.jpeg)
کاوه ڕه‌ش/ به‌ریتانیا نه‌جات ئیبراهیم ئیسماعیل، ته‌مه‌نى ٣٢ ساڵه‌و هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ ژنێکى ئینگلیز کردوه‌و خاوه‌نى سێ منداڵن، به‌ڵام ئێستا ده‌ست به‌سه‌ره‌و بڕیاڕى دیپۆرتکردنه‌وه‌ى بۆ عێڕاق له‌ئان و ساتدایه. دواى ئه‌وه‌ى نه‌جات ویستویه‌تى ئه‌رکێکى مرۆيى ئه‌نجام بدات، به‌ڵام سه‌رئه‌نجام له‌تاوانێکه‌وه گلاوه. له‌شوێنى ده‌ست به‌سه‌کردنه‌وه‌که‌یه‌وه نه‌جات قسه‌ى بۆ ڕۆژنامه‌ى میترۆى به‌ریتانیانى کردوه‌و ده‌ڵێت": هیچ شتێک من به‌عێڕاقه‌وه نابه‌ستێته‌وه، من هه‌رزه‌کار بوم کاتێک هاتوم بۆ ئێره، زۆربه‌ى ژیانى خۆم لێره به‌سه‌ربردوه‌و من ته‌نها ده‌مه‌وێ له‌گه‌ڵ ژن و سێ منداڵه‌کانم بژیم". هه‌روه‌ها نه‌جات ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه که"من دانى پێدا ده‌نێم که‌منداڵه ساواکانى براکه‌م به‌نایاساى هێناوه‌ته به‌ریتانیا، به‌ڵام بۆئه‌وه‌ى نه‌مرن و لێره چاره‌سه‌رى ته‌ندروستى بۆ بکه‌ن، ته‌نها هاوکارى خێزانه‌که‌م کردوه، من که‌سێککى قاچاغچى نیم، ته‌نها ئه‌وه‌م بۆ ئه‌وکچه بچوکه‌ى براکه‌م کردوه خه‌ڵک ده‌بێ له‌وه تێبگات" نه‌جات کورێکى عێڕاقییه‌و له‌ته‌مه‌نى شازده‌ساڵییه‌وه له٢٠٠٣ هاتۆته به‌ریتانیا. دواى گه‌یشتنى به‌به‌ریتانیاو له‌دواى چه‌ندساڵێک هاوسه‌رگیرى له‌گه‌ڵ ئافره‌تێکى ئینگلیزده‌کات به‌ناوى ئه‌یما، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش مافى په‌نابه‌رى وه‌رده‌گرێت. تاڕۆژى گیرانه‌که‌ى له‌گه‌ڵ ژن و سێ منداڵه ته‌مه‌ن ٦و ١٠و ١٤ساڵانه‌که‌ی،له‌شارى پۆرتسموس ى به‌ریتانیا ژیاون. خاوه‌نى غه‌سڵى شۆردنى ئۆتۆمبیل بوه‌و ده‌ڵێ هه‌رگیز پاره‌ى سۆشیالى وه‌رنه‌گرته‌وه، به‌ڵکو باجى داوه به‌حوکمه‌ت. براى نه‌جات به‌ناوى ته‌حسین له‌عێڕاقه‌وه به‌ڕێ ده‌که‌ون بۆ به‌ریتانیا به‌گوته‌ى خۆیان له‌ترسى شه‌ڕى گروپه تیرۆرستیه‌کانى عێڕاق و له‌ساڵى ٢٠١٥ له‌کامپى دانکیغ له‌فه‌ڕه‌نسا ده‌گریسێنه‌وه، به‌ئومێدى گه‌یشتن به‌به‌ریتانیا. له‌دیسه‌مبه‌رى ٢٠١٥ نه‌جات بۆى ده‌رده‌که‌وێت که کچى براکه‌ى که‌ته‌مه‌نى پێنج مانگ بووه، له‌ناو خێوه‌ته‌کانى کامپى دانکیغ به‌ربۆته نێو ئاگر و له‌سه‌دا په‌نجاى جه‌سته‌ى سوتاوه. ئه‌وه‌ش حاڵه‌تێکى ترسناک بوه‌و مه‌ترسى بۆسه‌رژیانى ئه‌و کچه بچکۆله دروست بووه. به‌هۆى نه‌بوونى پێداویستى پزیشکى و شوێنى سه‌لامه‌ت نه‌جات بڕیار ده‌دات بڕوات بۆ فه‌ڕه‌نساو له‌مانیگى جه‌نیوه‌رى له‌گه‌ڵ خۆی، کچ و کوڕى براکه‌ى له‌گه‌ڵ دایکیان به‌به‌ڵگه‌نامه‌ى ساخته‌کراوه‌و که‌له‌ناو کامپه‌کانه‌وه قاچاغچییه‌کان بۆیان ئاماده‌کردون و له‌ڕێگاى که‌شتیه‌وه ده‌گه‌یه‌نێته به‌ریتانیا، به‌ڵام هه‌رله‌گه‌ڵ دابه‌زینیان، نه‌جات ئیبراهیم له‌به‌نده‌رى پۆرتسموس ده‌ستگیر ده‌کرێت. نه‌جات ده‌ڵێ ژیانى خۆم خسته مه‌ترسیه‌وه له‌به‌ر منداڵى براکانم چونکه ئه‌وانم جیاواز نه‌بینیوه له‌هى خۆم. ئێستاش باجه‌که‌ى به‌ژیانى خۆم ده‌ده‌م. نه‌جات پێویست بوه هه‌موو ڕۆژێک سه‌ردانى بنکه‌ى پۆلیس بکات بۆ ماوه‌ى ١٨ مانگ تا ڕۆژى دادگایى کردنی. هه‌ره‌ها ١٢ مانگیشى له‌به‌ندینخانى کراوه‌دا به‌سه‌ر بردوه. دادور ڕه‌خنه‌ى له‌کاره‌که‌ى گرتوه‌و سه‌رزه‌نشتى کردوه، به‌ڵام ده‌لێ ڕاسته تۆ ئه‌وکاره‌ت بۆ خێزانه‌که‌ت کردوه، بۆیه من قبوڵ ده‌که‌م تۆ که‌سێکى قاچاغچییى نیت. ته‌حسین که‌برا نه‌جاته ئه‌ویش گه‌یشتۆته لاى ژنه‌که‌ى دوو منداڵه‌کانى و مافى مانه‌وه‌یان پێ دراوه. کچه بچوکه‌که‌یان به‌ناوى ڕاوین ئێستا به‌ته‌واوى چاک بۆته‌وه، به‌ڵام کوره بچوکه‌که‌یان به‌ناوى محه‌مه‌د به‌هۆى هه‌وکردنى گوێچکه‌یه‌وه له‌کامپه‌که، لایه‌کى گوێچکه‌ى توشى که‌ێ بوون بوه‌ته‌وه. حکومه‌تى به‌ریتانیا ده‌ڵێ، هه‌رکه‌سێکى بیانى تاوان ئه‌نجام بدات لێره، ڕه‌چاوى ئه‌وه ده‌کرێ که ده‌رى بکه‌یه‌ن له‌ووڵاته‌که‌مان. نه‌جات ئێسته له‌سه‌نته‌رى دیۆرتکردنه‌وه‌ى هارمۆندۆرز له‌نزیک فڕۆکه‌خانه‌ى هیزرۆ ده‌ست به‌سه‌ره، بڕیاێ بوو ڕۆژى چوارشه‌ممه له‌ڕێگاى به‌غداوه بیگه‌ڕێنه‌وه، به‌ڵام وه‌زاره‌تى ناوخۆ بڕیاره‌که‌ى دواخسته‌وه بۆ ڕۆژى هه‌ینی. هه‌رچه‌نده پارێزه‌ره‌که‌ى هێشتا ئیش له‌سه‌ر که‌یسه‌که‌ى ده‌کات، به‌ڵام ڕۆژنامه‌ى میترۆ ده‌لێ، به‌هۆکارى ئه‌منى ڕێگاى نێوان به‌غداو موسڵ جارێ دیپۆرت نه‌کراوه‌ته‌وه چونکه پێویستى به‌هێزى پاراستن هه‌یه له‌و ڕێگایه. پارێزه‌رى نه‌جات ده‌ڵێ، دیپۆرتکردنه‌وه‌ى ئه‌و زۆر زه‌حمه‌ت ده‌بێت بۆ خێزان و منداڵه‌کانی، ئه‌وان به‌ریتانین و هه‌رگیز سه‌ردانى عێڕاقیان. نه‌کردوه، بۆیه بینینه‌وه‌ى یه‌کتریان کارێکى ئاسان نابێت قسه‌که‌رى وه‌زاره‌تى ناوخۆى به‌ریتانیا، ئاماده نه‌بووه هیچ لێدوانێکى فه‌رمى ده‌رباره‌ت که‌یسى نه‌جات ئیبراهیم بدات، به‌ڵام ده‌ڵێ، له‌ماوه‌ى ده‌یه‌ى ڕابردودا نزیکه‌ى ٤٧هه‌زار په‌نابه‌رمان. دیپۆرت کردۆته‌وه ئه‌وانى تاوان و توندو تیژیان ئه‌نجام داوه. هه‌روه‌ها ده‌ڵێ، دوورخستنه‌وه‌ى ئه‌وکه‌سانه‌ى پێشه‌لى یاساکان ده‌که‌ن و تاوان ئه‌نجام ده‌ده‌ن هیچ گفتوگۆیه‌ک هه‌ڵناگرێ.
سازدانی: نازەنین گۆران ئومێد حەمە عەلی نوسەر و پەرلەمانتاری خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان سەبارەت بە دەستێوەردانی حزبی لە مەراسیمە کۆمەڵایەتیەکاندا دەڵێت « حیزبی کوردی شکستی هێناوه وه‌ک دیارده‌یه‌کی مۆدێرنی سیاسیی خۆی بچه‌سپێنێت و کاریگەریی له‌سه‌ر هزری گشتی کۆمه‌ڵگه دابنێت» ئومێد حەمەعەلی لەم چاوپێکەوتنەوەی هاوڵاتی دا رەخنە لە یەکیتی نیشتیمانی کوردستان دەگرێت، سەبارەت بە دەستێوەردانی لە فیستیڤاڵی ئێل بەگی جاف، کە هەینی رابردوو بەڕێوەچوو، تێیدا دەڵێت «ئەم حیزبه هیچ ئایدیا و فیکرێکی نه‌ماوه، که گوزارشت بکات له روانینی قووڵ و ستراتیژی ئه‌وان بۆ ئاینده‌ی ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه... هه‌ژارییان له ئاسته فیکری و فه‌لسه‌فییه‌که‌دا، وایکردووه ته‌نیا رێگای کۆکردنه‌وه‌ی خه‌ڵک به هه‌وڵی زیندووکردنه‌وه‌ی زیاتر و زه‌قکردنه‌وه‌ی سیما خێڵه‌کییه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه بزانن». هاوڵاتی: چۆن هەڵسەنگاندن دەکەیت بۆ سەرپەرشیکردنی فیستیڤاڵی عەشیرەتەکان لە لایەن حزبەکانەوە؟ ئومێد حەمەعەلی: له‌وڵاتی ئێمه حیزب وه‌ک به‌رئه‌نجامێکی راسته‌قینه‌ی گه‌شه‌کردنی کۆمه‌ڵایه‌تی نه‌هاتووەته ئاراوه، ئه‌وه‌نده‌ی ده‌موچاو گۆڕینی دۆخی کۆمه‌ڵایه‌تی و دابه‌شبوونه عه‌شیره‌تیی و مانه‌وه‌ی هزره خێڵه‌کییه‌کان بووه له ژێر ناونیشانی تازه و مۆدێرنی سیاسیدا، هێنده ئاماژه‌ی تێپه‌ڕاندنی ئه‌و ئه‌قڵییه‌ته نه‌بووه، که هه‌رجاره به‌شێوه‌ی جیاوازی سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تی ته‌عبیر له خۆی ده‌کاته‌وه. حیزبی ئێمه له‌ئاستێکی گه‌وره‌دا هه‌وڵێک بووه بۆ شاردنه‌وه‌ی ئه‌سڵه خێڵه‌کییه‌که‌ی ده‌ڤه‌ری ئێمه، که تائێستا فه‌رمانڕه‌وایی بیر و ئیراده‌ی کۆمه‌ڵگه‌کانی ئه‌م ناوچه‌یه ده‌کات. ره‌نگه له‌رووکه‌شدا ده‌رکه‌وته خێڵه‌کییه‌کان هه‌ندێ جار پاشه‌کشه‌یان پێوه دیاربوبێت، به‌ڵام له‌و کاته‌دا ئه‌و نۆرمه خێڵایه‌تییانه له به‌ڕێوه‌بردنی وڵات و له سه‌روکاریکردنی ناوخۆی حیزبه‌کاندا له ترۆپکی خۆیدا بووه. حیزبی کوردی شکستی هێناوه وه‌ک دیارده‌یه‌کی مۆدێرنی سیاسیی خۆی بچه‌سپێنێت و کاریگەریی له‌سه‌ر هزری گشتی کۆمه‌ڵگه دابنێ، بۆیه زۆرجار ئه‌و رووکه‌شه مۆدێرنه‌ی هه‌یبووه، فڕێده‌دا و به‌ته‌واوی وه‌ک هۆز و خێڵێکی سیاسی خۆی نمایش ده‌کات. هاوڵاتی: پەنابردنی یەکیتی بۆ تیرەو هۆزەکان کە حزبێکە پەیرەوی سۆشیال دیموکرات دەکات تا چەندە ئەم ناوەی دەخاتە ژیر پرسیارەوە؟ ئومێد حەمەعەلی: هه‌ڵبه‌ت یه‌کێتی ئه‌گه‌ر په‌یڕه‌وی سه‌ره‌تاییترین پره‌نسیپی سۆسیال دیموکراتی بکردایه، یه‌ک هه‌وڵی چه‌سپاندنی دادپه‌روه‌ری کۆمه‌ڵایه‌تی و به‌هاکانی دیموکراسی ده‌دا، بۆ ئه‌مه‌ش به پله‌ی یه‌ک ده‌بوو به رێگه‌ی فیکر و بیرکردنه‌وه‌ی سیاسی دیموکراتییانه خزمه‌تی به بیناکردنی کۆمه‌ڵێکی دیموکرات و دادپه‌روه‌ر بدایه و ئه‌و دیاردانه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه زیاتر له ته‌پوتۆزی رابردوودا غه‌رقده‌که‌ن، ئه‌م به‌ره‌نگاریان ببوایه‌ته‌وه. به‌ڵام خۆی کێشه‌که ئه‌وه‌یه، یه‌کێتی له‌جه‌وهه‌ردا هه‌موو سیفاتێکی حیزبی مۆدێرنی سیاسی له‌ده‌ستداوه و بنه‌ماڵه و ده‌سته‌ی سیاسی مۆنۆپۆڵکاریی به‌رژه‌وه‌ندیخواز و گه‌نده‌ڵ به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن. له‌لایه‌ک به‌ڕێوه‌بردنی حیزب زیاتر بنچینه خێڵایه‌تییه‌کان به‌ڕێوه‌ی ده‌بات، که بنه‌ماڵه‌ی سیاسی ده‌رکه‌وته‌یه‌کی روون و ئاشکرای ئه‌و فۆرمه به‌ڕێوه‌بردنه‌یه. له‌لایه‌کی تره‌وه، ئه‌م حیزبه هیچ ئایدیا و فیکرێکی نه‌ماوه، که گوزارشت له روانینی قووڵ و ستراتیژی ئه‌وان بۆ ئاینده‌ی ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه بکات. ئه‌مه‌ش مه‌به‌ستمه بڵێم، هه‌موو شتێکیان له‌سه‌ر کاغه‌ز و له سه‌ر ئه‌رزی واقیع ته‌واو پێچه‌وانه‌ی یه‌کن. حیزبی ئێمه دوو شێوه‌ی هه‌یه، یه‌که‌میان حیزبه له‌سه‌ر کاغه‌ز و، دووه‌میان حیزبه له واقیعدا، ئه‌م دوانه له‌کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا زۆر له‌یه‌کتر دوور که‌وتونه‌ته‌وه. هاوڵاتی: هۆکاری دەستێوەردانی حزبەکان لە بۆنە کۆمەڵایەتیەکان مانای بەهیزی دەگەیه‌نێت یان لاوازی؟ ئومێد حەمەعەلی: هه‌ر پارتێکی سیاسی توانایی خۆی به پێویستی، ده‌بێ له‌سه‌ر ئه‌و به‌ها و پره‌نسیپانه دابمه‌زرێنێت، که خۆی له‌سه‌ر بونیادناوه. له‌کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا کێشه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌م جوڵانه‌وه سیاسییانه ئه‌وه‌یه، پره‌نسیپەکانیان ته‌نیا بۆ قۆناغ و سه‌رده‌مێکی دیاریکراو پێویسته، که زیاتر مه‌به‌ستیان هه‌ڵفریواندنی کۆمه‌ڵگه‌یه. له‌م قۆناغه سه‌ره‌تاییه‌دا، پره‌نسیپه‌کانی جوڵانه‌وه سیاسییه‌کان رۆڵی کحولێکی به‌هێز ده‌بینن بۆ مه‌ستکردنی مرۆڤ و کۆمه‌ڵگه تا ئه‌و ئاسته‌ی مومکینه و پایه‌ی ئه‌و جوڵانه‌وه سیاسییانه به‌هێز ده‌کات. به‌دڵنیایی دابڕانی قووڵ له نێوان حیزب و کۆمه‌ڵگه‌دا دروستبووه و ئه‌مه‌ش مێژوویه‌کی هه‌یه، ئه‌و نوخبه سیاسییه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارن هه‌م گه‌نده‌ڵبوونیان و هه‌م هه‌ژارییان له ئاسته فیکری و فه‌لسه‌فییه‌که‌دا، وایکردووه ته‌نیا رێگای کۆکردنه‌وه‌ی خه‌ڵک به هه‌وڵی زیندووکردنه‌وه‌ی زیاتر و زه‌قکردنه‌وه‌ی سیما خێڵه‌کییه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه بزانن. ئه‌م نوخبه سیاسییه توشی داوه‌شانی هزری و سیاسی هاتوون و هه‌موو تواناییه‌کی بیرکردنه‌وه‌ی راسته‌قینه‌ی، نه‌ک هه‌ر بیرکردنه‌وه‌ی دیموکراسییانه که هه‌ر که‌میان هه‌بووه، هه‌ر بیرکردنه‌وه به‌مانایه‌کی ساده له‌ده‌ستیان داوه. هاوڵاتی: ئایا حزبەکان دەتوانن ئامانجی خۆیان بپێکن لە دەستێوەردانیان لە بۆنە کۆمەڵایەتیەکان؟ واتە ئەو ئامانجەی کە خۆیان هەیانە بە سەرکەوتن بۆیان دەشکێتەوە؟ ئومێد حەمەعەلی: خۆی گه‌ڕانه‌وه بۆ زه‌قکردنه‌وه و تۆخکردنه‌وه‌ی سنوره خێڵه‌کییه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه به‌ده‌ر له‌وه‌ی ئێجگار ترسناکه و پارچه‌پارچه‌بوونی کۆمه‌ڵایه‌تی قووڵتر ده‌کاته‌وه، ئاسته‌نگی به‌رده‌م گۆڕانکاریی دیموکراتییانه‌ش گه‌وره‌تر ده‌کات. ئه‌شێ له‌جێیه‌کدا ببێته پاڵپشتێکی جه‌ماوه‌ری بۆ حیزبێکی دیاریکراو، به‌ڵام له‌هه‌مانکاتدا و له جێیه‌کی تردا له ئاستێکی گه‌وره‌ی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی ئێمه و ته‌نانه‌ت له‌ئاستی دابه‌شبوونه خێڵایه‌تییه‌کانی تردا نه‌یاری و رقی سیاسی به‌رهه‌مده‌هێنێت. هه‌مو نه‌ته‌وه‌یه‌کی زیندوو رێز و ره‌خنه‌ی بۆ رابردووی خۆی هه‌یه و له‌رووی مێژووییه‌وه سیماکانی ره‌گوڕیشه‌ی کۆمه‌ڵگه‌ییانه‌ی خۆی ده‌پارێزێت و له‌یادیانناکات، به‌بێ ئه‌وه‌ی بییه‌وێت له‌و رابردووه‌دا بمێنێته‌وه. هاوڵاتی: ئایا ئەم گرەوکردنە شتیکی ئاساییە یان جۆرێکە لە شکست لەسیاسیەتی حزبەکان کە نەیانتوانی بە جۆرێکی تر سەرنجی خەڵکی بۆ خۆیان رابکێشن؟ ئومێد حەمەعەلی: ئه‌مه شکسته له‌ئاستی سیاسی و قووڵتر له‌وه شکست و کاره‌ساته له ئاسته فه‌لسه‌فی و فیکرییه‌که‌ی هێزه‌کانی ئێمه‌دا. حیزبی ئێمه بووه‌ته کائینێکی نابیرکه‌ره‌وه و هه‌موو ماناکانی بوونی خۆی فه‌رامۆشکردووه.
شاناز حه‌سه‌ن ئاریان شه‌وکه‌ت، ٤٧ساڵ، ماوه‌ى شه‌ش ساڵ سه‌رئێشه‌یه‌کى به‌رده‌وامى له‌گه‌ڵدا بووه و بۆ چاره‌سه‌ر، زۆر پزیشک گه‌ڕا، به‌ڵام بێ سود بوو، تا ئه‌وکاته‌ى ھاوڕێیه‌کى پێشنیارى بۆ کرد، بچێت که‌ڵه‌شاخ بکات، ئه‌وه‌ش له‌ده‌ست ئه‌و ئازاره تونده رزگاریکرد که شه‌که‌تى کردبوو. ئاریان که راھێنه‌رى کاراتییه، ئێستا ساڵانه دووجار که‌ڵه‌شاخ ده‌کات و ده‌ڵێت کاتێک ئه‌و کاره ده‌کات، ھه‌ست به باشى ته‌ندروستى ده‌کات. «دواى دوو کاتژمێر له ئه‌نجامدانى که‌ڵه‌شاخه‌که، ھه‌ست به ئارامى ئه‌که‌م و ئازاره‌که‌م زۆر که‌م ده‌بێته‌وه و تا سى ڕۆژ دوایکردنى که‌ڵه‌شاخه‌که ھیچ ئازارێک نامێنێت و له‌شم سوک ده‌بێت». ئاریان وتى. که‌ڵه‌شاخ به‌شێوازێکى چاره‌سه‌ر داده‌نرێت له‌ده‌ره‌وه‌ى زانستى پزیشکی، که له‌رێگه‌ى وه‌رگرتنى «خوێنى پیس» له‌جه‌سته‌وه ده‌کرێت، له‌رێگه‌ى چه‌ند ئامێرێکى تایبه‌ته‌وه. له‌ھه‌رێمى کوردستان، خه‌ڵکێکى زۆر ئه‌و کاره بۆ خه‌ڵکى ده‌که‌ن، ھه‌رچه‌نده پزیشکه‌کان به رێگه‌یه‌کى زانستى دانانێن بۆ چاره‌سه‌رى ھیچ نه‌خۆشییه‌ک. شه‌فیق عه‌لی، یه‌کێکه له‌و که‌سانه‌ى ماوه‌ى ١٤ساڵه که‌ڵه‌شاخى بۆ سه‌دان که‌س کردووه و به‌بێ پشکنینى خوێن، که‌ڵه‌شاخ بۆ ھیچ که‌س ناکات به هاوڵاتی وت «ئه‌و خوێنه‌ى ده‌ریده‌ھێنی، کۆبونه‌وه‌ى خرۆکه‌ى سورى مردووه که ماوه‌ى چوار مانگ جارێک کۆده‌بنه‌وه، له‌و شوێنه‌دا ده‌بن به ئازار و گرژ بونى ماسولکه‌کان، باشترین چاره‌سه‌ریش که‌ڵه‌شاخ گرتنه«. ئه‌و که‌سانه‌ى ئه‌و کاره ده‌که‌ن، پشت به چه‌ند رێنماییه‌ک ده‌به‌ستن بۆ کاره‌که‌یان، له‌وانه ئه‌و که‌سه‌ى که‌ڵه‌شاخ ده‌کات، پێویسته خوێنى له سه‌دا ٨٥ که‌متر نه‌بێت، تا توشى زیانى ته‌ندروستى نه‌بێته‌وه. شه‌فیق که له‌ساڵى ٢٠٠٥ه‌وه سه‌رقاڵى ئه‌و کاره‌یه و که‌ڵه‌شاخى بۆ سه‌دان که‌س کردووه وتى «بۆ پیاوان ئه‌و که‌سانه‌ى که‌ڵه‌شاخیان بۆ ده‌کرێت، پێویسته ته‌مه‌نیان له ٢٣ ساڵ که‌متر نه‌بێت، ژنانیش مه‌گه‌ر حاڵه‌تى تایبه‌تى پێویسته له دواى ته‌مه‌نى ٤٠ساڵیه‌وه بۆیان بکرێت». وتیشى «ئه‌وانه‌ى سه‌ردان ده‌که‌ن، زیاتر ته‌مه‌نى ٢٥ساڵین، چونکه ئه‌و ته‌مه‌نه خوێن یان زۆره زۆرتر توشى ئازار و فشارى خوێن ده‌بن». زۆبه‌ى ئه‌و که‌سانه‌ى سه‌ردانى شه‌فیق ده‌که‌ن، ساڵانه دوو جار یان زیاتر سه‌ردانى ده‌که‌ن، به‌ڵام ئه‌وانه‌ى نێرگه‌له و مه‌شروبات و جگه‌ره ده‌خۆن و پارێزى ناکه‌ن ھه‌یه چوارمانگ جارێک یاخود شه‌ش مانگ جارێک ئه‌و کاره ده‌که‌ن. به‌ڕاى زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى که‌ڵه‌شاخ ده‌که‌ن، ئه‌و کاره ھێنانه ده‌ره‌وه‌ى خوێنى پیسه و له ھه‌موو به‌شه‌کانى له‌شى مرۆڤ ده‌توانرێت له ١٠٠ شوێندا بکرێت. شه‌فیق عه‌لی، له ئه‌کادیمیه‌ى میسرى خولى بینیوه و شێوازه‌که‌یان فێرکردوه، وه‌ک حه‌زێک بره‌وى به کاره‌که‌ى داوه و به‌رده‌وام شتى له‌سه‌ر ده‌خوێنێته‌وه و پێیوایه بۆ زۆر نه‌خۆشى باشه وه‌ک گرژبونى ماسولکه‌کان و سه‌رئێشه و شه‌قیقه و جیوب و چه‌ورى به‌رز، بۆژناننیش کاتێک ھۆڕمۆناتى تێکده‌چێت، یاخود بۆ زیپکه و پاککردنه‌وه‌ى پێست و ھه‌ر نه‌خۆشییه‌ک که په‌یوه‌ندى به خوێنه‌وه ھه‌بێت، باشە. ئه‌و که‌سه‌ى که‌ڵه‌شاخى بۆ ده‌کرێت، ته‌نھا دوو ملیم له پێستى ده‌بڕدرێت و به ئامێرى تایبه‌ت خوێنه‌که ڕاده‌کێشرێت، له‌و شوێنه‌ى که ئازاره‌که‌ى تێدایه و دواى سێ ڕۆژ تا ھه‌فته‌یه‌ک به ته‌واوى شوێنه‌که‌ى ساڕێژ ده‌بێته‌وه. له‌باره‌ى رێگه‌پێدانیان له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى ته‌ندروستییه‌وه، شه‌فیق باس له‌وه ده‌کات له‌برى قه‌ده‌غه‌کردنى ئه‌و کاره با چاودێرییان بکه‌ن « ئه‌مه شه‌پۆلێکه و ھاتووه ناتوانن ڕێگرى لێبکه‌ن، له‌برى ئه‌وه بابێن ڕه‌چاوى پاک و خاوێنى ته‌واو بکه‌ن». باسى له‌وه‌شکرد، وه‌رزه‌کانى به‌ھار و پایز زۆر گونجاوه بۆ که‌ڵه‌شاخ گرتن، ته‌نها له ناوه‌ڕاستى ھاوین و ناوه‌ڕاستى زستان باش نییه بکرێت، ته‌نھا له حاڵه‌تى زۆر پێویست دا نه‌بێت. ئه‌و که‌سانه‌ى که که‌ڵه‌شاخیان کردووه باس له‌وه ده‌که‌ن دواى دوو کاتژمێر ئازاریان نامێنێت و جه‌سته‌یان ھه‌ست به ئارامى ده‌کات. گێلاس عیزه‌ت، ته‌مه‌ن٣٩ساڵ، له ته‌مه‌نی٢٨ساڵیه‌وه تائێستا سێ جار که‌ڵه‌شاخ ى کردووه و وتى «شان و ملم زۆر ئازارى ھه‌بوو، به‌رده‌وام توشى گرژى ماسولکه‌کان ده‌بوم، له‌و کاته‌وه‌ى کردومه تائێستا ئازارى وام توش نه‌بۆته‌وه«. شوێنه‌کانى که‌ڵه‌شاخ و شوێنه‌کانى دیکه‌ى تایبه‌ت به ده‌رمان و چاره‌سه‌ر له‌ده‌ره‌وه‌ى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى له‌لایه‌ن لیژنه‌یه‌که‌وه چاودێرى ده‌کرێت که به‌پێى یاسایه‌کى په‌رله‌مان دامه‌زرێنراوه. جه‌لال که‌ریم، به‌رپرسى ڕاگه‌یاندنى کۆمه‌ڵه‌ى ڕووه‌کناسانى کوردستان، له‌ساڵى ٢٠١٥ه‌وه لیژنه‌یه‌کیان بۆ ئه‌و مه‌به‌سته پێکهێناوه، به‌ڵام له‌ئێستادا سه‌ردانى ئه‌و لیژنه‌یه که‌مبۆته‌وه له نوێنه‌رى پارێزگاو ئاسایش. وتی» ئه‌و که‌سانه له سه‌ر بنه‌ماى بڕوانامه و شاره‌زایى و خولى تایبه‌تى ده‌بینن و مه‌رجیان بۆ داده‌نرێت، ئه‌مه‌ش وه‌ک مۆڵه‌ت نا، پشگیرى کارکردنمان بۆ کردووه«. وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى، بڕیارى قه‌ده‌غه‌کردنى که‌ڵه‌شاخى ده‌رکردووه‌و به‌م نزیکانه سه‌رجه‌م ئه‌و شوێنانه دادەخرێن که ئه‌و کاره‌یان تێدا ده‌کرێت. ئارام رۆسته‌م، راوێژکارى وه‌زیرى ته‌ندروستی، له‌لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت «که‌ڵه‌شاخ به فه‌رمانى وزارى قه‌ده‌غه‌یه‌و فه‌رمانه‌که ده‌رچووه‌و پێویسته قه‌ده‌غه بکرێت». باسى له‌وه‌شکرد، بڕیاره‌که ٢٩ى نیسان وه‌زیرى ته‌ندروستى ئیمزاى کردووه‌و ره‌وانه‌ى ڕۆژنامه‌ى وه‌قائیعى کوردستان کراوه، ڕۆژى بڵاوکردنه‌وه‌ى له ڕۆژنامه‌که، کارى له‌سه‌ر ده‌کرێت و له‌ڕێگه‌ى تیمه‌کانه‌وه، سه‌ردانى شوێنه‌کان ده‌کرێت و ئه‌و شوێنانه‌ى که‌ڵه‌شاخ ى لێده‌کرێت ھه‌مووى داده‌خرێت. ئارام رۆسته‌م وتیشی»سکاڵاى زۆر هه‌بووه و دراونه‌ته دادگا، تیمه‌کان ده‌ستبه‌کار ده‌بن». پسپۆڕانى پزیشکى جه‌ختده‌که‌نه‌وه که که‌ڵه‌شاخ کارێکى زانستى نییه و په‌یوه‌ندى به چاره‌سه‌رى پزیشکییه‌وه نییه. دانا عومه‌ر، پسپۆڕى نه‌خۆشییه‌کانى خوێن به هاوڵاتی وت «که‌ڵه‌شاخ زانستى نییه و ئه‌و خوێنه‌ى که ئه‌وان باسى ده‌که‌ن که گوایه خوێنى پیسه ئه‌سڵى نییه و ته‌نها بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى که خوێنیان زۆره و میسرییه‌کان به‌کاریان ھێناوه‌و ئه‌وکات کانۆلا و بانکى خوێن نه‌بووه«. وتیشی»لەڕووى دینیشه‌وه، خوێن به‌خشین باشتره له‌و کاره، چونکه که‌سێک سودى لێ وه‌رده‌گرێت». له‌باره‌ى خوێنه مه‌یوه‌که‌شه‌وه، که گوایه خوێنى پیسه، ئه‌و پزیشکه وتی»ھیبارین مادده‌یه‌که که ناھێڵێت خوێن بمه‌ێت، ئه‌م ماده‌یه ئیش ناکات و ده‌مه‌ێت و ئۆکسجین تیا نامێنیت، بۆیه خوێنه‌که ڕه‌ش ده‌بێت». باسى له‌وه‌شکرد، ھه‌ر که‌سێک خوێنى زۆر بێت و ئازارى ئێسقان و ماسولکه‌کانى ھه‌بێت، برینداریشى بکه‌یت و خوێنی لێبڕوات، له‌شى سوک ده‌بێت.
هاوڵاتی شه‌ڕو پێکدادانه‌کانى نێوان سوپاى تورکیا و پارتى کرێکارانى کوردستان، توندبووه‌ته‌وه و هه‌ردولا بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌ده‌که‌ن که گوزرى گه‌وره‌یان له‌یه‌کتر وه‌شاندووه. ساڵى ٢٠١٥ و دواى هه‌ره‌سهێنانى پڕۆسه‌ى ئاشتى نێوان تورکیا و په‌که‌که، که ماوه‌ى دووساڵ به‌رده‌وام بوو، شه‌ڕو پێکدادانى نێوان تورکیا و په‌که‌که ده‌ستیپێکرده‌وه. سوپاى تورکیا هێزى زیاترى ره‌وانه‌ى ناوچه‌کانى باکورى کوردستان و ناوچه سنورییه‌کانى هه‌رێم کرد، له ئاسمانیشه‌وه ده‌ستیکرده‌وه به بۆردومانى چڕى پێگه‌کانى په‌که‌که له‌ناوچه سنورییه‌کان، به‌تایبه‌تى له‌چیاى قه‌ندیل که به پێگه‌ى سه‌ره‌کى په‌که‌که داده‌نرێت. به‌پێى ئه‌و ئامارانه‌ى ناوه‌ندى راگه‌یاندنى هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل (هه‌ده‌په) بڵاویکردووه‌ته‌وه، ته‌نها له‌مانگى نیساندا ٤٣ سه‌ربازى سوپاى تورکیا، به‌هۆى هێرشى گه‌ریلاکانى په‌که‌که‌وه کوژران و ده‌یانى دیکه‌ش برینداربوون، هه‌روه‌ها ١٤ گه‌ریلا گیانیان له‌ده‌ستداوه. هێرشه‌کانى په‌که‌که له‌و مانگه‌دا له هه‌رێمى سه‌رحه‌د، بازێدێ، جوودی، لیلیکان و چه‌لی، قلابان، ئامه‌د، جوله‌مێرگ، ئیدر و سیده‌کان، گردى که‌ڤۆرتێى ده‌ڤه‌رى سیده‌کان ئه‌نجامدراون بۆ سه‌ر سوپاى تورکیا. سوپاى تورکیا له‌و مانگه‌دا کوژرانى چه‌ند سه‌ربازێکى به‌هۆى هێرشه‌کانى په‌که‌که‌وه پشتڕاستکردووه‌ته‌وه. په‌که‌که به‌شێک له‌و هێرشانه‌ى به گرته‌ى ڤیدیۆیى بڵا وکردووه‌ته‌وه که بۆ سه‌ر سوپاى تورکیا ئه‌نجامدراون. به‌ڵام ئاماره‌کانى سوپاى تورکیا جیاوازه، به‌پیى ئاماره‌کانى وه‌زاره‌تى به‌رگرى تورکیا، له مانگى نیساندا ١٥٩ گه‌ریلاى په‌که‌که له‌چالاکى خراون -تورکیا ئه‌و وشه‌یه به‌کارده‌هێنێت که مه‌به‌ست لێى کوشت یان ده‌ستگیرکردنى گه‌ریلاکانى په‌که‌که‌یه-. هێرشه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر په‌که‌که، له‌سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵه‌وه، چڕتر بوونه‌ته‌وه، تورکیا هێزى وشکانى زیاترى ڕه‌وانه‌ى سنوره‌کانى هه‌رێمى کوردستان کرد، به‌مه‌به‌ستى هێرشکردنه سه‌ر په‌که‌که و گه‌مارۆدانى قه‌ندیل، پێگه‌ى سه‌ره‌کى په‌که‌که له‌سێگۆشه‌ى سنورى عێراق و تورکیا و ئێران، هاوکات فڕۆکه جه‌نگییه‌کانیش له ئاسمانه‌وه هێرشه‌کانیان بۆ سه‌ر قه‌ندیل چڕکردووه‌ته‌وه. له‌و چوارچێوه‌یه‌دا تورکیا به قوڵایى 30 کیلۆمه‌تر خاکى هه‌رێمى کوردستانى به‌زاندووه‌و ژماره‌ى ئه‌و پێگه سه‌ربازیانه‌شى زیادکردووه که له‌سه‌ر خاکى هه‌رێم دروستیکردوون. له‌به‌رانبه‌ر چڕکردنه‌وه‌ى هێرشه‌کانى تورکیا، په‌که‌که چه‌ند جارێک چالاکى له‌قوڵایى خاکى تورکیا ئه‌نجامداوه، که دواترینیان له 28ى ئه‌م مانگه‌دا بوو، کاتێک گه‌ریلاکانى په‌که‌که هێرشیان کرده سه‌ر بنکه‌یه‌کى سه‌ربازى تورکیا له له‌سه‌ر گردى لێلیکان-ى شارۆچکه‌ى سیده‌کان و به‌هۆیه‌وه سه‌ربازێکى تورکیا کوژرا و پێنج سه‌ربازى دیکه‌ش برینداربوون. هه‌رچه‌نده تا ئێستا تورکیا پێشڕه‌وییه‌کى ئه‌وتۆى نه‌کردووه، به‌ره‌و پێگه‌ى سه‌ره‌کى په‌که‌که له زنجیره چیاى قه‌ندیل، به‌ڵام به‌رپرسانى تورکیا ده‌ڵێن که ئۆپراسیۆنه‌کانیان «سه‌رکه‌وتنى به‌ده‌ستهێناوه«، ته‌نانه‌ت رۆژى ٢٧ى نیسان سلێمان سۆیڵو، وه‌زیرى ناوخۆى تورکیا، له‌میانى به‌شداریکردنى له به‌رنامه‌یه‌کى که‌ناڵێکى تورکیادا وتى «ئیدى قه‌ندیل بۆ ئێمه پاروویه‌کى ئاسانه. چوار ساڵ و شه‌ش مانگى حوکمڕانیمان له پێشه. تواناى تورکیا له‌ڕووى سه‌ربازییه‌وه زۆر به‌رزبووه‌ته‌وه«. له‌گه‌ڵ توندبوونه‌وه‌ى پێکدادانه‌کاندا، سوپاى تورکیا بۆردومانى ناوچه سنورییه‌کانى هه‌رێمى زیاتر کردووه، رۆژانه به پاساوى بوونى گه‌ریلاکانى په‌که‌که بۆردومانى ناوچه سنورییه‌کان له سیده‌کان و ئامێدى و قه‌ندیل ده‌کات، سه‌ربارى بنارى قه‌ندیل که خاوه‌نى شاره‌وانى تایبه‌ت به‌خۆیه‌تى و زیاتر له ٦٠ گوندى له‌خۆ گرتووه و خه‌ڵکه‌که‌ى به به‌خێوکردنى ئاژه‌ڵ و کشتوکاڵه‌وه خه‌ریکن. شاره‌وانییه‌که له ساڵى ٢٠٠٧ له‌لایه‌ن چه‌ند که‌سێکه‌وه دامه‌زرێنرا و سیستمى هاوسه‌رۆکى تێدا په‌یڕه‌وده‌کرێت، هه‌ر گوندێک ئه‌ندامێکى له ئه‌نجومه‌نه‌که‌دا ھه‌یه و په‌سه‌ندکردنى بڕیاره‌کانى پێویستى به ده‌نگى زۆرینه‌یه. محه‌مه‌د حه‌سه‌ن هاوسه‌رۆکى شاره‌وانى قه‌ندیل رایگه‌یاند، بۆردومانه‌کانى تورکیا به‌زۆرى ناوچه گوند نشینه‌کانى گرتووه‌ته‌وه، ئه‌وه‌ش گرفتى بۆ گوندنشینان دروستکردووه‌و چه‌ندین جار داوایانکردووه، شوێنى مه‌ده‌نى بۆردومان نه‌کرێن، به‌ڵام به‌ده‌م داواکه‌یانه‌وه نه‌هاتوون. وتیشى «سوپاى تورکیا ته‌نها بۆردومانى ئاسمانى سنورى قه‌ندیل ده‌کات، هێشتا هیچ ناوچه‌یه‌کى سنورى قه‌ندیل نه‌که‌تووه‌ته ده‌ست تورکیا». هاوسه‌رۆکى شاره‌وانى قه‌ندیل، داواى له حکومه‌تى هه‌رێم کرد هاوکارى شاره‌وانییه‌کان بکات.
هاوڵاتی-هیوا عەبدوڵا سەردانەکەی وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ عێراق کە رۆژی یەکشەممە ٢٨ی نیسان دەستیپێکرد، بەپێی میدیاکان لێکتێگەشتنی نێوان هەردوو وڵات لەسەر چەندین بابەتی لێکەوتوەتەوە، جگە لە ئامادەییان بۆ هاوکاری یەکتری، کە گرنگترینیان هاوکاری بازرگانی و ئابووری و رووبەڕووبونەوەی پەکەکە بووە. رۆژی یەکشەممە مەولود چاوشئۆغلۆ، وەزیری دەرەوەی تورکیا بەسەردانێکی دوو رۆژەو بۆ تاوتوێکردنی چەند دۆسیەیەک، سەردانی عێراقی کرد. بەپێی سەرچاوە رۆژنامەوایەکانیش، گرنگترین دۆسیەکان کە لەبەرنامەی سەردانەکەی وەزیری دەرەوەی تورکیادا بوو بریتی بوون لە پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان ئەنقەرە و بەغدا، هەروەها بەهێزکردنی گیانی هاوکاری نێوان هەردوولا لە دۆسیەکانی ئاو و رووبەڕووبونەوەی گروپە تیرۆرستیەکاندا، ئەوە جگە لە باسکردنی دۆسیەی سوریا لە کۆبونەوەکاندا. سەردانەکەی وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ عێراق لە کاتێکدایە، کە هاوکاری نێوان ئەو دوو وڵاتەدا، میدیاکانی تورکیا بە «بێ وێنە» وەسفیان کرد، وەزیرە تورکییەکە بەوە جەختی لێکردووەتەوە کە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە کۆتایی ئەمساڵدا، سەردانی عێراق دەکات. ئەحمەد روشدی، راوێژکاری سەرۆکی پێشوی پەرلەمانی عێراق بە میدیاکانی تورکیای رایگەیاندووە، سەردانەکەی چاوشئۆغلۆ لە کاتێکدابووە کە عێراق لە قۆناغێکی باشی کرانەوەیدایە بەڕووی دراوسێکانیدا، بەڵگەش بۆ ئەوە بەروەپێشچونی پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و هەریەک لە سعودیە و ئەردەن و میسر و ئێرانە. بەرزکردنەوەی ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی بەگوێرەی راپۆرتە رۆژنامەوانییەکان، دۆسیەی ئابووری سەرەکیترین تەوەری سەردانەکەی وەزیری دەرەوەی تورکیا بووە بۆ عێراق، لەو پێناوەشدا سەردانی سێ شاری عێراقی کردووە، کە بریتیبوون لە بەغدا و بەسرە و هەولێر و لەسەردانەکەیدا چاوی کەوت بەرپرسانی باڵای عێراق. چاوشئۆغلۆ دوای دیداری لەگەڵ عادل عەبدولمەهدی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ئەکاونتی خۆی لە توێتەر نوسیویەتی، «ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان عێراق و تورکیا دەگەیەنینە ٢٠ ملیار دۆلار، جگە لەوەی بەردەوام دەبین بۆ ریشەکێشکردنی رێکخراوی پەکەکەی (تیرۆرست) لە عێراق». لەو بارەیەوە ئەحمەد رەشدی بە میدیاکانی تورکیای وتووە، ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان هەردوولا کە ئێستا ساڵانە بە بەهای ١٦ ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت بۆ ئاستێکی زیاتر بەرزدەکرێتەوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، بەهێزکردنی پەیوەندییە ئابورییەکانی نێوان هەردوو وڵات کاریگەری ئیجابی لەسەر دۆسیەی سوریاش دەبێت، چونکە عێراق بە «دەروازەی ئابووری سوریا»ش دادەنرێت. بەڵام ئەمە لای سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق عادل عه‌بدولمه‌هدی جیاوازتر بوو. سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق لە کۆبوونەوەکەیدا داوای لەتورکیا کرد که هێزه‌کانی که «به نایاسایی» له ناوچه‌ی باشیک جێگیر کراون، بکشێنێته‌وه. عادل عه‌بدولمه‌هدی وتی «ئێمه نامانه‌وێت له دژی لایه‌نێک پاڵپشتی له لایه‌نێکی دیکه بکه‌ین و داوای په‌یوه‌ندییه‌کی به‌هێز و هاوسه‌نگ له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ ده‌که‌ین و له‌م پێناوه‌دا جه‌خت له سه‌ر خاڵه هاوبه‌شه‌کان و چاره‌سه‌ربوونی کێشه و ناکۆکییه‌کان ده‌که‌ینه‌وه». وتیشی «تورکیا به وڵاتێکی گرنگی ناوچه‌که و دراوسێی عێراق ده‌زانین و په‌یوه‌ندییه‌کی به‌هێز و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کی هاوبه‌شمان له‌زۆر بواردا هه‌یه». هەر لەسەردانەکەیدا مەولود چاوشئۆغلۆ سەردانی پارێزگای بەسرەی لە باشوری عێراق کرد، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ ئەسعەد عیدانی، پارێزگاری بەسڕە رایگەیاند، تورکیا دەخوازێت کە رۆڵێکی گرنگ لە ئاوەدانکردنەوەی پارێزگای بەسڕەدا بگێڕێت. چاوشئۆغلۆ وتیشی کە بەسڕە خاوەنی پێگەیەکی ستراتیژیی جیاوازە و بە پایتەختی ئابوری عێراق دادەندرێت، بە گوێرەی پێشبینییەکانیش، ئەو شارە لە ئایندەدا دەبێتە» ناوەندێکی بازرگانی گرنگ لەنێوان وڵاتانی کەنداوی عەرەبی و ئەروپادا». دەربارەی سەردانەکەی بۆ بەسڕە، مەولود چاوشئۆغلۆ لە ئەکاونتی خۆی لە تویتەر نوسیویەتی، کە وڵاتەکەی جەختدەکاتەوە لەکارکردن لەگەڵ عێراق بۆ «بنیاتنانی ناوەندێکی بازرگانی کە تورکیا بە بەسڕەوە ببستێتەوە». دۆسیەی ئاو لەسەردانەکەیدا چاوشئۆغلۆ باسی لەوەکرد، وڵاتەکەی ئاگاداری نیگەرانییەکانی عێراقە دەربارەی کەمبوونەوەی ئاو کە دێتە خاکی عێراقەوە، بەڵام تەئکیدی کردووەتەوە کە ئەوان لەو بابەتدا لێپرسراو نین. لەو بارەیەوە لە کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەیدا لە پارێزگای بەسرە رایگەیاند، «تورکیا ئەوەی لە توانایدابووبێت بۆ زیاتر بەردانەوەی ئاو ئەگەر کەمێکیش بوبێت ئەنجامیداوە، تا ئاوێکی زیاتر بە عێراقی دۆست بگات». ئاماژەی بەوەشکردووە، لەو پێناوەدا گلدانەوەی ئاویان لە بەنداوی ئەلیسۆ (لەسەر روباری دیجلە) راگرتووە، کە ساڵی رابردوو دەرگاکانی بەنداوەکە دانەخران. رۆژی یەکشەممە دوای ئەوەی لەگەڵ محەمەد حەلبوسی، سەرۆکی پەرلەمانی عێراق لە بەغدا کۆبوەوە، چاوشئۆغلۆ رایگەیاند، لە دیداری لەگەڵ سەرۆکی پەرلەمانی عێراقدا بڕیاردراوە بە دوورستکردنی لیژنەی هاوبەش بۆ چارەسەرکردنی کێشەی ئاو و ئاڵوگۆڕکردنی ئەزموونی هەردولا لەو بورەدا. چاوشئۆغلۆ ئەوەی خستوەتەڕوو، ئامادەن بۆ ئاڵوگۆڕکردنی ئەزمونی هەردولا لە بواری ئیدارەی ئاو لەگەڵ عێراق، پەیوەندییەکانیشیان بە هاوکاری پەرلەمانی هەردولا زیاتر بەرەوپێش دەبەن. رووبەڕووبونەوەی «رێکخراوە تیرۆرستییەکان» لە دیداری نێوان وەزیری دەرەوەی تورکیا و بەرپرسانی عێراق، رێکەتوون کە لە بواری ئەمن و ئاسایشدا هەردولا هاوکاری یەکتری بکەن، بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی هەیە بە کارکردنی هاوبەش لە پێناوی ریشەکێکردنی رێکخراوی پەکەکە و ئەو گروپانەی لەو رێکخراوەوە نزیکن. چاوشئۆغلۆ لە دیدارەکانیدا لەگەڵ بەرپرسانی عێراق جەخستی لەوەکردووەتەوە کە دەبێت «پەکەکە لە ریشەوە دەربهێندرێت»، لای خۆشیەوە محمەد حەلبوسی رایگەندووە، کە عێراق لەسەر هەڵوێستی جێگیری خۆی دەمێنێتەوە کە بریتیە لەوەی، رەتیدەکاتەوە هیچ گرووپێک خاکی عێراق بەکاربهێنێت، بۆ «تێکدانی ئاشتی لە وڵاتێکی درواسێدا». هەروەها لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ محەمەد حەکیم، وەزیری دەرەوەی عێراق ، چاوش ئۆغلۆ پیرۆزبایی لە عێراق کرد بەبۆنەی سەرکەوتنی بەسەر رێکخراوی داعشدا، باسی لەوەشکرد، کە پێوسیتە هەموو کات بەئاگابن بەرامبەر «گروپە تیرۆرستییەکان»، هەروەها باسی لەوەکردوە تورکیا هاوکاریکردنی وڵاتانی دراوسێی لەو بارەیەوە بە کارێکی گرنگ دەزانێت. چاوشئۆغلۆ لەگەڵ داعشدا ناوی پەکەکەشی هێناو بە گروپی تیرۆریستی» ناوی برد، وتی «پێویستە خاکی عێراق لە هەموو گروپە تیرۆرستییەکان پاک بکرێتەوە». هەر لەوبارەیەوە ئەحمەد روشدی، راوێژکاری سەرۆکی پێشووی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، رێکخراوی پەکەکە بە بڕیاری پەرلەمانی عێراق وەکو رێکخراوێکی (تیرۆستی) ناسێندراوە، لەبەر ئەوە مانەوەی لە عێراقدا، هیچ بونێکی فەرمی نیە». دوای سەردانەکەشی بۆ بەغدا رۆژی دوو شەممە، وەزیری دەرەوەی تورکیا سەردانی هەرێمی کوردستانی کرد. بەپێی میدیاکانی نزیک لە پارتی دیموکراتی کوردستان، لەسەردانەکەیدا بۆ هەولێر، چاوش ئۆغلۆ جگە لە باسکردنی دۆسیەکانی ئابوری و ئاو و ئاسایش لە نێوان ئەنقەرە و هەولێر، جەختی لە بەهێزترکردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان تورکیاو هەرێمی کورستان کردوەتەوە، هەروەها باسی کردنەوەی دەروازەی سنوری نوێ و ماددەی ١٤٠ یش کراوە. دوابەدوای قسەکانی چاوشئۆغلۆ، هەریەک لە حزبی شیوعی کوردستان، حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان، بزوتنەوەی دیموکراتی گەلی کوردستان، ڕاگەیەندراوێکی ناڕەزایەتییان بڵاوکردەوە. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە «وەزیری دەرەوەی تورکیا لە میانەی سەردانەکەی بۆ ھەرێمی کوردستان و عێراق، سەرلەنوێ ئاخافتنێکی تێکدەرانەی سەبارەت بە شاری کەرکووک دا، پێویست بوو، کە ئاخافتنی وەزیری دەرەوەی تورکیا لە پێناوی چارەسەری ئەو ناسەقامگیری و دۆخە پڕ لە کێشەیەی ناوچەکە لە پێناو ئاشتی و پێکەوە ژیان و سازکردنی دراوسێیەتیەکی باش، بێت.» لە ڕاگەیەندراوەکەدا، ئەو لایەنە کوردستانیانە داوای هەڵوێست لە حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەن و دەڵێن «بەرپرسیاریی دەخەینە ئەستۆی حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە ئەو سوکایەتی و پێشێلکارییە دەستورییە قبوڵ نەکەن و داوای بەرپرسیارێتی دیبلۆماسی لە وەزیری دەرەوەی تورکیا بکەن، کە مافی ئەوەی نییە دەست لە کاروباری ناوخۆی عێراق و دەستوری عێراق وەربدات».
ئارا ئیبراهیم پرسی شەقامی سەد مەتری سلێمانی لەنێوان پارێزگای سلێمانی و حکومەتدا بە هەڵواسراوی ماوەتەوەو چاوەرێی گوژمەی یەکەمە بۆ دەستکردن بە جێبەجێکردنی، ئەوەش گفتوگۆ و رێوشوێنی یاسایی ماوە. شەقامی سەد مەتری سلێمانی بڕیار بوو لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٣ دەستپێبکات و بڕی ٤٧٠ ملیار دیناری لەلایەن حکومەتەوە بۆ تەرخانکرا تا لەماوەی سێ ساڵدا جێبەجێ بکرێت، بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە جێبەجێکردنی دواکەوت بۆ ئەمساڵ و بڕیارە لە ئایندەیەکی نزیکدا دەست بەجێبەجێکردنی بکرێت. سەرۆکی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێت «فشارەکانیان دەستپێکردووەو چونەتەلای بەرپرسە حزبییەکانیش تا شەفاعەتیان بۆ بکات». رێکەوت زەکی لەلێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت» پرۆژەی شەقامی سەد مەتری لە ساڵی ٢٠١٤ ەوە وەستاوە لە ٢٠١٨ دا حکومەتی هەرێم بەرچاوی روونبووەو کە دۆخی دارایی باش دەبێت و وەزارەتی پلاندانان ٩٠ ملیار دیناری دیاریکرد، وەک یەکەم گوژمەی پرۆژەکە کە بڕیار وابوو لەمانگی ٢ بۆ ٣ ئەمساڵ ئەو پارەیە تەمویل بکرێت». ناوبراو جەختی لەوەشکردەوە، بەداخەوە ئەو گوژمەی یەکەمە کە بڕەکەی ٩٠ ملیار دینار بووە، کەمکراوەتەوە بۆ ٥٠ ملیار دینار و هێشتا تەمویل نەکراوە تا کارەکانی دەستپێبکرێت. رێکەوت زەکی دەڵێت، ئەگەر ساڵانە ٥٠ ملیار دینار بۆ پرۆژەی سەد مەتری سلێمانی تەرخان بکرێت ئەوا ١٠ ساڵی دەوێت تا تەواو دەکرێت، وتیشی «تەنانەت ٩٠ ملیار دینارەکەش ١/٥ی پارەی تەرخانکراو نەبووە». هەرچەندە فشارەکان بۆ جێبەجێکردنی پرۆژەکە، لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانییەوە، دەستی پێکردووە، بەڵام هێشتا وادەی دەستکردن بەجێبەجێکردنی پڕۆژەکە نادیارە. رێکەوت زەکی ئەوەی روونیکردەوە کە سەردانی کۆسرەت رەسوڵ عەلی، جێگری سکرتێری گشتی یەکێتیان کردووە تا فشار لە نوێنەرەکانی یەکێتی بکات لە حکومەتدا بۆ دەستپێکردنی شەقامی سەد مەتری «کاک کۆسرەت وەڵامەکانی ئەرێنی بوو پێی وتین چاوەروان بین و بۆچونەکانی هاوڕای ئێمە بوو کە ناکرێت ئەو پرۆژەیە دوابکەوێت». پرۆژەی شەقامی سەد مەتری بە یەکێک لە پرۆژە ستراتیژییەکان دادەنرێت، بۆ پارێزگای سلێمانی و دراوەتە سێ کۆمپانیای تورکی و هەموو کارەکانی نەخشەسازی تەواوکراوەو چاوەڕێی تەمویل دەکرێت بۆ ئەوەی دەست بەجێبەجێکردنی بکرێت. پارێزگاری سلێمانی جەختلەوە دەکاتەوە کە جوڵەکانیان دەستپێکردووە بۆ ئەوەی شەقامی سەد مەتری دەست بەکارەکانی بکات و دەڵێت «تەنها گفتوگۆی بەشی پلاندانان ماوە لە ئەنجومەنی وەزیران تا تەمویلی گوژمەی یەکەمی پرۆژەکە بکرێت». هەڤاڵ ئەبوبەکر، لەلێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت «پرۆژەی شەقامی سەد مەتری، لەگەڵ کۆی پرۆژەکانی هەرێمی کوردستاندا وەستان بەهۆی قەیرانی دارایییەوە، جوڵەکانمان دەستپێکردووە و وامان کردووە تەرخانکردنی تەمویلەکەی بۆ بکەن، لەرۆژانی ئایندە لەگەڵ سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران دائەنیشن بۆ ئەوەی رێووشێنی دەستپێکردنەوەی ئەنجام بدەین». ئاماژەی بەوەشکرد، وەزیری دارایی ئامادەیەو بڕیاری تەمویلی یەکەمی دراوە و تەنها گفتوگۆی بەشی پلاندانانی ئەنجومەنی وەزیرانی دەوێت. دەربارەی کەمکردنەوەی گوژمەی یەکەمی پرۆژەکە لە ٩٠ ملیار دینارەوە بۆ ٥٠ میار دینار، پارێزگاری سلێمانی ئەوەی خستەڕوو ئێستا لەقەیرانی دارایی گەورە هاتونەتە دەرەوەو لەم دۆخەدا ٥٠ ملیار دینار تەرخانکراوە، «گاڵتە نییە بۆ ئێستا و شەقامی سەد مەتری پارەی لێنابڕێت تا تەواو دەکرێت».
سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن نزار زێوێیى به‌ڕێوه‌به‌رى گروپى میوزیکى لوڕ رایده‌گه‌یه‌نێت، پێشوازی گەرمیان لێکراوە لە فێستیڤاڵی بابل، ئەوەش بیرو ڕاى خۆی و گروپەکەی لەبارەی عەرەبەوە گۆڕیوە. نزار زێوێیى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی باس له‌وه‌ده‌کات، که‌مته‌رخه‌مى حکومه‌ت و په‌روه‌رده‌یه که هونه‌ر و میوزیک پشتگوێخراوه. هاوڵاتی: گروپى میوزیکى لوڕ که‌ى دامه‌زراوه‌و چه‌ند ئه‌ندامى هه‌یه؟ نزار زێوێیى: گروپى میوزیکى لوڕ له ساڵى 2008وه دامه‌زراوه، هه‌شت ئه‌نداممان هه‌یه. بیرۆکه‌که‌ى جه‌بار یاوه‌ره و له‌گه‌ڵ مندا باسیکرد و به خۆشحاڵییه‌وه به‌ده‌م ئه‌و پرۆژه‌یه‌وه چووم، که به‌شێک بوو له سه‌نته‌رى هاوبه‌شى لوڕ، به‌ڵام ئێستا گروپه‌که سه‌ربه‌خۆیه و ئیداره و کارکردنى خۆى جیاوازه. هاوڵاتی: ئامانجى کارکردنى ئه‌م گروپه چییه؟ نزار زێوێیى: ئامانجمان زیندوو ڕاگرتنى میوزیک و گۆرانى کوردى و پاراستن و گه‌شه‌پێدانى هونه‌رى میللى کوردییه. هاوڵاتی: چه‌ند ئه‌ندامى گروپه‌که‌تان خه‌ڵکى رۆژهه‌ڵاتى کوردستانن و پارچه‌کانى ترى کوردستانن؟ نزار زێوێیى: ئه‌ندامه‌کانى ئێمه زیاتر خه‌ڵکى باشورن و رۆژهه‌ڵاتیشمان تێدایه. سیستمى ئه‌ندام وه‌رگرتنى ئێمه وایه هه‌موو که‌سێکى به ئه‌زمون و لێهاتوو وه‌رده‌گرین، ناشیبه‌ستینه‌وه به گروپه‌که‌ى خۆمانه‌وه که ته‌نها کار له‌گه‌ڵ ئێمه بکات، ئه‌نداممان هه‌یه له چه‌ند گروپێکى تریش کارده‌کات. هاوڵاتی: بۆچى ناوى لوڕتان له گروپه‌که‌تان ناوه ئایا ئیش له‌سه‌ر فۆلکلۆرى لوڕ ده‌که‌ن؟ نزار زێوێیى: ویستومانه ئه‌و پێکهاته‌ى سه‌ره‌کییه‌ى کورد که لوڕه به‌شێکى که‌وتۆته باشورى ڕۆژهه‌ڵاتى کوردستان و به‌شێکیشى که‌وتۆته کوردستانى باشورى خۆمانه‌وه، ئه‌مانه به‌چه‌ند هۆکارێک له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته جیاوازه‌کانه‌وه، دورخراونه‌ته‌وه و به‌ش به‌ش کراون. بۆیه ئامانجمان ئه‌وه بووه، جارێکى تر ئه‌م ناوه زیندوو بکه‌ینه‌وه، بۆ ئه‌و نه‌وه‌ى نوێیه‌ى که پێ ده‌گات که‌متر خۆشه‌ویستى و دڵسۆزى بۆ خاک و وڵات مابێت. ورده ورده له‌و ڕێگه‌یه‌وه بتوانین ئه‌بده‌یتى ئه‌و ناوه بکه‌ینه‌وه و به زیندوویى ڕایبگرین وه‌ک پێکهاته‌کانى تر. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ناوه‌که‌مان وه‌ک تایتڵ هه‌ڵبژاردووه و پاراستنى و گه‌شه‌پێدانى هونه‌ر و میوزیکى کوردى، پاراستنى هه‌ریه‌ک له‌و پێکهاتانه ئامانجى کارکردنمانه. هاوڵاتی: له‌م 11ساڵه‌ى ماوه‌ى کارکردنى گروپى میوزیکى لوڕ کاره‌کانتان چین که کردوتانه؟ نزار زێوێیى: له‌ماوه‌ى ئه‌و یانزه ساڵه‌دا 10 ئه‌لبوممان تۆمار کردووه تایبه‌ت به گروپه‌که‌مان، نزیکه‌ى 30 ڤیدیۆ کلیپمان هه‌یه، له زۆربه‌ى وڵاتانى ئه‌وروپا ئیسپانیا و فه‌ره‌نسا و ئه‌ڵمانیا و نه‌مسا داوا کراوین و کۆنسێرتمان هه‌بووه. له وڵاتانى دراوسێ ئێران و تورکیا کارمان کردووه و به‌شداریمان کردووه، له بۆنه نه‌ته‌وه‌یى و نیشتیمانیه‌کان، به‌رده‌وام به‌شداریمان کردووه، چالاکترین گروپ بوین به‌تایبه‌ت له‌کاتى قه‌یرانه‌کان و شه‌ڕى داعش، به‌شێکى زۆرى گروپه‌کان کۆتاییان پێهات، به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه گروپه‌که‌ى ئێمه زۆر چالاکتر بوو. هاوڵاتی: هیچکات هه‌بووه ده‌عوه‌ت کرێین و نه‌توانن بڕۆنه ده‌ره‌وه؟ نزار زێوێیى: به‌هۆى قه‌یرانه‌کانه‌وه له‌م ساڵانه‌دا زۆرجار ده‌عوه‌ت کراوین، به‌ڵام به‌داخه‌وه نه‌مانتوانیوه بچین، چونکه له وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیریه‌وه بودجه‌مان نه‌ماوه. هاوڵاتی: له ماوه‌ى ڕابردوودا به‌شدارى هه‌شته‌مین فێستیڤاڵى بابلتان کرد؟ پیشوازى جه‌ماوه‌رى ئه‌وێ چۆن بوو؟ نزار زێوێیى: له‌لایه‌ن سه‌رپه‌رشتیارى فێستیڤاڵه‌که‌وه ده‌عوه‌ت کراوین و له ڕۆژى دووى ئایار به‌شداریمان کرد له‌و فێستیڤاڵه و ئه‌وه یه‌که‌مجاره که له‌سه‌ر ئاستى عێراق، گروپێکى کوردى ده‌عوه‌ت کرێت و به‌و شێوازه گه‌رمه پێشوازى مان لێکرا که بیرو ڕاى من و گروپه‌که‌شى ده‌رباره‌ى عه‌ره‌ب گۆڕى. من پێموایه ئێمه خۆمان به‌ناهه‌ق ئه‌و بیره‌مان لاى خۆمان چه‌سپاندووه که هه‌رێمى کوردستان ته‌نها سێ پارێزگایه، ئه‌و هه‌ژده پارێزگایه هى ئێمه نییه، به‌ڵکو ئه‌و پێشوازییه گه‌رمه ئه‌وه‌ى سه‌لماند که کوردیان خۆش ده‌وێت و ئیمه هه‌موومان یه‌کین و ئیمه‌ش په‌یامى برایه‌تى و خۆشه‌ویستیى کوردمان پێگه‌یاندن. به ئاڵا و جلى کوردى، به‌شداریمان کرد. پیشوازییه‌کى زۆر گه‌رمتر و جیاواز ترمان لێکرا. هاوڵاتی: ئه‌و ئامێرانه‌ى له کار و چالاکیه‌کانتاندا به‌کارى دەهێنن، چین؟ نزار زێوێیى: گروپه‌که‌مان گروپێکى رۆژهه‌ڵاتییه، ئامێره‌کانمان کۆمه‌ڵێک ئامێرى رۆژهه‌ڵاتین، وه‌ک ئامێرى تار و سه‌نتور و عود و ده‌ف و زه‌ڕب و نه‌ى و تارباس ...وه خۆشبه‌ختانه هونه‌رمه‌ندى وامان هه‌یه که ئاماده‌باشى پیشانداوه که له هه‌ر شوێنێک، پێویستمان به ئامێره‌که‌ى بوو، پێمان ده‌دات. هاوڵاتی: گروپه‌که‌تان هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م شێوازى کارکردنه به‌رده‌وام ده‌بێت؟ نزار زێوێیى: ستایلى گروپه‌که به‌م شێوازه ده‌مێنێته‌وه، به‌رده‌وام ده‌بین، چونکه په‌یڕه‌وى پرۆگرامه‌که وایه. هاوڵاتی: ئایا بڕیارتان نه‌داوه کار له‌سه‌ر ستایله‌کانى ترى میوزیک بکه‌ن، وه‌کو پۆپ و جاز و ستایله رۆژئاواییه‌کانى تر؟ نزار زێوێیى: هه‌موو شتێک و هه‌موو کارێکمان پێ جوانه، به‌ڵام ئه‌م کاره‌ى ئێمه ئیشى ده‌سته و ئه‌مه کلتوره نابێت فه‌رامۆشى بکه‌ین، خۆمان به نوێنه‌رى کلتورى کورد ده‌زانین، بڕیارمان نه‌داوه گۆڕانکارى له ستایله‌کان بکه‌ین، چونکه ئه‌مه بۆته ستایلى کارکردنى ئێمه و به موزیک و ئاله‌ته‌کانه‌وه ده‌ناسرێینه‌وه. هاوڵاتی: چۆن کارى گۆرانیبێژه تازه‌کان هه‌ڵده‌سه‌نگێنن که زیاتر به ستایلى رۆژئاوایى کارده‌که‌ن؟ نزار زێوێیى: ئێمه هه‌موو کارێکى هونه‌ریمان پێ جوانه، به‌ڵام شێواز و ئامانجى کاره‌کان جیاوازه، به‌شێک له هونه‌رمه‌ند هونه‌ریان کردۆته بازرگانى و بۆ خۆشى خۆیان کار ده‌که‌ن، ئێمه ئه‌رکمان پاراستنى هونه‌رى میللى نه‌ته‌وه‌ى کوردییه، بۆیه کاره‌که‌مان جیاوازه. هاوڵاتی: ئێوه وه‌ک گروپه‌که‌تان کار له‌گه‌ڵ کام له هونه‌رمه‌ندان ده‌که‌ن؟ نزار زێوێیى: ناتوانم هونه‌رمه‌ندێک بهێنم که ستایله‌که‌ى له‌گه‌ڵ ئێمه نه‌گونجێت، به‌ده‌ر له‌وه کار له‌گه‌ڵ هه‌موو هونه‌رمه‌ندان ده‌که‌ین که له‌گه‌ڵ ستایلى گروپه‌که بگونجێت له ڕوى میوزیکه‌وه. هاوڵاتی: کێ پشتیوانى دارایى گروپه‌که‌تان ده‌کات؟ نزار زێوێیى: جه‌بار یاوه‌ر ئه‌شقێکى بۆ هونه‌ر و نه‌ته‌وه و نیشتیمان هه‌یه. له قۆناغى یه‌که‌مى هێنانه سه‌رپێى گروپه‌که، هه‌موو هه‌وڵێکى داوه، له‌ڕێگه‌ى په‌یوه‌ندى تایبه‌تى خۆیه‌وه هه‌وڵى داوه، به‌ڵام تائێستا به بچوکترین وشه ده‌ستى له کاره‌که‌مان وه‌رنه‌داوه و دواى ئه‌وه تا چوار ساڵ له حکومه‌ته‌وه پشتیوانى ده‌کراین و بودجه‌مان هه‌بوو، دواتر به‌هۆى قه‌یرانه‌وه بڕاو گروپه‌که توانى به هه‌وڵ و تواناى خۆى خۆى بسه‌پێنێت و بۆئه‌وه‌ى بتوانین به‌رده‌وام بین، یه‌کێتى پشگیرى کردین و تائێستاش که‌سێک نه‌هاتووه که بڵێت ناومان بهێنن له‌کاتێکدا که حکومه‌ت پشگیرى بکردینایه ده‌بوایه هه‌موو رۆژێک ناوى بهێنین و بچین مۆسیقایان بۆ بژه‌نین. هاوڵاتی: داواکاریتان له حکومه‌ت چییه که بۆ هونه‌ر و بوارى هونه‌ریى بکات؟ نزار زێوێیى: پێویسته له هه‌رێمى کوردستاندا با ئێمه‌ش فێستیڤاڵ یان یادکردنه‌وه‌یه‌کمان هه‌بێت، وه‌ک ئه‌وه‌ى بابل، کۆکردنه‌وه‌ى پارچه‌کانى تر یاخود وڵاتانى دراوسێ، واته قه‌تیس نه‌بین له‌م دوو سێ شاره‌دا، بۆئه‌وه‌ى وامان لێبێت که چوینه شوێنێکى تر نه‌زانین چۆن هه‌ڵسوکه‌وت ده‌که‌ین، ئه‌م چالاکیانه بۆ گۆڕینه‌وه‌ى هونه‌ر بکه‌ین تاببێته هۆى پێشکه‌وتنمان. که‌مته‌رخه‌مى حکومه‌ت و په‌روه‌رده‌یه که هونه‌ر و میوزیک پشتگوێخراوه و منداڵه‌کانمان فێر ناکرێن وه‌ک په‌روه‌رده میوزیک بخوێنرێت بۆیه که کۆنسێرتێک ده‌کرێت ژماره‌یه‌کى که‌م خه‌ڵک ئاماده ده‌بێت، له‌کاتێکدا که ناوى ده‌نێیت ئاهه‌نگ به پاره‌یه‌کى زیاتر خه‌ڵکانێکى زۆر زیاتر ئاماده ده‌بن.
سازدانی: نازەنین گۆران ئه‌رسه‌لان ره‌حمان، ڕۆژنامەنووس و چاودێری میدیا لەم چاوپێکەوتنەی هاوڵاتی دا کە بەبۆنەی ١٢١ ساڵەی رۆژنامەگەریی کوردی لەگەڵی سازی کردوە، باسی کاریگەرییە خراپەکانی میدیا لەسەر تاک و کۆمەڵگە لەم ساڵانەی دواییدا دەکات کە بە بڕوای ئەو بەهۆی ناپیشەیی بوون و هەڵپەوە، کاری هەندێکیان سەریکێشاوە بۆ «تاوانی میدیایی و پێشێلی ئه‌خلاقی کاری رۆژنامه‌وانی و سوکایه‌تی به مرۆڤ و رێسا و یاسا». ئەرسەلان رەحمان لەبەشێکی چاوپێکەوتنەکەدا دەڵێت هەندێک میدیا بۆ لایک و کۆمێنت هەواڵی ناڕاست بڵاودەکەنەوە. هاوڵاتی: وەک چاودێرێکی میدیا لەکوردستان، میدیاکانی کوردستان چۆن پۆلێن دەکەی؟ جیاوازییەکانیان چین؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: میدیا له هه‌رێمی کوردستان میدیاییه‌کی وابه‌سته‌یه به سیاسه‌تی حزب و که‌سایه‌تییه سیاسییه‌کانه‌وه. تاک و ته‌را نه‌بێت، هه‌وڵی دامه‌زراندنی میدیای ئه‌هلی له هه‌رێمی کوردستان هه‌بووه و به‌رده‌وامه، به‌ڵام میدیایه‌کی لاوازه و توانای به‌رده‌وامی له‌ده‌ستداوه و بازاڕی کار و هه‌لی گونجاو و سه‌رمایه‌ی پێویست، بۆی ده‌سته‌به‌ر نه‌بوونه تا بتوانێت له‌سه‌ر پێی خۆی بوه‌ستێت. جیاوازی که‌ناڵ و دامه‌زراوه میدیاییه‌کانیش، ئه‌و ئه‌ڵقه‌ی سیاسه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندیانه‌یه که حزب و که‌سایه‌تییه سیاسییه‌کان له یه‌ک جیا ده‌کاته‌وه. به‌گشتیی له رووی ناوه‌ڕۆکه‌وه، په‌یامه‌کانیان ده‌رخه‌ری هێڵی سیاسی خاوه‌نه‌کانیانه و له رووی فۆرمه‌وه هه‌موویان له‌یه‌ک ده‌چن و «هیچی نوێ له‌ژێر تیشکی خۆردا نییه« ئه‌وه‌ی هه‌یه، لاساییکردنه‌وه‌ی شێوه‌ی کارکردنی یه‌کتر و دووباره‌کردنه‌وه‌ی یه‌ک فۆرمی دیاریکراوه. هاوڵاتی: ئەوەی من لەتۆ تێگەشتبێتم کە میدیاکانی خۆمان تەنها وابەستەیە بە سیاسەت، نەک خزمەتکردنی خەڵکی کوردستان؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: به‌ڵێ به گشتیی میدیای ئێمه له‌پێناو خه‌ڵکدا کار ناکات، ته‌نیا چاوی له‌وه‌یه خاوه‌نه‌که‌ی رازی بکات و خزمه‌تی په‌یامی سیاسی خاوه‌نه‌که‌ی بکات، جا حزب بێت یان کۆمپانیا بێت یاخود که‌سایه‌تی سیاسی بێت. هه‌ر بۆیه ده‌بینین له زۆربه‌ی حاڵه‌ته‌کاندا، خه‌ڵک به گشتیی نیگه‌رانه له په‌یامی میدیایی و هه‌ست ده‌کات میدیا ته‌عبیر له ئێش و ژانی ئه‌و ناکات و ئاوێنه‌ی واقیعی حاڵی نییه. كاتێك میدیاكارێك هه‌ست ده‌كات به‌رنامه‌كه‌ی بینه‌ری نه‌ماوه، په‌نا بۆ ئه‌وه ده‌بات، منداڵێك بێنێته سه‌ر شاشه و له ته‌مه‌نی 13 و 14 ساڵیدا به گریانه‌وه ده‌ڵێت "خیانه‌تم لێكراوه" هاوڵاتی: ئایا میدیا لەکوردستان بوەتە بەشێک لەتاوان و هاندان بۆ تاوان یان بوەتە هۆی ئاساییکردنەوەی بەشێک لەتاوانەکان بەتایبەت تاوانە کۆمەڵایەتییەکان؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: پرسه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان پرسی هه‌ستیارن، پێویستیان به شاره‌زایی هه‌یه و ناکرێت هه‌رکه‌س چۆنی پێ خۆش بێت وا رووماڵیان بکات. ئێستا میدیا به تایبه‌تی که‌ناڵه بینراوه‌کان، ده‌زانن ئه‌و بابه‌تانه جێی سه‌رنجن و بینه‌ریان لێ کۆده‌بێته‌وه، بڕوانه ده‌بینین، هه‌ر که‌ناڵێک یان به‌رنامه‌یه‌ک هه‌ست بکات بینه‌ری نه‌ماوه، پڕ ده‌داته که‌یسێکی تاوان و ده‌یکاته که‌یسی سه‌ره‌کی خۆی و بێ گوێدانه سه‌ره‌تاییترین بنه‌ماکانی کاری میدیایی و پیشه‌یی و ئه‌خلاقی پیشه‌که‌ی کاری له‌سه‌ر ده‌کات. ته‌نانه‌ت هه‌ندێکیان بوونه‌ته مایه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی تاوانه‌کان و گۆڕینی سرووشتی تاوان، له تاوانی ئاساییه‌وه بۆ تاوانی دڕندانه و بێبه‌زییانه یان تاوانی رێکخراو و پیلان بۆ دانراوه. بۆ نموونه، کاتێک میدیاکارێک هه‌ست ده‌کات به‌رنامه‌که‌ی بینه‌ری نه‌ماوه، په‌نا بۆ ئه‌وه ده‌بات، منداڵێک بێنێته سه‌ر شاشه و له ته‌مه‌نی 13 و 14 ساڵیدا به گریانه‌وه ده‌ڵێت «خیانه‌تم لێکراوه«، یان که‌سێک دێننه سه‌ر شاشه ده‌ڵێت «ته‌مه‌نم چوار ساڵ بووه براکه‌م و دراوسێمان ده‌ستدرێژییان کردووه‌ته سه‌رم و منیش پێمخۆشبووه«. یانی له ته‌مه‌نی چوار ساڵیدا، هه‌ستی سێکسی هه‌بووه و چێژی له کرداری ده‌ستدرێژی کردنه سه‌ری وه‌رگرتووه. یان نموونه‌یه‌کی دیکه، که‌ناڵێک منداڵێکی ته‌مه‌ن 7 ساڵی هێناوه‌ته سه‌ر شاشه و بردوویه‌تییه شوێنی تاوانێک و باسی ئه‌وه ده‌کات، که‌سێک رفاندوویه‌تی و ده‌ستدرێژی سێکسی کردووه‌ته سه‌ری. ئه‌م جۆره کارکردنه ته‌نیا یاریکردنه به ئادابی گشتی کۆمه‌ڵگه، بره‌ودانه به تاوان، تێکدانی ئاسایشی کۆمه‌ڵایه‌تی خه‌ڵک و ئاسایشی ده‌روونی تاکه. هاوڵاتی: کەوایە ئاستی خراپی میدیا پەیوەندی بەلایەنی پیشەیی رۆژنامەوان و بەرێوبەرەکانی میدیاوە هەیە، یان ئەو کەسانەی لەپشتەوە، میدیاکان ئاراستە دەکەن ؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: به‌ڵێ به گشتیی، هێشتا له قۆناغێکداین، که ناتوانین بڵێین گه‌یشتووینه‌ته نیوه‌ی رێگه‌ش، ئێمه راسته ته‌کنیکی نوێی میدیاییمان هه‌یه، به‌ڵام عه‌قڵی میدیایی پیشه‌گه‌رانه‌مان که‌مه. ده‌سه‌ڵاتی ئیداری و دارایی میدیاکان له لایه‌ک و کاره‌کته‌ر و میدیاکاره‌کان و سایه‌ی سه‌ر میدیاکان کاریگه‌رییان له‌سه‌ر ئه‌دای پیشه‌ییانه‌ی میدیا درووستکردووه، به‌ڵام ره‌نگه توانیبێتیان نوێترین ئامێر و ته‌کنۆلۆجیای میدیایی دابین بکه‌ن. كه‌ناڵێك منداڵێكی ته‌مه‌ن 7 ساڵی هێناوه‌ته سه‌ر شاشه و بردوویه‌تییه شوێنی تاوانێك و باسی ئه‌وه ده‌كات، كه‌سێك رفاندوویه‌تی و ده‌ستدرێژی سێكسی كردووه‌ته سه‌ری. ئه‌م جۆره كاركردنه ته‌نیا یاریكردنه به ئادابی گشتی كۆمه‌ڵگه. هاوڵاتی: لەم چەند ساڵەی دواییدا، میدیاکانی کوردستان لەپاڵ دەزگا فەرمییەکانی خۆیاندا، چالاکانە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەکاردەهێنن، هەندێک جار هەست دەکرێت، میدیا دەیەوێ لەرێگەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا ختوکەی هەستی خۆێنەر بدات، لەپێناو کۆکردنەوەی لایک و کۆمێنت. هەندێک جار هەست دەکرێت هەواڵی جدی کەم بونەتەوە، ئایا ئەمانە نابنە هۆی ئەوەی وەرگر متمانەی بە میدیاکان نەمێنێت؟ یان سەر لەخوێنەرێکی سادە بشێوێنێت و چەواشەی بکات؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: هه‌ژموونی تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان وایکردووه، میدیای ته‌قلیدی بۆ رێگرتن له قه‌تیسمانه‌وه‌ی په‌یامه‌کانی په‌نای بۆ به‌رێت. ئه‌و په‌نابردنه مافێکی ئاسایی میدیای ته‌قلیدییه. به‌ڵام ئه‌وه‌ی ئاسایی نییه، به‌لاڕێدابردن، چه‌واشه‌کاری، ساخته‌کارییه له دووباره بڵاوکردنه‌وه‌ی په‌یامه‌کان له رێی تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانه‌وه. نموونه‌کانی ئه‌و چه‌واشه‌کارییه زۆرن. به‌کارهێنه‌رانی تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان هۆشیارانه‌تر له میدیاکارانی که‌ناڵه‌کان درکیان پێکردوون. به‌داخه‌وه بۆ کۆکردنه‌وه‌ی لایک و کۆمێنێت، زۆرێک له که‌ناڵه میدیاییه‌کان ده‌ستپارێزیی ناکه‌ن. ئه‌وه‌نده‌ی مه‌به‌ستیانه، وه‌رگر چه‌واشه بکه‌ن و ناچاری بکه‌ن کرته له‌سه‌ر لینکی هه‌واڵ یان ڤیدیۆکانیان بکات، ئه‌وه‌نده مه‌به‌ستیان نییه به درووستی په‌یامه‌کانیان بگه‌یه‌نن. زۆر جاریش میدیای ته‌قلیدی، به هه‌موو هه‌ژموونی خۆی و ئیمکانیاتی ماددی و مرۆییه‌وه که‌وتووه‌ته ته‌ڵه‌ی تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان. زۆرجار هه‌رزه‌ترین په‌یج و ئه‌کاونتی تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان له توانایدا بووه، ده‌وڵه‌مه‌ندترین که‌ناڵی کوردیی له رووی ماددی و مرۆییه‌وه له خشته‌به‌رێت. به جۆرێک که جیاوازی نێوان هه‌واڵی هه‌ڵبه‌ستراو و هه‌واڵی درووست نه‌کات. زۆرجار هه‌رزه‌ترین په‌یج له توانایدا بووه ده‌وڵه‌مه‌ندترین كه‌ناڵی كوردیی له رووی ماددی و مرۆییه‌وه له خشته‌به‌رێت. هاوڵاتی: رۆڵی دامەزراوە یاساییەکان و سەندیکاکانی رۆژنامەنوسان و پەرلەمان چییە، لە دۆخێکدا کە وەرگری کورد لەبەردەم هێرشێکی گەورەی میدیاییدایە کە زۆریەک لەو میدیایانە شەڕی یەکتر دەکەن، یان هەندێکیان وەک بزنسێک بەکاری دەهێنن بۆ کۆکردنەوە بینەر، بەبێ هەستکردن بەبەرپرسیارێتی ؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: رۆڵی دامه‌زراوه‌کان هه‌ریه‌ک له بواری خۆیدا گرنگه، رۆڵی یاسا گرنگه، به‌ڵام ئه‌مه بۆ که‌ی و چۆن و له کوێ. کاتێک له هه‌رێمی کوردستان کار به‌و یاسایانه ناکرێت، که له بواری میدیادا په‌رله‌مان ده‌ریکردوون، ئیدی قسه‌کردن له‌و روه‌وه ته‌نیا ئاسنی سارد کوتانه. سه‌ندیکا ره‌نگه ئازا بێت بۆ داخستنی که‌ناڵێکی منداڵان، وه‌زاره‌تی رۆشنبیری ره‌نگه ئازا بن بۆ رێگرتن له په‌خشی که‌ناڵێکی منداڵان به زمانی کوردی، به‌ڵام هیچ کات ناتوانن، به که‌ناڵه سه‌ره‌کییه‌کانی حزب و که‌ناڵی که‌سایه‌تییه سیاسییه‌کان، ورته بکه‌ن. ئه‌وانه‌ی پێشێلکاری به‌رامبه‌ر به مافی خه‌ڵک، مافی مرۆڤ، مافی منداڵ، ژن و گه‌وره و بچووک ته‌نانه‌ت پێشێلکاری به‌رامبه‌ر به مافی تۆمه‌تباران ده‌که‌ن، کێن؟ مه‌گه‌ر که‌ناڵه خاوه‌ن ئیمکانییه‌ته‌کان نین؟ به‌ڵام کوا به‌یاننامه‌یه‌کی سه‌ندیکا ته‌نانه‌ت جورئه‌تی ئه‌وه‌ی تێدابێت، ئیدانه‌ی پێشێلکارییه‌کانی ئه‌و که‌ناڵانه بکات؟ به‌رپرسیارێتی له میدیای کوردیدا، پرسێکی غائیبه. ئه‌وه‌ی هه‌شه به‌رپرسیارێتییه له ئاست پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی خاوه‌نه‌کانیان. هه‌شیانه تاک و ته‌را ره‌نگه له هه‌ندێک پرسدا به‌رپرسیارێتی له‌به‌ر چاو بگرێت. هاوڵاتی: ئەرکی وەرگر چی دەبێت لەناو فەوزای میدیادا ؟ ئایا ئەبێت ئیتر سەیری ئەو میدیایانە نەکات؟ یان چی بکات بۆ ئەوەی هێڵی رەش و سپی لەیەکتر جیابکاتەوە و چەواشە نەکرێت؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: خۆشبه‌ختانه وه‌رگرێکی چاوکراوه‌تر به به‌راورد به چه‌ند ساڵی رابردوو درووست بووه. ئه‌و وه‌رگره به کۆمێنت بۆچوونی خۆی ده‌رده‌بڕێت. بۆ نموونه سه‌یری ئه‌و به‌رنامه‌یه بکرێت که باسی له ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ر منداڵێکی چوار ساڵ ده‌کات و له په‌یجی که‌ناڵه‌که و میدیاکاره‌که له فه‌یسبووک بڵاوکراوه‌ته‌وه، هه‌زاران کۆمێنت نووسراوون، له سه‌دا 98 و بگره زیاتری کۆمێنته‌کان ئیدانه‌ی به‌رنامه‌که و مه‌رامی میدیاکاره‌که ده‌که‌ن و ره‌تیده‌که‌نه‌وه، بڕوا به‌و جۆره چیرۆکه هه‌ڵبه‌ستراوانه بکه‌ن. سه‌ره‌ڕای ئه‌وه، وه‌رگر پێویسته بڕوا به هه‌موو شتێک نه‌کات که ده‌یبنێت، ده‌یبیستێت و بڵاوده‌کرێته‌وه. چونکه مه‌رج نییه هه‌موو ئه‌وه‌ی وه‌ک بابه‌تی میدیایی بڵاوده‌کرێته‌وه، راست بێت. پێویسته وه‌رگر هه‌میشه به گومانه‌وه بڕوانێته په‌یامه‌کان. به تایبه‌تی په‌یامی میدیای کوردی. چونکه میدیای کوردی ناتوانێت له پاڵ ده‌زگاکه‌ی خۆی، زانیاری پشتڕاست بکاته‌وه و ده‌ستی پێی رابگات، ناچاره په‌نا بۆ ئاژانسی ده‌ره‌کی ده‌بات. خۆشبه‌ختانه وه‌رگرێكی چاوكراوه‌تر به به‌راورد به چه‌ند ساڵی رابردوو درووست بووه هاوڵاتی: هەڵپەی هەندێک میدیاکان، تاوانە کۆمەڵایەتییەکان زۆر دەوروژێنن و گەورەی دەکەن، هەندێک جار پێش حوکمی دادگا دەکەون، لەوانەیە دۆسییەکە بەلاڕێدا ببن وەک ئەوەی لەکەیسی سێوان قادر بینرا. دەکرێت بڵێن ئەمەش هەر بۆ لایک و کۆمێنت و کۆکردنەوەی بینەر و شەڕی یەکەمینە یان نەزانین و ناپێشەیە یان سەرقاڵکردنی خەڵک و لەبیربردنەوەی کێشە سەرەکییەکانی خەڵکە؟ ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: هه‌ڵپه‌ی میدیا سه‌ریکێشاوه بۆ زۆر تاوانی میدیایی و پێشێلی ئه‌خلاقی کاری رۆژنامه‌وانی و سوکایه‌تی به مرۆڤ و رێسا و یاسا. نه‌ک هه‌ر له تاوانه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان، ته‌نانه‌ت له تاوانه‌کانی کوشتن و تاوانی رێکخراویشدا، له تاوانه تیرۆریستییه‌کانه‌وه بگره تا رووداوی هاتوچۆ، میدیا بووه‌ته هۆی شێواندن و به‌لاڕێدا بردنی زۆرێک له دۆسییه‌کان و درووستکردنی ئاسته‌نگ له‌به‌رده‌م ره‌وتی لێکۆڵینه‌وه‌دا. ئه‌وه‌ی سه‌ره واوێک له باره‌ی میدیاوه بزانێت، ده‌بێت ئه‌و راستییه بزانێت، که نابێت شتێک بڵاوبکرێته‌وه کاریگه‌ری له‌سه‌ر ره‌وتی لێکۆڵینه‌وه و دادوه‌ری درووست بکات، یان ببێته هۆی شێواندنی دۆسییه‌کان. هه‌موو میدیاکارێک ده‌بێت ئه‌و رێسا قانوونییه‌ی له‌به‌رچاوبێت، که تۆمه‌تبار بێ تاوانه تا به به‌ڵگه و له دادگا تاوانه‌که‌ی له‌سه‌ر ده‌سه‌لمێنرێت. به‌ڵام میدیای ئێمه به ره‌هایی نه‌ڵێم، گوێ به‌وه نادات. زۆر جار بۆ لایک و کۆمێنت، ده‌ستی بۆ هه‌موو شتێک بردووه. نه‌ک هه‌ر تاوانه‌کان، به‌ڵکو بۆ هه‌واڵی ئه‌وه‌ی به‌یانی جه‌ژنی ره‌مه‌زانه یان ته‌واوکاری ره‌مه‌زانه، که‌ناڵ هه‌بووه، پێش بڕیاری لیژنه‌ی ئه‌وقاف و بینینی مانگ، له سایت و په‌یجه‌که‌ی رایگه‌یاندووه، سبه‌ی جه‌ژنه. ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی بڵێ ئێمه یه‌که‌مین یان بێ رکابه‌رین، جا کارکردن به‌و جۆره بێت، ده‌بێت ئاواته خوازبین که که‌س رکابه‌ری ئه‌و چه‌وتی و هه‌ڵه و بێ ئیتیکییه میدیاییه‌یان نه‌کات. ئه‌رسه‌لان ره‌حمان: به‌کالۆریۆس له‌راگه‌یاندن، کۆلیجی زانسته مرۆڤایه‌تییه‌کان، به‌شی راگه‌یاندن/ رۆژنامه، زانکۆی سلێمانی (2005 - 2006) دبلۆم له راگه‌یاندن، به‌شی راگه‌یاندنی په‌یمانگه‌ی ته‌کنیکی هه‌ولێر، (2001 - 2002). به بێ پچڕان له (2006)ه‌وه له ژماره‌یه‌ک سایت و که‌ناڵی ته‌له‌ڤزیۆنی و گۆڤار و رادیۆ، وه‌ک داڕێژەر (محرر) کاری کردووه. بۆ ماوه‌ی 3 ساڵ له به‌شی راگه‌یاندنی په‌یمانگه‌ی ته‌کنیکی هه‌ولێر، وانه‌ی هونه‌ره‌کانی نووسینی رۆژنامه‌وانی وتووه‌ته‌وه. دامه‌زرێنه‌ر و به‌ڕێوبه‌ری سایتی رۆژنامه‌وانی یە، که یه‌که‌م سایتی کوردییه تایبه‌ت به هونه‌ر و زانستی پیشه‌ی رۆژنامه‌وانی و تا ئێستا به‌رده‌وامه له کارکردن. له بواری نووسینیشدا به هاوبه‌شی دوو کتێبی له بواری ژانره‌کانی نووسینی کاری رۆژنامه‌وانی چاپ و بڵاوکردووه‌ته‌وه. له 2015شدا کتێبێکی به ناونیشانی (شه‌ڕی ده‌روونی داعش و ره‌نگدانه‌وه‌ی له میدیای کوردیدا) چاپ و بڵاوکردووه‌ته‌وه.
سازدانی: هاوڵاتى دیندار زێباری بەرپرسی لیژنەی وەڵامدانەوەی راپۆرتە نێودەوڵەتییەکان رایدەگەیەنێت، لە سێ ساڵی رابردوودا (٢٦٥٢) کەس بە تۆمەتی پەیوەندی کردنیان بە رێکخراوی داعشەوە دەستگیرکراون، لەوانە (١١٠٠) کەسیان تۆمەتەکەیان بەسەردا ساغ بووەتەوە و سزا دراون، لە ئێستاشدا ٦٧٢ کەسی دیکە لەژێر لێکۆڵینەوەدان. دیندار زێباری لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتى ئاماژە بەوەدەکات، ئەو کەسانەی بەو تۆمەتە دەستگیردەکرێن لە هەرێمی کوردستان، بەپێی یاسای ژمارە (٣)ی ساڵی ٢٠٠٦ کە بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی تۆقاندن (تیرۆر) مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت. لەبارەی گەڕانەوەی ئاوارەکانیشەوە، زێباری دەڵێت تا راددەیەک هاوکاری و هەماهەنگی لەو بوارەدا هەیە لەگەڵ عێراقدا، بەڵام پێویستە ئاستی ئەو هەماهەنگییە زیاتر بکرێت، چونکە ئاوارە و پەنابەران پێویستیان بە هاوکاری زیاتر هەیە. هاوڵاتى: لەئێستادا چەند هەزار ئاوارە لە هەرێمن و چەندیان رۆشتونەتەوە ناوچەکانیان؟ بەربەستەکانی بەردەم نەگەڕانەوەیان چین؟ دیندار زێباری: تا کۆتایی مانگی شوباتی ئەم ساڵ، لە هەرێمی کوردستان (١,٢٣٤,٨٩١) ملیۆنێک‌و دوو سەدو سی‌و چوار هەزارو هەشت سەدو نەوەدو یەک راگوێزراو و (٢٧٢,٩٠٠) پەنابەر هەبوون کە کۆی گشتییان دەکاتە (١,٥٠٧,٧٩١) ملیۆنێک‌و پێنج سەدو حەوت هەزارو حەوت سەدو نەوەدو یەک ئاوارە، ئەمانە لە (٣٨) کەمپدا جێگر کرابوون لە سەرتاسەری کوردستان. ئەگەر باس لە پەنابەران بکەین، دەبینین لە هەرێمی کوردستان (٢٤٩,٨٩٢) پەنابەری سوری و (٩,١٢٩) تورکی و (١٣,١٢٣) ئێرانی و (٧٥٦) فەلەستینی هەیە کە لە شارو شارۆچکەکانی کوردستان دابەش بوون لەو ژمارەیە تەنیا (٣٧%)یان لە کەمپەکان دەژین، لەو پەنابەرانە (٥٠%))یان لە هەولێر و (٣١%))یان دهۆک و (١٩%)یان لە سلێمانی نیشتەجێن. هۆکارەکانی نەگەڕانەوەیان زۆرە، لەوانە تائێستا ناوچەکانیان بەو شێوەیە سەقامگیر نین کە بتوانن بگەڕێنەوە سەر زێدی خۆیان، هەروەها بەشێکی زۆری ئەو ناوچانە بێ خزمەتگوزارییە. هاوڵاتى: ئاستی هاریکاری رێکخراوەکان بۆ ئاوارەکان لە چ ئاستێکدایە؟ دیندار زێباری: لە ئێستادا زیاتر لە ١٦٠ لایەن و رێکخراوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی یارمەتی حکومەتی هەرێم و عێراق دەدەن لەو بوارە. هاوڵاتى: عێراق تاچەند هاوکارتانە بۆ یارمەتیدانی ئاوارەکان و گەڕاندنەوەیان؟ دیندار زێباری: تا راددەیەک هاوکاری و هەماهەنگی لەو بوارەدا هەیە، بەڵام پێویستە ئاستی ئەو هەماهەنگییە زیاتر بکرێت، چونکە ئاوارە و پەنابەران پێویستیان بە هاوکاری زیاتر هەیە. هاوڵاتى: لە راپۆرتە نێودەوڵەتییەکاندا بەردەوام رەخنە لە رەوشی مافی مرۆڤ لە هەرێم دەگیرێت، ئێوە هۆکارەکەی بۆچی دەگەڕێننەوە؟ دیندار زێباری: پرۆسەی پاراستن و باشترکردنی رەوشی مافی مرۆڤ لە تەواوی وڵاتان، پرۆسەیەکی بەردەوامە و لە هەرێمی کوردستانیش لە رووی یاساکانەوە هەنگاوی زۆر باش هاوێژراوە و لە رووی جێبەجێکردنی یاساکانیش، حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کابینەکانی پێشووتر، بەردەوام هەوڵیداوە ئەم دامودەزگایانە بەهێزتر بکات و گرنگی بە پاراستنی مافەکانی مرۆڤ داوە. هاوڵاتى: دەوترێت لەهەندێک لە گرتوخانەکان ئەشکەنجەی زیندانیان دەدرێت هۆکاری ئەوە بۆچی دەگەڕێننەوە؟ دیندار زێباری: نەخێر ئێمە ئەم تۆمەتانە رەتدەکەینەوە، پێشتریش لە وەڵامی چەند راپۆرتێکی نێودەوڵەتی ئەمەمان خستوتە روو کە بۆ سەلماندنی ئەشکەنجەدان، پێویستە چەند هەنگاوێک بگیرێتە بەر بەم شێوەیە: پێویستە سکاڵا تۆمار بکرێت لەلایەن ئەشکەنجەدراو، پێویستە دادوەری لێکۆڵینەوەش ئاگادار بکرێتەوە، هەروەها بەڵگەی پزیشیکی تایبەتمەند هەبێت، لەم رووەوە حکومەتیش کاری جددی دەکات. هاوڵاتى: لە ئێستادا چەند کەس بەتۆمەتی بوونی پەیوەندییان بە رێکخراوی داعشەوە سزادراون؟ دیندار زێباری: لە سێ ساڵی رابردوودا (٢٦٥٢) کەس دەستگیرکراون بە تۆمەتی پەیوەندی کردنیان بە رێکخراوی تیرۆریستی داعشەوە، لەوانە (١١٠٠) کەسیان تۆمەتەکەیان بەسەردا ساغ بووەتەوە و سزا دراون و سزاکەشیان زیندانی بووە لە نێوان سێ ساڵ تا هەتاهەتایە و بەپێی قەبارەی ئەو تاوانەی ئەنجامیانداوە، هەروەها (٨٧٠) کەسیان ئازاد کراون دوای ئەوەی لێکۆڵینەوەکان دەریانخست کە بێ تاوانن و (٦٧٢) کەسیشیان لەژێر لێکۆڵینەوەدان. هاوڵاتى: چەند منداڵ بەو تۆمەتە زیندانین؟ دیندار زێباری: لەرێکەوتی ١/٧/٢٠١٧ تا ١٤/٢/٢٠١٨ لە دادگای نەوجەوانانی هەولێر، (١٩٤) کەس سزا دراوە لەوانە (٢) لەو تۆمەتبارانە ئازادکراون، لەلایەکی دیکەوە لە رێکەوتی ١/٧/٢٠١٧ تاکو ٣١/٣/٢٠١٨ لە دادگای تاوانی هەولێر/٢، (٤٠٨) کەیسی تایبەت بە ماددەی تیرۆر یەکلاکراونەتەوە. سەبارەت بە دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی سلێمانی سەرۆکایەتی دادگای نەوجەوانانی سلێمانی (٥) کەس دەستگیر کراوە، لەوانە (٢)یان بڕیاری دادگایان بۆ دەرچووە و سزا دراون و (٢) یان ئازاد کراون و یەکیان هێشتا کەیسەکە یەکلا نەبووەتەوە لە دادگا، لەلایەکی دیکەوە لە دادگای تێهەڵچوونەوەی ناوچەی دهۆک لە رێکەوتی ١/٦/٢٠١٧ تاکو ٢٨/٣/٢٠١٨ ژمارەی دەستگیر کراوانی داعش بەم شێوەیە بوو: (٢٧٦) کەس دەستگیر کراون، (١٧٣) یان سزا دراون و (١١١) ئازاد کراون و کەیسێکیش تا ئێستا لە دادگا یەکلا نەبۆتەوە. هاوڵاتى: لەرووی یاساییەوە چۆن مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت؟ دیندار زێباری: لە هەرێمی کوردستان بەپێی یاسای ژمارە (٣)ی ساڵی ٢٠٠٦ کە بە یاسای بەرەنگاربوونەوەی تۆقاندن (تیرۆر) مامەڵەیان لەگەڵدا دەکرێت، ماوەیەکیش بەپێی یاسای ژمارە (٢١)ی ساڵی ٢٠٠٣ی پەرلەمانی کوردستان و یاسای سزادانی عێراقی ژمارە (١١١)ی ساڵی ١٩٦٩ی هەموار کراو دەکرا بەرلەوەی دووبارە یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر کارا بکرێتەوە. لەگەڵ هاتنی راگوێزراوان بۆ ساترەکانی هێزی پێشمەرگە، وەک رێوشوێنێکی ئەمنی تەنیا پیاوەکان پشکنینێکی زۆر ئاساییان بۆ کراوە بە مەبەسی دڵنیابوون لە نەبوونی کەسانی تیرۆریست و خۆکوژ لە نێویاندا، دواتر دەگوازرانەوە بۆ سەنتەرەکانی پێشوازی. دوای گواستنەوەی راگوێزراوان بۆ سەنتەری پێشوازی، دووبارە پیاوەکان دەپشکێندرێن و بەهیچ شێوەیەک پشکنین بۆ ئافرەتان ئەنجام نەدەدرا، بەهۆی رەچاوکردنی دابونەریتی کۆمەڵایەتی و حورمەتی خەڵکەکە ئافرەتە راگوێزراوەکان پشکنینیان بۆ ئەنجام نادرێت، لەلایەن دام و دەزگا ئەمنییەکانەوە.
هاوڵاتی گروپی قەیرانی نێودەوڵەتی لە راپۆرتێکیدا تایبەت بە هەرێمی کوردستان، تیشک دەخاتە سەر کۆمەڵێک پرسی سیاسی لە هەرێمی کوردستان، لە دوای ریفراندۆم و هەڵبژاردنەکانی ساڵی رابردووی پەرلەمانی عێراق و هەرێمی کوردستان. دەقی راپۆرتەکەی دەستکەوتووە کە تێیدا گروپەکە شیکاری بۆ چەند پرسێکی سیاسی کردووەو باسلەوە دەکات هێڵێکی جیاکەرەوە دەرکەوتووە لە نێوان «ڕیفۆرمخواز» و «خۆسەپێنەکان»ی حزبە دەسەڵاتدارەکان. ئەو هێڵە ریفۆرمخوازەش بە نێچیرڤان بارزانی و قوباد تاڵەبانی ناودەبات. لە ٢٠١٤وە، نێچیرڤان بارزانیی سەرۆک وەزیران سەرەڕای ئەوەی بارزانیە و جێگری سەرۆکی پارتییە (کە مامیەتی) لە نزیکەوە بە هەماهەنگی لەگەڵ قوباد تاڵەبانی، کوڕی جەلال تاڵەبانیی سەرکردەی مێژوویی یەکێتی (کە جێگری سەرۆک وەزیرانە) کاریکردووە تا پێکەوە هاوسەنگییەک درووستبکەن، دژ بە لایەنە خۆسەپێنەکانی نێو هەردوو لە (یەکێتی و پارتی)، بە لایەنەکانی نێو خێزانی بارزانیشەوە. ڕیفراندۆمەکەی سەربەخۆیی ڕوونتر سنووری نێوان دوو لایەنی دیاریکرد: لایەنێکی ”ڕیفۆرمخواز» کە پەیوەندییەکانیان حیزب و خێزانی تێپەڕاندووە، لایەنێکی «خۆسەپێن» کە خۆیان لەنێو سیاسەتی حیزبی و خێزانیدا قایمکردووە. زۆرێک لە ڕیفۆرمخوازەکان دژی دەنگدانبوون بۆ سەربەخۆیی (گەرچی دواتریش دەنگی خۆیان بە بەڵێ دابێت بۆ سەربەخۆیی) نەک لەبەر ئەوەی ئەوکات یان ئێستا دژی سەربەخۆیی کوردستانبن، بەڵام لەبەر ئەوەی پێیانوابوو سەپاندنی لەم کاتەدام، هەڵەیەکی گەورەیە کە مەسعود بارزانی، بە پشتبەستنێکی زۆر بە ڕاوێژکارە بیانیەکان و کادرە دێرینە خۆسەپێنەکانی نێو پارتی، ئەنجامی دەدات. بە پێچەوانەوە، لایەنە خۆسەپێنەکان پڕ بەدڵ لایەنگری بڕیاری ڕیفراندۆمیانکرد. لەکاتێکدا لەو لاوە سەرکردایەتی یەکێتیش، دابەشببوون لە نێوان پاڵەوانانی ڕیفراندۆم و ڕەخنەگراندا. ئەگەر لایەنە ڕیفۆرمخوازەکان توانیبێتیشیان هەرێمەکە لە قەیرانی دوای ڕیفراندۆم ڕزگاربکەن، سیاسەتی بنەماڵەیی سەریهەڵداوەتەوەو بووە بە لەنگەرێکی هەمیشەیی بۆ بەردەوامبوون. پارتی دووبارە هەستایەوە بە یەقینی ئەوەی کە شیرازەی بڕیاردانی بنەماڵەیی یەکێتی نێو ڕیزەکانی حیزبەکەیان دەپارێزێت و قەرەبووی ناسەقامگیریی دامودەزگاکانی حوکمداری دەکاتەوە، بەڵام هەر ئەم بیرکردنەوەیە بووە هۆی لاوازکردنی حیزبەکە. لە نێو پارتی دا، سیاسەتی بنەماڵەیی کار بۆ ڕاگرتن و دروستکردنی هاوسەنگی دەکات لە ملمانێی سیاسیی نێوان مەسرور و نێچیرڤان بارزانیدا کە هەردوو کاندیدی جێگرەوەی مەسعود بارزانین. سەرەڕای دەستلەکارکێشانەوە لە سەرۆکایەتی، مەسعود بارزانی بەهێزتر دەرکەوتەوە و لە ئێستاشدا وەک سەرۆکی پارتی و کەسایەتیەکی گرنگی ڕیکەوتنە سیاسیەکانی ناوخۆ و دەرەوەی پارتی کاردەکات. وەک بەرپرسێکی حکومەتی هەرێمی سەر بە پارتی دەڵێت «هەمووان پێیان وابوو بارزانێ لاوازدەبێت دوای ڕیفراندۆم. بەڵام بە پێچەوانەوە ئەو بە بەهێزتر دەرکەوتەوە. هەموو کەسایەتیەکانی کوردستان پۆل پۆل دێن بۆ کۆشکی سەرۆکایەتی، هەرچەندە ئەو چیدی سەرۆک نەماوە.» ئەندامێکی پارتی وتی لە راپۆرتەکەدا هاتووە «کۆسرەت ڕەسووڵ، جێگری سکرتێری یەکێتی، کردەوەکانی هاوشێوەن. یەکێک لە کوڕەکانی، دەرباز، کردووەتە وەزیری ئاوەدانکردنەوە لە حکومەتدا و کوڕێکی تری لە سەرکردایەتی یەکێتی دایە». «بڕیاردان لە نێو پارتیدا لە لایەن بازنەیەکی بچوکی ئەندامی خاوەن ئەزموونی حیزبەکەوەیە، کە شەرت نیە ئەندامی هەمان خێزانبن، ئەمانەش پێکدێن لە سەرکردە دێرینەکان: مەسعود بارزانی، فازڵ میرانی و نەوزاد عەلی. بەڵام ئەوە پەیوەندییە بنەماڵەییەکانە کە ڕێگا بە مەسعود بارزانی دەدات، پێکهاتەکانی نێو پارتی ڕابگرێت و ململانێ ناوخۆییەکان چارەسەربکات.» یەکێتی، کە لە ساڵی ١٩٧٥دا و لە بەرهەڵستیی سیاسەتی بنەماڵەیی و خێڵگەرایی پارتی لەو حیزبە جودابووەوە، لە ئێستادا هاتووەتە سەر ئەوەی لەسەر هەمان پرینسیپ کاردەکات. لە کاتی نەخۆشکەوتنی جەلال تاڵەبانیەوە (یەکێک لە دامەزرێنەرانی حیزبەکە) لە ساڵی ٢٠١٣دا، حیزبەکە دەناڵێنێت بەدەست ململانێی نێوان میراتگرەکانی تاڵەبانی و سەرکردەکانی نێو حیزبەکە کە بەرهەڵستن و ئامادەنین بچنە ژێر ڕکێفی بنەماڵەی تاڵەبانییەوە. ئەندامێکی یەکێتی دەڵێت «ئەوانەی ٤٠ ساڵ دەبێت ئەندامی مەکتەبی سیاسیی یەکێتین، زەحمەتە بەلایانەوە قبوڵی بکەن کە تازە لەدایکبووەکانی بنەماڵەی تاڵەبانی، دەستبگرن بەسەر حیزبەکەدا.» مەبەست لە «تازە لەدایکبووەکان» نەوەی نوێی تاڵەبانییەکانە کە لە ئێستادا لە چلەکانی تەمەنیانان و هەردوو کوڕی جەلال تاڵەبانی قوباد تاڵەبانی (جێگری سەرۆک وەزیران) و پاڤڵ تاڵەبانی (کە هەندێک پێشبینی دەکەن ببێتە سکرتێری گشتیی نوێی یەکێتی)، و برازاکانی تاڵەبانی لاهور (بەڕێوەبەری ئاژانسی هەواڵگریی یەکێتی، دەستگای زانیاری) لە خۆدەگرن. ئەندامێکی دێرینی یەکێتی وتی «ئێمە سێ دەیەیە چاوەڕوانین تا بەسەر پەیژەی پێگەی حیزبیدا سەبکەوین. ئێستا نۆرەی ئێمەیە!» بە هۆی ئەم دابەشبوونانەوە، ناکۆکی توند کەوتۆتە نیوان تاڵەبانییەکان و خێزانە بەهێزەکانی تر لە لایەک و لە نێو تاڵەبانیەکانیشدا لە لایەکی تر. لە کاردانەوەکانی هەڵبژاردنی ئەیلولی ٢٠١٨ی هەرێمدا، پارتی کاری کرد لەسەر زیادکردنی هەژموونی خۆی بەسەر یەکێتی دا بە نەوتکردن بە ئاگری ململانێی نێوان هەردوو خێزانی تاڵەبانی و خێزانی کۆسرەت ڕەسوڵ عەلی، سەرکردەیەکی تری مێژوویی یەکێتی. هەوڵەکەی پارتی لە دژی خۆیان هەڵگەڕایەوە کاتێک تاڵەبانیەکان توانییان لە ڕێگای ڕێکەوتنێکی نێو بنەماڵەی خۆیانەوە، بەرهەم ساڵح (کە یەکێتی جێهێشتبوو و پێشتر نزیکبوو لە کۆسرەت ڕەسوڵەوە) بهێننەوە نێو ڕیزەکانیان و بە سەرکەوتوویی بیپاڵێون وەک کاندیدی کوردەکان بۆ سەرۆکایەتی کۆماری عێراق، بەمەش یەکێتی نێو یەکێتییان پاراست. هەتا گۆڕانیش، کە بزوتنەوەیەکی جودابووەوەیە لە یەکێتی لە دژی پێکهاتەی وەلائی بنەماڵەیی نێو هەردوو یەکێتی و پارتی، لە ئێستادا هەمان مشت و مڕ لە نێو ڕیزەکانی بەڕێوەدەچێت. بەپێی پەیڕەوپرۆگرام، یەکێتی دەبێت هەموو چوار ساڵ جارێک کۆنگرە ببەستێت، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٠وە کۆنگرە نەبەستراوە. تاڵەبانیەکان لە ململانێی زاڵبوونی دەسەڵاتدان لەگەڵ خێزانی کۆسرەت ڕەسوڵ کە جێگری سکرتێری گشتی یەکێتییە، لە دوای مردنی جەلال تاڵەبانیەوە. خێزانی تاڵەبانی لەئێستادا دابەشبووە بەسەر دوو بەرەدا، بەرەیەک نزیک لە هێرۆ ئیبراهیمی هاوسەری جەلال تاڵەبانیی کۆچکردوو و پاڤڵی کوڕیان، بەرەیەکی تریش نزیک لە لاهور تاڵەبانیەوە. لە دوای کۆچی دوایی تاڵەبانییەوە لە ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧وە ئەنجومەنی سەرکردایەتی حیزبەکە تا ئێستا سکرتێرێکی گشتیی نوێیان هەڵنەبژاردووە. کەسێکی لایەنگری پارتی دەڵێت «کۆسرەت ڕەسوڵ هیوای پارتیە لە ناو یەکێتیدا و هەر بۆیە مەترسییەکە لەسەر هەژموونی تاڵەبانیەکان بەسەر حیزبەکەدا. دوای ئەنجامە دڵخۆشکەرەکانی هەڵبژاردنەکانی ئەیلول، چاوەڕوانی ئەوە لە پارتی دەکەم کە هانی ویستی کۆسرەت ڕەسوڵ بدات لە ململانێدا لە دژی هەژموونی تاڵەبانیەکان لە ناو یەکێتیدا، بەم شێوەیەش پەیوەندییەکانی پارتی لەگەڵ ئەو بەرەیەی یەکێتی دا باشترببێت و پۆستی سیادییان پێ ببەخشێت لە کابینە نوێکەی حکومەتدا.» ئەگەر لەتیف ڕەشید، خێزانی شاناز ئیبراهیمی خوشکی هێرۆ ئیبراهیم، کاندیدبکرایە لە لایەن بەرەی تاڵەبانیەوە بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق، ئەوا هاوسەنگی حیزبیی نێو یەکێتی بە لای تاڵەبانیەکاندا دادەشکا و دژایەتییەک دەبوو بۆ کۆسرەت ڕەسوڵ و دەبووە هۆی نزیکتر بوونەوەی ئەو لە پارتی. کاندیدکردنی بەرهەم ساڵح بۆ سەرۆکایەتی کۆماری عێراق (دوای جێهێشتنی یەکێتی و دروستکردنی حیزبێکی خۆی لە ٢٠١٧دا) بووە هۆی پاراستنی یەکێتی نێو ڕیزەکانی حیزبەکە لە دژی ململانێ خێزانیەکان و ویستەکانی پارتی. بە وتەی کادرێکی یەکێتی، هاوپەیمانیەتی نێوان کادرە گەنجەکانی حیزبەکە، دەکرێت ببێتە پردی پەیوەندی نێوان دابەشبوونە خێزانیەکان و یەکێتی نێو یەکێتی بگێڕێتەوە «ئێمە دەبێت یەکێتی نێو حیزبەکە لە نێو کادرە گەنجەکاندا بنیاتبنێینەوە، لە نێو نەوەی نوێی تاڵەبانیەکان (پاڤڵ و قوباد و لاهور) و کوڕەکانی کۆسرەت ڕەسوڵدا. گەڕانەوەی بەرهەم ساڵح بۆ نێو حیزب، دەکرێت ببێتە پردێک لە نێوان خێزانی تاڵەبانی و کۆسرەتدا و ڕێگربێت لە گەمەی پارتی بۆ دابەشکردن و پەرتکردنی ئێمە.» لەبەشێکی تری راپۆرتەکەی گروپی قەیرانی نێودەوڵەتیدا، باس لەوە دەکات کە کوڕانی نەوشیروان مستەفا ئەمین دامەزرێنەری بزوتنەوەی گۆڕان، دارایی بزوتنەوەکەیان گرتوۆتە دەست، دوای ئەوەی باوکیان لە ئایاری ٢٠١٧دا کۆچی دوایی کرد. لایەنگرێکی پێشووی گۆڕان وتی «گۆڕان پەرت پەرتبووە. دوو بەرە هەیە: بەرەیەک کە لایەنگریی کوڕەکانی نەوشیروان دەکات کە ببنە سەرکردەکانی حیزب و بەرپرسیاری سەرچاوەکانی داهاتبن (وەک میدیا و سوپەرمارکێتەکان)، بە پێچەوانەوە بەرەی بەرانبەر بە توندی دژایەتی ئەمە دەکات و بە دژی گوفتاری بنچینەیی و بەردەوامی حیزبەکە دەیبینێت.» لە هەڵبژاردنەکانی ئەیلولی ٢٠١٣ی هەرێمدا گۆڕان پلەی دووەمی بەدەستهێنا و بووە خاوەنی ٢٤%ی دەنگەکان لە کاتێکدا یەکێتی ١٧%ی دەنگەکانی بەدەستهێنا. هەرچەندە چەند پۆستێکی سیادی گرتە دەست لە حکومەتی نوێدا (بە تایبەت وەزیری دارایی و کاروباری پێشمەرگە) شکستی هێنا لە سەپاندنی کۆنتڕۆڵکردنێکی کارای دامودەستگاکاندا کە پڕبوون لە ستافی بەڕێوەبردن و ئەمنی کە ئەمەکداربوون بۆ یەکێتی و پارتی. کارکردنی پەرلەمان لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٥وە وەستێندراوە دوابەدوای دەستلەکارکێشانەوەی وەزیرەکانی گۆڕان (وەزیرەکانی کاروباری پێشمەرگە، بازرگانی و پیشەسازی، دارایی، و ئەوقاف). لە ئەیلولی ٢٠١٦دا حیزبی کۆمەڵی ئیسلامی دوو وەزیرەکەی لە حکومەت کێشایەوە لە حکومەت (وەزیرەکانی کشتوکاڵ و ژینگە، بە دوای یەکدا) لە بەشێکی تری راپۆرتەکەدا لەباسی پەیوەندییەکانی پارتی و یەکێتیدا هاتووە «پارتی ویستی دووبارە هێنانە ناوەوەی یەکێتی هەیە بۆ پێکهێنانی کابینەی حکومەتی نوێی هەرێم. لە دیدگای ستراتیجیی پارتیەوە، ئەم هەنگاوە پێدەچێت بەجێبێت: یەکێتی، بە هێزی سەربازی و دامودەستگا حوکمدارییەکانی خۆیەوە، بە ئاسانی وەلانانرێت». هەروەها دەشڵێت «بەڵام لە هەمان کاتدا، لە ڕووی سیاسییەوە هێندە بەهێزنییە کە بتوانێت ململانێی باڵادەستی لەگەڵ پارتی دا بکات». لە ٤ی ئازاردا و دوای شەش مانگ دانوستان لەسەر پێکهێنانی حکومەت، پارتی و یەکێتی ڕێکەوتنێکیان هێنایە بەرهەم کە ڕەنگە ناکۆکییان لەسەر پۆستەکانی کابینە نوێکە بڕەوێنێتەوە. بەڵام لە هەمانکاتدا، ڕێکەوتنێکی ستراتیجیی نوێ لەخۆناگرێت کە هەردوو حیزب ببەستێتەوە بە دیدگایەکی هاوبەشەوە لەسەر حوکمداریی هەرێم و پەیوەندییە دەرەکییەکان. بەمشێوەیە، ڕیکەوتنەکە لەوەدەچێت ئەنجامی توانای پارتی بێت لە بەکارهێنانی پێگەی ستراتیجیی بەهێزتری بەسەر یەکێتی دا، دوابەدوای هەڵبژاردنەکانی ئەیلولی ٢٠١٨دا وەک کارتێکی فشار و سوودێکی زۆری نەبێت بۆ بنیاتنانەوەی یەکێتیی نێوماڵی کوردی و بەهێزکردنی پەیوەندیی کوردەکان لەگەڵ بەغداد. کادرێکی دێرینی پارتی وتی «یەکێتی ناتوانن لە ژوورێکیشدا پێکەوە کۆببنەوە. هەرکاتێک ئێمە (پارتی) بمانەوێت کۆبوونەوەیەک ڕێکبخەین لەگەڵیاندا دەبێت لە هەر بەرەیەی نێو یەکێتی نوێنەرێک بانگهێشت بکەین. تەنها کارەکتەرێکی بەهێزی وەک مەسرور، دەتوانێت هەرێمەکە لەم قەیرانە ڕزگاربکات» کادرێکی یەکێتیش بەپێچەوانەوە وتی «تاڵەبانی کوردستانی دایە دەست بارزانییەکان. مەسعود بارزانی دەیتوانی ببێتە سەرکردەی هەموو کوردان، بەڵام ئەو تەنها کاری بۆ بەرژەوەندی حیزبەکەی خۆیکرد. ئەو شکستی هێنا، ئێستاش دووبارە لە شکستهێناندایە بە پێدانی دەسەڵات بە کوڕەکەی (مەسرور) کە خاوەن هەمان ڕوانگەیە و حیزبی لە ناوەندی دیدگایدایدا داناوە.» دوای هەڵبژاردنەکان، پارتی پێشنیاری هاوپەیمانیەتی پێشکەش بە حیزبە بچوکەکانی تری سلێمانیش کرد وەک گۆڕان و کۆمەڵی ئیسلامی، تا دڵنیا بێت کە لە کاتێکدا یەکێتیشی هەیە وەک هاوپەیمان، ئەو حیزبانەی تریش لە ڕووی سیاسیەوە لاوازبن. جیاواز لەوان، یەکێتی داوای کۆکردنەوەی حیزبە بچوکەکانی سلێمانی دەکات لە ژێر چەتری یەکێتیدا و دەیەوێت بێنەوە نێو یەکێتی. چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنی جەزیرەدا، پاڤڵ تاڵەبانی ڕایگەیاند «گۆڕان بەشێکە لە یەکێتی و دەبێت بگەڕێتەوە نێو یەکێتی.» ئەندامێکی یەکێتی وتی « گەمەی پارتی بۆ دابەشکردن و پەرتکردنی لایەنەکان لە سلێمانی لە دژی خۆیان هەڵگەڕایەوە. ئەوان سەرەتا ویستیان (یەکێتی) پەرتپەرتبکەن و لە ئێستادا دەیانەوێت هێزبدەنە گۆڕان تا جێگرەوەیەی ئێمە بێت. بەڵام ئەوە وەک ئەوە وایە باوەڕ بەوە بکەیت کە حیزبی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان (یەکێک لە حیزبە ئیسلامیەکان) دەتوانێت جێگای پارتی بگرێتەوە، وەک حیزبی باڵادەست لە هەولێر و دهۆک. زۆر بە سادەیی، ئەوە مەحاڵە. ململانێی یەکێتی و پارتی لەسەر پێکهێنانی حکومەت بەردەوامە و پارتی کاتی دەنگدان لەسەر سەرۆکی پەرلەمان پێشدەخات تا فشار لەسەر یەکێتی دروستبکات تا ڕازیبێت بە پێکهێنانی حکومەت بەپێی مەرجەکانی پارتی. لە ١٨ی شوباتدا پارتی زۆرینەی پەرلەمانی کۆکردەوە تا ڤالا فەریدی سەر بە پارتی بۆ پۆستی سەرۆکی پەرلەمان دیاری بکات، پۆستێک کە یەکێتی ئاواتەخوازبوو بدرێت بە یەکێک لە کاندیدەکانی خۆی، ئەمە وایکرد یەکێتی بایکۆتی دانیشتنەکە بکات. ئەندام پەرلەمانەکانی پارتی بڕیاریاندا کە ڤالا فەرید بە شێوەیەکی «کاتی» سەرۆکی پەرلەمانبێت هەتا یەکێتی ڕازیدەبێت بە پێکهێنانی حکومەت. حیزبەکان ناوەڕۆکی ڕێکەوتنەکەیان ئاشکرانەکردووە، بەڵام بە وتەی بەرپرسێکی یەکێتی کە لە نزیکەوە چاودێری دانوستانەکانی کردووە، بەرەی کۆسرەت ڕەسوڵی یەکێتی لە کابینەی داهاتوودا پۆستی گرنگیان پێدەدرێت. بۆ هاوسەنگکردنەوەی پێگەی پارتی، لایەنە خۆسەپێنەکانی نێو یەکێتی، لە ئێستاوە پشت بە پەیوەندییە بەهێزبوەوەکەی حیزبەکەیان لە بەغداد دەبەستن – لە ڕێی بەدەستهێنانی ئەم دواییانەی پۆستی سەرۆک کۆماری بۆ بەرهەم ساڵح – کە لە ئێستادا گرنگیی زیادیکردوە بەهۆی پێویستیی هەرێم بە دەستپێکردنەوەی دانوستان لەگەڵ حکومەتی ناوەندا. لە بەرانبەردا، پارتی کە ئامادەنیە پشت بە یەکێتی ببەستێت، لە مامەڵەکردن لەگەڵ بەغدادا، هەوڵدەدات تاکلایەنانە ڕێکەوتن لەگەڵ هێزە سیاسییە شیعە بەهێزەکاندا بکات لەسەر کێشە هەڵپەسێراوەکان کە حکومەتی هەرێم پێویستیەتی بۆ مانەوەی. بە کورتی، حیزبە کوردییەکانی عێراق سیاسەتی ساڵانی جاران پەیڕەو دەکەن: پەنادەبەنەوە بەر دروستکردنی هاوپەیمانی تەکتیکی لەگەڵ بەغدادا تا لە ململانێ ناوخۆییەکانیاندا پێشبکەون، بەغدادیش سەرەڕای پەرتپەرتبوونی، بەم شێوەیە کوردەکان بە پەرتەوازەیی دەهێڵێتەوە. هەنگاوەکانی دوای هەڵبژاردن، نیشاندەری ئەوەن کە یەکێتی و پارتی هەوڵی ڕێکخراو دەدەن بۆ قۆرغکردنی پەرلەمانی هەرێم و ئەنجومەنە سەربەخۆکان تا ڕۆڵە چاودێری کارەکانیان نەهێڵن و بیانکەنە چەند دامودەستگایەک بۆ بە فەرمیکردنی بڕیاری سەرکردەکانی حیزبەکانیان. ئۆپۆزسیۆنێکی سیاسیی ڕەنگە لە هەرێمەکە بەردەوامبێت، بەڵام دوورە لەو ئاستەی بتوانێت چاودێرێکی کارای دەسەڵاتی حکومەت بێت و بەشێوەیەکی گشتی کاری ساردکردنەوەی توڕەیی شەقام و چینی سیاسی دەبێت. شێوەیەکی دەرکەوتنی ئەم مۆدێلە نوێیە هەڵبژاردنی کاندیدی گەنجە بۆ پەرلەمان کە سەرەڕای گەنجێتیان هەر درێژکراوەی تۆڕی ئەمەکداری حیزبی و بنەماڵەیین، هەر لەبەر ئەمەیە کە ناتوانن یاخود نایانەوێت چاودێربن بەسەر ئەو لایەنانەوە کە هەڵیانبژاردوون وەک کاندید. هەندێک خەڵک لە هەولێر دەستیانکردووە بە بەکارهێنانی دەستەواژەی «پەرلەمانی کارتۆنی» بۆ وەسفکردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی کوردستان. گەر ئەم ڕێچکەیە بەردەوامبێت، هەڵبژاردن رەنگە چیدی مەیدانیکی ڕاستەقینە نەمێنێت بۆ بەشداری و نوێبوونەوەی سیاسی. ئەنجامەکانی هەڵبژاردن ڕەنگە چیدی بکەوێتە سەر توانای حیزبەکان لە سەرکوتکردن و بەلاڕێدابردنی دەنگدەرانیان و ناوەندگیریی کێشە ناوخۆییەکان و دەستوەردان لە کۆمسیۆن و لایەنەکانی بەرنامەڕێژیی هەڵبژاردنەکان کە لە بنچینەدا دەبێت سەربەخۆبن. لایەنە خۆسەپێنەکانی ناو پارتی بە متمانە بەخۆبوونەوە پێیان وایە کە دوای ئەنجامە باشەکانیان لە هەڵبژاردنی هەرێمدا، دەتوانن پشت بە ڕۆڵی سەرەکییان لە کابینەی نوێ و باڵادەستییان لە پەرلەمان ببەستن بۆ نەخشاندنی بناغەی دامودەستگایی هەرێمەکە بە ویست و مەرجەکانی خۆیان. لەبەشێکی تری راپۆرتەدا باسی نەوەی نوێ دەکات، وەکو هێزێکی نوێ کە بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی کرد لە ٣٠ی ئەیلولی ساڵی رابردوو، دوای ئەوەی هەشت کورسی بەدەستهێنا، بەرەی ئۆپۆزسیۆنی هەڵبژاردوەو ئەوەش بە ئۆپۆزسیۆنێکی نا کاریگەر ناودەبات. دیپلۆماتکارێکی ڕۆژئاوایی لە هەولێر وتی «شاسوار عەبدولواحید (سەرۆکی بزووتنەوەی نەوەی نوێ) باشترین ئۆپۆزسیۆنە کە پارتی ئاواتی پێوە بخوازێت. ئەو بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکات و دەنگ لەو لایەنانە دەبات کە بەرد دەگرنە ئۆتۆمبێلی سەرکردەکانی پارتی.»
هاوڵاتى هەوڵەکانی وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی بەرگری عێراق لەبارەی هەماهەنگی سەربازیی لەناوچە جێناکۆکەکان، هێشتا نەگەیشتووه بە ڕێککەوتن و تەنها لەسەر نەخشە، شوێنەکانی هەماهەنگییان دیاریکردووە. ماوەی چەند مانگێکە، لەبارەی دروستکردنەوەی هەماهەنگی لەنێوانیاندا، لەناوچە جێناکۆکەکان و روبەڕووبونەوەی پاشماوەکانی داعش، هەردوو وەزارەتەکە دەستیان بە کۆبوونەوە و گفتوگۆ کردووە،. رۆژی چواری شوباتی ئەمساڵ، هەردوو وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی بەرگریی عێراق، لەکۆبوونەوەیەکدا پێنج لیژنەی هاوبەشیان، بۆ تاوتوێکردنی پرسی هەماهەنگی نێوان هەردوولا لە ناوچە جێناکۆکەکان، دروستکرد،. پێکهێنانی ئەو لیژنانە دوای زیاتر لە ساڵێک هات، لە پچڕانی پەیوەندییەکانی نێوان پێشمەرگە و سوپام بەهۆی رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ەوە، کاتێک سوپای عێراق بەرەو ناوچە جێناکۆکەکان هێرشی کرد و تەواوی ئەو ناوچانەی کۆنتڕۆڵکرد کە ماوەی چەند ساڵێک بوو لەژێر کۆنتڕۆڵی پێشمەرگەدا بوو. رۆژی ١٥ی ئەم مانگە، لیژنەی باڵای وەزارەتی پێشمەرگە بە سەرۆکایەتی فەریق جەمال محەمەد سەرۆکی هەیئەی ئەرکان لەگەڵ وەفدێکی وەزارەتی بەرگری عێراق کە پێکهاتبوو لە هەریەک لە لیوا گوهدار بەڕێوەبەری گشتی هەواڵگری و ئاسایش و لیوا هاشم بەڕێوەبەری هەواڵگری وێنەیی و نەخشەکان و لیوا زییا بەرپرسی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش و عەمید خەسرۆ بەڕێوەبەری هەواڵگری عێراق لە هەولێر کۆبوونەوە. لەکۆبوونەوەکەدا ئاکامی لیژنە مەیدانییەکان بۆ روپێوکردنی هێزەکانی پێشمەرگە و هێزەکانی عێراقی لەسەر نەخشە خرایە ڕوو. تێدا بە وردی خاڵەکانی تایبەت بە هێزی پێشمەرگە و هێزەکانی عێراقی دیاریکراوە. ئەو لیژنە مەیدانیانە کە لە پێنج لیژنە پێکهاتوون، لەچوارچێوەی کارەکانیاندا سەردانی میحوەرەکانی ناوچە جێناکۆکەکانیان کردووە، وەکو میحوەرەکانی کەرکوک، خانەقین، موسڵ و خاڵەکانی پێشمەرگە و سوپایان لەو ناوچانە لەسەر نەخشە دیاریکردووە. جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە بە هاوڵاتى راگەیاند، لیژنەکان رووپێویکردنی هێڵی دابەشبوونی هێزەکانی پێشمەرگە و سوپای عێراق لەناوچەکانی خانەقینەوە تا رەبیعە لەسەر نەخشە دیاریکردووە و ئیشەکانی خۆیان تەواوکردووە. وتیشی «لیژنەکە لەسەر نەخشە هێڵی دابەشبوونی هێزەکانی پێشمەرگە و سوپای عێراقیان بۆ شیکردوینەتەوە لەبارەی چۆنیەتی هەماهەنگی و ئێمەیان لە وردەکارییەکان ئاگادارکردووەتەوە». جەبار یاوەر باسی لەوەشکرد، چاوەڕوانی کۆبوونەوەی لیژنەی باڵای وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی بەرگری عێراق دەکەن، بۆ ئەوەی لەسەر رۆشنایی ئەو نەخشەیە کە چۆنیەتی دابەشبوونی هێزەکان و بۆشایی ئەمنییەکان و جموجۆڵەکانی داعشی دیاریکردووە، باسی شوێنی بنکەکانی هێزی هاوبەش و هەماهەنگی و ئۆپراسیۆنی هاوبەش بکەین. تاوتوێکردنی پرسی هەماهەنگی لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی بەرگری عێراق، هاوکاتن لەگەڵ جموجۆڵی شانە نوستووەکانی داعش لەسنوری ناوچە جێناکۆکەکان. ئەو ناوچانەی داعش جموجۆڵی تێدا هەیە، پێشتر بە هاوبەشی لەلایەن پێشمەرگە و سوپاوە دەپارێزرا، بەڵام لەدوای رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر و کشانەوەی پێشمەرگەوە، هەماهەنگییەکە کۆتایی هات و بۆشایی ئەمنی لەو ناوچانە دروستبوو. بەرپرسانی وەزارەتی پێشمەرگە و بەرگری عێراق، تائێستا چەند جارێک جەختیان کردووەتەوە کە داعش سودی لە بۆشایی ئەمنی لەو ناوچانە وەرگرتووە، بۆ دووبارە دەرکەوتنەوەی، بۆ ئەوەش بەپێویستیان زانیوە جارێکی تر هەماهەنگی لەنێوانیان دروستبکەنەوە. تا ئێستا بەرپرسانی عێراق، هەڵوێستێکی رونیان رانەگەیاندووە لەبارەی شێوازی هەماهەنگی سەربازی لەگەڵ پێشمەرگە، بەڵام چەند جارێک جەختیان لە هەماهەنگیکردن کردووەتەوە بۆ رێگری لەسەرهەڵدانەوەی داعش بەتایبەتی لەناوچە جێناکۆکەکان. لیوا قارەمان کەمال، جێگری سەرۆک ئەرکانی وەزارەتی پێشمەرگە بە هاوڵاتىراگەیاند، ئەو نەخشانەی ئامادەکراون لەبارەی شوێنی هێزەکانی پێشمەرگە و سوپا لەناوچەکانی کەرکوک و دیالە و خانەقین و موسڵ، رادەستی وەزارەتی پێشمەرگە کراوە، بۆ ئەوەی تاوتوێیان بکات و بزانین پێشنیاری داهاتوو چی دەبێت بۆ شێوازی هەماهەنگییەکە. وتیشی «هێشتا کۆبوونەوەی سێیەم نەکراوە لەو بارەیەوە، لیژنەکان نەگەیشتونەتە ئەو خاڵەی کە باس لەوەبکەین شێوازی هەماهەنگییەکە چۆن بێت، لە کۆبوونەوەی سێیەمدا ئەگەر بکرێت، وەزارەتی پێشمەرگە بۆچوونی خۆی لەسەر روپێوییەکە دەخاتەڕوو، باس لە چۆنیەتی هەماهەنگییەکە دەکرێت». لەدوای روخانی رژێمی سەدام حوسەینەوە لەئازاری ٢٠٠٣ پەیوەندییەکانی نێوان پێشمەرگە و سوپای عێراق چەندین جار گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە و لەچەند پرسێکدا هەماهەنگ بوون و هەندێک جار پەیوەندییەکانیان بەتەواوی پچڕاوە. لەحوزەیرانی ٢٠١٤دا و دوای شکستی سوپای عێراق بەرانبەر هێرشەکانی داعش و پاشەکشەی سوپا لە موسڵ و کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانی دیکە، هێزەکانی پێشمەرگە تەواوی ناوچە جێناکۆکەکانیان کۆنتڕۆڵکرد و رێگرییان کرد داعش، دەستبەسەر ئەو ناوچانەدا بگرێت. بەدرێژایی شەڕی دژی داعش و کۆنتڕۆڵکردنەوەی ناوچەکان کە تا کۆنترۆڵکردنی موسڵ لە ساڵی ٢٠١٧، پێشمەرگە و سوپا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، ژووری ئۆپەراسیۆنی هاوبەشیان هەبوو، پێکەوە شانبەشانی یەکتر لەدژی داعش دەجەنگان. بەڵام دوای کۆنتڕۆڵکردنەوەی موسڵ بارودۆخەکە گۆڕا و پەیوەندییەکانی پێشمەرگە و سوپا لە هەماهەنگیەوە بۆ هۆشداری و هەڕەشە گۆڕا، کاتێک هەرێمی کوردستان ریفراندۆمی ئەنجامدا و بەغداش هەڕەشەی لەشکرکێشی کرد بۆ ناوچە جێناکۆکەکان، تا لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٧دا دەستی بەسەر تەواوی ئەو ناوچانەدا گرت، بەوەش پەیوەندییەکانیان بەتەواوی پچڕا. تا ئێستا یەکلانەبووەتەوە کە هەماهەنگی نوێی پێشمەرگە و سوپای عێراق هاوشێوەی پێشوو دەبێت، یاخود بەشێوازێکی نوێ دەبێت و هەردووی لەسەری رێکدەکەون. لیوا قارەمان کەمال وتی «ئێمە هیچ لارییەکمان نییە لەسەر دروستکردنی هەماهەنگی لەگەڵ هێزی عێراقییەکان، بەڵام هەماهەنگییەکە بە چ جۆرێک بێت دیار نییە، ئایا هەماهەنگییەک بێت وەکو پێشتر کە هەبووە، یان شێوازێکی دیکە بێت کە ئایا پێی رازی دەبین یان نا». جەختیشیکردەوە، تا نەزانن وەزارەتی بەرگری عێراق چ جۆرە هەماهەنگییەکی دەوێت، ناتوانن هیچ قسەیەک لەو بارەیەوە بکەن «هیچ کێشەیەک لەلای ئێمەوە نییە، ئەگەر هەبێت لەلای هێزە عێراقییەکانە». وتیشی «تائێستا لامان روون نییە ئەوان چ جۆرە هەماهەنگییەکیان دەوێت، ئایا وەکو جاران دەبێت، کە من پێموانییە بەوشێوەیە بێت، ئایا شێوازێکی نوێیە، کە شێوازەکە چۆن دەبێت، ئایا ئێمە بەوە رازی دەبین یان نا، لەبەرئەوە ناتوانم پێشبینی هیچ شتێک بکەین بۆ شێوازی هەماهەنگییەکە». بە وتەی بەشێک لەبەرپرسانی پێشمەرگە، پرسی هەماهەنگی ئەمجارە هاوپەیمانانیش تێیدا بەشدارن و فشاریان کردووە لەو رووەوە، پێدەچێت میکانیزمەکە بەجۆرێک بێت کە پێشمەرگە و سوپا سنوری ناوچە جێناکۆکەکان بپارێزن و دۆسیەی ئەمنی ناو شارەکان لەلایەن پۆلیسی ناوچەییەوە سەرپەرشتی بکرێت. هەوڵەکانی هەردوو وەزارەتی پێشمەرگە و بەرگری عێراق بۆ پرسی هەماهەنگی لە بواری سەربازیدا، هاوکاتە لەگەڵ هەوڵەکانی هەولێر و بەغدا بۆ چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوانیان. نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم سەرەتای مانگی شوباتی ئەمساڵ بە پێویستی زانیبوو، ستراتیژێکی تازەی هاوبەش بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، لەلایەن هاوپەیمانیی دژی داعشەوە بە بەشداریی پێشمەرگە و هێزەکانی دیکەی عێراقی دابنرێت، هەروەها ئامادەیی هێزی پێشمەرگەی کوردستانی بۆ هەرچەشنە هاوکارییەک لەگەڵ هێزەکانی عێراق و هاوپەیمانانی نێودەوڵەتی دەربڕی بوو.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم سه‌لام عه‌بدوڵا ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى پارتى دیموکراتى کوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت، نێچیرڤان بارزانی، جێگرى سه‌رۆکى پارتى روونکردنه‌وه‌ى له‌سه‌ر دواکه‌وتنى پێکهێنانى حکومه‌ت داوه، بۆیە «ده‌بوو یه‌کێتى و گۆڕانیش روونکردنه‌وه بده‌ن». سه‌لام عه‌بدوڵا له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتى، له‌باره‌ى پرسی به‌شداریپێنه‌کردنى کۆمه‌ڵى ئیسلامى له کابینه‌ى نوێی حکومه‌تدا ئاماژه به‌وه‌ده‌دات، به‌شداری پێنه‌کردنى کۆمه‌ڵ له‌کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تدا، ده‌که‌وێته ئه‌ستۆى خۆیان. هه‌روه‌ها ده‌ڵێت «له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دام ده‌موچاوى نوێى پارتى له‌ناو حکومه‌تدا بێت، به‌ڵام بۆ وه‌زیرى سامانه سروشتییه‌کان، ئه‌گه‌ر که‌سێکى ترى شاره‌زاى وه‌ک ئاشتى هه‌ورامى نه‌بێت، ئه‌وه ته‌نها خۆى داده‌نرێته‌وه«. جه‌ختیشده‌کاته‌وه، پارتى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه، هه‌موو ئه‌وانه‌ى موچه‌ى نایاسایى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرن ببردرێت و ده‌بێت په‌رله‌مان بڕیارى بۆ ده‌ربکات و حکومه‌ت جێبه‌جێى بکات. لەبەشیکی تری قسەکانیدا، باس لە قسەیەکی پشووتری دەکات کە پڕفرۆشترین کتیب لە پێشانگای نێوەدەوڵەتی هەولێر، کتێبە ئاینییەکان بووە، هەروەها دەڵێت «نابێت حزبى عه‌لمانى، پشتیوانى له سه‌له‌فییه‌کان بکات» هاوڵاتى: پێکهێنانى حکومه‌ت زۆر دواکه‌وت، باس له‌وه ده‌کرێت ده‌که‌وێته ناوه‌ڕاستى مانگى شه‌ش، هۆکاره‌که‌ى ڕێکنه‌که‌وتنى لایه‌نه‌کانه له‌سه‌ر پۆسته‌کان؟ یان چ شتێکى تر دوایخستووه؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: وه‌ک له وتاره‌که‌ى کاک نێچیرڤان بارزانیدا باسى لێوه‌کرد، دواکه‌وتنى حکومه‌ت هیچ له مه‌سه‌له‌که ناگۆڕێت، واچاکتره لایه‌نه‌کان بگه‌نه رێکه‌وتن، واباشتریشه ئێستا دواکه‌وێت، نه‌ک دواى حکومه‌تێکى لاواز و ناموته‌فیق و ناته‌با بێت، بۆیه دواکه‌وتنى پێکهێنانى کابینه‌ى نۆیه‌م، هۆکاره‌که‌ى ئه‌وه بێت کارێکى باشه. خه‌ڵک پێی خۆشه زوو حکومه‌ت پێکبهێنرێت، چونکه هه‌موو خه‌ڵک له نیگه‌رانیدا ده‌ژیت، تێناگات ده‌ڵیت ئێمه ده‌نگمان داوه به‌م حکومه‌ته، ماوه‌ى شه‌ش مانگه ته‌شکیل نابێت، ئه‌بوایه رونکرده‌وه‌که له‌لایه‌ن هه‌موو حزبه‌کانه‌وه بدرایه یه‌کێتى و گۆڕانیش وه‌ک پارتى روونکردنه‌وه‌یان له‌سه‌ر دواکه‌وتنى پێکهێنانى حکومه‌ت بدایه. هاوڵاتى: پارتى وه‌زیره کۆنه‌کان داده‌نێته‌وه یان ده‌موچاوى نوێ ده‌هێنێته ناو کابینه‌ى نۆیه‌م؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: من پێمباشه له هه‌موو کابینه‌یه‌کدا ده‌موچاوى تازه بێته پێشه‌وه، ناشکرێت وه‌زیرێک بیست ساڵ له شوێنێکدا بێت، بۆ ئه‌م وڵاته خه‌ڵکى تێدا نیه؟ که‌سى تر پێنه‌گه‌یشتووه؟ که‌سى تر خوێندنى ته‌واو نه‌کردووه؟ که‌سى تر ئه‌زمونى په‌یدا نه‌کردووه، مه‌فروزه گۆڕانکارى هه‌بێت و که‌سى نوێ له‌ناو پارتیدا بکرێته وه‌زیر. هاوڵاتى:پێت وایه به‌دیلى ئاشتى هه‌ورامى هه‌یه بۆ وه‌زیرى سامانه سروشتییه‌کان لاى پارتى؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: ئه‌وه ئیشێکى ته‌کنیکى تایبه‌ته، چونکه ناتوانرێت هه‌موو که‌سێک بکرێت به وه‌زیرى سامانه سروشتیه‌کان. مه‌سه‌له‌که وزه‌یه که‌پێویسته شاره‌زایى تیا هه‌بێت، له‌و بواره‌دا ئه‌زمونى هه‌بێت، به ته‌ئکید که هه‌بێت داده‌نرێت که نه‌شبێت ئه‌وه دیاره ئاشتى هه‌ورامى داده‌نرێته‌وه. هاوڵاتى: دواى قسه‌کانى عه‌لى باپیر به‌شدارى کۆمه‌ڵ لاى پارتى گه‌شتووەته خاڵى کۆتایى و به‌شدارییان پێ ناکه‌ن؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: عه‌لى باپیر خۆى رونکردنه‌وه‌ى دا وتى ئه‌م حکومه‌ته به شایسته‌ى کۆمه‌ڵ نازانین که به‌شدارى بکات، واته ئه‌وان ئه‌م حکومه‌ته به شایسته‌ى خۆیان نازانن، له‌به‌رئه‌وه به‌شدارى پێنه‌کردنیان ده‌که‌وێته ئه‌ستۆى خۆیان. هاوڵاتى: واته به‌شداری به کۆمه‌ڵ ناکرێت له‌کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تدا؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: به‌و قسانه‌ى خۆیان بێت هه‌ر عه‌یبه بیکه‌ن، چونکه خۆیان ده‌ڵێن شایسته‌ى حزبه‌که‌مان نیه، که شایسته نیه بۆ به‌شدارى تێدا ده‌که‌ن. هاوڵاتى: به‌ڵام پێتوانییه پارتى به ئه‌نقه‌ست گفتوگۆى له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵ دواخست، بۆ به‌شدارییان له حکومه‌تدا؟ سه‌ڵام عه‌بدوڵا: پارتى گفتوگۆى له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و گۆڕان کردووه‌و ئه‌وان کورسى په‌رله‌مان و ده‌نگه‌کانیان له‌دواى پارتییه‌وه‌یه، به‌پێى ریزبه‌ندى گفتوگۆ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کاندا ده‌کرێت، کۆمه‌ڵ له‌لایه‌ن سکرتێرى مه‌کته‌بى سیاسییه‌وه سه‌لام و عه‌له‌یکى لێکراوه. ئه‌وه ئه‌میرى کۆمه‌ڵى ئیسلامییه که بڵێت شایسته نیه، باوه‌ڕ ناکه‌م حزبه‌که‌شى به قسه‌ى نه‌که‌ن، له‌به‌رئه‌وه ئه‌وان خۆیان، خۆیان به‌ند کردووه به‌و لێدوانه‌وه که به‌شدارى حکومه‌ت ناکه‌ن. هاوڵاتى: تا چه‌ند پارتى ئاماده‌یى تێدایه پرۆژه یاسای چاکسازى خانه‌نشینى و ده‌رماڵه‌کان ئه‌وانه‌ى به‌نایاسایى موچه وه‌رده‌گرن و پارتین موچه‌کانیان ببڕدرێت؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: هه‌موو حزبه‌کان له‌کاتى هه‌ڵبژاردن ئه‌وه‌یان داناوه که چاکسازى پێویسته ئه‌وله‌ویه‌تى کاره‌کانیان بێت، پێویستیشه ئەوانەی به نایاسایى خانه‌نشین کراون، موچه‌که‌ى ببڕدرێت. هاوڵاتى: واتا پارتى به‌رجه‌سته‌ى ده‌کات به کردارى یا ته‌نها به قسه پشتگیرى ئه‌و پرسه ده‌که‌ن؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: ده‌بێت به بڕیار و یاسا له‌په‌رله‌مان ده‌ربچێت و حکومه‌تیش سور بێت له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنى به ته‌ئکید ده‌توانرێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدام، ئه‌وانه‌ى پارتیشن موچه‌کانیان ببڕدرێت. هاوڵاتى: له‌ماوه‌ى رابردوودا، وتارێکت نوسیبوو له‌سه‌ر پێشانگاى نێوده‌وڵه‌تى کتێب له هه‌ولێر که کتێبه ئاینییه‌کان پڕفرۆشترینن و ره‌خنه‌ت له‌وباره‌یه‌وه گرتبوو که هه‌ولێر بووه‌ته کابوڵ؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: مه‌به‌ستم له‌وه‌یه که پڕفرۆشن. ئامارێکم ته‌قدیم کرد که ئامارى پێشانگاکه خۆیانه، که ده‌ڵێت ئه‌مساڵ پڕ فرۆشترین کتێب کتێبى ئاینییه، له‌م سه‌رده‌مه‌دا که سه‌رده‌مى عیلم و زانست و ته‌کنیکه، له وڵاتێکدایت که پڕ فرۆشترین کتێب کتێبى ئاینى بێت، بۆ زانستى، یان ئه‌ده‌بى نه‌بوو، پرسیارم کردووه‌و پرسیاره‌که‌شم پرسیارێکى مه‌نتیقى بووه. هاوڵاتى: به‌ڵام هه‌ندێک که‌س وه‌ڵامیداوه‌ته‌وه‌و به‌شێک له نوسه‌رانى چه‌پیان تۆمه‌تبار کردبوو که شه‌وانه خه‌ریکى خواردنه‌وه‌ن و ئاگایان له کتێب خوێندنه‌وه نه‌ماوه، قسه‌ت چیه له‌سه‌ر ئه‌و که‌سانه؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: ئاخر ئه‌وه ئه‌قڵه‌که‌یانه، کتیب خوێندنه‌وه و خواردنه‌وه که‌ى په‌یوه‌ندى به یه‌که‌وه هه‌یه، ئه‌وه رۆشنبیرییه‌که‌یانه بۆیه ئه‌و قسه‌یه ده‌که‌ن. هاوڵاتى: سه‌له‌فییه‌کان تا دێت گه‌شه ده‌که‌ن، باس له‌وه ده‌کرێت پارتى و یه‌کێتى پاڵپشتیان ده‌که‌ن، پێتوایه زه‌ره‌ر له پرسى دیموکراسى و مه‌ده‌نى و کۆمه‌ڵایه‌تى ده‌دات؟ سه‌لام عه‌بدوڵا: پێموایه تێکه‌ڵکردنى ئاین و سیاسه‌ت هه‌ڵه‌یه، چونکه هه‌ریه‌که‌یان ته‌ریقه‌ى خۆیان هه‌یه، بۆیه لاى من به پێویستى نازانم هیچ لایه‌نێک پشتیوانى له‌وانه بکات، که مه‌به‌ستى ئاینه، بابچێت له حزبێکى ئاینى کاروبارى خۆى بکات.نابێت حزبى عه‌لمانى پشتیوانى له سه‌له‌فییه‌کان بکات، چونکه سه‌له‌فییه‌کان پێچه‌وانه‌ى بیروباوه‌ڕى عه‌لمانییه‌تن، ناکرێت پشتیوانیان بکرێت به‌هه‌ر هۆکارێک بێت. بڕواناکه‌م سه‌له‌فییه‌کان ئه‌وه‌نده به‌هێزبن، بتوانن هه‌موو ده‌سه‌ڵاتى کوردستان بگرن، بڕواناکه‌م کلتورى کوردى ئه‌و توندوتیژیه قبوڵ بکات به‌رامبه‌ر ئافره‌ت یا به‌رامبه‌ر ئاینه‌کانى تر.
هاوڵاتی- نازەنین گۆران، لاڤین مەحمود لەچەند مانگی رابروودا، هاووڵاتیان بەتۆمەتی «تێکدانی» شیرازەی کۆمەڵگاو ئاسایشی خیزان، دەیان سکاڵایان لەسەر هەندێک لە کەناڵەکانی راگەیاندن تۆمارکردوە. بەپێی رای پسپۆڕانی میدیا، لەهەندێک کەیسدا میدیاکان «پێشێلکارییان» کردووە. بەپێی ئامارەکان، لە هەرێمی کوردستان ٩٢٠ بڵاوکراوەی چاپکراو هەیە، کە ٥٠ بۆ ٦٠ یان دەردەچێت، هەروەها ١٦٤ تەلەفزیۆن لە هەرێم هەیە، ١٦٠ رادیۆش بونیان هەیە. شێوازی کارکردنی بەشێک لە میدیاکان لە هەرێمی کوردستان، پسپۆڕانی هێناوەتە ئەو بڕوایەی کە لەهەندێک کەیسدا میدیاکان «پێشێلکارییان» کردووە، بەتایبەتی لەو کەیسانەدا کە پەیوەندییان بە کارەکانی پۆلیس و دادگاوە هەیە. رۆزە حەمەوەیس ماموستای زانکۆ لە بەشی راگەیاندن باس لەوە دەکات، چارەنوسی میدیا بەرەو «رێگەیەکی زۆرخراپ» ئەڕوات، بەتایبەت ئەگەر پێش بڕیارەکانی دادگا بکەوێت. رۆزە حەمەوەیس بە هاوڵاتی وت «میدیا دەبێت هەمیشە چاوەڕێ بکات، پێش دادگا و پۆلیس و لایەنە پەیوەندیدار بەو کەیسانە، نەکەوێـت». لەهەندێک کەیسدا، بەشێک لە میدیاکان بەشێوەیەک مامەڵە دەکەن کە دەیانەوێت دەستپێشخەری رۆژنامەنوسی بۆ ئەوان بێت، بە وتەی رۆزە، دەبێت بەشێوەیەک کاربکات، کە زیان بەکەیسەکان نەگەیەنێت. رۆزە حەمەوەیس رەخنەی لەو میدیایانە گرت کە لە باسکردنی کەیسە کۆمەڵایەتییەکان مەبەستیانە کە هەستی خەڵکی بجوڵێنن، «ئەمەش کارێکی زۆرهەڵەیە و کەمتوانایی میدیاکە دەردەخات» . لە هەرێمی کوردستان، ئازادیی کاری رۆژنامەنوسی و مافی زانیاری بە یاسای رۆژنامەگەری «ژمارە (٣٥)ی ساڵی ٢٠٠٧» و یاسای مافی دەستکەوتنی زانیاری «ژمارە (١١)ی ساڵی ٢٠١٣» پارێزاون، بەڵام یاساکان بەتەواوی لە هەرێم جێبەجێناکرێن. هەندێک لەپسپۆڕانی بواری میدیا پێیانوایە، نەک میدیا خەریکە ئەبێتە بەشێک لەتاوان، بەڵکو زۆرێک لەتاوانەکان لەرێگەی راگەیاندنەوە دەکرێت. سامان فەوزی پڕۆفیسۆری یاریدەدەر و پسپۆڕی یاسا کە ساڵانێک مامۆستا بووە لە بەشی راگەیاندنی زانکۆی سلێمانی، باس لەوە دەکات کە بەشێک لەو کێشە و سکاڵایانەی لە دادگاکانن، لەرێگەی راگەیاندنەوە ئەنجام دەدرێن. سامان فەوزی بە هاوڵاتی وت «ئەوە ناوزڕاندن و ئیستغلالکردنی راگەیاندنە، وەک هەڵماڵینی تایبەتمەندی کەسەکان، تادەگاتە ئەوەی هەندێجار مەسائیلی ئاسایشی نەتەوەیش دەگرێتەوە». لە یاسای سزادانی عیراقی دا کە لە ساڵی دەرچووە ١٩٦٩ئەو جۆرە لە باسکردنی کەس و دەڵێت «نابێت ئەوانەی پەیوەندیدارە بەدادگاکانەوە بڵاوبکرێتەوە، یەکێک لەو بابەتانەی دەڵێت هەر دۆسیەیەک کە لەقۆناغی لێکوڵینەوەدا بێت، نابێت هیچ هەواڵ و زانیاری لەسەر بڵاوبکرێتەوە، چونکە ئەو قۆناغە قۆناغێکی نهێنیە و نابێت بڵاوبکرێتەوە، مەگەر دادگا خۆی رێگەبدات، بۆیە بڵاوبونەوەی ئەو دۆسێیانە لەکاتی لێکوڵێنەوەدا کاریگەریی دەبێت لەسەر رەوتی دادوەری و لەروی یاسایەوە قەدەغەکراوە». لە یاسای سزادانی عێراقی دا ئەوە هاتووە کە نابێت وێنەو تۆمەتبار بڵاوبکرێتەوە پێش دادگاییکردنی، هەروەها نابێت ناوی وێنەی کەسانی خوار هەژدە ساڵ بڵاوبکرێنەوە. سامان فەوزی وتی «هەموو ئەمانەمان بینیوە لە میدیای کوردیدا بڵاوکراوەتەوە، حاڵەتێکی تری دیار ئەوەیە کە تاوانبارەکە وەک پاڵەوانێک نیشان بدەی، ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی چەند کەسی تر چاوی لێ ببڕێت و ئەو تاوانە دووبارە بکەنەوە» . بە وتەی سامان فەوزی، رۆژنامەگەری کوردی لەڕووی تەکنیکیەوە پێشکەوتووە، بەڵام لەروی ئیتیکیەوە پێشێلکردنی یاسای رۆژنامەنوسی، جێگای سەرنج و رخنەیەکی زۆرە. «کەناڵ نابێت بەدوای ئەوەبگەڕێت، ژمارە بۆخۆی زیاد بکات، لەهەمانکاتدا دەبێت چۆنایەتی هەواڵەکان و میسداقییەت بهێڵێتەوە». سامان فەوزی وتی زۆربەی هەڵەکان لەوەوە سەرچاوە دەگرن، کە زۆربەی میدیاکان، تەنها بیرلەوەدەکەنەوە کە تاچەند هەواڵەکەیان خوێنەری دەبێت، کە رەنگە ئەمە ببێتە هۆی ئاستی دابەزاندنی پرۆفیشناڵی ئەو کەناڵانە. سامان فەوزی داواکاری گشتی بە «کەمتەرخەم» دادەنێت لە تۆمارنەکردنی سکاڵا دژی پێشێلکارییەکانی کەناڵەکان، وتی «ئەوان نوێنەری خەڵکن و سکاڵا تۆمارکردنیش لەسەر ئەو جۆرە کەناڵانەی کە دەست بۆ کاری وادەبەن، ئەرکی داواکاری گشتییە کە سکاڵا تۆمار بکات، چونکە ئەو پارێزەری بەرژەوەندی گشتییە، بەڵام داواکاری گشتی بەکاری خۆی هەڵنەساوە و کەمتەرخەم بووە.» لەبەرامبەردا دڵشاد فایز وتەبێژی داواکاری گشتی باس لەوەدەکات، لە رێگەی یەکێتی زانایانی کوردستان و ١٠٠ هاوڵاتییەوە، داوایان لێکراوە سکاڵا تۆمار بکەن لەسەر کەناڵی نێت تیڤی، ئەوانیش بەو کارە هەستاون، ئەنجامی ئەو سکاڵایەش گەیشتووەتە بەڕێوەبەرایەتی گشتی رۆشنبیری، ئەنجامەکەشی دەرکردنی بڕیاری داخستنی ئەو کەناڵە بوو بۆ ماوەی یەک هەفتە. بەڵام فەرهەنگ گۆمەشینی وتەبێژی وەزارەتی رۆشنبیری بە هاوڵاتی راگەیاند کە ئەوان بڕیارەکەی داواکاری گشتییان جێبەجێ نەکردووە، هۆکارەکەشی بۆ ئەوە گەڕاندەوە کە بەڕێوەبەری کەناڵەکە داوای لێبوردنی کردوە و سزای کارمەندەکانی داوە. لەمانگی رابردوودا، کەناڵی نێت تیڤی چەند دیمەنێکی پەخشکرد، کە کاردانەوەی زۆری لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەدوای خۆیدا هێنا و دوای چەند رۆژێکیش، ئەڤین ئاسۆ پێشکەشکاری دیاری کەناڵەکە، داوای لێبوردنی لە بینەرەکانی کرد و رایگەیاند تەواوی ئەو کارمەندانەی سزا داوە کە بەرهەمی لەم شێوەیەیان نمایشکردووە. دڵشاد فایز وتی «ئێمە لەرێگەی ئەو زانیارییانەی لەخەڵکەوە بەدەستمان دەگات، بەدواداچوون دەکەین کە ئایا ئەو کەناڵانەی سەرپێچی دەکەن، سکاڵای لەسەر تۆمار بکەین یاخود نا». باسی لەوەشکرد، لەگەڵ ئەوەشدا بەرپرسانی کەناڵەکە ئەوە پشتڕاستبکەنەوە کە باسی دەکەن گوایە هەڵە بەسەر کارمەندەکانیاندا تێپەڕیوەو سزایان دەدەن. وەزارەتی رۆشنبیری لەسەر بنەمای یاسای کاری رۆژنامەنوسی مامەڵە لەگەڵ میدیاکان دەکات و هەر میدیایەک پابەندی یاسا و رێنماییەکان نەبێت، سزای جۆراوجۆری بەسەردا دەسەپێنێت کە لە غەرامەکردنەوە تا سزادانی تێدایە. فەرهەنگ گۆمەشینی وتەبێژی وەزارەتی رۆشنبیری بە هاوڵاتی راگەیاند، هەرکەناڵێک سەرپێچی رێنماییەکان بکات، بە لەبەرچاو گرتنی یاسای کاری رۆژنامەوانی مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن. رونیشیکردەوە «کەناڵ هەیە داخراوە، کەناڵ هەیە مۆڵەتی لێ وەرگیراوەتەوە، کەناڵ هەیە ئاگادارکراوەتەوە. لەماوەی چوار ساڵی رابردوودا، ئەتوانم بڵێم بەدەیان کەناڵمان داخستووە، هەر کاتێک بەهەر سەرپێچیەک بێت، بەڵام بە دیاریکراوی نازانم چەند کەناڵ بوون». بەپێی رێنماییەکانی وەزارەتی رۆشنبیری، هەرکەناڵێک کە دابخرێت دەبێت بڕیاری داخستنەکەی لەسەر شاشەکەی بمێنێتەوە، بەدرێژایی ئەو ماوەیەی کە بڕیاری داخستنی دراوە. فەرهەنگ گۆمەشینی وتی «ئەگەر هەر کەناڵێک هەمان هەڵە دووبارە بکاتەوە سزاکەی قورستر دەبێت، بۆ نموونە کەناڵ هەیە هەفتەیەک دایدەخەین، ٢٤ کاتژمێر پێش ئەمە ئاگاداری ئەکەینەوە کە لەبەر فڵان بابەت کەناڵەکەی ئێوە ئەبێت دابخریت». باسی لەوەشکرد، زیاتر سەرپێچییەکان لە ریکلام و تێکدانی ئاسایشی کۆمەڵایەتی دا بووە، یان پابەندنەبوون بووە بە بە نوێنەکردنەوەی مۆڵەتەکانیان یان پابەند نەبوون بووە بە پێنەدانی باج و پارەی مۆڵەتپێدان.
ئارا ئیبراهیم بریاره دواى پێکهێنانى حکومه‌ت پرۆژه یاساى چاکسازى خانه‌نشینى له په‌رله‌مان په‌سه‌ند بکرێت و مووچه‌ى زیاتر له 100 هه‌زار که‌س ببڕدرێت که به‌شێکى زۆریان مووچه‌ى دووباره‌و بندیواری و خانه‌نشینى نایاسایین، له کۆى 224 هه‌زار خانه‌نشینى سه‌ربازى و مه‌ده‌نى له‌هه‌رێمى کوردستاندا موچه وه‌رده‌گرن. پرۆژه یاساى چاکسازى و خانه‌نشینان له‌لایه‌ن حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان کرا له خولى چواره‌مدا، بەڵام نه‌توانرا گفتوگۆى له‌سه‌ر بکرێت و هه‌ڵگیرا بۆ خولى پێنجه‌م و بڕیاره کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم، جارێکى دیکه پرۆژه‌که ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکاته‌وه. به‌پێى به‌دواداچونى هاوڵاتى، که له‌وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى ده‌ستیکه‌وتووه «زیاتر له سه‌د هه‌زار که‌س موچه‌کانیان ده‌بڕدرێت». سه‌رچاوه‌یه‌ک له وه‌زاره‌تى دارایی به هاوڵاتى راگه‌یاند، نزیکه‌ى 100 ملیار دینار بۆ حکومه‌تى هه‌رێم ده‌گه‌ڕێته‌وه، به‌وپێیه‌ش له کۆی 881 ملیار دینارى ته‌رخانکراو بۆ مووچه‌خۆران، بڕەکه‌ى که‌مده‌بێته‌وه بۆ 780 ملیار دینار. سه‌رچاوه‌که وتیشی «هه‌موو حزبه‌کان کادرو به‌رپرسى باڵایان هه‌یه به پله‌ى وه‌زیرو راوێژکارو پله‌ى سه‌ربازى لیوا و عه‌قید و عه‌مید خانه‌نشین کراون که له‌هه‌موو حزبه‌کانى تێدایه و زۆرینه‌یان به‌ر پارتى و یه‌کێتى ده‌که‌وێت و ئه‌وانى تر گۆڕان و ئیسلامییه‌کان و لایه‌نه‌کانى تریشى تێدایه«. هاوکات وتى «ئه‌گه‌ر که‌سێک به پله‌ى وه‌زیر یا لیوا و هه‌ر پله‌یه‌کى تر خانه‌نشین کرابێت و له‌بنه‌مادا وا نه‌بێت ده‌بڕدرێت، ئه‌گه‌ر حه‌قى ئه‌وه‌ى هه‌بێت وه‌ک پێشمه‌رگه‌یه‌کى کۆن، ئه‌وا خزمه‌ته‌که‌ى بۆ هه‌ژمار ده‌کرێت، وه‌ک فه‌رمانبه‌رێک خانه‌نشین ده‌کرێت، بۆ ئه‌وه‌ش سه‌یرى خزمه‌ت و ته‌مه‌نه‌که‌ى ده‌کرێت که به‌پێى یاساى خانه‌نشینى عێراقى خانه‌نشین ده‌کرێن، که 15 ساڵ خزمه‌ت و ته‌مه‌نیان 50 ساڵ ببێت». به‌پێى به‌دواداچونى هاوڵاتى، 57 به‌رپرسى باڵاى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان که له گردى زه‌رگه‌ته ده‌وام ده‌که‌ن، موچه‌ى خانه‌نشینیان هه‌یه. جه‌لال محه‌مه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان له په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «کۆمه‌ڵێک هه‌ن که خانه‌نشین کراون به پله‌ى وه‌زیر و وه‌زیر نه‌بون، یا پێشمه‌رگه‌ى کۆن نه‌بووه و وه‌ک ئه‌وه له قه‌ڵه‌م دراوه، ئه‌و کات وه‌ک خزمه‌ت بۆى ئه‌ژمار ده‌کرێت وه‌ک فه‌رمانبه‌رێکى ئاسایى وه‌ربگرێت، ته‌نها ئه‌و که‌سانه‌ى که وه‌همین، یان دوباره‌ن، ئه‌وانه ده‌بڕدرێن و وه‌ک گۆڕان پشتیوانى ده‌که‌ین». وتیشى «ئه‌و پرۆژه‌یه یه‌کێکه له خاڵى ڕێکه‌وتنى نێوان ئێمه و پارتى، سه‌د له سه‌د پشتیوانى ده‌که‌ین، ئه‌گه‌ر ئه‌م پرۆژه یاسایه هه‌ر که‌لێنێکى تێبکه‌وێت ده‌بێته هۆى لێکدوورکه‌وتنه‌وه‌ى ئێمه‌و پارتى، به‌ڵام دڵنیان، پارتى وه‌ک ئێمه به په‌رۆشه«. له‌لایه‌کى تره‌وه په‌رله‌مانتارێکى یه‌کێتى جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه که حزبه‌که‌ى پشتیوانى هه‌موو چاکسازییه‌کى ئابوورى ده‌کات. زیاد جەبار، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان به هاوڵاتى وت «پشتیوانى له سه‌رخستنى پرۆژه‌ى چاکسازى ئابوورى ده‌که‌ین، چونکه به‌گشتى پرۆژه‌ى چاکسازییه‌که که ببێته یاسا و هه‌مووى جیبه‌جێ بکرێت، ئه‌وکاته نزیکه‌ى 100ملیار ده‌گه‌رێته‌وه بۆ داهاتى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان». ئاماژه‌شى به‌وه‌دا که له ئه‌وله‌ویاتى کاره‌کانیانه پرۆژه‌ى چاکسازی خانه‌نشینى و پشتیوانى ته‌واوى ده‌که‌ن «ئه‌گه‌ر هه‌ر که‌سێک موچه‌که‌ى ئیستحقاقى خۆى نه‌بێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌داین ده‌ستکارى بکرێت و ببڕدرێت، ئه‌وه‌ش له‌چوارچێوه‌ى یاسا و پۆلێنکردنى خزمه‌تى ئه‌و که‌سانه‌دا». هه‌روه‌ها سه‌لام عه‌بدوڵا، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى پارتى له چاوپێکه‌وتنێکیدا که له‌م ژماره‌یه‌ى ئه‌مڕۆى هاوڵاتى بڵاوکراوه‌ته‌وه ده‌ڵێت «هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ى موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرن و نایاساییه، ده‌بێت په‌رله‌مان بڕیارو یاساى بۆ ده‌ربکات و حکومه‌تیش جێبه‌جێى بکات، ئێمه له‌گه‌ڵیداین ئه‌وانه‌ى نایاساین پێویسته موچه‌کانیان ببڕدرێت».
هاوڵاتى دەسەڵاتدارانی تورکیا، بەشێوازی جۆراوجۆر بەردەوامی بە فشارەکانیان دەدەن بۆ سەر پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، دوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنە شارەوانییەکەی ئەو وڵاتە کە هەدەپە «خۆی بەسەرکەوتوو» دەبینێت تێیدا. یەکێک لە فشارەکانی پێنەدانی بەڵگەنامەی دەستبەکاربوونە بە بەشێک لەکاندیدە دەچووەکانی هەدەپە، بە پاساوی ئەوەی ئەو کەسانە پێشتر لەچوارچێوەی بڕیارەکانی باری نائاسایدا دورخراونەتەوە، بەوەش ژمارەی ئەو شارەوانیانەی هەدەپە بەدەستی هێنابوون کەمبووەتەوە. فشارێکی دیکە، بەردەوامی دەستگیرکردن و بەرپرسانی هەدەپەیە لە ناوچە جیاجیاکانی باکوری کوردستان و درێژەدان بەو پڕۆسەیە کە لەدوای هەرەسی پڕۆسەی ئاشتی ساڵی ٢٠١٥ لەنێوان تورکیا و پەکەکە بەردەوامە. لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ٣١ی ئازاری تورکیادا، هەدەپە ٥٨ شارەوانی لە ناوچە جیاجیاکانی باکوری کوردستان بەدەستهێنا و بەراورد بە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان ژمارەی شارەوانییەکانی کەمبووەتەوە. هەدەپە لەم هەڵبژاردنەدا، بەشێک لەو کەسانەی کاندیدکردەوە کە بە پاساوی جۆراوجۆر، پێشتر لەلایەن دەسەڵاتدارانی تورکیاوە لەکارەکانیان دورخرابوونەوە، لە هەڵبژاردنەکەشدا بەشێک لەو کەسانە سەرکەوتنیان بەدەستهێنایەوە، بەڵام حکومەتی تورکیا فەرمانی دەستبەکاربوونی بەو کەسانە نەدا. حەسەن ئۆزگەنوش پەرلەمانتاری پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) بە هاوڵاتى راگەیاند، حکومەتی تورکیا رەتیکردووەتەوە فەرمانی دەستبەکاربوون بداتە ژمارەیەک کاندیدی هەدەپە کە لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان سەرکەوتنیان بەدەستهێنابوو. وتیشی «پاساوی تورکیا، بوونی دۆسیەی ئەو کەسانەیە لە داواکاری گشتی کە پێشتر بۆیان کراوەتەوە، لەکاتێکدا ئەوان توانیویانە لە هەڵبژاردندا سەرکەوتن بەدەستبهێنن». بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا و باکوری کوردستان کە رۆژی ٣١ی ئازار بەڕێوەچوو، لەکۆی نزیکەی ١٠٠ سەرۆک شارەوانی کە لەهەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ٢٠١٤دا هەدەپە بەدەستی هێنا و دواتر قەیوم لەجێگەیان دانرا، هەدەپە زیاتر لە نیوەی ئەو شارەوانییانەی بەدەستهێناوەتەوە. بەپێی ئەنجامەکان، هەدەپە ٥٨ سەرۆک شارەوانی بەدەستهێناوە، کە لە هەشت پارێزگا و ٥٠ قەزا پێکهاتوون، لەکاتێکدا لە هەڵبژاردنی ٢٠١٤دا ٩٩ سەرۆک شارەوانی بەدەستهێنابوو. هەدەپە لە هەشت پارێزگا، سەرۆکایەتی شارەوانی ناوەندی پارێزگاکانی بردووەتەوە کە پێکهاتوون لە (ئامەد، وان، مێردین، ئێلە، سرت، جولەمێرگ، قەرس، ئیدر). جگە لەو چەند کاندیدەی هەدەپە کە بەڵگەنامەی دەستبەکاربوونیان پێنادرێت، بەشێک لە کاندیدەکانی ئەو پارتە دەستبەکاربوون و بەشێکی دیکەشیان هێشتا چاوەڕوانی وەرگرتنی رەزامەندین، بۆ دەستبەکاربوونیان. دوان لەو کاندیدانەی کە دەستبەکاربوون، عەدنان سەلجوق مزراکلی و هولیا ئالۆکمەن هاوسەرۆکانی شارەوانیی گەورەی ئامەدن کە دوای ١٦ رۆژ بەڵگەنامەی دەستبەکاربوونیان وەرگرت. مزراکلی لە بەردەم دادگای ئامەد بە کوردی وتەیەکی پێشکەش کرد و وتی «هەر چەند درەنگیش بێت، بەڵام بەڵگەنامەی دەستبەکاربوونمان وەرگرت. پێش رژێمی قەیوم، گەل لە رۆژی هەڵبژاردندا بەڵگەنامەی دەستبەکاربوونی بە ئێمە بەخشی». وتیشی «ئێمە بەڵگەنامەی دەستبەکاربوون وەک تۆمارێکی فەرمی و ئیداری کە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەوە بەدەستهاتووە، سەیر دەکەین. ئێمە سپاسی گەلی ئامەد دەکەین، کە بە رێژەیەکی بەرز دەنگیان پێداین و ئەو دەرفەتیان پێبەخشین.» لای خۆشیەوە، ئەحمەد تورک هاوسەرۆکی شارەوانی گەورەی ماردین، دوای وەرگرتنی فەرمانی دەستبەکاربوونی رایگەیاند «شارەوانی شوێنی خزمەتکردنە. ئێمە بە هەموو هێزی خۆمانەوە بۆ خزمەتکردن کار دەکەین. بە ورە و حەماسەتێکی گەورەوە خزمەتی گەلەکەمان دەکەین». جەختیشیکردەوە، بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە هەوڵەکانیان بەردەوام دەبن. دوای دەرکەوتنی ئەنجامەکان، پارتی دادو گەشەپێدان تانەی لەئەنجامی دەنگەکانی چەند ناوچەیەکی باکوری کوردستاندا، کە هەدەپە تێیدا سەرکەوتنی بەدەستهێناوە، بەڵام تانەکان ئەنجامەکانی نەگۆڕی و دوای جیاکردنەوەی دەنگەکان جارێکی تر هەدەپە سەرکەوتەوە. یەکێک لەوانە ناوچەی ئەردیش-ی سەر بە پارێزگەی وانە، کە لە هەڵبژاردنی ٣١ی ئازار هەدەپە بە جیاوازی ٣ هەزار دەنگ بەسەر ئاکەپەدا سەرکەوتبوو، بەڵام ئاکەپە لە دەستەی هەڵبژاردن، تانەی لە ئەنجامەکە دابوو و داوای سەرلەنوێ ژماردنەوەی دەنگەکانی کردبوو. پاش ٧ ڕۆژ لە ژماردنەوەی دەنگەکان، دیسان هەدەپە سەرکەوتنی بەدەستهێنایەوە. جگە لەوە هەدەپە تانەی لەئەنجامی هەڵبژاردن لە چەند ناوچەیەک گرت کە ئەکەپە سەرکەوتنی تێدا بەدەستهێنابوو، بەڵام بەشێک لە سکاڵاکانی لەلایەن دامەزراوەی هەڵبژاردنی تورکیاوە رەتکرانەوە. حەسەن ئۆزگەنوش باسی لەوەکرد، تانەکانی ئەکەپە لەسەر ١٠ ناوچە بووە، بەڵام ئەنجامەکان نەگۆڕان و هەدەپە سەرکەوتنی بەدەستهێناوە. هەدەپە لە هەڵبژاردنە شارەوانییەکەی کۆتایی مانگی رابردوودا، خۆی بەسەرکەوتوو دادەنێت، لەگەڵ ئەوەشدا هەڵمەتی بەخۆداچوونەوەی دەستپێکردووە و هەڵسەنگاندن بۆ ئەنجامی ئەو ناوچانە دەکات کە لەدەستی داون. محەمەد ئۆجەلان پەرلەمانتاری هەدەپە بە هاوڵاتى راگەیاند، بەپێی ئەنجامی هەڵبژاردن و ئەنجامی تانەکان، هەدەپە سەرکەوتنی گەورەی لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکاندا بەدەستهێنا، سەرەڕای ئەو فشارە زۆرەی لەسەریان بوو لەلایەن دەوڵەتەوە. وتیشی «سەرەڕای ئەوە ئێمە کۆبوونەوەمان کردووە و هەڵسەنگاندنمان کردووە بۆ ئەنجامەکان، تا وانەیان لێوەربگرین، بەڵام ئێمە سەرکەوتین». جگە لە پێنەدانی بەڵگەنامەی دەستبەکاربوون بە بەشێک لە کاندیدەکانی هەدەپە، تورکیا بەردەوامە لە دەستگیرکردنی ئەندام و بەرپرسانی هەدەپە و لەدوای بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەوە، چەندین کەسی دیکە دەستگیرکراون. رۆژی حەوتی ئەم مانگە، فاتما گوندوز هاوسەرۆکی ناوچەیی هەدەپە-ی سڵۆپی لەلایەن پۆلیسی تورکیاوە دەستگیرکرا. سێ رۆژ دواتر جەلیل چەلەبی و رەزمەزان دیریل ئەندامانی ئەنجوومەنی شارەوانیی وێرانشاری هەدەپە و ٦ کەسی تر دەستگیرکران. هەروەها رۆژی ١١ی ئەم مانگە، هولیا ئەرتاش ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی ناوەندیی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە فڕۆکەخانەی ئامەد بە پاساوی ئەوەی بڕیاری دەستگیرکردنی بۆ دەرکراوە، دەستگیرکرا. لەساڵی ٢٠١٦ەوە تورکیا هەڵمەتێکی گەورەی دەستگیرکردن و زیندانیکردنی بەرپرس و هاوسەرۆک و پەرلەمانتار و ئەندامانی هەدەپەی دەستپێکردووە و تا ئیستاش پرۆسەکە بەردەوامە، لەو ماوەیەدا زیاتر لە ١٠ هەزار کەس دۆسیەیان بۆ کراونەتەوە و خراونەتە زیندانەوە. هەڵبژاردنی شارەوانییەکان بۆ هەدەپە لەکاتێکدابوو، ئەو حزبە لەژێر فشارێکی توندی دەوڵەتدا بوو، بەشی زۆری سەرکردەکانی خرابوونە زیندانەوە. لەم هەڵبژاردنەدا، هەدەپە بۆ یەکەمجار لەگەڵ حەوت پارتی دیکەی کوردیدا، بەهاوپەیمانێتییەک بەشداری هەڵبژاردنیان کرد، هەروەها ئەکەپە و مەهەپە بە هاوپەیمانێتی کۆمار بەشدار بوون و جەهەپە و ئی پارتیش لە چوارچێوەی هاوپەیمانێتی میللەتدا بەشداربوون. هەرچەندە هەدەپە هیچ هاوپەیمانێتییەکی فەرمی لەگەڵ جەهەپەدا نەبوو، بەڵام هەماهەنگییان هەبوو بۆ ئەوەی پشتیوانی لە کاندیدەکانی یەکتر بکەن، تا شکست بە کاندیدەکانی هاوپەیمانی کۆماری دەسەڵاتدار بهێنن لە زۆترین ناوچەدا، بەتایبەت لە شارە گەورەکانی وەک ئەنقەرە و ئەستەنبوڵدا. ئەکەپە بە ئەنجامەکانی ئەنقەرە و ئەستەنبوڵ رازی نییە و داوای دووبارەکردنەوەی دەنگەکان دەکات. عومەر ئۆجەلان وتی «ئەگەرێکی کەم هەیە هەڵبژاردن لە ئەستەمبوڵ دوبارە بکرێتەوە، ئەگەر ئەوەش رووبدات ئابوری تورکیا زیاتر دادەڕوخێت».
.png)
