.jpeg)
هاوڵاتى دانوستانه‌کانى نێوان رۆژئاواى کوردستان و حکومه‌تى سوریا به‌رده‌وامه، به‌ڵام تا ئێستا هیچ رێککه‌وتنێکى لێنه‌که‌وتووه‌ته‌وه، لایه‌نى کوردى چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامى ئه‌و نه‌خشه رێگایه‌یه که بۆ رێککه‌وتن خستوویه‌تییه ڕوو. هاوکات لەگەڵ ئەمەشدا بە وریاییەوە دەروانێت لەناوچەیەکی پێشنیارکراوی ئارام لە سنوورەکانی تورکیا. دانوستانه‌کان له‌دواى بڕیارى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له سوریا له 19ى مانگى رابردوودا ده‌ستیپێکرد و تا ئێستا چه‌ند کۆبونه‌وه‌یه‌ک به نێوه‌ندگیریی روسیا له مۆسکۆى پایته‌ختى ئه‌و وڵاته به‌ڕێوه‌چوون. ئامانج له دانوستانه‌کان گه‌یشتنه به ڕێککه‌وتن له‌باره‌ى چاره‌نوسى ئه‌و ناوچانه‌ى له‌ده‌ست هێزه‌کانى سوریاى دیموکراتدایه، به‌تایبه‌تى ناوچه کوردنشینه‌کان که له‌دواى سه‌رهه‌ڵدانى شه‌ڕى ناوخۆى سوریاوه کورد خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى تێدا ڕاگه‌یاندووه. خاڵى هاوبه‌شى کوردانى رۆژئاواى کوردستان و رژێمى سوریا له دانوستانه‌کاندا بریتییه له یه‌کێتى خاکى سوریا و پاراستنى سنوره‌کان له‌لایه‌ن سوپاى سوریاوه، ئه‌وه‌ش پێده‌چێت گه‌یشتن به ڕێککه‌وتنى نێوانیان ئاسان بکات. ساڵح موسلیم بەرپرسی پەیوەندییەکانى دەرەوەى پارتی یەکێتیى دیموکراتی (پەیەدە) به هاوڵاتى وت «دانوستانه‌کان له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نى سوریاى دیموکراته‌وه ئه‌نجام ده‌درێن و ئه‌وان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى سوریا له‌باره‌ى گه‌یشتن به چاره‌سه‌ر له دانوستاندان». وتیشى «گه‌یشتن به چاره‌سه‌رى سیاسیى پێویسته، ئێمه وه‌کو رۆژئاواى کوردستان چاره‌سه‌رى نامه‌رکه‌زیمان ده‌وێت، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جه‌خت له یه‌کپارچه‌یی سوریا ده‌که‌ینه‌وه، به‌ڵام ده‌بێت سیستمێکى لامه‌رکه‌زى بێت که مافى کورد و سه‌رجه‌م پێکهاته‌کانى تێدا پارێزراو بێت». دواى چه‌ند ده‌یه‌یه‌ک له په‌راوێزخستنیان، کوردانى سوریا له‌ساڵانى شه‌ڕى ناوخۆى سوریادا توانییان سیسته‌مى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى دابمه‌زرێنن و کۆنترۆڵى سێ یه‌کى روبه‌رى خاکى سوریا بکه‌ن، له‌کاتى شه‌ڕیشدا له‌دژى داعش توانیان پشتیوانییه‌کى گه‌وره‌ى ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کان به‌ده‌ستبهێنن. به‌ڵام بڕیاره له‌ناکاوه‌که‌ى واشنتۆن بۆ کشانه‌وه‌ى سه‌ربازه‌کانى له‌سوریا هانیدان پێداچوونه‌وه به مامه‌ڵه و په‌یوه‌ندییه‌کانیان له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا بکه‌نه‌وه. له دانوستانه‌کاندا ئه‌نجومه‌نى سوریاى دیموکرات نه‌خشه رێگایه‌کیان بۆ گه‌یشتن به چاره‌سه‌ر خستووه‌ته‌ڕوو، چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامى مۆسکۆ ده‌که‌ن له‌و باره‌یه‌وه، پێش ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ دیمه‌شق له‌و باره‌یه‌وه بگه‌نه رێککه‌وتن. نه‌خشه رێگاکه تایبه‌ته به پاراستنى سنوره‌کان له‌گه‌ڵ تورکیا، دۆزینه‌وه‌ى رێگه‌یه‌ک بۆ جێکردنه‌وه‌ى سیسته‌مى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى باکورى سوریا له ده‌ستور، گره‌نتى به‌یه‌کسانى دابه‌شکردنى داهاته‌کانى باکورو رۆژهه‌ڵاتى سوریا دەدات. ساڵح موسلیم وتى «تا ئێستا دۆخه‌که وه‌ک خۆى ماوه‌ته‌وه و رێککه‌وتن نه‌کراوه، ئه‌نجومه‌نى سوریاى دیموکرات چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى نه‌خشه رێگاکه‌یه‌تى له‌لایه‌ن سوریاوه، تا ده‌ست به قۆناغێکى نوێی دانوستان بکه‌ن. له‌ئه‌گه‌رى رێککه‌وتنى کوردانى رۆژئاواو رژێمى سوریادا، دوو گه‌وره‌ترین ناوچه‌ى سوریا یه‌کده‌گرنه‌وه، که ماوه‌ى هه‌شت ساڵه به‌هۆى شه‌ڕى ناوخۆییه‌وه لێکترازاون، له‌وکاته‌شدا ته‌نها به‌شێکى باکورى خۆرئاواى سوریا ده‌مێنێته‌وه که له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى ئۆپۆزسیۆنى رژێمى به‌شار ئه‌سه‌ددایه که‌له‌لایه‌ن تورکیاوه پشتیوانى ده‌کرێن و رکه‌به‌رى هه‌ریه‌که له یه‌کینه‌کانى پاراستنى گه‌ل و حکومه‌تى دیمه‌شقدایه. چاوه‌ڕوانده‌کرێت له‌دواى گه‌یشتن به ڕێککه‌وتن، سنوره‌کانى باکورى سوریا راده‌ستى سوپاى سوریا بکرێت، به‌ڵام یه‌کینه‌کانى پاراستنى گه‌ل (یه‌په‌گه) له‌ناوچه‌کانیان بمێننه‌وه. تا ئێستا ئه‌مریکا هه‌ڵوێستى خۆى له‌باره‌ى دانوستانه‌کانى کوردانى رۆژئاواى کوردستان و رژێمى سوریاوه ده‌رنه‌بڕیوه، له‌کاتێکدا کوردانى رۆژئاوا هاوپه‌یمانى ئه‌مریکان له‌شه‌ڕى دژى داعشدا و واشنتۆن دژى رژێمى سوریایه. به‌دران چیا کورد یه‌کێک له به‌رپرسه دیاره‌کانى رۆژئاواى کوردستان سه‌ره‌تاى ئه‌م مانگه به ئاژانسى رۆیته‌رزى راگه‌یاندبوو، دانوستانه‌کان په‌یوه‌ندى به پرسى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکاوه نییه له سوریا، بڕیارى کۆتایش رێککه‌وتنه له‌گه‌ڵ دیمه‌شق و به‌و ئاڕاسته‌یه کارده‌که‌ن، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌مریکاش ناڕازیی بێت له‌و باره‌یه‌وه. باسى له‌وه‌شکردبوو، تۆپه‌که له ئێستادا له گۆڕه‌پانى روسیا و دیمه‌شقدایه. تا ئێستا دیار نییه ئه‌و دانوستانانه ڕێککه‌وتنى لێده‌که‌وێته‌وه یان نا، به‌ڵام هه‌فته‌ى رابردوو سوپاى سوریا رایگه‌یاند له چوارچێوه‌ى رێککه‌وتنى نێوانیان له‌گه‌ڵ یه‌په‌گه، به‌شێک له هێزه‌کانى یه‌په‌گه له منبج کشاونه‌ته‌وه و سوپاى سوریا شوێنى گرتوونه‌ته‌وه. ساڵح موسلیم ده‌ڵێت «گه‌شبینى یان ره‌شبینى له‌باره‌ى دانوستانه‌کانه‌وه په‌یوه‌ندى به حکومه‌تى سوریاوه هه‌یه، که تاچه‌ند دێته پێشه‌وه له دانوستانه‌کاندا». به‌رپرسانى سوریا تا ئێستا چه‌ند جارێک گه‌شبینى خۆیان نیشانداوه به‌به‌ره‌وپێشچوونى دانوستانه‌کان له‌گه‌ڵ کوردانى رۆژئاوا و باس له‌وه‌ده‌که‌ن که دانوستانه‌کان له قۆناغى کۆتاییدایه، به‌ڵام به‌رپرسانى رۆژئاوا ئاماژه به به‌ره‌وپێشچوونى دانوستانه‌کان ناکه‌ن. رۆژى نۆى ئه‌م مانگه، فه‌یسه‌ڵ میقداد جێگرى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى سوریا رایگه‌یاندبوو، حکومه‌تى وڵاته‌که‌ى له‌په‌یوه‌ندیدایه له‌گه‌ڵ کورده‌کان له‌دواى ده‌ستوه‌ردانه‌کانى تورکیا و جگه له گفتوگۆ هیچ بژارده‌یه‌کى دیکه‌یان له‌به‌رده‌مدا نییه. ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه، دانوستانه‌کان له قۆناغى کۆتاییدایه و گه‌شبینن به‌وه. له‌دواى بڕیارى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له سوریا، ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌مریکا له‌سه‌رووى هه‌موویانه‌وه دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکا چه‌ندین جار داواى پاراستنى کوردانى رۆژئاواى کوردستانیان له سوریا کردووه، به‌ڵام ئه‌و به‌ڵێنانه نه‌بوونه هۆى ساردکردنه‌وه‌ى کوردانى رۆژئاواى کوردستان له دانوستانه‌کانیان له‌گه‌ڵ ئه‌سه‌د. دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکا له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا هه‌ڕه‌شه‌ى وێرانکردنى ئابورى تورکیاى کرد، ئه‌گه‌ر هێرشبکاته سه‌ر کوردانى رۆژئاواى کوردستان، هه‌روه‌ها داواى له کوردانى رۆژئاوا کردبوو تورکیا توڕه نه‌که‌ن. هه‌روه‌ها له په‌یوه‌ندییه‌کى ته‌له‌فۆنیدا له‌گه‌ڵ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا، تره‌مپ هه‌مان هۆشدارى دایه‌وه به تورکیا، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جه‌ختیکرده‌وه له‌سه‌ر به‌ره‌وپێشبردنى په‌یوه‌ندییه ئابورییه‌کانى نێوانیان. هه‌رچه‌نده تورکیا وه‌ڵامى هه‌ڕه‌شه‌کانى تره‌مپى دایه‌وه، به‌ڵام ئه‌ردۆغان رایگه‌یاند که کێشه‌یان له‌گه‌ڵ کورد نییه، کێشه‌ى ئه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌و گروپانه‌دایه که به مه‌ترسی بۆ سه‌ر وڵاته‌که‌ى ناویبرد، له ئاماژه‌یه‌کدا بۆ یه‌کینه‌کانى پاراستنى گه‌ل (یه‌په‌گه) که ئه‌نقه‌ره به درێژکراوه‌ى په‌که‌که ناوى ده‌بات. له‌باره‌ى به‌ڵێنه‌کانى ئه‌مریکاوه بۆ پاراستنى کورد له‌دواى کشانه‌وه‌یان له سوریا، ساڵح موسلیم باسى له‌وه‌کرد، هه‌ڵوێست و قسه‌ى به‌رپرسانى ئه‌مریکا له‌و باره‌یه‌وه روون نییه و لێدوانى جیاجیا له‌و باره‌یه‌وه ده‌درێت. له‌ئێستادا ئه‌مریکا و تورکیا باس له دروستکردنى ناوچه‌یه‌کى ئارام ده‌که‌ن له باکورى سوریا، که وه‌ک هه‌نگاوێکى ئه‌مریکا لێکده‌درێته‌وه بۆ رازیکردنى ئه‌نقه‌ره تا له‌دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى له‌خاکى ئه‌و وڵاته هه‌ڕه‌شه نه‌کاته سه‌ر کوردانى سوریا. ئه‌و پرسه له‌دوایین په‌یوه‌ندى ته‌له‌فۆنی تره‌مپ و ئه‌ردۆغاندا جه‌ختى لێکرایه‌وه دواى په‌یوه‌ندییه ته‌له‌فۆنییه‌که، ئه‌ردۆغان وتى «له‌سوریا به درێژایى سنورى تورکیا ناوچه‌یه‌کى ئارام له لایه‌ن ئێمه‌وه دروستده‌کرێت، بابه‌تى ئه‌م ناوچه ئارامه وه‌ک ٢٠ میل له لایه‌ن تره‌مپه‌وه گوزارشتى لێوه‌کرا که ئه‌مه ناوچه‌یه‌کى ئارامه به قوڵایى ٣٠ کیلۆمه‌تر». ساڵح موسلیم رایگه‌یاند، تورکیا هه‌میشه خواستى ئه‌وه‌ى هه‌بووه ده‌ستبه‌سه‌ر ناوچه‌کانى رۆژئاواى روبارى فورات و باکورى سوریادا بگرێت، پرسی دروستکردنى ناوچه‌ى ئارامیش تا ئێستا زانیارییه‌کى ئه‌وتۆى له‌سه‌ر نییه. وتیشی: «دروستکردنى ناوچه‌ى ئارام ئه‌گه‌ر به خواستى کوردبێت باشه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به خواستى تورکیا بێت بۆ کورد باش نییه، چونکه ئه‌و وڵاته به‌رده‌وام ده‌یه‌وێت به‌شێکى سوریا داگیربکات». یه‌کێک له‌و کارتانه‌ى به‌ده‌ست کوردانى سوریاوه‌یه له دانوستانه‌کاندا، کۆنتڕۆڵکردنى به‌نداوى روبارى فورات و کێڵگه نه‌وتییه‌کانه، به‌ڵام یه‌کێک له رێگرییه سه‌ره‌کییه‌کانى به‌رده‌م دانوستانه‌کان، داواکارى ئۆتۆنۆمیه له‌لایه‌ن به‌رپرسانى رۆژئاواى کوردستانه‌وه، له‌کاتێکدا به‌شار ئه‌سه‌د ده‌یه‌وێت به‌ته‌واوى کۆنتڕۆڵى سوریا بکات، پێشتریش وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى سوریا جه‌ختیکردبووه‌وه دروستکردنى سیسته‌می فیدراڵى قبوڵکراو نییه.
یاد قوربانی لە درێژەی تویتە دەم بە هاوارەکانی ترەمپدا، یەکشەممەی پێشوو سەرۆکی ئەمریکا لەسەر ئەگەری لێدانی کوردەکان لە لایەن تورکیاوە هاتە دەنگ و هەڕەشەی «وێرانکردنی ئابوری تورکیا»ی کرد گەر ئەو وڵاتە هێرش بکاتە سەر کوردەکان، ئەم وتە نوێیەی ترەمپ جیاواز لە وتەکانی پێشووی هات و بووە مایەی توڕەیی و سەرسوڕمانی تورکیا. بەڵام بۆچی ترەمپ لەم کاتەدا هەڕەشەی لێدان لە ئابوری تورکیا دەکات؟ خراپبونی باری ئابوری گەورەترین خەمی تورکەکانە لە ٢٠١٩دا بە پێی دواین ڕاپرسی لەسەر ئابوری تورکیا کە لە ناو تورکیادا لە لایەن کۆمپانیای (ئیپسۆس)ی تایبەتمەند بە بیروڕا و ڕاپرسی ئەنجامدراوە، دەرکەوتوە کە ٥٩%ی هاوڵاتیانی تورکیا بە ڕەشبینی تەماشای باری ئابوری ئێستا دەکەن و بۆ ساڵی ٢٠١٩ ڕەشبینن و چاوەڕێی باشتربوونی باری ئابوریان ناکەن. لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٨دا ڕێژەی هەڵئاوسانی دراوی لیرەی تورکی ٢٥.٢%دا زیادبوونی بەخۆوە دی و لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٨دا بە ڕێژەی هەڵئاوسان بە ٢٠.٣% مەزەندەکرا. لە ئێستادا خەمی سەرەکی هاوڵاتیانی تورکیا لە بابەتی پەکەکەوە بۆ خراپبوونی باری ئابوری گۆڕدراوە. بە پێی ڕاپرسیەکە، ٢٠%ی بەشداربووان بیر لە دۆزینەوەی کاری دوەم دەکەن بۆ دابینکردنی بژێوی ژیانیان. (یالجین قەرەتەپە)، کە پسپۆڕی ئابوری تورکیایە بە ڕۆژنامەی (شینهوا)ی چینی دەڵێت کە دروستبوونی قەلەقی لای گەلی تورکیا لەسەر باری ئابوورییان نیشانی دەدات کە ئابوری وڵاتەکەیان بەرەو خراپبوون دەچێت. یالجین دەڵێت «گەشەی ئابوری لە تورکیا بۆ ١.٦% دابەزی لە کۆتاییەکانی ساڵی پاردا و من پێم وایە ئابوری وڵاتەکەمان لە ٢٠١٩دا بەرەو خراپترچوون دەچێت، هەر بۆیە تێدەگەم بۆچی زۆرێک لەوانەی لە ڕاپرسیەکەدا بەشداربوون ڕەشبینن.» لە سەرەتای ٢٠١٨دا بە پێی ڕاپرسییەکەی (ئیپسۆس)، ٥١%ی بەشداربووانی تورک شەڕی دژ بەپەکەکەیان بەگەورەترین کێشە بینیوە بەڵام لە کۆتایی ساڵدا تەنها ١٣% شەڕی دژ بە پەکەکەیان بە گەورەترین کێشە داناوە. ئەردۆغان نکۆڵی لە خراپبوونی ئابوری تورکیا دەکات ئەم هەینیە لە وتارێکیدا لە کۆبونەوەیەکی ئاکپارتیدا لە ئەنقەرە، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان ڕایگەیاند کە گەشەی ئابووری تورکیا بۆ ساڵی ٢٠١٨ نەیارانیان توشی سەرسوڕمان دەکات. ئەو دەڵێت: «پشتیوان بە خوا جارێکی تر دەرسێکی ئەوانە دادەین کە تورکیا وەک وڵاتێکی ڕوخاو و مردوو نیشاندەدەن. سەرەڕای ئەو پلانگێڕیانەی دژمان دەکرێت لە بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو و قەرزە نێودەوڵەتیەکان و هەڵئاوسانی ئابوری، ڕاپۆرتی گەشەی ئابووریمان هەموان سەرسام دەکات.» تا ئێستا بانکی جیهانی گەشەی ئابوری تورکیای بۆ ساڵی ٢٠١٨ بە ٣.٥% مەزەندەکردوە بەڵام پێشبینی دەکرێت ئەم ڕێژەیە بەرەو خراپتر بڕوات ڕاوێژکارەکەی ئەمریکا تورکیای توڕەترکرد جۆن بۆڵتن، ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا،لە سەردانێکیدا بۆ ئیسرائیل کە بڕیاربوو لەوێوە سەردانی تورکیا بکات بۆ دانوستان و دانیشتن لەگەڵ بەرپرسە تورکەکان سەبارەت بە پلانی کشانەوەی سوپای ئەمریکا لە سوریا، لە وتارێکیدا لە ئیسرائیل بەرپرسانی تورکیای توڕەکرد و ململانێیەکی نوێی خولقاند. ئەو لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە یۆرشەلیم ڕایگەیاند کە هێزەکانی ئەمریکا دوای دڵنیابوون لە نەمانی داعش و دڵنیابوون کە دۆستە کوردەکانیان سەلامەت دەبن دەکشێنەوە، ئەم وتەیە ئەردۆغانی تەواو توڕە کرد و دوای سەردانکردنی تورکیا، ئەردۆغان ئامادەنەبوو لەگەڵ ڕاوێژکارە ئەمریکیەکە دابنیشێت و بە نوێنەری دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکای دانەنا. ڕۆژنامەی (دەیلی سەباح)ی تورکی کە بە ئینگلیزی دەردەچێت و لایەنگری حکومەتی تورکیایە لە توڕەییاندا، ستافەکەی ترەمپیان تۆمەتبارکرد بە پلانگێڕی دژی دۆناڵد ترەمپی سەرۆکیان. ڕۆژنامەکە دەنوسێت: «بۆڵتن کودەتایەکی بێدەنگ دژی ترەمپ ئەنجامدەدات. ئەو هەڵەیەکی گەورەی کرد لە سەپاندنی مەرجی ناواقعی بەسەر تورکیادا لە کاتی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکادا.» ڕاوێژکارە ئەمریکیەکە ترەمپی خستە ئەمری واقعەوە دوابەدوای وتەکانی بۆ پاڵپشتی کوردەکان، توڕەبون و ئامادەنەبوونی ئەردۆغان بۆ کۆبونەوە لەگەڵ بۆڵتن، وایکرد ڕاوێژکارەکە زوو بگەڕێتەوە واشنتۆن. زۆرێک لە ڕاوێژکارانی تری ترەمپ وتە توندەکەی بۆڵتنیان بە ناحەکیمانە لە قەڵەمدا و یەکێک لە ڕاوێژکارەکان بە ڕۆژنامەی (واشنتۆن پۆست) دەڵێت: «هەموو کارەکەیان تێکدا، پێویستی نەدەکرد ئاوابێت. گەر زیاتر بیریان بکردایەتەوە دکرا دانوستان لەگەڵ تورکیا کرابا.» بەڵام دوای پاڵپشتیکردنە زەقەکەی بۆڵتن بۆ هێزە کوردیەکانی سوریا و توڕەکردن و دانەنیشتن لەگەڵیا لە لایەن ئەردۆغانەوە، دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەو وڵاتە کەوتە ئەمری واقعەوە و یەکشەممە لە تویتێکدا چۆن ئەردۆغان دەرگای دانوستانی لە بۆڵتن داخست، ئەمیش دەرگای دانوستانی بەڕووی ئەردۆغاندا داخست و هەڕەشەی لێکرد گەر هێرش بکاتە سەر کوردەکان لە ڕووی ئابووریەوە وێرانی دەکات. تویتەکەی ترەمپ لەسەر هەرەسپێهێنانی ئابووری تورکیا، نیگەرانی ئەنقەرەی لێکەوتەوەو رۆژی دواتر لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا هەریەکە لە ترەمپ و ئۆردۆگان پەیوەندییەکی تەلەفۆنییان ئەنجامدا، لەو پەیوەندییەدا ترەمپ جەختی کردەوە لەسەر ئەوەی کە نابێت تورکیا «مامەڵەی خراپ» لەگەڵ کوردەکاندا بکات. کۆشکی سپی لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند ترەمپ لە پەیوەندیەکی تەلەفۆنیدا لەگەل رەجەب تەیب ئۆردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا پێی راگەیاندوە کە مامەلەی خراپ لەگەل کوردو ئەو هێزانەدا نەکات کە هاوپەیمانی ئەمریکان لە سوریا. دۆناڵد ترەمپ لە تویتێکەیدا رایگەیاندبوو کە ئەوان لە سوریا دەکشێنەوە بەڵام ناوچەیەکی ئارام بە درێژایی ٢٠ میل لە باکوری سوریا درووستدەکەن، ئەگەربێت و تورکیاش هێرشی بکاتە سەر ئابوریەکەی هەرەس پێدێنن.
لۆڤە محەمەد چەندین تاوان بەرامبەر منداڵانی ساوا لە چەند شارێکی کوردستان لە چەند رۆژی رابردوودا ئەنجامدران و ئەوەش نیگەرانی و تووڕەیی هاوڵاتیانی بەدوای خۆیدا هێنا. رووداوەکان سوتان و فرێدان و هەوڵی خنکاندن بوون هەندێکیشان دەستی یاسایان پێنەگەیشتووە. دیارترین ئەو تاوانانە فڕیدانی دوو منداڵی ساوا بوو لە گەرمیان و هەولیر لەماوەی سێ ڕۆژدا کە لەسەرشەقام و نزیک شوێنە گشتیەکان فڕێدران و لە سەرمای سەختی زستاندا ڕەقبوونەوە و گیانیان لەدەستدا.جگە لەوەش باوکێک لەگەرمیان هەوڵی خنکاندنی منداڵە ساواکەیدا. ئەم رووداوانە دوای ئەوە دێت کە دایکێک بەناوی سێوان قادر لە گەڵ سێ منداڵیدا لە خانووەکەیدا سوتانو مردن کە تا ئێستا دادوەر ئەنجامدەرەکەی ئاشکرا نەکردووە. رووداوەکەی لەکاتی خۆیدا کاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا. منداڵ هەندێ جار لە لایەن خەڵکیەوە بە «پەپوولەی بەهەشت» ناودەبرێن ئەمەش وەکو ئاماژەیەک بۆ بێتاوانیان، لەکاتێکدا لە رۆژانی رابردوودا دەستی تاوان بە شێوازی جۆراو جۆر پێیان گەیشت. رۆژی ٩ی ئەم مانگە لە ناحیەی زنانەی سەر بەقەزای کفری تەرمی منداڵێکی ساوا لە ڕەگەزی نێر لە ناو چاڵێکدا دۆزرایەوە، دوای سێ ڕۆژ لەو ڕووداوە و لە ١٢-١ لە شاری هەولێر تەرمی منداڵێکی دیکەی ساوا لە گەڕەکی قەڵاتی نوێی رێگەی زێرەڤانی لە تەنیشت فەرمانگەی کارەبای ئەو گەڕەکە و بەرامبەر گۆڕستانەکەی فڕێدراوە. پۆلیسی گەرمیان رایگەیاند ئێوارەی دووشەممەی رابردوو باوکێکیان لەناحییەی ڕزگاری سەر بەقەزای کەلار دەستگیرکرد کە ویستویەتی منداڵەی سێ ساڵ و نیوەکەی بخنکێنێت. عەلی جەمال قدووری بەڕێوەبەری ڕاگەیاندنی پۆلیسی گەرمیان ئاماژەی بەوە کرد کە منداڵەکە لەبەشی فریاکەوتنی شەهید هەژار لەکەلارەوە بۆ چارەسەری پێویست ڕەوانەی نەخۆشخانەی فریاکەوتنی سلێمانی کراوە، ئەوەش وەکو ئاماژەیەک بۆ خراپی باری تەندروستی. پۆلیس لە زاری دراوسێکانی پیاوەکەوە دەگێڕێتەوە کە باوکەکە کە لە ناحیەی رزگاری دەژێت نەخۆشی دەروونی هەیە. ئاماژە بەوەش دەکات کە دوای ئەوەی پیاوەکە هاوسەرگیری کردوە لەگەڵ ئافرەتێک ئەو منداڵەیان بووە بەڵام دواتر جیابوونەتەوەو دایکی بەجێی هێشتوە . پۆلیس دوای ئەو روداوە باوکەکەی بەندکردوە، ئەوەش بەبڕیاری دادوەرو پۆلیس دەڵێت دەستی بەلێکۆڵینەوە کردوە لەسەر چۆنێتی کەوتنەوەی ڕوداوەکە. هەروەها ئەو دوو منداڵەی کە لە چەند رۆژی رابردوودا لە هەولێر و کەلار فریدران تا ئێستا ئەنجامدەرانیان دەستگیرنەکراون، بەڵام پۆلیس لێکۆلینەوەی خۆی لە رووداوەکە دەکات. عەلی جەمال قەدووری، وتەبێژی پۆلیسی گەرمیان بە هاوڵاتى وت «تا ئێستا کەس لەسەر فڕێدانی ئەو منداڵە دەستگیرنەکراوەم بەڵام ئێمە لە لێکۆڵینەوەکانمان بەردەوامین و هیچ سەرەداوێکمان دەست نەکەوتووە لەسەر ناسنامەی منداڵەکە کە لە کوێوە هاتووە و چۆن فڕێدراوە». هەرچی منداڵەکەی هەولێریشە لێکۆڵینەوە لەسەری بەردەوامە و کەس دەستگیرنەکراوە و ناسنامەکەی دیار نیە تەنها ئەو زانیاریەی کە هەیە منداڵەکە لە ڕەگەزی نێرە و تەمەنی کەمتر بووە لە ١٥ ڕۆژ کاتێک فڕێدراوە و گیانی لەدەستداوە. بە پێی شایەتحاڵەکانی ناوچەکەش ئەو شەوەی کە منداڵەکە فڕێدراوە سەگێک پاسەوانی کردووە تاوەکو بەیانی و کاتێک خەڵک و پۆلیس چووەتە سەر تەرمەکەی و تەرمەکەیان هەڵگرتوەتەوە و بردوویانە بۆ پزیشکی دادوەری هەولێر بۆ شیکاری لە تەرمەکەی و گەیشتن بە سەرەداوێک و دۆزینەوەی کەسوکاری. زانایانی ئاینی دەڵێن بەپێی ئاینی ئیسلام کە ئاینی زۆرینەی خەڵکی کوردستانە فڕیدانی منداڵ لە «تاوانە گەورەکانە» دەشڵێن بۆ رێگریکردن لەو حالەتانە دەبێت بگەرێنەوە بۆ بەها ڕوەشتیەکان. ئەحمەد قامیشی کە مامۆستای ئاینیە بە هاوڵاتى وت» ئێمە وەک هەست و بەرپرسیارێتی ئیمانی و لەهەمووان زیاتر ئازارمان پێدەگات، ئێمە زۆر دەمێکە هاوار دەکەین بۆ گێڕانەوەی بەها ڕەوشتی وئیمانییەکان، نیگەرانی و بێزاری خۆمان ڕادەگەیەنین لەو ڕوداوە بێزراوانە لەکوشتن و سوتاندن و فڕێدان». مەلا ئەحمەد قامیشی وتیشی «قەیرانی دارایی و نەخۆشی دەروونی و پەراویزخستنی پەروەردەی ئیمانی هۆکارگەلێکی دیکەی ئەو رووداوانەن». ئەحمەد قامیشی دەسەڵاتدارانی بە «بەرپرسی یەکەم» زانی لەبەرپانەکردنی سەروەری یاساو دادپەروەری، هەروەها داوادەکات میدیا و ڕاگەیاندنەکان، بەرنامەی پەروەردەیی و زانستی زیاتر بۆ کۆمەڵگا بەخش بکەن. یاسا سزای بۆ ئەو کەسانە دادەنیت کە هەڵدەستن بە فرێدان یان کوشتن یان ئازاردانی منداڵ ئەگەرچی هەندێ جار توانبار بۆی دەردەچیت و نادۆزرێتەوە. بە پێی یاسای سزادانی عێراقی ئەگەر دایکەکە بە مەبەست منداڵەکەی فڕێ دابێت و کوشتبێتی ئەوا سزاکەی بەندکرنی هەتاهەتاییە یان زیاترە لە ٢٠ ساڵ، ئەگەر پیلان بۆ داڕێژراو بێت کوشتنەکە ئەوا بە سزای لە سێدارەدان سزا دەدرێت. بەڵام هەندێ جار یاسا سزاکە سوک دەکات بۆ ئەوان کە لە ترسی ئابرووچون منداڵ فڕێدەدەن. بەپێی یاسا ئەگەر منداڵەکە ناشەرعی بێت و ژن و پیاوەکە بۆ خۆپارێزی لە ئابڕووچوون منداڵەکەی فڕێدابێت ئەوا بە پێی ماددەی ٤٠٧ سزادەدرێت کە لە ساڵێک کەمتر نەبێت و لە ١٠ ساڵ زیاتر نەبێت. یادگار جەلال، لێکۆڵەری دادوەری و یاساناس، بەهاوڵاتى وت «ئەگەر منداڵەکەی لەناو سکیدا لەباربرد ئەوا سزاکەی کەمترە لە ساڵێک و هەندێک جاریش لە جیای سزای زیندانی دەتوانێت بە پێ بژاردن (غەرامە) ڕزگاری ببێت». هەندێ جار ئەو منداڵانەی فڕی دەدرێن پێش ئەوەی گیان لەدەست بدەن کەسانێک دەیانگرنە خۆیان. یان منداڵانێک کە ساواییان بەجیهیشتوەو کەسوکار لەدەستدەدەن دەخرێنە خانەی بێسەرپەرشتانەوە کە لە پارێزگاکانی کوردستاندا هەن و منداڵە بێ سەرپەرشتەکانی تێدا بەخێودەکرێن. موسلیح عومەر، بەڕێوەبەری ڕاگەیاندنی وەزارەتی کاری حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هاوڵاتى وت «لە خانەکاندا منداڵانی خوار تەمەنی چوار ساڵی وەرناگیرێن و لە ڕێگەی دادگاوە یەکسەر دەدرێت بەو خێزانانەی کە خوازیاری بەخێوکردنی منداڵیان ھەیە یاخود منداڵیان نابێت یاخود لە ڕووی دارایی و کۆمەڵایەتیەوە توانای بەخێوکردنی منداڵیان ھەیە». وتیشی»بۆیە کاتێک منداڵێک فزێ دەدرێت و زیندوو بێت دەیبەخشین، بەڵام ئەگەر مردوو بێت ئەوا دەیبەین بۆ پزیشکی داد بۆ لێکۆڵینەوە و دواتر ئەینێژین». ئەو تاوانەنەی کە منداڵان تییدا قوربانین زیاتر کاردانەوەو توورەبونی خەلکی لێدەکەوێتەوە. لە چەند هەفتەی رابردوودا دایکێک و دوو منداڵ لە مالەکەی خۆیاندا لە چەمچەماڵ سوتان، ئەگەرچی هێشتا دادگا ئەنجامدەرەکەی ئاشکرا نەکردوە بەڵام خەڵکی توورەیی خۆیان دادەبەراند بەرامبەر بە ئەنجامدەرە ئاشکرا نەکراوەکەی. دوا بەدوای ئەمەش کە وێنەی منداڵە فڕیدراوەکان بڵاوکرانەوە لە تۆرە کۆمەڵایەتیەکان دیسانەوە تورەیی زۆری خەڵکی لێکەوتەوە. ئەگەرچی کەسانیکی وەکو مەلا ئەحمەد قامیشی بەشێک لە هۆکارەکەی دەخەنە سەر کەنالەکان و دراما تورکیەکان، بەلام مەریوان عەلی یەکێکە لەوانەی لە فەیسبوکی خۆی لەسەر ئەمە قسەی کردوە دەڵێت «منداڵ سووتاندن و فڕێدان و هەموو کارەساتەکانی تریش نیشانەی خراپی پەروەردەو دواکەوتوویی داب و نەریتی کۆمەڵگە دواکەوتووەکەمانە، دەبێ لۆمەی خۆمان بکەین و خۆمان چاک کەین، نەک خەتایەکە لەسەر خۆمان لابەین و بیخەینە سەر دراما تورکیەکان». لەگەڵ ئەوەشدا هەموویان کۆکین لەسەر ئەوەی کە دەبێت رێگە لە هۆکارەکانی بگیرێت و ئەنجامدەرانی بە تاوان قێزەون ناودەبەن. مەلا ئەحمەد قامیشی دەڵێت: «فڕێدانی منداڵ و کوشتنی تاوانێکی گەورەیە لە تاوانە گەورەکان و حەرام کراوە، چونکە سوکایەتیە بە مرۆڤایەتی، تەنانەت کاتێکیش کە لەناو سکی دایکیدایە و لەباردەبرێت وەک ئەوە وایە کەسێکی زیندوو بکوژیت و تاوانێکی کووشتن بکەیت، ئەگەر منداڵەکەش ناشەرعی بێت ئەوا لە تاوانە گەورەکانە و توڕەیی خودا ڕادەکێشیت».
ئارا ئیبراهیم پارتى دیموکراتی کوردستان لیژنه‌ى هاوبه‌شى له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و گۆڕان پێکهێناوه، به‌مه‌به‌ستى "په‌له‌کردن" له پێکهێنانى کابینه‌ى نوێ و بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانیش داواى ڕێککه‌وتنى پێشوه‌خته ده‌کات. دواى نزیکه‌ى چوار مانگ له‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان، رۆژى دوشه‌ممه گه‌ڕێکى دیکه‌ى دانوستانه‌کانى پێکهێنانى کابینه‌ى نوێی حکومه‌ت ده‌ستیپێکرده‌وه، شاندى پارتى و یه‌کێتى له هه‌ولێر کۆبوونه‌وه و رۆژى دواتریش شاندى پارتى و گۆڕان له سلێمانى کۆبوونه‌وه. ئه‌م گه‌ڕه‌ى دانوستانه‌کان، دواى چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک هات له وه‌ستانى گفتوگۆکانى تایبه‌ت به پێکهێنانى حکومه‌ت، به‌هۆى دروستبوونى ناکۆکى له‌نێوان پارتى و یه‌کێتیدا له‌باره‌ى ده‌ستگیرکردنى چه‌ند کادیرێکى یه‌کترى و پرسى که‌رکوک پۆسته‌کانى به‌غدا. پارتى دیموکراتى کوردستان و بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان رێککه‌وتوون له‌سه‌ر "به‌په‌له" پێکهێنانى کابینه‌ى نوێى حکومه‌تى هه‌رێم، ئه‌وه‌ش له کۆبوونه‌وه‌یه‌کدا که دوێنێ سێشه‌ممه له سلێمانى ئه‌نجامیاندا، بۆ دوانه‌که‌وتنى زیاترى پێکهێنانى کابینه‌که و "ڕێزگرتن" له ئیراده‌ى ده‌نگده‌ر. له به‌لاغێکى هاوبه‌شدا که دواى کۆبوونه‌وه‌که بڵاویانکرده‌وه، ئه‌و دوو لایه‌نه ئاماژه‌یان به‌وه‌کردووه، کۆبوونه‌وه‌که "له که‌شێکى به‌رپرسیارانه و به گیانى کارى هاوبه‌ش و پێکه‌وه‌یی... له‌سه‌ر بنه‌ماى خزمه‌تگوزارى چاکسازى بنه‌ڕه‌تى و هه‌ڵگرتنى به‌رپرسیارییه‌تی" به‌ڕێوه‌چووه. ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه که نزیکه‌ى چوار مانگه هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان کراوه به‌ڵام تا ئیستا لایه‌نه‌کان رێکنه‌که‌توون له‌سه‌ر پێکهینانى کابینه‌ى نوێ. له به‌لاغه هاوبه‌شه‌که‌دا هاتووه، هه‌ردوولا دوو لیژنه دروستده‌که‌ن بۆ "یه‌کخستنى روانگه‌ى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان و پارتى دیموکراتى کوردستان، له‌سه‌ر کارنامه‌ى حکومه‌ت و لیژنه‌یه‌ک بۆ دانانى پێوه‌ره‌کانى چۆنیه‌تى به‌شداریکردن له حکومه‌ت". شاندى پارتى له‌هه‌ردوو کۆبوونه‌وه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و گۆڕان له‌لایه‌ن نێچیرڤان بارزانى یه‌وه سه‌رۆکایه‌تى ده‌کرا، که ئێستا سه‌رۆکى حکومه‌ته و له‌لایه‌ن پارتى یه‌وه بۆ پۆستى سه‌رۆکى هه‌رێم کاندیدکراوه. نێچیرڤان بارزانى له گفتوگۆکانى پێکهێنانى کابینه‌ى هه‌شته‌مدا به‌هه‌مانشێوه سه‌رۆکى شاندى دانوستانکارى پارتى بوو، له‌وکاته‌شدا رۆڵى هه‌بوو له به‌شداریى پێکردنى گۆڕان له کابینه‌که‌دا، به‌ڵام دواى که‌متر له دوو ساڵ پارتى وه‌زیره‌کانى گۆرانى ده‌کرد به‌هۆى ناکۆکیان له‌سه‌ر یاساى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى کوردستان. گۆڕان داواى "ڕێککه‌وتنى پێشوه‌خته" ده‌کات عه‌لى حه‌مه ساڵح، ئه‌ندامى وه‌فدى دانوسانکارى حکومه‌ت ڕایگه‌یاند، بۆ ئه‌وه‌ى پێکهێنانى حکومه‌ت له‌وه زیاتر دوانه‌که‌وێت، پێویسته هه‌ندێ یاسا ده‌ربکرێت بۆ چاکسازى و ده‌ستورو سیستمى په‌رله‌مانى، ئه‌وه‌ى له ساڵانى رابردوودا باسیان کردووه جێگیر بکرێت به "رێککه‌وتنى پێشوه‌خته" بۆ ئه‌وه‌ى دواتر توشى به‌ریه‌ککه‌وتن نه‌بن. بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان له‌ساڵانى رابردوودا و تا ئێستاش جه‌خت له سیستمى په‌رله‌مانى ده‌کاته‌وه، ئه‌وه‌ش له‌ساڵى 2015 ناکۆکییه‌کانى له‌گه‌ڵ پارتى گه‌یانده لوتکه، به‌ڵام له ئێستادا به‌رپرسانى پارتى ده‌ڵێن له‌گه‌ڵ سیستمى په‌رله‌مانیدان، ئه‌وه‌ش رێگه‌ى گه‌یشتن به ڕێککه‌وتنى له‌نێوان ئه‌و دوو لایه‌نه ناکۆکه‌ى پێشوو ئاسان کردووه. عه‌لى حه‌مه ساڵح باسى له‌وه‌کرد دوو لیژنه‌ى هاوبه‌ش له‌نێوان پارتى و گۆڕان دروست ده‌کرێت، لیژنه‌ی یه‌که‌م بۆ نوسینه‌وه‌ى کۆى به‌رنامه‌ى حکومه‌ت و کۆى به‌رنامه سیاسییه‌که که سیستمى حکومرانى و دۆسیه‌ى نه‌وت و چاکسازى و رێکخستنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌یه بۆ ئه‌وه‌ى له به‌نامه‌ى حکومه‌تدا جێگیر بکرێت. ئه‌وه‌شى خسته‌روو لیژنه‌ى دووه‌م بۆ ئه‌وه پێکده‌هێندرێت که به‌رکه‌وته‌و ئیستحقاقاتى لایه‌نه‌کان دیارى بکرێت "ده‌مانه‌وێت به‌پێى سه‌نگ و قورسایى خۆمان پشکى خۆمان هه‌بێت له کابینه‌ى نوێدا". عه‌لى حه‌مه ساڵح وتیشى "ئێمه به‌رکه‌وته‌ى خۆمان وه‌ک بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان دیارى ده‌که‌ین و داواى ئه‌و پۆستانه ده‌که‌ین که لامان گرنگه و گفتوگۆى له‌سه‌ر ده‌که‌ین، به‌بێ ناوهێنانى پۆسته‌کان له‌م قۆناغه‌دا، چونکه ئێمه کۆمه‌ڵێک خیارو پلانمان داناوه، ناکرێت هه‌مووى ئاشکرا بکه‌یت". ئه‌و ئه‌ندامه‌ى شاندى دانوستانکارى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه تا ئێستا هیچ کاتێک دیارى نه‌کراوه بۆ یه‌کلابونه‌وه‌ى ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان. باسى له‌وه‌شکرد، قورسه کات دیارى بکرێت بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت، چونکه کۆبونه‌وه‌ى دیکه‌ى گۆڕان و پارتى یا یه‌کێتى و پارتى ماوه و دیارنییه که‌ى ده‌کرێت. به‌رپرسه‌که‌ى گۆڕان راشیگه‌یاند، به وه‌فدى پارتیان راگه‌یاندووه تا ئێستا بزوتنه‌وه‌که‌یان بریارى به‌شداری کردن یا بوون به ئۆپۆزسیۆنى نه‌داوه "که‌ى دوو لیژنه‌که کاره‌کانى خۆیان ته‌واو کردو دواتر درایه‌وه وه‌فدى دانوسانکار دواى ئه‌وه جڤاتى نیشتمانى به به‌ڵێ و نه‌خێر بریارى له‌سه‌ر ده‌دات". عه‌لى حه‌مه ساڵح، جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه یه‌کێک له داواکارییه‌کانى گۆڕان ئه‌وه بووه که پاشه‌که‌وتى سه‌ر موچه لاببرێت، وه‌فدى پارتیش پێیان راگه‌یاندوون که ده‌یانه‌وێت میکانیزمێک هه‌بێت که یاساى چاکسازى خانه‌نشینى و ده‌رماڵه‌کان له په‌رله‌مان ده‌ربچێت "بڕه پاره‌یه‌کى زۆر بگه‌رێته‌وه بۆ حکومه‌ت تا چاره‌سه‌رى پاشه‌که‌وتى موچه‌ى پێ بکرێت". پارتى: یه‌کێتى و گۆڕان ئاماده‌ییان پیشانداوه حکومه‌ت به‌زویی پێکبهێنرێت پارتى دیموکراتى کوردستان جه‌ختده‌کاته‌وه له‌سه‌رئه‌وه‌ى پێویسته په‌له‌بکرێت له پێکهێنانى کابینه‌ى نوێ، به‌ڵام هێشتا دانوستانه‌کانى له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و گۆڕان نه‌گه‌یشتوون به‌ئه‌نجامێک بۆ پێکهێنانى کابینه‌که. نورى حه‌مه عه‌لى، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت "هه‌ر له‌یه‌که‌م رۆژى دواى راگه‌یاندنى ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستانه‌وه ده‌مانه‌وێت کابینه‌ى حکومه‌ت پێکبێت، به‌ڵام ئێمه چاوه‌رێى حزبه‌کانى دیکه‌مان کردووه به‌تایبه‌ت یه‌کێتى و گۆڕان". هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان له 30 ئه‌یلولى 2018 ئه‌نجامدراو پاش تێپه‌ر بوونى سه‌دو هه‌شت رۆژ به‌سه‌ر ئه‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا هێشتا له‌لایه‌نه‌کان نه‌گه‌شتونه‌ته رێکه‌وتن تا ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان و حکومه‌ت پێکبهێنن. نورى حه‌مه عه‌لى ده‌ڵێت "یه‌کێتى و گۆڕان ئاماده‌ییان پیشانداوه بۆ ئه‌وه‌ى به زوترین کات کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌ت پێکبهێندرێت و بۆ ئه‌وه‌ى خه‌ڵک له‌و قه‌له‌قیه‌دا نه‌مێنێت، زۆر گرنگه له‌م کاته‌دا حکومه‌ت په‌له‌ى تێدا بکرێت و چونکه ناوچه‌که ده‌کوڵێت تا ئه‌و یه‌کریزیه رێکبخرێت". جه‌ختیشیکرده‌وه، ئه‌گه‌ر رێکه‌وتنه‌کانى نێوان پارتى و گۆڕان و یه‌کێتى ته‌واو بکرێت له‌ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌کدا حکومه‌ت پێکده‌هێنرێت "ئه‌و کۆبونه‌وانه‌ى نێوان پارتى له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و گۆڕان و پارتى زۆر باش بووه و ده‌بێت هه‌موو به په‌رۆشه‌وه بین بۆ پێکهێنانى تا خزمه‌تى خه‌ڵکى پێ بکه‌ین". یه‌کێتى: دیدی یەکێتی و پارتی لەسەر پێکهێنانی حکومەت دوور نییە بۆ پێکهێنانى کابینه‌ى نوێ، پارتى و یه‌کێتى دوو لیژنه‌ى هاوبه‌شیان پێکهێناوه به‌مه‌به‌ستى ئاماده‌کردنى چوارچێوه‌ى ڕێکه‌وتنێک له‌باره‌ى پێکهێنانى کابینه‌ى نوێ و چۆنیه‌تى حکومڕانیکردن له قۆناغى داهاتوودا. پێکهێنانى ئه‌و لیژنانه رۆژى دووشه‌ممه 14ى کانونى دووه‌مى 2019 له‌کۆوبونه‌وه‌ى پارتى و یه‌کێتیدا بڕیارى لێدرا، بۆ ئه‌وه‌ى پێکهێنانى حکومه‌ت له‌وه زیاتر دوانه‌که‌وێت. سه‌عدى ئه‌حمه‌د پیره وته‌بێژى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتیى به هاوڵاتى راگه‌یاند، دیدی یەکێتی و پارتی لەسەر پێکهێنانی حکومەت دوور نییە و هه‌نگاوى یه‌که‌م پێکهێنانى حکومه‌تێکى به‌هێزه له‌هه‌رێم. پێشیوایه، ناکرێت هاوهه‌ڵوێستى پارتى و یه‌کێتی له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ى که‌رکوک که بارودۆخێکى نه‌خوازراوى هه‌یه دوابخرێت و پێویسته ئه‌وله‌وییه‌تى کاره‌کانیان بێت. دواى کۆبونه‌وه‌که‌ى یه‌کێتى و پارتى، مه‌حمود محه‌مه‌د وته‌بێژى پارتى رایگه‌یاند، زۆر راشکاوانه باسیان له‌وه‌کردووه که ئه‌و بارودۆخه پێویستى به‌وه‌یه جیدیتر و خێراتر بڕیارى له‌سه‌ر بده‌ن "بۆئه‌وه‌ى مه‌سه‌له‌ى پێکهێنانى حکومه‌ت و کابینه‌ى داهاتوو زووتر یه‌کلایى بکرێته‌وه و سه‌قفێکى زه‌مه‌نى بۆ ئه‌و بابه‌ته هه‌بێت".
سازدانی: سه‌روه‌ر خه‌لیل رێبوار تاڵه‌بانی سەرۆکی ئەنجومەنی پاریزگای کەرکوک رایدەگەیەنێت ١٦ی ئۆکتۆبەر پەیوەندی بە ریفراندۆم و هەڵکردنی ئاڵاوە نەبووە لە لایەن ئەوەوە بەڵکو بەوتەی ئەو «عێراق نایه‌وێت مامه‌ڵه‌یه‌کی ده‌ستووری له‌گه‌ڵ پرسی کوردو ناوچه جێناکۆکه‌کان بکات، ئه‌وان پێیان ناخۆش بوو که‌هێزی پێشمه‌رگه که‌رکوک و ناوچه‌کانی مادده‌ی 140ی پاراستووه. رێبوار تاڵه‌بانی له‌دوای رووداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ره‌وه له‌گه‌ڵ نه‌جمه‌دین که‌ریم پارێزگاری پێشووی که‌رکوک و ئه‌ندامانی پارتی له‌ئه‌نجومه‌ن شاره‌که‌یان جێهێشتووه. ئه‌و ئێستا فه‌رمانی گرتنی هه‌یه، به‌ڵام فه‌رمانه‌که به‌سیاسی ده‌زانێت و دەڵێت ئه‌و حوکمه‌ی دادگا ته‌ممیز ده‌که‌مه‌وه. رێبوار تاڵه‌بانی له‌م چاوپێکه‌وتنه‌ی هاوڵاتی-دا تیشک ده‌خاته‌سه‌ر چه‌ند پرسێکی په‌یوه‌ست به‌پارێزگای که‌رکوک و ژیانی سیاسی خۆی. هاوڵاتی: ئێستا له‌ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکوک هه‌وڵێک هه‌یه بۆ دیاریکردنی که‌سێکی تر به‌سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن، تێگه‌یشتنتان بۆ ئه‌و هه‌وڵانه چییه؟ رێبوار تاڵه‌بانی: هه‌وڵه‌کان نایاسایین، چونکه ئێمه ده‌بێت به‌پێی په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئه‌نجومه‌ن کار بکه‌ین، منیش کاتی کۆبوونه‌وه‌که‌م دیارینه‌کردووه‌و بابه‌ته‌که‌شم ده‌ستنیشان نه‌کردووه، جا پرسیاره‌که ئه‌وه‌یه له‌سه‌ر بنه‌مایه‌ک ئه‌م کۆبوونه‌وه‌یه ده‌که‌ن؟، کێ بانگه‌وازی بۆ کردووه؟، ئه‌و پرسه له‌ده‌سه‌ڵاتی سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نه به‌ته‌نها. هاوڵاتی: تۆ وه‌ک رێبوار تاڵه‌بانی و ئه‌ندامانی تری ئه‌نجومه‌ن که له‌هه‌ولێرن، نیازی گه‌ڕانه‌وه‌تان نییه؟ رێبوار تاڵه‌بانی: چۆن نیازمان نییه؟ کێ حه‌ز ده‌کات له‌ئاواره‌ییدا بێت؟، هه‌موومان حه‌ز ده‌که‌ین بارودۆخه‌که بارودۆخێکی ده‌ستووری بێت و عه‌سکه‌رتاریه‌ت نه‌مێنێت له‌شاره‌که بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئه‌منی راده‌ستی ده‌سه‌ڵاتی مه‌ده‌نی بکرێته‌وه، وه‌ک چۆن له‌پارێزگاکانی تردا هه‌یه ده‌بێت که‌رکوکیش به‌هه‌مان شێوه بێت، پێویسته سوپا پارێزگاری له‌سنووره‌کان بکات نه‌ک له‌ناو شاره‌کان بۆ مه‌رامێکی سیاسی به‌کاربهێندرێت. هاوڵاتی: دوا گۆڕانکارییه‌کان له‌باره‌ی بڕیاره‌که‌ی دادگای که‌رکوک چییه که بۆ زیندانیکردنی تۆ ده‌رچوو؟ ئایا ئاماده‌یت بچیته به‌رده‌م دادگا؟ رێبوار تاڵه‌بانی: من هه‌موو هاوکارییه‌کی یاسایی به‌کارده‌هێنم و له‌ڕێگای دادگاکانه‌وه چ له‌ڕێی ته‌ممیزکردنه‌وه بێت یاخود له‌ڕێی تانه‌دان له‌و بڕیاره بێت له‌و ماوه یاساییه‌ی که بۆمان ده‌ستنیشانکراوه، من ئه‌و حوکمه‌ی دادگا ته‌ممیز ده‌که‌مه‌وه و ته‌واوی رێوشوێنه یاساییه‌کان به‌کارده‌هێنم تا کۆتا سات تاکو ده‌گه‌ینه ئه‌نجامێک. هاوڵاتی: ئێستا پرسی که‌رکوک له‌نێوان پارتی و یه‌کێتی تێکه‌ڵ به‌گفتوگۆکانی پێکهێنانی حکومه‌تی هه‌رێم کراوه، پێتوانییه ئه‌مه هه‌ڵه‌یه حزبه کوردییه‌کان تێیکه‌وتوون؟ رێبوار تاڵه‌بانی: حزبه کوردییه‌کان نین، ته‌نها یه‌کێتییه که ئه‌و پڕۆژه‌یه‌ی هه‌یه، یه‌کگرتوو بڕیاریانداوه ببنه ئۆپۆزسیۆن، کۆمه‌ڵ ده‌نگیان نییه، ئه‌وه‌ی ده‌مێنێته‌وه گۆڕان و یه‌کێتییه، ئه‌وانیش خه‌ریکی مشتومڕن. هاوڵاتی: له‌ئه‌گه‌ری دانانی که‌سێکی تر به‌سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن تاچه‌ند ئاماده‌یت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ ئه‌وه که‌سه‌دا بکه‌یت؟ رێبوار تاڵه‌بانی: وه‌ک باسمکرد ئه‌و پرسه پێچه‌وانه‌ی په‌یڕه‌وی ناوخۆی ئه‌نجومه‌نه، بۆیه من تانه‌ی لێده‌ده‌م و رێوشوێنی یاسایی ده‌گرمه‌به‌ر. هاوڵاتی: تۆ له‌دوای رووداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ر باست له‌وه‌کرد که ده‌ست به‌سه‌ر ماڵه‌که‌تدا گیراوه، چ لایه‌نێک ده‌ستی به‌سه‌رداگرت؟، ئه‌و شتانه‌ی له‌ماڵه‌که‌تدا بردران چی بوون؟ رێبوار تاڵه‌بانی: هه‌ڵیانکوتایه سه‌ر ماڵه‌که‌م و به‌دوای کاغه‌زو نوسراودا گه‌ڕاون و دوو ئۆتۆمبێلیشیان دزیوه، من له‌سه‌ر دزینی ئه‌و دوو ئۆتۆمبێله له‌دادگا سکاڵام تۆمارکردووه، هه‌ندێک ده‌ڵێن حه‌شدی شه‌عبی بوون و هه‌ندێکیش ده‌ڵێن دژه تیرۆری عێراقی بوون، به‌ڵام به‌گشتی ئه‌و هێزانه بوون که‌هاتنه ناو که‌رکوکه‌وه، له‌ناو ماڵه‌که‌شدا چییان بردووه یاخود نه‌یانبردووه نازانم چونکه تائێستا خۆم نه‌گه‌ڕاومه‌ته‌وه، به‌ڵام له‌ماڵه‌که‌مدا که‌لوپه‌لی خێزانداری و هه‌موو شتێک هه‌بوون، چییان بردووه یاخود نا من تاکو نه‌گه‌ڕێمه‌وه نازانم. هاوڵاتی: له‌ماوه‌ی رابردوودا سکاڵایه‌کتان له‌لایه‌ن دادگای فیدڕاڵییه‌وه ره‌تکرایه‌وه که‌دژی عه‌بادی و رووداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ر تۆمارتان کردبوو به‌بیانووی تایبه‌تمه‌ند نه‌بوونی دادگا به‌ناوه‌ڕۆکی سکاڵاکه‌وه، ئایا ئاماده‌ن جارێکی تر سکاڵای له‌و جۆره له‌به‌رده‌م دادگای تایبه‌تمه‌ند تۆمار بکه‌ن؟ رێبوار تاڵه‌بانی: به‌ڵێ، ده‌گه‌ڕێین به‌دوای دادگایه‌کی تایبه‌تمه‌نددا بۆ ئه‌وه‌ی سکاڵا تۆماربکه‌ین. هاوڵاتی: زۆر جار تۆ تۆمه‌تبار ده‌کرایت به‌وه‌ی پشکت هه‌بووه له‌بازرگانی نایاسایی نه‌وتی که‌رکوک، هه‌ر بۆیه پشتگیری پارێزگاری که‌رکوکت ده‌کرد له‌بڕیاره‌کانیدا، ئایا به‌ڕاست هیچ پشکێکت هه‌بووه له‌و بازرگانییه‌دا؟ رێبوار تاڵه‌بانی: ئه‌وه تۆمه‌ته‌و هیچی تر نییه، پارێزگار بۆ خۆی پارێزگاره‌و ئه‌نجومه‌نیش ده‌نگی پێداوه ده‌بێت پشتگیریشی بکات چونکه ئێمه خۆمان ده‌نگمان پێداوه ببێته پارێزگار، خۆ نابێت دژی بوه‌ستین، ئێمه وه‌ک ته‌واوی ئه‌نجومه‌ن پشتگیریمان کردووه، هه‌ر بڕیارێک درابێت خراوه‌ته ئه‌جێندای ئه‌نجومه‌نه‌وه‌و ده‌نگی له‌سه‌ر دراوه‌و په‌سه‌ند کراوه، ئه‌وه ته‌نها من نه‌بووم، به‌ڵکو ته‌واوی ئه‌نجومه‌ن به‌ته‌واوی نه‌ته‌وه‌و لیست و پێکهاته‌کانییه‌وه پشتگیرییان کرد تاکو 16ی ئۆکتۆبه‌ر، به‌ڵام دوای 16ی ئۆکتۆبه‌ر هاوکێشه‌کان گۆڕاون ئه‌وه شتێکی تره. هاوڵاتی: واتا هیچ پشکێکت نه‌بووه؟ رێبوار تاڵه‌بانی: ئه‌وه قسه‌ی فه‌یسبوکه، هه‌رکه‌سێکیش گومانی هه‌یه من ئاماده‌م هه‌موو روونکردنه‌وه‌یه‌کی پێشکه‌ش بکه‌م، من هه‌موو ساڵێک زیمه‌ی دارایی خۆمم پێشکه‌ش کردووه، هه‌موو هاوڵاتییه‌ک ده‌توانێت بچێت و سه‌یری بکات، هه‌ر شتێکم هه‌بێت له‌وێ ده‌ده‌که‌وێت، ئه‌وه‌ی من له‌ژێر ده‌ستی هه‌موو که‌سێکه، کێ ده‌یه‌وێت سه‌یری بکاتب با بچێت سه‌یری بکات، جگه له‌وه‌ش حکومه‌ت هه‌موو رۆژێک چاودێری ده‌کات و ده‌زانێت که ئه‌گه‌ر دینارێک که‌می کردبێت یاخود زیادی کردبێت. هاوڵاتی: جگه له‌پارتی زۆرێک له‌حزبه کوردییه‌کان له‌که‌رکوک بوونیان هه‌یه به‌یه‌کگرتووی ئیسلامی کوردستانیشه‌وه، ئایا ئه‌و حزبانه له‌که‌رکوک هیچیان پێده‌کرێت؟ رێبوار تاڵه‌بانی: ئه‌وه ساڵێک تێپه‌ڕبوو، چاوه‌ڕێمانده‌کرد هه‌ڵوێستێک هه‌بووایه، راسته کۆبوونه‌وه‌یان کردووه، هه‌ندێکجار له‌ده‌ره‌وه‌و هه‌ندێک جاریش له‌ناو که‌رکوک، به‌ڵام دۆخه‌که پێویستی به‌پراکتیک و هه‌نگاونانه، به‌ره‌ی تورکمانی سێ مانگ مانیان گرت گوایه له‌هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ساخته‌کاری کراوه، ده‌بووایه حزبه کوردستانییه‌کانیش بۆ ماوه‌ی مانگێک خۆپیشاندانیان بکردایه دژی ئه‌و پێشێلکارییانه‌ی له‌لایه‌ن پارێزگاری که‌رکوکه‌وه ده‌کرێن. هاوڵاتی: له‌پرسی دووباره ته‌عریبکردنه‌وه‌ی که‌رکوکدا لایه‌نه کوردییه‌کان تاچه‌ند که‌مته‌رخه‌من؟ رێبوار تاڵه‌بانی: بارودۆخه‌که په‌یوه‌سته به‌عێراق و دۆخی عێراقه‌وه، له‌ناو په‌رله‌مان و له‌وه‌زیره‌کانیشدا خه‌ڵکی کوردمان هه‌یه و له‌سه‌ر ئاستی سه‌رکردایه‌تی سیاسییه عێراقییه‌کان و کوردییه‌کانیش پێویسته هه‌موو لایه‌ک له‌سه‌ر خه‌ت بن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و بارودۆخه ئاسایی بکرێته‌وه، چه‌ند زووتریش بکرێت دره‌نگه چونکه ته‌عریب ده‌ستی پێکردووه‌ته‌وه به‌ڵام له‌عێراقدا نازانیت له‌گه‌ڵ کێ قسه بکه‌یت، نه سه‌رکردایه‌تی ماوه، نه‌حکومه‌ت ماوه، نه په‌رله‌مان ماوه، کێشه‌که ئه‌وه‌یه عێراق بۆ خۆیشی تێکچووه. هاوڵاتی: ئێستا به‌شێک له‌لایه‌نه تورکمانی و کوردییه‌کان داوای شه‌راکه‌تی راسته‌قینه‌ی نێوان پێکهاته‌کان ده‌که‌ن له‌ئیداره‌دانی شاره‌که‌دا، پێتوایه ئه‌و شه‌راکه‌ته له‌که‌رکوک دروستبێت؟ رێبوار تاڵه‌بانی: کورد به‌پله‌ی یه‌که‌م حه‌زی له‌و شه‌راکه‌ته‌یه چونکه له‌سه‌رده‌می سه‌دامدا زوڵمی زۆر له‌کورد کراوه، کورد دانه‌ده‌مه‌زرا، زه‌وی پێنه‌درا، مافی نه‌بوو و ته‌عریب ده‌کرا، بۆیه ئه‌و شه‌راکه‌ته پێش تورکمان و عه‌ره‌ب بۆ ئێمه زۆر زۆر گرنگتره، تاکو 16ی ئۆکتۆبه‌ر رێژه‌ی فه‌رمانبه‌ری عه‌ره‌ب له‌که‌رکوک زیاتر بوو و له‌پله‌ی دووه‌م تورکمان و له‌پله‌ی سێیه‌میش کورد بوو و رێژه‌ی کورد نه‌ده‌گه‌یشته 18%، ئێمه مه‌منونین ئه‌گه‌ر ئه‌و شه‌راکه‌ته دروست بێت، راسته پۆسته باڵاکان تاڕاده‌یه‌ک کورد پۆستی زیاتر به‌ده‌سته‌وه بوو له‌عه‌ره‌ب و تورکمان به‌ڵام له‌ڕووی رێژه‌ی فه‌رمانبه‌ره‌وه ئێستاشی له‌گه‌ڵدا عه‌ره‌ب یه‌که‌مه‌و تورکمان دووه‌م و کوردیش سێیه‌م، کورد له‌هه‌ڵبژاردنه‌کان 50%ی هێناوه، ئه‌گه‌ر ئه‌و شه‌راکه‌ته راسته‌قینه‌یه، پێویسته کورد هه‌موو داموده‌زگاکان به‌به‌ڕێوه‌به‌رو فه‌رمانبه‌ره‌وه کورد بن، به‌ڵام تائێستا کورد نه‌گه‌یشتووه‌ته ئه‌و ئاسته. هاوڵاتی: باشه خۆ ئێوه وه‌ک حزبه کوردییه‌کان 15 ساڵ له‌که‌رکوک فه‌رمانڕه‌وایه‌تیتان کرد، ئایا له‌و ماوه‌یه‌دا هیچ ژینگه‌یه‌کی له‌بارتان ره‌خساند بۆ ئه‌و شه‌راکه‌ته؟ رێبوار تاڵه‌بانی: هه‌نگاوی زۆر نراو زۆر هه‌وڵماندا به‌ڵام به‌غدا هاوکار نه‌بوو، چونکه مه‌رکه‌زییه‌ت به‌رده‌اوم بوو، ئێمه ده‌مانویست فیدڕاڵی و لامه‌رکه‌زی بێت و بڕیاره‌کانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاو ئیداره سه‌ر بگرن، به‌ڵام به‌داخه‌وه ده‌ستوورو یاسا هه‌یه، به‌ڵام جێبه‌جێکردنی نییه. سه‌دان و هەزاران نوسراومان که داوامان کردووه دامه‌زراندن رابگیرێت تا ئه‌و کاته‌ی دامه‌زارندنه‌کان به‌و شێوه‌یه ده‌بن که شه‌راکه‌تی راسته‌قینه له‌نێوان نه‌ته‌وه‌کان هه‌بێت، به‌ڵام به‌داخه‌وه وه‌زاره‌ته‌کان ده‌سه‌ڵاته‌کانیان شۆڕ نه‌ده‌کرده‌وه بۆ ئیداره‌ی شاره‌کان له‌ناو په‌رله‌مانیشدا رێژه‌ی کورد که‌م بوو و ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وه‌ی نه‌بوو ئه‌و بڕیارانه جێبه‌جێ بکه‌ن. هاوڵاتی: له‌م ماوه‌یه‌ی دواییدا قسه له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌کرێت رێبوار تاڵه‌بانی بووه‌ته پارتی، ئایا هیچ په‌یوه‌ندییه‌کت به‌یه‌کگرتووه‌وه ماوه؟ رێبوار تاڵه‌بانی: من ئه‌سڵه‌ن سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکوکم، ئه‌و هه‌ڵسوکه‌وته‌ی من کردم هه‌ر که‌سێکی تر بووایه هه‌مان کاری ده‌کرد، من ده‌بێت بۆ کورد و تورکمان و عه‌ره‌ب به‌یه‌ک ئاڕاسته کار بکه‌م، له‌ناو حزبه کوردییه‌کانیش به‌هه‌مان شێوه، من کاری یاسایی و ده‌ستووری خۆم ده‌که‌م، من له‌گه‌ڵ یه‌کگرتوو نه‌بچڕاوم و هه‌ر یه‌کگرتووشم، به‌ڵام شوێنه‌که‌م وا ته‌حه‌کوم ده‌کات که من بۆ هه‌موو که‌سێک بم، من بۆ هه‌موو کوردم و بۆ هه‌موو عه‌ره‌ب و تورکمانیشم. هاوڵاتی: به‌شێک له‌خه‌ڵک پێیانوابوو که رووداوه‌کانی 16ی ئۆکتۆبه‌ر به‌هۆی هه‌ڵکردنی ئاڵای کوردستان و په‌لکێشکردنی که‌رکوک بوو بۆ ناو پڕۆسه‌ی ریفراندۆم، پێتانوانییه بڕیاره‌کانی ئه‌نجومه‌ن له‌و رووه‌وه هه‌ڵه بووبن؟ رێبوار تاڵه‌بانی: 16ی ئۆکتۆبه‌ر هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی به‌هه‌ڵکردنی ئاڵاو ریفراندۆمه‌وه نه‌بوو، به‌ڵکو عێراق نایه‌وێت مامه‌ڵه‌یه‌کی ده‌ستووری له‌گه‌ڵ پرسی کورد و ناوچه جێناکۆکه‌کان بکات، ئه‌وان پێیان ناخۆش بوو که هێزی پێشمه‌رگه که‌رکوک و ناوچه‌کانی مادده‌ی 140ی پاراستووه. هه‌ندێک حزبی تر هه‌ن لەناو که‌رکوک که ئه‌جێندای غه‌یره که‌رکوکییان هه‌یه‌و نایانه‌وێت پێشمه‌رگه له‌که‌رکوک بێت بۆیه هه‌ستان له‌گه‌ڵ هێزه جۆراوجۆره‌کان ئه‌م حاڵه‌ته‌یان دروستکرد. رێبوار تاڵه‌بانی، له هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاکانی ساڵی 2005 وه‌ک ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای که‌رکوک له‌سه‌ر لیستی برایه‌تی که‌رکوک هه‌ڵبژێردرا و له‌ناو ئه‌و لیسته‌شدا له‌گه‌ڵ دوو که‌سایه‌تی سیاسی تردا نوێنه‌رایه‌تی یه‌کگرتووی ئیسلامی کوردستانی کردووه. ئه‌گه‌رچی ئه‌و له‌سه‌ره‌تاوه جێگری سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌ن بووه، به‌ڵام له‌دوای ساڵی 2010 به‌هۆی ده‌رچوونی حه‌سه‌ن تۆران - سه‌رۆکی پێشووتری ئه‌نجومه‌ن بۆ په‌رله‌مانی عێراق، پۆستی سه‌رۆکایه‌تی ئه‌نجومه‌ن که‌وته ده‌ستی رێبوار تاڵه‌بانی.
شاناز حه‌سه‌ن دواى دوو ده‌یه لە دامەزراندنی، کۆمپانیاى ئاسیا سێڵ گه‌وره کۆمپانیاى بوارى په‌یوه‌ندى له‌عێراق، به باشترین کۆمپانیاى بوارى په‌یوه‌ندى هه‌ڵبژێردرا. ماڵپەڕی یه‌ڵڵا کوردى له پەیجی خۆیدا تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبوک راپرسییه‌کى له فه‌یسبوک ئه‌نجامداوه بۆ هەڵسەنگاندنی کۆمپانیاکانی تۆڕەکانى پەیوەندی، کە تێیدا ئاسیا سێڵ پلەی یەکەمى به‌ده‌ستهێناوه، وه‌ک باشترین هێڵى ئینته‌رنێت و تۆڕى په‌یوه‌ندیکردن که‌زۆرترین خزمه‌تگوزارى پێشکه‌ش به به‌شداربوانى ده‌کات. ئاسیاسێڵ یەکێکە لە یەکەمین کۆمپانیاکانی پەیوەندیکردنی مۆبایل لەعێراقدا لەساڵی 1999 لەشاری سلێمانی لەباکوری عیراق، لەلایەن بزنزمانی ناسراو (فاروق مستەفا رەسوڵ)ە وە دامەزرێندرا، ئەمڕۆش تاکە تۆڕی پەیوەندییە کە سەرانسەری عیراق دەگرێتەوە بەهەموو پارێزگاکانیەوە لەباکورەوە بۆ باشور، هەروەها گەورەترین کۆمپانیای عێراقیی تایبەتە کەخزمەتی زیاتر لە حەوت ملیۆن بەشداربوو دەکات. به‌شداربووانى کۆمپانیاى ئاسیاسێڵ باس له‌وه‌ده‌که‌ن که‌سودیان له‌خزمه‌تگوزارییه‌کانى ئه‌و کۆمپانیایه وه‌رگرتووه، بۆیه ئه‌و کۆمپانیایه به‌باشترین کۆمپانیاى بوارى په‌یوه‌ندى ناوده‌به‌ن. سیروان محەمەد فەرمانبەرە و دانیشتوی سلێمانیە، ماوەی دوو ساڵە ئینتەرنێتی ئاسیاسێڵ بەکاردەهێنێت و سودێکی زۆری لێوەرگرتووە وتی «ئەوەی هانی منی داوە بەکاری بهێنم، ئەوەیە کە لە هەموو شوێنیک و لە هەموو جێگەیەک هەیەو کێشەی شەبەکە و کێشەی خاوی و هیچ شتێکت نابێت». وتیشی «بە بەراورد بە هەموو تۆڕە تەلەفونەکانی تر کە خەتی ئینتەرنێت یان هەیە، ئاسیاسێڵ باشترەو خێراترە». سامان جوندی دانیشتوی زاخۆ که ته‌مه‌نى 22 ساڵه یه‌کێکى تره له به‌کارهێنه‌رانى هێڵى ئاسیا سێڵ و ده‌ڵێت «خەتێکی زۆر خێرایەو باشترینە لەهەموو خەتەکانی تر». وتی «ڕاستە لەزاخۆ شەبەکەی ئاسیا هەندێک جار لەهەندێک شوێن لاوازە، بەڵام من هەر ئاسیام پێ باشترەو بەکاریدەهێنم». ئه‌و راپرسیه‌ى که تێیدا ئاسیا سێڵ پله‌ى یه‌که‌مى تێدا به‌ده‌ستهێناوه، لەکۆتا ڕۆژەکانی ساڵی 2018دا کراوه له‌باره‌ى بەکارهێنانی ئینتەرنێتی3 G لە عێراق. له‌سه‌دا 61ى به‌شداربووانى راپرسه‌که وتویانه که هێڵى ئاسیاسێڵ به‌کارده‌هێنن و خزمه‌تگوزارییه‌کانى ئه‌و کۆمپانیایەیان به‌دڵه. نزار حەسەن دانیشتوی دهۆکە و لەگەڵ ئەوەی باسى له‌وه‌کرد که لای ئەوان شەبەکەی باش نیە، بەڵام بەکارهێنەرێکی بەردەوامى ئاسیا سێڵه، بۆ پەیوەندیکردن و بەکارهێنانی ئینتەرنێت. نزار 38 ساڵ، بۆ ڕاپەراندنی کاروبارەکانی ڕۆژانەی بەردەوام هێڵى ئاسیا سێڵ بەکار دەهێنێت و ده‌ڵێت لێی ڕازییە و گلەیی لێی نییە. هه‌روه‌ها سیما به‌کر 28 ساڵ دانیشتووى هەولێر باس له‌وه‌ده‌کات، بە بەردەوامی ئینتەرنێت و پاکیجەکانی ئاسیاسێڵ بەکاردەهێنێت و سودێکی زۆرى لێوەرگرتووە. وتیشی «ئینتەرنێتێکە لەهەموو شوێنێک هەیە و پێویستت بە هیچ خەتێکی تر نابێت لەهەموو کات و شوێنێکدا و بۆتە خەتێکی عالەمی». ئاسیا سێڵ به‌رده‌وام خزمه‌تگوزاریی و پاکێجى نوێ پێشکه‌ش به‌به‌شداربووانى ده‌کات، یه‌کێک له‌وانه کردنەوەی پرۆژەی Asiacell Drive Thru بوو لە شاری هەولێر کە یەکەم پرۆژەی لەو جۆرەیە لە بواری پەیوەندیدا لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکە. ئەم پرۆژەیە لەلایەن «ناوەندی فرۆشتنی سێڵ فۆن» لەشاری هەولێر کراوەتەوە بۆ گەیاندنی هەموو ئۆفەرو خزمەتگوزارییەکانی ئاسیاسێڵ بە خێرایی و ئاسانیی بەبەشداربوان بێ ئەوەی پێویست بکات لە ئۆتۆمبێلەکانیان دابەزن. پرۆژەی Asiacell Drive Thru شوێنێکی تایبەت و مۆدێرنی فرۆشتنە بەتاک و هەموو جۆرە ئۆفەر و خزمەتگوزارییەکانی ئاسیاسێڵ بە درێژایی 24 سەعات لەڕۆژێکدا و هەموو ڕۆژانی هەفتە پێشکەش دەکات. به‌پێی ماڵپه‌ڕى فه‌رمى کۆمپانیاکه، بیرۆکەی پڕۆژەکە بیرۆکەیەکی سەردەمیانەو نوێیە بۆ پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی بە بەشداربووان لە ڕێگەی ناوەندی فرۆشتنەوە کە سەرجەم خزمەتگوزارییەکان بەتەواوەتی پێشکەش بە بەشداربوان دەکات بێ ئەوەی ناچاربن لەئوتومبێلەکانیان دابەزن. بیرۆکەکە خۆی لەوەدا دەبینێتەوە کە خزمەتگوزارییەکان پێشکەش بە بەشداربوان بکرێت لەڕێگەی تەرخانکردنی ناوەندی فرۆشتنەوە لەشوێنێکدا کە بە جۆرێک ئامادەکرابێت بەشداربوو بتوانێت لێیەوە ئوتومبێلەکەی لێبخوڕێت و بێ ئەوەی دابەزێت لە چەند خولەکێکی کەمدا داواکارییەکانی بۆ جێبەجێ بکرێت. ئەم ناوەندەی فرۆشتن خزمەتگوزارییەکانی ٢٤ سەعات لە رۆژێکدا و ٧ ڕۆژ لە هەفتەیەکدا پێشکەش بە بەشداربوان دەکات. عەبدوڵا حەسەن، وتەبێژی فەرمی کۆمپانیای ئاسیاسێڵ وتى «لە ڕێگەی ئەم پڕۆژەیەوە هەوڵدەدەین خزمەتگوزارییەکان بەشێوەیەکی خێراو سەردەمییانە بۆ بەشداربوو دابین بکەین». جەختیشی لەوەکردەوە کە ئاسیاسێڵ لە بەرنامەیدا بەمزوانە ناوەندی هاوشێوە لە سەرتاسەری عێراقدا بکاتەوە. کۆمپانیای ئاسیاسێڵ، دابینکەری سەرەکی خزمەتگوزاریى کوالێتی مۆبایل و ئینتهرنێته لەسەرتاسەرى عێراقداو له 2018 ژماره‌ى به‌شدرابووانى گه‌یشتوه‌ته نزیکه‌ى 13 ملیۆن. ئاسیاسێڵ یەکەم کۆمپانیاى خزمەتگوزاریى مۆبایلیش بوو کە تۆڕەکەی هەموو بەشەکانی عێراق دابپۆشێت و خزمەتگوزایەکانی هەر 19 پارێزگاکەی عێراق بگرێته‌وه بە بەغدای پایتەخت و سەرجەم شارە سەرەکیەکانیەوە. تۆڕى ئاسیاسێڵ 99.06%ى دانیشتوانى عێراق ده‌گرێته‌وه، ئه‌مه‌ش وا ده‌کات که تۆڕه‌که‌ى ببێته فراوانترین تۆڕى مۆبایل له‌ناو هه‌موو کۆمپانیاکانى ترى مۆبایل له‌عێراقدا. به‌پێی ماڵپه‌ڕى فه‌رمى کۆمپانیاکه، ئاسیاسێڵ باشترین دابینکه‌رى خزمەتگوزاری ئینتهرنێته له‌ڕێى ئینته‌رنێتى G3.9 ـەوە کە باشترین تۆڕی ئینتەرنێتی هەیە لە ١ی کانونی دووەمی ٢٠١٥ ـەوە لەسەرتاسەری عێراقدا. جگه له‌وه‌ش ئاسیاسێڵ پێویستییه‌کانى به‌شداربوانى دابینده‌کات له رێگه‌ى ناوه‌ندى فرۆشتنى راسته‌وخۆ و بریکاره‌کانییه‌وه که ژماره‌یان 21000 خاڵى فرۆشتنه له‌سه‌رتاسه‌رى عێراق. هه‌روه‌ها ئاسیاسێڵ له رووى قازانج و داهاته‌وه له‌پله‌ى یه‌که‌مدایه له بازاڕى په‌یوه‌ندییه‌کان. فاروق مه‌لا مسته‌فا سەرۆکی دەستەی بەڕێوەبردنى کۆمپانیای ئاسیاسێڵ دەڵێت «به درێژایی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ى رابردوو، هه‌وڵى به‌رده‌وام و ماندونه‌ناسانه‌ى خۆم و هه‌موو تیمی ئاسیاسێڵ بریتی بوو له‌به‌رزکردنه‌وه‌ى ئاستى کارکردنی کۆمپانیاى ئاسیاسێڵ بۆ باڵاترین ئاسته‌کان، به‌جۆرێک زۆر که‌س پێیان وابوو که ئێمه ناگه‌ینه ئامانج». وتیشى «له‌سه‌ره‌تادا، کۆمپانیاى ئاسیاسێڵ به‌وه ناسرابوو که یه‌که‌مین کۆمپانیاى په‌یوه‌ندییه‌کانه له عێراقدا. به‌ڵام له‌مڕۆماندا، هه‌ر یه‌که‌مین نییه و به‌س، به‌ڵکو گه‌وره‌ترین و سه‌رکه‌وتووترینیشیانه«. لەساڵى 2012، کۆمپانیای «ئەڵتای» فەرەنسی بۆ لێکۆڵینەوەکانی تایبەت بە به‌بازاڕکردن کۆمپانیای ئاسیاسێڵی وەکو یەکەمین براندی بازرگانی لەعێراقدا ناساند لەهەموو کەرتەکان، هه‌روه‌ها لەساڵی 2011، وەزارەتی گەیاندنی عێراقی، ئاسیاسێڵى وەکو «باشترین ئیشپێکەری سیستمی «GSM» ى مۆبایل لەعێراقدا ناساند.
ھاوڵاتی نوری مەحمود وتەبێژی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ڕایدەگەیەنێت، ئامادەکارییەکانی تورکیا بۆ ھێرشکردنە سەر باکوری سوریا بەردەوامە و ھەر ھیرشێکی لەو شێوەیە ھێرشکردنە بۆ سەر ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش و ھێزەکانی ناتۆ کە لەو ناوچە ھێزیان ھەیە. دوای بڕیارەکی ئەمریکا لە ١٩ی مانگی رابردوودا بۆ کشانەوەی ھێزەکانیان لە سوریا رەوشێکی نوێ لە سوریا ھاتووەتە ئاراوە، ھەرچەندە تا ئیستا چۆنیەتی کشانەوەکە و کاتی دیاریکراوی کشانەوەی سەربازانی ئەمریکا نادیارە و بەرپرسانی ئەمریکا لێدوانی جیاواز لەو بارەیەوە دەدەن. گەورەترین کاریگەری کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا بەر شەڕڤانانی کورد دەکەوێت کە لە چوارچێوەی یەکینەکانی پاراستنی گەلدا خۆیان رێکخستووە، کە ئەویش بەشێکە لە ھێزەکانی سوریای دیموکرات کە تێکەڵەیەکە لە ھێزی کوردی و عەرەبی و پێکھاتەکانی دیکە. نوری مەحمود وتەبێژی یەپەگە بە ھاوڵاتی وت "بڕیاری کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا پەیوەندی بەو وڵاتەوە ھەیە، لەگەڵ ئەوەشدا بریارەکە دژی گەلی ئەمریکا و دۆخەکە بوو، تا ئیستاش ناڕەزاییەکان لەو بارەیەوە بەردەوامە، بەڵام ئێمە بەرخۆدان دەکەین لەبەرانبەر ھەڕەشەیەک کە روبەڕوومان بێتەوە". ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا ژمارەیان بە نزیکەی دوو ھەزار سەرباز دادەنرێت کە لە چوارچێوەی ھێزەکانی ھاوپەیماناندا لە سوریا بوونیان ھەیە، ئەو ھێزانە بەدرێژایی چەند ساڵی رابردوو ھاوپەیمانی ھێزەکانی سوریای دیموکرات بوون لەشەڕی دژی داعشدا و لە ئیستادا سەرقاڵی تەواوکردنی دوایین ئۆپەراسیۆنن بۆ دەرھێنانی دوایین ناوچەی ژێر دەستی داعش. یەپەگە پێکھێنەری سەرەکی ھێزەکانی سوریای دیموکراتە کە ژمارەیان زیاتر لە ٦٠ ھەزار شەڕڤانە و لەسەدا ٣٠ی روبەری سوریایان بەدەستەوەیە، ئەمریکا پێشتر چەندین جار بە ھاوپەیمانی سەرەکی لەشەڕی دژ بە داعشدا ناوی بردووە. ھەرچەندە پاساوی ئەمریکا بۆ کشانەوەیان لە سوریا تێکشکاندنی تەواوەتی داعش بوو، بەڵام لەدوای دەرکردنی بریارەکەوە چەندین پێکدادان لەنێوان ھێزەکانی سوریای دیموکرات و چەکدارانی داعشدا روویداوە. نوری مەحمود وتی "ھێشتا شەڕ لە سنوری ھەجین لەنێوان ئێمە و داعش بەردەوامە، داعش کۆتایی نەھاتووە، بەھەزاران چەکداریان ھێشتا لە سوریا ماونەتەوە کە چەکداری بیانیی زۆریان تێدایە". وتیشی "ئێمە بەردەوامی دەدەین بە شەڕکردن دژی داعش تا کۆتایی بەو رێکخراوە دەھێنین". جگە لە داعش، ترسێکی دیکە کە چاوەڕوانی شەڕڤانانی کورد و ناوچە کوردنشینەکانی سوریا دەکات، تورکیایە، کە لە پێش بڕیاری کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکاوە دەستیکردووە بە کۆکردنەوەی ھێز لە سنوری رۆژئاوای کوردستان و باکوری سوریا، بۆ ئەنجامدانی ھێرشێکی بەرفراوانی سەربازی. تورکیا ھەروەھا گروپە چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنی سەر بە خۆشی لەو سنورانە بڵاوەپێکردووە. نوری مەحمود وتی "تورکیا بەردەوامە لە خۆ ئامادەکردن بۆ ئەنجامدانی ھێرش و ھێزێکی زۆری کۆکردووەتەوە و دەیەوێت ھێرش بکاتە سەر باکوری سوریا، بەڵام ئێمە روبەڕووی ھەر ھێرشێکی لەو شێوەیە دەبینەوە". ھەڕەشەکانی تورکیا بۆ ئەنجامدانی ھێرشی سەربازی لەکاتێکدایە، ھێشتا ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا نەکشاونەتەوە، جگە لەوەش ھاوپەیمانان ھێشتا لەو وڵاتە بونیان ھەیە کە لەچەندین وڵات پێکدێت و ھەریەکەیان بە رێژەی جیاواز ھێزیان ناردووەتە سوریا. نوری مەحمود دەلێت "لە ئێستادا ھەر ھێرشێک بۆ سەر باکوری سوریا ھێرشە بۆ سەر ھێزەکانی ھاوپەیمانان و ھێزەکانی ناتۆ، چونکە ھاوپەیمانان ھێشتا لە سوریان کە بەشی زۆری ئەندامەکانی، ئەندامی ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناسراو بە ناتۆشن". ھەرچەندە ئەمریکا سورە لەسەر کشانەوەی ھێزەکانی لە سوریا، بەڵام لە ئیستادا بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە باس لەوەدەکەن کە لەو وڵاتە ناکشێنەوە تا گرەنتی پاراستنی کوردانی ئەو وڵاتە نەکەن. جۆن بۆڵتن راویژکاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا رۆژی یەکشەممە ڕایگەیاندبوو، دەبێت ئەنقەرە دڵنیایان بکاتەوە کە دوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا ھیرش نەکاتە سەر کوردەکان و کوردانی سوریا پارێزراوبن، پێشتریش وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ھەمان ھەڵوێستی خستبووەتە روو. وتەبێژی یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ئاماژەی بەوەکرد، پاراستنی کوردانی رۆژئاوای کوردستان بەوە دەبێت کە چارەسەرێکی سیاسی بکرێت بۆ قەیرانی ناوخۆیی سوریا کە ساڵانێکی زۆرە بەردەوامە، بە شێوەیەک مافی کورد و پێکھاتەکانی دیکە بەتەواوی پارێزراوبێت، ئەمریکاش وڵاتی گەرەنتیکەری ئەو چارەسەرە سیاسییە بێت بۆ ئەوەی ھەموولا پێوەی پابەندبن. کوردانی رۆژئاوای کوردستان کە لەدوای سەرھەڵدانی قەیرانی سوریاوە خۆبەرێوەبەرییان لە ناوچەکانی خۆیان راگەیاندووە، داوای جیابونەوەیان نەکردووە لە سوریا، بەڵکو داوادەکەن لە چوارچێوەی سوریادا مافی خۆبەرێوەبردنیان ھەبێت و مافەکانیان پارێزراو بێت. لەدوای بڕیاری کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا، ھاوپەیمانان بەردەوامن بە پاڵپشتیکردنی سەربازی و لۆجیستی ھەسەدە و رەوانەکردنی چەک بۆ ھێزەکانیان لە سوریا، بەپیی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ لەدوای بڕیارەکەوە سێ جار چەکی بۆ سوریا ناردوە کە یەکێکیان لەچەند رۆژی رابردوودا بووەو رەوانەی بنکەی ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە کۆبانێ کراوە. لەبارەی بەردەوامی پاڵپشتییەکانی ھاوپەیمانیان بۆ ھێزەکانی سوریای دیموکرات و یەپەگە، وتەبێژی یەکینەکانی پاراستنی گەل باسی لەوەکرد، رەوشەکە پێش بریاری کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا چۆن بوو، ئێستاش بە ھەمان شێوەیە و ھیچ شتێک نەگۆراوە. وتیشی "ئێمە لەگەڵ ھێزەکانی ھاوپەیمانان دژی رێکخراوی داعش شەڕمان کرد و تا ئێستاش بەردەوامین و درێژە بە شەڕکردن دەدەین دژی چەکدارانی ئەو ڕێکخراوە". لەگەڵ ئەوەی بەرپرسانی ئەمەریکا دەلێن داوای گرەنتی لە تورکیان دەکەن کە ھێرش نەکاتە سەر کورد لە سوریا، بەڵام تورکیا دەلێت سورە لەسەرئەوەی "لە ماوەیەکی زۆر نزیکدا" دەست بە ئۆپەراسیۆن دەکەن بۆ لە رۆژھەڵاتی فورات. ئەوەش دوای ئەوە ھات جۆن بۆڵتن راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا یەکشەممھی رابردوو رایگەیاند بەردەوام دەبن لە پشتگیریکردنی ئەو ھێزانەی لە سوریا شەڕی داعشیان کردوە. جۆن بۆڵتن ھەروەھا ئاماژەی بەوەشکردبوو بۆ ئەو مەبەستە گەرەنتی لە تورکیاش وەردەگرن و نایانەوێت دوای ئەوان تورکیا پرۆسەی سەربازی لە ناوچەکە ئەنجام بدات و پێویستە لەو بارەیەوە ھەماھەنگی لەگەڵ واشنتن بکەن. لەبەرامبەردا ئەردۆغان جەختی لەسەر ئەوە کردەوە کە لە ماوەیەکی زۆر نزیکدا دەست بە ئۆپەراسیۆن دەکەن بۆ لە رۆژھەڵاتی فورات. ئەردۆغان وتی "ئەو درۆیەی دەڵێت تورکیا لە سووریادا کوردەکانی کردووەتە ئامانج نەفس نزمترین، بێ شەرەفترین و پیسترین قسەی ھەڵبەستراوە". جۆن بۆڵتن لەسەردانەکەیدا بۆ رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دوا ھەڵوێستی وڵاتەکەی لە بارەی کشانەوەی سەربازانی ئەمەریکای لە سووریا ئاشکرا کرد و وتی ''ھەڵوێستی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا ئەوەیە، بەبێ پاراستنی کورد لە سووریا ناکشێینەوە".
فۆرین پۆلیسی – ھاوڵاتی دوای چەندین ساڵ لە جەنگ و ئابڵۆقە، لە ئێستادا عێراق وردەوردە بەرەو قۆناغی دوای جەنگ ھەنگاو دەنێت، بەڵام ھیچ دڵنیاییەک لە ئارادا نیە کە ئاشتی و سەقامگیری و گەشەی ئابوری بەردەوامبێت. ھەر فشارێکی زیادە دروستببێت دەکرێت ببێتە ھۆی تێکچونی سەقامگیریە لەقەکەی عێراق و گێڕاندنەوەی بۆ دۆخی جەنگ، لە کاتێکی زۆر ھەستیاردا کە ھێشتا عێراق پێویستی بە ھاوکاری نێودەوڵەتی ھەیە. کشانەوەی ئەمریکا لە ڕێکەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا و دووبارە سەپاندەوەی ئابڵۆقەکان بەسەر ئەو وڵاتەدا ڕەنگە ئەو فشارەبێت کە سەقامگیری عێراق تێکبدات. ئابڵۆقەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران تەنھا کاریگەری لەسەر بازرگانی نێوان ئەمریکا و ئێران دروستنەکردوە بەڵکوو درێژەی کێشاوە بۆ پەیوەندیە بازرگانیەکانی ھەموو ھاوپەیمانەکانی ئەمریکا لەگەڵ ئێران. عێراق یەکێکە لەو ھاوپەیمانانەی ئەمریکا کە لە نێوان جەنگی ئابوری ئێران و ئەمریکادا گیری خواردووە. ئەمریکا ماوەی ٤٥ ڕۆژ مۆڵەتی داوەتە عێراق تا جموجۆڵە بازرگانیەکانی لەگەڵ ئێراندا ڕابگرێت، ئەم ماوەیەش زۆر کەمە زۆر زەحمەتە عێراق بتوانێت لە ماوەیەکی ھێندە کورتدا پەیوەندیەکی لە مێژساڵەی بازرگانی لەگەڵ ئێراندا ڕابگرێت. عێراق ھەرچەندە وڵاتێکی دەوڵەمەندە بە نەوت، ھێشتا پشت بە ئێران دەبەستێت بۆ دابینکردنی گاز بۆ بەرھەمھێنانی وزە لە عێراق، ئێستا و پێش بڕینی ئەو ھاوردەی گازەش لە ئێرانەوە ھێشتا عێراق کێشەی دابینکردنی کارەبای ھەیە. بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ھەموو گەندەڵی و ڕۆتینەی لە حکومەتی عێراقدا بوونی ھەیە، جێگرتنەوەی ئەو گازە سروشتیەی ئێران ھەناردەی عێراقی دەکات بۆ وەبەرھێنانی کارەبا لەو ماوە کورتەدا کە ئەمریکا دایناوە زۆر ئەستەمە، بە تایبەتیش لەگەڵ ھاتنی وەرزی زستان و زیادبوونی خواست لەسەر کارەبا. ھەرچەندە ئەمریکا فشاری خستوەتە سەر سعودیە کە لە جێی ئێران گازی سروشتی ھەناردەی عێراق بکات، بەڵام ڕێکەوتنێکی لەو جۆرە چەند مانگێکی دەوێت تا جێبەجێ دەکرێت. لە کاتێکدا کە عێراق لە توانایدا نیە کارەبا بۆ گەلەکەی دابینبکات بێ ھاوردەی ئێران و وەرزی سەرما بەڕێوەیە، وەستاندنی بازرگانی ئێران و عێراق و دابیننەکردنی جێگرەوەیەکی وەبەرھێنانی وزە بۆ عێراق دەبێتە ھۆی چەرمەسەری بۆ گەلی عێراق لە مانگە ساردەکانی زستاندا، کەمتربوونەوەی خزمەتگوزاریە سەرەتاییەکانیش فشارێکی زیاتر دەخاتە سەر سەقامگیریە لەقەکەی عێراق و گەلەکەی توڕەتر دەکات کە بەم نزیکانە لە بەسڕەوە ڕژانە سەر شەقام لەبەر کەمی خزمەتگوزاری. ساڵانە بازرگانی بە بەھای ١٢ ملیار دۆلار لە نێوان ئێران و عێراقدا بەڕێوەدەچێت و بەرپرسە عێراقیەکان سورن لەسەر ھەوڵەکانیان بۆ بەردەوامی ئەم بازرگانیە. بەرھەم ساڵح، سەرۆک کۆماری عێراق چەندبارە ڕایگەیاندوە کە "ھەبوونی پەیوەندی سەقامگیر لەگەڵ ئێراندا گرنگیەکی ئەوتۆی ھەیە". لەبەر ھەژمووی بەھێزی ئێران بەسەر حیزبەکانی عێراقەوە و پاڵپشتی ڕاستەوخۆی ھێزەکانی حەشدی شەعبی، گەر پەیوەندیە ئابوریەکان نێوان ھەر دوو وڵات تێکبچێت مەترسی ئەوە ھەیە کە ئێران ھەوڵی تێکدانی سەقامگیری عێراق بدات. سەرەڕای فشارە بەردەوامەکانی ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی مامەڵەی بازرگانی لە نێوان ئێران و عێراقدا، ھەردوو وڵات سورن لەسەر بەردەوامیی پەیوەندیەکانیان. ئەمەش بە زەقی بینرا کاتێک حەسەن ڕۆحانیی سەرۆکی ئێران لە ڕێگای شاندی وڵاتەکەی لە پێشانگای نێودەوڵەتی بەغدادا مانگی پێشوو ویستی وڵاتەکەی ڕاگەیاند بۆ زیادکردنی مامەڵەی بازرگانی لە ١٢ ملیار دۆلارەوە بۆ ٢٠ ملیار دۆلار لە ساڵێکدا لەگەڵ عێراقدا. ئێران بازاڕەکانی عێراقی پڕکردوە بە بەرھەمی ھەرزانبەھا و بەردەست، بۆ نمونە زۆرینەی تەکسیەکانی عێراق ئێستا (سایپا)ی ئێرانین. لە بارودۆخێکی ئەوھادا، واقیعی نیە کە عێراقیەکان ئامادەبن بازرگانیەکی لەم چەشنە لەگەڵ ئێراندا ڕابگرن. ئەم پەیوەندیە بەھێزەی ئێران و عێراق و ھەبوونی سنورێکی کراوە لە نێوان ھەردوو وڵاتدا وا دەکات کە گەر بڕیاری فەرمیش بدرێت بۆ ڕاگرتنی جموجۆڵی بازرگانی، بازاڕی ڕەش و قاچاخ بەردەوام دەبێت بە تایبەتیش مامەڵەکردن بە دۆلاری ئەمریکیەوە. ھاوکات، ھەردوو وڵات ھەوڵیان داوە کە ڕێگای جێگرەوە بدۆزنەوە جگە لە مامەڵەکردن بە دۆلارەوە کە ئابڵۆقەی لەسەرە، لە ئێستادا بیرۆکەی گۆڕینەوەی گازی سروشتی بە خواردن و شت و مەک لە ئارادایە کە بە ھۆی ئابڵۆقەکانەوە کورتی ھێناوە لە ئێراندا. لە ڕێگەی سەرکەوتنەکانی حەشدی شەعبی و چەندین میدیای عێراقەوە کە لە لایەن ئێرانیەکانەوە سپۆنسەر دەکرێن، ئێران توانیوەتی شەعبیەتی خۆی لە عێراق بھێڵێتەوە. (قاسم سولەیمانی) فەرماندەی ھێزەکانی قودس بە بەردەوام دەبینرا لە بەرەکانی پێشەوەی شەڕی داعشدا و وەک پلانداڕێژەری گرتنەوەی کەرکوک لە لایەن ھێزە عێراقیەکانەوە و گەڕاندنەوەی بۆ ژێر کۆنترۆڵی بەغداد دادەندرێت. گەر فشار لە بەرپرسە عێراقیەکان بکرێت لە نێوان تاران و واشنتۆندا ھەڵبژێرن، زۆرێک بە سۆزداریەوە ئێران ھەڵدەبژێرن بەسەر ئەمریکادا. ئەم دووڕیانە سیاسیە لە کاتێکی ھەستیاری وەک ئێستادا سەقامگیری عێراق لەکەدار دەکات، لە کاتێکدا کە دوابەدوای جەنگی دژ بە داعش زۆرێک لە وڵاتانی ناوچەکە ھەوڵ دەدەن لە عێراقی نوێدا وەبەرھێنان بکەن. سعودیە و ئێران ھەردوو ئەوپەڕی ھەوڵ دەدەن تا لە ڕووی ئابووریەوە لە عێراق بێنە پێشەوە و بازرگانی و دۆستایەتی و ھەلی وەبەرھێنانیان لە عێراق زیاد بکات. لە کاتێکدا زۆرێک لە وڵاتانی ناوچەکە چوونەتە پاڵ ئێران یاخود سعودیە و ڕێگایان خۆشکردوە بۆ زیادبوونی ناکۆکی و کێشە جیۆپۆلیتیکەکان، پێگەی عێراق گرنگیەکی ئەوتۆی ھەیە وەک ھێزێکی نێوەندگیر کە بەرژەوەندی سیاسیی لەگەڵ ھەردوو لادا ھەیە. بەرھەم ساڵح دوای سەردانێکی ئەم دواییانەی بۆ لای حەسەن ڕۆحانی، ھاوتا ئێرانیەکەی، بۆ تاوتوێ کردنی سنورێکی ئازاد لە نێوان ھەردوو وڵاتدا، لەوێوە ڕاستەوخۆ چووە لای شا سەلمانی شانشینی سعودیە. ئەمە کارێکە کە کەم لە سەرۆکەکان دەتوانن ئەنجامی بدەن، پەیوەندیەکی ھێند کراوە لە گەڵ ھەردوو سعودیە و ئێران دەتوانێت ببێت بە پردێکی پەیوەندی بۆ پڕکردنەوەی کەلێنی سیاسی نێوان دوو ھێزە ڕکابەرەکەی ناوچەکە. ھێشتا زامەکانی ئابڵۆقەکانی ئەمریکا بۆ سەر عێراق دوابەدوای جەنگی کەنداوی ساڵی ١٩٩١ تەواو تیمار نەبوون و لە ئێستادا لێدان لە ئابووری عێراق بە ھۆی ئابڵۆقەکانی سەر ئێرانەوە زەبر دەگەیەنێت بە ئابووری وڵاتێک کە خۆی پێویستی ھاوکاری و بنیاتنانەوەی دوای جەنگە. لێدان لە گەشەکردنی عێراق ڕەنگە ئاشتیە ناسەقامگیرەکەی ئەو وڵاتە تێکبدات. واشنتۆن دەبێت بیر لەوە بکاتەوە کە چاوپۆشی لە بازرگانی نێوان ئێران و عێراق بکات و گەر نا ڕەنگە بەرھەمی ١٥ ساڵ وەبەرھێنان و کارکردنی لە عێراق بدۆڕێنێت بە ئێران.
یاد قوربانی "دەستوری عێراق، کە یەکێک بوو لە دروستکراوەکانی مەکگۆرک بوو بە ھۆی دابەشبوونی عێراق بۆ چەندین بەشی نەتەوەیی و تایفی و ئەو وڵاتەی بەرەو شاڕێگای توندوتیژی گێڕایەوە. نەک ھەر ئەمە، بەڵکو وای کرد کوردەکانی عێراق ببن بە خاوەنی پێگەیەکی یاسایی جێگیر." ئەمە ڕاپۆرتە ھەواڵێکی کەناڵی (تەرەتە)ی نێودەوڵەتیی سەر بە حکومەتی تورکیابوو لە ڕۆژی دەستلەکارکێشانەوەی برێت مەکگۆرکدا، ئەو نێردەیەی لە لایەن تورکەکانەوە بە دوژمن لە قەڵەمدرا بە تۆمەتی پاڵپشتیکردنی کوردەکان. وازھێنانی مەکگۆرک لە بەرپرسیارێتیەکەی جێگەی خۆشحاڵی تورکیا بوو، شوێنگرەوەکەشی کە جیمس جیفریە، پێشتر باڵیۆزی ئەمەریکا بووە، جۆرێک لە خۆشحاڵی ئەنقەرەی لێکەوتەوە، بەڵام خۆشحاڵیەکەی زۆری نەخایاند دوای دوای ئەوەی جۆن بۆڵتن، راوێژکاری ئاسایشی ئەمریکا کە رایگەیاندبوو مەرجی جێھیشتی ئەمەریکا لە سوریا ئەوەی تورکیا ھێرش نەکات سەر کوردەکان. ئەگەرچی بریاربوو دوێنێ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا لەگەڵ بۆلتن کۆببێتەوە، بەڵام بەھۆی مەرجی ئەمریکا بۆ پارێزراوی کورد لە سووریا، ئەردۆغان کۆبوونەوەکەی لەگەلدا ھەڵوەشاندەوە. شوێنگرەوەی مەکگۆرک کێیە؟ چۆن تەماشەی کوردانی ڕۆژئاوا دەکات؟ دوای دەستلەکارکێشانەوەی مەکگۆرک، (جەیمس جێفری) کە وەک نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە سوریا تا ئێستا کاری کردوە، دەستنیشانکراوە تا جێگەی مەکگۆرک بگرێتەوە. بەڵام جێفری جیاواز لە مەکگۆرک دەڕوانێتە شەڕڤانە کوردەکانی ڕۆژئاوا. ئەو لە وتارێکدا لە (ئەنجومەنی ئەتڵەسی) لە واشنتۆن مانگی پێشوو دۆستایەتی ئەمریکای لەگەڵ ھێزەکانی سوریای دیموکرات (کە یەپەگە فەرمانڕەوایی دەکات) بە دۆستایەتیەکی کاتی دەستنیشانکرد. جێفری وتی "ئامانجی کۆتایی ھێزەکانی سوریای دیموکرات دەبێت ئەوەبێت کە ببن بە بەشێک لە کۆمەڵگایەکی نوێ لە سوریا." ڕاشیگەیاند کە ئەمریکا ئامادەنیە پاڵپشتی ھەوڵی سەربەخۆیی ھێزەکانی سوریای دیموکرات یاخود ھیچ ھێزێکی تری کوردی بکات بۆ جیابوونەوە لە حکومەتی سوریا و وتی "ئێمە پەیوەندی ھەتاسەر لەگەڵ ھیچ لایەنێک دروستناکەن لەسەر ئاستی وڵات نەبێت. ئەمە نە سیاسەتی ئەم ئیدارەیەی ئەمریکایە و نە سیاسەتی ئیدارەکانی پێشووە." جەیمس جێفری لەوتارەکەیدا لە واشنتن، وەڵامی ھەڕەشەکانی تورکیا دەداتەوە لەبارەی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لە رۆژھەڵاتی فورات وتی "ھێرشی تورکیا بۆ سەر رۆژھەڵاتی فورات کارێکی باش نابێت و ئەنجامێکی خراپی دەبێت". ئەو وتارەی جەیمس جێفری کە لە دامەزراوەی ئەتلانتیک لە واشنتن پێشکەشیکرد پەیامێکی ئاشکرای لەخۆگرتبوو بۆ ئەو وڵاتانەی لەگەڵ ئەمەریکا لە ململانێدان لە گۆڕەپانی سووریادا. جەیمس جێفری لە نێو قسەکانیدا لەبارەی پرسی کورد لە داھاتووی سووریادا ئاشکرایکرد کە پرسی کورد تەنیا بەھێزەکانی سووریای دیموکراتەوە نەبەستراوە بەڵکو ئامانجی ئەمەریکا رژێمێکی حوکمڕانیی دیموکراسییە لە سووریا، کوردیش بەشدار بێت و رۆڵی خۆی ھەبێت. تورکیا و شەڕی کۆنەقین بۆ مەکگۆرک لە ڕاپۆرتێکی دەزگای (ئەلمۆنیتۆر)دا ھاتووە کە تورکیا ھەرگیز ڕقی بەرانبەر بە برێت مەکگۆرک نەشاردوەتەوە. مەولود چاوش ئۆغلوی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە بە فەرمی داوای لە واشنتۆن کردوە مەکگۆرک لەسەر کارلابدەن، پێشتریش دادوەرێکی تورک داوای دەستگیرکردنی مەکگۆرکی کردوە بە تۆمەتی "پاڵپشتیکردنی تیرۆر". لە ڕاپۆرتەکەدا ھاتوە کە لە چاوی ئەنقەرەدا، مەکگۆرک ئەندازیاری سەرەکیی ھاوپەیمانیەتی ئەمریکایە لەگەڵ یەپەگەی دوژمنی تورکیا لە شەڕی داعشدا. لە ڕۆژی دەستلەکارکێشانەوەی مەکگۆرکیشدا ھەر ڕقی تورکیا بەرانبەر ئەم دیپلۆماتکارە ئەمریکیە دانەمرکابووەوە و لەو ڕۆژەدا لە بەرنامەیەکی کەناڵی (تەرەتە)ی نێودەوڵەتیدا مەکگۆرک بە (لۆرێنسی عەرەبستان) بەراورد کرا کە لە سەدەی ڕابردوودا. لۆرێنسی عەرەبستان سیخوڕێکی شانشینی بەریتانیابوو و عەرەبەکانی دژی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەکان ھاندا، مەکگۆرکیان بە (لۆرێنسی نوێ) لەقەڵەمدا و پێیان وایە دیپلۆماتکارە ئەمریکیەکە کوردەکان ھاندەدات تا سەربەخۆبن لە دەوڵەتی تورکیا. ھەروەھا ئەوەشیان خستە ڕوو کە مەکگۆرک نەک تەنھا لە ڕۆژئاوا کاری بۆ کوردەکان کردوە بەڵکو لە نوسینەوەی دەستوری عێراقیشدا بوەتە ھۆی بەدەستخستنی ھەرێمێکی جێگیر لە لایەن کوردانەوە. لە کۆتایی ڕاپۆرتەکەی (ئەلمۆنیتۆر)دا ئەوە خراوەتە ڕوو کە ئیدارەی باراک ئۆبامای سەرۆکی پێشووی ئەمریکا پێش ڕووکردنە کوردانی ڕۆژئاوا وەک دۆستێک بۆ شەڕی داعش ڕوویان کردە تورکیا، بەڵام ئەوان ئامادەنەبوون بەشداربن لە شەڕی داعشدا و ئەمەش کوردەکانی ڕۆژئاوای کردە دۆستی ئەمریکا لە شەڕی داعشدا، گەر تورکیا ئامادەبوایە شەڕی داعش بکات ئەوا ئەمریکا ھانای بۆ کوردەکان نەدەبرد. مەکگۆرک لایەنداری کوردانی ڕۆژئاوای دەکرد؟ برێت مەکگۆرک ھۆکاری دەستلەکارکێشانەوەکەی بە ناڕەزایی دەربارەی کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا لەقەڵەمدا. لە ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی (نیو یۆرک تایمز)ی ئەمریکیدا، چەند ئیمەیڵێکی برێت مەکگۆرک خراونەتە ڕوو کە ئاراستەی ستافەکەی خۆی کردووە و دەست ڕۆژنامەکە کەوتوە. لە ئیمەیڵەکەدا، مەکگۆرک ھۆکاری دەستلەکارکێشانەوەکەی بۆ ستافەکەی دەخاتە ڕوو و دەڵێت: "ئەم بڕیاڕە نوێیەی سەرۆک ترەمپ سەریسوڕماندم و تەواو پێچەوانەی ئەو سیاسەت و ئەجێندایەبوو کە بۆ ئێمە بەیانکرابوو. ئەم بڕیارە سەری لە وڵاتانی ھاوپەیمانیانی دژی داعش تێکداوە، دۆستە شەڕڤانەکانمانیشی (کوردانی ڕۆژئاوا) ھەراسانکردوە." لە چەند بەڵگەیەکی تریشدا لایەنداریکردی کوردانی ڕۆژئاوا لە ھەڵوێستەکانی برێت مەکگۆرکدا دەبیندرێت، ئاژانسی ئەسۆسیەیتد پرێس لە زاری بەرپرسێکی نادیاری ئەمریکیەوە ئەوەی خستوەتە ڕوو کە برێت مەکگۆرک فشاری کردووە بۆ ئەوەی شەڕڤانە کوردەکان بپارێزرێن لە لایەن ھێزەکانی سەر بە بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریاوە. بە وتەی بەرپرسە ئەمریکیەکە کە داوای کردوە ناوی ئاشکرا نەکرێت، مەکگۆرک وتوێتی: "ئەمریکا ئەرکی ئەخلاقیەتی کە ڕێگربێت لەوەی دۆستە شەڕڤانەکانیان لە لایەن تورکیاوە لەناوببرێن." مەکگۆرک لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠١٨دا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکای جێھێشت دوای ئەوەی ساڵانێک لە نێو کۆڕ و کۆبونەوەی کوردانی باشور و ڕۆژئاوادا دەبیندرا. برێت مەکگۆرک، لە ٢١ی کانونی یەکەمدا نامەی دەستلەکارکێشانەوەی پێشکەشی سەروو خۆی کرد و لە کۆتایی ساڵەوە بە فەرمی لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا نەما. ئەو وەک نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ ھاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژی داعش، زۆر جار لەگەڵ سەرکردە کوردەکان دەبینرا و وەک نێوەندگیر لە زۆرێک لە ڕێکەوتن و کۆبونەوەکانی پەیوەست بە کوردەکان بەشداربوو، بە پێی چەندین سەرچاوە مەکگۆرک کوردانی ڕۆژئاوای کوردستانی وەک دۆستێکی بە ئەمەکی ئەمریکا بینیوە و ھۆکاری دەستلەکارکێشانەوەکەشی بۆ وەلانانی ئەو دۆستایەتیە لە لایەن ئیدارەی دۆناڵد ترەمپەوە گێڕاوەتەوە. مەکگۆرک پێش کارکردن وەک نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا چەندین پۆستی دیپلۆماسی لە ناوچەکە ھەبووە و لە ٢٠٠٣وە لە عێراق کاری دیپلۆماسی پێسپێردراوە و ھەر لەبەر ئەم ھۆکارە کەناڵە تورکیەکە باس لە ھەبوونی ڕۆڵی ئەو دەکات لە دانانی دەستوری عێراق و یارمەتیدانی سەقامگیری کوردەکانی باشوری کوردستان. بەڵام لە ساڵانی دواییدا و لەگەڵ دەستپێکی شەڕی داعشدا، مەکگۆرک زیاتر لە میدیاکانەوە دەرکەوت و لەم دواییانەدا لە ڕۆژئاوای کوردستان و لە میانەی ھاوپەیمانیەتی ئەمریکا و ھێزەکانی یەپەگە لە شەڕی داعشدا دەبنیدرا. رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا بڕیاربوو رۆژی سێشەممەی رابردوو لەگەڵ جۆن بۆڵتن، راوێژکاری ئاسایشی ئەمریکا کۆببێتەوە، بەڵام بەھۆی مەرجی ئەمریکا بۆ پارێزراوی کورد لە سووریا، ئەردۆغان کۆبوونەوەکەی ھەڵوەشاندەوە. بۆڵتن لەسەردانەکەیدا بۆ تورکیا تەنیا چاوی بە ئیبراھیم کاڵن، وتەبێژی سەرۆکایەتیی کۆماری تورکیا کەوتووە، بڕیاربوو لە دوای کۆبوونەوەکە کۆنفرانسی رۆژنامەوانی ھاوبەشیان ھەبێت، بەڵام بۆڵتن بەبێ ئامادەبوون لە کۆنفرانسە رۆژنامەڤانییەکە، دەگەڕێتەوە ئەمریکا. دواتر ئەردۆغان لە وتەیەکیدا لە بەردەم پەرلەمانتارانی پەرلەمانی حزبەکەی رایگەیاند، ''تورکیا ھەموو ئامادەکارییەکی کردووە بۆ شەڕی دژ بە داعش لە سووریا، ئەمەش دوای بڕیارەکەی ئەمریکا بۆ کشاندنەوەی ھێزەکانیان لە سووریا''. وتیشی ''ئێمە ھەموو گرووپە تیرۆریستییەکان لە سووریا لەناودەبەین، ئەگەر گرووپی دیکەی تیرۆریستیش ھەبن، ئەو کاتە تورکیا بە ئەرکی خۆی دەزانێت رووبەڕوویان ببێتەوە لەناویان ببات''، کە مەبەستی لە ھێزە کوردییەکانی رۆژئاوای کوردستان بوو. ھەڵوەشانەوەی کۆبوونەوەکەی بۆڵتن و ئەردۆغان لەکاتێکدایە کە جۆن بۆڵتن، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا بەر لە سەردانەکەی بۆ سووریا رایگەیاند، بە دوو مەرج لە سووریا دەکشێنەوە، یەکێکیان بەردەوامبوونی شەڕی داعشە، ئەوەی دیکەش پاراستنی کوردە.
.jpg)
سەروەر خەلیل چەکدارانی چیای قەرەچوغ لەسنووری مەخموور پێگەی خۆیان قایمدەکەن و بەکاریدێنن بۆ گەیشتن پاریزگا سوننە نشینەکان. زۆرینەی چەکدارەکانیش عەرەبی ناوچەکانی گەیارەو حەمام عەلیل و بەعاجن و ژمارەیەک چەکداری بەڕەگەز کورد و بیانیشیان لەگەڵدایە. قەرەچوغ بریتییە لەزنجیرە گردۆڵکەیەک کە لەمیدیاکاندا بە چیای قەرەچوغ ناودەهێنرێت. لەلای باشووری رۆژئاوای زنجیرە گردۆڵکەکانی کەندێناوە هەیە کەناوچەکە جیای دەکاتەوە لە دەشتی هەولێر. دوای دەرکردنی داعش لە موسڵ پاشماوەی ئەو چەکدارانە خۆیان لەو ناوچەیە قایمکردوە. رەشاد گەڵاڵی بەرپرسی کۆمیتەی یەکێتییە لەمەخمورو لەنزیکەوە چاودێری دۆخی ئەمنی و سیاسی سنووری مەخمورو ناوچە جێناکۆکەکانی سنووری پارێزگای نەینەوایە، ئەو لەبارەی جموجۆڵەکانی داعشەوە لەسنووری مەخمور و قەرەچوغەوە دەڵێت «داعش دەتوانێت سوود لەچیای قەرەچوغ ببینێت بۆ گەیشتن بە ناوچەکانی گەیارە و حەمام عەلیل و قەراج لەپارێزگای نەینەواو سەرگەڕان و دوبز و حەویجە و زاب و کەرکوک و قەزای شرگات لەتکریت» ئەو لەبارەی ژمارەی چەکدارەکانەوە دەڵێت «ژمارەیان لەکاتێکەوە بۆ کاتێکی تر جیاوازە، جار هەیە سەد چەکدارەو جاری واش هەیە سێسەد چەکدارە بەڵام بەبەردەوامی لە سەد چەکدار زیاتری لێیە» بەوتەی چاودێرانی ئەمنی داعش ئەو چیایە بەکاردەهێنێت بۆ هێرشکردنە سەر ناوچە جیاجیاکانی نەینەواو کەرکوک کە دەستیان پێدەگات لەڕێی مەفرەزەی چەکدارییەوە، لەماوەی رابردووشدا چەندین چالاکی هاوشێوەی لەژمارەیەک ناوچەی جیاوازی سنوورەکە ئەنجامداوەو لەڕێی کوشتن و رفاندنەوە مەترسی بۆ سەر ژیانی هاوڵاتیان دروستکردووە. رەشاد گەڵاڵی «بەبڕوای من ئەو هێزە هێنراون نەک هێزێک بن بەویستی خۆیان هاتبن لەچیاکە نیشتەجێ بن چونکە هیچ هێزێکی پارتیزانیش ناتوانێت لەنێوان دوو هێزی شەڕکەر جێگیر بێت کە هێزەکانی پارتی و هێزەکانی حکومەتی عێراقین بۆیە ئەمریکاو تورکیا بەپلەی یەکەم بەرپرسیارن، مەبەست لەبوونی ئەو چەکدارانەش ئەوەیە هەر کاتێک پڕۆسەی دیموکراسی لەعێراق لەبەرژەوەندی ئەمریکاو تورکیا و وڵاتانی کەنداوو تەنانەت هەرێمی کوردستانیش نەبێت ئەوە ئەو چەکدارانە بەکاردەهێنرێن» بەوتەی ناوبراو لەئەگەری بەکارهێنانی ئەو گروپە چکدارییە بۆ یەکلاکردنەوەی پرسە سیاسییەکان «ئەوە راستەوخۆ دەتوانێت پارێزگای نەینەوا داببڕێت و کێشە بۆ دەوڵەتی عێراق دروستبکات، تەنانەت لەپارێزگای سەڵاحەدینیش کێشە دروستدەکات». بەوتەی رەشاد گەڵاڵی و بەشێک لەسەرکردە ئەمنییەکانی ناوچەکە زۆرینەی ئەو چەکدارانەی لەچیاکە جێگیرکراون عەرەبی سوننە مەزهەبن و خەڵکی ناوچەکانی گەیارەو حەمام عەلیل و بەعاجن و ژمارەیەک چەکداری بەڕەگەز کورد و بیانیشیان لەگەڵدایە. لەماوەی رابردوودا هێزە ئەمریکییەکان بەهاوبەشی لەگەڵ هێزی پێشمەرگەو هێزە ئەمنییەکانی عێراق ئۆپراسیۆنێکیان لەسنوورەکە ئەنجامداو لەئەنجامدا ژمارەیەک پێشمەرگە شەهیدبوون و جگە لەدەستبەسەرداگرتنی کەلوپەلی چەکدارەکانی داعش هیچ چەکدارێک دەستگیر نەکرا. ڕەشاد گەڵاڵی دەڵێت «نە هێزە عێراقییەکان و نە پێشمەرگەش بۆیان نییە بەبێ ئاگاداری پێشوەختەی ئەمریکا کێوماڵی ناوچەکە بکەن و تەنانەت فڕۆکە عێراقییەکانیش ناتوانن بەبێ ئاگاداری ئەمریکا بۆردومانی ئەو ناوچانە بکەن و هەموو دونیا و خەڵکی ناوچەکەش دەزانن کە ئەو ناوچانە بارەگای داعشی لێیە». دەشڵێت ئەمانە هەموو هۆکارن بۆ مانەوەی داعش و هەڕەشەی ئەو گروپە بۆ سەر دانیشتووانی ناوچەکە، ئەگەر ئەمریکا رێگە بدات چەکدارانی خێڵەکانی ناوچەکە کەزیانێکی زۆریان پێگەیشتووە بەدەست ئەو گروپەو خەڵکی زۆریان لێ کوژراوە بۆ خۆیان دەچن ئەو ناوچەیە پاک دەکەنەوە بەڵام ئەوە ویستی ئەمریکایە کەویستی ئەمریکاش بوو ئەوە ئەو هێزە دەمێنێت مانەوەی ئەو هێزەش مانای نەگەڕانەوەی ئاسایش و ئۆقرەییە بۆ ئەو ناوچانەی دوای نەمانی داعش خەڵک بۆی گەڕاوەتەوە».
هاوڵاتى فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى رایگه‌یاند، دانوستانه‌کانى پێکهێنانى حکومه‌ت چه‌قى به‌ستووه و پارتى ده‌یه‌وێت له ژێر فشارى ده‌ستگیرکردنى ژماره‌یه‌ک کادیرى یه‌کێتیدا، حزبه‌که‌یان ناچار به‌ملدان به داواکارییه‌کانى بکات. چه‌قبه‌ستنى گفتوگۆکان دواکه‌وتنى پێکهێنانى حکومه‌تى لێکه‌وتووه‌ته‌وه، له‌کاتێکدا زیاتر له 100 رۆژه هه‌ڵبژاردن کۆتایی هاتووه‌و هێشتا ئاسۆى پێکهێنانى کابینه‌که نادیاره. بڕیاربوو له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا به کۆبوونه‌وه‌ى نێوان پارتى و یه‌کێتى گه‌ڕێکى دیکه‌ى دانوستانى پێکهێنانى حکومه‌ت ده‌ستپێبکاته‌وه، به‌ڵام کۆبوونه‌وه‌که بۆ کاتێکى نادیار دواخرا. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد به سایتى هاوڵاتى وت "له‌کۆتایی ساڵى رابردووه‌وه دانوستانه‌کان چه‌قى به‌ستووه و تا ئێستا ده‌ستى پێنه‌کردووه‌ته‌وه، چاوه‌ڕوانى ئه‌وه‌ین پڕۆسه‌که ده‌ستپێبکاته‌وه، به‌ڵام ده‌بێت پێش ئه‌وه ئاماده‌کاریی بۆ بکرێت". چه‌قبه‌ستنى دانوستانه‌کانى پارتى و یه‌کێتى هاوکاته له‌گه‌ڵ کێشه‌کانى نێوان ئه‌و دوو حزبه که به‌هۆى ده‌ستگیرکردنى ژماره‌یه‌ک له‌کادیره‌کانى هه‌ردولاوه له‌لایه‌ن یه‌کتریه‌وه سه‌ریهه‌ڵداوه. له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا ئه‌و دوو حزبه به‌شێک له کادیره‌کانى یه‌کتریان ئازادکرد، به‌ڵام یه‌کێتى ده‌ڵێت هێشتا ژماره‌یه‌ک کادیریان ئازاد نه‌کراون. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد وتى "ده‌ستپێنه‌کردنه‌وه‌ى دانوستانه‌کان په‌یوه‌ندى به‌و پرسه‌وه هه‌یه، چونکه ئه‌وه چاوه‌ڕواننه‌کراو بوو، چاوه‌ڕوانى ئه‌وه نه‌بووین ئه‌م مه‌سه‌له‌یه وه‌کو کارتى فشار به‌کاربهێنرێت، ئه‌مه مه‌سه‌له‌یه‌که زۆرتر په‌یوه‌ندى به شێوه‌ى ره‌فتارى سیاسییه‌وه هه‌یه". وتیشى "ئه‌گه‌ر پارتى له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانه‌کانى به‌و شێوه‌یه ره‌فتاربکات، چۆن ده‌کرێت له ژێر فشاردا مل به هاوپه‌یمانه‌کانى بدات بۆ داواکانى". له‌ماوه‌ى که‌متر له مانگێکدا پارتى و یه‌کێتى چه‌ند کۆبوونه‌وه‌یه‌کیان ئه‌نجامدا بۆ پێکهێنانى حکومه‌ت، هه‌روه‌ها پارتى له‌گه‌ڵ بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانیش کۆبووه‌وه، به‌ڵام دانوستانه‌کان هێشتا رێککه‌وتنیان لێنه‌که‌وتووه‌ته‌وه. ئه‌سه‌سه‌رد باسى له‌وه‌کرد، ئه‌گه‌ر پرسی ده‌ستگیرکردنى کادیره‌کانیان یاساییه، ئه‌وان خۆیانى لێ بێده‌نگ ده‌که‌ن، "به‌ڵام مه‌سه‌له‌که یاسایی نییه و په‌یوه‌ندى به‌دۆخى ئێستاوه هه‌یه، به دیاریکراوى په‌یوه‌ندى به‌و ته‌گه‌رانه‌وه هه‌یه که له‌به‌رده‌م پێکهێنانى کابینه‌ى نوێی حکومه‌تدان". تا ئێستا دیار نییه دانوستانه‌کانى پێکهێنانى حکومه‌ت که‌ى ده‌ستپێده‌که‌نه‌وه، له‌کاتێکدا 100 رۆژ زیاتر به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌که‌ى 30ى ئه‌یلولدا تێپه‌ڕیوه که تێیدا پارتى پله‌ى یه‌که‌م و یه‌کێتى دووه‌م و گۆڕانیش پله‌ى سێ یه‌میان به‌ده‌ستهێنا. به‌رپرسانى پارتى پێشتر چه‌ند جارێک یه‌کێتیان به هۆکارى دواکه‌وتنى پێکهێنانى کابینه‌ى نوێ تۆمه‌تبارکردووه و ده‌ڵێن یه‌کێتى داواى پشکى زیاتر له قه‌باره‌ى خۆى ده‌کات. یه‌کێتى به‌فه‌رمى چه‌ند جارێک رایگه‌یاندووه که داواى "شه‌راکه‌تى راسته‌قینه ده‌کات" له کابینه‌ى نوێدا. له‌چه‌ند رۆژى رابردوودا فرسەت سۆفی ئەندامى شاندی دانوستانکاری پارتی به میدیاى فه‌رمى حزبه‌که‌ى راگه‌یاندبوو "گفتوگۆکان لە نێوان لایەنە سیاسییەکاندا بەردەوام دەبن، ھەوڵەکانیش بۆ پێکھێنانی حکوومەت جدین". وتیشى "پارتی لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان و یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستاندا لەسەر ھێڵە."
ئارا ئیبراهیم 58 مناڵى داعش له‌زیندانه‌کانى چاکسازى هه‌ولێردان و حکومه‌تى هه‌رێم نوسراوی بۆ بەغدا کردووه تا سزاکانیان له‌گرتوخانه‌کانى موسڵ ته‌واوبکه‌ن ئه‌وه‌ش له‌سه‌ر داواى که‌سوکاره‌کانیان بووه. زیا پترۆس، سه‌رۆکى ده‌سته‌ى مافى مرۆڤ له‌هه‌رێمى کوردستان به‌‌هاوڵاتی وت «کاتێک که ئۆپه‌راسیۆنى موسڵ ده‌ستى پێکرد کۆمه‌ڵێک له‌مناڵانی داعشیان ده‌ستگیرکردبوو له‌خواروى موسڵ بۆ که‌مپى دیبه‌گه«. رێکخراوى هیومان رایتس وۆچ، دوێنێ له راپۆرتێکدا حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانی تۆمه‌تبارکرد به‌وه‌ى که‌منداڵه زیندانیکراوه‌کانی ئه‌شکه‌نجه‌داوه بۆ ئه‌وه‌ى دان به‌په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ داعشدا بنێن. زیا پترۆس وتى «ئه‌و مداڵانه له‌له‌لان هێزى شه‌عبى نیشتمانى (سوننه‌کان) ئه‌شکه‌نجه درابوون، دواتر ته‌سلیمى هێزه‌کانى ئاسایشى هه‌رێم کرابوون». رێکخراوى مافه‌کانى مرۆڤ له راپۆرته‌که‌یدا که دوێنێ 8ى کانونى دووه‌مى 2019 بڵاویکردووه‌ته‌وه، نووسیویه‌تى «حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، تا منداڵه زیندانیکراوه‌کان دان به په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ داعشدا بنێن، ئه‌شکه‌نجه‌یان ده‌دات، له‌منداڵه‌کان ده‌درێت و کاره‌بایان لێده‌ده‌ن››. رێکخراوه‌که چاوپێکه‌وتنى له‌گه‌ڵ چه‌ند منداڵێک ئه‌نجامداوه که ‹›به‌تۆمه‌تى هه‌بوونى په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ داعش له‌هه‌رێمى کوردستان ده‌ستگیرکراون و منداڵه ده‌ستگیرکراوه‌کان ئاماژه‌یان به‌وه‌داوه که له‌زیندانه‌کان ئه‌شکه‌نجه‌دراون››. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌شدراوه 63 منداڵ له‌زیندانییه‌کى هه‌ولێر به‌تۆمه‌تى هه‌بوونى په‌یوه‌ندیان له‌گه‌ڵ داعش ده‌ستگیرکراون له‌نێویاندا 43 منداڵ به‌م تۆمه‌ته تاوانبارکراون. رێکخراوه‌که ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه په‌یوه‌ندیان به دیندار زێباری، به‌رپرسى لیژنه‌ى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى راپۆرته نێوده‌وڵه‌تییه‌کان کردووه‌و زێبارى پێى راگه‌یاندوون، ‹›هێزه ئه‌منییه‌کانى کوردستان رێگه‌یان پێنه‌دراوه ئه‌شکه‌نجه‌ى زیندانییه‌کان بده‌ن، ئه‌گه‌ر زیندانییه‌کیش ئه‌شکه‌نجه‌درابێت، زیندانییه‌که مافى ئه‌وه‌ى هه‌یه سکاڵا تۆماربکات». زیا پترۆس، سه‌رۆکى ده‌سته‌ى مافى مرۆڤ له‌هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو پاش ئه‌وه راپۆرتێک بڵاوکرایه‌وه که‌ئه‌مانه توشى ئه‌شکه‌نجه بونه‌ته‌وه به‌شێوه‌ى جۆراوجۆر. وتى «بۆخۆم سه‌ردانى چاکسازى نه‌وجه‌وانان و ژنانم کرد له‌هه‌ولێر، دیاربوو هیومان رایتس وۆچ ئه‌و وه‌خته له‌گه‌ڵ حه‌وت مناڵ دانیشتبوو ئیفاده‌یان وه‌رگرتبوو، به‌ڵام بۆخۆم له‌گه‌ڵ زیاتر له 115 که‌س دانیشتم یه‌ک به‌یه‌ک که ژماره‌یان 209 مناڵ بوون، بۆمان ده‌رکه‌وت ئه‌مانه له‌حه‌شدى نیشتمانى سوننه‌کان ئه‌شکه‌نجه درابوون، له‌که‌مپیش توشى ئه‌شکه‌نجه بووبون». ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد به‌دواداچونیان کردووه له‌و 209 مناڵه زۆربه‌یان ده‌رچوون و په‌یوه‌ندیکردنیان به‌داعش له‌سه‌ریان نه‌چه‌سپاوه و راده‌ستى که‌سوکاریان کراونه‌ته‌وه‌و ته‌نها 58 له‌و مناڵانه ئه‌و تۆمه‌ته‌یان له‌سه‌ر چه‌سپاوه له‌چاکسازى ژنان و نه‌وجه‌وانانن و له‌ناو چاکسازییه‌کان ئه‌شکه‌نجه‌دان نییه. هه‌روه‌ها وتى «ئه‌شکه‌نجه‌دان له‌قۆناغى لێکۆڵینه‌وه هه‌یه له‌ئاسایش و پۆلیس، به‌ڵام پاش حکومدان ئه‌شکه‌نجه‌دان نیه«. ناوبراو ئه‌وه‌شى رونکرده‌وه له‌سه‌ر داواى که‌سوکارى ئه‌و مناڵانه نوسراویان کردووه بۆ به‌غداو له‌گه‌ڵ کۆمسیۆنى باڵاى مافه‌کانى مرۆڤى به‌غدا گفتوگۆیان کردووه که پێویست ناکات لێره بمێننه‌وه به‌ڵکو بگه‌ڕێندرێنه‌وه بۆ گرتوخانه‌کانى موسڵ و له‌وێ سزاکانیان ته‌واوبکه‌ن، به‌ڵام نازانین »هیومان رایت وۆچ له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ک ئه‌م راپۆرته‌یان نوسیوه، چونکه له‌چاکسازییه‌کاندا ئه‌شکه‌نجه‌دان نییه«.
ئارا ئیبراهیم ده‌سته‌ى مافى مرۆڤی هه‌رێمى کوردستان رایده‌گه‌یه‌نێت که‌ده‌ستگیکردنه‌کانى ئه‌ندامانى یه‌کێتى و پارتى له رۆژانى رابردوودا «پێشێلکارى» بووه‌ه، هه‌روه‌ها رایده‌گه‌یه‌نێت ئه‌و حاڵه‌تانه ره‌تده‌که‌نه‌وه‌و به «گه‌ڕانه‌وه بۆ دوو ئیداره‌یى و شه‌ڕى ناوخۆ» ناوى ده‌بات. له هه‌فته‌ى رابردوودا دواى ده‌ستگیرکردنى کادرێکى پارتى له گه‌رمیان له‌لایه‌ن یه‌کێتییه‌وه، پارتى چه‌ند کادرێکى یه‌کێتیان له‌هه‌ولێر ده‌ستگیرکردو ئه‌مه‌ش گرژى له‌نێوان هه‌ردوولادا دروستکرد. زیا پترۆس، سه‌رۆکى ده‌سته‌ى مافى مرۆڤ له‌هه‌رێمى کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتی وت «وه‌کو ده‌سته‌ى سه‌ربه‌خۆى مافى مرۆڤ به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک به‌توندى ره‌تده‌که‌ینه‌وه هه‌ر حاڵه‌تێک گرتنى هه‌ر مرۆڤێک تاوانبار بێت یان نا به‌بێ فه‌رمانى دادوه‌ر سه‌رپێچى یاساو سه‌روه‌ر نه‌بونى یاساو پێچه‌وانه‌ى بنه‌ماکانى مافى مرۆڤەو گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌م وڵاته‌یه بۆ زه‌مه‌نى هێزه‌کانى حزبى و رفاندن و شێوازه‌کانى تری ئه‌م حاڵه‌ته ره‌تکراوه‌و قبوڵنه‌کراوه«. رۆژى 3ى کانونى دووه‌مى 2019 تاریق نورى به‌رێوه‌به‌رى گشتى ئاسایشى هه‌ولێر رایگه‌یاند» تا کوڕه‌که‌ى ئه‌کبه‌رى حاجى رۆسته‌م چاره‌نووسى دیارینه‌کرێ و ئازادنه‌کرێت، ئه‌و کادیره‌ى یه‌کێتیش ئازاد ناکرێت». سه‌رۆکى ده‌سته‌ى مافى مرۆڤ ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد به‌دواداچونى له‌سه‌ر که‌یسى ده‌ستگیرکراوه‌کانى یه‌کێتى و پارتى کردووه‌و وتى «ره‌خنه‌م گرت قسه‌کانى به‌ڕێوه‌به‌رى ئاسایشى هه‌ولێر که نه‌ده‌بوو به‌و شێوه‌یه قسه بکات که‌وتبوى (هه‌تا ئه‌و به‌ر نه‌بێت ئازادى ناکه‌ین)، چونکه گرتنى که‌سێک له‌شوێنى که‌سێکى تر که په‌رله‌مانمان هه‌یه‌و ده‌سه‌ڵاتى داوه‌رى و حکومه‌ت چۆن که‌سێک ده‌ستگیرده‌که‌یت هه‌تا ئه‌و به‌ر نه‌بێت ئازادى ناکه‌یت، ئه‌مه پێشێلکردنى زه‌قى مافى مرۆڤ و یاساکانه«. رۆژى 3ى کانونى دووه‌مى 2019 تاریق نورى به‌رێوه‌به‌رى گشتى ئاسایشى هه‌ولێر رایگه‌یاند» تا کوڕه‌که‌ى ئه‌کبه‌رى حاجى رۆسته‌م چاره‌نووسى دیارینه‌کرێ و ئازادنه‌کرێت، ئه‌و کادیره‌ى یه‌کێتیش ئازاد ناکرێت». زیا پترۆس جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که« داواى ئازادکردنى ئه‌و کادره‌ى یه‌کێتیان له‌هه‌ولێر کرد ئه‌وه‌ى سلێمانیشمان داواکرد، دیار بوو بۆ شه‌وى یه‌کشه‌ممه‌ى رابردوو گه‌شتبونه چاره‌سه‌ر بۆ ئازادکردنیان، چونکه ئه‌وه‌ى سلێمانى به‌فه‌رمانى داوه‌ر ده‌ستگیرکرابوو، به‌ڵام کادره‌که‌ى یه‌کێتى به‌بێ فه‌رمانى دادوه‌ر بوو». سه‌رۆکى ده‌سته‌ى مافى مرۆڤ داواى له‌پارتى و یه‌کێتى کرد جارێکى دیکه ئه‌و حاڵه‌ته دووباره نه‌بێته‌وه‌و وتى »خه‌ڵکى کوردستان به‌م ده‌ستگیرکردنه‌ى هه‌ردوولا زۆر نیگه‌ران بوون و ئه‌مه گه‌ڕانه‌وه بوو بۆ دوو ئیداره‌یى و شه‌ڕى ناوخۆ». خالید گۆران ئه‌ندامى مه‌ڵبه‌ندى موسڵى یه‌کێتى له‌لایه‌ن پارتییه‌وه ماوه‌ى دوو مانگه ده‌ستگیرکراوه‌و ئازاد نه‌کراوه، سه‌رۆکى ده‌سته‌ى مافى مرۆڤ له‌مباریه‌وه وتى «به‌دواداچونمان کردووه کادرێکى پارتى له‌قه‌زاى دوکانیش ده‌ستگیرکراوه‌و ئه‌و کادره‌ى یه‌کێتیش به‌هه‌مان شێوه، به‌ڵام ئێمه به‌دواداچونمان کردووه ئه‌مانه پێشێلکردنى یاسایان کردووه‌و به‌بڕیارى دادوه‌ر ده‌ستگیرکراون و لێکۆڵینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌کرێت و ئێمه ته‌ده‌خولى یاسا ناکه‌ین». هه‌ر دوێنێ ئه‌ندامێکی مه‌ڵبه‌ندی موسڵی یه‌کێتی له‌لایه‌ن ئاسایشی پارتییه‌وه ئازادکرا، ئه‌وه‌ش دواى زیاتر له‌دوو مانگ له‌ده‌ستگیرکردنى. غه‌یاس سورچی کارگێڕی مه‌ڵبه‌ندی موسڵی یه‌کێتیی نیشتمانیی کوردستان رایگه‌یاند، دوێنێ له‌لایه‌ن ئاسایشی پارتییه‌وه خالید ئیسماعیل مه‌عروف ئه‌ندامی مه‌ڵبه‌ندی موسڵی یه‌کێتی ئازادکرا. وتیشی «ئه‌و ئه‌ندامه‌ی یه‌کێتی ماوه‌ی 2 مانگه له‌لایه‌ن ئاسایشی پارتی به‌بێ هیچ هۆیه‌ک ده‌ستگیرکرابوو». غه‌یاس سورچی ئاماژه‌ی به‌وه‌شکردووه، ئازادکردنی ئه‌و ئه‌ندامه‌ی یه‌کێتی له‌دوای رێککه‌وتنی یه‌کێتی و پارتی بوو بۆ ئازادکردنی کادره‌کانیان.
ساڵح موسلیم بەرپرسی پەیوەندییەکانى دەرەوەى پەیەدە لەبارەى کاری دیپلۆماتیکى ساڵی ٢٠١٨ لە باکور و رۆژهەڵاتى سوریا وتى، کاری دیپلۆماسیى ساڵی داهاتوو لەسەر بنەمای "چارەسەریى قەیرانى سوریا" و "ئازادیى عەفرین" بەڕێوەدەچێت. ساڵح موسلیم بەرپرسی پەیوەندییەکانى دەرەوەى پارتی یەکێتیى دیموکراتی (پەیەدە) ئەمڕۆ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ئاژانسى هەواڵی فورات لێکدانەوەى بۆ لایەنە لاواز و بەهێزەکانى کاری دیپلۆماسی لە باکور و ڕۆژهەڵاتى سوریا کرد. موسلیم ڕایگەیاند، لەبەرئەوەى نەیانتوانیوە بە کاری دیپلۆماسی رێگە لە داگیرکردنى عەفرین بگرن، کارە دیپلۆماسییەکانیان بە سەرکەوتو نازانێت، ڕاشیگەیاند کارە دیپلۆماسییەکانى ساڵی نوێ لەسەر بنەمای "چارەسەریى قەیرانى سوریا" و "ئازادیى عەفرین" بەڕێوەدەبەن. "دیپلۆماسیى ئێمە بەشی نەکرد" ساڵح موسلیم وتى "ئێمە ناتوانین بڵێن بۆ عەفرین دیپلۆماسییەکى باش بەڕێوەچووە، لەوەدا ئێمە رەخنە لە خۆمان دەگرین، ئەگەر ئێمە بمانتوانییایە لە رووی دیپلۆماسی و سیاسییەوە کارێکى باشمان بکردایە و پێشبینى و ئامادەکاریمان بەهێز بوایە، رەنگە کاری باشتر ئەنجام بدرایە، سەرباری ئەوەى بۆ عەفرین هەموو دونیامان ئاگادارکردەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا کارەکان بەشی ئەوەیان نەکرد، کە رێگە لە داگیرکردنى عەفرین بگرن". ئامادەکارییەکان بۆ عەفرین ساڵح موسلیم وتیشی "بە بەراورد بە ساڵانى پێشتر لە رووی دیپلۆماسییەوە ئەزموونى باشترمان بەدەستهێناوە، لە ئەنجامی ئەوەشدا فەرەنسا، ئەمریکا، ئوردون و وڵاتانى هاوشێوەى ئەو وڵاتانە پێداگری لەوە دەکەن، کە ئێمە بۆ گفتوگۆکردن لەبارەى داهاتووی سوریاوە بەشداری گفتوگۆ و دانوستانەکان بین. سەرباری ئەوەی لە ساڵی ٢٠١٨دا کەموکوڕیمان هەبوو، بەڵام کاری باشیش ئەنجامدراون، بەڵام هێشتا عەفرین بۆ ئێمە برینێکە، کارەکانمان بۆ عەفرین بەردەوامییان هەیە. تاوەکو گەلی عەفرین لە ژێر چادردا لە چاوەڕوانى رزگارکردنى شارەکەیاندا بن، ئەوا کاری ئێمە بۆگەڕانەوەى عەفرینییەکان بەردەوام دەبێت". هەوڵەکانى چارەسەری ساڵح موسلیم ئەوەشی وت "لە ماوەى ئەمساڵدا چاوپێکەوتنمان لەگەڵ فەرەنسا، بەریتانیا و چەندین وڵاتى تر ئەنجامداوە و هاوکاتیش گرنگیمان داوە بە چاوپێکەوتن لەگەڵ رژێم دا، بەڵام ئەو کارانە نەیانتوانی ئەنجامێکى بەرچاو بەدەست بهێنن، ساڵی ٢٠١٨ ئێمە لەگەڵ رژێم دانیشتین، بەڵام بە ئەنجامێک نەگەیشتین، ئێمە بە هەموو دونیامان نیشاندا کە بۆ دیالۆگ کراوەین و ئەگەر چارەسەرییەک نەیەتە ئاراوە، ئەوە تاوانى ئێمە نییە، پلان و پرۆژەمان هەیە، ئێمە هەموو کات دەڵێین، لایەنگری دیالۆگین". یەکێتیى سوریا ساڵح موسلیم بەرپرسی پەیوەندییەکانى دەرەوەى پەیەدە باسی ئەوەشیکرد "بە بەردەوامى ئێمەیان لە دەرەوەى دانوستانەکانى جنێڤ، ئاستانا و سۆچی هێشتەوە، بە تایبەتى دەوڵەتى تورک رێگریى لە بەشداریکردنمان لەو دانیشتنانەدا دەکرد. بە بەردەوامى دەڵێن 'ئێمە سوریا پارچە دەکەین' ئەوە لە کاتێکدایە ئێمە بە پرۆژەى خۆسەریى دیموکراتیک بۆ دونیامان سەلماند، کە ئێمە سوریا پارچە ناکەین". دیپلۆماسی لەگەڵ وڵاتانى ناوچەکە ساڵح موسلیم ئاماژەى بەوەکرد "لەمساڵدا چاوپێکەوتنەکانیان لەگەڵ وڵاتانى عەرەبی بەردەوام بوون و باشترین پەیوەندیشمان لەگەڵ میسردا دروستکردووە، باشترین پەیوەندییمان لەگەڵ میسردایە، بەڵام وڵاتانى تری عەرەبی بەسەر دووبەرەدا دابەشبوون، هەندێک پلان و حساباتیان لەگەڵ تورکیا هەیە و هەندێکیى دیکەشیان پلان و حساباتیان لەگەڵ رژێمدا هەیە، بۆیە ئێمە نەمانتوانى پەیوەندیى بەهێز لەگەڵیاندا دروست بکەین". دیالۆگی ناوخۆیى بەرپرسی پەیوەندییەکانى دەرەوەى پەیەدە ئەوەشی خستەڕوو "هەوڵەکانمان بۆ دیالۆگ و پەیوەندی لەگەڵ حیزبەکانى رۆژئاوا بەردەوامیى هەیە، پەیوەندیشمان باشە و کار لەگەڵ حیزبەکانى رۆژئاوا دەکەین، بەڵام ئەوانەى دەرەوە دژبەرانە دەجوڵێنەوە و شان نادەنەبەر رێککەوتن". ساڵح موسلیم ئەوەشی وت "لەم دواییانەدا هەوڵماندا لە رۆژئاوا پەیوەندیى لەگەڵ هەموان دا دروست بکەین، حزبی رەوا بوونیان هەیە کە سیستمەکەى ئێمەیان قبوڵ کردووە، ١٥ی مانگ لەگەڵیاندا چاوپێکەوتنمان ئەنجامدا و لە ئەنجامدا کۆنووسێکمان ئامادەکرد، ئێمە بڕیارمانداوە کە هەموو مانگێک لەگەڵ یەکتر کۆببینەوە و هەڵوێستێکى هاوبەش بۆ بابەتەکان و پێشهاتەکان بخەینەڕوو،بەڵام حزبەکانى تر لەگەڵ تورکیادان و سیستمەکەى ئێمە قبوڵ ناکەن. بۆ ئەوەى ئێمە بتوانین پەیوەندى لەگەڵ ئەوانیش دروست بکەین بە دواى شێواز و رێگادا دەگەڕێین. ئەو حزبانە تاوەکو ئێستا وەڵامێکى باشیان نەداوینەتەوە، بەڵام ئەگەر ئێمە بتوانین دیالۆگ ئەنجام بدەین کارێکى باش دەبێت. بێگومان هەندێک شتیش بنەما و پێوەری خۆی هەیە، ئەگەر یەکێک هەستێت و بڵێت 'من تۆم قبوڵ نییە' ئەوە دەبێتە هۆی دروستبوونی مانایەک، یان ئامانجێکى جیاواز لە رێککەوتن". یەکێتیى نەتەوەیى ساڵح موسلیم ئەوەشی وت "یەکێک لە ئامانجە بنەڕەتى و سەرەکییەکانمان 'یەکێتیى نەتەوەییە' لەو پێناوەشدا دیالۆگمان لەگەڵ حزب و هێزە سیاسییەکانى پارچەکانى تر بەردەوامیى هەیە، ئێمە هیوادارین ئەو کێشانە چارەسەر ببن و دۆخەکە باشتر ببێت، ئێمە ئامادەین کە لەو بوارەدا ئەوەى لە دەستمان بێت ئەنجامی بدەین، چونکە بێگومان ئامانجمان بەستنى کۆنگرەى یەکێتیى نەتەوەییە". ئازادیى عەفرین ساڵح موسلیم بەرپرسی پەیوەندییەکانى دەرەوەى پارتى یەکێتیى دیموکراتیک (پەیەدە) لە کۆتایى قسەکانیدا وتیشی "گەورەترین کار و ئەرکمان ئازادیى عەفرین و پێچەوانەکردن و بێکاریگەرکردنى هەڕەشەکانى دەوڵەتى تورکە. گەورەترین هیوامان ئەوەیە گەلی عەفرین بگەڕێنەوە شارەکەی خۆیان، هەموو کارەکانى ئێمەش لەو پێناوەدا دەبن. ئێمە دەمانەوێت لە رووی سیاسی و دیپلۆماتیکەوە ببینە دەنگی بەرخودانى گەلەکەمان، دانیشتنى جنێڤ-مان لە بەردەمدایە، تورکیا بەو هۆیەوە بێزار و تەنگاوە، ئێمە هیودارین لەگەڵ هەندێک کەسی ئازاد و لایەنى سوریا دانیشتن ئەنجام بدەین چارەسەرییەک بۆ سوریایەکى ئارام و خۆش بخوڵقێنین".
شاناز حه‌سه‌ن زیاتر لە ١٢٠ قوتابخانەی سنووری پەروەردەی پارێزگای سلێمانی خوێندنی وانەکانی بیرکاری و زانست بەزمانی ئینگلیزیان رەتکردەوە، بەهۆی ناڕەزایەتی کەسوکاری قوتابیان و بەشێک لەمامۆستایانی ئەو دوو بابەتە، ئەمەش لەکاتێکدایە لەقوتابخانە ئەهلیەکاندا زمان نەبۆتە کێشە. ماوه‌ى دوو ساڵه له‌زۆربه‌ى خوێندنگه‌کاندا سیسته‌مى خوێندنى ئینگلیزى په‌یڕه‌و ده‌کرێت، بۆ پۆلەکانی یه‌که‌م و دووه‌م کە بڕیاربوو ساڵانی تر سەرجەم قۆناغەکان بگرێتەوە، بەڵام بڕیارەکە هەر لەسەرەتادا لەزۆرینەی قوتابخانەکان شکستی هێنا. بەپێی وتەی بەرپرسانی پەروەردە ئامانج لەو بڕیارە ئەوە بووە کە منداڵی هەژارو کەمدەرامەت کە زۆرینەیان لەقوتابخانە حکومیەکان دەخوێنن و ناتوانن بڕۆنە قوتابخانەی ئەهلی، سوود لەو بڕیارە وەربگرن، بەڵام بەهۆی نەبوونی پێداویستی و مامۆستاى پسپۆر بڕیارەکە هەڵپەسێردراوە. لەکۆی ١٦٠ قوتابخانە کەسیستمەکەیان کردبوون بەئینگلیزی، سیستمەکە لە ١٣٠ قوتابخانەدا هەڵپەسێردران و لەئێستادا تەنها لە ٣٠ قوتابخانەی حکومی سنووری سلێمانی پەیڕەودەکرێت. مه‌ریوان عومه‌ر وته‌بێژى په‌روه‌رده‌ى سلێمانى وتى «ئه‌م سیستمه بۆ ئه‌و خیزانانه‌یه که‌هه‌ژارن و ناتوانن منداڵه‌کانیان بنێرنه خوێندنگه‌یه‌کى ئه‌هلى، چونکە زۆربەی خێزانه‌کان خۆیان داوایان کردووه کەقوتابخانه‌کان بکرێنه ئینگلیزى». قوتابخانه‌ى به‌رده‌قاره‌مانی بنه‌ڕه‌تى که لەساڵى رابردوەوە بە فەرمانی په‌روه‌رده‌ى سلیمانى کراوه به‌ئینگلیزى، ئەمساڵ کردیانەوە بەکوردی، ئەوەش بەهۆی نەبوونی مامۆستای پسپۆری وانەکانی بیرکاری و زانست کەزمانی ئینگلیزی بزانێت. ناسکه جه‌لال به‌ڕێوبه‌رى به‌رده‌قاره‌مان بە هاوڵاتی وت «به‌داخه‌وە له‌ئه‌مساڵدا نه‌ماتوانیوه به‌رده‌وام بین و کردمانەوە به‌کوردى، بەهۆی قه‌ره‌باڵغى پۆله‌کان که هه‌موو پۆلێک 40 خوێندکارى تێدایه‌و ئاستى زانستى مامۆستاکانیش له‌سه‌دا سه‌د نیه«. هەروەها وتی هۆکارێکی تریش ئەوەیە کە «دایکان و باوکان که‌ده‌یانوت ناتوانین سه‌عى به‌منداڵەکانمان بکه‌ین ئەگەر بەئینگلیزی بێت». قوتابخانەی بەردەقارەمان ٨١٥ قوتابی تیدایە. له‌کاتى هه‌ڵپه‌سێردرانى ئه‌م سیسته‌مه لەقوتابخەنەکەو کردنەوەی بەکوردی واژۆی دایک و باوکه‌کان وەرگیراوە لەکۆی ئەو ژمارە خوێندکارە تەنیا دایک و باوکی 15 خوێندکار رازیبوون منداڵەکانیان بەئینگلیزی بخوێنێت و ئەوانیش گوازراونه‌تەوە بۆ یەکێک لەو ٣٠ قوتابخانەیەی که سیستمه‌کە هێشتا تیایدا به‌رده‌وامه. ئەو قوتابخانانەی دوای خوێندنی ئینگلیزی، کاتێک دەکرێنەوە بەکوردی ناڕەزایەتی لەناو قوتابخانەکان و کەسوکاری خوێندکاراندا بەشێوەیەکی گشتی نامێنێت، بەڵام ئەمە بۆ کەسێکی وەکو نه‌سرین بابه‌کر جیاوازە. نه‌سرین یه‌کێکه له‌و دایکانه‌ى نیگەرانە لەهەڵپەساردنی بڕیارەکە، چونکە منداڵەکەی هەر لەسەرەتاوە بەئینگلیزی خوێندویەتی دوای ئەوەی کراوە بەکوردی ئێستا گرفتی بۆ دروستبووە. نەسرین بە هاوڵاتی وت «کوڕه‌که‌م پۆلى یه‌ک و دووى به‌ئینگلیزى وانەکانی بیرکاری و ئینگلیزی خوێندووە، بەڵام ئیستا بۆته‌وه به‌کوردى، یه‌ک شت به‌کوردى نازانێت و هه‌ر دەڵێی وانەی بیرکارى و زانستى نه‌بیستوه تائێستا». کاتێک ساڵی رابردوو ئەو قوتابخانەیەی کە نەسرین منداڵەکەی خۆی تێدا خستەبەر خویندن، ئیتر هەر بەئینگلیزی ئەو دوو وانەیەی دەخوێند، دایکیشی کە لەماڵەوە سەعی پێدەکرد، خۆی فێری ئینگلیزی کرد. نەسرین وتی «به‌داخه‌ه‌و چۆن سیستمێکى ئاوا جیبه‌جێده‌کرێت که‌ته‌نیا دوو ساڵ ده‌توانن به‌ڕێوه‌ی به‌رن و کۆتایى بێت». ئەو قوتابخانانەی سیستمەکەیان هەڵنەوەشاندۆتەوە خۆشحاڵن کەقوتابیەکانیان فێری ئینگلیزی بوون لەوانەکانی زانست و بیرکاریدا، کەسوکاری منداڵەکانیش رازین لەدەرەنجامەکانی. زارا حەسەن 46 ساڵ پیشتر خۆی سه‌ردانى ئەو قوتابخانەیەی کردبوو کە منداڵەکەی لێی دەخوێنێت، بۆ ئه‌وه‌ى بیکه‌نه ئینگلیزى، ئێستا دڵخۆشە بەئاستی منداڵەکەی لەئینگلیزیدا. زارا بە هاوڵاتی وت «ئه‌وه دوو ساڵه کچه‌که‌م به‌ئینگلیزى ده‌خوێنێت، سودێکى زۆرى هه‌یه، ئێستا زۆر له‌کوڕه‌که‌م باشتر ئینگلیزى ده‌زانێت، له‌کاتێکدا کوڕه‌که‌م له‌پۆلى پێنجى سه‌ره‌تاییه«. وتیشی»ئه‌م مه‌کته‌بانه زۆر باشن بۆ فه‌قیرو هه‌ژاران، هیوادارم حوکمه‌ت هاوکارى ئه‌م قوتابخانانه بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى به‌رده‌وام بن له‌سه‌ر ئه‌م سیسته‌مه و منداڵە‌کانى ئێمه‌ش وه‌ک منداڵى ده‌وڵه‌مه‌ندان فێرى ئینگلیزى بن و بگه‌ن به‌ئاستێکى باش». دوای هەڵپەساردنی خوێندنی ئینگلیزی لەقوتابخانەکان دوو رێگە دەخرێتە بەردەم کەسوکاری قوتابی، یان ئەوەیە کە لەقوتابخانەکە منداڵەکانیان بهێڵنەوەو بەکوردی بیخوێنن، یان بیبەنە قوتابخانەیەک کەسیستمی ئینگلیزی تییدا بەردەوامە. مه‌ریوان عومه‌ر وته‌بێژى بەڕێوەبەرایەتی گشتی په‌روه‌رده‌ى سلێمانى وتی «ئه‌و سیستمه به‌پێی لیژنه‌یه‌ک کرا که‌ساڵی پار ئه‌و مه‌کته‌بانه خۆیان داوایان ده‌کردو لیژنه‌که سه‌ردانى ده‌کردن، که‌مه‌رجه‌کانیان تیابوایه قبوڵ ده‌کرا، به‌ڵام هه‌ندێک مه‌کته‌ب ئه‌مساڵ نه‌یانتوانى به‌رده‌وام بن، بۆیه تاکاتێکى له‌بار هه‌ڵپه‌سێردراون». عومەر محەمەد به‌ڕێوەبه‌رى په‌روه‌رده‌ى رۆژهه‌ڵاتی سلێمانی هۆکاری هەڵپەساردنی سیستەمەکەی لەزۆرێک لەقوتابخانەکان گەڕاندەوە بۆ ئەوەی کە «ساڵى پار نزیکه‌ى 100 رۆژ ده‌وام کراوە، بۆیه نه‌توانراوه سیستمه‌که وه‌ک خۆى بگه‌یه‌نرێت». لەگەڵ ئەوەی بەشێک لەقوتابخانەکان ئەم کێشانەیان هەبوو، بەڵام هەندێک لەقوتابخانەکان سەریان سوکەو کێشەیان نیە، چونکە لەسەر سیستمە کۆنەکە دەڕۆن، یەکێک لەوانە له‌قوتابخانه‌ى سروشتى بنه‌ڕه‌تییە. نه‌وزاد حەمه‌تاهیر یاریده‌ده‌رى به‌ڕێوەبه‌ری قوتابخانەکە بە هاوڵاتی وت «نه پارو نه ئه‌مساڵ له‌خوێندنگه‌که‌یاندا ئه‌و سیستمه‌مان په‌یڕه‌و نه‌کردووه، ئێمه له‌به‌رئه‌وه‌ى مه‌کته‌بێکى کۆنین ده‌مێکه کراوه‌ته‌وه، بۆیه زۆربه‌ى مامۆستاکانمان ته‌مه‌نیان هه‌یه‌و قورس بووه بۆیان بچنه ده‌وره‌وه‌و فێرى سیسته‌مه‌که بن». بەڵام قوتابخانەی بێکەسی بنه‌ڕه‌تى که‌یه‌کێکه له‌وانەی که‌خوێندنەکەیان کردۆته ئینگلیزى، تائیستا به‌رده‌وامن و کێشه‌و گیروگرفتیان لەگەڵیدا نیە. عه‌لى فه‌قێ شه‌ریف به‌ڕێوەبه‌رى قوتابخانەی بێکەس بە هاوڵاتی وت «ناکرێت بوترێت هیچ کێشه‌یه‌ک نیه، چونکه هه‌ر کارێک له‌سه‌ره‌تادا که‌ده‌کرێت کۆسپ و کێشه‌ى ده‌بێت و پێویستى به‌خۆگونجاندن هه‌یه، تابه‌رده‌وام بێت». وتیشى»ماده‌م ئه‌مه پرۆسه‌یه‌که به‌بڕیارى په‌روه‌رده‌یه، بۆیه خۆم و مامۆستاکانیش له‌ئێستا‌وه هه‌وڵ ده‌دەین، که‌باشتری بکه‌ین بۆ ساڵێکى ترو ئه‌و کێشه‌و گیروگرفته‌ى که‌ئێستا توشمان ده‌بێت بۆ ساڵێکى تر نه‌بێت و پرۆسه‌که سه‌رکه‌وتووتر بێت، کار له‌سه‌ر چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان ده‌که‌ین».
.png)
