.jpeg)
هاوڵاتى خۆبەرێوەبەرى رۆژئاواى کوردستان و کۆنگرەى نەتەوەیی کوردستان لە رۆژئاوا (کەنەکە) هەوڵەکانیان چڕکردووەتەوە بۆ دروستکردنى مەرجەعى باڵاى کورد لەو ناوچەیە، بەمەبەستى ئامادەکاریی بۆ قۆناغێکى نوێی سیاسی لەدواى شەڕى دژى داعش و تێکشکاندنى خەلافەتەکەى لەسەر دەستى شەڕڤانانى کورد بە پاڵپشتى هاوپەیمانى نێودەوڵەتى. لە تشرینى یەکەمى ساڵى رابردوودا کۆنگرەى نەتەوەیی کوردستان لە رۆژئاوا (کەنەکە) هەوڵەکانى دەستپێکرد بۆ دروستکردنى مەرجەعەێکى سیاسی کورد لە رۆژئاوا، بۆ ئەو مەبەستەش لەگەڵ لایەنەکان و خۆبەرێوەبەرى رۆژئاوادا کۆبوونەوە. رۆژى حەوتى ئەم مانگەش، کەنەکە قۆناغى دووەمى پرۆسەکەى دەستپێکرد و کۆبوونەوەى دیکەى لەگەڵ ٢٧ لایەنى سیاسی و ئیدارەى خۆبەرێوەبەرى لە قامیشلۆ ئەنجامدا و دوو لیژنەیان بەمەبەستى ئامادەکاریی بۆ ئەو پرسە پێکهێنا. دلاوەر زنکى وتەبێژى کۆبوونەوەکە بە رۆژنامەنوسانى رایگەیاند، ئەو دوو لیژنەیە بەدواداچوون دەکەن بۆ کارەکانى پەیوەست بە دروستکردنى مەرجەعێکى کوردى هاوبەش، یەکێتى سیاسی و ئامادەکردنى بەڵگەنامەى سیاسی. لیژنەکان پێکهاتون لە لیژنەى سیاسی کە لە حەوت ئەندام پێکهاتووە، لەگەڵ لیژنەى پەیوەندییەکان کە لە شەش ئەندام پێکهاتووە. لیژنەکان ١٥ رۆژیان لەبەردەستە بۆ ئامادەکردنى پرۆژەى تایبەت بە دروستکردنى مەرجەع. دلاوەر زنکى وتى "لیژنەکان سەردانى ئەو لایەنانەش دەکەن کە بەشدارى ئەم کۆبوونەوەیە نەبوون، بۆ ئەوەى ئەو پرسەیان لەگەڵدا تاوتوێ بکەن". ئەو هەوڵە هاوکاتە لەگەڵ کۆتایی هێنان بە رێکخراوى داعش لە دواین پێگەى خۆى لە سوریا و ئەو مەترسیانەى کە ئەگەر هەیە روبەڕووى چارەنوسى رۆژئاواى کوردستان ببێتەوە، لەدواى کۆتایی هاتنى شەڕى ئەو رێکخراوە، بەتایبەت کە تورکیا بەردەوام هەرەشەى لەشکرکێشى دەکات بۆ ئەو ناوچانەى بەدەست شەڕڤانانى سوریاى دیموکراتەوەیە کە یەکینەکانى پاراستنى گەل (یەپەگە) پێکهێنەرى سەرەکییەتى. ئامینە عومەر هاوسەرۆکى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات (مەسەدە)، ئەو ئەنجومەنەى کۆنترۆڵى ناوچەکانى رۆژئاوا و باکورى سوریاى بەدەستەوەیە بە هاوڵاتى رایگەیاند، لەم قۆناغە سیاسییەى ئیستادا کە داعش تەواو بووە و قۆناغێکى تازە هاتووەتە ئاراوە، پێویستە مەرجەعێکى سیاسی کوردى لە رۆژئاوا دروستبکرێت، بۆ ئەوەى یەکدەنگى دروستبێت لەسەر پاراستنى خۆبەرێوەبەرى رۆژئاوا و ئەو ئەزمونە دیموکراسییەى لەو ناوچانە دایان مەزراندووە. وتیشى "لەو چوارچێوەیەدا پێویستە یەک گوتار و یەک سیاسەت و یەک سوپا و یەک مەرجەع هەبێت، تا بتوانین بەرەنگارى سەرجەم هەڕەشە و مەترسییەکان ببینەوە و خۆمان بپارێزین". دیارترین مەترسی کە چاوەڕوانى ئەزمونى خۆبەرێوەبەرى رۆژئاواى کوردستان دەکات تورکیایە، کە بەردەوام هەڕەشەى لەشکرکیشى دەکات و ماوەى چەند مانگێکە بەهەزاران سەربازانى لەسەر سنورەکانى لەگەڵ رۆژئاوا کۆکردووەتەوە، سەربارى سوریا کە بەردەوام جەخت لە کۆنترۆڵکردنەوەى تەواوى خاکەکەى دەکاتەوە. ئامینە عومەر وتى "زۆر گرنگە ئێمە لە رۆژئاوا یەکدەنگ بین بەرانبەر هەڕەشەکانى تورکیا، بەهەموو هەوڵمانەوە پارێزگارى لە ئەزموونەکەمان بکەین، رێگە نەدەین تورکیا هێرشى بکاتە سەر و ناوچەکانمان داگیر بکات". دواى چه‌ند ده‌یه‌یه‌ک له په‌راوێزخستنیان، کوردانى سوریا له‌ساڵانى شه‌ڕى ناوخۆى سوریادا توانییان سیسته‌مى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى دابمه‌زرێنن و کۆنترۆڵى سێ یه‌کى روبه‌رى خاکى سوریا بکه‌ن، له‌کاتى شه‌ڕیشدا له‌دژى داعش توانیان پشتیوانییه‌کى گه‌وره‌ى ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کان به‌ده‌ستبهێنن. کوردانى رۆژئاواى کوردستان سێیەکى خاکى سوریایان بەدەستەوەیە، کە گەورەترین روبەرى دەرەوەى کۆنترۆڵى حکومەتى دیمەشقە. سەرەڕاى پیشڕەوییە خێراکانى دیمەشق لە ساڵى رابردوودا بەرەو ناوچەکانى ژێر دەستى ئۆپۆزسیۆن نەیتوانیوە بەرەو ناوچەکانى ژیر دەستى شەڕڤانان پەلبهاوێژێت. بەڵام تورکیا ساڵى رابردوو بە هاوکارى گروپە چەکدارەکانى ئۆپۆزسیۆن دەستى بەسەر کانتۆنى عەفریندا گرت و تا ئیستاش لەژێر دەستیدا ماوەتەوە. ئامینە عومەر باسى لەوەکرد، ئەوان دەستپێشخەرییان کردووە بۆ سوریا بۆ ئەنجامدانى گفتوگۆ، تا بگەن بەرێککەوتن لەو بارەیەوە، بەڵام سوریا تا ئێستا وەڵامى نەداونەتەوە و دیارە نایەوێت دان بە مافەکانى کورد و هەسەدەدا بنێت، تورکیاش لە هەڕەشەکانى بەردەوامە، ئەوانەش مەترسین بۆ سەر ئیدارەى رۆژئاوا و پێویستە روبەڕوویان بینەوە. لەچەند مانگى رابردوودا ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات نەخشە رێگاکەى رادەستى مۆسکۆ کرد کە پشتیوانى سەرەکى رژێمى بەشارە ئەسەدە بۆ ئەوەى لەرێگەى ئەوەوە رادەستى سوریا بکرێت، بەڵام تا ئێستا سوریا هەڵویستى لەبارەیەوە دەرنەبڕیوە. ئەو ناوچانەى بەدەست کوردەوەیە لەسوریا زیاتر لە نیوەى داهات و سامانى نەوتى سوریاى تێدایە، ئەوەش هەم کارتێکى گرنگە بەدەست کوردەوە، هەمیش وایکردووە ناوچەکانیان زیاتر چاوى تێببردرێت لەلایەن سوریا و تورکیاوە کە دەیانەوێت هەژمونى خۆیان لەو ناوچانە زیاتر بکەن. هۆشەنگ دەروێش ئەندامى ئەنجومەنى سەرۆکایەتى ئەنجومەنى سوریاى دیموکرات دروستکردنى یەکێتى نەتەوەیی و مەرجەعێکى سیاسی بۆ کوردانى رۆژئاواى کوردستان بە پێویست دەزانێت بۆ ئەوەى بەیەک گوتار مامەڵە و سیاسەت بکەن بەتایبەت لە ئیستادا کە قۆناغێکى نوێ هاتووەتە ئاراوە. هەروەها بۆ هاوڵاتى وتیشی "پێویستە سەرجەم پارتەکان لەسەر یەک مێز دابنیشن، رەوشێکى تازە هەیە، پێویستە بڕیارەکان هاوبەش بن، ئەوەش هەنگاوى یەکەمە بۆ دروستکردنى مەرجەع لە رۆژئاواى کوردستان". هۆشەنگ دەروێش باسی لەوەشکرد، پێویستە لەسەر ئاستى هەر چوار پارچەکەى کوردستان، ئەو هەوڵە هەبێت، بۆ ئەوەى هەموو لایەنەکان بە یەک هەڵوێستەوە روبەرووى تەحەدییەکان ببنەوە. لەگەڵ هەوڵى ئەو پارتانەى رۆژئاواى کوردستان و خۆبەرێوەبەرى رۆژئاوا بە ئاڕاستەى دروستکردنى مەرجەع و یەک هەڵوێستى لەسەر پرسەکان، بەڵام تا ئیستا ەنجومەنی نیشتمانیی کورد لە سووریا (ئەنەکەسە) لەدەرەوەى ئەو بازنەیە و بانگهێشت نەکراوە. ئەندامەکەى ئەنجومەنى سەرۆکایەتى مەسەدە هۆکارى بەشدارى پێنەکردنى ئەنەکەسەى گەراندەوە، بۆ ئەوەى ئەو ئەنجومەنە بووەتە بەشێک لەو گروپانەى ئۆپۆزسیۆنى سوریا کە بە بارەگاکەیان لە تورکیایە و دەبێت پابەندى بریارى ئەو گروپانە بن، جگە لەوەش لە پرسی دەستبەسەرداگرتنى عەفریندا لەلایەن تورکیاوە هەڵوێستیان نەبووە.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌میندارى گشتى حزبى یه‌زیدى دیموکراتى ده‌ڵێت چوار هێزى جیاواز له‌ناو شه‌نگالدا هه‌یه که زیاتر لە پێنج هه‌زار چەک به‌ده‌ست بوونیان هه‌یه. حه‌یده‌ر شه‌شۆ، ئه‌میندارى گشتى حزبى یه‌زیدى دیموکراتى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی ئاماژه به‌وه ده‌دات که هه‌زار پێشمه‌رگه‌ى حزبه‌که‌یان خراونه‌ته سه‌ر وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه. شه‌شۆ ده‌شڵێت «داعش که هێرشى کردۆته سه‌ر شه‌نگال له 2014دا، ته‌نها پۆلیسى حکومه‌تى عێراقى لێبووه‌و زۆرینه‌ى پێشمه‌رگه‌ى پارتى لێبووه و به‌رنامه‌مان هه‌یه، ئه‌و که‌سانه دادگایى بکه‌ن که دۆخى شه‌نگالیان به‌و رۆژه گه‌یاندووه که کچ و کوڕو ژن و مناڵى ئێزیدى بوونه‌ته قوربانى، به‌تایبه‌ت به‌رپرسى میحوه‌رى شاره‌که«. هه‌روه‌ها هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد، راوێژکارێکى ئه‌بو مه‌هدى موهه‌ندیس فه‌رمانده‌ى هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى، ملیۆنان دۆلارى خه‌ڵکى شه‌نگالى خواردووه‌و سکاڵایشیان له‌سه‌ر ئه‌و که‌سه تۆمار کردووه‌و به فالح فه‌یاز راوێژکارى ئه‌منى قه‌ومى عێراقى راگه‌یاندووه. حه‌یده‌ر شه‌شۆ جه‌خت له‌وه ده‌کاته‌وه، وه‌ک حزبه‌که‌یان داکۆکى له‌خه‌ڵکى شه‌نگال ده‌که‌ن و به‌رگرییان لێ ده‌که‌ن و به پێویستى ده‌زانێت سه‌رجه‌م هێزه‌که‌یان له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقییه‌وه، وه‌ک شه‌رڤانى یه‌زیدى بۆ پاراستنى شه‌نگال، دابمه‌زرێندرێت. هاوڵاتی: فالح فه‌یاز راوێژکارى ئه‌منى نیشتمانى عێراق هاتبوو بۆ شه‌نگال، باسى چى کرد له‌و کۆبونه‌وه‌یه‌دا که ئێوه‌ش ئاماده‌بوون؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: پێش چه‌ند رۆژێک فالح فه‌یاز، راوێژکارى ئه‌منى قه‌ومى عێراق هاتبووه شه‌نگال، ئه‌و باسى ئیداره‌ى شه‌نگالى کرد که ئیداره‌ى نوێ بێته هه‌ڵبژاردن لاى خه‌ڵک، منیش پێم وت که زیاتر له‌سه‌دا هه‌شتاى خه‌ڵکى شه‌نگال ئاواره‌بوون، چۆن ده‌توانن ئیداره‌یه‌ک ئیختیار بکه‌ین و هه‌ڵیبژێرین که زۆرینه‌ى خه‌ڵکه‌که‌ى له‌ده‌ره‌وه‌ى شه‌نگالدان، ئێمه داخوازى ده‌که‌ین که ئیداره بگه‌رێته‌وه بۆ شاره‌که‌و ئه‌گه‌ر قایمقام وه‌کو شه‌خس بگۆڕێت هیچ کێشه نیه، به‌ڵام ئیداره بگه‌ڕێته‌وه تا کار بکرێت ئاواره‌کان بگه‌ڕێنه‌وه سه‌ر زێدو ماڵ و حاڵى خۆیان و پێداویستیه‌کانیان بۆ دابین بکرێت، چونکه ئه‌وانه ماڵیان وێرانبووه‌و پێویستیان به هاوکارى حکومه‌ته. هاوڵاتی: ئێوه ده‌تانه‌وێت خۆتان ئیداره‌ى ئه‌منى شه‌نگال بکه‌ن به فالح فه‌یازتان راگه‌یاندووه؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: ئێمه هێزێکى عه‌سکه‌ریمان هه‌یه له دواى 2014 له شه‌نگال ماینه‌وه‌و به‌رگریمان کرد، دواى ئه‌وه‌ى داعش کۆتایى پێهاتووه، فالح فه‌یاز له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه به‌شێک له هێزه‌کانى ئێمه وه‌کو پۆلیس قبوڵ بکرێن، بخرێنه سه‌ر وه‌زاره‌تى ناوخۆ و فه‌یاز وتى نابێت هێزى جیاواز جیاواز بمێنێت و ده‌بێت له‌ژێر فه‌رمانى ده‌وڵه‌تى عێراق بن، له شه‌نگال و به‌عشیقه‌و به‌عه‌در ئه‌مه قسه‌ى فالح فه‌یاز بوو. وه‌ک حه‌یده‌ر شه‌شۆ ئه‌وه‌نده‌ى پێشبینى ده‌که‌م ئه‌وه‌یه که ره‌نگه حکومه‌تى عێراق بیه‌وێت به‌کشێکى که‌م له هێزه‌کانى وه‌ک پۆلیس تۆمار بکات که ره‌نگه نه‌گاته سێ هه‌زار که‌س، به‌ڵام ئه‌مه غه‌دره له‌خه‌ڵکى شه‌نگال ده‌کرێت، چونکه هێزه‌کانى ئێمه بووین به‌رگریمان له شه‌نگال کردووه و پێویسته سه‌رجه‌میان دابمه‌زرێندرێن وه‌ک هێزى شه‌رڤانى پاراستنى شه‌نگال. هاوڵاتی: ژماره‌ى هێزه‌که‌ى ئێوه وه‌ک پارتى ئێزیدى دیموکراتى له‌ناو شه‌نگالدا چه‌نده؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: وه‌کو پاراستنى هێزى یه‌زیدخان، یه‌ک لیوامان له‌سه‌ر وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان قبوڵکرا که ژماره‌یان هه‌زار که‌س بووه، به‌ڵام ئێمه هێزه‌که‌مان زۆر له‌و ژماره زیاتره، چونکه ئێمه هه‌شت هه‌زار کچ و کورمان چه‌کداربوون ته‌نها یه‌ک هه‌زار قبوڵ کراوه، ئه‌وه‌ش به ره‌زامه‌ندى پارتى و یه‌کێتى به ئه‌مرى مه‌سعود بارزانى جێبه‌جێ کراوه. هاوڵاتی: چه‌ند هێزى جیاواز له‌ناو شه‌نگالدا هه‌یه؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: ئێستا یه‌به‌شه ئه‌وانه‌ى نزیکن له‌په‌که‌که هه‌زارو 500 بۆ دوو هه‌زار چه‌کداریان هه‌یه و ته‌نها 500 که‌سیان هاوکارى له‌به‌غدا وه‌رده‌گرن. دوو هه‌زار له‌خه‌ڵکى شه‌نگال چه‌کدارن له‌ناو حه‌شدى شه‌عبى له‌به‌ر بژێوى ژیانى خۆیان، دوو هه‌زار چه‌کدار لاى قاسم شه‌شۆیه فه‌رمانده‌یى شه‌نگال له‌سه‌ر وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌یه هه‌یه. واتە نزیکه‌ى شه‌ش هه‌زار چەک به‌ده‌ستى ئه‌و هێزانه‌ش بوونیان هه‌یه. هاوڵاتی: پارچه ڤیدیۆیه‌ک بڵاوبویه‌وه که گفتوگۆى به‌رێزتان پیشان ده‌دات له‌گه‌ڵ فالح فه‌یاز و ده‌ست بۆ که‌سێکى دیاریکراو راده‌کێشیت شه‌نگالى فرۆشتووه؟ ئه‌و که‌سه کێیه و چ به‌رپرسیارێتیه‌کى هه‌یه؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: ئه‌و که‌سه ناوى موراد مینا شه‌رۆ سلێمان کالۆیه له‌ناو حه‌شدى شه‌عبیدایه و وه‌کو راوێژکارى ئه‌بو مه‌هدى موهه‌ندیس فه‌رمانده‌ى باڵاى هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى، که‌له‌به‌ر قودسیه‌تى یه‌زیدیان ئه‌و که‌سه‌ى کردوه‌ته راوێژکارى خۆى، ملیۆنه‌ها دۆلارى له‌سه‌ر خوێنى یه‌زیدیان و شه‌رڤانانى یه‌زیدى خواردووه‌و موچه‌ى چه‌کداره‌کانى شه‌نگالى بردووه بۆ خۆى. سکاڵاى یاسایمان له‌دادگاى که‌راده له‌به‌غداد له‌سه‌ر تۆمار کردووه و له‌رۆژنامه‌ى وه‌قایعى عێراقى بڵاوکراوه‌ته‌وه که ملیۆن دۆلارى خواردووه، به‌ڵام ئه‌و که‌سانه‌ى ناو حه‌شد نزیکین، ئاگادارى بردنى ئه‌و پاره‌یه‌ن یان شه‌ریکى ئه‌و کاره‌ین بۆیه لێپرسینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵدا ناکرێت. هاوڵاتی: پێتانوایه وه‌ک ئه‌میندارى حزبى یه‌زیدى دیموکراسى کێ نه‌یتوانى شه‌نگال بپارێزێت؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: له رووداوى هاتنى داعش بۆ شه‌نگال هێزى عێراقى تێدا نه‌بوو، به‌س هێزى عێراقى له موسڵ هه‌بوو، له‌به‌عه‌درو ته‌له‌عفه‌رو ره‌بیعه هێزى عێراقى هه‌بوون. له‌ناو شنگال پۆلیسى عێراقى هه‌بوو، به‌ڵام له‌ناو شه‌نگالدا هێزێکى زۆرى پێشمه‌رگه‌ى پارتى لێبوو که ته‌حه‌مولى به‌رپرسیارێتى روداوه‌کان ده‌که‌وێته ئه‌ستۆى ئه‌وان. ئێ نابێژین یه‌کێتى ته‌حه‌مولى مه‌سئولیه‌تى شه‌نگال ناکات، به‌س مه‌سئوله‌یه‌تى هه‌ره مه‌زن له‌سه‌ر ملى پارتى بووه له‌به‌رئه‌وه‌ى سه‌دا 80 بۆ سه‌دا 90ى هێزى چه‌کدارى پێشمه‌رگه‌ى پارتى له شه‌نگالدا بووه.هێزى یه‌کێتى له شنگال هه‌بووه به‌س بێ ده‌سه‌ڵات بوون. هاوڵاتی: ئێستا ئێوه وه‌کو حزبێکى سه‌ربه‌خۆ وان یان نزیکن له پارتى یا یه‌کێتیه‌وه؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: ئێمه حزبێکى سه‌ربه‌خۆمان هه‌یه وه‌کو پارتى دیموکراتى ئێزیدى له حکومه‌تى عێراقى مۆڵه‌تمان وه‌رگرتووه، له‌کوردستان دوامان کردبوو که له‌هه‌ڵبژاردنى کوردستان به‌شداربین، به‌ڵام وه‌زاره‌تى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم ره‌تیکرده‌وه، ئێستا ته‌نها مۆڵه‌تمان لاى حکومه‌تى عێراقى هه‌یه. وه‌کو حه‌یده‌ر شه‌شۆ هیچ په‌یوه‌ندیه‌کم به یه‌کێتى و پارتییه‌وه نییه، به‌ڵام وه‌ک حزب په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵیاندا هه‌یه. هاوڵاتی: ده‌تانه‌وێت کێ و چ لایه‌نێک به‌دادگایى بگه‌یه‌نن له‌سه‌ر ئه‌و روداوانه‌ى به‌سه‌ر شه‌نگالدا هاتووه له‌لایه‌ن داعشه‌وه؟ حه‌یده‌ر شه‌شۆ: حکومه‌تى عێراق که هێزى هه‌بووه له موسڵ ده‌بێت به‌رپرسه عه‌سکه‌ریه‌کانیان دادگایى بکرێن. فه‌رمانده‌ى پێشمه‌رگه و هه‌ر ئه‌فسه‌رێکى پێشمه‌رگه که له‌ناو شه‌نگال بووبێت به‌تایبه‌ت ئه‌و که‌سانه‌ى که به‌پرسى میحوه‌رى شه‌نگال بوون پێویسته دادگایى بکرێن، چونکه ده‌یانتوانى به‌رگرى له خه‌ڵکى یه‌زیدى و شه‌نگال بکه‌ن و ئه‌و کچ و کورو ژن و مناڵ نه‌بنه قوربانى ده‌ستى تیرۆرستانى داعش.
هیوا عەبدوڵا بەگوێرەی راپرسییەکان لە هەڵبژاردنی ٣١ی ئازاری شارەوانییەکانی تورکیادا، هاوپەیمانی کۆمار کە لیستی لایەنەکانی دەسەڵاتە لە شاری ئەستەنبوڵ براوە دەبێت، لە ئەنقەرەش هاوپەیمانی گەل براوە دەبێت کە لیستی پارتەکانی ئۆپۆزسیۆنی تورکیایە. هەروەها هاوپەیمانی پارتە کوردییەکان براوەی زۆرینەی شارەکانی باکوور دەبێت. بڕیارە هاوڵاتیانی تورکیا لە 81 پارێزگا و 315 ئەنجومەنی شارەوانی روو لە بنکەکانی دەنگدان بکەن. بەپێی راپرسییەکان پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە هاوپەیمانی پێکهێناوە لەگەڵ حەوت پارتی تری کوردیدا، ئاستی دەنگەکانی بەرزدەکاتەوە. پارتی داد و گەشەپێدانی (ئەکەپە) بەسەرۆکایەتی رەجەب تەیب ئەرۆدغان سەرۆککۆماری تورکیا، کۆمەڵێک کەسایەتی دیار وخاوەن پێگەی جەماوەری بۆ شارە گەورەکانی وەکو ئەستەنبوڵ و ئەنقەرە و ئیزمیر دیاریکردووە، کە ئەوانیش بیناڵی یەڵدرم سەرۆکی پێشوی پەرلەمان و محەمەد ئوزحسکی سەرۆکی حکومەتی پێشوو و نیهاد زبکچی جێگری پێشوی سەرۆکی ئاکپارتین. دیاریکردنی ئەو کەسانە لەلایەن ئۆردۆغانەوە، بۆئەوەیە کە هەڵبژاردنەکە بە هەڵبژاردنێکی هەستیاری و گرنگ دادەنرێت بەو پێیەی یەکەم هەڵبژاردنی شارەوانییە کە ئەنجامدەدرێت لەدوای گۆرینی سیستمی حکومڕانی تورکیا لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆکایەتی. بۆ ئەوهەڵبژاردنە کە ١٣ پارتی سیاسی لەسەر ئاستی تورکیا لە ململانێدان، کە دیارترین پارتەکانی تورکیان کە بریتین لە پارتی داد و گەشەپێدان (ئەکەپە) پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)، پارتی خێر (ئیی) پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) و پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا (مەهەپە). راپرسیەکان ئاماژە بەوە دەکەن، پارتی داد و گەشەپێدان ئاکپارتی لە بردنەوەی شارەوانی ئزمیر بێئومێدبووە و لە ئەنقەرەش دەنگی کاندیدی هاوپەیمانی کۆمار لە دابەزین دایە کە هاوپەیمانیەتیەکە لە نیوان پارتی داد و گەشەپێدان و پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا (مەهەپە) پێکهێنراوە، لە ئیستەنبوڵیش کاندیدی ئاکپارتی بە جیاوازیەکی کەم پێش هاوپەیمانی گەلی رکابەری کە کەتووە، کەهاوپەیمانی نیوان لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیایە. ناوندی ئۆراک (ORC) کە یەکێکە لە ناوەندەکانی توێژینەوە لە تورکیا و ساڵی ٢٠٠٩ دامەزراەوە، توێژینەوە لە بوارەکانی سیاسی و ئابوریدا دەکات، بەیەکێک لە ناوەندە باوەرپێکراوەکانی راپرسی دادەنرێت. رۆژی شەمە ئەنجامی راپرسییەکی لە سێ گەورەترین شاری ئەو وڵاتە کە ئەنقەرە و ئیستەنبوڵ و ئزمیرە بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئەنجەمەکان، پارتی داد وگەشەپێدان و هاوپەیمانەکەی لە دوو گەورەترین پارێزگای تورکیا روبەروی شکست دەبنەوە، راپرسییەکەی ناوەندی ئۆراک بەشێک لە پارێزگاکانی تورکیا بەم شێوەیە بوو: باکوری کوردستان پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، لەگەڵ ٧ پارتی باکووری کوردستان هاوپەیمانی دروستکردووە لەژێر ناوی «بەرەی نەتەوە پەروەر و دیموکرات» ئەوەش بۆ هەڵبژاردنی ٣١ی ئازار بۆ ئەوەی دەنگی کوردانی باکور پەرت نەبێت و بۆ پارتەکانی تر نەڕوات. کورد دەیەوێت لە رێگای هەڵبژردنەکەی ٣١ی ئازارەوە جارێکی تر سەرۆک شارەوانییەکانی باکوری کوردستان بەدەستبهێنێتەوە، بە گوێرەی راپرسیەکانیش هەدەپە لە شارەکانی ئامەد، مێردین، وان، جۆلەمێرگ، شرناخ، سێرت، باتمان و دێرسیم رێژەی دەنگەکانی زیاد دەکات. لەهەڵبژاردنی شارەوانیەکان ساڵی ٢٠١٤، پارتی دیموکراتی گەلان کە بەپارتی کوردانیش ناسراوە، توانی زۆربەی شارەوانییەکانی شارەکانی باکوری کوردستان بەدەستبهێنێت، بەڵام دوای هەڵمەتی دەستگیرکردنی هاوسەرۆکانی هەدەپە و زیندانی کردنی ٩ پەرلەمانتاری، لە ئێستادا زۆربەی سەرۆک شارەوانییەکانی سەر بەو پارتە لە زینداندان و حکومەتی تورکیا لە جێگای ئەوان کەسانی سەربەدەوڵەت (قەیوم)ی داناون. پارتی دیموکراتی گەلان بۆ هەڵبژردنەکانی ٣١ی ئازاری ٢٠١٩، کاندیدی بۆ گەورە شارەکانی وەکو ئیستەنبوڵ و ئەنقەرە و ئزمیر و زۆربەی شارەکانی رۆژئاوای تورکیا دانەناوە و ناڕاستەخۆ پشتیوانی لە کاندیدی ئۆپۆزسیۆن (کاندیدی هاوبەشی ئی پارتی و جەهەپە) دەکات، بەڵام بۆ شەش ناوچەی ئیستەنبوڵ کە زۆرینە کوردن هەدەپە کاندیدی بۆهەڵبژرادنی ئەنجومەنی ناوچەکان داناوە. ئەنقەرە له راپرسیەکه‌ى ناوه‌ندى(ORC) هاتووە، لە ٨٦.٧%ی ئەوانەی فۆرمەکەیان وەرگرتووە وەڵامیانداوەتەوە، دەرکەوتووە پارتی داد و گەشەپێدان ٣٨.٩%ی دەنگەکانی شارەوانی ئەنقەرە بەدەستدەهێنێت و رکابەرەکەی کە پارتی گەلی کۆماریە ٤٣.٤%ی دەنگەکان دەباتەوە و ١٥.٢%ی دەنگدەرانی ئەنقەرەش تائێستا خۆیان یەکلانەکردۆتەووە و ٢.٨% دەنگیان بەلایەنی تردەدەن. لەو بارەیەوە قورای ئایدن پەرلەمانتاری پارتی باش کە هاوپەیمانی پارتی گەلی کۆماری تورکیایە بە میدیاکانی وڵاتەکەی رایگەیاندووە کە ئەوان پێیان وایە هەڵبژاردن لە ئەنقەرە تەواو بووە، لەبەر ئەوەی جیاوازییەکی گەورە لەنێوان کاندیدی ئۆپۆزسۆن و کاندیدی ئاکپارتی دا هەیە. ئەوان دڵنیان کاندیدی ئەوان (ئۆپۆزسیۆن) بۆ هەڵبژردنی شارەوانی ئەنقەرە سەردەکەوێت. ئیستەنبوڵ بەگوێرەی راپرسیەکە کە بۆ هەڵبژردنی شارەوانی ئیستەنبوڵ ئەنجامدراوە بیناڵی یەڵدرم کاندیدی پارتی دادو گەشەپێدان(AKP) رێژەی ٥٠.٩%ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە و رکابەرەکەی کە ئەکرەم ئیمام ئۆغلۆ کاندیدی پارتی گەلی کۆماری(CHP) ی ئۆپۆزسیۆنە ٤٦,٦%ی دەنگەکانی بەدەستهێناوە و ئەوانەشی بریاریان نەداوە ٢.٥%ی کۆی دەنگەکان بوون. بەگوێرەی راپرسیەکە جیاوازی نێوان کاندیدەکەی پارتی داد و گەشەپێدان و پارتی گەلی کۆمارتەنها ٤ خاڵە، ئەوەش ئەگەر بەراوردی بکەین بە ئەنجامەکانی هەڵبژردنی شارەوانییەکان لە ساڵی ٢٠١٤ دەبینین دەنگەکانی ئاکپارتی لە ئیستەنبوڵ بەرزبۆتەوە، ئەو کاتە پارتی داد و گەشەپێدان ٤٧.٩%ی دەنگدەرانی ئیستەنبوڵی بەدەستهێنابوو لەبەرامبەریشدا پارتی گەلی کۆماری ٤٠.١%ی دەنگدەرانی بەدەستهێنابوو. ئزمیر بەگوێرەی راپرسیەکە لە پارێزگای ئزمیر کاندیدی پارتی گەلی کۆماری بەجیاوازییەکی زۆر پێش کاندیدەکەی پارتی داد و گەشەپێدان کەوتووە، بەجۆرێک ٥٥.٦%ی دەنگدەران بریاریانداوە دەنگ بە کاندیدی ئۆپۆزسیۆن بدەن و ٤٢.١%ی بەشداربوانیش دەنگیان بە کاندیدی پارتی داد و گەشەپێدان داوە. ئەوەش لە کاتێکدایە پارتی گەلی کۆماری لە هەڵبژردنی شارەوانیەکانی ساڵی ٢٠١٤ توانیبوی رێژەی ٤٩.٦% دەنگدەرانی ئزمیر بباتەوەو پارتی داد و گەشەپێدانیش ٣٥.٩% دەنگەکانی بەدەستهێنابوو. ئاسکی شەهیر لە پارێزگایی ئاسکی شەهیر رێژەی دەنگدەران بە یەڵماز بیۆکشیرین کاندیدی هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆن گەیشتۆتە ٤٩.٦% جیاوازی لە نێوان هەردوو کاندیدەکە تەها ١.١%، و بورهان ساکالۆ کاندیدی هاوپەیمانی داد و گەشەپێدانیش ٤٨.٥% دەنگدەرانی پارێزگای ئاسکی شەهیری بەدەستهێناوە. لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ساڵی ٢٠١٤ پارتی گەلی کۆماری توانیبوی ٤٥.٣%ی دەنگدەران بەدەستبهێنێت و پارتی داد و گەشەپێدانیش ٣٩.١%ی دەنگەکانی بەدەستهێنابوو. ئەنتالیا بەگوێرەی راپرسییەکەی ناوەندی(ORC) پارتی داد و گەشەپێدان لە پارێزگای ئەنتالیا بەجیاوازی ٢.٢% پێش رکاربەرەکەی کەتووە، بەجۆرێک ٤٨.٠%ی بەشداربووان ووتویانە دەنگ دەدەن بە بە مندەریس تورێل کاندیدی ئاکپارتی و ٤٦.٧%یدەنگدەرانیش دەنگ دەدەن بە کاندیدی گەلی کۆماری محێدین بوچیک. لە هەڵبژردنی شارەوانییەکانی تورکیا ساڵی ٢٠١٤، پارتی داد و گەشەپێدان ٣٦.٤%ی کۆی دەنگدەرانی بردبۆوە و پارتی گەلی کۆماری ٣٤.٦%ی دەنگی دەنگدەرانی بەدەست هێنابوو. ئەدەنە راپرسییەکەی ناوەندی (ORC) ئاماژە بەسەرکەوتنی حسێن سۆزلو دکات کاندیدی پارتی و داد و گەشەپێدان و پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا بە جیاوازی ١٠ خاڵ، لە راپرسیەکەدا ٥٣.٩%ی بەشداربوان وتوویانە کە دەنگدەدەن بە کاندیدی ئاک پارتی و پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا، لە بەرامبەردا ٤٤.٣%ی دەنگدەران دەنگ دەدەن بە زێدان کارالار کاندیدی پارتەکانی ئۆپۆزسیۆن. ئەوەش لە کاتێکدایە لە هەڵبژردنەکانی ساڵی ٢٠١٤دا پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا ٣٣.٦ و پارتی داد و گەشەپێدان ٣٢% و پارتی گەلی کۆماریش ٢٥% دەنگدەرانیان بەدەستهێنابوو. ئەنقەرە سزای ئەردۆغان دەدات لەگەڵ ئەوەشدا ئەو راپرسییانەی لەلایەن پارتەکانەوە ئەنجامدەدرێت، بەشێوەیەکی ئاشکرا ئەنجامەکانی بۆ راگەیەندنەکان ئاشکرا ناکرێت، رەجەب تەیب ئەردۆغان لە ماوەی رابردوو شانازی دەکرد بەوەی پارتەکەی بەتەواوی پشت بەو راپرسییانە دەبەستێت کە ئەنجام دەدرێ، بەڵام ئەو ماوەیە بەئاشکرا رایگەیاندووە کە «باوەری بە ئەنجامەکانی راپرسی نیە»، بەوهۆکارەی کەناوەندەکانی راپرسی « یاری» بەئەنجامەکان دەکەن، بەڵام هۆکاری رەتکردنەوە راپرسییەکان لەلایەن ئەردۆغانەوە بۆچی دەگەڕێتەوە؟ ماڵپەڕی (ARAB-TURKEY.COM) لە راپۆرتێکدا وەڵامی ئەو پرسیارە دەداتەوە، بە گوێرەی ماڵپەڕەکە یەکێک لە هۆکارەکان ئەوەیە ئەنجامی راپرسیەکان ئاماژە بە شکستی پارتەکەی ئەرۆغان دەکەن لە ئەنقەرەی پایتەختی تورکیا، لە کاتێکدا لە ساڵی ١٩٩٤ شارەوانی ئەنقەرە کەوتە دەست مەلیح غۆتشاک لە پارتی وەفا دواتریش تیکەڵی ئاکپارتی بوو، بەدرێژایی حکومڕانی ئاکپارتیش ئەنقەرە وەکو یەکێک لە شارە گەروەکان بۆ ئاکپارتی یەکلاببۆوە. لەدواین هەڵبژاردنی شارەوانیەکان کە لە ساڵی ٢٠١٤دا بەڕێوەچوو پارتی داد و گەشەپێدان ٤٤.٩%ی دەنگوکانی بەدەست هێنابوو توانی بووی بەرێژەیەکی کەم بەسەر رکابەرەکەی کە پارتی گەلی کۆماریە سەربکەوێت کە ٤٣.٨% دەگەکانی بردبوو. هۆکارێکی تر کەئاماژە بەدابەزینی دەنگەکانی ئاکپارتی لە ئەنقەرە دەکەن، پەیوەندی کاندیدی ئاکپارتیەوە هەیە کە ئەویش مەحمەد ئۆزحسکیە، کە بەشێکی زۆری دەنگدەران دەربارەی تواناکانی نازانن و تێبینیان هەیە کە کوڕی شارەکە نیە، هەروەها لایەنگرانی پارتی دیموکراتی گەلان (زۆرینە کورد) بەشێوەیەکی رانەگەیەنراو پشتیوانی کاندیدی ئۆپۆزسیۆن دەکەن. هۆکاری تریش قەیرانی داراییە کە توکیا تائێستا نەیتوانیوە چارەسەری بکات، ئێستا کە نرخی پێداویستیەکانی هاوڵاتی بە شێوەیکی بەرچاو بەرزبووەتەوە و شارەوانیەکانیش بۆ پێداویستیەکانی خەڵک هیچ هەنگاوێکیان نەناوە. بۆ نمونە هەرزانکردنی نرخی مادەخۆراکیەکان... لەگەڵ تێبینی و رەخنە (بەهۆکاری جۆراوجۆر) لەلای لایەنگر و هەوادارانی پارتی داد و گەشەپێدان، ئەوان وایی دەبینن سندوقەکانی دەنگدان شوێنێکی گونجاوە بۆ ئەوەی نامەی ناڕەزایی ئاراستەی ئاکپارتی بکەن. هەڵبژاردنەکەی ئەم جارە لە ئەنقەرەی پایتەخت بۆ پارتی داد و گەشەپێدان هەڵبژردنێکی قورسە، لەبەر ئەوەی ئەگەری شکستهێنانی ئەگەرێکی بەهێزە. ئەوەش وادەکات ئەردۆغانی سەرۆک کۆمار و مەحمەد ئۆزحسکی کاندیدی ئاکپارتی پێداچونەوەیەکی ورد و خێرا بکەن، بۆ ئەوەی دڵنیایی بدەن کە لە ئەنقەرە دەیبەنەوە و بۆ رێگری لە شکستیش هەموو قورسایی سیاسی و کەسایەتیە دیارەکانی ئاکپارتی بەشداری دەکەن لە دوا هەڵمەتەکانی هەڵبژاردن لەو شارە. هۆکاری دوەمیش کە ئاکپارتی دەیەوێ ئەنقەرە لەدەست نەدات بۆ رێگرتنە لە جیابونەوە و کشانەوەی ئەو کەسانەی کە لە کاتی شکستی ئاکپارتی ئەگەر هەیە لەو حزبە بکشێنەوە.
سازدانى: هاوڵاتی ئاراس حه‌سۆ میرخان ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى رایده‌گه‌یه‌نێت، به‌یه‌کێتیمان وتووه پشکه‌کانى گۆڕان له حکومه‌ت قابیلى موناقه‌شه نییه و ده‌توانن داواى پشکى دیکه بکه‌ن. ئاراس حه‌سۆ میرخان له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی باس له‌وه‌ده‌کات، ره‌نگه هاوشێوه‌ى ئه‌و پۆسته‌ى له‌سه‌رۆکایه‌تى حکومه‌ت بۆ گۆڕان دانراوه، جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێمیش بۆ کاروبارى پرسێکى دیکه بۆ یه‌کێتى دابنرێت. به‌ڵام پۆستى جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم بۆ گۆڕانه ئه‌وه کۆتایی پێهاتووه. جه‌ختیشده‌کاته‌وه، ده‌رفه‌تى به‌فیڕۆدانى کات نه‌ماوه بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت. پێشبینیش ده‌کات لیژنه په‌یوه‌ندیداره‌کان له‌چه‌ند رۆژى داهاتوودا ده‌ستبه‌کاربن بۆ یه‌کلاییکردنه‌وه‌ى پرسی پۆسته‌کانى حکومه‌ت. هاوڵاتی: ئاڕاسته‌ى دانوستانه‌کانى پارتى و یه‌کێتى به‌ره‌و کوێ هه‌نگاو ده‌نێت، ئایا پێکهێنانى حکومه‌ت نزیکبووه‌ته‌وه؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: پاش ئه‌وه‌ى رێککه‌وتنى سیاسی دوو قۆڵیمان له‌گه‌ڵ یه‌کێتى واژۆکرد، چاوه‌ڕوان بووین فراکسیۆنى یه‌کێتى بگه‌ڕێته‌وه په‌رله‌مان و کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مان ده‌ستپێبکاته‌وه، تا دانیشتنه‌کان بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت به‌رده‌وام بن، ئه‌مڕۆ یه‌که‌م کۆبوونه‌وه بوو له‌سه‌ر پرسی پێکهێنانى حکومه‌ت، ئێستا ئاڕاسته‌کان گه‌یشتونه‌ته باسکردنى پرسی دابه‌شکردنى پۆسته‌کان، که به‌شى یه‌کێتى چى ده‌بێت. هاوڵاتی: پێتانوایه به‌زوویی بتوانن بگه‌نه رێککه‌وتن؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: مه‌جالى ئه‌وه نه‌ماوه کات به فیڕۆ بده‌ین، کاته‌که یاساییه دواى ئه‌وه‌ى لیژنه‌کانى په‌رله‌مان هه‌ڵبژێردران پێویسته یاساى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم هه‌مواربکرێته‌وه، پاشان سه‌رۆکى هه‌رێم سه‌رۆکى حکومه‌ت رابسپێرێت بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت. نابێت پێکهێنانى حکومه‌ت زۆر بخایه‌نێت، پێشبینى ده‌که‌ین لیژنه په‌یوه‌ندیداره‌کان له‌چه‌ند رۆژى داهاتوودا ده‌ستبه‌کاربن بۆ یه‌کلاییکردنه‌وه‌ى پرسی پۆسته‌کانى حکومه‌ت. هاوڵاتی: بۆچونتان له‌سه‌ر به‌شدارینه‌کردنى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مان چییه، له‌کاتێکدا به‌پێی رێککه‌وتنه‌کان پێویست بوو یه‌کێتى به‌شدارى کۆبوونه‌وه‌کانى په‌رله‌مانى بکردایه‌ته‌وه؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: ئێمه رێکه‌وتنێکمان واژۆکرد که به‌پێی رێککه‌وتنه‌که ده‌بوو یه‌کێتى به‌شدارى کۆبوونه‌وه‌کانى په‌رله‌مانى کوردستانه‌وه، به‌ڵام ئه‌وان ئێستا پرسه‌که‌یان گرێداوه به پرسی پۆسته‌کان و ده‌ڵێن تا پۆسته سه‌ره‌کییه‌کان دیار نه‌بن، ناتوانن به‌شدارى دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مان بکه‌ین، به‌ڵام په‌رله‌مان راناوه‌ستێت کاره‌کانى خۆى ده‌کات، ئه‌وه‌شمان به‌یه‌کێتى وتووه که په‌رله‌مان ئیشى خۆى ده‌کات و له‌م ماوه‌یه‌دا هه‌وڵده‌ده‌ین رێکبکه‌وین. هاوڵاتى: پێشبینى ده‌که‌ن که‌ى بگه‌نه رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ یه‌کێتى بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: چاوه‌ڕوان ده‌که‌ین ئه‌م مانگه ئه‌و پرسه کۆتایی پێبێت و حکومه‌ت پێکبهێنرێت. هاوڵاتی: باس له‌وه‌ده‌کرێت یه‌کێتى ئێستا له‌جیاتى سه‌رۆکى په‌رله‌مان داواى پۆستى جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم و وه‌زیرى ناوخۆ ده‌کات، ئه‌مه کێشه بۆ دانوستانه‌کان دروستناکات؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: بڕواناکه‌م ئه‌وه ببێته موشکیله. ده‌کرێت له‌سه‌ر پۆسته‌کان رێکبکه‌وین، وه‌کو ئه‌و پۆسته‌ى له حکومه‌ت بۆ گۆڕان دیاریکرا پۆستى یاریده‌ده‌رى سه‌رۆکى حکومه‌ت بۆ چاکسازى، ده‌کرێت له‌سه‌ر پۆستێک رێکبکه‌وین وه‌ک ئه‌و پۆسته‌ى بۆ گۆڕان دروستکرا. هاوڵاتی: واته ره‌نگه رێککه‌وتنه‌که ئه‌وه‌بێت پۆستێک له سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم بۆ یه‌کێتى دروستبکه‌ن؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: ره‌نگه هاوشێوه‌ى پۆسته‌که‌ى گۆڕان، جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێمیش بۆ کاروبارى پرسێکى دیکه بۆ یه‌کێتى دابنرێت، به‌ڵام پۆستى جێگرى سه‌رۆکى هه‌رێم بۆ گۆڕانه ئه‌وه کۆتایی پێهاتووه. دوێنێش ئه‌وه‌مان به‌یه‌کێتى وتووه که ئه‌و پۆستانه‌ى دراون به گۆڕان به‌پێی رێککه‌وتن بووه و کۆتایی هاتووه، موناقه‌شه له‌سه‌ر پۆسته‌کانى گۆڕان ناکرێت. هاوڵاتی: یه‌کێتى ئه‌وه رازیه؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: ئه‌وه کێشه‌ى یه‌کێتى نییه، به‌شى گۆڕانه، یه‌کێتى ده‌توانێت داواى به‌شى دیکه بکات، هیچ په‌یوه‌ندى به پۆسته‌کانى گۆڕانه‌وه نییه. هاوڵاتی: بیرتان له هیچ ئه‌گه‌رێک کردووه‌ته‌وه له ئه‌گه‌رى رێکنه‌که‌وتنتان له‌گه‌ڵ یه‌کێتى؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: له‌گه‌ڵ یه‌کێتى رێده‌که‌وین، بۆیه جارێ بیر له بژارده‌ى دیکه ناکه‌ینه‌وه. هاوڵاتی ده‌کرێت به‌بێ یه‌کێتى حکومه‌ت پێکبهێنرێت؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: ناکرێت ئێمه له‌گه‌ڵ یه‌کێتى رێکده‌که‌وین، هێشتا نه‌گه‌یشتووینه‌ته ئه‌و قۆناغه له‌سه‌ر پۆستێک و وه‌زاره‌تێک رێکنه‌که‌وین، ناگاته ئه‌و قۆناغه. هاوڵاتی: کۆمه‌ڵى ئیسلامى به‌شدارى پێده‌کرێت له کابینه‌ى نوێدا، باس له‌وه‌ده‌کرێت پارتى ده‌یه‌وێت به‌شدارییان پێ بکات؟ ئاراس حه‌سۆ میرخان: هیچ زانیارییه‌کم له‌باره‌ى پرسی به‌شدارى پێکردنى کۆمه‌ڵ له کابینه‌ى نوێى حکومه‌ت نییه.
شاناز حه‌سه‌ن وه‌رزى یه‌که‌مى خولى یاسادانانى په‌رله‌مان، یه‌که‌م گرژیى به‌خۆوه بینى، کاتێک په‌رله‌مان له‌کۆبوونه‌وه‌یه‌کدا، هه‌وڵیدا پێکهێنانى لیژنه هه‌میشه‌ییه‌کانى یه‌کلایی بکاته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى ده‌ستبه‌کاره‌کانیان بکه‌ن. له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا که دوێنێ به‌ڕێوه‌چوو، سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان ناوى ئه‌ندامانى چوارده لیژنه‌ى هه‌میشه‌یی خوێنده‌وه، که ناڕه‌زایی فراکسیۆنه‌کانى نه‌وه‌ى نوێ و یه‌کگرتووى لێکه‌وته‌وه که وه‌کو دوو فراکسیۆنى ئۆپۆزسیۆن له‌په‌رله‌مان کارده‌که‌ن. فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ که خاوه‌نى هه‌شت کورسییه، له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانیان به «پێشێلکاریى په‌یڕه‌وى ناوخۆ» تۆمه‌تبارکرد، به‌و پێیه‌ى ئه‌ندامیان بۆ دانه‌نرابوو له لیژنه‌کانى دارایی و سامانه سروشتییه‌کان، دواى دروستبوونى گرژیش ڤالا فه‌رید سه‌رۆکى په‌رله‌مان، په‌رله‌مانتارانى فراکسیۆنه‌که‌ى کرده ده‌ره‌وه. مژده مه‌حمود په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێ به هاوڵاتی وت «ئێمه وه‌ک گه‌وره‌ترین فراکسیۆنى ئۆپۆزسیۆن له په‌رله‌مان، ویستمان به‌شداربین له لیژنه سیادییه‌کان وه‌ک لیژنه‌ى دارایى و پێشمه‌رگه، به‌ڵام به داخه‌وه ئه‌ندامى ئێمه‌ى تێدا نیه«. وتیشى «به‌داخه‌وه که به شێوه‌یه‌کى ئاشکرا نوقته‌ى نیزامیمان وه‌رنه‌گیرا، سه‌رۆکى په‌رله‌مان لایه‌ندارى کردو به‌هیچ شیوه‌یه‌ک به‌پێى په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان کارنه‌کرا». به وته‌ى مژده مه‌حمود له یاساى هه‌موو وڵاتاندا وایه، که پێویسته هێزى ئۆپۆزسیۆن له لیژنه گرنگه‌کاندا هه‌بێت «دزى و ناعه‌داله‌تى به‌شیوه‌یه‌کى زه‌ق له‌و لیژنانه‌دا هه‌یه، بۆیه ده‌یانه‌وێت له ئێمه‌ى بشارنه‌وه، کێشه‌یان چى ده‌بێت ئێمه له‌و لیژنانه‌دا هه‌بین». له‌باره‌ى ڕوماڵکردنى ڕاسته‌وخۆى دانیشتنه‌کانى په‌رله‌مانیشه‌وه، مژده مه‌حمود وتى «ئه‌و کاته‌ى ئێمه گوێمان لێنه‌گیرا، شه‌ڕى ئێمه‌یان بڕى و پیشانیان نه‌دا. پێویسته هه‌موو فراکسیۆنه‌کان پشگیرییان بکردینایه، به‌ڵام ته‌نها کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتوو پشگیرییان کردین». له‌کۆبوونه‌وه‌که‌دا هێمن هه‌ورامى جێگرى سه‌رۆکى په‌رله‌مان رونیکرده‌وه که دانانى لیژنه‌کان به‌پێی پێوه‌رى زانستى و به‌رکه‌وته‌ى هه‌ڵبژاردنى فراکسیۆنه‌کان بووه‌و ره‌تیکرده‌وه په‌یڕه‌وى ناوخۆیان پێشێلکردبێت. هێڤیدار ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى له په‌رله‌مانى کوردستان، وتى «نه‌وه‌ى نوێ کێشه‌یان له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى په‌رله‌مان بووه نه‌ک پارتى، خه‌ڵک متمانه‌ى زیاترى به پارتى داوه نه‌ک نه‌وه‌ى نوێ، بۆیه ئه‌ندامى پارتى زیاتره«. وتیشى»به‌داخه‌وه ئه‌وان مۆدێلێکى نوێیان هێناوه که هاتووهاواره له‌ناو په‌رله‌ماندا، که بڕواناکه‌م ئه‌وانه‌ى که ده‌نگیان به ئه‌وان داوه، هیچیان ئه‌وه‌یان بوێت». هێڤیدار ئه‌حمه‌د باسیله‌وه‌کرد، دیدگاى فراکسیۆنى پارتى ئه‌وه‌یه که «ئه‌م کاره‌یان په‌یوه‌ندى به فراکسیۆنى پارتیه‌وه نییه و ئه‌وه به‌رکه‌وته‌ى ئه‌وانه که به‌ریان که‌وتووه له‌ناو په‌رله‌ماندا».. پارتى دیموکراتى کوردستان که گه‌وره‌ترین فراکسیۆنى په‌رله‌مانه، زۆرترین ئه‌ندامى له لیژنه‌کاندا هه‌یه. به‌پێی په‌یڕه‌وى ناوخۆ، ده‌بێت لیژنه‌کانى په‌رله‌مان ره‌نگدانه‌وه‌ى فراکسیۆنه‌کان بێت و به‌پێی ژماره‌ى کورسییه‌کان ئه‌ندامى لیژنه‌کان دابه‌شبکرێن. لیژنه هه‌میشه‌ییه‌کانى په‌رله‌مان له 15 لیژنه پێکدێن، لیژنه‌ى یاسایی ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر یه‌کلایی کرایه‌وه، به‌پێی به‌رکه‌وته‌ى هه‌ڵبژاردن، ئه‌وکات دروستکردنى ئه‌و لیژنه‌یه نیگه‌رانى فراکسیۆنى یه‌کگرتووى لێکه‌وته‌وه که خاوه‌نى پێنج کورسییه و هیچ ئه‌ندامێکى له‌و لیژنه‌یه پێنه‌درا. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو، پێیوایه «پێشێلى په‌یڕه‌وى ناوخۆ کراوه، به‌داخه‌وه ڕۆڵێکى لاواز درا به پێگه‌ى ئۆپۆزسیۆن». له‌باره‌ى پشتگیرى فراکسیۆنى یه‌کگرتووه بۆ نه‌وه‌ى نوێ وتى «پشگیرى ئێمه بۆ ئۆپۆزسیۆن بووه، نایفرۆشینه‌وه به نه‌وه‌ى نوێ، وه‌ک ئه‌رکى خۆمان کردومانه«. فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له هه‌شت لیژنه‌ى په‌رله‌مان ئه‌ندامى هه‌یه، به‌ڵام خۆیان ده‌ڵێن ده‌بوو له 10 لیژنه ئه‌ندامیان هه‌بوایه. به‌ڵێن ئیسماعیل، ئه‌ندامى فراکسیۆنى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان وتى «سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان بۆى هه‌یه به‌پێی پسپۆڕییه‌کان ئه‌ندامه‌کان هه‌ڵبژێرێت و هه‌ر لیژنه‌یه‌ى که ئه‌ندامێکى یاسایى تێدابێت باشتره«. جگه له لیژنه‌ى ئه‌وقاف، فراکسیۆنى گۆڕان له‌هه‌موو لیژنه‌کانى دیکه ئه‌ندامى هه‌یه و له‌به‌شێک له لیژنه‌کان دوو ئه‌ندامى هه‌یه. به‌ڵێن ئیسماعیل وتیشى»پسپۆرى له‌به‌رچاو ده‌گیرێت و هه‌موو لایه‌نه‌کان به‌پێی ویستى خۆیان ده‌توانن ئه‌ندام دابنێن، عه‌یبه‌یه بۆ په‌رله‌مانتار ئه‌و لیژنانه جیابکاته‌وه، چونکه هه‌موو لیژنه‌کان لیژنه‌ى هه‌میشه‌یى په‌ڕله‌مانن». له‌باره‌ى داواى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێوه وتى «هه‌قى خۆیانه و ده‌توانن له ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان داوا بکه‌ن و ئاڵوگۆر به ئه‌ندامه‌کان بکه‌ن». فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ تێبینى له‌سه‌ر دیاریکردنى ئه‌ندامانى لیژنه‌کان هه‌یه، به‌ڵام له‌کۆبونه‌وه‌که‌ى په‌رله‌ماندا ناڕه‌زاییان نیشان نه‌دا. به وته‌ى عوسمان کانى کورده‌یى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵى ئیسلامى له‌به‌ر زۆرینه‌ى کورسى دوو حزبى ده‌سه‌ڵاتدار، فراکسیۆنه‌کانى تر ناتوانن به‌پێى ویستى خۆیان ئه‌ندامیان هه‌بێت، «داواکانیان جێبه‌جێ نه‌کراوه و مافیشیان پێشێل کراوه«. وتیشى «به‌داخه‌وه به ئاره‌زوى خۆیان ئه‌ندامه‌کان دیاریکراون و لیژنه‌ى وا هه‌یه که ئێمه هه‌ر داوامان نه‌کردووه، به‌ڵام دوو ئه‌نداممان دانراوه وه‌ک لیژنه‌ى ڕۆشنبیرى، ئه‌و لیژنه‌یه‌ى که خۆمان داوامان کردووه ناومان نه‌هاتووەته‌وه، به‌پێى پسپۆڕییه‌که‌م ویستومه له لیژنه‌ى ئه‌وقاف بم، له لیژنه‌ى کشتوکاڵ دانراوم». ئه‌و په‌رله‌مانتاره پێیوایه «په‌رله‌مانتارانى نه‌وه‌ى نوێ هه‌ندێک له په‌یڕه‌و ده‌رچون، به‌ڵام به‌داخه‌وه زۆر به ناشرینى وه‌ڵامیان درایه‌وه و که ئه‌وه کارى ئه‌ندام په‌رله‌مانى نییه«. فراکسیۆنى یه‌کێتى هه‌رچه‌نده به‌شدارى کۆبونه‌وه‌کانى په‌رله‌مانى نه‌کردووه، به‌ڵام له‌هه‌موو لیژنه‌کان ئه‌ندامیان بۆ دانراوه، سه‌لمه فاتیح په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى یه‌کێتى به هاوڵاتی راگه‌یاند، به‌پێی به‌رکه‌وته‌ى هه‌ڵبژاردن له هه‌موو لیژنه‌کان، دوو ئه‌ندامیان به‌رده‌که‌وێت بێجگه له لیژنه‌ى پێشمه‌رگه که سێ ئه‌ندامیان هه‌یه و له به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا له ئه‌وقاف ئه‌ندامیان نییه. وتیشى «هه‌موو لیژنه‌کان گرنگى و پێویستى خۆى هه‌یه، فراکسیۆنه‌کان ئه‌ندام ده‌نێرن و به‌پێی پسپۆرى و ئه‌زمون و حه‌زى که‌سه‌که، ئیش کردن له‌و بواره‌دا له‌لایه‌ن فراکسیۆنه‌که‌یه‌وه هه‌ڵده‌بژێردرێت». له‌باره‌ى ره‌خنه‌کانى فراکسیۆنى نه‌وه‌ى نوێوه، سه‌لمه فاتیح باسی له‌وه‌کرد، «ئێمه تائێستا به‌شدارى دانیشتنه‌کان ناکه‌ین، بۆیه پێموایه که ئه‌وانه ڕاهاتون که‌له‌سه‌ر زاریانه و باسى ئێمه بکه‌ن، چ ئیشمان به‌‌وەیه که پلان بۆ نه‌وه‌ى نوێ دانێین، کێشه‌که‌ش ئه‌وه‌نده گه‌وره نییه«.
ئارا ئیبراهیم زیندانیانى سیاسى و که‌سوکارى شه‌هیدان، هه‌وڵه‌کانیان چڕکردووه‌ته‌وه تا هاوشێوه‌ى فه‌رمانبه‌ران و پێشمه‌رگه له به‌غداوه بودجه‌یان بۆ ره‌وانه بکرێت، به‌ڵام دیار نییه هه‌وڵه‌که‌یان ده‌گاته ئه‌نجام یاخود نا. له‌بودجه‌ى 2019 ى عێراقدا (مینحه) بۆ که‌سوکارى شه‌هیدان و زیندانیانى سیاسى و که‌مئه‌ندامانى سه‌نگه‌ر ته‌رخان کراوه که بڕه‌که‌ى مانگانه 125 ملیار و بۆ ساڵێک تریلۆنێک و 500 ملیار دیناره، به‌ڵام له‌حاڵه‌تێکدا ده‌درێت که هه‌رێمى کوردستان نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکات. ئه‌حمه‌د مام ره‌سوڵ سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى زیندانیانى سیاسى به هاوڵاتی وت «دوێنێ له ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى هه‌رێم بووین، خه‌ریکى ئاماده‌کردنى نوسراوێک بووین تایبه‌ت به‌م بابه‌ته بۆ ئه‌وه‌ى بتوانین هاوشێوه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێمى کوردستان به‌هه‌مان میکانیزم بودجه‌ى تایبه‌ت بۆ شه‌هیدان و زیندانیانى سیاسى لاى حکومه‌تى عێراقییه‌وه بنێردرێت». به‌پێی ئاماره‌کان له‌هه‌رێمى کوردستان 22 هه‌زار زیندانى سیاسى بوونیان هه‌یه. که مانگانه له‌لایه‌ن حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه مینحه‌که‌یان ده‌گاته 43 ملیار، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاوتا بکرێت له‌گه‌ڵ به‌غدا 108 ملیار دینارى دیکه پێویسته. سه‌رۆکى کۆمه‌ڵەى زیندانیانى سیاسى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد، ته‌نها 5 هه‌زارو 162 که‌س لاى حکومه‌تى هه‌رێم مینحه وه‌رده‌گرن و زیاتر له 17 هه‌زاریان ته‌نها ناویان تۆمار کراوه‌و هێشتا هیچیان وه‌رنه‌گرتووه. موچه‌ى زیندانیانى سیاسى که له‌لایه‌ن حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه پێیان ده‌درێت، له برى 250 هه‌زار دینارى مانگانه‌وه ده‌ستپێده‌کات تا 500 هه‌زار دینار. وته‌بێژى سه‌رۆک کۆمارى عێراق ده‌ڵێت پێشتر و ئێستاش پشتگیرى داواکارییه‌کانى زیندانیانى سیاسی ده‌که‌ن و مافى خۆیانه وه‌ک هه‌ر زیندانیه‌کى سیاسى دیکه‌ى عێراق به‌غدا مینحه‌یان پێبدات. حه‌سه‌ن جیهاد، وته‌بێژى سه‌رۆک کۆمارى عێراق بۆ کاروبارى هه‌رێمى کوردستان له لێدوانێکدا به هاوڵاتی وت «سه‌رۆکى کۆمه‌ڵه‌ى زیندانیانى سیاسى هه‌رێم هاته به‌غداو سه‌ردانى چه‌ندین شوێنى کردووه، ده‌بێت ئه‌و لیسته‌ى ئه‌وان ئاماده‌ى ده‌که‌ن، زیندانیانى سیاسى عێراق پشتگیرییان بکه‌ن، چونکه ئه‌مانه له‌سه‌ر ده‌ستى رژێمى به‌عس سزادراون و بونه‌ته قوربانى». جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که وه‌ک سه‌رۆکایه‌تى کۆمار هه‌موو کات هاوکارییان ده‌که‌ن «کاک دکتۆر به‌رهه‌م ساڵح پشتگیرى ته‌واویان ده‌کات و هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه له‌سه‌ر ئه‌و پرسه له‌سه‌ر خه‌ت بووه و مافى خۆشیانه له‌عێراقه‌وه مینحه‌یان بۆ بنێردرێت به‌تایبه‌ت شه‌هیدان و زیندانیانى سیاسى». ناردنى مینحه‌ى تایبه‌ت به زیندانیانى سیاسی له‌لایه‌ن به‌غداوه، به‌ستراوه‌ته‌وه به راده‌ستکردنى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه له‌لایه‌ن هه‌رێمه‌وه به به‌غدا، به‌ڵام تا ئێستا هه‌رێم ئاماده‌یی بۆ راده‌ستکردنى نه‌وت نیشان نه‌داوه. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، بڕیارده‌رى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی، ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ئه‌گه‌ر هه‌رێمى کوردستان له‌مساڵدا رۆژانه 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکات، مانگانه بڕى 180 ملیار دینار مینحه بۆ شه‌هیدان و زیندانیانى سیاسى ده‌نێردرێت. وتیشى «حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئه‌مساڵ نه‌وت راده‌ست ناکات، به‌ڵام حکومه‌تى عێراق ده‌توانێت ره‌زامه‌ندى بدات له‌سه‌ر خه‌رجکردنى مینحه بۆ زیندانیانى سیاسى و که‌سوکارى شه‌هیدان».
هاوڵاتی مه‌ریوان ساڵح ته‌مه‌ن 45 ساڵ، کاتێک له‌گه‌ڵ منداڵه‌کانى ویستیان بۆ کاروبارى تایبه‌ت به‌خۆیان بچنه شه‌قامى 30 مه‌ترى سلێمانى، گوێبیستى هه‌را و هۆسه‌یه‌کى گه‌وره بوون، سه‌ره‌تا وایزانى رووداوى هاتوچۆیه، به‌ڵام کاتێک چووه شوێنه‌که دیمه‌نێکى ترى بینى، کۆمه‌ڵێک چه‌کدارى ده‌مامکدار ده‌ورى ئۆتۆمبیلێکى فریاکه‌وتنیان داوه و ده‌یانه‌وێت بیڕفێنن. چه‌کداره‌کان به ده‌نگێکى به‌رزو سامناک بانگى شۆفێر و سه‌رنشینه‌کانى ئۆتۆمبیله‌که‌یان ده‌کرد «دابه‌زن.. دابه‌زن» . ئه‌و ئۆتۆمبیله سه‌ر به وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى بوو، زیاتر له ملیارێک دینارى موچه‌ى کارمه‌ندانى نه‌خۆشخانه‌ى شارى تێدا بوو، که موچه‌ى بێ پاشه‌که‌وتى ئه‌و کارمه‌ندانه بوو، دواى ئه‌وه‌ى حکومه‌ت پاشه‌که‌وتى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌ڵگرت. رووداوه‌که کاتژمێر کاتژمێر 11:50 خوله‌کى پێش نیوه‌ڕۆى سێ شه‌ممه رویدا، چه‌کداره‌کان به زه‌برى هێز ژنه فه‌رمانبه‌رێکیان له ئۆتۆمبیله‌که فڕێداوه‌ته خواره‌وه و به خێراییه‌کى زۆر ئۆتۆمبیله‌که‌یان به پاره‌که‌وه ڕفاند. دوای رووداوەکە، نیگەرانی لای مووچەخۆرانی نەخۆشخانەکە درووستبوو، بەڵام وه‌زیرى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم دڵنیایى ده‌داته کارمه‌ندانى ته‌ندرووستى و پزیشکانى نه‌خۆشخانه‌ى شار که موچه‌کانیان نافه‌وتێت. رێکه‌وت حه‌مه ره‌شید، وه‌زیرى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به هاوڵاتی وت «کارمه‌ندانى ته‌ندروستى و پزیشکانى شار، متمانه‌مان به هێزه ئه‌منییه‌کان هه‌یه و ئه‌و پاره‌یه ده‌دۆزرێنه‌وه«. هەروەها وتی «نه‌خۆشخانه‌ى شار ده‌یانتوانى چه‌ند پۆلیسێک له‌گه‌ڵ ئه‌و لیژنه‌ى موچه‌یه‌دا بنێرن، چونکه نه‌خۆشخانه‌که پۆلیسى هه‌یه«. رێکه‌وت حه‌مه ره‌شید، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه، بۆ وه‌رگرتنى موچه رێوشێوینى توندتر ده‌گیرێته‌به‌ر بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و جۆره رووداوانە دووباره نه‌بێته‌وه. هەرلەوبارەیەوە سه‌رکه‌وت ئه‌حمه‌د وته‌بێژى پۆلیسى سلێمانى رایگه‌یاند که لێکۆڵینه‌وه‌کانیان پاش رووداوه‌که ده‌ستپێکردووه و دڵنیاییدا لە رێوشوێنە ئەمنییەکان. به‌پێى به‌دواداچونى هاوڵاتی که له هێزه ئه‌منییه‌کان ده‌ستى که‌وتووه، ئه‌رکى دۆزینه‌وه‌ى ئه‌و پاره دزراوه، به هه‌ماهه‌نگى ئاسایش و پۆلیس ئه‌نجام ده‌درێت و له‌ئێستادا خه‌ریکى کۆکردنه‌وه‌ى کامێرا چاودێرییه‌کانن له شوێنى رووداوه‌که‌وه. دوێنێ تا دره‌نگانێکى شه‌و مه‌فه‌ره‌زه‌کانى پۆلیس و ئاسایش و هێزه ئه‌منییه‌کان له زۆربه‌ى شه‌قامه سه‌ره‌کى و لاوه‌کییه‌کانى شاری سلێمانی دا پشکنینیان بۆ ئۆتۆمبێله‌کان کردووه کە زیاترن لە ئۆتۆمبێلێک ئەوەش بە وتەی شایەتحاڵەکان. به وته‌ى مه‌ریوان که مامۆستاى خوێندنگه‌یه‌کى بنه‌ڕه‌تیه و خۆى رووداوه‌که‌ى بینیوه، ئۆتۆمبیله‌که پاتڕۆڵى جام ره‌شى ژمارە به‌غدا بووه و چوار چه‌کدارى گه‌نجى تێدا بووه، که سیانیان کڵاشینکۆف و ئه‌وه‌ى دیکه‌شیان ده‌مانچه‌ى پێ بووه. وتیشى «چه‌کداره‌کان کورد بوون به کوردى بانگیانکردوون و دایان به‌زاندوون، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌کى ناشرین و هاوارکردن له ماوه‌ى دوو خوله‌کدا و زۆر به‌خێرایى ده‌ستیان کرد به شکاندنى جامى ئۆتۆمبێله‌که و ئافره‌ته‌که‌یان فڕێدایه سه‌ر شه‌قامه‌که«. پاش چونه ناوه‌وه‌یان بۆ ناو ئۆتۆمبێله‌که، یه‌کێک له چه‌کداره‌کان که ده‌مانچه‌ى پێبوو ئۆتۆمبیله پڕ له پاره‌که‌ى نه‌خۆشخانه‌ى شارى لێخوڕى و پاتڕۆڵه‌که‌ش له پێشه‌وه به‌خێرایى شوێنه‌که‌یان جێهێشت. رووداوه‌که له شوێنێکى قه‌ره‌باڵغى سلێمانیدا روویداوه، له‌سه‌روى شه‌قامى ئۆرزدییه‌وه. ئۆتۆمبێله مینى پاسه‌که له بانکى ره‌شیده‌وه پاره‌که‌ى هه‌ڵگرتبوو، له‌رێگه‌دا بوو تا له‌و شه‌قامه‌وه پاره‌که بگه‌یه‌نێته نه‌خۆشخانه‌ى شار، بۆ ئه‌وه‌ى یه‌که‌م موچه‌ى بێ پاشه‌که‌وت دواى سێ ساڵ چاوه‌ڕوانى به‌سه‌ر کارمه‌ندانى نه‌خۆشخانه‌که‌دا دابه‌ش بکات. دواى رفاندنى ئۆتۆمبێله‌که، چه‌کداره‌کان له نزیک گۆڕستانى سه‌یوان ئۆتۆمبێله‌که‌یان به‌جێهێشت و به وته‌ى شایه‌تحاڵه‌کان ئۆتۆمبێلێکى دیکه‌ش له‌و شوێنه چاوه‌ڕوانى چه‌کداره‌کانى کردووه بۆ گواستنه‌وه‌ى پاره‌که. شایه‌تحاڵێکى دیکه‌ى رووداوه‌که که له‌به‌رانبه‌ر شوێنى رفاندنى ئۆتۆمبیله‌که نوسینگه‌ى خانوبه‌ره‌ى هه‌یه وتى «چه‌کداره‌کان ده‌مامکدار بوون که هه‌ڵیانکوتایه سه‌ر ئۆتۆمبیله‌که، ئێمه وامانزانى چه‌کدارى داعش بوون». وتشى «چه‌کداره‌کان له ئۆتۆمبێلێکى جام ره‌شى پاتڕۆڵه‌وه دابه‌زین و هێرشیان کرده سه‌ر ئه‌و ئۆتۆمبێله‌ى پاره‌ى کارمه‌ندانى ته‌ندروستى نه‌خۆشخانه‌ى شارى پێبوو، که له جۆرى مینى پاس بوو، سێ سه‌رنشینى تێدا بوو، دوو پیاوى ڕیشدار و ئافره‌تێکى موحاجه‌به له‌به‌ر بوون». له‌کاتى به‌دواداچوونى په‌یامنێرى هاوڵاتی دا، چه‌ند کارمه‌ندێکى ئاسایش وێنه‌ى ئۆتۆمبێلێکى پاتڕۆڵیان پیشانى ئه‌و دوکانداره‌دا که له شوێنێک راگیرابوو، دوکانداره‌که‌ش پێی وتن که ئه‌و ئۆتۆمبێله ئه‌وه‌یه که چه‌کداره‌کان پێیان بووه. دواى رووداوه‌که پۆلیس و ده‌زگا ئه‌منییه‌کانى سلێمانى لێکۆڵینه‌وه‌یان ده‌ستپێکرد بۆ دۆزینه‌وه‌ى چه‌کداره‌کان و گه‌ڕاندنه‌وه‌ى پاره‌که، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش دوێنێ له‌چه‌ندین شه‌قامى سه‌ره‌کى سلێمانى مه‌فره‌زه‌یان دانا. پەیامنێری هاوڵاتی به‌چاوی خۆی بینى که پۆلیس و ئاسایش کامێراى چاودێرى دوکان و ماڵه‌کانى شوێنى رووداوه‌که‌یان کۆده‌کرده‌وه‌و چاودێرى وردى شوێنه‌که‌یان ده‌کرد. تا ئێستا چاره‌نووسى موچه‌ى کارمه‌ندانى نه‌خۆشخانه‌ى شار نادیاره، به‌ڵام وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى جه‌ختده‌کاته‌وه که موچه‌کانیان نافه‌وتێت. رێکه‌وت حه‌مه‌ڕه‌شید، وه‌زیرى ته‌ندروستیى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به رۆژنامه‌نوسانى ڕاگه‌یاند «پزیشک و کارمه‌ندانى نه‌خۆشخانه‌ى شار دڵنیاده‌که‌مه‌وه که موچه‌کانیان نافه‌وتێت و ئه‌وانیش وه‌ک فه‌رمانبه‌رانى دیکه دڵخۆش ده‌بن به بڕیارى پێدانى موچه به‌بێ پاشه‌که‌وت». نەخۆشخانەی شار نەخۆشخانەیەکی فێرکاری گشتیە، لە ساڵی 2003 دا بەردی بناغەی دانراوە دوای ١٠ ساڵ، لە 28ی 5ی 2013 دا کرایەوە . ژمارەی قەرەوێڵەکانی ئەم نەخۆشخانەیە بریتیە لە 461 تەخت و خزمەتگوزارییەکانی بۆ هەموو دانیشتوانی شاری سلێمانی و دەوروبەرێتی .
یاد قوربانی عەبدولعەزیز بوتەفلیقە، سەرۆکە پیرەکەی جەزائیر دژی داواکاری خۆپیشاندەرانی وڵاتەکەی وەستاوەتەوە و ڕایگەیاندوە کە ئەم هەڵبژاردنەش بەشداریدەکاتەوە کە دەبێتە پێنجەم جار سەرۆکە ٨٢ ساڵەکە خۆی کاندیدکات بۆ پۆستی سەرۆکایەتی، هاوکات بوتەفلیقە بەڵێن بە خۆپیشاندەرانی وڵاتەکەی دەدات کە گەر ئەم جارە هەڵبژێردرێتەوە چوار ساڵەکەی تەواو ناکات و دەست لە کاردەکێشێتەوە. لەپەیامێکدا کە لە تەلەفزیۆنە حکومیەکانی جەزائیرەوە خوێندرایەوە، بوتەفلیقە ڕایگەیاند کە گەر لە هەڵبژاردنی مانگی داهاتووی وڵاتەکەیدا وەک سەرۆک هەڵببژێردرێت یەکەم کاری سەرپەرشتیکردنی دایالۆگێکی نیشتمانی دەبێت و دواتر وادەی هەڵبژاردنێکی نوێ دەستنیشان دەکات کە خۆی تیایدا بەشداری ناکات. بوتەفلیقە دوابەدوای توشبوونی بە جەڵتەیەکی مێشک لە ساڵی ٢٠١٣ وە زۆر کەم لە میدیاکان و لە کەشە گشتیەکاندا دەردەکەوێت. ڕۆژی یەکشەممە و دوابەدوای پەیامەکەی بوتەفلیقە شەپۆلێکی تری خۆپیشاندان دەستیپێکردەوە سەرەڕای ئۆفەرەکەی سەرۆکەکەیان بۆ دەستلەکارکێشانەوە دوای هەڵبژاردنەوەی. هەر لە هەمان ڕۆژدا وادەی کۆتایی بۆ پێشکەشکردنی فۆرمی خۆ کاندیدکردن دیاریکراو هەموو کاندیدەکان مەرجیان لەسەر داندرا کە بە دەستی فۆرمەکانیان پێشکەشبکەن، جگە لە بوتەفلیقە کە بەڕێوەبەری کامپینی هەڵبژاردنەکەی فۆرمەکانی بۆ پێشکەشکرد لەکاتێکدا خۆی لەسویسرا چارەسەری پزیشکی وەردەگرێت. ئۆفەرەکەی سەرۆکە پیرەکە چیە؟ لە پەیامە نوسراوەکەیدا کە لە میدیا حکومیەکانی جەزائیر بڵاوکرایەوە بوتەفلیقە ڕایگەیاند کە گەر سەرکەوتووبێت لە هەڵبژاردنەکاندا (کۆنفرانسێکی نەتەوەیی) ساز دەکات و دواتر هەڵبژاردن دووبارە دەکرێتەوە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکێکی نوێ. ڕاشیگەیاندووە کە دووبارە خۆی کاندید ناکاتەوە لە هەڵبژاردنە نوێکەدا و گوێی لە داوای خۆپیشاندەرانی وڵاتەکەی گرتووە. ئەو لە پەیامەکەیدا دەڵێت: «من گوێم لە داواکاریە ڕەواکانی خۆپیشاندەران بوو کە لە ناخی دڵیانەوە بە هەزاران گەنجی وڵاتەکەم لەسەر داهاتووی وڵاتەکەمان پرسیارم لێ دەکەن. ئەم گەنجانە ترسیان لە داهاتوویەکی نادیار هەیە کە ڕووبەڕووی دەبنەوە. تێدەگەم و ئەرکی سەر شانمە کە دڵ و دەروونی هاونیشتمانیانم ئارامبکەم.» عەلی غەدیری، کاندیدێکی بەهێز دژ بە بوتەفلیقە تائێستا شەش کاندیدی تر بە فەرمی ناوی خۆیان تۆمارکردوە بۆ پۆستی سەرۆکایەتی جەزائیر. لە میانەی ئەو کاندیدانەدا دیارترینیان (عەلی غەدیری)ە کە جێنراڵێکی سەربازیی خانەنشینە و هەڵگری بەڵێنی ڕیفۆرم و گۆڕانکاریە بۆ جەزائیر. غەدیری کە بە فەرمی فۆرمی کاندیدبوونی پێشکەشکردوە لەگەڵ بەڕێوەبەری کەمپینەکەیدا داوا دەکات کە «پێکەوە ڕێگری لە پێنجەم هەڵبژاردنەوەی بوتەفلیقە بکرێت». لە چەند مانگی پێشوودا جێنراڵ غەدیری پەیامێکی لە ڕێگای میدیاکانی وڵاتەکەیەوە بڵاوکردەوە کە تیایدا داوای لە هێزە سەربازیەکانی وڵاتەکەی کرد کە ڕێگری لە سەرۆک بوتەفلیقە بکەن لە دووبارە خۆکاندیدکردنەوەیدا. ئەم هەڵوێستەی غەدیری لە لایەن بەرپرسە حکومیەکان و بە تایبەت (ئەحمەد سەڵاح)ی بەرێوەبەری ستافی سەرۆکەوە ئیدانەکراو هەڕەشە لە غەدیری کرا کەگەر بەردەوامبێت لەم هەڵسوکەوتانەی پلە سەربازیەکەی لێ دەسێندرێتەوە. لە میانەی سزادانی غەدیریدا، هەفتەی پێشوو جێنراڵە خانەنشینەکە ڕێگای پێ نەدرا بەشداربێت لە پرسەی (عەبدولمالیک گوێنەیزیە)ی جێگری وەزیری بەرگریی پێشوودا، ئەم ڕێگریەش لە لایەن ئەحمەد سەڵاحەوە بووە کە ڕایگەیاندوە ڕازی نابێت لە شوێنێک بێت کە غەدیری لێبێت. هاوکات (بزوتنەوەی ئیسلامی بۆ کۆمەڵگای ئاشتی) داوای ڕیفۆرمی نەتەوەیی دەکەن و دووبارە هەڵبژاردنەوەی بوتەفلیقە بە مەترسیدار لە قەڵەمدەدەن و بەڵێنەکانی چاکسازیی سەرۆکە پیرەکە بەتەنها قسە لەقەڵەمدەدەن، ئەوە دەخەنە ڕوو کە ئەو هەمان ئەم بەڵێنانەی لە ساڵی ٢٠١١شدا بە خەڵک دا و هەرگیز جێبەجێی نەکردن. بەڵێنەکانی بوتەفلیقە و بڕیاری دووبارە خۆ کاندیدکردنەوەی هیچیان لە هەڵوێستی غەدیری نەگۆڕیوە، سەرچاوەیەکی نزیک لە غەدیریەوە بە ڕۆژنامەی (شەرق ئەلئەوسەت)ی سعودی ڕاگەیاندووە: «ئێمە پەیوەست نین بە بڕیاری خۆ کاندیدکردنەوەی بوتەفلیقەوە و بەردەوام دەبین لە کەمپینی هەڵبژاردن بێدەربەست لەوەی ئەو چی دەڵێت.» کێی تر خۆی کاندیدکردوە بۆ سەرۆکایەتی؟ جگە لە عەلی غەدیری، پێنج کاندیدی تر بوونیان هەیە. لە دیارترینیان خاوەنکارێکی بەناوبانگە بە ناوی (ڕەشید نەکاز)ەوە کە پاڵپشتێکی زۆری گەنجی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک هەیە، بەڵام کۆمسیۆنی هەڵبژاردن ڕایانگەیاندوە کە ڕەشید مەرجی خۆ کاندیدکردنی نیە و لە بەرانبەردا ئامۆزایەکی ڕەشید، کە وەک ئەو ناوی ڕەشیدە خۆی کاندیدکردوە و خاوەنکارەکەش بەڵێنی داوە بەڕێوەبەری کەمپینی هەڵبژاردنەکەی بێت. هەردوو حزبی ئۆپۆزسیۆن، پارتی کرێکاران و بزوتنەوەی ئیسلامی بۆ ئاشتی کۆمەڵگا ڕایانگەیاندوە کە بایکۆتی هەڵبژاردن دەکەن. عەبدولعەزیز بوتەفلیقە کێیە؟ بوتەفلیقە لەساڵی ١٩٩٩ دا دەسەڵاتی گرتەدەست و بە فەراهەمکەری ئاشتی لەقەڵەمدرا دوای دامرکاندنەوەی شەڕێکی ناوخۆ لە جەزائیر کە زیاتر لە ١٠٠ هەزار کەس تیایدا بوونە قوربانی. خۆپیشاندەران لە ساڵی ٢٠١١ دا و لەمیانەی بەهاری عەرەبیدا ڕژانە سەر شەقام دژ بەبەرزی نرخی خۆراک و زۆریی ڕێژەی بێکاری، لە وەڵامدا سەرۆکە پیرەکە باری نائاسایی کۆتایی پێهێنا کە ٢٠ ساڵ بوو ڕاگەیەندرابوو و زۆرێک لە داواکاری خۆپیشاندەرانی پێ جێبەجێکرد. دوابەدوای جەڵتەکەی، دووبارە هەڵبژاردنی وڵاتەکەی بردەوەو توانی دەزگای هەواڵگری وڵات پەکبخات و بە دەزگایەکی نزیک لە خۆیەوە جێی گرتەوە. سەرەڕای خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکان، بوتەفلیقە پێشبینی دەکرێت لە هەڵبژاردنەکانی ئەمساڵدا سەرکەوتووبێت. هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی جەزائیر یەک دەنگ نین و بوتەفلیقە لە هەڵبژاردنەکانی پێشوودا لە ساڵی ٢٠١٤دا توانی سەرکەوتوو بێت سەرەڕای ئەوەی خۆی لەبەر خراپی باری تەندروستی لەکەمپینی هەڵبژاردنەکەیدا دەرنەکەوت.
هاوڵاتی پەرلەمانتارێکى پارتى دیموکراتى گەلان (هەدەپە) رایدەگەیەنێت ئامانج لە دژایەتیکردنى ناوى کوردستان و مافەکانى کورد لە باکورى کوردستان لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆمارى تورکیاوە راکێشانى دەنگى نەتەوەپەرستەکانە، جەختیشدەکاتەوە ئەگەر سەربکەون دانانەوەى قەیومەکان لەلایەن ئەکەپەوە قبوڵ ناکەن و رەتیدەکەنەوە. کۆتایی ئەم مانگە هەڵبژاردنى شارەوانییەکانى تورکیا بەرێوەدەچێت و پارتە سیاسییەکان سەرقاڵى بانگەشەى هەڵبژاردنن لە سەرتاسەرى ئەو وڵاتە بەمەبەستى راکێشانى دەنگى هاوڵاتیان. رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆمارى تورکیا و سەرۆکى گشتى پارتى داد و گەشەپێدانى دەسەڵاتدار لەچەند رۆژى رابردوودا چەند جارێک لەکاتى بانگەشەى هەڵبژاردندا رایگەاند، شوێنێک نییە بەناوى کوردستان لە تورکیا و ئەگەر هەدەپە ئەوەى دەوێت بچێت بۆ باکورى عێراق، ئەوێ کوردستانە. ئەوە لەکاتێکدایە پێش گرتنە دەستى دەسەڵات لەو وڵاتە لەلایەن ئەکەپە و تا چەند سالێک لەمەوبەر، بەرپرسانى ئەکەپە لەسەرووى هەموویانەوە ئەردۆغان جەختیان لەسەر مافەکانى گەلى کورد لە تورکیا دەکردەوە و بۆ ئەو مەبەستەش لەگەڵ پەکەکە دەستیان بە دانوستان کرد کە تا ساڵى ٢٠١٥ درێژەى کێشاو دواتر شەڕى نێوانیان دەستیپێکردەوە. پارتى دیموکراتى گەلان هەدەپە بۆ ئەمجارە بە گڕوتینێکى زیاترەوە بەشدارى لە هەڵبژاردنى شارەوانییەکاندا دەکات، دەیەوێت لە رێگەیەوە دژى فشارەکانى دەوڵەت بوەستێتەوە کە لە ساڵى ٢٠١٥ەوە چڕیکردووەتەوە و بەهەزاران ئەندام و بەرپرس و پەرلەمانتارى ئەو حزبەى خستووەتە زیندانەوە و دۆسیەى لەدژیان کردووەتەوە. حەسەن ئۆزگەنوش ئەندامى پەرلەمانى تورکیا لە فراکسیۆنى هەدەپە لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ باس لەوەدەکات، کە مەبەستى ئەردۆغان لە دژایەتیکردنى ناوى کورد و کوردستان، بەدەستهێنانى دەنگى زیاترى نەتەوەپەرستەکانە، تا بتوانێت ژمارەى دەنگەکانى حزبەکەى زیادبکات و باڵادەستى زیاتر بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێنێت. پارتەکەى ئەردۆغان (ئەکەپە) بۆ ئەم هەڵبژاردنە دریژەى بە هاوپەیمانى کۆمار داوە لەگەڵ بزوتنەوەى نەتەوە پەرست (مەهەپە) کە ساڵى رابردوو بۆ هەڵبژاردنى پەرلەمانى و سەرۆکایەتى بەشداریان تێدا کرد. حەسەن ئۆزگەنوش وتى «هزرى مەهەپە نکوڵیکردن و ئینکارکردنى کوردە، ئیستاش ئەردۆغان بەهەمان شێوە سیاسەت دەکات و دەیەوێت دەنگى ئەوان بەلاى خۆیدا رابکێشێت، بەڵام ئێمە پێمانوایە ئەو قسانەى ئەردۆغان دەبێتە هۆى کەمبونەوەى دەنگى ئەکەپە بەتایبەت بە ناوچەکانى باکورى کوردستان». جگە لە ناوى کوردستان لە ئێستادا بەرپرسانى ئەکەپە لەسەرووى هەموویانەوە رەجەب تەیب ئەردۆغان جەختدەکەنەوە کە ئەگەر هەدەپە لەو ناوچانە سەرکەوتن بەرجەست بهێنێتەوە کە دەوڵەت قەیومى بۆ داناون و بەشێوەى پێشو مامەڵە بکەنەوە، ئەوا جارێکى تر قەیومیان بۆ دادەنێتەوە. قەیوم بەو کەسانە دەوترێت کە حکومەتی تورکیا لە دەرەوەی هەڵبژاردن بۆ سەرۆکی شارەوانیەکان دایاندەنێت ئەمەش دوای ئەوەی سەرۆکە هەڵبژیردراوەکان تۆمەتبار دەکات بە پشتگیری پەکەکە. تورکیا لە 14/8/2016 یاسای قەیومی لە پەرلەمانی تورکیا پەسەند کرد. بەپێی یاساکە ئەو سەرۆک شارەوانیانەی پشتگیرییان لە پەکەکە کردوە، دەسەڵات بە وەزارەتی ناوخۆ دراوە سەرۆک شارەوانییەکان لەکار دوور بخاتەوە و لە شوێنەکەی ئەو کەسێکی دیکە، کە لەلایەن دەوڵەتەوە دەستنیشانکراوە دادەمەزرێنرێت. لەکۆی ١٠٤ سەرۆک شارەوانی ناوچەکانی باکوری کوردستان، زیاتر لە ٩٠ سەرۆک شارەوانی لە هەدەپە سەنراوەتەوە و سەرۆکەکانیان یان زیندانی کراون یان لەکارەکانیان دورخراونەتەوە بە پاساوی جۆراوجۆر کە دیارترینیان لایەنگریکردنی پەکەکەیە. ئامانجی سەرەکی هەدەپە لەم هەڵبژاردنەدا بەدەستهێنانەوەی ئەو شارەوانییانە و بەدەستهێنانی شارەوانی زیاترە. حەسەن ئۆزگەنوش وتى «٩٦ شارەوانیى ئێمە دەوڵەت قەیومى بەسەردا سەپاندوون، دەمانەوێت ئەو شارەوانییانە بەدەستبهێنینەوە، لەگەڵ ژمارەیەک سەرۆک شارەوانى دیکەى شارو شارۆچکەکان، تەنانەت لەناوچە تورکییەکانیش، بە گشتى چاومان لە ١٢٠ بۆ ١٣٠ سەرۆک شارەوانییە کە بەدەستى بهێنین». جەختیشیکردەوە، باسکردنى دانانەوەى قەیوم لەلایەن ئەردۆغانەوە بۆ ترسانى ئەکەپە و گەلى کوردە، دەیەوێت پێیان بڵێت کە ئەگەر دەنگیش بدەنە هەدەپە سودى نییە و ئەوان قەیوم لە ناوچەکانیان دادەنێن «بەڵام با بزانن کە ئەمجارە هەدەپە و گەلى باکور دانانى قەیوم لەشوێنى ئەو کەسانەى هەڵدەبژێردرێن قبوڵ ناکەن». وتیشى «جگە لەوەش لەرووى نێودەوڵەتییەوە پێناچێت جارێکى تر ئەوە قبوڵ بکرێت بەتایبەتى لە ئێستادا کە تورکیا لەرووى نێودەوڵەتییەوە بارودۆخی خراپە و رەخنەى لێدەگیرێت لەسەر پرسی پێشێلکردنى مافى مرۆڤ». ئەم هەڵبژاردنە بۆ هەدەپە کە گەورەترین پارتی کوردییە لە تورکیا جیاوازە، بەو پێیەی لە دۆخێکدا بەڕێوەدەچێت کە بەشی زۆری پەرلەمانتار و سەرکردەکانی لە زینداندان و ئەو شارەوانییانەشی لێسەنراوەتەوە کە لە هەڵبژاردنی پێشوودا بەدەستی هێنابوو. بەپێی ئامارەکانى هەدەپە، لە ساڵى ٢٠١٦ەوە تا ئێستا ١٠ هەزار ئەندام و لایەنگر و بەرپرس و پەرلەمانتارى ئەو حزبە دۆسیەیان بۆکراونەتەوە و زیندانى کراون، کە لەناویاندا سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکى پێشووى ئەو پارتە هەیە کە تائێستا لە زینداندایە. بۆ بەشداریکردن لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکانی ٣١ی ئازاری ئەمساڵ، هەدەپە لەگەڵ حەوت پارتی کوردیدا هاوپەیمانى بەستووە.ئەو پارتانە لەنەخشە رێگای کارکردنیاندا ئاماژەیان بەوەکردووە، دوای گۆڕینی سیستەمی سیاسی تورکیا لە پەرلەمانییەوە بۆ سەرۆکایەتی و کەمبونەوەی رۆڵی پەرلەمان، گرنگە لەرێگەی شارەوانیەکانەوە بتوانن پەیامەکانیان بگەیەنن و کارەکانی خۆیان بکەن. بەتایبەتى دوای هەڵبژاردنە سەرۆکایەتی و پەرلەمانییەکەی ساڵی رابردوو، کە سیستەمی سەرۆکایەتی لەو وڵاتە خرایە بواری جێبەجێکردنەوە و زۆربەی دەسەڵاتەکان لەدەستی سەرۆک کۆماردا کۆکرایەوە. جگە لەو هاوپەیمانێتییە، هەدەپە هاوپەیمانێتییەکى رانەگەیەنراوى هەپە لەگەڵ پارتى گەلى کۆمارى جەهەپە بۆ هاوکاریکردنى یەکتر لەهەندێک ناوچە، تا بتوانن بەرانبەر هاوپەیمانى کۆمار بوەستەوە و لاوازى بکەن. پەرلەمانتارەکەى هەدەپە باسى لەوەکرد، لەگەڵ جەهەپە و هێزە یموکراتی و چەپەکان هەماهەنگى هەیە لەنێوانیاندا تا بتوانن لەهەندێک ناوچە هاریکارى لەنێوانیاندا هەبێت تا لەهەندێک ناوچە بتوانن سەرکەوتن بەدەستبهێنن و شارەوانى زیاتر ببەنەوە. پارتی دیموکراتی گەلان هەدەپە کاندیدەکانی بۆ ٤١ شار و شارۆچکە دیاریکردووە، کەدەکەونە سنورەکانی وان و ماردین و قارس و موش و بەدلیس و جولەمێرگ و ئاگری و شرناخ و ئامەد و چەند ناوچەیەکی دیکە، بەڵام له‌هه‌ندێک له‌شاره گه‌وره‌کان کاندیدیان نییه. هەدەپە بۆ ئەم هەڵبژاردنە چەند کەسێکی کاندیدکردووەتەوە بە ئامانجی کۆکردنەوەی دەنگی زۆر، کە یەکێک لە دیارترینیان ئەحمەد تورک سەرۆکی پێشووی شارەوانی گەورەی ماردینە کە لە هەڵبژاردنی پێشوودا لەساڵی ٢٠١٤دا ١٨٠ هەزار دەنگی بەدەستهێنا، بەڵام دوو ساڵ دواتر لەلایەن ئەنقەرەوە لەسەرکار لادرا و کەسێکی دیکە وەکو قەیوم لەشوێنی دانرا. بەپێی ئەنجامی راپرسییەکی ناوەندی سامەر کە بنکەکەی لە شاری ئامەدی باکوری کوردستانە و لە ١٦ پارێزگای باکوری کوردستان ئەنجامدراوە ، دەنگەکانی هەدەپە لە پێنج ساڵی رابردوودا بەڕێژەی لەسەدا شەش زیادیکردووە و هەڕەشەکانی ئەردۆغان بۆ دانانی دوبارەی قەیوم لەسەر ئەو شارەوانیانەی هەدەپە بەدەستیان دەهێنێت کاریگەری دروستنەکردووە. هەدەپە لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ساڵی رابردووی تورکیا توانی بەربەستی لەسەدا ١٠ بۆچونە پەرلەمان ببڕێت، سەرەڕای ئەو فشارانەی روبەڕووی ببووەوە، بۆ ئەم هەڵبژاردنەش دەیەوێت دەنگەکانی زیاد بکات بەتایبەت لەشارەکانی باکوری کوردستان.
شاناز حه‌سه‌ن مریه‌م جه‌لیل، ته‌مه‌ن 82 ساڵ، دانیشتوى قه‌ڵادزێ یه، به‌چاوى پڕ فرمێسک و به‌ده‌نگێکى له‌رزیوه‌وه باسی له‌و ساتانە کرد کەچه‌ند ساڵێک له‌مه‌وبه‌ر کاتێک دراوسێیه‌کى دووگیان بووه، به‌سه‌ر منداڵه‌وه ڕۆیشت و گیانى له‌ده‌ستداوە بەڵام منداڵەکەی کە کچ بوو وەکو یادگاری بۆ مەریەمی بێ منداڵ مایەوە. مەریەم دەڵێت پێش ئەوەی ئەو کچە هەڵگرێتەوە خەریک بووە ژیانی لێتێک بچێت، وتی «وه‌ک کاڵایه‌کى بێ سود سه‌یر ده‌کرام، چاوه‌ڕێ بووم، هه‌ر ڕۆژێک بێت، فڕێ بدرێم». مریه‌م دوو پرچه سپیه‌که‌ى به‌سه‌ر شانیدا هاتبونه خواره‌وه، به زه‌رده‌خه‌نه‌کانی، هه‌وڵی شاردنه‌وه‌ى چاوه پڕ فرمێسکه‌کانی ده‌دا دواى ئه‌وه‌ى بیره‌وه‌ریه‌کانى گێڕایه‌وه ده‌ستى کرد به گریان. ئه‌گه‌رچی کچه‌که‌ى هه‌ڵگرته‌وه‌و گه‌وره‌ى کرد، به‌ڵام ئێستاش ئازارى بێ منداڵى له‌دڵیدا وه‌کو برینێکى قووڵ ماوه‌ته‌وه، وتی»ئه‌م کچه‌م شوێنی 10 کوڕه بۆمن، به‌ڵام ئازارى دڵ شکاندن ده‌رمانى نیه«. سەرەتا بۆ مەریەم ئاسان نەبوو کچەکە هەڵگرێتەوە چونکە باوکی کچەکە پیینەداوە «شه‌وان تا به‌یانى گوێم له‌گریانى منداڵه دایک مردووه‌که بوو، بەڵام باوکەکەی نه‌یده‌دا به که‌س، ده‌یگوت خۆم و کچه‌که‌م به‌خێو ده‌که‌م». بەلام هەرچۆنیک بوو توانیان رازی بکەن ئەو مندالە گەورە بکەن. ئەوەش دوای ئەوەی مندالەکە لە باوەشی مریەمدا گریانەکەی وەستاوەتەوەو بێدەنگ بووە. باوکى منداڵه‌که به بارودۆخى ئه‌م ژنه‌ى زانیوه کە منداڵی نابێت کاتێکیش بینیویەتی منداڵه‌که له باوه‌شیدا ژیر بۆته‌وه به مریه‌مى وتووه «به شاهیدى مه‌لا ئه‌و منداڵه بۆخۆت و هیچ کات ناڵێم کچى منه«. مریه‌م خۆى بۆ ڕانه‌گیراو به قوڵپى گریانه‌وه وتی «دوای وه‌رگرتنى ئه‌و منداڵه بومه‌وه به کچى 14 ساڵان». مریه‌م منداڵه‌که‌ى ناونا ژیان و له‌گه‌ڵ مێرده‌که‌ى ژیانێکى نوێیان ده‌ستپێکردووه و وتى «ئێستا کچه‌که‌مان شووى کردووه و دوو منداڵى هه‌یه«. که‌سانێکى وه‌کو مه‌ریه‌م کاتێک منداڵیان نابێت دواى ئه‌وه‌ى چه‌ندین جار سه‌ردانى پزیشک ده‌که‌ن، دواتر منداڵى دایک مردوو یا فڕێدراو هه‌ڵده‌گرنه‌وه‌و گه‌وره‌ى ده‌که‌ن و ده‌یکه‌نه منداڵى خۆیان. له‌ساڵى هه‌شتا و نه‌وه‌ده‌کاندا تەنها ئه‌و منداڵانەی دەبرانە دەبرانە خانه‌ى چاودێرى کۆمه‌ڵایه‌تى که دایک یان باوک، یان هه‌ر دووکیان نەماون، به‌ڵام له‌ئێستادا بەشێک لە منداڵه‌کان دایک و باوکیشیان ماوه‌و لەوی سەرپەرشتی دەکرێن و زۆرجار کەسانی تر هەڵیاندەگرنەوە. لەسەرەتای ئەمساڵەوە چەنین منداڵ لەهەولیرو کەرکوک و گەرمیان لە لایەن کەسانی نەناسراوەوە فڕێدراون و هەندێکیان گیانیان لەدەستداوە. هەندێ جار ئەو منداڵانەی فڕی دەدرێن پێش ئەوەی گیان لەدەست بدەن کەسانێک دەیانگرنە خۆیان. یان منداڵانێک کە ساواییان بەجێهیشتوەو کەسوکار لەدەستدەدەن دەخرێنە خانەی بێسەرپەرشتانەوە کە لەپارێزگاکانی کوردستاندا هەن و منداڵە بێ سەرپەرشتەکانی تێدا بەخێودەکرێن. «هه‌ر که ده‌ستمدایه ئاوه‌که گوێم له ده‌نگى گریانى منداڵێک بوو». حه‌لاو بابه‌کر 63 ساڵه، خه‌ڵکى سلێمانیه وتی کاتێک بەیانێک زوو هەستاوە بۆ نوێژی بەیانی دەنگی منداڵەکە رایچەڵەکاندوە، «یه‌کسه‌ر هه‌ستام و ڕامکرد به‌ره‌و ده‌نگه‌که«. خانوه‌که‌ى حەلاو ئه‌وکات له‌نێوان مزگه‌وت و شوێنى پاسه‌کانى گه‌ڕه‌کی شەهیدانی سلێمانی بوو، منداڵەکەیان له‌بن ده‌رگاى حه‌وشه‌که‌یاندا دانابوو، بینی کە لەباوەشی شۆفێرێکی پاسدایە، «یه‌کسه‌ر لێم سه‌ندن و توند کردمه باوه‌ش، سوپاسى خوام کرد که‌له‌و به‌یانیه سارده‌دا ڕه‌ق نه‌بۆته‌وه«. حه‌لاو وتی کە بیست ساڵ به خه‌مى بێ منداڵیه‌وه ژیاوه و «ئەگەرچی لەو ماوەیەدا ده‌ژیاین، به‌ڵام تروسکایى له دڵمدا نه‌بوو». ئه‌م ژنه له‌وه ترساوه ڕۆژێک بێت، که‌سێک ڕاستیه‌که به‌کچه‌که‌ى بڵێت و هه‌ر بۆیه لێى نه‌شاردۆته‌وه. وتیشى» له‌و سه‌رده‌مه‌ى ئیمه‌دا منداڵ فڕێدان زۆر بووه، هه‌ریه‌که‌و به هۆکارێک منداڵیان فڕێ ده‌دا، به‌ڵام که لێت بپرسینایه هه‌مووى بۆ هۆکارى هه‌ژارى ده‌گێڕایه‌وه«. ئیستا کچه‌که‌ى که ناوى به‌نازه له زانکۆ ده‌خوێنێت، بەناز بە وت «ڕه‌نگه دایکى خۆشم به‌خێوى کردمایه، وه‌ک دایکه حه‌لاو بۆم باش نه‌بوایه«. هەندێک لەو منداڵانەی فڕێدەدرێن دەبرێنە خانه‌ى نه‌وجه‌وانانى کچان و کوڕان کە له ساڵی 1981دا دروست کراوە، کە یەکێکە له‌به‌شه‌کانى به‌ڕێوبه‌رایه‌تى چاودێرى کۆمه‌ڵایه‌تى. ئەم خانەیە له‌ساڵى 2014دا به‌شى ساوایانى بۆ کراوه‌ته‌وه، منداڵى یەک رۆژە بۆ چوارساڵ له‌خۆده‌گرێت. له ئیستادا ئه‌و خانه‌یه 48 منداڵى تێدایه، که به‌شى ساوایان 16 منداڵى له‌خۆ گرتووه به‌شى کچان له‌ته‌مه‌نى چوار بۆ هه‌ژده ساڵى تێدایه که‌نۆ کچى تێدایه و کوڕانیش 23 کوڕى له‌خۆ گرتووه. سه‌ر‌نج حمه سەعید، به‌ڕێوبه‌رى چاودێرى کۆمه‌ڵایه‌تى، له‌باره‌ى ئه‌و منداڵانه‌ى که له‌م خانه‌یه‌دان بە وت»له‌م خانه‌یه‌دا زیاتر ئه‌و منداڵانه‌ى که باوانیان نادیاره بەخیودەکرێن». ماوه‌ى دوو ساڵه به‌شێکى تایبه‌ت کراوه‌ته‌وه وه‌ک پڕۆژه‌یه‌کى ئه‌زمونى به‌ناوى هۆبه‌ى خێزانى 10 منداڵ دراون بەخێزانی تر بەخێوبکرێن، 14 خێزانیش ئاماده‌کراوه بۆ ئه‌وه‌ى له‌م ڕێگه‌یه‌وه منداڵێک وەرگرێت و به‌خێوی بکات. سەرەتا خێزانه‌که ئاماده کرێت له‌لایه‌ن لیژنه‌یه‌که‌وه که توێژه‌رى ده‌رونى و کۆمه‌ڵایه‌تى ڕێنمایى ده‌کات، به‌گوێره‌ى خێزانه‌که منداڵێکى گونجاویان پێ ده‌درێت، به‌ڵام ناتوانرێت بکرێت به‌ناوى خێزانه‌که‌وه، جونکه خێزانه‌که ته‌نیا خێزانى به‌خێوکه‌رن، ئه‌م هۆبه‌یه بۆ ئه‌و منداڵانه‌یه که دایک و باوکیان هه‌یه‌و بەهەر هۆکاریک بێت نایگرنەخۆ. له سه‌ره‌تاى کردنه‌وه‌ى به‌شى ساوایان لە خانەکە 120 منداڵ براونەتە ئەوێ، کە ١٢ مناڵیان هەڵگیراونەتەوە لەلایەن خیزانی ترەوە بەتایبەتی ئەوانەی باوانیان نادیارن. خیزانەکان زیاتر منداڵی کچ لە خۆدەگرن، بۆیە له‌م خانه‌یه‌دا منداڵى کوڕ زیاتره، لێپرسراوى به‌شه‌که‌ش هۆکاره‌که‌ى بۆ ئه‌وه‌گێڕایه‌وه که زۆربه‌ى خێزانه‌کان به هه‌ر شێوازێک بێت، کچه‌که به‌خێوده‌که‌ن و وتی «له‌به‌رئه‌وه‌ى کچه‌که له ده‌ره‌وه توشى کێشه نه‌بێت، کوڕه‌که ده‌هێننه ئه‌م خانه‌یه«. شێرکۆ عارف لێپرسراوى خانه‌ى کوڕان وتیشى به‌شێوازێکى زۆر ڕێک وپێک به‌خێوده‌کرێن و به‌رده‌وام خولى جیاواز جیاوازیان بۆ ده‌که‌ینه‌وه‌و 12 کوڕیان له خوێندنگه‌ن و وه‌ک هه‌ر منداڵێکى ئاسایى ده‌چنه‌خوێندن و چوار له‌و منداڵانه‌ش له باخچەی ساوایانن. ئه‌وه‌شى ڕونکرده‌وه که منداڵه‌کان له‌هه‌ر ڕه‌گه‌زو نه‌ته‌وه‌یه‌ک بن لاى ئه‌وان جیاوازى نیه، ئێستا چوار منداڵى عه‌ره‌بیان هه‌یه و پێشتریش سورى و منداڵى ڕۆژئاوا و ڕۆژهه‌ڵاتى و ئه‌فغانیه‌کیان هه‌بووه. ئه‌بوبه‌کر نه‌جم که‌ماوه‌یه‌کى زۆره له‌ناو دادگاى سلێمانیدایه و کار له‌سه‌ر ئه‌و داوایانه ده‌کات، به‌پێى یاساى چاودێرى نه‌وجه‌وانان هه‌ڵگرتنه‌وه‌ى منداڵیان له‌ڕێگه‌ى دادگاوه ڕێکخستووه‌و وتی «بۆئه‌وه‌ى به شێوه‌یه‌کى زۆر عه‌داله‌ت بڕوات، سیسته‌مى ناو نوسین و نۆره په‌یڕه‌و ده‌که‌ین». ئه‌وه‌ى ڕونکرده‌وه که هه‌ر منداڵێک سه‌ره‌تا ده‌دۆزرێته‌وه له ڕێگه‌ى بنکه‌ى پۆلیسه‌وه دادوه‌ر ئاگادار ده‌کرێته‌وه له‌وخانه‌یه به‌خێو ده‌کرێت،تا خاوه‌نى ده‌دۆزرێته‌وه یان ده‌درێته خێزانى به‌خێوکه‌ر. ئه‌م توێژه‌ره له‌وه‌ش دوا له‌کۆندا داواکارى له‌سه‌ر هه‌ڵگرتنه‌وه‌ى منداڵ که‌م بووه، بۆیه ڕاسته‌وخۆ ده‌درایه خێزانه‌که‌و به‌ڵام له‌دواى ساڵی 2005ـەوه «خه‌ڵک به‌لێشاو داواى منداڵیان لێده‌که‌ن. له‌ئێستادا 400 خێزان له‌ناو دادگاى سلیمانى ناویان نوسیوه بۆ منداڵ هه‌ڵگرتنه‌وه و وتیشی «که خیزانێک دێت پێى ده‌ڵێین ئه‌وه‌نده ناوت له پێشه‌وه‌یه، بۆیه ناو نانوسن، ئەگینا تائێستا ناونوسینه‌که ده‌گه‌یشته 2000. ئه‌بوبکر وتیشی «خێزانه‌کان منداڵى ساوایان ده‌وێت، چونکه حه‌زده‌که‌ن خۆیان به‌خێوی که‌ن و له‌ژێر په‌روه‌رده‌ى خۆیاندا گه‌وره‌بێت». له‌ساڵى 2007 وه تا 2018، 81 منداڵ له‌ڕێگه‌ى دادگاوه دراونه‌تە خێزان بۆ به‌خێوکردن. دکتۆر ئه‌حمه‌د شافعى، ئه‌ندامى لیژنه‌ى باڵاى فتواى هه‌ریمى کوردستان، له‌باره‌ى فڕێدانى منداڵه‌وه وتى «ئه‌و منداڵانه‌ى فڕێ ئه‌درێن، یان خاوه‌نه‌که‌ی به‌خێوى ناکات، ئه‌وه ئه‌رک و واجبێکى دینی یه له‌سه‌ر حوکمه‌ت و خه‌ڵکه‌که‌ى که نابێت فڕێ درێت و پیویسته ڕیزى لێبگیرێت، مندالەکە به‌هه‌ر شێوازێک له‌دایک بوبێت، وه‌ک منداڵێکى تر پێویسته رێزى لێبگیرێت و به‌خێوبکرێت.» ره‌حمان عەلى توێژه‌رى کۆمه‌ڵایه‌تى ئه‌وه‌ى ڕونکرده‌وه که به‌پێى یاسایه‌ک که هه‌ر خێزانێک منداڵى نه‌بێت، یان منداڵى هه‌بێت و حه‌زبکات منداڵێک به‌خێوکات، له‌دواى ئه‌وه‌ى لیژنه‌ى چاودێرى خێزان خێزانه‌که هه‌ڵده‌سه‌نگێنن و به‌پێى مه‌رجه‌کان ده‌توانێت منداڵێک وه‌رگرێت. ره‌حمان عەلى بە وت «ئه‌مه پڕۆژه‌یه‌کى باشه، چونکه ئه‌و منداڵانه به‌هه‌ر هۆکارێک بوبێت، هیچ ده‌سه‌ڵاتى خۆیانى تێدا نیه«. له‌باره‌ى ئه‌و خێزانانه‌ى که منداڵیان نیه، ئه‌م توێژه‌ره به «کارێکی مرۆڤایه‌تی» وه‌سفکرد که بتوانن منداڵێک به‌خێوکه‌ن. وتیشی «چونکه ماڵ و داهاتى که‌سانێک که منداڵیان نیه، دواجار له‌دواى مردنیان ده‌درێ به شوێنێکى نادیار، یان خۆیان شوێنێک دیارى ده‌که‌ن.» «هه‌موو شتێک حیکمه‌تى خۆى تێدایه، ئه‌وه‌ش حیکمه‌ته که‌سێک منداڵى نابێت و منداڵێکى تر هه‌ڵده‌گرێته‌وه که خێزانى نیه«. سه‌ر‌نج حەمه سەعید، به‌ڕێوبه‌رى چاودێرى کۆمه‌ڵایه‌تى سلێمانى، وای وت ئەوەش دوای ئەوەی چەندین کەسی بینیوە باوەشیان کردۆتەوە بۆ منداڵی فڕێدراو. نه‌سرین جه‌زا، ته‌مه‌ن 47 ساڵ یه‌کێکە له‌وانە، ئەو ماوەی دوو ساڵه منداڵێکی وه‌رگرتووه و به‌خێوى ده‌کات، وتی «منداڵەکە بۆته پارچه‌یه‌ک له‌جه‌رگ و دڵم». وتیشی «ساڵانێک به‌رگه‌ى ئازارى بێ منداڵى و له‌چاوه‌ڕوانى منداڵێکدا ژیاوم، له چاوه‌ڕوانى منداڵ دا گه‌نجیم به‌ڕێکرد». ئه‌م ژنه خۆزگه‌ى ده‌خواست که ڕۆژێک زووتر بیزانیایه شوێنیکى ئاوا هه‌یه «هه‌ر که‌زانیم شوێنێک هه‌یه یه‌ک کاتژمێرم به فیڕۆ نه‌داو ڕام کرد». باسى له‌و ڕۆژه‌کرد که له‌ڕێگه‌ى دادگاوه ڕێگه‌یان داون بچن له خانه‌ى نه‌وجه‌وانان منداڵێک وه‌رگرن، که چۆن به‌تاسه‌ى یه‌که‌م بینینى کچه‌که‌یه‌وه بووه و وتی»هه‌ستم وابوو به‌ره‌و ڕووى جه‌رگى خۆم ڕاده‌که‌م». ئه‌م ژنه له‌گه‌ڵ مێرده‌که‌ى بڕیاریان داوه منداڵێک هه‌ڵگرنه‌وه و به‌خێوى که‌ن و وتی»ڕاسته له سه‌ره‌تادا له زۆربه‌ى که‌سى نزیکى خۆمم ده‌شارده‌وه، به‌ڵام دوایى بڕیارم دا که چیتر نه‌یشارمه‌وه«. هۆکارى شاردنه‌وه‌که‌ى بۆ ئه‌وه گێڕایه‌وه که لاى هه‌رکه‌سێک باسى کردووه پێیان وتووه «جا منداڵ هى خۆت نه‌بێت تامى چییه»، بەڵام نەسرین دەڵێت «منداڵ له‌خۆگرتن زۆر گه‌وره‌تره له منداڵ دروستکردن». پێشتر نەسرین که‌سێکى گۆشه‌گیر بووە وتی بەڵام ئێستا هه‌مووکات پێکه‌نین به ڕوخساریه‌وه ده‌بینرێت، «کاتێک خوا بێبه‌شى کردى له شتێک هه‌رگیز بێ هیوا مه‌به، چونکه له ژیاندا شتى جوانترت بۆ ده‌نێرێت».
سەندەی تایمز – هاوڵاتى وەرگێڕان لە ئینگلیزیەوە: یاد قوربانی چەقۆ لەسەر ملی، ئانی حسێن موسا چاوەکانی داخست و خۆی بۆ مردن ئامادەکرد. زەبری چەقۆی جەلادەکەی داعش لەسەر ملی هێنایە سەر ئەژنۆ. گیراوێکی تر لەلایەوە سەربڕدرابوو و فیچقەی خوێن بە جلەکانی ئانیەوەبوو. ئێستا نۆرەی ئەمبوو. بەڵام چەقۆکە ملی ئەمی نەبڕی. ئانی ڕاپێچی زیندانەکەی کرایەوە کە لەلایەن منداڵێکی مێشکشۆراوەی تەمەن ١١ ساڵانەوە پاسەوانی دەکرا. مانگێک دواتر هەمان ڕووداو دووبارەبوەوە و دووبارە چۆکی پێ دادرایەوە و پێدەچوو دەربازبوون لەدەستی مەرگ مەحاڵبێت. بەڵام سەرسوڕهێنەرانە ڕزگاریبوو و هەفتەی پێشوو ئانی تەمەن ٣١ ساڵان بەسەرهاتی دوو جاری خۆی لەگەڵ جەلادێکی داعشدا گێڕایەوە. ئانی یەکێک بوو لە دەیان دیلی داعش کە لە لایەن داعشەوە دەستبەسەرکرابوون و وەک کارتی فشاری مرۆیی بەکاردەهێندران لە دواین مۆڵگەی خۆیاندا لە بیابانەکانی سوریا. داعش ژیانیانی دەختە مەزادەوە تا هێرشەکانی سەریان دوابخەن. هەندێکیان بە هەڕەمەکی هەڵدەبژێردران و سەردەبڕدران و هەندێک جار ڤیدیۆی کوشتنەکانیان لە تۆڕی ئینتەرنێت بڵاودەکرایەوە وەک چەکێکی بزێوی دانوستان. هەندێکی تریشیان لە لایەن هەندێک تیرۆرسی داعشەوە ڕزگاردەکران کە نەیاندەویست لە شەڕەکەدا بکوژرێن، تا لە بەرانبەردا ڕێگایەکی سەلامەتی ڕزگاربوون بدۆزنەوە. دانوستانەکان لەگەڵ داعش ئەم هەینیە ڕاگیرا کاتێک هێزە زۆرینە کوردیەکانی سوریای دیموکرات دواین هێرشیان بۆ لەناوبردنی سەرتاسەریی خەلافەتی داعش ڕاگەیاند. ڕاپۆرتی پێکدادانەکانی ئەم هێرشە لە ناو باغوز باس لەپێکدادانی قورس و شەڕی کۆڵان بەکۆڵان لەخۆدەگرن. ئانی ئێستا لە شارۆچکەکەی خۆیانە لەگەڵ چەند دیلێکی پێشووی داعش نزیکەی ٣٠ میل لە دەرەوەی باغوز. چیرۆکی ئەم و دیلەکانی ئەوێ چیرۆکێکی نەبیستراوی هێرشەکەی باغوزە. ئانی ئەندامی تیرەی (شێتات)ە کە تیرەیەکی بەهێزە و لە دەستپێکی شەڕی داعشەوە پەیوەندیان بە هێزەکانی سوریای دیموکراتەوە کردووە و دژایەتی و شەڕی چەکدارییان دژ بە داعش ڕاگەیاندووە. هەرچەنە تیرەی شێتات دیندار و محافزکارن، بەڵام داعش بە توندڕەو و لەدیندەرچوو دەزانن. ئەم خوێنەی کەوتوەتە بەینی داعش و تیرەکەوە وایکردوە ئانی و خزمەکانی ببنە ئامانجی تیرۆرستانی داعش. بەڵام ئانی، لەبەر تێوەگلانی لە کاری قاچاغچیەتی لەناو ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی داعشدا شەش جار لە لایەن تیرۆرستانەوە دەستگیرکراوە و چەندین مانگ ئەشکەنجەی چەشتوە. هەر شەش جارەکە لە لایەن داعشەوە ئازادکراوە، جارێکیش لەلایەن خێزانەکەیەوە داواکاری ڕاستەوخۆ نێردراوە بۆ داعش بۆ ڕزگارکردنی و بە فەرمانی ئەبو بەکر بەغدادی ڕزگارکراوە، بەڵام ئامۆزاکەی کە پەیامەکەی گەیاندوەتە خەلیفەکەی داعش لە جێی ئانی دەستگیرکراوە. لە مانگی کانونی دوەمی ئەمساڵدا موسا بۆ جارێکی تر و لە کاتی خۆڵبارینێکی بەهێزدا دەستگیر دەکرێتەوە و لەگەڵ کۆمەڵێک خزمیدا دەنێردرێنە باغوز، «٥٣ نەفەربووین، هەموومانیان خستە کەرەڤانێکەوە و پارچەیەک پلاستیکیان بۆ داناین میزی تێبکەین. هەوا زۆر کەمبوو لە ناو کەرەڤانەکەدا. یەکێک لە پیاوەکان زۆر نەخۆشکەوت بۆ سێ ڕۆژ و شەوەکەی مرد. بۆ بەیانی قەبرێکیان لای کەرەڤانەکەوە بۆ هەڵکەند و ناشتیان. ڕۆژێکی تر پێنجیان لێ هەڵبژاردین و بردیاننە خانویەکەوە و بە فیشەک کوشتیانن.» یەکەم بەیانی لە کەرەڤانەکەدا، ئانی چاوەڕێی مەرگ بوو. تیرۆرستەکان هاتنە کەرەڤانەکەوە و لەگەڵ سێ دیلی تردا بردیاننە خانویەکی نزیک لەوێوە، جلی پرتەقاڵیان لەبەرکردن و کامێرایەکیان داگیرساند. یەکێک لە دیلەکان کە لەتیرەیەکی تربوو دواین وشەکانی وت و تیرۆرستێکی سەرتاپا ڕەشپۆش چەقۆکەی دەرهێنا و سەریبڕی، ئانی دەیزانی دوای ئەو سەرەی ئەمە. ئەو دەڵێت: «چۆکیان پێدادام و چەقۆیان خستە سەر ملم، زانیم دەمرم.» بەڵام هەڵیانساندەوە و ڕاپێچیانکردەوە بۆ کەرەڤانەکە. بەڵام ئەمە دواین ڕووبەڕووبوونەوەی نەبوو لەگەڵ مەرگدا، دەڵێت: «دوو هەفتە لەمەوبەر تیرۆرستان دووبارە هاتنەوە بۆ کەرەڤانەکە و جەلادەکەیان لەگەڵدابو. نۆ کەسیان بە گۆترە هەڵبژارد و ناوی منیان خویندەوە و بردیانینە دەرەوە. پرسیم: ‹بۆ کوێ دەرۆین؟› « جەلادەکە وتی: «بەرەو مەرگی تۆ» ئانی بیری نەدەکردەوە، ئەو دڵنیابوو دەمرێت. لە دەرەوەی کەرەڤانەکە قەبرێکی ناقوڵ هەڵکەندرابوو بۆ یەکێک لەوانەی پێشتر کوژرابوو. تیرۆرستەکان یەکی نەختێک خوێیان دانێ تا بیخەنە سەر زمانیان تا هێزیان هەبێت هەستنە سەرپێ و دوا نزاکانیان بکەن. هەموویان خستنە پاسێکی بچوکەوە و بردیاننە سنورەکانی دەرەوەی باغوز، لەوێ ئانی کەوتە سەر چۆک و جەلادەکەی داعش پاڵی بەسەریەوە نا بۆ سەر زەوی. بە بەرخۆیەوە ئانی دوا نزاکانی کرد. «ڕاکەن،» یەکێک هاواری کرد و دەستەکە لەسەر پشتی نەما. جەلادەکەی داعش لەوێ نەمابوو و ئانی و دیلەکانی تر بەرەو چاڵێکی گەورە لە پێشیانەوە ڕایاندەکرد. لەوبەرەوە چەکدارەکانی هێزەکانی سوریای دیموکراتیان لێدیاربوون. داعش ئازادی کردبوون. «ڕامکرد و باوەشم بە هەموواندا کرد، ژیانم دووبارە دەستی پێکردەوە. لە ماوەی ١٠ خولەکدا لە مەرگەوە بۆ ژیان گەڕامەوە.» ئەو ئێستا سەیارەکەشی لە داعش دەوێتەوە کە لێیان بردبوو، دەڵێت بۆ ئیش پێویستمە. لە کانوونی یەکەمی ساڵی پارەوە تا ئێستا هێزەکانی سوریای دیموکرات زیاد لە ٤٠ هەزار هاوڵاتی سڤیلیان لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی داعش ڕزگارکردوە بەڵام پلانی ڕزگارکردنەکەی ئانی نزیکەی سێ هەفتە بەر لە ئێستا دەستی پێکرد. سەرکردەیەکی جەزائیری داعش کە ناوی لە خۆی ناوە (ئەبو عایشە ئەل جەزایری) لە ڕێی تۆڕی پەیوەندیی (وەتس ئاپ)ەوە پەیوەندی بە هێزەکانی سوریای دیموکراتەوە کردوە و داوای کردوە شەڕو بۆردمانەکان ڕاگرن تا دەست بە دانوستان بکەن. لەبەرانبەردا داعش ڕازیبووە کە دیلەکان ڕزگاربکات. لە ڤیدیۆیەکدا کە هەفتەی پێشوو بڵاوبوەتەوە، بەرپرسێکی هێزەکانی سوریای دیموکرات بە چەند شەڕکەرێکیان دەڵێت، کە پێشتر دیلی داعش بوون، کە شەڕ ڕاگیراوە تا ئەوان ئازادبکرێن. بەڵام ئەم بابەتە هەستیارە و بەرپرسێکی هێزەکانی سوریای دیموکرات ڕەتی دەکاتەوە کە هیچ دانوستانێک ڕووی دابێت.
هاوڵاتى – لۆڤا محەمەد هێلین جەزا زۆرجار پرسیاری شەرعی تایبەت بەژنانی هەبووە بەڵام شەرمی کردوە لای مەلایەکی ئاینی پیاو پرسیارەکانی بکات، بۆیە دەستبەرداری دەسکەوتنی وەڵامەکانی دەبوو. هێلین وتی «چەندین پرسیارم لە ناخی خۆمدا حەشارداو ئەوەش بوو بە گرێیەک لەسەر دڵم». هێلین جەزا، ژنێکی گەنجی سلێمانیە و دڵخۆشە بەوەی کەئیتر وەڵامی ئەو پرسیارانەی دەستدەکەوێت کە لەڕابردوودا نەیدەتوانی لە پیاوانی ئاینی بکات بەڵام ئێستا دەتوانێت بە ئازادانە لەکۆمەڵێک ژن کە مۆڵەتی فەرمی زانستی شەرعیان هەیە بپرسێت و وەڵامی پرسیارەکانی ناخی خۆی دەستبکەوێت. دوو هەفتە لەمەوبەر ١١ ژن لەشاری سلێمانی مۆڵەتی زانستی شەرعییان وەرگرت، ئەم ژنانە لەمەودوا دەتوانن مارەبڕینی كوڕان و كچان ئەنجامبدەن و تەفسیری قورئان و زانستەکانی حەدیس و فەقهی ئیسلام بکەن و وەڵامی شەرعی پرسیاری ژنان بدەنەوە. ئەوەش بۆ یەكەمجارە لەسەر ئاستی جیهانی ئیسلامی، کە ژنان بتوانن ئیجازەی زانستی شەرعی وەرگرن و بتوانن ژن مارەببڕن، لەکاتێکدا لە وڵاتیکی وەکو سعودیە بەم دواییانە ریگە بە ئافرەت درا ئۆتۆمبێل لێبخوڕێت. هێلین بە هاوڵاتى وت «ئەو پرسیارانەی کە شەرمم دەکرد لە پیاوێکی ئاینی بپرسم، ئێستا زۆر بە ئازادانە و بێ دودڵی دەتوانم لە ژنانی بپرسم و وەڵامەکانم دەستبکەوێت، ژن باشتر لەژن تێدەگات وەک لە پیاوێک، هەربۆیە هیوادارم ژمارەی ئەو ژنانە زۆر بێت تاوەکو بە ئاسانی بتوانین کە پێیان بگەین، هیوادارم کە ئەم ژنانە لە ڕادیۆ و کەناڵەکانی ڕاگەیاندن بەرنامەی تایبەت بە خۆیان هەبێت تاوەکو بتوانین پەیوەندیان پێوە بکەین. ئەم ژنانە دوو جۆر خوێندنیان کردووە، یەکێکیان خوێندنی ئەکادیمی حکومی کە لەپۆلی یەکی سەرەتایی تاوەکو ١٢ی ئامادەییە، دواتریش کۆلیژی زانستە ئیسلامیەکانیان تەواو کردووە لەشاری سلێمانی. سەرجەمی ئەو ژنانە بەکارلۆریۆسیان هەیە. خوێندنی دووەمی ئەو ژنانەش خوێندنی حوجرەیە، کە ٧-٨ ساڵ زانستی فیقهـ و تەفسیر و حەدیس و زمان و نەحو سەرفی عەرەبی و مەنتق و بەلاغەیان خوێندووە. ئەحمەد شافیعی، کە سەرپەرشتی پێدانی مۆڵەتی شەرعی بەو ژنانە داوە بە هاوڵاتى ڕاگەیاند «دوای تاقیکردنەوە و ئەنجامدانی دوو بەحس بە باشمانزانی کە مۆڵەتی زانستی شەرعیان پێبدەین». وتیشی «ژنان پرسی شەرعیان هەیە و شەرم دەکەن کە لە پیاوانی بکەن، بۆیە ئەم ژنانە شارەزان لە بواری فیقهـیدا و دەتوانن وەڵامی باشتری ئەو ژنانە بدەنەوە، هەروەها ئەم ژنانە دەتوانن لە مزگەوت یاخود خوێندنگاکاندا وانەی زانستی شەرعی بە ژنان و کچان بدەن وەک مامۆستایەکی ئاینی، ئەم ژنانە دەتوانن پێشنوێژی بکەن و وتاریش بدەن، بەڵام ئەمە کاتێک دەبێت کە مزگەوتەکە تایبەت بێت بەژنان نەک لەمزگەوتی پیاواندا». ئەم کارە زانایانی ئاینی سەر بە یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان پێی هەستاون، یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان لە ساڵی ١٩٩٤ وەکو حزبێکی ئیسلامی بێچەک خۆی راگەیاند، یەکەم حزبی ئیسلامی بووە کە ئافرەتی بردۆیە سەرکردایەتی و مەکتەبی سیاسی حزبەکەی. سەڵاحەدین محەمەد بەهائەدین، ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان دوای مەراسیمی بەخشینی بڕوانامە بەو ژنانە لە لێدوانێكدا بۆ میدیاكاران ئاماژاەی بەوەکرد، ئەو كارە یەكێكە لە كارە گرنگەكانی زانایانی حزبەكەی و بە «پڕۆژەیەكی نەوعی جیاوازە» ناویبرد. هەروەها وتی کە ئەوە یەكێك بووە لە ئاواتەكانی خۆی کە ببینێت ئافرەتانی شارەزا لەزانستی ئیسلامیەکان دەتوانن وەڵامی پرسیارە شەرعیەکانی ژنان بدەنەوە. بەپێی مۆڵەتە شەرعیەکانیان جگە لەوەی ئەو ژنانە دەتوانن هاوشێوەی پیاوان ئیمامەتی بکەن، ئەو ١١ ژنە دەشتوانن مارەی کچان و کوڕان ببڕن، ئەوەش دوای بە جێگەیاندنی گرێبەستەکەیان لەڕووی یاساییەوە، ئەمەش لەکاتێکدایە پیشتر تەنها پیاوان ژنیان مارە دەبڕی. بەپێی مۆڵەتە شەرعیەکانیان ئەم ژنانەش توانای چاککردنەوەی تەڵاقی پیاوانیان هەیە، ئەحمەد شافیعی وتی «زۆرجار لەنێوان هاوسەراندا دەمەقاڵێ ڕوودەدات و لە زمانی پیاوەکەوە تەڵاق دێتە دەرەوە، بەڵام ئەم ژنانە دەتوانن وەک مامۆستایانی ئاینی پیاوان ئەو تەڵاقە چاکبکەنەوە و هاوسەرەکان ئاشتبکەنەوە». سەبارەت بەناوی ئەو ژنانە لەزانستی شەرعیدا، ئەحمەد شافیعی دەڵێت «بە پیاوان دەوترێت مامۆستایانی ئاینی و مەلا، بەڵام بەو ژنانە دەتوانرێت بوترێت مامۆستای ئافرەت و شارەزا لەبواری فقهی ئیسلامیدا.» قەدریە سەید عەلی، یەکێکە لەو ١١ ژنەی کە مۆڵەتی زانستی شەرعی (ئیجازەنامەی زانستی شەرعی) بە هاوڵاتى وت «وەرگرتنی ئەو مۆڵەتە زۆر دڵخۆشی کردم، لەماوەی تەمەنم هەر شتێکم بەدەستهێنابێت بە ئەندازەی بەدەستهێنانی ئەم مۆڵەتە شەرعیە دڵخۆشی نەکردووم». وتیشی «هەموو ئەو زانستانەی کە مامۆستایەکی ئاینی پیاو دەیخوێنێت بۆ ئەوەی ببێت بە وتاربێژ ئەوا ئێمە خوێندومانە، هەربۆیە ئەوەی مامۆستایەکی ئاینی پیاو دەتوانێت بیکات ئەوا ئێمەش وەک ئەو ١١ ژنە دەتوانین بیکەین، جگە لە پێشنوێژی کردن لە مزگەوتی پیاوان، کە ئەگەر مزگەوتی تایبەت بە ژنان هەبێت ئەوا دەتوانین کە پێشنوێژیش بکەین و وتاریش بدەین». وتیشی» بۆچی دادوەری ژن دەتوانێت لە دادگادا کچان و کوڕان مارە بکات، بۆچی ئێمە نەتوانن ئەو کارە بکەین، لە کاتێکدا مۆڵەتەکەمان ڕێگە بەوە دەدات، بۆیە ئامادەین بۆ ئەو کارەو لە هەرکاتێکدا بانگبکرێین دەچین، بۆیە چاوەڕێی ڕاهاتنی کۆمەڵگەین بەوەی کە ئێمە بتوانین مارەیان ببڕین». هەڵاڵە محەمەد، یەکێکی دیکە لەو ژنانە کە ئیجازەی شەرعی وەرگرتوە پیش ئەوەی مۆڵەتی شەرعی وەرگرێت لەلایەن ئافرەتانەوە پرسیاری شەرعیان لێکراوە، بەڵام ئاماژە بەوەدەکات لە دوای وەرگرتنی مۆڵەتەکەوە ئەو پرسیارە شەرعیانەی رووبەڕووی دەکرینەوە زۆرتر بوون. ئەگەرچی هەتاوەکو ئێستا داواکاری مارەبڕینی کچان و کوڕانی بۆ نەهاتووە، بەڵام هەڵاڵە محەمەد، بە هاوڵاتى وت «ئەگەر هەر داوایەک بێت ئەوا ئامادەین و زۆرباش دەتوانین بە ئەنجامی بگەیەنین». وتیشی «بۆ ئەوەی وەڵامی تەواوی ژنان بدەینەوە هەبوونی بەرنامەیەکی تایبەت بە خۆمان لەکەناڵ و ڕادیۆکان گرنگی خۆی هەیە، لەبەرئەوەی ژنان خۆیان دەتوانن وەڵامە شەرعیەکان و غەیرە شەرعی و کۆمەڵایەتیەکانی ژنان بدەنەوە».
هاوڵاتى کوردانى رۆژئاواى کوردستان دواى چه‌ندین ساڵ شه‌ڕى سه‌خت به پاڵپشتى هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى له‌دژى داعش، له‌سه‌رکه‌وتنى کۆتایی به‌سه‌ر ئه‌و رێکخراوه‌دا نزیکبوونه‌ته‌وه، به‌ڵام هێشتا دڵنیانین له ماف و چاره‌نوسیان له‌و وڵاته که کۆنتڕۆڵى سێیه‌کى خاکه‌که‌یان به‌ده‌سته‌وه‌یه. ماوه‌ى چه‌ند هه‌فته‌یه‌که هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات هێرشه‌کانیان بۆ سه‌ر داعش چڕکردووه‌ته‌وه و ئه‌و رێکخراوه‌یان له دوایین پێگه‌ى بچوکیدا له گوندى باغۆزى سه‌ر سنورى سوریا و عێراق گه‌مارۆداوه. شه‌ڕڤانان پێشڕه‌وى گه‌وره‌یان کردووه، به‌ڵام به‌هۆى بوونى هاوڵاتییه‌کى زۆرى مه‌ده‌نى که داعش وه‌کو قه‌ڵغانى مرۆیی به‌کاریان ده‌هێنێت پێشڕه‌وییه‌کانیان خاوکردووه‌ته‌وه و ده‌یانه‌وێت به‌هێواشى دوایین پێگه‌ى داعش کۆنتڕۆڵبکه‌نه‌وه که له ساڵى 2014ه‌وه ده‌ستى به‌سه‌ردا گرتووه. له‌گه‌ڵ نزیکبوونه‌وه‌ى کۆتایی هاتنى داعش له‌رووى سه‌ربازییه‌وه، سیاسه‌تمه‌دارانى رۆژئاواى کوردستان جه‌ختده‌که‌نه‌وه که ده‌بێت کۆتایی به ئایدۆلۆژیاى توندڕه‌وى داعش بهێنرێت که به‌درێژایی زیاتر له چوار ساڵ به‌سه‌ر خه‌ڵکى ئه‌و ناوچانه‌دا سه‌پاندویه‌تى که به‌ده‌ستییه‌وه بووه. ساڵح موسلیم سیاسه‌تمه‌دارى دیارى رۆژئاواى کوردستان پێیوایه، گره‌نتى سه‌رهه‌ڵنه‌دانه‌وه‌ى داعش ئه‌وه‌یه له‌رووى ئایدۆلۆژییه‌وه به‌ره‌نگارى ئه‌و رێکخراوه ببنه‌وه و کۆتایی پێبهێنرێت، "چونکه ته‌نها له‌رووى سه‌ربازییه‌وه ئه‌وه به‌س نییه و پێویسته به‌ره‌نگارى ئه‌وانه‌ش ببینه‌وه که سودیان له ئایدۆلۆژیاى ئه‌و وڵاته وه‌رگرتووه بۆ ده‌ستکه‌وتى خۆیان". ساڵح موسلیم خۆى به‌دورگرت له پێشبینیکردنى وردى واده‌ى رگه‌یاندنى کۆتایی هاتنى داعشدا "ناتوانم پێشبینى واده‌یه‌ک بکه‌م بۆ کۆتایی هاتنى داعش له سوریا له‌رووى سه‌ربازییه‌وه، چونکه ئه‌وه پرسێکى سه‌ربازییه و په‌یوه‌ندى به هێزه‌کانى سوریاى دیموکراته‌وه هه‌یه". جگه له به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى ئایدۆلۆژیاى داعش، کورد له سوریا که رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌بوو له‌شه‌ڕى دژى داعشدا، ده‌یه‌وێت رۆڵى هه‌بێت له داهاتووى سوریادا و مافه‌کانى پارێزراوبێت، تا جارێکى تر روبه‌ڕووى پێشێلکارى مافه‌کانى نه‌بێته‌وه له‌و وڵاته. ساڵح موسلیم وتى "یه‌کێک له گره‌نتییه‌کانى سه‌رهه‌ڵنه‌دانه‌وه‌ى داعش له سوریا ئه‌وه‌یه پشتیوانیکردنى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات به‌رده‌وام بێت و مافه‌کانى کوردیش له سوریا بچه‌سپێنرێت که تا ئێستا ئه‌وه بوونى نییه". چاوه‌ڕوانده‌کرێت دواى کۆتایی هاتنى ته‌واوه‌تى داعش له سوریا، پرسی نوسینه‌وه‌ى ده‌ستورى نوێی بۆ سوریا خێراتر بێت، که ماوه‌ى چه‌ند مانگێکه به‌سه‌رپه‌رشتى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان هه‌نگاوه‌کان له‌و باره‌یه‌وه ده‌ستیپێکردووه. لایه‌نه ناکۆکه‌کانى سوریا هه‌ریه‌که‌یان داواکارى جیاجیایان هه‌یه، رژێمى ئه‌سه‌د جه‌خت له ده‌سه‌ڵاتى ناوه‌ندى و کۆنتڕۆڵکردنه‌وه‌ى ته‌واوه‌تى خاکى سوریا ده‌کاته‌وه، کوردیش داواى سیسته‌مێکى ناناوه‌ندى ده‌کات تا سیسته‌مى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى پارێزراوبێت. سیسته‌مى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى رۆژئاواى کوردستان ماوه‌ى چه‌ند ساڵێکه دامه‌زراوه، که خاوه‌نى ئیداره و یاسا و سیسته‌مى تایبه‌ت به‌خۆیه‌تى. جاویدان حه‌سه‌ن نوێنه‌رى کانتۆنه‌کانى خۆرئاواى کوردستان له هه‌رێم به هاوڵاتى وت "گره‌نتى پاراستنى ئیداره‌ى رۆژئاوا له‌دواى داعش ئه‌وه‌یه دانبنرێت به مافه‌کانى کورد و له رووى نێوده‌وڵه‌تیشه‌وه گره‌نتى هه‌بێت و له ده‌ستورى نوێی سوریادا دان به مافه‌کانى گه‌لى کوردا بنرێت". کوردانى سوریا ماوه‌ى چه‌ند هه‌فته‌یه‌که جۆرێک له دڵنیاییان بۆ گه‌ڕاوه‌ته‌وه، دواى ئه‌وه‌ى ئه‌مریکا بڕیاریدا به‌شێک له هێزه‌کانى له‌ناوچه‌کانیان بهێڵێته‌وه، له‌کاتێکدا بڕیاره‌که‌ى پێشووى ئه‌و وڵاته بۆ کشانه‌وه‌ى ته‌واوه‌تى هێزه‌کانى نیگه‌رانى کردبوون. به‌پێی بڕیاره‌که‌ى ئه‌مریکا، 400 سه‌رباز له باکور و رۆژهه‌ڵاتى سوریا ده‌هێڵرێته‌وه له‌دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانیان له‌و وڵاته، که 200 سه‌ربازیان له رۆژئاواى کوردستان جێگیرده‌کرێن. به‌رپرسانى رۆژئاواى کوردستان هیوایان هه‌یه ئه‌و بڕیاره‌ى ئه‌مریکا هانى وڵاتانى دیکه‌ى ئه‌ندام له هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى دژى داعش له‌ناویاندا وڵاتانى ئه‌وروپا بدات هێزه‌کانیان له سوریا بهێڵنه‌وه، تا بۆشایی ئه‌منى دروستنه‌بێت و له مه‌ترسییه‌کانى تورکیا پارێزراوبن. جاویدان حه‌سه‌ن وتى "مانه‌وه‌ى هێز ره‌نگه بتوانیت بیکه‌یته فشار له‌سه‌ر هێزه‌کانى ئه‌م ناوچه‌یه، به‌ڵام چه‌سپاندنى ماف له ده‌ستوردا گره‌نتیی ته‌واوه‌تییه، جگه له‌وه‌ش مانه‌وه‌ى هاوپه‌یمانان بۆخۆى داناننانه به ئیراده‌ى ئه‌و هێزه و کوردا له سوریا". وتیشى "کورد ده‌سه‌ڵاتێکى ناناوه‌ندی ده‌وێت به جۆرێک له جۆره‌کان فیدراڵیه‌تى تێدا بێت، ئه‌وه‌ش ده‌که‌وێته سه‌ر دانوستانه‌کان که ده‌توانین چی به‌ده‌ستبخه‌ین". کوردەکان ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر نه‌خشه رێگایه‌کیان دایه مۆسکۆ کە تێیدا ئاماده‌ییان ده‌ربڕیوه هەموو ئەو ناوچانەی لەشەڕی ناوخۆی سوریاوە لە ٢٠١٢ دا لەبەهاری عەرەبیەوە بەدەستیان هێناوە تاکۆتایی شەڕی داعش بخەنەوە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی سوریا بەمەرجێک کەئەو وڵاتە مافی ئۆتۆنۆمیان پێبدات و ڕێگەیان پێبدات بەردەوامبن لەتاقیکردنەوەی پڕۆژەی خۆبەڕێوەبەرییان. به‌ڵام داواکارى فیدراڵى له سوریا تا ئێستا له‌لایه‌ن حکومه‌تى دیمه‌شقه‌وه ره‌تده‌کرێته‌وه، به‌رپرسانى ئه‌و وڵاته ئه‌و داوایه به هه‌وڵێک بۆ دابه‌شکردنى خاکى وڵاته‌که‌یان داده‌نێن و جه‌خت له کۆنتڕۆڵکردنه‌وه‌ى ته‌واوه‌تى سوریا ده‌که‌نه‌وه. ده‌سه‌ڵاتدارانى سوریا تا ئێستا وه‌ڵامى داواکانى کوردانى رۆژئاوایان نه‌داوه‌ته‌وه بۆ ده‌ستپێکردنى دانوستان له‌سه‌ر گه‌یشتن به چاره‌سه‌ر له‌سه‌ر مافه‌کانى کورد، له‌دواى کۆتایی هاتنى ته‌واوه‌تى داعش له سوریا، له‌کاتێکدا کورد به‌په‌رۆشه بۆ ده‌ستپێکردنى دانوستانه‌کان. جاویدان حه‌سه‌ن ده‌ڵێت وه‌ڵامنه‌دانه‌وه‌ى داواکان بۆ دانوستان عه‌قڵیه‌تى دیکتاتۆرى به‌شار ئه‌سه‌د ده‌رده‌خات که ده‌یه‌وێت هه‌موو خاکى سوریا کۆنترۆڵ بکاته‌وه "ئێمه بۆ دانوستان ئاماده‌ین، به‌ڵام سوریا وه‌ڵام ناداته‌وه". ئه‌نجومه‌نى سوریاى دیموکرات که ده‌سه‌ڵاتى مه‌ده‌نى سیسته‌مى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى رۆژئاواى کوردستانه له ئێستادا هه‌وڵه‌کانى چڕکردووه‌ته‌وه بۆ رۆڵبنین له چاره‌سه‌رى سیاسی قه‌یرانى سوریا، به‌جۆرێک که مافه‌کانى کورد و پێکهاته‌کانى دیکه‌ى تێدا پارێزراوبێت. سیهانوک دیبو ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رۆکایه‌تى ئه‌نجومه‌نى سوریاى دیموکرات مه‌سه‌ده پێیوایه، ریشه‌کێشکردنى تیرۆرو گروپه چه‌کدارییه‌کان و وشککردنى سه‌رچاوه‌ى مادى و فیکرى ئه‌و گروپانه، له‌گه‌ڵ دیاریکردنى بنه‌ما سه‌ره‌کییه‌کانى ده‌ستورى سوریا و چه‌پساندنى سیستمى لامه‌رکه‌زى دیموکرات هاوشێوه‌ى نمونه‌ى ئیداره‌ى رۆژئاوا، چوار هۆکارى سه‌ره‌کین بۆ چاره‌سه‌رى سیاسی له سوریا، ئه‌وه‌ش به‌پێی میدیاکانى نزیک له ئیداره‌ى رۆژئاواى کوردستان. سیهانوک دیبو باسى له‌وه‌شکردووه، به‌م نزیکانه دیدارى سێیه‌مى سورى – سورى ده‌به‌ستن بۆ چاره‌سه‌رى قه‌یرانى سوریا به‌پێ روانگه‌ى مه‌سه‌ده. تا ئێستا به‌سه‌رپه‌رشتى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و وڵاتانى روسیا و تورکیا و ئێران، نۆ کۆبوونه‌وه‌ى جنێڤ و 11 کۆبوونه‌وه‌ى ئاستانه بۆ چاره‌سه‌رى قه‌یرانى سوریا ئه‌نجامدراون، به‌ڵام چاره‌سه‌رى قه‌یرانه‌که‌ى لێنه‌که‌وتووه‌ته‌وه، ئه‌وه‌ش به‌بڕواى به‌رپرسه‌که‌ى مه‌سه‌ده سه‌لمێنه‌رى ئه‌وه‌یه که ده‌بێت ئه‌و قه‌یرانه به گفتوگۆى سورى-سورى چاره‌سه‌رى بۆ بدۆزرێته‌وه.
.jpg)
هیوا عەبدوڵا كاتێك بیست ساڵ لەمەوبەر بۆ یەکەم جار رەجەب تەیب ئەردۆغان وەک سەرۆکی شارەوانی ئیستەنبۆڵ هەڵبژێردرا، ئەو کاتەباسی دیموکراسی دەکرد و دەیوت کە پۆستەكەی «وەکو هێڵی شەمەندەفەر وایە، دێیتەخوارەوە کاتێ گەیشتیە شوێنی مەبەست». ماڵپەری (فۆرین پۆلەسی ئین فۆکەس) کە سەربە پەیمانگای لێکۆڵینەوەی سیاسیی ئەمریکیە، وای دەبینێ ئەو لێدوانە دوای تێپەربوونی دوو دەیە بە کرداری کۆتایی پێهاتووە و چیتر کاری پێناکرێت لەلای سەرۆکی تورکیا، کاتێک توانی بگاتە ئەو شوێنەی دەیویست ئەویش بەزیندانیکردنی نەیارەکانی و بێدەنگردنی ڕاگەیاندنەكان و چاوسورکردنەوە لە دادوەران و کوشتنی زیاتر لە ١٥٠ هەزار کەس. لە ئێستادا تورکیا ئامادەکاری دەکات بۆ هەڵبژاردنی شارەوانیەکان لە ٣١ی ئازاری ٢٠١٩دا، بەگوێرەی سەرچاوە ئەمریکیەکە «پەڵەیەکی تاریک» لە ترس هەیە لەسەر ئەرۆدغان خۆیی و پارتەكەشی، بەڵام بەشی گەورەی ئەو ترسەش ئەردغان خۆی هۆكاریەتی، جەخت لەوەشکراوەتەوە سەرۆكی توركیا و پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار «قبوڵی شکست» دەکەن بە گوێرەی ماڵپەرە ئەمریکیە. رێگایەیک بۆ کەمکردنەوەی خەرجیەکان (فۆرین پۆلەسی ئین فۆکەس) رایگەیاندووە بابەتی بژێوی و نان کە پارتی دادوگەشەپێدان کردویەتی بە دروشمی هەڵبژاردنی ئەم جارە، روونی دەکاتەوە کە ئابوری ئەو وڵاتە لە بناغەوە کێشەی هەیە، بەدوریش نازانرێت» کێشەکە گەورە و مەترسیدارتریشبێ». کەمبونەوەی بەرهەمی پیشەسازی ناوخۆیی بە رێژەی لەسەدا شەش و فرۆشی بەرهەمی تاک و پێداویستیەكان بەرێژەی سەدا حەوت، نزمبوونەوەی گەشەی ساڵانە بەجۆرێک لە ٧,٤% لەساڵی ٢٠١٧دا بووە بەڵام پێشبینی دەکرێت بۆ ٢% لەساڵی ٢٠١٩دا دابەزێت، لەگەڵ ئەوەشدا قەبارەی هەڵاوسان لە تورکیا گەیشتۆتە لە سەدا 20.3 . لەلایەکی تریشەوە رێژەی بێکاری زیادیکردووە، ژمارەکان ئاماژە بەوەدەکەن کە زیاتر لە ١١% دانیشتوان بێکارن،بەشی زۆری ئەو رێژەیەش ئەو گەنجانەن کە تەمەنیان لە نێوان ١٥ بۆ ٢٤ ساڵی دایە، کە رێژەی لەسەدا ٢٠ی کۆی دانیشتوانی تورکیا پێکدێنن. ئەگەر لە رابردوو بابەتی تیرۆر سەرچاوەی دوودڵی بووبێ بۆ دەنگدەران، ئەوە بەگوێرەی کۆتا راپرسیەكان دەریدەخەن لە ئێستادا بابەتی ئابووری بابەتی ژمارە یەکی دەنگدەرانە بەهۆی بێکاریەوە، دوای ئەوانیش بابەتی پەنابەرانی سوریایە. ماڵپەری (فۆرین پۆلەسی ئین فۆکەس) کە تایبەتە بەتوێژینەوە وای دەبینێت ئەردۆغان بەرنامەی هەڵبژاردنی دارشتوە لەسەر گەشەکردنی ئابوری بەجۆرێک باری دارایی بەشێکی زۆری دانیشتوانی توركیا بەتایبەت ئەوانەی کە لە ژێرهێڵی هەژاریدان باشتر بكات، هەروەها ئابوری چینی ناوەراستی کۆمەلگا بە رێژەیەکی زیاتر گەشەپێبدات، بەشێکی زۆری ئەو ئابوریەش پشت دەبەستێ بە پیشەسازی بیناکاری و پرۆژەی گەورە وەکو سەنتەرەكانی كرین و فرۆشتن و پردەكان و گەورەترین فرۆکەخانە لە جیهاندا. لای سەرۆكی توركیا، ئابوری دەبێ پشت ئەستوربێ بە دروستکردنی پرۆژەی گەورە لەسەر بنەمای (براوە-براوە) بۆ هەمولایەک، لە ساڵانی رابردووش پارتی داد و گەشەپێدان چەندین گرێبەستی (براوە-براوەی) بە هاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیا گەورەکانی بواری بنیاتنان واژۆكردووە، کە کاریگەری هەبوو لەسەر سەدان دەنگدەر بۆ پارتەکەی ئەردغان لە پەراوێزی کەشێکی سیاسیدا توانی رێژەی لەسەدا ٥٠ی دەنگدەران بباتەوە. بەڵام ئەو بارودۆخە گۆڕانی بەسەردا هات لە کۆتایی ساڵی رابردوو کاتێک گەشەی ئابوری توركیا دابەزی بۆ لە سەدا 1.6، پرۆژەکانی بنیاتنان وەستا و ژمارەیەکی زۆری کرێکار نێردرانە ماڵەوە، وەستانی پرۆژەكانی بنیاتنان کاریگەری راستەوخۆی کردە سەر پیشەسازیەکانی پەیوەست بە بیناسازیەوە وەکو چیمەنتۆ و شیش و سیرامیک. باس لەوشکراوە کە «لەگەڵ بەردەوامی دابەزینی بەهای لیرە، خەڵکیش هەست بە جێگیری دۆخی ئابوری ناکەن، هەروەها فرۆشی بەرهەمە پیشەسازیەکانی ئۆتۆمبێل و بەرهەمە ئەلیکترۆنیەکان و کەل وپەلی ماڵەوە لە دابەزیندایە». ماڵپەڕە ئەمریكیەكە باسی لەوەكردووە كە، بۆپاراستن و بەردەوامیدان بە کاری پیشەسازی و ئاستێکی بەرزی ژیانکردنی هاوڵاتیان، ئابوری تورکیا پشتی بەستووە بە وەبەرهێنانی دەرەکی لە وڵاتەكەیدا. ئاماژە بەوەشكراوە كە، بەشێکی گەورەی قەرزەكانی تورکیا بە دراوی بیانی بووە، بە قورسیش دەبینرێت ئەو قەزرانە بتوانێ جارێکی تر ئاستی لیرە بەرزبکاتەوە، بۆیەش ئەنقەرە پەنای بۆ سندوقی دراوی نێودەوڵەتی برد بۆ ئەوەی رێگای دەربازبونی بۆ روونبکاتەوە، ئەو هانگاوەش کە سندوقی دروا و داویەتی بە تورکیا بریتیە لە کەمکردنەوەی خەرجیەکان نەک بەتەنها بەرنامەیەکی هەڵبژاردنی سەرکەوتوو. جوڵەی بەرگریکارانە لەگەڵ ئەوەشدا زۆربەی نەیارە سیاسیەکانی ئەرۆدغان زیندانی کراون یان سەركوتكراون، ئەوان نەترساون بەڵام بەتەواوی بێدەنگکراون. ئەو ماڵپەرە ئەمریکییە باسی لەوەشکردووە، سەرەڕای ئەوەی ٩ ئەندامی پەرلەمانی تورکیا لەسەر لیستی پارتی دیموکراتی گەلانی چەپرەو زیندانی کرابوون، بەڵام ئەو پارتە ئەوەی بەدەستهێنایەوە کە پێویستی بوو، لە دواین هەڵبژاردندا هەدەپە توانی پارێزگاری لە پێگەکەی بکات وەکو سێیەم گەورە پارتی پەرلەمانی توركیا. مانگرتن لە خواردن لەلایەن چالاکوانانی زیندانیکراوی کورد وەک هاوسۆزیەک بۆ پارتی دیموکراتی گەلان، لە ئەنجامدا بۆ یەکەمجار لە مێژووی تورکیادا پارتە کوردیەکان بە یەک لیست بەشداری هەڵبژاردن دەكەن. ئەو پارتە (هەدەپە) بریاریداوە کاندیدی بۆ شارە گەورەکانی وەکو ئستەنبۆڵ و ئەنقەرە نەبێت، ئەوەش بۆ هاوکاریکردنی کاندیدەکانی تر لە پارتی گەلی کۆماری علمانی،»بەکورتی، هەرپارتێکی سیاسی تر جگە لە پارتی داد و گەشەپێدان»، وەک ماڵپەرەکە ئاماژەی پێداوە. پارتی داد و گەشەپێدان بەشێوەیەکی یەکلاکەرەوە توانیبوی دەنگی زۆرینەی ناوچەکانی دەوروبەری پارێزگا کوردنیشینەکان بباتەوە، بەڵام کاتێک ئەردۆغان هەڵمەتی سەرکوتکردنی کوردی دەستپێکرد ئەویش بە سەرکوتکردنی پارتی دیموکراتی گەلان، لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەک لە دەنگدەرانی ئەو ناوچانە حەز بە تێکەڵ بوون بە پارتی چەپ ناکەن، بەڵام هەوڵدەدەن دەنگیان بۆ پارتەکوردیەکانی تر بێت، بەتایبەت كە ئێستا هەمویان لەناو یەک هاوپەیمانی کوردستانیدان بۆ هەڵبژاردنی شارەوانیەکان. ماڵپەرەکە باسی لەوەشکردووە ئەردۆغان قانونێکی تێپەراند کە رێگە بەپارتەکان دەدات هاوپەیمانی بۆ هەڵبژاردنەکان ببەستن، بۆ ئەوەی ئەگەر پارتێک نەیتوانی بگاتە ئاستی لەسەدا ١٠ بۆ ئەوەی بگاتە پەرلەمان، لە رێگای ئەو هاوپەیمانیەوە بتوانێت پارێزگاری لە کورسیەکانی بکات کاتێک لەگەڵ پارتێکی گەورەتر هاوپەیمانی دەبەستێ، ئەوەش هەوڵێک بوو بۆ دڵنیابونەوە لەوەی هاوپەیمانەکەی پارتی داد و گەشەپێدان، واتە پارتی نەتەوەپەرستی تورکیا (مەهەپە) کە پارتێکی چەپی توندرەوە بگاتە پەرلەمان. هەربەگوێرەی ئەو یاسایەی ئەرۆغان دەریکردبوو، هەریەکە لە پارتی گەلی کۆماری و پارتی باشی لیبراڵی هاوپەیمانیان بەست، و زۆرینەی پارتە کوردییەکانیش لە ژێریەک هاوپەیمانی خۆیان رێکخستۆتەوە، هەربەگوێرەی ماڵپەرەکەش سەرکەوتنی ئەو هاوپەیمانیە بە کورسی رێگەپێدراو نەبوو لە یاساکۆنەکانی پێشوتر. کێشە نێودەوڵەتیەکان سەرچاوە ئەمریکیەکە باسی لەوەش کردوە لەگەڵ کێشە ناوخۆییەکانی تورکیا کە رووبەروی ئەردۆغان بۆتەوە، لە سیاسیەتی دەرەوەشیدا نەیتوانیوە سەرکەوتنی گەورە بەدەست بێنێ. بە گوێرەی راپۆرتەکە «داگیرکاری تورکیا» بۆ سەر باکوری سوریا شکستی هێنا لە پەرتکردنی هێزەکانی سوریای دیموکراتی، زیاتر لەوەش ئەنقەرە بە «کەوتنە ناو زەلکاو»ەوە وەسف دەکات، وەک ئاماژەیەک بۆ پلانی ئەردۆغان کە بریتی بوو لە دەرکردنی کوردەکان لە باکوری سوریا و گەرانەوەی ئاوارە سورییەکان بۆ ئەو ناوچانە، بەڵام تورکیا کەوتە تەڵەی رووبەرووبونەوەی روسیا و ئەمریکا. ئاماژەی بەوەشکردووە زنجیرەیەکی بەهێزی ململانێی نەتەوەیی لە تورکیادا هەیە، ئەگەری ئەوەش هەیە ئەردۆغان چاوی لە بەرهەمی فشارخستنە سەر کوردەكا بێت لە باشوری رۆژهەڵاتی تورکیا و عیراق و سوریا (پاداشت بدرێتەوە لەلایەن شەقانی نەتەوەپەرستی تورکیاوە)، بەڵام سوپای تورکیا نەیتوانی سەرکەوتن بەدەستبێنێت لە ژمارەیەک چالاکی دەرەوەی سنور، سەرەڕای ئەوانەش تا ئێستا هەڵمەتی دورخستنەوەی بەرپرسانی باڵای سەربازی لە ریزەکانی سوپا بەردەوامە کە بە تۆمەتی هاوسۆزیان بۆ کودەتا شکست خواردووەکەی ساڵی ٢٠١٦، هەندێ سەرچاوەی باوەرپێکراویش باسیان لەوەکردووە سوپا رازینەبووە بە ئۆپراسیۆنی داگیرکردنی بەشێک بە خاکی سوریا. باسی لەوەشکردووە سەرۆکی تورکیا دەخوازێ سزاکانی ئەمریکا لەسەر ئێران بقۆزێتەوە، بۆ ئەوەی وەکو کەسێکی بەهێز و خاوەن جەماوەر و پارتی هەڵبژاردن دەربکەوێت، بەواتایەکی تر بیكاتە خاڵی بەهێزی كەمپەینی هەڵبژردنەكەی بۆ گەشانەوەی ئابوری لاوازی تورکیا بە گوێرەی ماڵپەری (فۆرین پۆلەسی ئین فۆکەس) بابەتی گرینگ لای خەڵکی توركیا لە هەڵبژاردنەکانی مانگی ئادار بابەتەکانی ناوخۆی تورکیایە نەک دۆسیەکانی دەرەوە، ئەوەش ئەردۆغان هان دەدات بێوچان کار بکات بۆ چارەسەرکردنی کێشە ئابورییەکان. «فێڵێکی بۆگەن» ئۆپۆزسیۆنی تورکیا رایگەیاند پارتی داد و گەشەپێدان لیستی ناوی دەنگدەرانی پرکردووە لە ناوی نادیار، لێکۆڵەرەوەکانی پارتی گەلی کۆماری وتیان لەناو یەک ماڵدا لە هەکاری باشوری تورکیا ناوی ١١٠٨ دەنگدەری تۆمارکراو هەبووە. دوای ١٧ ساڵ لە دەسەڵاتدا، بەبەکارهێنانی هەموو رێگاکانی بەردەستی، لەناویشیاندا پرکردنەوەی سندوقەکانی دەنگدان بە «دەنگی نادیار»، بۆ دروستکردنی دەسەڵاتێکی بەهێز بە دەوری خولگەی ئەردۆغاندا، بە گوێرەی پێشبینیەکانیش لە هەڵبژاردنی ئەم جارەدا «زەحمەتە ئەستێرەی بەختی ئەردۆغان وەکو جاران شەکاوە بێت»، بەگوێرەی ماڵپەرەکە بەگوێرەی ماڵپەرە ئەمریکیەکە رەنگە نامەی دەنگدەرانی تورکیا لە هەڵبژاردنەکانی ٣١ی ئادار، نامەیەكی»هەڕەشەئامێز»بێت.
ئارا ئیبراهیم سێ په‌رله‌مانتارى کورد له په‌رله‌مانى عێراق جه‌ختده‌که‌نه‌وه، به‌پێى یاساى بودجه ده‌بێت به‌غدا پاره‌ى مانگه‌کانى سێ مانگى یه‌که‌مى ئه‌مساڵ بۆ هه‌رێم بنێرێت، یه‌کێک له په‌رله‌مانتاره‌کان ده‌ڵێت یه‌ک له‌سه‌ر دوانزه‌ی موچه بۆ هه‌رێم خه‌رج کراوه، یان حکومه‌تى هه‌رێم باسى ناکات یا لاى وه‌زاره‌تى داراییه. پشکى بودجه‌ى هه‌رێمى کوردستان له‌بودجه‌ى گشتى عێراق 10 تریلۆن و 800 ملیار دیناره، ئه‌گه‌ر رۆژانه 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت هه‌نارده‌ى عێراق بکات، به‌ڵام تا ئێستا هه‌رێم هیچ بره نه‌وتێکى راده‌ست نه‌کردووه. به‌پێى یاساى بودجه، ئه‌گه‌ر هه‌رێمى کوردستان نه‌وت راده‌ست نه‌کات، ده‌بێت حکومه‌تى عێراق مانگانه 454 ملیار دینار بۆ موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و 68 ملیار دینار بۆ هێزه‌کانى پێشمه‌رگه بنێرێت. بریارده‌رى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌ئاشکرا ده‌کات که فوئاد حوسێن وه‌زیرى دارایى عێراق ئاماده نییه زانیارییه‌کان بۆ په‌رله‌مانتاران ئاشکرا بکات. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، به‌هاوڵاتى وت "ئه‌و یه‌ک له‌سه‌ر دوانزه‌یه‌ى بۆ فه‌رمانبه‌رانى عێراق خه‌رج کراوه بۆ موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى له‌ماوه‌ى ئه‌م دوو مانگه‌دا، یا بۆ هه‌رێمى کوردستان خه‌رج کراوه‌و حکومه‌تى هه‌رێم باسى ناکات یا لاى وه‌زاره‌تى داراییه، ناکرێت نه‌نێردرابێت، چونکه به‌روونى له‌یاساى بودجه‌دا هاتووه هه‌رێم پابه‌ندى ناردنى نه‌وتیش نه‌بێت ده‌بێت 454 ملیارى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و 68 ملیارى دینارى موچه‌ى پێشمه‌رگه ره‌وانه بکرێت". وتیشى"فوئاد حوسێن پێى وتین مه‌علوماتتان ناده‌مێ چونکه که پێتان ده‌ڵێم ده‌چن بڵاویده‌که‌نه‌وه و ئه‌وه‌ش کێشه بۆ من دروست ده‌کات". ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید روونیکرده‌وه، وه‌ک په‌رله‌مانتاران نه‌ک ته‌نها وه‌زیرى دارایى هه‌موو ئه‌و وه‌زیرانه‌ى دیکه‌ش که ئاماده نین زانیارى بده‌نه په‌رله‌مانتاران "حه‌سیر مه‌یانیان" ده‌که‌ن. تا ئێستا دیار نییه حکومه‌تى عێراق که‌ى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و پێشمه‌رگه ره‌وانه‌ى هه‌رێمى کوردستان ده‌کات. هه‌فته‌ى رابردوو عادل عه‌بدولمه‌هدى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌دا ناردنى بودجه په‌یوه‌ندى به وه‌زاره‌تى داراییه‌وه هه‌یه و هه‌رکات بودجه‌ى فه‌رمانگه‌کان ره‌وانه‌کرا، پشکى هه‌رێمیش ده‌نێردرێت. دانا جه‌زا، ئه‌ندامى فراکسۆنى پارتى له په‌رله‌مانى عێراق لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت "به‌پێى یاساى بودجه‌ى عێراق ده‌بێت حکومه‌تى عێراق موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و ئیستحقاقى پێشمه‌رگه که بره‌که‌ى 522 ملیار دیناره بۆ مانگه‌کانى یه‌ک و دوو سێ بۆ هه‌رێمى کوردستان بنێرێت". رونیشیکرده‌وه ئه‌مه میکانیزمى خۆى هه‌یه ئایا جیا جیا ده‌ینێرێت یا چۆن ده‌نێردرێت و په‌یوه‌ندى به هه‌ردوو حکومه‌تى عێراق و هه‌رێمه‌وه هه‌یه. جگه له‌و بڕه بودجه‌یه‌ى بۆ هه‌رێم دیاریکراوه له بودجه‌ى عێراقدا، هه‌رێمى کوردستان ده‌یه‌وێت موچه‌ى سێ مانگى ساڵى رابردووى فه‌رمانبه‌ران له‌لایه‌ن به‌غداوه بنێردرێت تا بتوانێت ئه‌و سێ موچه‌یه دابه‌شبکات به‌سه‌ر فه‌رمانبه‌راندا، به‌ڵام هێشتا هیچ گره‌نتییه‌ک نییه بۆ ناردنى ئه‌و پاره‌یه. ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق ئاماژه به‌وه ده‌کات له دواى 9ى ئازاره‌وه سه‌ردانى وه‌زاره‌تى دارایى ده‌که‌ن و به‌دواداچون بۆ پاره‌ى دوو مانگى رابردووى هه‌رێم ده‌که‌ن که بزانن چۆن موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و پێشمه‌رگه ره‌وانه ده‌کرێت. شیروان میرزا، له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت "له‌مانگى یه‌ک و دووى ئه‌مساڵ حکومه‌تى عێراق دووجار 317 ملیار دینارى بۆ هه‌رێمى کوردستان ناردووه، ئه‌مه پاکتاوى ساڵى 2018 بووه". باسى له‌وه‌شکرد، یه‌ک له‌سه‌ر دوانزه‌ى بودجه‌ى 2019 بۆ موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى عێراق له دوو مانگى رابردوودا خه‌رج کراوه "به‌ڵام یاساى بودجه له‌ناوه‌راستى ئه‌م مانگه‌دا ده‌که‌وێته بوارى جێبه‌جێ کردنه‌وه". شیروان میرزا که په‌رله‌مانتارى یه‌کێتى یه ئه‌وه‌شى خسته‌روو به‌پێى یاساى بودجه برى 454 ملیار دینارى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێم و 68 ملیار دینارى موچه‌ى پێشمه‌رگه جێگیره‌و گۆرانکارى تێدا نه‌کراوه‌و ده‌بێت بۆ هه‌رێمى کوردستان ره‌وانه بکرێت. وتیشى "دواى چونه‌وه‌مان بۆ به‌غدا له‌گه‌ڵ وه‌زیرى دارایى گفتوگۆ ده‌که‌ین تا میکانیزمى ناردنى پاره‌ى هه‌رێم رونبکاته‌وه‌و وئه‌وکات ئێمه‌ش به هاوڵاتیانى راده‌گه‌یه‌نین".
.png)
