئاشکرابێت ئازاد حه‌مه‌ده‌مین، نه‌قیبى ڕۆژنامه‌نوسانى کوردستان، له‌و باره‌یه‌وه به هاوڵاتى ڕاگه‌یاند" وتى" کۆبونه‌وه کراوه له‌سه‌ر زۆرشت، به‌ڵام به‌داخه‌وه هه‌ماهه‌نگیان نه‌بوه له‌گه‌ڵ ئێمه و هیچ ڕوئیایه‌کى په‌رله‌مان و لیژنه‌ى رۆشنبیرى نابینین به چ ئاراسته‌یه‌ک کارده‌که‌ن، چۆن له‌بابه‌ته‌کان تێگه‌یشتون، چۆن کارى بۆده‌که‌ن". ناوبراو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه: له خوله‌کانى ترى په‌رله‌مان کار کراوه بۆ ڕێکخستنه‌وه‌ى کارى ڕیکلام و پێویست بوو له‌م خوله‌شدا، ئه‌و نوسراو وتێبینیانه وه‌ربگیرێت و سودى لێوه‌ربگیرێت. نه‌قیبی سه‌ندیکاى ڕۆژنامه‌نووسان، وتیشى" ڕێکلام په‌یوه‌ندى به‌ناوبانگى میدیاوه هه‌یه و پێویسته زۆر وردبن و فه‌لسه‌فه‌ى میدیا بۆکارى ڕیلام زۆر ورد و ئاشکرابێت. نابیت رێکلام به‌شێوه‌یه‌ک رێبکخرێت که رێگربێت له بازاڕى ئازاد".
رێباز مەجید هه‌وڵه‌‌کانی ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا بۆ نه‌هێشتنی بارگرژییه‌کانی نێوان تورکیا و کوردانی سووریا به‌رده‌وامی هه‌یه و دوێنێ شه‌ممه له کۆبوونه‌وه‌ی ساڵانه‌ی سه‌رکرده‌کانی هێزه‌کانی سووریای دیموکرات (هه‌سه‌ده)، ژه‌نڕاڵی ئه‌مه‌ریکی له هێزه‌کانی هاوپه‌یمانان، نیکۆلاس پۆت باسی له‌وه کرد «به‌رده‌وام ئه‌بین له پشتگیریکردن و ڕاهێنانی هه‌سه‌ده. پڕۆژه‌ی «ناوچه‌ی ئارام» و گفتوگۆکانی ئه‌مه‌ریکا و تورکیا زۆر له «هێڵی سه‌وز»ی عێراق ئه‌چن له دوای ڕووخانی ڕژێمی به‌عس له ساڵی ٢٠٠٣. ئه‌و کات مه‌سعود بارزانی له لێدوانێکیدا وتی «که‌رکووک پایته‌ختی کوردستانه« ئەوه‌ش حکومه‌تی تورکیای تووڕه‌کرد لەکاتێکدا ئه‌مه‌ریکا خه‌ریکی درووستکردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی رووخاوی عێراق بوو. وردەکاری ناوچەی ئارام بەجۆرێکە کە هێزه‌کانی هاوپه‌یمانان له‌سه‌ر پرسی ئاسایشی سنوور له‌گه‌ڵ تورکیادا ڕێککه‌وتوون و هیچ له‌شکرکێشییه‌کی تورکیا له باکوور و ڕۆژهه‌ڵاتی سووریادا ڕوونادات.» ئه‌مه‌ش له کاتێکدایه فه‌رمانده‌یی ناوه‌ندی ئه‌مه‌ریکا (CENTCOM) چه‌ند وێنه‌یه‌کی بڵاوکرده‌وه که یه‌په‌گه له‌سه‌ر ناوچه‌یه‌کی سنوور ده‌کشێنه‌وه و سه‌نگه‌ره‌کانیان لاده‌به‌ن، له‌گه‌ڵ ناوهێنانی پرۆسه‌که به «میکانیزمی ئاشتی» و نه‌بوونی زانیاری زیاتر له‌وباره‌یه‌وه. درووستکردنی «ناوچه‌ی ئارام» به‌و مه‌به‌سته‌یه که گرژی نێوان تورکیا و هێزه کوردییه‌کانی ڕۆژئاوای کوردستان بوه‌ستێنێت، له کاتێکدا تورکیا هێزه‌کانی پاراستنی گه‌ل (یه‌په‌گه) به ڕێکخراوێکی «تیرۆریستی» ئه‌ناسێنێت و بەو بیانووەشەوە نەوەستاوە چەندن جار تۆپبارانی ناوچه سنوورییه‌کانی ڕۆژئاوای کوردستانی کردوەو لە پەلامارێکی سەربازیشدا کە لە ٢٠ی کانوونی دوەمی ٢٠١٨دا دەستیپێکرد دوای زیاتر لە دوو مانگ لە ٢٥ ئازاری هەمان سالدا توانی دەست بوسەر شارەکەدا بگرێت، ئەوەش بە پاڵپشتی فڕۆکە جەنگیەکان‌و هێزە سوریەکانی نزیک لە تورکیا. له به‌رامبه‌ریشدا یه‌په‌گه به نزیکیی له پارتی کرێکارانی کوردستانه‌وه ئه‌ناسرێت، پارتێک بۆ ماوه‌ی ٣٠ ساڵه له جه‌نگێکی پارتیزانیدایه له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تدا. ئه‌مه‌ریکا که تورکیا هاوپه‌یمانی ناتۆیه‌تی و یه‌په‌گه‌ش سه‌ره‌کیترین هاوبه‌شیه‌تی له سووریادا و هه‌زاران بارهه‌ڵگری چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نی پێگه‌یاندووه، له ڕێی درووستکردنی «ناوچه‌ی ئارام»ه‌وه هه‌وڵی ئه‌وه ده‌دات هاوپه‌یمان و هاوبه‌شه‌که‌ی بپارێزێت. کورده‌کانی سووریا به‌رده‌وام داوای پاراستنێکی نێوده‌وڵه‌تی یان ناوچه‌یه‌کی دژه فڕینیان کردووه. ئەوەش به مه‌به‌ستی پاراستنیان له هه‌ڕه‌شه‌ی تورکیا. لەبەرامبەردا ئەنقەرە داوای ناوچەی ئارامی دەکرد، ئەوەش به مه‌به‌ستی نه‌هێشتن یان دوورخستنه‌وه‌ی یه‌په‌گه له سنووره‌کانی، کە ئەو وەکو مەترسی بۆسەر خۆی سەیری دەکات. پاش چڕکردنەوەی هەرەشە بەردەوامەکانی تورکیا بۆ ئەنجامانی لەشرکێشی لەو ناوچەیە، دواجار بە نێوەندیگیری ئەمریکا پروسکی شەڕەکە دورخرایەوەو تورکیاش ئەو «ناوچه‌ی ئارام»ەی قبولکرد کە خواستی ئەمریکای لەسەر بوو، بەوەش تورکیا ناتواێت بەبی ئەمریکا هیچ هەنگاویکی سەربازی لە ناوچەکە بگرێتە بەر دژ بە رۆژئاوای کوردستان. ئەگەرچی پیشتر تورکیا له‌ڕێی لێدوانه یه‌ک له دوای یه‌که‌کانی به‌رپرسه باڵاکانییه‌وه، ئه‌یویست دۆخێکی دی فاکتۆ درووستبکات که «ناوچه‌ی ئارام» ڕاده‌ستی هێزی سه‌ربازی تورکیا بکرێت که به‌لای یه‌په‌گه‌وه شتێکی قبوڵنه‌کراوبوو. له حکومه‌تی تورکیادا جۆره دابه‌شبوونێک هه‌بوو له‌مه‌ڕ پرسی «ناوچه‌ی ئارام». بۆچوونی یه‌که‌م پێیان وابوو که پێویسته به زوویی ئه‌م ناوچه‌یه درووستبکرێت و تورکیا له هه‌ڕه‌شه‌ی هێزه کوردییه‌کان بپارێزرێت. بۆچوونی دووه‌م پێی وابوو که ئه‌مه هه‌ڵه‌یه‌کی ستراتیژییه و جۆره داننانێکه به کیانی ڕۆژئاوا له باکووری سووریا. ئه‌مه بڕیارێکی قورس بوو له به‌رده‌م حکومه‌تی تورکیادا. له به‌یاننامه‌که‌ی ٧ی ئه‌م مانگه‌ی باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مه‌ریکا له ئه‌نقه‌ره له‌سه‌ر ئه‌نجامی کۆبوونه‌وه‌کانی شاندی تورکیا و ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر «ناوچه‌ی ئارام»، هیچ ورده‌کارییه‌ک نه‌بوو له‌سه‌ر فراوانی و ئیداره‌ی ناوچه‌که و له سێ خاڵی لاستیکی پێکهاتبوون که ئه‌مه‌ریکا نیگه‌رانی ئاسایشی تورکیا له‌به‌رچاوبگرێت، ژوورێکی ئۆپراسیۆنی هاوبه‌ش درووستبکرێت و «ناوچه‌ی ئارام» ببێته ده‌روازه‌یه‌کی ئاشتی و هه‌موو هه‌وڵێک بدرێت بۆ ئه‌وه‌ی ئاواره سورییه‌کان بگه‌ڕێنه‌وه بۆ خاکی خۆیان. له باره‌ی ئه‌و ڕێککه‌وتنه‌وه، سێ خاڵ هه‌یه که ئه‌کرێت یارییه‌که به‌ته‌واوی بگۆڕێت له سوودی یه‌کێک له لایه‌نه‌کاندا. یه‌که‌م، قه‌باره‌ی «ناوچه‌ی ئارام» چه‌نێک ئه‌بێت؟ ئایا شاره‌کانی ڕۆژئاوا ئه‌گرێته‌وه؟ ئایا شۆڕ ئه‌بێته‌وه بۆ باشوور تاکو ڕێگای خێرای M4 ؟ دووه‌م، ئایا له‌ڕووی سه‌ربازییه‌وه کێ کۆنترۆڵی ئه‌و ناوچه‌یه ئه‌کات؟ کێ کۆنترۆڵی ئاسمانه‌که‌ی ئه‌کات؟ کێ ئیداره‌ی ناوچه‌که به‌ڕێوه ئه‌بات؟ سێهه‌م، به‌پێی خاڵی سێهه‌می ڕاگه‌یاندراوه‌که بڕیاره ئاواره سووریه‌که‌ن بگه‌ڕێنرێنه‌وه وڵات. کێن ئه‌وانه‌ی ئه‌گه‌ڕێنه‌وه و له‌کوێ نیشته‌جێ ئه‌کرێن؟ ئایا هاوڵاتییانی ڕۆژئاوای کوردستانن و ئه‌گه‌ڕێندرێنه‌وه ناوچه‌ی ئارام یاخود هاوڵاتییه به‌ڕه‌گه‌زعه‌ره‌به‌کانی ترن و ئه‌ندامی گرووپه ئیسلامییه‌کانن که سۆزیان به‌لای تورکیادا ئه‌جوڵێت و جۆرێک له گۆڕینی دیمۆگرافیا ڕووده‌دات؟ گه‌رچی تورکیا به به‌رده‌وامی داوای ناوچه‌یه‌کی ئه‌کرد به درێژایی ٣٨٠ کیلۆمه‌تر و قووڵایی ٤٠ کیلۆمه‌تر له‌ژێر کۆنترۆڵی خۆیدا که هه‌موو شاره کوردییه‌کان و ته‌واوی سنووری ڕۆژئاوای کوردستانی ئه‌گرته‌وه، به‌ڵام به‌پێی ئه‌و زانیارییانه‌ی له‌نێو کۆبوونه‌وه‌کانه‌وه دزه‌ی کردووه‌ته نێو میدیای تورکییه‌وه، ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ی»ناوچه‌ی ئارام» که ئه‌مه‌ریکا پێشنیازی کردووه له سێ به‌ش پێکدێت. به‌شی یه‌که‌م ناوچه‌یه‌ک ئه‌بێت به درێژایی ١٠٠ کیلۆمه‌تر و قوڵایی ٥ کیلۆمه‌تر که ڕه‌نگه له هه‌ندێک شوێندا بگاته ٦-٧ کیلۆمه‌تر، له‌نێوان گرێ سپی و کۆبانێ. له‌م ناوچه‌یه‌دا هێزه‌کانی پاراستنی گه‌ل (یه‌په‌گه) ئه‌کشێنه‌وه‌و هێزێکی هاوبه‌شی ئه‌مه‌ریکا و تورکیا هاتوچۆی تێدا ده‌که‌ن و له‌لایه‌ن ژووری ئۆپراسیۆنی هاوبه‌شه‌وه له شاری (ئورفه)ه‌وه فه‌رمان وه‌رئه‌گرن. بڕیار وایه هێزه‌کانی تورکیا نه‌چنه نێو شاره‌کان و هه‌وڵبدرێت که‌مترین به‌ریه‌ککه‌وتنیان هه‌بێت له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی ناوچه‌که. ئیداره‌ی شاره‌که و ئه‌نجوومه‌نی سه‌ربازی له دانیشتوانه‌که‌ی پێکدێت به‌ڵام نابێت هیچ یه‌کێکیان ئه‌ندامی فه‌رمی یه‌په‌گه بن. له ناوچه‌ی دووه‌مدا شۆڕئه‌بێته‌وه بۆ ٩ کیلۆمه‌تری تر به‌ره‌و باشوور، لێره‌دا هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا و یه‌په‌گه پێکه‌وه ده‌بن، به‌ڵام ده‌بێت یه‌په‌گه چه‌که قورسه‌کانی له‌م ناوچه‌یه‌دا بکشێنێته‌وه. له ناوچه‌ی سێهه‌مدا ٤ کیلۆمه‌تری تر به‌ره‌و باشوور شۆڕده‌بێته‌وه که یه‌په‌گه ئه‌توانێت خۆی و چه‌که قورسه‌کانیشی له‌وێدا بن. به‌مه‌ش قووڵایی «ناوچه‌ی ئارام» ئه‌گاته ١٨ کیلۆمه‌تر. له‌به‌رامبه‌ردا فه‌رمانده‌ی گشتی (هه‌سه‌ده)، مه‌زڵوم عه‌بدی باسی له‌وه کرد کوردانی سووریا به‌شێوه‌یه‌کی ناڕاسته‌وخۆ به‌شدارن له گفتوگۆکانی «ناوچه‌ی ئارام» له‌نێوان ئه‌مه‌ریکا و تورکیا. ئه‌وه‌ی کوردانی سووریا له‌مه‌ڕ «ناوچه‌ی ئارام»ه‌وه داوایان کردووه، ناوچه‌یه‌ک بێت به قوولایی ٥ کیلۆمه‌تر له‌نێوان ڕووباری فورات و ڕووباری دیجله، واته هه‌موو سنووری سووریا له‌گه‌ڵ تورکیادا. یه‌په‌گه رازی بووە بەوەی له‌م ناوچانه بکشێته‌وه و ته‌سلیمی ئه‌نجوومه‌نی لۆکاڵی ناوچه‌که‌ی بکات، بەجۆرێک هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکاش له‌ڕووی سه‌ربازییه‌وه بوونیان ده‌بێت و یەپەگە داوای کردوە کە پێویستیشه ئاسمانی ئه‌و ناوچه‌یه به‌ڕووی تورکیادا داخراوبێت. ئه‌م داواکارییه‌ی کوردانی سووریا دابڕینی خاکه‌که‌یانه له‌گه‌ڵ تورکیادا و به‌مه‌ش ڕێده‌گرن له‌هه‌ر ئه‌گه‌رێکی هێرشی سه‌ربازی له‌لایه‌ن تورکیاوه بۆ سه‌ریان. مه‌زڵوم عه‌بدی دوێنێ شه‌ممه وتی «هەوڵدەدەین بۆ درووستکردنی لێکتێگه‌شتن له‌گه‌ڵ تورکیادا، بەڵام به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ی عه‌فرین بۆ دۆخی ئاسایی، به‌رقه‌راربوونی ئاسایش له سووریادا مه‌حاڵه.» له سه‌روبه‌ندی ئه‌م گفتوگۆیانه‌دا واشنتۆن وه‌کو نێوه‌ندگیر ڕۆڵ ئه‌بینێت. جیم جێفری نێرده‌ی تایبه‌تی ئه‌مه‌ریکا بۆ سووریا له یەکی ئه‌م مانگه‌دا وتی «ئێمه په‌یوه‌ستین به پاراستنی ئه‌وانه‌ی له‌گه‌ڵمان جه‌نگاون له‌وه‌ی هێرشبکرێته سه‌ریان و ئازاربدرێن، ئه‌و نیگه‌رانی ئێمه ئه‌گرێته‌وه له تورکه‌کان. به هه‌مان شێوه، زۆر نیگه‌رانین له هه‌ڕه‌شه‌ی په‌که‌که به‌رامبه‌ر تورکیا. ئێمه ئه‌مانه‌وێت هاوسه‌نگی ئه‌م دوو نیگه‌رانییه ڕابگرین که یه‌کێکیان هاوپه‌یمانی ناتۆمانه و ئه‌وی دیش هاوبه‌شێکی گرنگمانه له شه‌ڕی داعشدا.» له ١٣ی ١ی ئه‌مساڵیشدا دوای شکستی داعش له جه‌نگی سووریا و کۆنترۆڵکردنی زۆرینه‌ی ئه‌و خاکه‌ی به‌ده‌ستییه‌وه بوو، دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکی ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا، له تویتێکدا نووسی «ده‌ستئه‌که‌ین به کشانه‌وه‌ی هێزه‌کانمان له سووریا له‌گه‌ڵ لێدان له‌و ناوچه که‌مه‌ی به‌ده‌ست خه‌لافه‌تی داعشه‌وه ماوه. ئه‌گه‌ر درووستبنه‌وه له‌و بنکه سه‌ربازییه نزیکه‌ی هه‌مانه لێیان ئه‌ده‌ینه‌وه. له‌ڕووی ئابوورییه‌وه تورکیا وێران ئه‌که‌ین ئه‌گه‌ر هێرش بکاته سه‌ر کورده‌کان. ناوچه‌یه‌کی ئارامی ٢٠ میلی درووستئه‌که‌ین. له به‌رامبه‌ردا نامه‌وێت کورده‌کانیش تورکیا په‌ستبکه‌ن.» به‌هۆی نه‌بوونی ورده‌کاریی له توییته‌که‌دا و نه‌هاتنی هیچ لێدوانێکی ڕه‌سمی له‌لایه‌ن کاربه‌ده‌ستانی ئه‌مه‌ریکاوه له‌سه‌ر «ناوچه‌ی ئارام»، ئه‌و پرسه هه‌ر به لێڵی مایه‌وه. له ڕۆژی ٧ی ئه‌م مانگه و دوای کۆبوونه‌وه‌ی شاندی سه‌ربازی تورکیا و ئه‌مه‌ریکا له خاکی تورکیا، هه‌ردوولا ڕایانگه‌یاند که له‌سه‌ر پرسی «ناوچه‌ی ئارام» گه‌شتوونه‌ته ڕێککه‌وتن و ژوورێکی ئۆپراسیۆنی هاوبه‌ش له‌وباره‌یه‌وه پێکئه‌هێنن. دوای ده‌ستپێکردنی گفتوگۆکان له‌سه‌ر «ناوچه‌ی ئارام»، مه‌زڵوم عه‌بدی باسی له‌وه کرد ئه‌مه‌ریکا داواکارییه‌کانی ئه‌نقه‌ره ئه‌گه‌یه‌نێت به هه‌سه‌ده و داواکارییه‌کانی هه‌سه‌ده ئه‌گه‌یه‌نێت به ئه‌نقه‌ره. پڕۆژه‌ی «ناوچه‌ی ئارام» و گفتوگۆکانی ئه‌مه‌ریکا و تورکیا زۆر له «هێڵی سه‌وز»ی عێراق ئه‌چن له دوای ڕووخانی ڕژێمی به‌عس له ساڵی ٢٠٠٣. ئه‌و کات مه‌سعود بارزانی له لێدوانێکیدا وتی «که‌رکووک پایته‌ختی کوردستانه« و ئه‌مه‌ش حکومه‌تی تورکیای تووڕه‌کرد. ئه‌مه‌ریکاش که خه‌ریکی درووستکردنه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق بوو، به مه‌به‌ستی هێورکردنه‌وه‌ی نیگه‌رانییه‌کانی تورکیا له نێوان که‌رکووک و موسڵ «هێڵی سه‌وز»ی درووستکرد و ژووری ئۆپراسیۆنی هاوبه‌شی تورکیا و ئه‌مه‌ریکای تێدا پێکهێنرا. له ئێستادا که پڕۆژه‌ی «ناوچه‌ی ئارام»ی سووریا له قۆناغێکی هاوشێوه‌دایه، بۆچوونێکی به‌هێز هه‌یه له تورکیادا که ئه‌م پڕۆژه‌یه به سوودی تورکیا ناشکێته‌وه، یان ئه‌مه‌ریکا وه‌کو «نه‌خشه‌ی چاره‌سه‌ری مه‌نبیج» دیسان په‌یمانه‌کانی ناگه‌یه‌‌نێته جێ یاخود گه‌ر پڕۆژه‌که‌ش جێبه‌جێبکرێت، ده‌ستکه‌وتێک نییه بۆ نیگه‌رانییه‌کانی تورکیا وه‌ختێک ئیداره‌ی ڕۆژاوا و هێزه‌کانی یه‌په‌گه له خاکی سووریادا بوونیان هه‌یه. وه‌ک ئه‌وترێت: له سووریادا مه‌حاڵ ڕوو ئه‌دات. ئه‌کرێت ئه‌گه‌رێکی کراوه‌ش جێبهێڵین بۆ ئه‌وه‌ی هه‌روه‌ک چۆن (عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان) له دوایین نامه‌یدا له (ئیمراڵی)یه‌وه بانگه‌وازی بۆ ئاگربه‌ست و چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورد کرد، پڕۆژه‌ی «ناوچه‌ی ئارام» و هێورکردنه‌وه‌ی ته‌نگه‌ژه‌کانی نێوان تورکیا و یه‌په‌گه ئه‌کرێت سه‌ربکێشێت بۆ درووستبوونی جۆرێک له تێگه‌یشتن یاخود قبوڵکردنی هێزی کورد له ناوچه‌که له‌لایه‌ن تورکیاوه و هه‌نگاوێک بێت بۆ نه‌رمی نواندنی تورکیا به‌رامبه‌ر به کورد.
هاوڵاتى پرۆژه یاسایه‌ک ئاراسته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان دەکرێت به‌مه‌به‌ستى که‌مکردنه‌وه‌و ڕێکخستنه‌وه‌ى پاسه‌وانى په‌رپرسان کە بە ده‌یان هه‌زار کەس مەزەنە دەکرێن و زۆرینەیان شێوه‌یه‌کى نایاسایی دامه‌زراون و پاسه‌وانێتى به‌رپرسانى حزبین لەسەر میلاکی حکومەت. به‌پێى به‌دوواداچوونه‌کانى هاوڵاتى له‌هه‌رێمى کوردستان نزیکه‌ى (65) هه‌زار پاسه‌وان هه‌یه که زۆربه‌ی ئه‌وانه‌ى وه‌ک پاسه‌وان دامه‌زراون سه‌ر به (به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی پۆلیسى پاسه‌وانى وه‌زاره‌تى ناوخۆو زێره‌ڤانى و پۆلیسى به‌رگرى و فریاکه‌وتن و هێزه‌کانى (70) و (80)ی سەر بە یەکێتی و پارتین). به‌پێى زانیارییه‌کان سه‌رۆکى هه‌رێم و جێگره‌که‌ى و سه‌رۆکى حکومه‌ت زۆرترین پاسه‌وانیان هه‌یه. ئەمە جگە لەوەی ژماره‌یه‌ک له به‌رپرسانى حکومى و حزبى لیواو فه‌وج و سریه‌ى پاسه‌وانییان هه‌یه، له کاتێکدایه پاراستنى داموده‌زگا حکومى و حزبیەکان و باره‌گاى ڕێکخراوه‌کان به‌شێوه‌یه‌کى فه‌رمى له‌ئه‌ستۆی پۆلیسى پاسه‌وانیدایه. له‌ماوه‌ى چه‌ند ساڵى ڕابردوودا له‌لایه‌ن چه‌ند فراکسیۆن و ژماره‌یه‌ک په‌رله‌مانتاره‌وه هه‌وڵى به‌یاساییکردنى پاسه‌وانیى درا، له‌م خوله‌شدا بۆ هه‌مان مه‌به‌ست پرۆژه‌یاسا ئاراسته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان کراوه، به‌ده‌ر له‌وه بڕیاره حکومه‌تى هه‌رێم پرۆژه‌ى چاکسازى ئاراسته‌ى په‌رله‌مان بکات. کاوه عه‌بدولقادر، ئه‌ندامى لیژنه‌ى کاروبارى یاسایى له په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکیدا به هاوڵاتى ڕاگه‌یاند «ئێمه وه‌کو چه‌ند فراکسیۆنێک پرۆژه‌یاسامان داوه‌ته سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى کوردستان، به‌ڵام پرۆژه‌که‌ى ئێمه نه‌خراوه‌ته به‌رنامه‌ى کاره‌وه«. هه‌ر له‌وباره‌یه‌وه عوسمان سێده‌رى، جێگرى سه‌رۆکى لیژنه‌ى پێشمه‌رگه‌و ناوخۆو ئاسایش و ئه‌نجومه‌نه خۆجێیه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان به هاوڵاتى ڕاگه‌یاند «به‌رنامه‌مان هه‌یه یاساى پاسه‌وانى له‌هه‌رێم هه‌مواربکه‌ینه‌وه، به‌شێوه‌یه‌ک ژماره‌یه‌کى زۆرى پاسه‌وانى به‌رپرسانى حکومى و حزبى که‌مبکه‌ینه‌وه‌و ڕێگه له‌به‌هه‌ده‌ردانى سامانى گشتى بگرین». یه‌کنه‌خستنه‌وه‌ی پاسه‌وانى به‌رپرسان بۆتە بار بەسەر بودجەی هەرێمەوە بە جۆرێک ده‌یان به‌رپرس هه‌ن هیچ دەوامێک ناکەن و پاسەوانیان هەیە. کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، له ئێستادا سه‌رقاڵى ئاماده‌کردنى پرۆژه‌ى چاکسازییه‌و داواى له‌سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ته‌کان کردووه پلان و به‌رنامه‌ى کارى چوار ساڵى داهاتوو ڕه‌وانه‌ى حکومه‌ت بکه‌ن. به‌پێى به‌دوواچوونه‌کانى هاوڵاتى-ش ڕێکخستنه‌وه‌ى پاسه‌وانى به‌رپرسان و وه‌زیرو په‌رله‌مانتاران به‌شێکه له پرۆژه‌ی چاکسازى ئه‌م کابینه‌یه. عوسمان سێده‌رى وتی «به‌داخه‌وه زۆرجار ته‌نها قسه له‌سه‌ر پاسه‌وانى په‌رله‌مانتاران ده‌کرێت، له‌کاتێکدا په‌رله‌مانتار نوێنه‌رى خه‌ڵکه‌و شه‌رعیه‌تى یاسایی هه‌یه، به‌پێى یاساش په‌رله‌مانتار سێ پاسه‌وانى هه‌یه، ناکرێت که‌مکردنه‌وه‌ى پاسه‌وان ته‌نها بۆ په‌رله‌مانتار بێت، ده‌بێت ئه‌و کێشه‌یه به‌یاسا چاره‌سه‌ربکرێت». وتیشی «ته‌مه‌نى په‌رله‌مانى کوردستان وا ده‌بێته ساڵێک، به‌ڵام تائێستا پاسه‌وان بۆ په‌رله‌مانتاران دانه‌نراوه«. هەروەها وتی «ده‌یان هه‌زار پاسه‌وانى بندیوار هه‌یه‌و ده‌وام ناکه‌ن، سامانێکى زۆر به‌هه‌ده‌ردراوه‌و کێشه‌یه‌کى گه‌وره‌یه پێویسته چاره‌سه‌ربکرێت». به‌پێى یاسا ئه‌ندامانى په‌رله‌مانى کوردستان سێ پاسه‌وانى بۆ داده‌مه‌زرێنرێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى ئه‌م خوله‌ى په‌رله‌مان ته‌مه‌نى نزیکه‌ى ساڵێک ده‌بێت، به‌ڵام تائێستا ئه‌ندامانى په‌رله‌مان پاسه‌وانیان بۆ دانه‌مه‌زراوه. هاوڵاتى چه‌ند جارێک په‌یوه‌ندى به‌وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه کرد، سەبارەت بە هەوڵی کەمکردنەوەی پاسەوانی پەرلەمانتارن لەلایەن حکومەتەوە، به‌ڵام وه‌ڵامى په‌یوه‌ندییه‌کانی نه‌دایه‌وه. کاوه عه‌بدولقادر، ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایی له په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکیدا به هاوڵاتى ڕاگه‌یاند «تاکه شوێنێک که‌به‌یاسایی پاسه‌وانى بۆ دانرابێت په‌رله‌مان بووه، ته‌مه‌نى په‌رله‌مان نزیکه‌ى ساڵێکه، به‌ڵام تائێستا په‌رله‌مانتاران هیچ پاسه‌وانێکیان نییه«. کاوه وتیشى «جگه له پاسه‌وانى ئه‌ندامانى په‌رله‌مان ئه‌وه‌ی تر هه‌مووی به‌نایاسایی دانراوه. ده‌یان فه‌وج و له‌شکرى پاسه‌وانی و ده‌یان هه‌زار پاسه‌وان به‌نایاسایی دانراوه، که‌به‌شێکیان پاسه‌وانى ماڵ و باخ و ڤێلاى به‌رپرسه‌کانن». هاوکات له‌ڕوونکردنه‌وه‌یه‌کى پێشووترى به‌ڕێوه‌به‌رى دیوانى وه‌زاره‌تى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم، سه‌باره‌ت به‌پرسى دامه‌زراندنى پاسه‌وان بۆ په‌رله‌مانتاران، ئه‌وه خراوه‌ته‌ڕوو «که بیرۆکه‌ى ئه‌وه له‌ئارادایه به‌شێوه‌ى گرێبه‌ست و بۆ یه‌ک خول پاسه‌وان بۆ ئه‌ندامانى په‌رله‌مان دابنرێت». به‌پێى بڕیارە نوێیەکەی حکومەت ژماره‌ى پاسه‌وانى ئه‌ندامانى په‌رله‌مانى کوردستان له سێ پاسه‌وانه‌وه که‌مده‌کرێته‌وه بۆ یه‌ک پاسه‌وان. سه‌باره‌ت به‌که‌مکردنه‌وه‌ى ژماره‌ى پاسه‌وانى په‌رله‌مانتاران، کاوه عه‌بدولقادر، ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایی له‌په‌رله‌مان وتى «دانانى پاسه‌وان بۆ په‌رله‌مانتاران به‌یاسا بوەو هه‌ر که‌مکردنه‌وه‌یه‌کیش به‌بێ هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساکه، بڕیارێکى نایاساییه«
ئارا ئیبراهیم گفتوگۆکان له‌ناو سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى و کادرانى ئه‌و حزبه‌دا چڕبۆته‌وه بۆ به‌ستنى کۆنگره‌ى چواره‌مى یه‌کێتى که به‌سه‌ر دووبه‌ره‌دا دابه‌ش بوون، به‌شێکیان له‌گه‌ڵ ته‌وافوقاتدان پێش کۆنگره‌و به‌شێکى دیکه له‌گه‌ڵ کۆنگره‌ى دیموکراسین به‌بێ ته‌وافوق. دوێنێ شه‌ممه 24ى ئاب کۆسره‌ت ره‌سوڵ عه‌لى، جێگرى سکرتێرى گشتیى یه‌کێتیى نیشتمانیى کوردستان رایگه‌یاند کاتى کۆنگره‌ى حزبه‌که‌ى هه‌فته‌ى داهاتوو یه‌کلایى ده‌بێته‌وه. کۆسره‌ت رسوڵ عه‌لی، به رۆژنامه‌نووسانى راگه‌یاند «له کۆبوونه‌وه‌ى سه‌رکردایه‌تیى و له هه‌فته‌ى داهاتوو کاتى به‌ستنى کۆنگره یه‌کلاده‌که‌ینه‌وه«. له‌باره‌ى ئه‌گه‌رى خۆ هه‌ڵبژاردنه‌وه‌ى بۆ پۆستى جێگرى سکرتێرى گشتى یه‌کێتى وتى «تا ئێستا دیارنییه و دواتر بڕیارى له‌باره‌وه ده‌ده‌م». ئه‌نجومه‌نى باڵاى مه‌کته‌بى رێکخستنى یه‌کێتى پێشنیازى کردووه که رۆژى 21ى تشرینى دووه‌مى ئه‌مساڵ که به رۆژى شه‌هیدانى یه‌کێتى ناسراوه، یه‌کێتى چواره‌مین کۆنگره‌ى خۆى ببه‌ستێت، ئه‌وه‌ش وه‌ک وه‌فایه‌ک بۆ خوێنى شه‌هیده‌کانیان. کۆنگره ته‌وافوقى نابێت، دیموکراسى و ته‌وافوقى دوو شتى لێک دوورن ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه که حزبه‌که‌ى کۆنگره‌ى دیموکراسى ده‌به‌ستێت نه‌ک ته‌وافوقى. وه‌ستا ره‌سوڵ، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «بڕواناکه‌م یه‌ک هه‌ڤاڵمان له‌ناو یه‌کێتیى نیشتمانیى کوردستان باسى کۆنگره‌ى ته‌وافوقى کردبێت، ئه‌و قسه‌یه قسه‌ى تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانه نه‌ک سه‌رکردایه‌تى و کادیران». هه‌روه‌ها وتیشى «کۆنگره ته‌وافوقى نابێت، دیموکراسى و ته‌وافوقى دوو شتى لێک دوورن، ده‌چینه ناو کۆنگره‌وه بۆ ئه‌وه‌ى حزبه‌که‌ت نوێ بکه‌یته‌وه‌و ستراتیژى نوێ دابرێژیت و سه‌رکردایه‌تى نوێ هه‌ڵبژێریته‌وه، جا هه‌ر که‌سێک چاکى کردبێت دێته رێى و خراپیشى کردبێت هه‌ر دێته رێى». به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى که له چه‌ند به‌رپرسێکى ناو ئه‌و حزبه ده‌ستى که‌وتووه، گرفتى گه‌وره له‌نێوان گروپ و»باڵ»ه‌کانى ناو یه‌کێتیه که دوو هێڵی سه‌ره‌کى به‌دیده‌کرێت، یه‌کێکیان کۆسره‌ت ره‌سوڵ جێگرى سکرتێرى گشتى یه‌کێتى سه‌رکردایه‌تى ده‌کات، هێڵی دووەم پاڤڵ تاڵه‌بانى کوڕه گه‌وره‌ى جه‌لال تاڵه‌بانى له‌گه‌ڵ لاهور شێخ جه‌نگى سه‌رکردایه‌تى ده‌که‌ن و به‌رهه‌م ساڵح جێگرى دووه‌مى سکرتێرى گشتى پاڵپشتیان ده‌کات کۆک نین له‌سه‌ر چۆنێتى و میکانیزمى به‌ستنى کۆنگره. هێڵى یه‌که‌م له‌گه‌ڵ به‌ستنى کۆنگره‌دایه به‌شێوه‌ى ته‌وافوق و رێکه‌وتن تا کێشه‌کان له‌ناو کۆنگره نه‌ته‌قێته‌وه، به‌ڵام هێڵى دووه‌م له‌گه‌ڵ کۆنگره‌ى بێ ته‌وافوقدان. پاڤڵ تاڵه‌بانى، کوڕه گه‌وره‌ى جه‌لال تاڵه‌بانى له‌ماوه‌ى چه‌ند رۆژى رابردوودا له لاپه‌ره‌ى تایبه‌تى خۆى ئه‌وه‌ى دووپاتکردۆته‌وه کۆنگره‌ى بێ ته‌وافوقى ئه‌نجام ده‌ده‌ن. وه‌ستا ره‌سوڵ، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه «کۆسره‌ت ره‌سوڵ جێگرى سکرتێرى گشتى یه‌کێتى و هه‌موو سه‌رکردایه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان ده‌بێت کۆنگره‌یه‌کى یه‌کێتیانه بێت و هه‌موو که‌س به عه‌قڵ و مه‌نتق بچنه ناو کۆنگره‌وه‌و بێنه ده‌ره‌وه«. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه هیچ ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى و هیچ ئه‌ندامێکى دیکه‌ى یه‌کێتى باسى ئه‌وه‌یان نه‌کردووه کۆنگره‌ى ته‌وافوقى ببه‌سترێت. وه‌ستا ره‌سوڵ ئه‌وه‌ى خسته‌روو لیژنه‌یه‌کى باڵاى کۆنگره پێکهێنراوه و ئاماده‌کارى ته‌واو کراوه، وتیشى «له‌سه‌دا 85ى ئاماده‌کارییه‌کانى کۆنگره‌ى چواره‌مى یه‌کێتى ته‌واو بووه‌و له‌گه‌ڵئه‌وه‌داین هه‌ر شوێنێکى جوگرافى له‌هه‌رێمى کوردستاندا هه‌بێ سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى تێدا بێت». یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان ده‌بوو له مانگى ئازارى 2013 یه‌کێتى چواره‌مین کۆنگره‌ى خۆى ببه‌ستێت، به‌ڵام له‌برى کۆنگرە 10ى تشرینى یه‌که‌مى 2013 پلینیۆمى کردو دواتر بڕیاربوو له 7ى ئازارى 2018 کۆنگره‌که‌ى ببه‌ستێت، به‌ڵام به‌هۆى بارودۆخى ناوخۆیى یه‌کێتى کۆنگره‌که نه‌کرا. کۆتایى مانگى رابردوو مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتیى بڕیاریدا تا کۆتایى ئه‌مساڵ کۆنگره‌ى چواره‌مى ئه‌و حزبه ببه‌سترێت، به‌ڵام بریارى کۆتایى له‌سه‌ر نه‌دراوه. خۆ ناکرێت یه‌کێتى بده‌یته ده‌ست قه‌ده‌ره‌وه مه‌کته‌بى سیاسى ده‌بێت ته‌وافوقات بکات، چونکه هه‌موو حزبێک له‌دنیادا کۆنگره ده‌کات پێشتر جۆرێک رێکه‌وتن و ته‌وافوقاتى تێدا ده‌کرێت جێگرى به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له که‌رکوک ده‌ڵێت هه‌موو حزبێک پێش به‌ستنى کۆنگره ئاماده‌سازى بۆ ده‌کات و ته‌وافوقات ده‌کرێت. غه‌فور ساڵح، جێگرى به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له که‌رکوک له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیى یه‌کێتى ده‌بێت به‌رنامه‌یه‌ک هه‌بێت که پرسه‌کان چۆن ده‌گوزه‌رێت بۆیه پێویستى به‌ته‌وافوقاتى ناو یه‌کێتیه«. ناوبراو پێشیوابوو خۆ ناکرێت یه‌کێتى بده‌یته ده‌ست قه‌ده‌ره‌وه «مه‌کته‌بى سیاسى ده‌بێت ته‌وافوقات بکات، چونکه هه‌موو حزبێک له‌دنیادا کۆنگره ده‌کات پێشتر جۆرێک رێکه‌وتن و ته‌وافوقاتى تێدا ده‌کرێت و ئاماده‌کارى بۆ ده‌کرێت، یه‌کێتى به‌ده‌ر نییه له حزبه‌کانى دنیا که ته‌وافوقات ده‌که‌ن». غه‌فور ساڵح وتیشى «ئه‌گه‌ر دووبرا بچنه گه‌شتێک و به‌رنامه‌یان نه‌بێت تێک ده‌چن له‌گه‌ڵ یه‌کدا، بۆ حزبێک ئه‌ولاتره که به‌رنامه‌یه‌ک هه‌بێت بۆ به‌ستنى کۆنگره‌و ته‌وافوقی له‌سه‌ر بکرێت، چونکه دواى 10 ساڵ لەنەبەستنی کۆنگره هه‌ر که‌س بچێته ناو کۆنگره‌وە نابێت په‌نجه له‌وى دیکه رابکێشێت». غه‌فور ساڵح ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو که به‌رژه‌وه‌ندى یه‌کێتى له‌سه‌رو هه‌موو به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانه‌وه‌یه بۆیه یه‌کێتى پێی باشە ته‌وافوق بکات بۆ به‌ستنى کۆنگره «هه‌موومان له‌گه‌ڵ یه‌کێتین نه‌ک له‌گه‌ڵ پارچه پارچه کردنى». ئه‌نجومه‌نى ناوه‌ندى یه‌کێتى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه هه‌ڵبژاردنى 2014 بکرێته پێوه‌ر که یه‌کێتى له‌ناوچه‌کان چه‌ند ده‌نگى به‌ده‌ستهێناوه به‌و پێیه ئه‌ندامه‌کانى کۆنگره ده‌ستنیشان بکرێت. جێگرى به‌رپرسى مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له که‌رکوک، ئه‌وه‌ى رونکرده‌وه که هه‌موو حزبێک پێش کۆنگره ئاڵۆزى پێوه دیار ده‌بێت بۆیه هه‌موو که‌سێک به‌ته‌ماى پایه‌و پله‌و پۆسته، «به ئه‌نجام هه‌موو گروپه‌کان یه‌کده‌گرن له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى یه‌کێتیدا».
سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن کاپتنى تیپى باله‌ى کچانى ده‌ربه‌ندیخان ده‌ڵێت ده‌یانه‌وێت نه‌ک ته‌نیا له هه‌ڵبژارده‌ى عێراق، به‌ڵکو به‌شدارى یارییه جیهانیه‌کان بکه‌ن و ئاستى به‌رزتر به‌ده‌ستبهێنن. خه‌یاڵ حه‌مه، ته‌مه‌ن 24 ساڵ کاپتنى تیپى باله‌ى کچانى ده‌ربه‌ندیخان له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌کات ده‌ربه‌ندیخان تائێستا له‌مێژوودا سه‌رکه‌وتنى واى به‌خۆیه‌وه نه‌بینیوه که‌کچێک به‌شدارى هه‌ڵبژارده‌یه‌کى عێراقى بکات وه‌ک کاپتن. رۆژى 6ى ئابى 2019 له‌سه‌ر ئاستى عێراق خولى عێراق بۆ باله‌ى کچان ئه‌نجامدراوه، یانه‌ى باله‌ى کچانى ده‌ربه‌ندیخان پله‌ى چواره‌میان به‌ده‌ستهێناوه. خه‌یاڵ حه‌مه، کاپتنى تیپى باله‌ى وه‌رزشى ده‌ربه‌ندیخانه و ماوه‌ى پێنج ساڵه ئه‌م یاریه ده‌کات و له قۆناغى 12ى ئاماده‌یى ده‌خوێنێت. هاوڵاتى: یه‌که‌مجار چۆن ده‌ستت کرد به‌یارى بالە؟ خه‌یاڵ حه‌مه: زۆر حه‌زم له یارى بالە بوو هه‌ر له‌منداڵیه‌وه، به‌رده‌وام له‌قوتابخانه‌ش یارى بالەم ده‌کرد تاده‌رفه‌تم بۆ ڕه‌خساو په‌ره‌م به حه‌زه‌که‌م داو توانیم قۆناغ به‌قۆناغ له‌گه‌ڵى بڕۆم و سه‌ره‌تا زۆر ئاسایى ده‌ڕۆیشتم، به‌ڵام هه‌وڵى زۆرمدا بۆیه ڕۆژ به‌ڕۆژ ئاستم گۆڕاو سه‌رکه‌وتوو بوم و زیاتر تواناکانم له‌و یاریه ده‌بینیه‌وه. هاوڵاتى: له‌چه‌ند ڕۆژى رابردوودا بانگکران بۆ بانگهێشتى هه‌ڵبژارده‌ى عێراق، ئه‌م بانگهێشتکردنه چ ئه‌نجامێکى هه‌بوو؟ خه‌یاڵ حه‌مه: بانگهێشتى هه‌موو یانه کوردیه‌کان کرابوو که‌به‌شدارى خولى نایابى عێراق بکه‌ن و ئێمه‌ش وه‌ک یانه‌که‌ى خۆمان به‌شداریمان کردو پله‌ى چواره‌مى عێراقمان به‌ده‌ستهێنا. وه‌ک شارى ده‌ربه‌ندیخانیش هه‌موومان شانازییان کردووه بۆ مێژووى ده‌ربه‌ندیخان کچێک یه‌که‌م جاره ئه‌و نازناوه به ده‌ستبێنێت، وه‌ک کاپتن به‌شدار بێت، کچانیش بێگومان له‌هه‌موو یارییه‌کان ئاماده‌ده‌بن ئه‌وان گوێ به‌ئه‌وه ناده‌ن کچ یان کوڕ یارى ده‌کات هانى یانه‌که‌مان و شاره‌که‌مان ده‌ده‌ن، شانازییه‌کى گه‌وره بوو بۆ ده‌ربه‌ندیخان مێژوویه‌ک بوو تۆمار نه‌کرابوو من کردم. هاوڵاتى: هیچ ڕێگرییه‌ک هاتۆته به‌رده‌مت له‌کاره‌که‌ت؟ خه‌یاڵ حه‌مه: ڕێگرى بێگومان ده‌بێت، به‌ڵام شایه‌نى باس نین و من هه‌موویانم تێپه‌ڕاندووه و تواینومه به‌سه‌ریاندا زاڵ بم و به‌رده‌وام بم. هاوڵاتى: کێ هانده‌رته له‌کاره‌کانت و هاوکاریت ده‌کات بۆ به‌رده‌وامبون؟ خه‌یاڵ حه‌مه: هاوکارى سه‌ره‌کیم مامۆستاو ڕاهێنه‌رم (مامۆستا على) و خێزانه‌که‌م هاوکارم بون و سه‌رکه‌وتنه‌کانم به‌ده‌ستکه‌وتێکى گه‌وره ده‌زانن، هاوڕێکانیشم له‌هه‌مان کات هاوکارێکى زۆر باشم بوون. هاوڵاتى: وه‌ک کچه وه‌زرشه‌وانێک خۆت به‌سه‌رکه‌وتوو ده‌زانیت؟ خه‌یاڵ حه‌مه: تاڕاده‌یه‌ک خۆم به‌سه‌رکه‌وتوو ده‌زانم به‌ڵام ئه‌مه ماناى ئه‌وه نیه ته‌واو بوه‌ستم ده‌بێ پارێزگارى له‌و نازناوه بکه‌م، هه‌وڵ بۆ باشتر بده‌م. هاوڵاتى: پێشبینى چى بۆ داهاتووى خۆت ده‌که‌یت له‌وه‌رزشدا؟ خه‌یاڵ حه‌مه: پێشبینى ئاینده‌یه‌کى گه‌ش بۆ خۆم ده‌که‌م و بڕواى ته‌واوم به‌خۆم هه‌یه که ڕۆژ به‌ڕۆژ چاوم له شوێنى به‌رزتر و ئاستى باشتر بێ بۆ ئه‌مه‌ش ماندووبونى ده‌وێ و من ته‌واو ئاماده‌م ، ده‌مه‌وێت نه‌ک ته‌نیا له‌عێراق، به‌ڵکو له‌ده‌وره جیهانیه‌کاندا ڕۆڵم هه‌بێت و بگه‌م به‌و ئاسته‌ش. هاوڵاتى: ئاره‌زوو ده‌که‌یت په‌ره به ئه‌م وه‌رزشه بده‌یت و له‌گه‌ڵ ته‌واوکردنى قۆناغى ئامادەیى و چوونه زانکۆ؟ خه‌یاڵ حه‌مه: به‌رده‌وام ده‌بم له یاری بالە و هیوام وایه تا دواقۆناغ بڕۆم، به‌ڵام بۆ خوێندنه‌که‌م حه‌ز ده‌که‌م به‌شى یاسا یا زمانى ئینگلیزى بخوێنم که ئه‌وه‌ش خه‌ونى منن و زۆر حه‌زیشم له کتێب خوێندنه‌وه‌یه.
کۆچه‌ر عه‌زیز شەیمای تەمەن ١٢ ساڵ عەرەبە و خەڵکی سەڵاحەدینەو لەقەزای خەبات دادەنیشێت و هەفتەی دوو رۆژ بۆ مەلەکردن دەچێتە باخی گشتی دەیەوێت لەگەرمای تاقەتپڕۆکێنی هاوین رزگاری ببێت. شەیماو براکەی بەیانیان زوو لەماڵ دێنە دەرەوە بۆ کارکردن بنێشت و عەلاگە دەفرۆشن، بەڵام زۆربەی رۆژەکان لە دوای کاتژمێر2:00 روودەکەنە باخی گشتی بۆ مەلەکردن بۆ ئەوەی لەگەرمای هاوین رزگاریان بێت و خۆیان فێنک بکەنەوە. شەیما بە هاوڵاتى وت «ئێمە خەڵکی سەڵاحەدینین، بەڵام بەهۆی شەڕەوە هاتوینەتە کوردستان، رۆژانە دێینە بازاڕ کاردەکەین، بەڵام حەزمان لەمەلەکردن هەیە، بۆیە ئەم حەوزە زۆر شوێنێکی خۆشەو بێبەرامبەر دەتوانین مەلەی تێدا بکەین، چونکە ئێمە پارەمان نییە بچین بۆ مەلەوانگە». جگە لەشەیماو براکەی رۆژانە زیاتر لە حەوت بۆ هەشت منداڵی دیکە روو دەکەنە ئەو حەوزە بۆ مەلەکردن کەمنداڵی کوردیشیان تێدایە. لەبەشێک لە پارکەکانی سلێمانیدا چەند حەوزێک هەیە کە بۆ جوانی دیمەنی باخچەکە دانراوە، بەشێک لەمنداڵە عەرەب و ئاوارەکانیش بوونی ئەو حەوزانەیان قۆستوەتەوە بۆئەوەی کە خۆیان پێ فێنک بکەنەوە. منداڵەکان دەڵێن پارەیان نییە بچنە مەلەوانگەکان، بۆیە خۆیان هەڵدەدەنە ناو ئەو ئاوەی ناو باخەکەوە. بەرپرسانی باخچەکەش ناتوانن رێگریی لەو منداڵانە بکەن چونکە پۆلیسیان نیە. ئەگەرچی ئەو مناڵانە بە کەیف و خۆشیەوە خۆیان هەڵدەدەنە ئاوەکەوە، بەڵام پزیشکە پسپۆرەکانی نەخۆشییەکانی هەناوی دەڵێن ئەو منداڵانە تووشی نەخۆشی «گوازراوەو ترسناک» دەبن. تەمیمە، منداڵێکی تر بوو کە لەو کاتەدا مەلەی دەکرد، بۆ هاوڵاتى وتی»ئێمە دەزانین ئەو ئاوە پیسەو بەچاوی خۆم بینیومە خەڵک میزی تێکردوە، بەڵام ئێمە زۆر حەزمان لە مەلەکردنە، بۆیە ناتوانین مەلەی تێدانەکەین». هاوڵاتى لەگەڵ بەشێک لەو کەسانەدا قسەیکرد کە رۆژانە دەچنە ئەو پارکە، ئەو هاوڵاتیانە گلەیی و گازندەیان هەیە و دەڵێن، ئەم باخە موڵکی گشتییە، بەڵام فەرامۆشکراوە، چەندین کەس هەن شەوانە مەشروب و حەبی تێدادەخۆن». لەشاری سلێمانیدا نزیکەی ١٥ باخچە هەیە کەخەڵک بە گشتی بۆ حەوانەوە رووی تێدەکەن، بەڵام هیچ کام لە باخچەکان پۆلیس و پاسەوانی تایبەت بەخۆیان نییە. لەشاری سلێمانیدا نزیکەی 15 باخچە هەیە، بەڵام هیچ کام لەباخچەکان پۆلیسیان نییە، تەنها یەک پۆلیس هەیە ئەویش لە پارکی ئازادییە. هاوژین عوسمان، بەڕێوەبەری راگەیاندنی باخچەکانی سلێمانی بە‌هاوڵاتى راگەیاند، پاراستنی باخچەکان پێویستی بە پۆلیس و پاسەوانی تایبەت هەیە، بەرێوەبەرایەتی باخچەکانی سلێمانی تەنیا یەک پۆلیسی هەیە ئەویش لە پارکی ئازادییە، لە کاتێکدا بۆ هەر پارکێک بۆئەوەی بەبەردەوامی بپاریزرێت پێویستی بە 10 پۆلیس هەیە، واتا زیاتر لە 150 پۆلیس پێویستە بۆ پاراستنی باخچەکانی سلێمانی. بەڕێوەبەری راگەیاندنی باخچەکانی سلێمانی ئاماژەی بەوەشکرد، زیاتر لە چوار ساڵیش دەبێت نوسراویان ئاڕاستەی پۆلیسی سلێمانی و پۆلیسی شارەوانی کردوە بۆئەوەی میلاکی پێویستیان بۆ دابینبکەن، بەڵام وەڵامی ئەوان تەنها ئەوەبوە کە ناتوانن، چونکە هیچ میلاک و دامەزراندنێک نییە. وتی «بەس لە کاتی زەرورو پێویستیدا وەک شەڕکردن و دزیکردن یاخود مەی خوارنەوە لەو حاڵەتانەدا پۆلیس بە هانایانەوە دێت بۆ پاراستنی باخچەکان، بەڵام وەک بەردەوام ئەوانە نییە». وتیشی «هەر شوێنێکیش کە هاوڵاتیان روی تێبکەن بۆ حەوانەوە، بێگومان زیانی بەردەکەوێت، کە زۆرجار باخەوانەکان توشی کێشە دەبن، کە بەو هاوڵاتیانە دەڵێن، هەرچەندە ئەوە ئیشی ئەوانیش نییە». هاوژین عوسمان، نەیشاردەوە کە ئاگاداری ئەو منداڵانەن و وتی «ئێمە ئاگادارین تا کاتژمێر ٢:٠٠ چاودێرەکانمان کە لەو باخچانەن نا‌هێڵن، بەڵام دوای ئەوە منداڵەکان دەرفەت دەهێنن و دەزانن کەسی لێنیە و مەلەی خۆیان دەکەن». سەرکەوت ئەحمەد، وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی بە هاوڵاتى راگەیاند « تا ئێستا هیچ نوسراوێک لە لایەن باخچەکانەوە بەدەست بەڕێوەبەرایەتی پۆلیس نەگەیشتووە، بەڵام ئەگەر داواشبکەن ئێمە خۆمان پۆلیسمان کەمە، ناتوانین بۆیان دابمەزرێنین». ئاماژەی بەوەشکرد، دەبێت باخچەکان خۆیان نوسراو ئاڕاستەی قایمقامییەت و پۆلیسی نەوجەوانان بکەن بۆ بەدواداچون لەسەر ئەو پرسە. وتیشی « ئێمە لەڕوی یاساییەوە ناتوانین بە جلی پۆلیسییەوە لەو منداڵانە نزیک بینەوە و رێگە پێنەدراوە، چونکە لەڕوی دەرونییەوە رەنگە کێشەی بۆ دروست ببێت، وتیشی رەنگە بترسن، یاسا رێگە نادات پۆلیس و نەژدە هەڵکوتێتە سەر منداڵێک بە تاوانی مەلەکردن جا لە هەر شوێنێک بێت، بەڵام ئەرکی ئیدارەی باخجەکانە رێگرییان لێبکەن. پزیشکێکی پسپۆڕی نەشتەرگەری گشتیش باسلەودەکات مەلەکردن لە ناو حەوزو مەلەوانگەکاندا لەگەڵ ئەوەی لە وەرزی هاویندا زۆرە، بەڵام دەبێت ئەو ئاوە پاکژ بێت و بەردەوام ئاوی لەسەر بێت و پلەی گەرمی و کلۆری گونجاوی تێدا بێت رۆژانە پاکبکرێنەوە، بۆئەوەی پێستی مەلەوانەکان نەسوتێنێت. عەقید عابد عەلی پزیشکێکی پسپۆڕی نەشتەرگەری بە هاوڵاتى وت «جگە لەوانەش بەشێک لەو هاوڵاتیانە نەخۆشی پێستیان هەیە یان یەکێک لە نەخۆشییە گواستراوەکانیان هەبێت بۆ کەسانی دیکەش دەگوازرێنەوە کە لەمەلەوانگە یان حەوزەکەدا مەلە دەکەن، یان ئەگەر ئاوەکە بچێتە قوڕگیانەوە بۆ هەناسەوکۆئەندامی هەرسیان توشی نەخۆشی دەبن». ئەو پزیشکە دەڵێت «ئەو منداڵانە جلی تایبەتیان لەبەردا نییە بۆ مەلەکردن، لە کاتێکدا دەبێت ئەو کەسانە زۆربەی لەشیان داپۆشن، بۆئەوەی کە ئەگەر برینێک یان ئیفرازاتێک هەبێت بپارێزرێت، یان دیاردەیەکی دیکەش هەیە، ئەو کەسانەی کە لەو شوێنانەدا مەلە دەکەن میز دەکەن زۆر مەترسیدارە، چونکە هەندێک نەخۆشی لە ڕێگەی میزەوە دەگوازرێتەوە». باسی لەوەش کرد لەمساڵیدا چەندین نەخۆش چۆنەتە لایان کە بەهۆی مەلەکردن لەهەندێک لە مەلەوانگەدا کە ئاوەکانیان پیس بوە توشی نەخۆشی پێست و ڤایرۆس و نەخۆشی هەناوی بون.
ڕاپۆرت: زە ناشناڵ ئینترێست وەرگێڕان: کاکەلاو عەبدوڵا دوای چەند مانگێک لە سەرنەکەوتنی وتووێژەکان، تورکیا و ئەمریکا رێکەوتن لەسەر دامەزراندنی ناوەندێکی هاوبەشی ئۆپەراسیۆن بۆ ڕێکخستنی هەوڵەکانیان تا بتوانن ناوچەیەکی ئارام بنەخشێنن بەدرێژایی زیاتر لە ٤٠٠ کم لە قەراغ سنوری باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا لەگەڵ تورکیا. زۆربەی ناوچەکە لەلایەن هێزەکانی کوردانی سوریا کۆنترۆڵ دەکرێت کە تورکیا بە رێکخراوی» تیرۆرستیان» دەزانێت، بەڵام ڕۆڵێکی سەرەکیان گێڕاوە لەجەنگی دژی داعش بەسەرکردایەتی ئەمریکا. لەم چەند ساڵانەی دواییدا، تورکیا دوو پەلاماری سەربازی ئەنجامدا بۆ ناوچەکە بۆ وەدەرنانی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) لە سنورو رەجەب تەیب ئەردۆغانیش لەم ماوەیەدا وتی پەلاماری سێیەم بۆ ناوچەکانی ژێردەستی یەپەگە لە باکوری ڕۆهەڵاتی سوریا، کەسەدەها سەربازی ئەمریکی تێیدا جێگیرە، بەڕێوەیە. بەهۆی ڕێککەوتنە نوێیەکەوە، خاڵێکی سەرەکی ناکۆکی نێوان ئەمریکا و تورکیا وادەردەکەوێت هێورببێتەوە، بەڵام لە داهاتوودا نەگونجان و ناکۆکی دەتەقێتەوە. بۆ هەر ڕێککەوتنێک تا ئەوەی لە باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریا سەربگرێت، دەبێت چارەسەرێکی بەردەوام دەستەبەر بکات بۆ بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی ئەمریکاو تورکیا لەگەڵیشیدا نیگەرانی و کێشەکانی کورد ڕەچاو بکات. ڕێککەوتنەکەی ئێستا لە هەموو ئەم لایەنانەوە شکستیخواردووە. هەرچەندە ڕاگەیندراوی هاوبەشی هەردوو وڵات وردەکاری سەرەکی تێدا بەدی ناکرێت، لەوانە کێ کۆنتڕۆڵی ناوچەکە دەکات و بەقوڵایی چەنێک لە خاکی سوریادا درێژدەبێتەوە. تورکیا زۆر لەمێژە داوای نزیکەی ٣٢کم قوڵایی دەکات کە هێزەکانی یەپەگەی تێدا نەبێت و ئەوەی خستوەتەڕوو کە دەیەوێت بەتەنها کۆنتڕۆڵی بکات. ئەگەر بەڕاستی ئەوە پێوەری ناوچە ئارامەکە بێت، ئەوا کێشەی زیاتر دروست دەکات بۆ هەموو ئەو لایەنانەی بەشدارن تێیدا. ناکۆکی لەسەر چەند خاڵێک وایکردووە پێگەی دامەزراندنی ناوچە ئارامەکە لاواز ببێت. یەکەم کێشەی نێوان واشنتۆن و ئەنقەرە لەسەر قوڵایی ناوچەکەیە. تورکیا دەڵێت دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا بەڵێنی ٣٢کم قوڵایی پێداون لەکاتێکدا بەرپرسانی ئەمریکا پلانی ناوچەیەکی ئارامیان پێشکەشکردووە کە پێکهاتووە لە سێ پشتێنەی جیاوازی ئەمنی. لە یەکەم پێنج کیلۆمەتری قوڵایدا تورکیا و ئەمریکا بەهاوبەشی پاسەوانی ناوچەکە دەکەن. کێشەی دووەم ئەوەیە تورکیا داوا دەکات هەموو چەکدارە کوردییەکان وەدەربنرێن لەکاتێکدا ئەمریکا دەڵێت تەنها ئەوانەی پەیوەندیان بە پەکەکەوە هەیە دەبێت دەربکرێن و زۆربەی هێزەکانی هەسەدە دەبێت لە ناوچەکەدا بمێننەوە. گرفتی سێیەم لەسەر پێکهاتەی ئیدارەی خۆبەڕێوبەری ناوچە کوردییەکانە. واشنتۆن دەیەوێت ئیدارە خۆبەڕێوبەرییەکانی کوردانی سوریا بمێننەوە، بەڵام ئەنقەرە سورە لەسەر ئەوەی ئەو ئیدارانە لەلایەن زۆرینەی تورکمان و عەرەبەوە بەڕێوەببرێن و یەپەگە بەوە تاوانبار دەکات کە دیمۆگرافیایی ناوچەکەی گۆڕیوە. ناکۆکی چوارەم لەسەر دواخستنی ئەمریکایە بۆ بابەتەکە. تورکیا نایەوێت دروستکردنی ناوچە ئارامەکە دوابکەوێت وەک ئەوەی لە مەنبج کراو هەوڵی ئەوە دەدات سەربازانی ئەمریکی و تورکی تا کۆتایی ئەم مانگە بچنە نێو باکوری سوریاوە و کۆنتڕۆڵی هەندێک ناوچەی دیاریکراو بکەن. کێشەی کۆتایی لەسەر چەکە قورسەکانی یەپەگەیە کە پێنجشەممەی رابردوو مەولود چاوشئۆغلۆ، وەزیری دەرەوەی تورکیا ئەمریکای تۆمەتبار کرد بە بەردەوامی لە ناردنی کەلوپەلی سەربازی بۆ «گروپە تیرۆرستییەکان». لەکاتێکدا داوای راگرتنی هاوکارییەکانی ئەمریکا دەکات بۆ یەپەگە، تورکیا لە باکوری ڕۆژئاوای سوریا بەردەوامە لە ناردنی هاریکاری سەربازی بۆ گروپە چەکدارەکانی. دواین کاروانی هاوکاری سەربازی ئەنقەرە بۆ شارۆچکەی خان شەیخونی سەر بەپارێزگای ئیدلیب بوو لە دوشەممەی رابردوو کە ڕووبەڕووی پەلاماری هێرشی ئاسمانی حکومەتی سوریا بوەوە. سوپای حکومەتی سوریا کاروانەکەی بە کردەوەیەکی هێرشبەرانە وەسف کردو رایگەیاند کاروانەکە بۆ یارمەتی گروپە چەکدارەکان نێردراون. بەپێی ئاگربەستی نێوان تورکیا و روسیا کە لەئەیلولی ٢٠١٨ ئیمزاکرا، دەبوو ئیدلیب ببێتە ناوچەیەکی بێ لایەن و لە چەکداماڵراو بەڵام بەپێشێلکردنی ڕیککەوتنەکە لەلایەن هەردوولاەوە جەنگ تا ئێستاش لە ناوچەکەدا بەردەوامە. بەشێوەیەکی گشتی ناوچەی ئارام بۆ پارێزگاریکردنی خەڵکی دادەمەزرێنرێت لەو ناوچانەی جەنگی تێدایە و عادەتەن بەشێویەک دیزاین دەکرێت کە بێلایەنی تێدا بەدی بکرێت و لە چەک داماڵراو بێت لەگەڵ جەختکردنەوە لە ئامانج و هاریکارییە مرۆییەکان. بە چەسپاندنی ناوچەیەکی ئارامی ٣٢کم لە ڕۆژهەڵاتی فورات ئەنجامە پێچەوانەکە ڕوودەدات، لەوانەش ئاوارەکردنی زیاتر لە سەدا٩٠ی دانیشتوانی کوردی سوریا، خراپترکردنی دۆخی تەواو خراپی ئێستای مرۆیی، دروستکردنی ژینگەیەک بۆ ململانێی قوڵتر کە پێویستی بەجوڵاندنی هێزی زیاتری سەربازی هەیە. پلانی ناوچە ئارامەکە زیان بە بەرژەوەندییەکانی واشنتۆنیش دەگەیەنێت. ئەمریکا لەمێژە لەهەوڵدایە سەرهەڵدانەوەی داعش نەهێڵێت، پارێزگاری لەو لایەنانە بکات کە لەپاڵ هاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش جەنگان و هەوڵەکانی ئێران پوچەڵ بکاتەوە تا نەتوانێت درێژە بە چالاکییە ئاینییەکانی بدات و ڕاستەوخۆ هەڕەشە بخاتە سەر لایەنەکانی دیکە. هێزە کوردییە هاوپەیمانەکانی ئەمریکا کاریگەرترین قەوارەی شەڕکەرن دژی داعش لە سوریا. هەبوونی ئەوان سەقامگیری بەرپا دەکات و بەڕێوبەری ناوخۆیی دەگەڕێنێتەوە کە گرنگە بۆ دوورخستنەوەی ئەگەری سەرهەڵدانەوەی داعش، هەروەها کۆنترۆڵی ئەوان لە ناوچەکەدا دامەزراوە، جوڵە، سەرچاوەکانی داعش هەڵدەپەسێرێت کە پێویستی پێیەتی بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکانی. چەسپاندنی ناوچەیەکی ئارام کە هێزە کوردییەکان دەربکات دەبێتە هۆی پەکخستنی ئەو هەوڵانە. تورکیا بەرژەوەندییەکی تەواو چەسپیوو ناسراوی هەیە لە زامنکردنی ناوچەکانی سەر سنور کە نەهێڵێت بەکاربهێنرێت وەک سەکۆیەک بۆ هێرشکردنە سەر هاوڵاتییەکانی. ئەنقەرە بانگەشەی ئەوە دەکات هەبوونی هێزە کوردییەکان لە ناوچەکەدا هەڕەشەی ئەمنی دروستدەکات بۆ تورکیا. لەکاتێکدا کە چەند ڕووداوێک ڕوودەدەن لە سەر سنور، بەڵام ئەم ڕووداوانە ئاستییان نزمە و کاریگەرییان کەمە و هیچ بەڵگەیەک نییە تا ئاماژە بەوە بکات ناوچەکە وەک سەکۆیەک بەکاردەهێنرێت بۆ هێرشکردنە سەر تورکیا. بە تێکەڵکردنی هاوپەیمانیەتییەکی بچوک لەگەڵ هێزە کوردییەکان، ئەمریکا دەتوانێت بەقوڵی کاریگەری هەبێت لەسەر ئەو هێزانە و دواتریش هاریکار دەبێت لەزامنکردنی ئەمنییەتی ناوچەکانی سنوری تورکیا. خەڵکی باکوری ڕۆژهەڵاتی سوریاش بەرژەوەندیان هەیە، وەک بوژانەوە لە جەنگی چەند ساڵە، پاراستنیان لە هێرش و دەرفەتێک بۆ ژیانکردن لە ئارامی و ئاشتیدا. ئاوارەکردنی دانیشتوانی کورد نەک هەر بێبەشان دەکات لەم مافانە بەڵکو ململانێی قوڵتر دروستدەکات. ئەوەی پێویستە ناوچەیەکی ئارام نییە، بەڵکو میکانیزمێکی ئەمنی بەردەوامی پێدەرە کە نیگەرانییە تایبەتییەکانی هەموو لایەنەکانی بەشدار ڕەچاو بکات و پێکهاتەیەک دروست بکات کە چاودێری و کۆنترۆڵی ئۆپەراسیۆنە ئەمنییەکان بکات، لەهەمانکاتیشدا پەیوەندییەکان ئاسان بکات لەنێوان هەموو لایەنەکاندا. ئەم میکانیزمە بێ خەوش نابێت و هیچ لایەنێکیش بەتەواوی قایل نابێت بەڵام ئەمە تاکە ڕێگەی پراکتیکییە بەرەو پێشەوە. ئەم ڕێککەوتنە دەبێت سازانی تێدا بێت لەلایەن هێزە کوردییەکانەوە بۆ ڕێخۆشکردن تا ناوچە لاوازەکان بەهاوبەشی چاودێری بکرێت، داماڵینی چەکە قورسەکان بۆ پاراستنی ئەو ناوچانەی لە سنورەوە دوورن، هەروەها لابردنی پێگە ئەمنییەکانی سەر سنوور. تورکیا دەبێت خۆی دوورەپەرێز بگرێت لە سووربوون لەسەر هەبوونی هێزەکانی بەهەمیشەیی لە ناوچەکەدا و کار بکات لەگەڵ هاوپەیمانی جیهانی بەسەرکردایەتی ئەمریکا لەسەر پاسەوانی و چاودێری هاوبەش لەگەڵ خاڵی پشکنینی تێکەڵەی هەردوو سەربازانی وڵات لە شوێنە هەستیارەکانی سەر سنور. دەبێت ئەمریکا و هاوپەیمانان بەردەوامبن لە بەکارهێنانی کاریگەرییەکانیان و ببنە هاوبەشی متمانەپێکراو کە زامنی بەرژەوەندییەکانی لایەنە جیاوازەکان بکەن. کێشەی بێشومار هەن کە دەبێت باسیان لێوە بکرێت ، لەوانە گەڕانەوەی پێویستی پەنابەرەکان کە لە ئێستادا لە تورکیان، دەکرێت بگەڕێنرێنەوە بەڵام لەپێشدا دەبێت میکانیزمێکی هاوبەشمان هەبێت. ئەوەمان لە مەنبج و باشوری سوریا لە هەرێمی ئەلتانف هەیە، کە تێیدا هاوپەیمانی هەماهەنگی لەگەڵ ڕووسیادا کرد بۆ زامنکردنی گەیاندنی سەلامەتی هاریکارییە مرۆییەکان بۆ کەمپە پەنابەرییەکان. هیچ لەم مۆدێلانە بێ خەوش نین بەڵام سەرکەوتوون و ژینگەیەکی سەقامگیرترو ئەمنتریان دروستکردووە کە دەرفەت دەدات بەدیبلۆماسییەت بۆ بەدواداچوونی چارەسەری سیاسی مەودا دوور. بەڵام چارەسەری نمونەیی بۆ کێشەی ئەمنییەتی هەموو لایەنە بەشداربووەکان ئەوەیە تورکیا کێشەی ناوخۆیی کورد بەئاشتیانە چارەسەر بکات. لەکاتێکدا بارودۆخەکان لەئێستادا ڕەنگە لەبار نەبن بۆ تورکیا بۆ ئەم چارەسەرە، بەڵام ئەمریکا دەبێت بەردەوام بێت لەدیبلۆماسییەت بۆ پەرەپێدانی چارەسەرێکی ئاشتیانە.
هاوڵاتى، دیمەن ئیسماعیل بەشەوو بەڕۆژ دوکەڵى ئەم بیرە غازە بەسەرماندا دێت، جگە لە بۆنى غازەکەى، بۆنەکەى چاوى کوێر کردوین، هاوڵاتیانى گوندەکەى هەراسان کردووە بەرزان دانیشتوى گوندى تورکەیە بۆ هاولاتى واى وت. دووکەڵێکی ڕەش، لەڕوبەرێکی بچوکی گوندی توڕکەوە بەرزدەبێتەوە کەهەواکەى دەیباتە سەر ئاسمانی چەمچەماڵ، خەڵکی شارەکەش، ڕۆژانە ئەو دووکەڵە وەک بۆنی تایەی سوتاو هەڵدەمژن و دەچێتە سییەکانیانەوە. ماوەى مانگێکە ئەو دوکەڵە بڵاودەبێتەوە بەشەوانیش بەئاسانى هەستى پێدەکرێت لەڕوى هەستکردن بەبینین و بۆنکردنەوە. سەرچاوەی دوکەڵەکەش، بیرێکی غازە لەگوندی تورکە، سێ کیلۆمەتر لەباکوری خۆرئاوای چەمچەماڵ دورە، تەنیا لەچەمچەماڵ نەماوەتەوە بەڵکو تا نزیکی ناحیەی سەنگاو دەڕوات. تاوەکو ئێستا دوو بیرى تر لەسنورى چەمچەماڵ لێدراوە، لەئێستادا بیری ژمارە سێ لەتورکەدا، لەچوارچێوەی گرێبەستی نێوان حکومەتی هەرێم و کۆمپانیای دانەغازو هاوپشکەکانی بۆ پەرەپێدانی بەرهەمی گاز، کارکردن تێیدا دەستیپێکردووە. بەرزان مستەفا، تەمەن ٣٥ ساڵ ، خەڵکی گوندی تورکەیە وتى «رۆژانە دەوامم هەیە لەچەمچەماڵ، هاتوچۆ دەکەم و دەبینم ئەم دووکەڵە تەنیا لەگوندەکە نەماوەتەوەو بۆ گوندەکانی دەوروبەرو بۆ ئاسمانی چەمچەماڵ و نزیک سەنگاو درێژبوەتەوە». وتیشى «دووکەڵەکە بەردەوام نییە، هەندێکجار چەند ڕۆژێک بەردەوام دەبێت و هەندێک ڕۆژیش نیە، بەتایبەت بەیانیان زۆر هەستی پێدەکرێت، دانیشتوانی ئەو سنورەو سنورى چەمچەماڵیش بەشێکیان هەست بە بۆنەکەى دەکەن، بەڵام گوندەکان زیاتر هەستى پێدەکەن بەهۆى نزیکیەوە». گوندى تورکە سەر بە ناحیەى تەکیەیە کە ٢٤ گوندى لەخۆگرتوەو دەکەوێتە ٢٥ کم باکورى چەمچەماڵ . دانیشتویەکى سنورى چەمچەماڵ باس لەوە دەکات کەجگە لە کاریگەرى تەندروستى، ژینگەشى پیس کردوە. محەمەد ساڵح، تەمەن ٢٣ ساڵ ،خەڵکى چەمچەماڵە لە بارەى ئەو دوکەڵە بۆ «هاوڵاتى» وتى «بەشێکى خەڵکى چەمچەماڵ هەست بە بۆنەکەى دەکەن و بۆنی تایەی سوتاوى لێدێت و هەناسە توند دەکات». لەئێستا بیرەکە گەیشتووەتە غاز، بەڵام هێشتا کارکردن تێیدا بەردەوامە، بۆ ڕێگریکردنیش لە بڵاوبوونەوەی غازەکە بە ژینگەدا، کۆمپانیاکە ڕێگەی سووتاندن بەکاردەهێنێت. محەمەد سەبارەت بە بونى ئەو بیرە غازە وتی «بەلامانەوە ئاساییە ئەو بیرە غازە هەبێت لە سنورەکە بەڵام دەتوانرێت بە دوو شێوە دووکەڵەکە دوربخرێتەوە، یان بە دانانی فلتەر یان بە دورخستنەوەی غازەکە لەڕێگای بۆرییەوەو سوتاندنی دوور لە سنوری ئاوەدانی و چەمچەماڵ». قەزای چەمچەماڵ ناوچەیەکی دەوڵەمەندە بە غازی سروشتی و کۆمپانیای دانەغاز و هاوپشکەکانی لە کێڵگەی کۆرمۆرو ئێستاش گوندی تورکە وەبەرهێنانی تێدا دەکەن، کە زۆرینەی بەرهەمەکە لەڕێگای بۆرییەوە بۆ وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا لەچەمچەماڵ و هەولێر دەگوازرێتەوە. سالار، هاوڵاتیەکى نزیک بیرە غازەکەى گوندى تورکەیە، باس لەوەدەکات هیچ مەرجێکى تەندروستى ژینگە لەو کۆمپانیایەدا نیە. بۆ هاوڵاتى وتى «هیچ فلتەرێک بۆ ڕێگری لە بڵاوبونەوەی غازە زیانبەخشەکان دانەنراوەو دووکەڵی سووتاندنی ئەو غازە ڕاستەوخۆ بەئاسمانی ناوچەکەدا بڵاودەبێتەوە». وتیشی «دووکەڵە ڕەشەکە تێستەو بڕیارە دوای دەستکردن بە بەرهەمهێنان چارەسەر بکرێت، بەڵام تا ئەوکاتە دووکەڵەکە هەر بەو شێوەیە بەناوچەکەدا بڵاودەبێتەوە، دیاریش نییە کەی بیرەکە دەگاتە قۆناغی بەرهەمهێنان و کێشەکە چارەسەر دەکرێت». سکاڵای هاوڵاتیانی چەمچەماڵ، لەبارەی بڵاوبوونەوەی ئەو دووکەڵەوە گەیشتووەتە پەرلەمانتاران، بڕیارە لەوبارەیەوە لێکۆڵینەوە بکرێت. جەلال محەمەد ئەمین، ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لە لیژنەى وزەو سامانە سروشتیەکان لەپارێزگاى سلێمانى لەهەمان کاتدا خەڵکی ناوچەکەیە بۆ هاوڵاتى وتی «لەڕێگای لیژنەی تەندروستیی پەرلەمانەوە بەدواداچوون بۆ ئەو بابەتە دەکەین». ئەو ناوچانەی لە قەزای چەمچەماڵ غازی سروشتییان لێ بەرهەمدەهێنرێت، لە ڕوی خزمەتگوزارییەوە زۆر هەژارن، ڕێگاوبان و کارەبا و ئاویان خراپە، نمونەى یەکێک لەو گوندانەش تورکەیە. ڕێبوار ئەحمەد، سەرۆکی لیژنەی تەندروستی و ژینگە لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانى رونیکردەوە هەر کۆمپانیایەک وەبەرهێنان بکات پێویستە پابەندى مەرجەکانى تەندروستى بێت، وتى» کۆمپانیای دانەغاز کە لەو بیرە غازەدا وەبەرهێنان دەکات، پێویستە بەپێی ستانداردی وڵاتانی ناوچەکە کاربکات. بەتایبەت بیری ئاوو کۆگای تایبەتی ئاوی هەبێت کە بەڕێگەی پرژاندنی ئاو ئەو دووکەڵەو زیانەکانی کەمبکاتەوە، بەڵام لەو گوندە ئەم مەرجانەى تیا ئەنجام نەدراوە». «گرفتی سەرەکی ئەوەیە پڕۆسەی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز خۆماڵی نەکراوەو ئەو کۆمپانیا بیانییانەش کەدێنە هەرێم گرێبەست لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و ئەنجوومەنی وەزیران دەکەن، بۆیە ئیدارەی ناوچەکان ناتوانن لەبەرانبەر پێشێلکارییەکاندا لێپێچینەوە لەکۆمپانیاکان بکەن» ڕێبوار ئەحمەد بۆ هاولاتى واى وت. لەڕوى تەندوستیشەوە کاریگەرى بۆ سەر جەستەى مرۆڤ دروستدەکات. د.هێرش سەلیم، جێگرى نەخۆشخانەى تەندروستى سلێمانى وتى «دوکەڵ بەگشتى کاریگەرى بۆسەر تەندروستى مرۆڤ هەیە، دەبێتەهۆى تەنگەنەفەسى، زیانی بۆ کۆئەندامی هەناسە هەیە، بەتایبەت بۆ ئەو کەسانەی نەخۆشیی تەنگەنەفەسییان هەیە، هۆکاریشە بۆ هەوکردنی سنگ، ئەگەر هەستیش بەپیسبوونەکە نەکرێت لەدوورمەودادا دەبێتەهۆی نەخۆشییە درێژخایەنەکان و شێرپەنجە». دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێمی کوردستان، 21 مەرجی ژینگەیی بۆ کۆمپانیا و کارگەکان داناوە، کە دانانی فیلتەر بۆ کەمکردنەوەی غازە زیانبەخشەکان یەکێکە لە مەرجە سەرەکییەکان. هەندرێن شێخ ڕاغب، وتەبێژی دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێمی کوردستان بۆ هاوڵاتى وتى: «بەدواداچوون بۆ ئەو پرسە دەکەین و ئەگەر مەرجە ژینگەییەکان جێبەجێ نەکرابێت، سزای کۆمپانیاکە دەدەین». وتیشى «چەندین کۆمپانیامان سزا داوە لەبرە پارەیەک لە ٥-١٠ ملیۆن دینار بەهۆى پابەندنەبون بە مەرجەکانى تەندوستى». هاوڵاتى، پەیوەندى لە لێپرسراوانی دانەگازەوە کرد بەڵام یەکێکیان بە پاساوی جیاواز ئامادەنەبون لەو بارەیەوە هیچ شتێک بلێن.
کاکەلاو عەبدوڵا قەیومەکانی حکومەت جێگەی سێ سەرۆک شارەوانی هەڵبژێردراوی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)یان گرتووە لە شارە کوردییەکانی باشوری ڕۆژهەڵات لە بەرەبەیانی دووشەممەی ڕابردوو. دەسەڵاتدارانی تورکیا بەهانەی خراپ بەکارهێنانی دامەزراوەی حکومی و لێکۆڵینەوە بەردەوامەکانی تایبەت بە کەیسی «تیرۆر»یان وەک بناغەی دەرکردنی سەرۆک شارەوانییەکانی هەدەپە ڕاگەیاند لە بەیاننامەیەکدا کە لەلایەن وەزارەتی ناوخۆی تورکیاوە بڵاوکرایەوە. بەپێی بەیاننامەکە، شارەوانییەکان «بوونەتە ناوەندی لۆجیستی بۆ زامنکردنی سەرچاوەی میلیشیا، هاوکاری دارایی، دابینکردنی کەلوپەل بۆ پاڵپشتیکردنی چالاکی تیرۆرستی». هەڵمەتەکە دوای کەمتر لە پێنج مانگ دێت کە سێ سەرۆک شارەوانییەکە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ٣١ی مارسدا سەرکەوتن و بەدواین پەلامار دادەنرێت دژی هەدەپە. بەرپرسە لابراوەکان- سەرۆک شارەوانی دیاربەکر عەدنان سەلجوق، سەرۆک شارەوانی ماردین ئەحمەد تورک، سەرۆک شارەوانی وان به‌دیعه ئۆزگۆکچه‌ئه‌رتان - لەلایەن ئەنجومەنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیاوە وەک کاندید پەسەندکران پێش هەڵبژاردنەکانی مارس. هەر سێ کاندیدەکەی هەدەپە لە هەڵبژاردنەکاندا سەرکەوتنیان بەدەستهێنا بەڕێژەی لەسەدا ٦٣، ٥٦، ٥٣ بەڵام دووشەممەی رابردوو دورخرانەوە. لێکۆڵینەوە بەردەوامەکە چەند تۆمەتێکی تێدایە، لەوانە «دروستکردنی پڕوپاگەندە بۆ ڕێکخراوێکی تیرۆرستی و ئەندامێتی لە ڕێکخراوێکی چەکداری تیرۆرستیدا». هەروەها وەزارەتی ناوخۆ سەرۆک شارەوانییەکانی بەوە تۆمەتبار کردووە هەلی کاریان بۆ ئەندامانی خانەوادەی «کوژراوان»ی پەکەکە دەستبەرکردووەو هاوخەمی خۆیان دەربڕیوە بۆ پەکەکە بە ئامادەبوون لە پرسەی «کوژراوان»ی پەکەکەدا، گۆڕینی ناوی شەقامەکان بۆ بەرز ڕاگرتنی پێگەی پەکەکە و وەستانی خولەکێک لە بێدەنگی بۆ «کوژراوەکان». له شوێنى سەرۆک شارەوانییەکانی هەدەپە، ئه‌رکى به‌ڕێوه‌بردنى گه‌وره شاره‌وانى ئامه‌د درا به حه‌سه‌ن باسرى گوزه‌لئۆغڵو پارێزگارى ئامه‌د، گه‌وره شاره‌وانى مێردین درا به مسته‌فا یامان پارێزگارى مێردین و گه‌وره شاره‌وانى وان-یش درا به محه‌ممه‌د ئه‌مین بیلمه‌ز پارێزگارى وان. ڕەنگە هەتاوەکو هەڵبژاردنی داهاتووی شارەوانییەکان کە بڕیارە ٢٠٢٤ ئەنجامبدرێت لە پێگەکانیان بمێننەوە. ژمارەیەکی زۆر لە بەرپرسانی باڵای پێشووی وڵات، سەرکردە ئۆپۆزسیۆنەکان، بەرپرسانی هەدەپە ئیدانەی بڕیارەکەیان کردو بەنادیموکراسی ناوزەندیان کرد. ئەکرەم ئیمامئۆغلو، سەرۆک شارەوانی تازە هەڵبژێردراوی ئەستەنبوڵ لە پارتی جەهەپە ڕایگەیاند کە دانانی قەیومەکان بۆ جێگرەوەی بەرپرسانی هەڵبژێردراو سەرپێچییە لە «بەها دیموکراسییەکان» و «فەرامۆشکردنی ئیرادەی گەل قبوڵ نەکراوە». عه‌بدوڵا گول، سه‌رۆک کۆمارى پێشووى تورکیا ره‌خنه‌ى له بڕیاره‌که گرت و رایگه‌یاند، «دورخستنه‌وه‌ى سه‌رۆک شاره‌وانییه تازه هه‌ڵبژێردراوه‌کان، هیچ راست نییه بۆ دیموکراسییه‌که‌مان.» هه‌روه‌ها ئه‌حمه‌د داودئۆغلۆ، سه‌رۆک وه‌زیرانى پێشوى تورکیا، له‌کاردانه‌وه‌ى به‌رانبه‌ر به بڕیاره‌که، بڕیارى دورخستنه‌وه‌ى سه‌رۆکەکانى هه‌ر سێ گه‌وره شاره‌وانى ئامه‌د و وان و مێردین-ى به پێشێلکردنى «رۆحى سیستەمى دیموکراسی» ناوبرد. سەلیم کەپلان، کە سەرپەرشتی ئیدارەی ناوخۆیی هەدەپەیە، رایگەیاند دوورخستنەوەی سەرۆک شارەوانییەکان بەشێکە لە سیستەمێکی بەڕێوبردنی بەردەوام کە بەڕێوبردنی ١٠٠ شارەوانی تورکیای لەلایەن قەیومەکانی حکومەتەوە بەخۆیەوە بینیوە لە ٢٠١٦ بۆ ٢٠١٩ دوای ئەوەی چەندین بەرپرسی کورد لەسەرکار لابران لەسەروبەندی پاکتاوی بەکۆمەڵ بەهۆی هەوڵی کودەتاکەی ٢٠١٦ەوە. کەپلان دەشڵێت، «ئەوە دەستبەسەرداگرتنی ئیرادەی گەلی کوردە، هەڵبژاردنەکانی ٣١ی مارس شکستێکی گەورە بوو بۆ پارتی دەسەڵاتدار ئەکەپە، ئێمە ئەم کارە بە کودەتایەکی سیاسی ناودەبەین نەک هەر دژی ئیرادەی گەلی کوردو شارەوانییەکانمان بەڵکو دژی دیموکراسی تورکیاش». بە باسکردن لە فشارە بەردەوامەکان لەسەر هەدەپە، کەپلان ڕایگەیاند دوورخستنەوەی هاوسەرۆک شارەوانییەکان ڕەنگە هەوڵێک بێت بۆ وەستاندنی لێکۆڵینەوەکانی هەدەپە لە بەهەدەردانی سامانی گشتی لەلایەن قەیومەکانی پێشووەوە. ئەو کاندیدانەی هەدەپە کە لە هەڵبژاردنەکانی مارسدا سەرکەوتن ئەوەیان بۆ دەرکەوت چەندین شارەوانی بە قەرزی زەبەلاحەوە جیهێڵدراوە و باسیان لەوە دەکرد کە بڕێکی زەبەلاح لە خەزێنەی گشتی بەناحەقی بەکارهێنراوە لە جوانکاری و نەخشاندنی بیناکانی شارەوانیدا. بەپێی وتەی کەپلان لە هەڵبژاردنەکانی مارسەوە، ٨٨ ئەندامی هەدەپە لە شارەوانییەکان لەکار دوورخراونەتەوە یان بەکاتی لابراون. لە ١٠ی ئاب دوو ئەندامی هەدەپە لەکار لابران لە شارۆچکەی چاڵدێران و ئەدەرمیت لەسەر هەمان تۆمەتی سێ سەرۆک شارەوانییەکە. دواین هەڵمەتی دوورخستنەوە لەگەڵ ئۆپەراسیۆنی فراوانی ئەمنی تورکیا ڕوویدا بۆ دەستگیرکردنی ئەو گومانلێکراوانەی پەیوەندیان هەبووە بە پەکەکەوە کە تێیدا ٤١٨ کەس لە ٢٩ پارێزگای تورکیا دەستگیر کران. لەسەر ئاستی نیودەوڵەتی، یەکێتی ئەوروپا لە بەیاننامەیەکدا ئیدانەی هەنگاوەکەی حکومەتی تورکیای کردو رایگەیاند، « دوورخستنەوەی سەرۆک شارەوانییەکانی ئامەد، وان، مێردین گرفت و نیگەرانی جدییە چونکە رێزگرتن لە ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی 31ی مارس دەخاتە ژێر پرسیارەوە››. مایا کۆسیانچیچ، وتەبێژی یەکێتی ئەوروپا بۆ کاروباری دەرەوە و سیاسەتی ئەمنی لە بەیاننامەکەدا دەڵێت، ‹›دورخستنەوە و دەستگیرکردنی سیاسیه‌کان، گۆڕینیان بە قەیومەکان دەنگدەران بێبەش دەکات لە هەبوونی نوێنەرەکانیان لە ئاستی ناوخۆداو بەجدی دیموکراسی وڵاتەکە دەخاتە بەردەم مەترسی زیان پێگەیاندنەوە». هەروەها وتەبێژەکەی یەکێتی ئەوروپا داوای بەپەلەی لە تورکیا کرد تا «پرۆسەی سیاسی باوەڕپێکراو دەستپێبکاتەوە بۆ بەدەستهێنانی چارەسەری بەردەوام و ئاشتیانە». لە دیاربەکر، کەگەورەترین شاری کوردییە لە تورکیا، پۆلیس بڵاوەی بە خۆپیشاندەران کرد کە نزیک بینای شارەوانی کۆبوبونەوە بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین دژی بڕیارەکە. گرژی و ئاڵۆزییەکان لەکاتێکدان کە نۆ بەرپرسی باڵای هەدەپە لە زینداندان کە دیارترینیان سەڵاحەدین دەمیرتاشە لەگەڵ چەندین سەرۆک شارەوانی تر. هێشیار ئۆزسۆی جێگری هاوسەرۆکی هەدەپە بۆ کاروباری دەرەوە، ڕایگەیاند ئەم زنجیرە رووداوانە ئەنجامی سیاسەتی ناسیۆنالستی حکومییە کە لەلایەن هاوپەیمانی ئەکەپەو مەهەپەوە پێکهێنراوە. ئۆزسۆی وتیشی، «لەم سێ ساڵەی دوایدا، حکومەت هەوڵیداوە ئۆپۆزسیۆنی دیموکراسی کوردی و پارتی دیموکراتی گەلان تێکبشکێنێت، وادیارە ئەمە سەرەتای شەپۆلێکی نوێی سەرکوتکردنی سیاسییە و تەنها سنوردار ناکرێت بۆ شارەوانییەکانی هەدەپە بەڵکو لەوانەیە لە داهاتوویەکی نزیکدا دوورخستنەوەی دیکەش رووبدات ئەگەر کاردانەوەیەکی بەهێز نەبێت دژی ئەم کارە تەواو نادادپەروەرییە هەم لە ناوخۆیی تورکیاو هەم لەکۆمەڵگەی نێودەوڵەتی». وەزارەتی ناوخۆ ئەوەشی خستەڕوو سیستەمی هاوسەرۆکیی هەدەپە، کە تێیدا بەرپرسانی پیاوو ئافرەت پێگەکانیان بەهاوبەشی بەڕێوەدەبەن، لەگەڵ بنەماکانی بەڕێوبردنی تورکیادا ناگونجێت. بەرپرسانی هەدەپەش لەوەڵامدا ئاماژەیان بەوە کرد ئەو کارەی ئەوان یاساییە، بەخستنەڕووی ئەوەی سیستەمی هاوسەرۆکیی سیمبولییە و لەسەر کاغەزو بەفەرمی تەنها یەک بەرپرس کورسی سەرۆکایەتی شارەوانی پڕدەکاتەوە لەکاتێکدا ئەندامەکەی تر لە ئەنجومەنی شارەوانی پێگەیەک وەردەگرێت. بەپێی یاسای تورکیا، کاتێک بەرپرسانی هەڵبژێردراو بە نەگونجاو بۆ خزمەتکردن لەقەڵەم دەدرێن و لە پۆستەکەیان دووردەخرێنەوە، بەشێوەیەکی ئاسایی ئەنجومەنی شارەوانی کەسێک هەڵدەبژێرێت وەک سەرۆک شارەوانی لە ئەندامەکانی خۆی. ئەم پرۆسەیە لە شارەوانییەکانی ئەکەپە و مەهەپەدا لەساڵی ٢٠١٦ جێبەجێکرا بەڵام ئۆزسۆی دەڵێت کە یاسای جیاواز بەسەر شارەوانییەکانی هەدەپە سەپێندراوە. «تەنانەت ئەو پرۆسەیەش ئەنجامنادەن، ئەوە بەتەواوی نایاساییە بەڵام وادەردەکەوێت ئەم کارەیان بەردەوام بێت، ئەم کردەوانە وادەکەن هەڵبژاردن تەواو بێماناو بێسوود دەربکەوێت لە وڵاتدا».
شاناز حه‌سه‌ن هاوکار حاجى ته‌مه‌ن 20 ساڵ، هه‌موو شه‌وێک سێ کاتژمێر له‌کافتریاکاندا ده‌مێنێته‌وه‌و نێرگه‌له ده‌کێشێت، باس له‌وه‌ده‌کات نێرگه‌له ئارامى ده‌کاته‌وه‌و شوێنى زۆر شتى ترى بۆ ده‌گرێته‌وه. هاوکار خوى به‌چونه کافتریاوه گرتووه‌و ده‌ڵێت هه‌ر شه‌وێک نه‌چێته کافتریا و تۆزێک نێرگه‌له نه‌کێشێت، وه‌ک ئه‌وه وایه ئه‌و شه‌وه‌ى به‌ڕێنه‌کردبێت و کات وه‌ستابێت. رۆژانه هاوکار له‌لایه‌ن که‌سوکارییه‌وه ئاگادارده‌کرێته‌وه له زیانى کێشانى نێرگه‌له، به‌ڵام به‌هۆى ئه‌وه‌ى خوى پێوه‌گرتووه نه‌یتوانیوه وازى لێبهێنێت «زۆر له‌وه باشتره بسوڕێینه‌وه‌و کێشه بۆ خه‌ڵک دروستکه‌ین و گه‌نجى وایه ئه‌سوڕێته‌وه کێشه بۆ خۆى و خه‌ڵک دروستده‌کات، ئێمه زیانمان به‌س بۆ خۆمان هه‌یه«. له‌هه‌رێمى کوردستاندا ژماره‌یه‌کى زۆر کافتریاو ڕێستۆرانت هه‌یه نێرگه‌له‌ى تێدا ده‌کێشرێت، به‌تایبه‌ت گه‌نجان به‌شێوه‌یه‌کى به‌ربڵاو ڕویان له‌کێشانى نێرگه‌له کردووه. زۆربه‌ى نێرگه‌له‌کێشه‌کان درک به‌وه‌ده‌که‌ن که‌کێشانى نێرگه‌له روبه‌ڕووى کێشه‌ى ته‌ندروستى جۆراوجۆریان ده‌کاته‌وه، به‌ڵام ده‌ڵێن بۆ چێژ وه‌رگرتن خویان پێوه گرتووه. به‌پێی ئاماره‌کان، له‌هه‌رێمى کوردستان، زیاتر له 1850 کافتریاو ریستۆرانت هه‌یه، له‌هه‌ولێر، 149 کافتریا هه‌یه که‌مۆڵه‌تى گه‌شتوگوزاریان هه‌یه‌و له‌سلێمانى 315 کافتریا هه‌یه. سالار سه‌ردار، خاوه‌نى کافتریاى ئه‌ربیل-سپۆرت له‌هه‌ولێر، له‌لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى وتى «کافتریاکه‌ى من تایبه‌ته‌و گه‌نجانى خوار ته‌مه‌ن 18 ساڵ ناتوانن بێن و داواى نێرگه‌له بکه‌ن، چونکه خراپه‌و زیانى ته‌ندروستى زۆره بۆ ئه‌و ته‌مه‌نه«. وتیشى «له‌وڵاتانى ده‌ره‌وه ئه‌وه‌ى ته‌مه‌نى منداڵ بوو، ڕێگه‌ى پێنادرێت نێرگه‌له بکێشێت، به‌داخه‌وه لاى ئێمه که‌س هه‌ست به به‌رپرسیارێتى ناکات، مادده بۆته هه‌موو شتێک». کافتریاکان به‌ڕێگه‌ى جیاجیا هه‌وڵى راکێشانى گه‌نجان ده‌ده‌ن، هه‌ندێکیان به ئۆفه‌رى جۆراوجۆرو هه‌ندێکى دیکه‌شیان له‌ڕێگه‌ى دانانى کارمه‌ندى کچه‌وه کوڕان بۆ کافتریاکانیان راده‌کێشن. کافتریاى ئه‌ربیل-سپۆرت چوار ساڵه له‌شارى هه‌ولێر کراوه‌ته‌وه‌و ڕۆژانه ژماره‌یه‌کى که‌م سه‌ردانى ده‌که‌ن، خاوه‌نه‌که‌ى پێ وابوو، هۆکاره‌که‌ى ته‌نیا ئه‌وه‌یه «کچێک نه‌کراوه به‌کارمه‌ندو کار بکات له‌کافتریاکه‌م». سالار سه‌ردار، ئاماژه‌ى به‌وه‌دا زۆربه‌ى زۆرى ئه‌وانەی سه‌ردانى کافتریا ده‌که‌ن، گه‌نجن و ته‌مه‌نێکى که‌میان هه‌یه، ته‌نیا بۆ نێرگه‌لەکێشان سه‌ردان ده‌که‌ن « گه‌نجى ئێمه، وا ده‌زانن کافتریا به‌س بۆ نێرگه‌له کێشانه، گه‌نجى ئێوه وه‌عى ئه‌وه‌ى نیه کافتریا بۆ جه‌و گۆڕینه، بۆ بینینى هاوڕێکانته«. له‌م ساڵانه‌ى دواییدا کێشانى نێرگه‌له له‌کافتریاکاندا به‌ڕێژه‌یه‌کى به‌رچاو به‌رزبووه‌ته‌وه، سه‌ره‌ڕاى هۆشداریی به‌رپرسان و شاره‌زایانى ته‌ندروستى له‌باره‌ى زیانه‌کانى کێشانى نێرگه‌له‌وه. زرنگ محه‌مه‌د، ته‌مه‌ن 23ساڵ، له‌ڕێگه‌ى هاوڕێیه‌کیه‌وه سێ ساڵه فێرى نێرگه‌له‌کێشان بوه‌و وتى» ڕاسته توشى حه‌ساسیه‌تى قوڕگى کردوم، به‌ڵام زۆر قورسه که وازى لێبهێنم». زرنگ ده‌زانێت که‌نێرگه‌له‌کێشان زیانى ته‌ندروستى هه‌یه، به‌ڵام پێی وابوو هه‌موو شتێک ئه‌وه‌نده‌یه تا فێرده‌بیت، که فێر بویت ناتوانى وازى لێبهێنیت. له‌هه‌رێمى کوردستان ژماره‌ى کافتریاکان تادێت زیاتر ده‌بێت و ئه‌وانه‌شى سه‌ردانى ده‌که‌ن له‌زیادبوندایه، به‌رپرسانى ئیداریش بۆ رێگرى له‌زیادبوونى زیاترى کافتریاکان پێدانى مۆڵه‌تیان راگرتووه. له‌به‌ر زۆرى ژماره‌ى کافتریاکان له‌سلێمانى، مۆڵه‌تى پێدانى کافتریا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ڕاگیراوه یاد نه‌قشبه‌ندى، وته‌بێژى ته‌ندروستى سلێمانى، له‌لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى وتى»له‌به‌ر زۆرى ژماره‌ى کافتریاکان له‌سلێمانى، مۆڵه‌تى پێدانى کافتریا به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ڕاگیراوه، ئه‌گه‌ر رامان نه‌گرتایه ژماره‌ى کافتریاکان زۆر زیاتر ده‌بوو». وتیشى «مۆڵه‌ت نیه بۆ نێرگه‌له، به‌ڵکو مۆڵه‌ت ده‌درێت بۆ کافتریاو ڕیستۆرانت، له‌وێدا نێرگه‌له داده‌نرێت، کێشه‌ى سه‌ره‌کیمان ئێستا ئوتێل و ریستۆرانتى پێنج ئه‌ستێره‌ییه که مۆڵه‌ت وه‌رده‌گرن و دواتر نێرگه‌له‌ى تێدا داده‌نرێت». «بێگومان بۆ ئه‌و شوێنانه ڕێنماییان ده‌رکردووه‌و ئاگادارمان کردونه‌وه نابێت خواردن و نێرگه‌له له‌شوێنێکدا بێت و پسوڵه‌ى سه‌رپێچیان بۆکراوه‌و ئاگادارکردنه‌وه‌و لیژنه‌کان سه‌ردانى ده‌که‌ن، به‌ڵام ئه‌ویش کاتى ده‌وێت و ناتوانرێت به‌ته‌واوى کۆنتڕۆڵ بکرێت»، یاد نه‌قشبه‌ندى وایوت. له‌سنورى پارێزگاى سلێمانى، 315 کافتریا مۆڵه‌تیان هه‌یه، له‌کاتێکدا زۆر شوێنى تر هه‌یه به‌ناوى ڕیستۆرانت مۆڵه‌تیان وه‌رگرتووه و نێرگه‌له‌ى تێدا دانراوه. سه‌روه‌ر جه‌زا، خاوه‌نى یه‌کێک له‌کافتریاکانى سلێمانى به‌ناوى شه‌وانى سلێمانى، باس له‌وه‌ده‌کات که شه‌وو ڕۆژێک نزیکه‌ى 100 که‌س سه‌ردانى ده‌کات و هه‌موشى نێرگه‌له ده‌کێشن. سه‌روه‌ر که خۆشى نێرگه‌له ده‌کێشێت، وتى «ڕاسته زیانى هه‌یه، به‌ڵام تازه بۆته خویه‌ک و ئالوده‌ى بوین، خۆشم به‌رده‌وام نێرگه‌له ده‌کێشم». له‌باره‌ى موشته‌ریه‌کانیه‌وه، سه‌روه‌ر باسى له‌وه‌کرد زۆربه‌یان ته‌مه‌نى 20ساڵ و ئه‌و ده‌وروبه‌ره‌ن، چونکه ئه‌و ته‌مه‌نه زیاتر سه‌ردانى کافتریا ده‌که‌ن و کات به‌سه‌رده‌به‌ن. له‌کافتریاکه‌ى سه‌روه‌ر 35 نێرگه‌له هه‌یه، ئه‌و شه‌وانه‌ى که یارى تۆپى پێ هه‌یه گه‌نجى زیاتر سه‌ردانى ده‌که‌ن. کافتریاکه‌ى سه‌روه‌ر پێنج ساڵه کراوه‌یه‌و باس له‌وه‌ده‌کات تائێستا هیچ لیژنه‌یه‌ک نه‌هاتون و سه‌ردانیان نه‌کردون بڵێن نێرگه‌له له‌ڕوى ته‌ندروستیه‌وه باش نییه و خراپه، «ته‌نیا ڕێنمایى ئه‌وه‌یان پێداوین که‌منداڵ نێرگه‌له نه‌کێشێت». به‌پێی رێنماییه‌کان، مۆڵه‌تى کافتریاکان له‌لایه‌ن گه‌شتوگوزارى پارێزگاکانه‌وه مۆڵه‌تیان پێده‌درێت و ئه‌وان به‌رپرسن له‌پێدانى رێنمایی به‌کافتریاکان. نه‌ریمان فازل، به‌رپرسى ڕاگه‌یاندنى گه‌شتوگوزارى هه‌ولێر، له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى وتى»ئه‌و کافتریایانه‌ى که مۆڵه‌تى گه‌شتیاریان لاى ئێمه هه‌یه به‌رده‌وام سه‌ردانیان ده‌که‌ین و له‌ژێر چاودێرى خۆماندان». وتیشى «پێویسته ئه‌وانه‌ى له کافتریادا کارده‌که‌ن و ئه‌وانه‌ش که ده‌چنه کافتریا ته‌مه‌نیان سه‌روو 18 ساڵ بێت و له‌و ته‌مه‌نه منداڵتر نێرگه‌له به‌کارنه‌هێنن». نه‌ریمان فازڵ جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌ڕاسته نێرگه‌له خراپه، به‌ڵام ناتوانرێت به ته‌واوى ڕێگرى لێبکرێت. له‌هه‌رێمى کوردستان تائێستا چه‌ندین هه‌ڵمه‌تى هۆشیارى سازکراوه بۆ رێگه‌گرتن له‌ته‌شه‌نه‌سه‌ندنى کێشانى نێرگه‌له به‌و پێیه‌ى زیانى ته‌ندروستى هه‌یه، له‌و چوارچێوه‌یه‌دا له‌ساڵى رابردووه‌وه ده‌سته‌و پاراستن و چاککردنى ژینگه هه‌ڵمه‌تێکى نیشتیمانی ده‌ستپێکردوه‌و هاوڵاتیان له‌مه‌ترسیه‌کانى نیرگه‌له‌و جگه‌ره ئاگادارده‌که‌نه‌وه. زۆر له‌وه نیگه‌رانین که‌ده‌بینین خوار ته‌مه‌نى هه‌ژده ساڵ له‌کافتریاکاندا کارده‌که‌ن یان نێرگه‌له ده‌کێشن و ڕێگریان لێناکرێت هه‌ندرێن شێخ راغب، وته‌بێژى ده‌سته‌و پاراستن و چاککردنى ژینگه، له‌لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى وتى «وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى ئاگادار بون و هاوکارمان بون، به‌ڵام به‌داخه‌وه بڕیارى پێویست نه‌دراوه تائێستا که‌بتوانن ڕێگرى لێبکه‌ن». وتیشى «ئێمه زۆر له‌وه نیگه‌رانین که‌ده‌بینین خوار ته‌مه‌نى هه‌ژده ساڵ له‌کافتریاکاندا کارده‌که‌ن یان نێرگه‌له ده‌کێشن و ڕێگریان لێناکرێت
.png)
