.jpeg)
عەمار عەزیز نیسان ناوی كچێكی خاوەن پێداویستی تایبەتی ئاوارەی ئێزیدییە لەماوەی حەوت ساڵدا لەكەمپی كەبەرتووی سەر بەدهۆك دەژی 15 هەزار وێنەی ئاوارەیی ئەرشیف كردووەو دەڵێت:»دەمەوێت ئازاری ئێزییدیەكان پیشانی جیهان بدەم». نیسان میرزا ، تەمەن 21 ساڵ ، خەڵكی قەزای شەنگالە، خاوەن پێداویستی تایبەتە، بەڵام هیچ رۆژێك بیری لەوە نەكردووە كە ئەو جیاوازە لەگەڵ خەڵكی تر، بەڵكو وەكو كەسێكی ئاسایی رەفتاری لەگەڵ دەوروبەری خۆیدا كردووە، بەدوو شێوە خزمەت بەئاوارەكانی كەمپی كەبەرتوو دەكات. یەكەم هەزاران وێنەی خۆشی و ناخۆشی دانیشتووانی كەمپی كەبەرتوو لای خۆی پاراستووە، جگە لەمەش وێنەی هەزاران ئاوارەی ئێزیدی لای ئەوە هەر لەپیاوی بەتەمەن تا بچووكترین منداڵ، دووەم دوكانێكی تایبەتی كردووەتەوە بۆ وێنەگرتنی ئەو كچ و كوڕانەی دەچنە ناو ژیانی هاوسەرگیری لەكەمپی كەبەرتوو و هەموو ئاوارەكانی سنوری پارێزگای دهۆك، لە رێگای دوكانەكەی داهاتێك بۆ خۆی و خێزانەكەی دابین دەكات. نیسان میرزا لەلێدوانێكدا بە وت:» لەئابی 2014 كە هاتینە كەمپ، ئەوساڵ خوێندنم فەوتا، ئەوەش بەهۆی ژیانی ئاوارەیی نەمتوانی بخوێنم ،بەڵام بۆ ساڵی دووەم بڕیارمدا هەرچونێك بێت دەست بەخوێندن بكەم، چوومە خوێندنگا بەڵام بەهۆی كورتەباڵاییەوە رووبەڕووی توانجی زۆر بوومەوە، رۆژێك دوو نەمتوانی بەردەوامی بەخوێندنی خۆم بدەم، بۆیە وازم لێهێنا ، ساڵی یەكەم پۆلی حەوتەمی بنەڕەتی بووم ، دوای دوو ساڵ جارێكی تر بڕیارمدا بچمەوە خوێندن ئێستا پولی نۆیەمی بنەڕەتیم». «زۆر حەزم لە وێنەگرتنە، سەرەتا بە باوكم وت حەزدەكەم كامێرایەكم بۆ بكڕی هەرچەند دۆخی ئێمە لەڕووی داراییەوە زۆر خراپ بوو، بەڵام دڵی منی نەشكاند، ئەو رۆژە لام خۆشترین و بەتامترین رۆژ بوو، چونكە خەونی من ئەوە بوو ببم بە خاوەن كامیرایەك ، هەر رۆژی دواتر لەبەیانیەوە تا ئێوارە دەستم بەوێنەگرتن كرد ،هەر شتێكی جوان و سەرنجڕاكێش بەچاوی كامێراكەم دەچركێنم، هەروەها ئازارو دۆخی ناخۆشی ژیانی ئاوارەیی لە رێگای كامێراكەم پێشانی هەموو جیهان دەدەم». لەبەرئەوەی نیسان خاوەن پێداویستی تایبەتە، زۆرجار تووشی بێزاركردن و قسەی ناشیاو دەبێتەوە، بەڵام ئەو قسانە نەبوونەتە رێگر لەبەردەم نیسان تا واز لەئیشەكەی بهێنێت، لەمبارەیەوە نیسان وتی: « بێگۆمان ئەو قسانە بۆ من زۆر ناخۆش بوون ، بەڵام بەهیوا بووم كە رۆژێك دێت خەڵك بەچاوێكی گەورەو پڕ لەخۆشەویستی سەیرم دەكەن، بۆیە بەردەوام بووم لەسەر پیشەكەی خۆم تا توانیم دوكانێكی تایبەت بە وێنەگرتن بۆ بۆنەكان و بوك و زاوا بكەمەوە ، ئێستا خاوەن ستافێكی تایبەتم بەوێنەگرتن» . لەماوەی حەوت ساڵی رابوردوو، نیسان لە رێگای كامێراكەی 15 هەزار وێنەی ژیانی ئاوارەیی بە كامێراكەی خۆی چركاندووە ، وتیشی: « هەموو وێنەكان لەلای خۆم پاراستووە، ئەمەش بۆ دیكیۆمێنتكردنی ژیانی ئاوارەیی ئێزیدییەكانی شەنگال لەسنوری پارێزگای دهۆك، تا هەموو خەڵك بزانیت لەماوەی حەوت ساڵی رابوردوو ئاوارە ئێزیدییەكان چۆن ژیاون ، كێشەكانیان چی بوون، سەرەتا كۆمەڵێك كەس بەمنیان دەوت ئەم كارەی تۆ دەیكەی بۆچییە یان چ قازانجێكی هەیە، بەڵام ئێستا بۆ هەموو ئەو كەسانە روون و ئاشكرابووە كە ئەو ئیشەی من كردوومە خزمەتێكی گەورەیە بۆ ئاوارەكانی شەنگال«.
سازدانی: لەیال ئەحمەد ئەندامێكی لیژنەی فەتوا لەهەرێمی كوردستان ئاماژە بەوە دەدات بڵاوكردنەوەی وتاری مامۆستایانی ئاینی لایەنی باش و خراپی هەیەو دەشڵێت:» بانگەشەكردن بۆ هەر دین و ئایدیایەك بەتایبەت ئەم دینە تازەیە (زەردەشتی) شتێكی نوێ نییە، ئەمانە بەشێكی كاری سیاسی و دەستێكی سیاسی لەپشتی ئەم جۆرە كارانەوە هەیە بۆ پارچە پارچەكردنی كۆمەڵگە». محەمەد عەبدوڵا پێنجوێنی، ئەندامی لیژنەی فەتوا سەر بەوەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینی حكومەتی هەرێم لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» بڵاوكردنەوەی وتارەكانی هەینی لەشۆسیال میدیا بەشێوەیەكی رەها باش نییەو پێویستە وەزارەتی ئەوقاف لەفلتەریان بدات ئەوكات بڵاوبكرێتەوە». هاوڵاتی : بۆچوونت چییە لەسەر وتاری مامۆستایانی ئاینی ئەوەی لەسۆشیاڵ میدیا بڵاودەكرێتەوە، چونكە وەك خۆت دەزانی ژمارەیەكی زۆر لەخەڵكی گوێی لێدەگرن ؟ محمەد پێنجوێنی: بڵاوكردنەوەی وتاری مامۆستایان لەسۆشیاڵ میدیاكان لایەنی باش و خراپی هەیە، باشییەكەی ئەوەیە ئەو بابەتانەی كە لەمینبەر باسدەكرێت رەنگە هەزار بۆ دوو هەزار كەس گوێبیستی بێت، بەڵام لەسۆشیال میدیاوە رێژەكە دەگاتە دە هەزاركەس واتە دەنگەكە زیاتر دەڕوات و خەڵكێكی زیاتر گوێی لێدەبێت. لایەنە خراپیەكەشی ئەوەیە كە ئەو بابەتانەی باس دەكرێن رەنگە كێشەی گەڕەكێك یا ناوچەیەك بێت، كێشەی ناوچەیەكی تر نەبێت، بۆیە گواستنەوەی بابەتێكی وەها رەنگە كاریگەری خراپی هەبێت، بۆیە بڵاوكردنەوەی وتارەكانی هەینی بەشێوەیەكی رەها كەئێستا هەیە باش نییە، بەڵام ئەگەر دەزگایەك لەوەزارەتی ئەوقاف هەبێت بەوتارەكاندا بچێتەوە بەدەستی وتاربێژان پۆلێن و مونتاجی بكەن بۆ ئەوەی بزانرێت گونجاوە بۆ بڵاوكردنەوە، دەتوانرێت وتارەكان سوودی هەبێت و خزمەتیش بكات. بەم شێوەیەی ئێستا هەركەس لای خۆیەوە هەرچییەكی پێ باشبێت بڵاوی بكاتەوە خراپە، چونكە رەنگە وتارەكە هێرشی تیابێت یا بابەتێكی تیابێ گونجاو نەبێ، یان وتارەكە زۆر زانستی نەبێت، یا ئاستی زانستی ئەو مامۆستایە زۆر بەرز نەبێت و وەك پێویست باش باسی بابەتەكە ناكات. هەندێك جار لەوانەیە تەوجیهێكی جۆرێك لەتێگەیشتنی ئاینی لەتێزێكی ئاینی تایبەت باس دەكرێت خراپە، چونكە ئەو تێزە تایبەتە تەنها خۆی بەلاوە پەسەندەو كەسی دیكەی بەلاوە پەسەند نییە، ئەمەش وادەكات دژایەتی لەنێوان خەڵك دروستدەكات و ناشكرێت بڵێین هەرنابێ بڵاوبكرێتەوە، بۆیە پیویستە لەوەزارەتی ئەوقاف خۆی كۆنتڕۆڵی بكات و وتارەكان رێكبخات، بۆ ئەوەی بڵاوكردنەوەی وتارەكان بەشێوەی ریزبەندی و بەرنامە بۆداڕێژراو بڵاوبكرێتەوە. هاوڵاتی: بەشێك لەمامۆستایانی ئاینی زۆر بەتووندی قسە لەسەر هەندێك بابەتی ئاینی دەكەن و وتارەكان بەجۆرێكن كەزیاتر ترس پشانی خەڵك دەدەن و زیاتر باسی جەهەنم و سزای خوا دەكەن لەوەی باسی بەهەشت و لێبوردەیی بكەن ؟ محەمەد پێنجوێنی: لەئاینی پیرۆزی ئیسلامدا شتێك هەیە پێی دەڵێن هاوسەنگی، چونكە كاتێك لەقورئانی پیرۆز باسی سزایەك دەكرێت بەدوایدا باسی پاداشت و رەحمەت و میهرەبانی و بەزەیی خوای گەورەش دەكرێت، چونكە كاتێك خوای گەورە سزای كەسێك دەدات لەسۆنگەی میهرەبانی خۆیەتی. سزای خوای گەورە بۆ عەبدەكەی وەك سزای دایك وایە بۆ كۆرپەلەكەی كەچەندی خۆشدەوێت سزای منداڵەكەشی دەدات، كەئەمەش لەسۆنگەی رقبوونەوە نییە بەرامبەر منداڵەكەی، بەڵكو لەبەر دڵسۆزییەتی. بۆیە ئەو سزایانەشی كەخوای گەورە دایناوە بۆ قیامەت هەر ئەبێت بەم شیوەیە نمایشبكرێت، بۆیە خوای گەورە نایەوێ عەبدەكانی بكەونە هەڵەوە، بەڵام كە كەوتیشە ناو هەڵەوە بەسزا دەیگێڕێتەوە بۆ ئەوەی نەبێتە شایستەی سزای هەتا هەتایی، بۆیە ئەگەر سزا نەبوایە قەدری پاداشتمان نەدەزانی، بۆیە دەبێت مامۆستایانی ئاینی لەباسكردنی بابەتی پاداشت و سزا هاوسەنگی رابگرن. هاوڵاتی: سەید ئەحمەد بەرزنجی، لەوتاربێژی دوورخرایەوەو باسی لەوەكرد ئەگەر 30 مامۆستای ئاینی لەسەری هەڵبدایە دووریان نەدەخستەوە، ئایا مامۆستایانی ئاینیش وەك هەر چینێكی تر ناكۆكی و دووبەرەكییان تێدایە؟ محەمەد پێنجوێنی: لەناو هەر چینێكی كۆمەڵگە نەخۆشی حەسادەت و پێكەوە نەگونجان هەیە، بەتایبەت بەهۆی ئەم حزبایەتییە كە لەوڵاتی ئێمە رەنگێكی زۆر ناشرینی دروستكردووەو برایەتی و تەبایی لەكۆمەڵگەدا نەهێشتووە و دابشكراوین بەسەر رەنگ و فكری جیاواز، بەڵام سەبارەت بەكۆدەنگی زانایان ٪80 بەرەو ژوورە لەسەر هەر بابەتێك تەنها چینیكی كەم لەزانایان ماوەتەوە، خۆیان لەولائەكرن یا هەندێكیان توندڕەوییان ماوە بەشە زۆرەكەی پێكەوە تەبان. سەبارەت بەلابردنی سەید ئەحمەد، ئەوە ئیشی حكومەت بوو، بۆیە ئەگەر 30 مامۆستاش بچوایە لەكەڵ وەزیری ئەوقاف قسەی بكردایە رەنگە وەزیری ئەوقاف هەڵوێستێكی تری هەبوایە لەكاتێكدا رەنگە 50 مامۆستاش بچوایەو لەسەری هەڵبدایە هەر بڕیارەكە جێبەجێ بكرایە، چونكە لەم وڵاتە ئەوەندەی میزاجی سیاسی زاڵە بەسەر ئیدارەیا ئەوەندە یاسا زاڵ نییە بەسەر كاروباریی ئیداری، بۆیە بەدیاریكراوی نازانم هۆكاری لابردنی ئەو مامۆستا ئاینییە چییەو زۆر ئاگاداری ئەو دۆخە سیاسییەی هەولێر نیم. هاوڵاتی: نوێنەری زەردەشتییەکان لەوەزارەتی ئەوقاف بۆ دەڵێت؛ 15 هەزار کەس لەماوەی 7 ساڵدا لەهەرێم بوونەتە زەردەشتی، تا چەند ئەمە رێگەی پێدەدرێت لەئاینی ئیسلامدا ؟ محەمەد پێنجوێنی: بانگەشەكردن بۆ هەر دین و ئایدیایەك بەتایبەت ئەم دینە تازەیە شتێكی نوێ نییە، زۆر كۆنەو مێژوویەكی دوورودرێژی هەیە لەكۆمڵگەدا كە ناوبەناو بەشێك تێك هەڵچۆتەوەو نیشتۆتەوە، كەئەمانە بەشێكی كاری سیاسی و دەستێكی سیاسی لەپشتی ئەم جۆرە كارانەوە هەیە بۆ پارچە پارچەكردنی كۆمەڵگە. لەبەرئەوەی كوردستان لەڕووی سیاسییەوە وێرانكراوە، دەیانەوێ لەووە ئاینیەكەش پارچە پارچە بكرێت، بۆیە حزب پشتگیری هەر ئایدیایەك دەكات كاتێك سەرهەڵدەدات، هەندێك برادەری مەسیحی هەیە كە زیاتر لەدووسەد ساڵە لەم دەڤەرە دەژین و هیچ كەسێك قسەیەكی پێ نەوتوون، بەڵام دەڵێن بەهۆی ئەم كارانەوە رەنگە ئێمەش بكەوینە بەرچاوو ژیانیان بكەوێتە مەترسییەوە بەهۆی رق لێبوونەوە. ئاینی ئیسلام تەحەدای هەموو ئاینێك دەكات و دەڵێت ئەگەر باوەڕتان بەخودا هەیە هەر ئەو خودایەش دەفەرموێت ئیسلام ئاینی منە، چونكە ئیسلام باوەڕی تەواوی بەهەموو ئاینێك و پێغەمبەرێك هەیە، كەچی ئەوان دێن بانگەشە بۆ شتێك دەكەن كە لەئیسلامدا كۆكراوەتەوە ئایا لەمە جوانتر هەیە. هاوڵاتی: لەهەرێمی كوردستان چەندین دیسكۆ بوونی هەیەو بەئاشكرا چەندین شوێن وەك شوێنی لەشفرۆشی باسدەكرێت، قسەتان چییە لەو بارەیەوە؟ محەمەد پێنجوێنی: میللەتی كوردی مسوڵمان رازی نابێ بەوەی لەوڵاتدا ئافرەتی لەشفرۆش و داوێن پیسی تیابێ، ئەوە ئیشی حكومەتە، بۆیە دەبێت بەپیاوو ژن و بەكوڕو كچ بڵێین نا بۆ بازرگانی كردن بەجەستەی ئافرەت، چونكە ئەوە ئیهانەیەكی گەورەیە بەژنان دەكرێت، ئەی كوا رێكخراوەكانی ژنان و ئەوانەی چەندین ساڵە هاوار بۆ یەكسانی ژن و پیاو دەكەن و خۆیان بەفێمێنیزم دەزانن، هەر دەم دەكەنەوە دەڵێن ئێمە پارێزگاری لەژنان دەكەین و ئازادی ژنانمان دەوێت، ئایا ئەمە یەكسانییە، یان لەبەر حەزی كەسانی چاوچنۆك ئافرەت دەكەن بەكاڵاو دەیدەن بەپارە. هاوڵاتی: بۆچوونتان چییە لەسەر عەلمانییەت بەگشتی؟ محەمەد پێنجوێنی: ئێمە لەشەرقا هەموو شتەكانمان شێواندووە، چونكە حكومەتەكەمان نە علمانی تەواوە نە دیموكراسی تەواوە ، خۆزگە حكومەتێك بوایە بەو علمانییەی كە لەئەوروپا هەیە بەشێوازێكی زانستیانە لەسەر كەیسەكان قسەی بكردایەو عەدالەتی كۆمەڵایەتی دابین بكردایەو رەوشتی بپارێزایەو كاری بۆ ئازادی تاكەكان بكردایەو داهاتی هەموان بۆ هەموان بوایە، ئەوكات جێی خۆیەتی بڵێین حكومەتێكی عەلمانیمان هەیە. ئەم حكومەتە بەفكرو ئایدۆلۆژیا دەڵێن عەلمانی، بەڵام بەكردار دابڕاون لێی و چوونەتە قیمەی ماددەگەرایی، ئەسڵەن نە دین نە ئایدۆلۆژیای لەپشتەوە نییە، نازانم ئەم حكومەتە ناوبنێم چی؟، تەنها ماددەو پارەیە، چونكە حزب لەم هەرێمە مومارەسە دەكات و پارەی پێ پەیدا دەكات بەهەر شێوەیەك بێت، یەكێك لەو شێوانە ئەوەیە كە ئافرەت دەكەن بەكاڵاو پارەی پێ پەیدا دەكەن و دەیفرۆشن، ئەی كێیە ئەو دیسكۆو شوێنی خراپەكارییانە دروستدەكات و دەعمی مادییان دەكات، ئەو ئەفرەتانە كێن و لەكوێوە دێن و كێ دەیانهێنێت؟، بۆیە مامۆستایانی ئاینی نایانەوێت ببنە كاراكتەرێكی ناتەندروست لەكۆمەڵگەو هانی خەڵك بدەن دژی ئەم كارانە، ئەوكاتە دەبنە كۆمەڵگەیەكی یەكتركوژ، خۆمان هەزار دەردمان هەیەو دەمانەوێت شتەكان بەئاشتییانە چارەسەر بكرێت.
سازدانی: مەزهەر كەریم قایمقامى ناوه‌ندى پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه ئاماژه به‌وه ده‌دات ئه‌گه‌ر ساڵانه حکومه‌تى هه‌رێم دوو تا سێ ملیار دیناریان بۆ ته‌رخان بکردنایه ئێستا هه‌ڵه‌بجه که‌موکوڕییه‌کانى چاره‌سه‌ر ده‌بوو، ده‌شڵێت:» ئه‌گه‌ر بمانزانیایه به‌م شێوه‌یه ده‌بین به به‌پارێزگا ده‌موت شه‌ڵا هه‌ر قه‌زاکه‌ى جاران بوینایه«. نوخشه ناسیح، قایمقامى ناوه‌ندى پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی ئه‌وه ده‌خاته‌ڕوو که« بۆ لێدانى بیرێک له‌هه‌ڵه‌بجه ره‌زامه‌ندییه‌که‌ى ده‌چێته‌وه ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران». هاوکات، جه‌خت له‌وه‌شده‌کاته‌وه که به‌ڕاستى ده‌بێت حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئاوڕێکى جددی بداته‌وه له‌هه‌ڵه‌بجه، « وه‌ک ئیداره‌ى هه‌ڵه‌بجه ته‌حه‌مولمان نه‌ماوه«. هاوڵاتی : بوونى هه‌ڵه‌بجه وه‌ک پارێزگا چى له دۆخ و گوزه‌رانى هاووڵاتیان گۆڕیوه؟ نوخشه ناسیح: بێگومان ئه‌گه‌ر بێینه سه‌ر پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى دروستبوونیه‌وه له‌سه‌ر خوێنى شه‌هیدان بووه به‌پارێزگا وه‌ک سمبولێک دروستبووه راسته له‌ڕووى ستانداردی بوون به‌پارێزگابوون‌و ژماره‌ى دانیشتوانه‌وه 140 هه‌زار که‌سه، به‌ڵام له‌ڕووى جوگرافیاوه رووبه‌رێکى به‌رفراوانمان هه‌یه دوو مه‌رزمان هه‌یه، هه‌قى ئه‌و مه‌رگ‌و کاره‌سات‌و شه‌هیدانه‌ى هه‌ڵه‌بجه داویه‌تى حکومه‌تى هه‌رێم بڕیاریدا هه‌ڵه‌بجه بکات به‌پارێزگا. به‌ڕاستى خه‌ڵکى هه‌ڵه‌بجه زۆر زۆر خۆشحاڵ بوو له‌ڕووى مادییه‌وه هیچ ئیسفاده‌یه‌کى نه‌کرد، به‌ڵام له‌ڕووى مه‌عنه‌ویه‌وه زۆر خۆشحاڵ بووین، ئومێدیان وابوو ده‌رگایه‌کى باشتر به‌سه‌ر هه‌ڵه‌بجه‌دا بکرێته‌وه ئه‌و نه‌هامه‌تیانه‌ى که به‌سه‌ریدا هاتووه له‌ڕێگه‌ى پڕۆژه‌ى خزمه‌تگوزاریو پڕۆژه‌ى وه‌به‌رهێنانه‌وه یاخود خزمه‌تکردنى زیاترى که‌سوکارى شه‌هیدان ئه‌و خه‌مه‌یان نه‌مێنێت، به‌ڵام ئێمه ئه‌گه‌ر تاساڵى 2014 سه‌یربکه‌ین حکومه‌تى هه‌رێم کارى باشى کردووه. ئێمه له‌بارودۆخێکیشدا بووین به‌پارێزگا با هه‌قێکى بچووکیش بده‌م به‌حکومه‌ت ته‌قه‌شووفى ماددى بوو، کۆمه‌ڵێک گرفتى ماددى هاته پێشه‌وه نه‌ناردنى بوجه له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقه‌وه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئێمه بودجه‌یه‌کى ئه‌وه‌نده زه‌به‌لاحمان ناوێت، ئێمه لێداوانه‌کانمان بۆ راگه‌یاندنه‌کان له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى حکومه‌ت‌و جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت دوو سه‌رۆکى حکومه‌ت‌و ئاوانه‌ى ئێستاش ئێمه یه‌ک شتمان وتووه راسته حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌ئه‌زمه‌یه‌کى ماددى زۆر قورسدا تێده‌په‌ڕێت هه‌موومان پێویسته له‌گه‌ڵیدا بین ته‌نانه‌ت نه‌شیتوانیوه موچه بدات، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌موو ساڵێک دوو ملیار سێ ملیار دابنرایه بۆ پارێزگارى هه‌ڵه‌بجه ده‌مانتوانى بونیه‌ى هه‌ڵه‌بجه باش بکه‌ین، ئێمه ناڵێین ئه‌و بودجه زه‌به‌لاحه‌مان بده‌نێ. له‌ساڵى 2015 وه تائێستا ئه‌گه‌ر ساڵى سێ ملیاریان بداینایه‌تێ ئێستا بونیادى هه‌ڵه‌بجه چى لێده‌هات، به‌ڵام به‌ڕاستى نه‌کرا، بۆ نه‌کرا منیش نازانم. هاوڵاتی : ئه‌ى چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌و داواکاریه‌کانتان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراقى چى؟ نوخشه ناسیح: حکومه‌تى عێراقى به‌فه‌رمنى ئێمه به‌پارێزگا ده‌ناسێنێت، وه‌فدى دێت ده‌ڵێت محافزه حه‌له‌بجه، کیتابمان بۆ ده‌که‌ن هه‌ر ده‌ڵێن محافزه حه‌له‌بجه پاسه‌پۆرت‌و نیشینگه‌مان هه‌یه، هه‌ر ده‌ڵێت محافزه حه‌له‌بجه، به‌ڵام که‌دێته سه‌ر ئیستیحقاقات ده‌ڵێت هێشتا ماوتانه. هاوڵاتی : به‌غدا بۆچى ده‌ڵێت هێشتا ماوتانه، ئایا حکومه‌تى هه‌رێم له‌مه‌دا که‌مته‌رخه‌مى هه‌بووه؟ نوخشه ناسیح: ئه‌مه ره‌بتى هه‌یه به‌که‌مته‌رخه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم‌و ناوه‌ند هه‌میشه له‌دانوستانه‌کانیاندا ئه‌وه‌نده باسى نه‌وت‌و بودجه ده‌که‌ن بۆ جارێکیش به‌جددى باسى پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه نه‌کراوه، من ناڵێم باسیان نه‌کردوه، باسى که‌وتنه سه‌رپێى هه‌ڵه‌بجه ناکرێت. سه‌یرى پارێزگاى هه‌ولێر بکه یان پارێزگارى سلێمانى و دهۆک ئه‌وانیش ده‌بێت به‌زیاده‌وه خزمه‌ت بکرێت، به‌ڵام پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه ده‌بوایه بیانکردایه به‌نموونه‌یه‌کى جوان بۆ ئه‌و ئیدارانه‌ى ئێستا له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران‌و په‌رله‌مان بڕیاریان له‌سه‌رداوه، زۆر به‌لامه‌وه سه‌یره ده‌ڵێت ئیداره‌ى سه‌ربه‌خۆى فڵان شوێن‌و فڵان شوێن، تۆ وه‌ره جارێ پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه ته‌واو بکه. هاوڵاتی : کێشه‌ى که‌مى میلاکتان هه‌یه بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کانتان؟ نوخشه ناسیح: به‌ڵێ کێشه‌ى میلاکم هه‌یه، حه‌ڤده به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیمان هه‌یه، نۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى دروست بووه، له‌م نۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌ش به‌ڕێوه‌به‌ریه‌تى شه‌هیدانە که گرنگترین به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه له‌ناو پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه له‌به‌رئه‌وه‌ى خزمه‌تى که‌سوکارى شه‌هیدان ده‌کات که‌مى میلاک و بوجه‌ى هه‌یه، کۆمه‌ڵێک گرفتى زه‌وى هه‌یه، شاره‌وانى به‌هه‌مان شێوه، به‌ڕێوه‌به‌ریه‌تى وه‌به‌رهێنانمان دروستکردووه ته‌نها به‌ڕێوه‌به‌ره‌که‌مان داناوه ئاخر له‌چى دونیایه‌کدا هه‌بووه شتى وه‌ها بکرێت، قایمقامیه‌ت که‌هی زه‌مانى عوسمانیه‌کانه ئێستاش که‌مى میلاکم هه‌یه، یه‌عنى به‌ڕاستى ده‌بێت حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئاوڕێکى جددی بداته‌وه له‌هه‌ڵه‌بجه، ئێمه وه‌ک ئیداره‌ى هه‌ڵه‌بجه ته‌حه‌مولمان نه‌ماوه یه‌عنى ئه‌م گرفتانه زۆر زۆرن. هاوڵاتی : روونتر قسه‌مان بۆ بکه‌یت ئێوه چى دیکه ده‌که‌ن بۆ چاره‌سه‌رکرنى ئه‌و گرفتانه؟ نوخشه ناسیح: به‌ڕاستى قسه‌ى وامان کردووه یان بابڵێم قسه‌ى ئیتیحاریمان کردووه، به‌نیسبه‌ت خۆمه‌وه قسه ده‌که‌م جارى واهه‌بووه قسه‌ى وام کردووه له‌گه‌ڵ وه‌زیرو سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران یه‌عنى وتوومه به‌یانى پێم ده‌ڵێت بڕۆره‌وه بۆ ماڵه‌وه، به‌ڵام هیچ سودى نه‌بووه، ده‌بێت ئیراده‌یه‌کى جددى هه‌بێت که ئه‌م پارێزگایه تا شه‌ش مانگى دیکه نا من ناڵێم شه‌ش مانگ تا ساڵێکى دیکه ئه‌م کاتانه، لیژنه‌یه‌ک له‌خۆمان دروستکه‌ن بۆ دیارى کردنى پێداویستیه‌کانى، پێموایه پارێزگاکانى دیکه پێیان ناخۆش نابێت چه‌ند سه‌د ملیارێک بۆ هه‌ڵه‌بجه ته‌رخان بکرێت، وه‌ک پارێزگاى هه‌ولێرو سلێمانى ، ئێمه پارێزگاى سلێمانى وه‌ک دایک سه‌یرده‌که‌ین به‌رده‌وام هاوکارمان بوون و زۆر هاوکارییان کردووین به‌هه‌موو سێکته‌ره‌کانه‌وه، ئیداره‌که‌شى هاوکارمان بووه به‌جددى به‌هه‌موو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌کان به‌پارێزگارو جێگره‌که‌یه‌وه زۆر هاوکارو پشتیوانى هه‌ڵه‌بجه‌بوون، به‌ڵام ئه‌وانیش توانایان مه‌حدوده، له‌به‌رئه‌وه له‌ڕێگه‌ى رۆژنامه‌که‌ى به‌ڕێزتانه‌وه داواکارم له‌حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌مه‌م بۆ بکه‌ن ، حکومه‌تى هه‌رێم ئیتر به‌سه وه‌ره سه‌رخه‌ت بۆ پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه که‌مى میلاکمان هه‌یه؟. هاوڵاتی : ئێوه زۆر باسى که‌مى میلاک ده‌که‌ن به‌س ئه‌و کێشه‌یه‌تان هه‌یه یان چى دیکه؟ نوخشه ناسیح: بۆ نموونه یاساى زیاده‌ڕۆیمان هه‌یه، باشه یاساى زیاده‌ڕۆیی یاسایه‌کی جوانه، حکومه‌ت به‌من ده‌ڵێت قایمقام‌و شاره‌وانى و فڵان‌و فیسار ئه‌م زیاده‌ڕۆیانه لابده‌ن، من میلاکم نیه من چاودێرم نیه، من پێداویستیم نیه ماکائینم نیه جا چیمان هه‌یه بوجه‌ى ته‌واوریئ له‌هه‌موو شوێنێک هه‌یه، من دوومانگه کیتابمان کردووه وه‌ک پارێزگا جوابمان ناده‌نه‌وه یه‌عنى به‌ڕاستى، ده‌بێت هه‌فته‌کانى داهاتووی ساڵى تازه هه‌ڵوێستێک وه‌ربگرین یاداشتێک بده‌ینه حکومه‌ت خه‌ڵکى هه‌ڵه‌بجه‌ش لێمان قه‌بوڵناکات، من بۆخۆم خه‌ڵکى هه‌ڵه‌بجه‌م. هاوڵاتی : چه‌ند مانگێک پێش ئێستا یاداشتێکتان دا به‌حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه چى به‌سه‌ر هات؟ نوخشه ناسیح: ئه‌وه شه‌ش مانگ پێش ئێستا له‌کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌وانیدا داوامان کرد‌و ده‌ڵێین حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌م که‌موکوڕیانه‌مان هه‌یه یه‌ک دوو سێ، وتوومانه کامه ئه‌وله‌ویه‌ته گرنگه ئه‌وه‌مان بۆ جێبه‌جێ بکه‌ن، له‌وه زیاتر ئێمه چیبکه‌ین، کۆمه‌ڵێک گرفتمان هه‌یه یه‌کێک له‌گرفته‌کان کۆمه‌ڵێک پڕۆژه‌مان هه‌یه وه‌ستاوه، ئه‌م پڕۆژانه له‌سه‌ر بوجه‌ى پترۆ دۆلاره که‌ژماره‌یان له 250 پڕۆژه زیاتره که هه‌یانه له 20% ته‌واوبووه هه‌یانه له 60% ته‌واو بووه، موشکیله‌ى ئه‌م پڕۆژانه ئه‌وه‌یه له‌سه‌ر پاره‌ى پترۆ دۆلاره که له‌خوا به‌زیادبێت نه‌ماوه، ده‌ڵێن ته‌ناقولى پێناکرێت یه‌عنى موشکیله‌مان له‌م شتانه‌دایه که ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران ده‌توانێت به‌بڕیارێک چاره‌سه‌رى بکات یان کێشه‌ى وشکه‌ساڵیمان هه‌بووه، ماعقوله موافه‌قه‌تى لێدانى بیرێک له‌هه‌ڵه‌بجه بچێته‌وه ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، ده‌سه‌ڵات به‌مه‌رکه‌زیکردن خراپه من ده‌سه‌ڵات ده‌ده‌م به پارێزگاره‌که‌م، به‌مدیر عامه‌که‌م به‌ڵام چاودێریشى ده‌که‌م ؟ حکومه‌ت ده‌بێت قه‌ناعه‌تى هه‌بێت به‌و که‌سانه‌ى دایناوه‌و چاودێریشیان بکات، ئه‌داى منى به‌دڵ نیه با لامبات هه‌زاره‌هاى وه‌ک من هه‌یه بیهێنه‌وه بیکه‌ن به قایمقام بیکه به‌پارێزگار، ئه‌گه‌ر کێشه‌که له‌شه‌خسى ئێمه‌دایه، دڵتنیاتان ده‌که‌مه‌وه من دیفاع له‌خۆمان ناکه‌م کێشه‌که له‌شه‌خسه‌کاندا نیه، کێشه‌که له‌که‌مى بودجه‌و که‌مى میلاکدایه ئه‌و دوو شته‌مان بۆ چاره‌سه‌ر بکه‌ن‌و بیده‌نه ده‌ستمان‌و ئیتر وازمان لێبهێنن. هاوڵاتی : هه‌رچه‌نده مه‌رزی نێوده‌ڵه‌تیتان نیه، به‌ڵام دوو مه‌رزى لاوه‌کیشتان هه‌یه تاچه‌ند داهاته‌که‌ى سوودى هه‌بووه بۆ هه‌ڵه‌بجه ؟ نوخشه ناسیح: به‌ڵى دوو مه‌رزى لاوه‌کیمان هه‌یه، تۆ واز له‌مه‌رزى شوشمێ بێنه، مه‌رزى پشته باس ده‌که‌م هه‌موو مانگێک چوار ملیار زیاتر داهاتى هه‌یه جاده‌که‌ى زۆر خراپه، ئێمه وتوومانه حکومه‌تى هه‌رێم سیانه‌کردنى جاده‌که‌ى پاره‌ى مانگێکى تێده‌چێت بمانده‌رێ هه‌تا ئێستا نه‌یداوه. با واز له‌وه‌ش بێنین ئێمه گرفتى زانکۆمان هه‌یه، زانکۆى پۆله‌ته‌کنیکى هه‌ڵه‌بجه‌مان هه‌یه داهاتى هه‌یه، 10%ى داهاتى زانکۆکه بده‌نه‌وه به‌زانکۆکه تا که‌موکوڕیه‌کانى چاره‌سه‌ربکات نایده‌نێ، شته‌که هیچى له‌ده‌ستى ئێمه‌دا نیه، حکومه‌ت هه‌مووى بردۆته‌وه ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانیش لایى سه‌رۆکى حکومه‌ته، سه‌رۆکى حکومه‌تیش با بڕیارێک بدات بۆ هه‌ڵه‌بجه. هاوڵاتی : تۆ تاچه‌ند له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایت که ده‌ڵێن هه‌ڵه‌بجه زه‌ره‌رى کردووه بووه به پارێزگا؟ بۆچی؟ نوخشه ناسیح: وه‌ک هه‌ڵه‌بجه‌ییه‌ک پێته‌ڵێم ئه‌گه‌ر بمانزانیایه به‌م شێوه‌یه ده‌بین به به‌پارێزگا ده‌موت شه‌ڵا هه‌ر قه‌زاکه‌ى جاران بوینایه، چونکه ئه‌وکات گرفتی میلاکت نه‌بوو به‌نمونه به‌ڕێوه‌به‌ریه‌تى پۆلیسى هه‌ڵه‌بجه باس ده‌که‌م له‌سه‌ر پشتى به‌ڕێوه‌به‌ریه‌تیه‌که بووه به به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى یه‌ک نه‌فه‌رى بۆ زیاد نه‌کراوه. به‌رگرى شارستانى نۆ بۆ ده که‌سى خانه‌نشین ده‌بێت نۆ بۆ ده که‌سیشى ته‌مه‌نیان کردووه ئیتر بیست بۆ سى که‌سى ده‌مێنێته‌وه ئایا بیست بۆ سى که‌س به‌رێوه‌به‌رایه‌تیه‌کى بۆ ده‌ڕوات به‌ڕێوه به‌س به‌ئێوه ده‌ڵێم؟!
شاناز حەسەن نوێنەری دەزگای لوتكە لە یۆنان لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتی رایگەیاند:"ئەو سێ یەختەی ئەم هەفتەیە لە دەریای ئجەدا نقوم بوون زۆرترینی سەرنشینەكانی كوردن و خەڵكی باشوری كوردستانن". حسێن حەمە ساڵح، نوێنەری دەزگای لوتكە لە یۆنان، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:"ڕاستە ناسنامەی كۆچبەرە ونبوەكان تائێستا بە رونی دیارینەكراوە، بەڵام بەپێی زانیاریەكان زۆربەی ئەو كەسانەی لەو سێ یەختەدا بوون كوردن". بەپێی ئامارێكی دەزگای لوتكە بە كۆی ئەو سێ یەختە زیاتر لە 230 كۆچبەریان هەڵگرتووە و تائێستا 28 تەرم دۆزراوەتەوە و 167 كەسیش ڕزگاركراون و ئەوانەی دیكە بێسەرو شوێنن. لەم هەفتەیەدا سێ یەختی گواستنەوەی كۆچبەران لە سنورەكانەوە لەناو ئاوی دەریای ئیجەدا نقوم بوون. یەكەم یەخت زیاتر لە 50 كەسی هەڵگرتووە و 14 كەسیان ڕزگار كراون، كە 7لە رزگاربووەكان عێراقین و یەك تەرمیش دۆزراوەتەوە. هەروەها نوێنەری دەزگای لوتكە لە یۆنان وتیشی:"لەناو ئەو حەوت كۆچبەرە عێراقیەدا ئافرەتێكی دووگیان هەبووە، دوای وەرگرتنی چارەسەر لە یەكێك لەنەخۆشخانەكانی یۆنان، ئازادكراوە و رێگەی پێدراوە بمێنێتەوە و ئەوانەی دیكە رادەستی پۆلیس كراون". دووەم یەخت كە دوێنی هەینی لە ئیجەدا نفوم بوو، زیاتر لە 100 كۆچبەری هەڵگرتبوو، 90 كۆچبەر رزگاركران و 11تەرم دۆزراوەتەوە. هاوكات حسێن حەمە ساڵح، ئاماژەی بۆ ئەوەكرد 90 كۆچبەرە رزگاربووەكە 52 كەسیان پیاون و 11 ژن و 27 منداڵن. یەختی سێیەم ئەم بەیانییە، بە 80 كۆچبەرۆەوە نقووم بووە، بەپێی نوێترین زانیاری كەناڵە فەرمیەكانی توركیا وەك كەناڵی (ERT) لەو ژمارەیە 63 كەسیان رزگاركراون و 16 تەرم دۆزراوەتەوە. لەبارەی ئاسانكاری بۆ گەڕاندنەوەی تەرمی كۆچبەرەكان نوێنەری دەزگای لوتكە لە یۆنان وتیشی:" گەراندنەوەی تەرمی كۆچبەرەكان لەكاتێكدا دەبێت كە بناسرێنەوە و لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە هاوكاری ماددی بكرێن، ئەو كات ئێمە ریكارە یاساییەكان تەواو دەكەین و بالیۆزخانەی عێراقیش وەفاتنامەیان بۆ دەردەكات و دەیانگەرینینەوە بۆ عێراق و كوردستان". لەبارەی پەیوەنیدیان لەگەڵ وڵاتانی دیكە، حسێن حەمە ساڵح، جەختی لەوەشكردەوە:"پەیوەندیمان هەیە لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار بەڵام زانیاری كەسی ئاشكراناكرێت تا لیكۆلینەوەی خۆیان تەواو نەكەن". ئەمەش لەكاتێكدایە، بەپێی زانیاریی میدیای بەریتانیا ئەمساڵ زیاتر لە هەزار بەلەمی بچووک لە نۆکەندی ئینگلیز دەستنیشانکراون و هەوڵی پەڕینەوەیان داوە بەرەو سنوورەکانی بەریتانیا. هەر بەپێی ئەو زانیاریانە، 1030 بەلەمی بچووک لە نۆکەندەکە و لە سنوورە ئاوییەکانی شانشینەکە دەستیان بەسەرداگیراوە ، هاوکات لە ماوەی سێ رۆژی رابردوودا 200 کۆچبەر لە نێو نۆکەندی ئینگلیز رزگارکراون، لەیەک هەفتەی رابردووشدا 1500 کۆچبەر رزگارکراون". ناوی ئەو حەوت كۆچبەرەی بە عێراقی تۆماركراون و لە یەختەكەدا ڕزگاریان بووە:.
سازدانی: مەزهەر كەریم فەرماندەی هێزی 70ی یەكێتی ئاماژە بەوە دەدات كە بافڵ تاڵەبانی ئەوەی راگەیاندووە كە نابێت هەركەسەو بەهەوەسی خۆی هێزی هەبێت و دەشڵێت:»هێز هێزی یەكێتییەو نابێت هەركەسەو بەهەوەسی خۆی هێزی هەبێت». مستەفا چاورەش، فەرماندەی هێزی 70ی یەكێتی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی باسی یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە دەكات و ئەوەش ئاشكرا دەكات كە» وەك یەكێتی ئێستا ئەوی كە هەمانە بیست‌و هەشت لیوامان هەیە بێجگە لەوەی وەزارەت‌و برادەرانی پارتیش رەنگە زیاتریان هەبێت». هاوڵاتی: یەكخستنی هێزەكانی پێشمەرگە لەچی ئاستێكدایە واتا هێزەكانی 70و 80 دەڵێم چی بەسەرهات؟. مستەفا چاوڕەش: یەكخستنەوەی پێشمەرگە ئیشی رۆژو دوو رۆژو خەیاڵی‌و كۆمەڵێك قسە نیە، ئێمە دوو هێزی سەرەكین یەكێتی‌و پارتی دوو هێزی گەورەین كە چەكمان بەدەستەوەیە هەردوولا قیادەی خۆی هەیە. بۆ خۆم لەڕابردوودا یەكێك بووم لەوانەی لەگەڵ هێزەكانی برادەرانی فەلك‌و فەرماندەیی خۆمان لەساڵانەكانی دوای رووخانی سەدام حسێن دەیان كۆبوونەوەمان كردو وە بەحزوری مام جەلال‌و كاك مەسعود‌و هەردوو فەرماندەییەكە ئەوەی كە بۆمان كرا لەڕابردوودا چواردە لیوامان تەشكیل كردووە لەوەزارەتی پێشمەگە، ئێمەو برادەرانی فەلەك كەدادەنیشتین جارێك ئێمە دەچووین بۆ هەولێر جارێك ئەوان دەهاتن بۆ سلێمانی، ئەوكاتەی كاك كۆسرەتیش سیحەتی باش بوو بەشداری دەكرد لەگەڵماندا، زۆر لەو لیوایانەمان خستە سەر وەزارەتی پێشمەرگە، ئەو چواردە پانزە لیوایەی خۆمان لەبەینی خۆماندا ئیتیفاقمان كردووە ئیشی خۆی دەكات. وەك یەكێتی ئێستا ئەوەی كە هەمانە بیست‌و هەشت لیوامان هەیە بێجگە لەوەی وەزارەت‌و برادەرانی پارتیش رەنگە زیاتریان هەبێت، ئێمە بەردەوامین لەسەر ئەوەی كە هاوپەیمانەكانیش هاتوون داوامان لێدەكەن چەند كۆبوونەوەیان بەحزور لەگەڵ هەردوولادا كردووە، داوامان لێدەكەن هێزی پێشمەرگە یەكبخرێتەوە، پێش هەموو شتێك دەبێت خۆمان قەناعەتی ویژدانی خۆمان هەوڵبەین ئەم هێزە بكەین بەهێزی هەموو خەڵك. پێنج شەش مانگ پێش ئێستا هێزەكانی پشتیوانیمان پێیان دەوت سەرۆك ئەركان‌و ئەوانە لەهەوەڵدا ئێمە نۆ هەزارمان هەبوو ناردمان، دوایی وتیان زۆرە، پێنج هەزارو تەقریبەن پێنج سەد كەس لەهێزی پشتیوانی ئەوەی تۆپ‌و دەبابەیەو ناقیلەیەو سیلاحە قورسەكان هەموویمان خستۆتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە‌و كیتابمان كردووە چۆتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە لەوەزارەتی پێشمەرگە كیتابی بۆ كراوە بۆ ئەنجومەنی وەزیران، بیستم دوێنێ پێرێ ئەوەشیان ئیمزا كردوە‌و برادەرانی پارتیش عەینی شتیان كردووە ئەمە بۆ یەكگرتنەوەیە. هەروەها لیوایی شانزەمان خستۆتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە ئێستا لەواجبدایە لە مەنتیقەی کوڵەجۆو لایی كەركوك لیوایی حەڤدەمان تازە ماوەی یەك دوو مانگە خستۆتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە لەواجبدایە، لیوای تریشمان خستۆتە سەر وەزارەتی پێشمەرگە، بەحزوری كاك بافڵ بەشداری كردووە لەهەندێك كۆبوونەوە لەگەڵماندا، رێنمایی كردووین لەگەڵ ئەو برادەرانەی كە مەعنین لەگەڵ فەرماندەیی‌و لیژنەكانیان چوون بۆ شوێنەكان لەبەرئەوە ئەمانەشمان هەمووی حازركردووە هەنگاو بەهەنگاو كارەكان دەكەین تا لەساڵی داهاتوودا بتوانین ئەو هێزە بكەین بەهێزی وەزارەتی پێشمەرگە. هاوڵاتی: یەكخستەوەی پێشمەرگە بەوشێوەیە دەبێت ئاخۆ ئامر لیوا پارتی بووە جێگرەكەی یەكێتی بووە یان بەپێچەوانەوە؟ مستەفا چاوڕەش: ئەوە نابێت بەكێشە، كێشەی ئێمە دوژمنەكانمانن، ئێمە دەبێت هەوڵبدەین بەیەك دڵ ئیش بكەین لەعەینی كاتدا لەمەودوا كەلیواكان دەكەین بەیەك لیواكەی یەكێتی بایەكێتی بێت، لیواكەی پارتی با پارتی بێت، بەڵام هەمووی سەر بە وەزارەت بێت، ئەمەش هەنگاوێكە بۆئەوەی ئەو ورتە ورتە نەمێنێت بۆ جێگرەكەی فڵانە بۆ جێگرەكەی تەرەفی ترە هەوڵدەدەین ئەو هێزانەی حازریان دەكەین هەمووی سەر بەوەزارەت بێت. هاوڵاتی: دواخستی یەكخستنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە بەتەواوی هۆكارەكەی سیاسیە یان لەڕووی داراییەوە گرفتتان بۆ دروست بووە؟ مستەفا چاوڕەش: خەڵك دەڵێت هێزی پێشمەرگە دەبێت یەكبخرێتەوە، ئەی مەسەلەی ئیقتیسادی لەهەموو شتێك گرنگتر نیە، پێشمەرگە معاشی دەوێت داعش لەمڕۆژانەدا بۆچی زەفەری پێبردین غەیری ئەوەی ئێمە ئەو ئیمكانیەت‌و شتەی مەفروز بوو ئەو پێویستیانەی كە هەیە بۆ هێزەكان، ئەو شتەی داعشێك بەو هەمووخراپیەی خۆیەوە هەندێك چەكی هەبێت ئێمە نەمانبێت ئەوان هەیان بێت، تۆ ئەو هەموو هێزە یەكدەخەیت نابێت مقەڕاتی باشی هەبێت، ئەوەی ئێستا هەیە دەبێت باشتری بكەین. هاوڵاتی: لەسكرتاریەتی مام جەلال چەند لیوایەك یەكدەخرێت قوباد تاڵەبانی سەرۆكایەتی دەكات ئەوە چۆنەو ئێوە ئاگادارن؟ مستەفا چاوڕەش: ئەوە ئیلاقەی بەسەر ئیشی پێشمەرگەوە نیە، ئیشی سكرتاریەتی مام جەلال‌و هەر هێزێك هەبێت هێزی مام جەلال یان هێزی هەر كاكێك لەكاكەكان سەر بە هێزی ئەم حەفتایەیە، بەڵام دیارە هەندێك تایبەتمەندی خۆی هەیە كاك كۆسرەتیش لیوایەك یان دوانی هەیە، بەڵام ئەوە جگەلەوەی پێویستیەكانی خۆیان دەكەن، بەڵام سەر بەهێزەكانی حەفتان، رۆژی دووشەمەی ئەم هەفتەیە كاك بافڵ دەڵێت دەبێت هەموو هێزەكان لەژێر ئەمری هێزەكانی حەفتادا بن نابێت هەركەسەو بەهەوەسی خۆی هێزی هەبێت. هاوڵاتی: بەكرداری قسەكانی بافڵ تاڵەبانی دەست بەجێبەجێكردنی كراوە كە هێزەكان لای بەرپرسان نەمێنن؟ مستەفا چاوڕەش: هێز هێزی یەكێتیە كەس لەپێشمەرگە قارەمانترنیە، ئەوانەی ئەو هێزانەیان هەیە هەموویان مولزەمن، ئەگەر هێز هەبێت لەدەرەوەی یەكێتی تەمەننا دەكەم ئەوەش رێكبخەینەوە. هاوڵاتی: لەكۆبوونەوەتان لەگەڵ سەرۆكی هەرێم باسی لەوە كرد هەرچی لەتوانایدا بێت دەیكات بۆ هێزەكانی پێشمەرگە؟بەكرداری هیچ شتێك بۆ پێشمەرگە جێبەجێكرا؟ مستەفا چاوڕەش: لەوێ بووم بۆ رۆژی دواتر پەنجا دوربینی حەراریان هێنابوو دابەشی هەشت میحوەرەكە كراوە، چواریان لایی پارتیە‌و چواری لای ئێمەیە، وەعد دراوە ئەو كەموكوڕیەی دیكە كە هەیە چارەسەر بكرێن، هەر بۆ رۆژی دوایی تر دوو لیژنەیان ناردووە بۆ خوارەوەی جەبهەكان لەڕووی سەنگەرەوە لەڕووی پێویستیەكانەوە قسەی لێكراوە، تەمەنا دەكەین ئەوەی باسكراوە جێبەجێ بكرێت.
سازدانی: ئارا ئیبراهیم پۆڵا سیروان تاڵەبانی ئەندامی ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتی ئاماژە بەوە دەدات سازش لەسەر پۆستی سەرۆك كۆمارو پارێزگاری كەركوك ناكەن بۆ پارتی و دەشڵێت:» بڕیاری بافڵ تاڵەبانی سەبارەت بەدوورخراوەكانی یەكێتی بڕیاری سەركردایەتیشە». پۆڵا سیروان تاڵەبانی، ئەندامی سەركردایەتی و بەرپرسی ناوەندی دەرەوەی یەكێتی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوەش دەخاتەڕوو كە سەركردایەتی كەم ناكرێتەوەو دەستكاریش ناكرێت چونكە ئەوە دەبێت لەكۆنگرەدا بڕیاری لەوشێوەیە بدرێت. هاوڵاتی: گۆڕانكارییەكانی یەكێتی لەسەر چی بنەمایەك كراون؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: ئەو گۆڕانكاریانە كۆمەڵێك گۆڕانكارین كە بۆ باشتركردن و كاراكردنی ئۆرگانەكانن، لەداهاتووشدا لەهەر شوێنێكی دیكە پێویست بكات، گۆڕانكاری بكرێت دەكرێت و گۆڕانكاری ئاسایی حزبییە. هاوڵاتی: قسەیەك هەیە كە دەسەڵاتەكان دراون بە بافڵ تاڵەبانی بۆ ئەوەی گۆڕانكاری بكات، سەركردایەتی هیچ رایەكی هەبووە لەم مەسەلەیەدا یاخود بڕیارەكان تەنیا لای بافڵ تاڵەبانین؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: بەڵێ سەركردایەتی رای هەبووە لەسەر گۆڕانكاری و رێكخستنەوەی ئۆرگانەكان، بۆ ئەو بابەتانە زۆرینەی سەركردایەتی دەسەڵاتی بڕیاردانی داوەتە كاك بافڵ وەكو هاوسەرۆكی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان ئەو دەسەڵاتانەی پێدراوە كە گۆڕانكاری و چاكسازی لەكوێ پێویستە لەناو ئۆرگانەكاندا ئەنجام بدات. هاوڵاتی: لەدوای ڕووداوەكانی هەشتی تەمموزەوە تائێستا ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێـتی كۆنەبووەتەوە، ئایا دوای ئەم گۆڕانكاریانە ئەنجومەنی سەركردایەتی یەكێتیش گۆڕانكاری تێدا دەكرێت؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: سەركردایەتی كەم ناكرێتەوە و دەستكاریش ناكرێت چونكە ئەوە دەبێت لەكۆنگرەدا بڕیاری لەوشێوەیە بدرێت، ئەوەی دەكرێت رێكخستنەوەی ئۆرگانەكان و چاكسازییە، هەر هەنگاوێكی تر بێت لەچوارچێوەی كاری حزبی دەكرێت، بەڵام هەندێك گۆڕانكاری هەیە دەبێت لەكۆنگرە یاخود پلینیۆم بڕیاری لێبدرێت، وەكو كەمكردنەوە هیچ بڕیارێكی لەوشێوەیە نییە. هاوڵاتی: ئایا پێش كۆنگرەی یەكێتی پلینیۆم ئەنجام دەدرێت؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: هەر قسەیە جارێ. هاوڵاتی: سەركردایەتی یەكێتی لەئایندەیەكی نزیكدا كۆدەبێتەوە؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: پێشتر سەركردایەتی یەكێتی كۆبووەتەوە بەڵام رەنگە هەمووی پێكەوە كۆنەبووبێتەوە، كاك بافڵ لەماوەی رابردوودا لەگەڵ سەركردایەتی هەموو ناوچەكان كۆبووەتەوە، ئەویش بۆخۆی جۆرێكە لەكۆبوونەوە، ئەگەر كۆبوونەوەی دیكەش پێویست بكات دەكرێت. هاوڵاتی: لەسەر پۆستەكانی بەغدا یەكێـتی دەیەوێت پۆستی سەرۆك كۆمار وەربگرێت، بەڵام پارتی دەڵێت ئێمەش كاندیدمان هەیە باس لەوەش دەكرێت جگە لە دكتۆر بەرهەم، مەلا بەختیاریش خۆی كاندید دەكات، ئەم پرسە چۆن چارەسەر دەكرێت؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: هەر پۆستێك كە یەكێتی بەئیستیحقاقی خۆی بزانێـت خۆی كاندیدی خۆی دیاریدەكات، پۆستی سەرۆك كۆماریش بەهەمانشێوە ئیستیحقاقی یەكێتییە، تەنها یەكێتی خۆی كاندیدی خۆی دیاری دەكات، كە گفتوگۆكان دەستپێدەكات بۆ دروستكردنی حكومەت و پڕكردنەوەی ئەو پۆستانە ئینجا رەنگە باس لەكەسێك بكرێت. هاوڵاتی: سەبارەت كۆبوونەوەی مەسعود بارزانی و بافڵ تاڵەبانی باس لەوەدەكرێت لەسەر زۆر شت كۆكبوون، ئایا هیچ شتێكی كۆبوونەوەكەی بۆ ئێوە باس كردووە؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: بێگومان كاك بافڵ هەموو هەوڵەكانی بۆ ئەوەبووە كە كۆدەنگییەك دروست بكات پێشتر لایەنی دیكەشی بینیوە لەو چوارچێوەیەدا بووە وەكو كورد دەبێت یەكدەنگ و یەكهەڵوێست بین، پێویستە ئەو بابەتانەی رەهەندی نیشتییمانیان هەیە كۆك بین لەسەری، پێویستە پرۆژەیەكی نیشتیمانیمان هەبێت و بیكەینە بنەڕەتێك بۆ گفتوگۆكانمان لەدانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتی عێراق. هاوڵاتی: وەفدێكی پارتی سەردانی سلێمانی كرد، باس لەوەشدەكرێت رەنگە رێككەوتنی ستراتیژی تازە بكرێتەوە یاخود رێككەوتنێكی دیكە ئەنجام بدرێت، هیچ گفتوگۆیەك هەیە لەوبارەیەوە؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: لەماوەی رابردوودا كۆمەڵێك كۆبوونەوە كراوەو هاتنی پارتیش بۆ دەباشان كۆبوونەوەیەكی باش كرا كە تێگەیشتنی باش هەبووە لەسەر زۆر بابەت، لەداهاتووشدا كۆبوونەوەی دیكە دەكرێت بۆ كۆمەڵێك بابەت و پرسی گرنگ لیژنەی هاوبەش دادەنرێت هەوڵەكانیش بۆ ئەوەیە كە كورد پێكەوە بچێتە بەغداو پرۆژەی هاوبەشی هەبێت. هاوڵاتی: باس لەوەدەكرێت كە پارتی بۆیە باسی پۆستی سەرۆك كۆمار دەكات تا پۆستی پارێزگاری كەركوك وەربگرێت؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: هەمیشە پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بووە، لەبەرامبەردا رێككەوتنێك هەبووە كە پۆستی سەرۆكی هەرێم و چەند پۆستێكی دیكە بۆ پارتی بوون، جگە لە رێككەوتنی ستراتیژی چەندین رێككەوتنی دیكەمان لەگەڵ پارتی هەیە، هیچ رێككەوتنێكیش بە فەرمی هەڵنەوەشاوەتەوە. لەمەسەلەی پارێزگاری كەركوكیشدا بەهەر پێوەرێك بیپێویت ئیستیحقاقی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانە، بەهیچ شێوەیەكیش گفتوگۆی لەسەر ناكرێت، بەتایبەت پارێزگاری كەركوك، چونكە بەدەنگیش زۆرترین دەنگی كەركوكمان هێناوە وەكو كورسیش زۆرترین كورسیمان هەیە لەواقیعی كەركوك و خەڵكەكەشی هەر ئەوە دەڵێ كە دەبێت پۆستی پارێزگاری كەركوك بۆ ئێمە بێـت. هاوڵاتی: ئەگەر بێتو پارتی سوربێت لەسەر ئەوەی كاندیدی هەبێت بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار ئێوە چی دەكەن؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: ئێمە هیوادارین رێككەوتنی لەسەر بكرێت، وەكو هەموو پۆستەكانی دیكە كە پەیوەندی بەكوردەوە هەیە نەبێتە هۆی ئەوەی كێشەی لەسەر دروست ببێت، بۆئەوەی هەرچی هەوڵ و توانامان هەیە یەكی بخەین تا بتوانین پێكەوە داكۆكی لەمافەكانی كورد بكەین، كاتیش ماوە بۆ گفتوگۆكردن بێ ئەوەی بگاتە ركابەری لەسەر پۆستەكە. هاوڵاتی: دەوترێت ئەگەر سەدریەكان بێنە سەر دەسەڵات و كازمی دووربخەنەوە مەترسی لەسەر كوردستان دروست ببێت چونكە سەدر پێشمەرگەی بەمیلیشیا ناوبردووە؟ ئایا پێویستە چی بكرێت؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: مەسەلەی یەكدەنگی زۆر گرنگە، مەترسیەكان تەنها بابەتی عەرەبی شۆڤێنی نییە، رۆژانە هەرێمی كوردستان لەژێر چەندین مەترسیدایە، وەك چۆن لەچەند رۆژی رابردوودا داعش پەلاماریدا هەروەها مەسەلەی ناوچە جێناكۆكەكان، بۆیە پێویستە لایەنەكان یەكدەنگ بن، مەسەلەی سەدریش من پێم وایە ئەوەی كە باسی پێشمەرگەی كردووە زیاتر دەچێتە چوارچێوەی موزایەدەی سیاسی و راكێشانی سۆزی شەقام، ئەگەرنا پێشمەرگە بەشێكە لە سیستەمی بەرگری عێراق و بابەتێكە لەدەستووردا هاتووە، ئەگینا بەقسەی كەس پێشمەرگە نابێت بەمیلیشیا و هێزێكە رۆڵێكی سەرەكی هەیەو وڵاتان مامەڵەی لەگەڵ دەكەن. هاوڵاتی: پرسی ئەو كەسانەی دوورخراونەتەوە لەیەكێتی كۆتایی هاتووە؟ یاخود ماوەتەوە بۆ دانوستان چونكە قسەی جیاواز لەسەر ئەو پرسە دەكرێت؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: ئەو پرسە كاك بافڵ قسەی لەسەر كردووە، قسەی ئەویش قسەی هەموومانە، ئێمە هەموو بڕیارێكمان داوەتە دەستی كاك بافڵ كە ئەویش ئەو قسەیەی كردووە حەتمەن قسەی هەموو سەركردایەتییە. هاوڵاتی: باس لەوەدەكرێت ماوەیەكی دیكە بافڵ تاڵەبانی لەگەڵ ئەنجومەنی سەركردایەتی كۆدەبێتەوە بۆ ئەوەی ئەو ببێتە سكرتێری گشتی، باس لەدانانی دوو جێگریش دەكرێت یەكێكیان هەولێری و یەكێكیان كەركوكی، ئەمە باس كراوە؟ پۆڵا سیروان تاڵەبانی: ئاگاداری هیچ بابەتێكی لەوشێوەیە نیم، بەڵام ئۆرگانە حزبیەكان رێكدەخەینەوە و قۆناغێكی تازە دەستپێدەكەین بۆ زیاتر رێكخستنەوە و كاراكردنەوەی ئۆرگانە حزبیەكان لەوچوارچێوەیەشدا چی پێویست و چی باش بێت ئەوە دەكرێت.
سازدانی: هاوڵاتی نووسەرو رۆژنەمەنووسێكی ئاگادار لەسیاسەتی پارتی دیموكراتی كوردستان ئاماژە بەوە دەدات لە كۆبوونەوەی بافڵ تاڵەبانی و مەسعود بارزانی لەسەر هێڵە گشتییەكان یەكدەنگ بوون و دەشڵێت:» بڕیارە رێككەوتنی ستراتیژی یان مەرحەلی لەنێوان پارتی و یەكێتی ئەنجامبدرێت». ئاسۆ قادر حاجی، لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئاماژە بەوەش دەدات كە «رێككەوتنی نێوان پارتی و یەكێتی ئەمجارە پەنجا بەپەنجا نابێت و بەپێی بەركەوتەی دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردن دەبێت». هاوڵاتی: زانیاری ئەوە هەیە رێككەوتنێكی ستراتیژی نوێ لەنێوان یەكێتی و پارتی ئەنجامبدرێت؟ لەدوایین دیداری نێوان بافڵ تاڵەبانی و مەسعود بارزانی قسەی لەسەر كراوە؟ ئاسۆ حاجی: بەڵێ ئەوە راستە، قسە لەسەر هێڵە گشتییەكان كراوە كە یەكهەڵوێست بن و یەك وتاری سیاسییان هەبێت لەبەغدا، بەڵام ئەوەی دكتۆر بەرهەم كردی لەمەسەلەی زیادكردنی دوو كورسییەكەی یەكێتی، كارێكی خراپ بوو هەندێك ساردی لەنێوان یەكێتی و پارتی دروستكرد، بۆ ئەوەی خۆی لەلای ماڵی مام جەلال خۆشەویست بكات، جاری پێشوو لاهور شێخ جەنگی كردی بە سەرۆك كۆمار، ئەمجارە دەیەوێت كوڕەكانی مام جەلال بیكەنەوە بە سەرۆك كۆمار، چونكە بافڵ تاڵەبانی چەند جارێك وتوویەتی كاندیدی ئەوان دكتۆر بەرهەمە، ئەوە دۆخەكەی سارد كردەوە، بەڵام بەو مانایە نا كە كێشەی دروست كردبێت، ئەگەر ئەوە نەبوایە رەنگە زووتر بگەیشتنایەتە رێككەوتن لەسەر وردەكارییەكان، چونكە لەسەر هێڵە گشتییەكان رێكن، پێموایە ئەوەش تێدەپەڕێت، چونكە لەهەردوولا ئەو ئیرادەیە هەیە. یەكێتی نوێ گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی كە چیدیكە كەلتوری دژایەتی بنەماڵەی بارزانی بڕناكات، چونكە ئەگەر بڕی بكردایە بزووتنەوەی گۆڕان ئاوای بەسەرنەدەهات، ئەوانەی گوتاری خۆیان لەسەر دوژمنایەتی هەر لایەنێك بنیات بنێن ئەوە ئەنجامەكەیەتی. هاوڵاتی: بڕیاردراوە مەكتەبی سیاسی هەردوولا كۆببنەوەو تاووتوێی زەمینەسازی بۆ رێككەوتنی ستراتیژی بكەن؟ ئاسۆ حاجی: بڕیاردراوەو مەكتەبی سیاسی هەردوولا لەوانەیە لەم ماوەیەدا كۆببنەوە، بڕواناكەم كۆبوونەوەكەیان زۆر دوابكەوێت، بێگومان دیداری رانەگەیەندراویش بەردەوام هەیە، وەكو وتم لەسەر هێڵە گشتییەكان كۆكن كە بەیەك وتار بچنە بەغداو لەسەر ئەوەش لێكتێگەیشتنی تایبەت هەیە، بۆیە دەبێت هەندێك هەنگاو بهاوێژن، لەوانەیە هەستیارترین ناڵێم گەورەترین كێشە مەسەلەی سەرۆك كۆمار بێت كەیەكێتی دەیەوێت ئەمجارەش لەلای ئەوبێت و ئەوەش ببێتە عورفێك، بەڵام پارتی ئەمجارە دەیەوێت ئەوە تێپەڕێنێت، با كوردێك بێت بەڵام لەوانەیە كەسایەتییەك لەدەرەوەی یەكێتی و پارتی كە لەلایەن هەردوولایانەوە قبوڵكراو بێت، ئەو عورفەش بشكێت كە ئەو پۆستە نابێت هەتا هەتایە لەسەر حزبێك تاپۆ بكرێت. هاوڵاتی: رێككەوتنی ستراتیژی پێشووی نێوان یەكێتی و پارتی كەئێستا كاری پێناكرێت، سودی لێ دەبینرێت بۆ رێككەوتنێكی نوێ؟ ئاسۆ حاجی: كێشە ئەوەیە رێككەوتنی ستراتیژی كۆن لەسەردەمێكدا بەسترا كە مام جەلال لەژیاندا بوو و خاوەنی بڕیاری یەكەم و كۆتایی ناو یەكێتی بوو، چونكە كەسی بڕیاردەر هەبوو لەناو یەكێتی گرفت كەمتر دەهاتە پێش رێككەوتنەكەو ئەگەر گرفتیش دروست ببوایە بەئاسانی چارەسەر دەكرا. ئەوەندەی بزانم پارتی بەوە رازی نییە وەكو ئەوەی ئێستا هەیە هێز دابەش بكرێت و پەنجا بە پەنجا بێت ئێستا لەغیابی مام جەلال پێویستی بەداڕشتنەوەی سەرلەبەری رێككەوتنەكە هەیە، رێككەوتنەكە لەبارودۆخێكی سیاسی دیكەدایە، هەم بارودۆخی ناوخۆی كوردستان گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، هەم لەسەر ئاستی عێراقیش گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، بەو مانایەی دەبێت بەقەد ئەو گۆڕانكاریانە گۆڕانكاری تێدا بكرێت. ئەو رێككەوتنە ستراتیژییەو مەسەلەی پەنجا بەپەنجا و دابەشكردنی جوگرافیای كوردستان بێت شتێكی خراپەو مەترسیداریشە، ئەوەندەی من بزانم پارتی بەوە رازی نییە وەكو ئەوەی ئێستا هەیە هێز دابەش بكرێت و پەنجا بەپەنجا بێت، لە رێككەوتنەكە هەندێك خاڵی گرنگ هەیە كەڕەنگە یەكێتیش لاملی نەكات و دروستكردنی هێزێكی نیشتیمانی بەشێك بێت لەو رێككەوتنەو چیدیكە هێزی ئەم و ئەو نەمێنێت. هاوڵاتی: پێتانوایە بافڵ تاڵەبانی دەتوانێت هەمان ئەو خاوەن بڕیارە بێت كە پێشتر مام جەلال هەیبووە لەبارەی رێككەوتنی ستراتیژییەوە؟ ئاسۆ حاجی: بافڵ تاڵەبانی ئەو زەمینەیەی بۆ سازكراوە، چونكە لایەنە بەهێزەكانی ناو یەكێتی ئەو بڕیارەیان داوەتە دەستی ئەو، ئەوانیش كوڕەكانی كۆسرەت رەسوڵ و سەركردە كەركوكیەكان و گەرمیانیەكان و هەورامیەكانن. هاوڵاتی: پێشبینی دەكەیت ئەم رێككەوتنە كەی بكرێت؟ دەكەوێتە ساڵی نوێوە؟ ئاسۆ حاجی: بەڵێ بەدڵنیایی دەكەوێتە ساڵی نوێ، ئەوەندەی دەزانم زەمینەسازی دەكرێت و ئەو لیژنانەی تایبەتن بەوكارە بەردەوام لەسەر خەتن و ئاڵوگۆڕی بیروبۆچوون دەكەن و باوەڕ ناكەم كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی هەردوولا زۆر دوابكەوێت، زیاتر چاوەڕێی ئەوەن بزانن لەبەغدا چی روودەدات. ئەگەر بزانن شیعە نزیكن لەڕێككەوتن ئەوا كورد كێشەیەكی ئەوتۆی نابێت، نازانم رێككەوتنەكە ناوی لێدەنرێت ستراتیژی یاخود نا، بەڵام رەنگە بەپێی قۆناغ بێت، دەبێت لەسەر بنەمای بەركەوتەی هەڵبژاردن بكرێت، ناكرێت وەك كاتی خۆی مەلا بەختیار وتی یەكێتی سەد كورسی بێت یاخود یەك كورسی هەر یەك حساب دەبێت، ئەو رێككەوتنە بەسەر دوو ئاستدا دابەشدەكرێت، یەكێكیان هێڵی ستراتیژییە مەسەلەی پرسە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكانە كە بۆ مەودای دوورە، ئەوی دیكە بۆ مەسەلەی بەركەوتنی پۆست و هەندێك شتی دیكەیە كە بەپێی قۆناغە، یاخود بەپێی بەركەوتەی هەڵبژاردن هەر لایەنێك كورسی كەمتر بێت ناكرێ باسی یەك وتاری بكات بەوشێوەیەی كە بەركەوتەی هەڵبژاردن حساب نەكرێت، نە پارتی پیرۆزە نە یەكێتی ئەو دابەشكارییە گەورەترین زیانمان لێكرد، بێگومان هەڵبژاردن بۆ ئەوەیە خەڵك متمانە بەكێ دەكات لەكۆتایی كێ زیاتر دەنگی هێنا بەركەوتەی زیاترە. هاوڵاتی: خەڵك باس لەوەدەكات رێككەوتنی ستراتیژی بۆ مەسەلەی دابەشكاری پۆست و دابەشكردنی سامانی ئەم وڵاتەیە؟ پێتوایە ئەو رێككەوتنە بكرێت دۆخی كوردستان باشتر بێت؟ ئاسۆ حاجی: هەر رێككەوتنێك بكرێت لایەنی ئەرێنی و نەرێنی هەیەو گۆشەنیگای جیاوازی لێ دروستدەبێت و هەركەس بەگوێرەی بەرژەوەندی خۆی قسەی لەسەر دەكات، بەڵام لەمێژووی پارتی و یەكێتی و حكومەتی هەرێم دوو ئەزموونمان هەیە، یەكێكیان ئەوەیە یەكێتی و پارتی دژی یەك بوونەو هێزی چەكداریان دژی یەك بەكارهێناوەو ماڵوێرانی بەدواوە بووە، دواتر مام جەلال و مەسعود بارزانی كە پێكەوە ئیشیان كردبوو لەسەر ئاستی كوردستان گۆڕانكاری پۆزەتیف دروست دەبێت و بوژانەوە روودەدات و خەڵكیش لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوە زیاتر حساب بۆ كورد دەكات، دەبێت كاركردنمان بەو ئاڕاستەیە بێت كە پێگەی نیشتیمانی بەهێزبێت نەك حزبی. هاوڵاتی: پێشتر گلەیی ئەوە هەبوو كە رێككەوتنی ستراتیژی شۆڕنەكرابووەوە بۆ خوارەوە، دەیانوت مام جەلال و مەسعود بارزانی رێكن و كێشەیان نیە، بەڵام قەواعیدی هەردوولا رەخنەی توندیان لەیەكتری گرتووە؟ ئاسۆ حاجی: بڕواناكەم ئەوە ببێت، رەنگە لەناو پارتی ئەوە ئاسانتر بێت، چونكە ناوەندێتی (مەركەزییەت) بەهێزترەو سەركردەو كادرانی پارتی گوێڕایەڵی زیاتری سەركردایەتی حزبن، بەڵام لەناو یەكێتی ئەوە مێژووە كە دیسپلینی حزبایەتی لاوازەو بەقسەی سەركردایەتی ناكەن، بۆیە لەوێ زەحمەتترەو كاتی زۆرتری دەوێت، ئەگەر قوباد تاڵەبانی و بافڵ تاڵەبانی ئەوە بكەن و لەخۆیانەوە دەستپێبكەن باشتر دەبێت.
سازدانی: شاناز حەسەن سەرۆكی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبەغدا دەڵێت:»بەهۆی نەبوونی تەمویل لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە 200 ملیار دینارەكە بۆ هەرێمی كوردستان دواكەوتووە، چونكە تەمویل بۆ وەزارەتەكانیشی دواكەوتووە». فارس عیسا، سەرۆكی نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم لەبەغدا لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» دوای پەسەندكردنی دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردن لەلایەن دادگای ئیتحادییەوە كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق ئەنجامدەدرێت». هاوڵاتى: بابەتی دواكەوتنی 200 ملیار دینار لەبەغداوە بۆ هەرێم گرفتی تێدایە؟ فارس عیسا: بابەتی تاخیر بوونی 200 ملیارەكە هیچ پەیوەندی بەئێمەوە نیە، ئەوە هەقی موچەخۆرانە و پێویستە بدرێت و بەردەوام بێت، هیچ سەنەدێكی یاسایش نیە خەڵكی وڵاتی خۆت بێ موچە بكەیت، بەداخەوە كە لەماوەی پێشوودا ئەمە كرا بەرامبەر خەڵكی هەرێمی كوردستان، هەرچەندە وەفدی هەرێم چەندین هەوڵیان دا و رێككەوتوون بەڵام حكومەتی ئیتحادی پێگرییان نەكرد ، ئێستاش لە كۆتا كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران بڕیار درا بۆ ناردنی 200 ملیارەكە و ئەو بڕیارە تەعمیم كراوە لەسەر وەزارەتی دارایی و نەوت و مجلس دەولەت و رەقابە و نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێمی كوردستان و تەسبیت كراوە، بەڵام تاخیر بوو، ئەم مانگە پەیوەندی بەهەموو وەزارەتەكانی عێراقەوە هەیە كە بۆ هیچ وەزارەتێك تەمویل نەكراوە نەك تەنیا بۆ هەرێمی كوردستان نەبووە، بۆیە هەر كاتێك تەمویل بكرێت بۆ كوردستانیش دەنێردرێت. : كەی پەرلەمانی عێراق یەكەم كۆبوونەوەی خولی پێنجەمی دەستپێدەكات؟ فارس عیسا: یەكەم كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق لەدوای دادگای ئیتیحادی كە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان پەسەند دەكات، دواتر سەرۆك كۆمار بەپێی رێكارە دەستوریەكان بانگدەكرێت بۆ دانیشتنی یەكەم كە دەبێت دوای پانزە رۆژ یەكەم دانیشتنی پەرلەمان بكرێت، واتە لەڕۆژی پەسەندكردنی ئەنجامەكان، بانگكردنی سەرۆك كۆمار بۆ یەكەم دانیشتنی پەرلەمان و بە تەمەنترین كەسی ناو پەرلەمان ئیدارەی دانیشتنی یەكەم دەدات و تا دەستەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق هەڵدەبژێردرێت، واتە سەرۆك و دوو جێگرەكانی. هاوڵاتى: هەندێك لایەنی شیعە تائێستا ناڕەزاییان لەسەر ئەنجامی هەڵبژاردنەكان هەیە؟ئەو پرسە گەیشتووە بەكوێ؟ فارس عیسا: هەڵبژاردن وێستگەیەكە، گواستنەوە لەدۆخێك بۆ دۆخێكی تر، بەداخەوە لەم هەڵبژاردنە لەدۆخێكی خراپ بۆ خراپتر رۆیشت و لەهەموو دنیادا وایەو لەعێراقیشدا هەندێك لایەن سەركەوتوو دەبن و بڕواشیان بەو دەنگانە هەیە كە هێناویانە، هەندێك لایەنی دیكە كە دەنگیان نەهێناوە سەركەوتوو نەبوون، چونكە تەكتیكاتی یاسای تازەی هەڵبژاردن تێنگەیشتن، لایەنیش هەیە دەنگیان هێناوە، بەڵام كورسی نا، ئیتر گومانیان هەیەو پەسەندی ئەنجامەكان ناكەن، ئەوەش هەقی خۆیانە، بۆیە دەبێت رێكاری یاسایی بگرنەبەر، تا ئەوكاتەی دادگای ئیتیحادی پەسەندی دەكات، دوای ئەوە هەموو لایەنێك بەدڵنیاییەوە دەنگی خۆی و كورسی خۆی دەزانێت، تەسبیت دەكرێت و كاری لەسەر دەكرێت و دەبێت رێزی لێبگرێت. هاوڵاتى: ماڵی شیعە تائێستا لەناو خۆیاندا رێكنەكەوتون لەسەر پۆستی سەرۆك وەزیران؟ فارس عیسا: لەعێراقدا پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ كوردەو پەرلەمان بۆ سوننەیە و شیعەش كە پۆستی سەرۆكوەزیران هی خۆیانە، تازە لەناو شیعەكاندا لەدوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكانەوە، دوو جەمسەر دروست بووە، یەكێكیان كوتلەی سەدریە كە 73 كورسیان هەیەو ئەوەی تر ئیتاری تەنسیقی كە لەكوتلەی فەتح و دەوڵەتی قانون و عەسایبب و ژماریەكی تر پێكهاتوون كە تائێستا ئەو دوو جەمسەرە یەكتر رەتدەكەنەوە. بۆیە تەشكیلكردنی حكومەت و دەستنیشانكردنی سەرۆكوەزیران ئاسان نیە كە لەحاڵەتی ئاساییی لە كابینەكانی پێشوو چەند مانگێك پێویست بوو و ئێستا زیاتری دەوێت تا لەسەر كەسێك رازی دەبن. بەتەواویش لەدوای پەسەندكردنی ئەنجامە كۆتاییەكان كاركردنی كرداری دەستپێدەكات بۆ هەموو پۆستەكان، بەتایبەتیش پۆستی سەرۆك وەزیران كەدەبێت لەنێو خۆیان شیعە هەموویان رازی بن، لەسەر كاندیدێك و مەرجەعیەت رازیبێت و تەوافیقی دەرەكیش هەبێت و رای كورد و سوننەش گرنگە. هاوڵاتى: تا چەند پێویستە لایەنە كوردستانیەكان لەگەڵ پێكهێنانی حكومەتدا پرسی پارێزگای كەركوك یەكلابكەنەوە كە بەئیستحقاقی كورد دادەنرێت؟ فارس عیسا: بەداخەوە لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر، كە ئەو خیانەتە كرا، بارودۆخێك لەسەر كەركوك سەپێنرا كە وەزعێكی عەسكەری ناخۆش لەخۆدەگرێت و پارێزگارێك فەرزكرا زۆر شۆڤێنییە كە تەمسیلی راستەقینەی كەركوكیەكان و كەركوك ناكات، بەبێ رەچاوكردنی پێگەی كورد لەناو ئەنجومەنی پارێزگای كەركوك و ئەو دەنگانەی كورد هەیەتی لەو پارێزگایە. پارێزگار پشكی كوردە، بۆیە پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە، تاچەند ئەو پرسە دوادەخرێت و رێكنەكەوین بۆ خەڵكی كوردستان و كەركوكییەكان زیانبەخشە، چونكە دوبارە پرۆسەی تەعریبكردنێكی زۆر توند دژی كوردو هەموو خەڵكی راستەقینەی تر كراو هاوردەكردنی خەڵكی دیكە بەردەوامەو زەوی كورد داگیردەكرێت، بۆیە دواخستنی نە لەبەرژەوەندی كەركوك و خەڵكی كەركوكیشە، ئەوەی گرنگە ئێستا پارێزگارێكی كورد لەو پۆستە دابنرێت و ئەو پارێزگارە لاببرێت و سزا بدرێت بە رێگای یاسا، هەرچەندە ئێستا ئەندامی تازەی پەرلەمانە پێویستە واز لەپۆستی پارێزگار بهێنێت. هاوڵاتى: پێتانوایە دەبێت پۆستی سەرۆك كۆمار لەنێوان پارتی و یەكێتی یەكلابكرێتەوە؟ فارس عیسا : ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئەو پۆستە پشكی كوردەو ئەو حاڵەتەی لە هەڵبژاردنی 2018 روویدا كە كاندیدی سەرۆك كۆمار كاندیدی حزبی بوو نەك هەموو كورد ، نابێت ئەم جارە دووبارە ببێتەوە، دەبێت ئەو كاندیدە تەمسیلی حزبە كوردستانیەكان بكات و هەموویان پێكەوە لەسەری رازی بن و بەیەك مورەشەح بچینە ئەو پرۆسەیەوە، بڕواشم وایە سەرۆك بارزانی هەموو هەوڵێكی داوە بۆ ئەوەی یەكڕیزی دروست بێت و بڕواشم وایە دەبێت كاندیدێك بێت و تەمسیلی كورد بكات و بەناوی كوردستانیەوە دابنرێت.
سازدانی: شاناز حەسەن پزیشكێكی نەخۆشییەكانی سنگ و بۆرییەكانی هەوا ئاماژە بەوەدەدات كە ڤایرۆسی ئۆمیكرۆن زۆر خێراتر لەكۆرۆنا بڵاودەبێتەوەو دەشڵێت:»دوای هاتنی ئەم ڤایرۆسە نوێیە كاریگەریەكانی وەرگرتنی ڤاكسین دەردەكەوێت كە وادەكات مرۆڤەكان زۆر بەسوكتر تووشی نەخۆشییە ڤایرۆسیەكان ببن». پزیشكی پسپۆڕ كامەران قەرەداغی پسپۆڕی نەخۆشییەكانی سنگ و بۆریەكانی هەوا لەچاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ هاوڵاتى ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە» ڤایرۆسی ئۆمیكرۆن، بەپێی هەموو سەرنجەكان نزیكەی دوو ئەوەندە تا سێ ئەوەندەی زیاتر لەدێڵتا ڤایرۆس خێراتر بڵاودەبێتەوە، بەڵام ئەوەی زۆر سەرنجی جیهانی راكێشاوە تائێستا مردنی نیەو نیشانەكانیشی سوكە». هاوڵاتى: لەم وەرزەدا بەتایبەتی نەخۆشییە ڤایرۆسییەكان زۆر بوون وەك پەتای وەرزی و هەڵامەت و پەتای كۆرۆناو جۆرەكانی دیكە ئایا ئەم پەتا وەرزیانە چ جیاوازییەكیان لەگەڵ كۆرۆنا هەیە لەكاتێكدا زۆربەی نیشانەكانیان وەك یەكن؟ كامەران قەرەداغی: ئێستا وەرزی پایز و زستانە، لەم وەرزانەدا هەموو ساڵێك شەپۆلێك لە نەخۆشییەكانی ڤایرۆس و هەڵامەت لەناو خەڵكیدا بڵاودەبنەوەو دەبێنە نەخۆشییەكی بەربڵاو لەسەرانسەری جیهاندا، پایزو زستان بۆ خۆی وەرزی شەپۆلێك لەنەخۆشییە، لەسەردەمی كۆرۆنا ڤایرۆسدا ئەم جۆرەشی دێتەسەر، بۆیە حاڵەتەكان زیاتر دەكات. پێش هاتنی كۆرۆناش ساڵانە لەئەوروپای خۆرئاواو ئەمریكا 150 بۆ 300 هەزار كەس بە ئەنفلۆنزا و هەڵامەت دەمرن، بۆیە بەردەوام ژمارەی مردن هەر هەیە، بەڵام ئەوەی جیاوازە ئەمجارە كۆرۆنا ڤایرۆسی بەهەردوو شەپۆلەكەیەو هەردوو جۆرە گۆڕاوەكەوە (شەپۆلی سێیەم – دێڵتا -وە شەپۆلی چوارەم – ئۆمیكرۆن-) لەگەڵدایە، نیشانەكانیان وەك یەكە، بەتایبەت لەو كەسانەی كە ڤاكسینیان وەرگرتووە، بۆیە پێویستە هەموو ئەو كەسانەی كە هەڵامەت و ئەنفلۆنزایانە پێویستە وەك كۆرۆنا ڤایرۆس سەیریان بكرێت و مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت و چەند رۆژێك كەرەنتینە بكرێت وەك تووشبوویەكی كۆرۆناو زۆربەی زۆریان پشكنینی ناو لوتیان بۆ بكرێت بۆ ئەوەی دیاریبكرێت. هاوڵاتى: كۆرۆنای گۆڕاوی ئۆمیكرۆن نیشانەكانی چییە؟ چۆن بڵاودەبێتەوە؟ كامەران قەرەداغی: كۆرۆنا ڤایرۆس خۆی گۆڕیوە بەجۆرێك ئۆمیكرۆن وەك شەپۆلی چوارەمیش ناودەبرێت، ئەم جۆرەیان بەپێی هەموو سەرنجەكان نزیكەی دوو ئەوەندە تا سێ ئەوەندەی زیاتر لەدێڵتا ڤایرۆس خێراتر بڵاودەبێتەوە، بەڵام ئەوەی زۆر سەرنجی جیهانی راكێشاوە تائێستا مردنی نیەو نیشانەكانیشی سوكە، دوو نیشانەی دیاری هەیە، ئەویش سەرهێشە و گیانهێشەیە، تائێستا ئەم دوو نیشانەیە زۆر زاڵە، پێدەچێت زۆربەی ئەو كەسانەی گرتوویانە، كۆرۆنا ڤایرۆسیان گرتووە پێشتر، یان ڤاكسینیان وەرگرتووە، بۆیە نیشانەكان لەسەریان سوكترە. هاوڵاتى: تاچەند مەترسی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنای گۆڕاوی (ئۆمیكرۆن)مان لەسەرە؟ كامەران قەرەداغی: بڵاوبوونەوەی ئۆمیكرۆن زۆرخێرایە، واتە لەوڵاتێكەوە دەچێتە وڵاتێكی دیكە، بۆ نموونە لەماوەی سێ هەفتەدا گەیشتووەتە 25 تا 30 وڵاتی جیهان، بۆیە پێشبینی دەكرێت ئەم شەپۆلی چوارەمە زووتر بڵاوببێتەوە بەجیهانداو ئەگەری هەیە زۆربەی وڵاتان بگرێتەوە. هاوڵاتى: كاریگەری ڤاكسینەكان چییەو كامیان تائێستا زۆر گرنگن؟ كامەران قەرەداغی: ئەوەی جێگەی سەرنجە، تائێستا ڤاكسینەكان زۆر گرنگەو زۆر پارێزگاری لەمرۆڤەكان دەكات، باشترین نموونە ئەم ڤایرۆسە گۆڕاوەیە، كە زۆربەی ئەو كەسانەی تووشی بوون ئەوانەن كە ڤاكسینیان كردووەو پێشتر كۆرۆنایان گرتووە، بۆیە نیشانەكان سوكە تیایاندا، ئەمە باشترین بەڵگەیە كە ڤاكسین باشترین رێگای خۆپاراستنە، لەم ڤایرۆسانە بۆیە تەنیا رێگە ڤاكسینكردنە بۆ رێگری لەم ڤایرۆسانەو پاراستنی ژیانی مرۆڤەكان. هاوڵاتى: واتا بەكارهێنانی ڤاكسین مرۆڤەكان دەپارێزێت لەڤایرۆسەكان كەئێستا بوونیان هەیە؟ كامەران قەرەداغی: زانستی پزیشكی زۆر پێشكەوتووە كە دنیای بەشێوەیەك لەشێوەكان سەرسام كرد كەدروستكردنی ڤاكسین بوو لەماوەیەكی كەمدا بۆ ئەم ڤایرۆسە، لەدوای دۆزینەوەو دروستكردنی ئەم ڤاكسینەش وایكرد ببێتە سەرچاوەی دۆزینەوەی چەندین ڤاكسینی دیكە بۆ نەخۆشییە درێژخایەنەكانی تر كەساڵانە بەملیۆنەهای دەكوشت وەك مەلاریاو كۆلێرا، بۆیە بەردەوامیش زانست بەرەو پێشەوە دەڕوات و نەخۆشییەكانیش زیاتر دەبن، چونكە زانستی پزیشكی پێشكەوت و نەخۆشی دیكە دەدۆزێتەوەو نیشانە دەكرێت، بۆیە لەوانەیە وا سەیربكرێت نەخۆشی لەم سەردەمەدا زیادیكردووە، بەڵام هۆكارەكەی دۆزینەوەی نەخۆشییەكان و چارەسەركردنەكانیەتی، لەكاتێكدا لەوانەیە 50 ساڵ لەمەوپێش ساڵانە بەمەلاین كەس بمردایە بەبێ ئەوەی دیاریبكرێت، بەنموونە هەموو ئەو نەخۆشییە شێرپەنجانەی كەئێستا هەیەو دەوترێت كە لەكۆندا نەبووە، لەڕاستیدا هەر هەبووە، بەڵام رێگاكانی تەشخیس نەبووە یان زۆر سەرەتایی بووە، بەڵام ئێستا بەهۆی پێشكەوتنەكانەوە تەشخیس دەكرێت.
سازدانی: هاوڵاتى جێگری بەرپرسی مەڵبەندی 3ی یەكێتی لە هەولێر ئاماژە بەوە دەدات كە هیوادارە بافڵ تاڵەبانی لە ئاست ئەو بەرپرسیارێتییەدا بێت بۆ ئەوەی چاكسازی بكات، دەشڵێت:» باشترە بۆ كاك لاهور بچێتە دەرەوەی یەكێتی، بەویستی خۆی بچێتە ئەوروپا یان دابنشیێت وەك هەر كەسێكی تر رێزی لێبگیرێت». رەشاد گەڵاڵی، جێگری بەرپرسی مەڵبەندی 3ی یەكێتی لە هەولێر لەمچاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى باس لەدۆخی ناوخۆی یەكێتی دەكات دوای رووداوەكانی 8ی تەموزی ئەمساڵ و ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە « كاك لاهور حزبێكی سیاسی دروست بكات باشترە لەوەی ئاژاوەو خوێن رشتن رووبدات، هیوای سەركەوتنی بۆ دەخوازم كە بە ئارامی لە یەكێتی بچێتە دەرەوە». هاوڵاتى: كورد لەپەرلەمانی عێراق لە 58 بۆ 64 كورسییەكانی زیاد كرد، كورد دەبێت چی بكات؟ رەشاد گەڵاڵی: یەكێتی 19 كورسی و پارتی 31 كورسی و نەوەی نوێ 9 و یەكگرتوو 4 و كۆمەڵی دادگەری یەك كورسی، بەگشتی كورد شەش كورسی زیاد كردووە، هەرچەندە شیعەكان 50 زائد یەك دەتوانن پێكبهێنن و لەسەر بنەمای دیموكراسی، بەڵام خۆتان دەزانن لەدوای رووخانی سەدام حوسێنەوە كە حكومەتی عێراق پێكهێندراوە لەنێوان شیعەو سوننەو كورددا بووەو تێیدا بەشداربوون بەشێوەی تەوافوقی. سوننەكان كورسیان زیاد كردووە ئەوەش لەبەرئەوەی ئەمریكاو وڵاتانی عەرەبی پشتیوانییان دەكەن بۆ ئەوەی رۆڵی زیاتریان هەبێت لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، بۆ كورد لەم قۆناغەی ئێستا كە 64 كورسی هەیەو دەتوانێت لەگەڵ سوننەكان یارییەكی سیاسی بكات، لەپێناو بەدەستهێنانی مافەكانی كورد. تەنانەت حەلبوسی كە سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی عێراق بووە 37 كورسی پەرلەمانی بەدەستهێناوە لەگەڵ كورد زۆر نزیكە، بەڵام ئێستا پەرتەوازەیی لەنێو ماڵی شیعەكان هەیەو دوو بەشن، هەروەها لەناو سوننەو كوردیشدا پەرتەوازەیی هەیە، بۆیە ئەگەر كورد بتوانێت بەیەكهەڵوێستی بچێتە بەغدا ئەوە باشە، بەڵام بەزەحمەتی دەبینم، چونكە لەناوخۆی كوردستان هیچ یەكهەڵوێستییەك بەدیناكرێت لەنێوان لایەنە سیاسییەكاندا. هاوڵاتى: ئەوانەی لەناو شیعەدان و كوردسیەكانیان كەمی كردووە، چۆن دەتوانن دەرئەنجامەكانی هەڵبژاردن كە دوێنێ راگەیەندرا لەلایەن كۆمیسیۆنەوە قبوڵ دەكرێت بەتایبەت كە هادی عامری و عەبادی و عەمار حەكیم سێ دۆڕاوی دیاری شیعەكانی نزیك لەئێرانن؟ رەشاد گەڵاڵی: كوتلەی سیاسی زۆرن كە پاشەكشەی تەواویان كردووە، هادی عامری و عەبادی و حەمار حەكیمیش، بە زیادكردنی كورسییەك یان دووان تینوێتیان ناشكێت، بەڵام ئەگەر بەوردی سەیری دۆخەكە بكەین كە ئێران دەیەوێت ئەگەر پاشەكشە هەبێت هەوڵدەدات ناو ماڵی شیعەكان رێكبخاتەوە قوربانی بەوەش دەدات كە لایەنگرانی خۆی پاشەكشەیان كردووە. ئێران دەیەوێت پاشەكشەی ئەو لایەنانە نەبێتە هۆی لێكترازان لەنێو ماڵی شیعەكان، بەڵكو دەیەوێت كەسێك بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق دابنرێت كە نزیك بێت لەئێرانەوە و ئەوان گرەو لەسەر ئەوە دەكەن، نەك كەمكردنی چەند كورسییەكی لایەنگرانیان. كاك لاهور حزبی سیاسی دروست دەكات ئارەزووی خۆیەتی لەدەرەوەی یەكێتی كاری رێكخراوەیی خۆی بكات، دەچێتەوە ئەوروپا ئەوە ویستی خۆیەتی، دادەنیشێت ئەوەش هەر ویستی خۆیەتی، كە خۆی باسی ئەوەی كردووە درێژەپێدەری خەباتی مام جەلال دەبێت، پێموایە بوونی دووبەرەكی بەشەهیدكردنی كوڕی خەڵك نە سوود بە كاك بافڵ دەگەیەنێت نە سوود بە كاك لاهور دەگەیەنێت هاوڵاتى: بەڕێزتان جێگری بەرپرسی مەڵبەندی 3ی یەكێتین لەهەولێر، ئەم دۆخەی لەناو یەكێتی هەیە بەكوێ دەگات؟ بافڵ تاڵەبانی رایگەیاند كە ئەوانەی دەركراون دەركراون و ناگەڕێنەوە ناو یەكێتی؟ رەشاد گەڵاڵی: ئەوەی دەیبینم دەرئەنجامێك كە دوو شەریك ناتوانن پێكەوە بمێننەوە دەبێت یەكێكیان پاشەكشە بكات لەوی تر، چونكە ناتوانن وەك رابردوو بەردەوام بن، قۆناغی بەڕێوەبردنی یەكێتی كە لە رێگەی دوو كاراكتەری سەرەكی بووە كە كاك بافڵ و كاك لاهور بووە ئەو قۆناغە كۆتایی هاتووە، باشترین چارەسەرو وەفا و دڵسۆزی لەم قۆناغەی ئێستا لەشوێن ئەوەی كە بۆ خۆیان كاراكتەری هەستانەوەی یەكێتی بوون پێش كۆنگرەو دوای كۆنگرە، لەیەك بترازێن باشترە لەوەی خوێنی خەڵك لەو ململانێیە ببێتە قوربانی. كاك لاهور حزبی سیاسی دروست دەكات ئارەزووی خۆیەتی لەدەرەوەی یەكێتی كاری رێكخراوەیی خۆی بكات، دەچێتەوە ئەوروپا ئەوە ویستی خۆیەتی، دادەنیشێت ئەوەش هەر ویستی خۆیەتی، كە خۆی باسی ئەوەی كردووە درێژەپێدەری خەباتی مام جەلال دەبێت، پێموایە بوونی دووبەرەكی بەشەهیدكردنی كوڕی خەڵك نە سوود بە كاك بافڵ دەگەیەنێت نە سوود بە كاك لاهور دەگەیەنێت، چونكە زۆر هەوڵدرا لەلایەن دۆستەكانمان لەئێران و ئەمریكاو حزبەكانی ناوخۆی كوردستانیش ئەم كێشانە كۆتایی پێبێت، دیارە ئەو ئیرادەیە نەبووەو هەردوولا تەنازول بكەن و كێشەكان یەكلابكەنەوە، باشترین چارەسەر ئەوەیە بە ئارامی لاهور شێخ جەنگی بێتە دەرەوە لەیەكێتی. كەسێكی وەك موراد كانی كوردەیی لە خانەوادەیەكی دڵسۆزی یەكێتی كە سێ برای شەهیدە بووە قوربانی ئەو ململانێیە، بەهۆی ئەم رووداوەوە رەنگە خەڵكێك بێتە ئەو نێوانەوەو یاری بكات بەتایبەت موخابەرانی هەرێمایەتی كارێك بكات شەڕ دروست بكات. هاوڵاتى: باس لەوە دەكرێت بەشێك لە مەكتەبی سیاسی بڕیارە سەردانی لاهور شێخ جەنگی بكەن، هیچ زانیارییەكتان هەیە لەوبارەیەوە؟ رەشاد گەڵاڵی: سەركردایەتی یەكێتی نەیتوانی ئیحتوای ئەو كێشانە بكات و چارەسەری بكات، بۆیە لە دەرئەنجامی ئەم كێشەیە زۆرینەی سەركردایەتی دەتوانم بڵێم لەسەدا 90% نزیكتربوون لە كاك بافڵ، هەرچەند ئەوانی دیكەش بڕیاریان نەداوە لە یەكێتی بچنە دەرەوە. دوو خاڵ لە مەكتەبی سیاسی بۆ لاهور شێخ جەنگی چووە كە بڕواتەوە بۆ ئەوروپا یان بۆ خۆی دابنیشێت و بەناوی یەكێتی نیشتمانی كوردستان هیچ لێدوانێك نەدات، لەكۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی ئەمە خراوەتەڕوو، پێموابێت سەردانی هەر بەرپرسێكی یەكێتی جا چ مەكتەبی سیاسی بێت هەر لەو چوارچێوەیەدا دەبێت. ئەگەر كاك لاهور حزبی سیاسیش دروست بكات كێشە دروست نابێت، رەنگە ئێمە وەكو كەوادری یەكێتی پێمانخۆش نەبێت حزبی سیاسی دروست بكات، لەبەرئەوەی كاریگەری خۆی دەبێت بەتایبەت لەسەر جەماوەری یەكێتی، بەڵام كاك لاهور حزبێكی سیاسی دروست بكات باشترە لەوەی ئاژاوەو خوێن رشتن رووبدات، هیوای سەركەوت بۆ كاك لاهور دەخوازم كە بە ئارامی لەیەكێتی بچێتە دەرەوە وەك كادرێك و دڵسۆزێكی یەكێتی. نامانەوێت جارێكی تر یەكێتی وەك ساڵی 2009 كە كاك نەوشیروان بزوتنەوەی گۆڕانی دروستكرد كاریگەری لەسەر یەكێتی بەشێوەی نەرێنی دروست ببێت، چونكە ئەوە لەقازانجی یەكێتیدا نییە، ئێستاش كاك لاهور حزب دروست بكات یەكێتی لەڕووی جەماوەرییەوە لەت دەبێت و بە قازانجی نەیارانی یەكێتی دەبێت. هاوڵاتى: پێتانوایە كە بافڵ تاڵەبانی چاكسازی و گۆڕانكاری بۆ پێشخستنی یەكێتی ئەنجامدەدات؟ رەشاد گەڵاڵی: غیابی جەنابی مام جەلالمان هەیەو زۆرجار قوربانی بەخۆی دەدا لەپێناو رزگاركردنی یەكێتی، ئەو كەرەستانەی جەنابی مام جەلالمان نییە، سەركردایەتی ئێستا سەركردایەتی رابردوو نییە، ئەم سەركردایەتیانەی ئێستا گەنجن، سەركردایەتی سەردەمی مام جەلال رۆڵ و كاریگەری خۆی هەبووە، گەنج حەماسی زیاترەو لێبوردەیی كەمترە. جەنابی كاك بافڵ لەناو كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتی ویست و ئیرادەی هەیە كەچاكسازی و گۆڕانكاری بكات و هیوادارین لەئاست ئەو بەرپرسیارێتییەدا بن لەناو حكومەت و حزبیشدا چاكسازی بكەن، كە لەسەر ئۆرگانەكانی یەكێتیش لەئەندام كۆمیتەیەكەوە تا لێپرسراوانی مەڵبەندەكانیش گۆڕانكاری چاكسازی بكرێت داهاتوو دەزانێت كە چاكسازییەكان و گۆڕانكارییەكان لەجێی خۆیدا دەبێت یان كاتەكەی گونجاو نەبووە.
سازدانی: ئارا ئیبراهیم نوێنەری حكومەتی هەرێم لەتاران ئەوە دەخاتە روو كە بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار ئێران پشتیوانی لەكێتی دەكات بۆ راگرتنی باڵانس لەنێوان پارتی و یەكێتی و دەشڵێت:» پۆستی سەرۆكی هەرێم و حكومەتی هەرێم لای پارتییە و دەیەوێت بۆ ئەم خولەش پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بێت». نازم دەباغ، نوێنەری حكومەتی هەرێم لەكۆماری ئیسلامی ئێران لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى ئاماژە بەوەش دەدات كە ئێران هیچ رۆڵێكی نابێت لەدیاریكردنی سەرۆك وەزیرانی عێراقدا» ئەگەر زۆرینەی لایەنە شیعەكان پشتیوانی لە كاندیدێك بكەن بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران ئەویش پشتیوانی دەكات». هاوڵاتى: دوێنێ سێشەممە كۆمسیۆنی عێراق ئەنجامی كۆتایی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراقی راگەیاند، پێتانوایە ئێران رۆڵی هەیە لەنێو لایەنە سیاسییەكانی عێراق؟ نازم دەباغ: دیارە رۆڵی ئێران لەعێراقدا رۆڵێكی مێژوویی هەیە كە لەلایەنە سیاسیەكانی عێراق لەعەرەب و كوردو پێكهاتەكانی تر لەپەیوەندی باشداربوون لەقۆناغەكانی ئەوكاتەی كە دژی رژێمی پێشووی عێراق بوون. ئێران هەمیشە چاوی لەوەیە كە كەمترین كێشە لەعێراقدا هەبێت بۆ ئەوەی كێشەكانی عێراق رەنگدانەوەی نەبێت و نەگوازرێتەوە بۆ ئێران، واتا تێكچونی باری ئەمنی عێراقی بەململانێی نێوخۆی ناوخۆی عێراق كاریگەری دەبێت لەسەر ئێران. ئێران هەمیشە ئارامی و هاوكاری لەنێوان لایەنە سیاسییەكانی عێراق دەوێت بۆ ئەوەی بتوانن حكومەتێكی سەركەوتوو لە عێراق دروست بكەن. ئێران لەقۆناغی یەكەمدا كە سەرۆك كۆمار بۆ كورد بێت، چاوەڕوان دەكات بە رەزامەندی هەموو لایەنە كوردییەكان سەرۆك كۆمار یەكێك بێت كە جێگەی پشتیوانی و متمانە بێت بۆ لایەنە سیاسییەكان، هانیشیان دەدات كە سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی هەرێم هی پارتییە بۆ راگرتنی هاوسەنگی لەنێوان ئەو دوولایەنە سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بێت. هاوڵاتى: بەڕێزتان ئاگادارن موقتەدا سەدر 73 كورسی بەدەستهێناوەو مالكی 33 كورسی، هادی عامری 16 كورسی، ئایا ئێران رۆڵی دەبێت لە دیاریكردنی سەرۆك وەزیرانی عێراق؟ یان دووبارە ئەگەر كازمی دابنرێتەوە؟ نازم دەباغ: ئێران رۆڵی نییە لە دیاریكردنی كەسێك بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵكو بەپێی ئەو دابەشكارییەی لەعێراق هەیە كە سەرۆكی پەرلەمان بۆ سوننەكان و سەرۆك كۆمار بۆ كوردو سەرۆك وەزیران بۆ شیعەكانە. واتا لەناو شیعە، زۆرینەی شیعە دەتوانێت دەستنیشانی كەسێك بكات بۆ سەرۆك وەزیران، بەدڵنیاییەوە ئەوەی شیعەكان هەڵیدەبژێرێت و كاندیدی دەكات بۆ ئەو پۆستە، لەهەمانكاتدا كە زۆرینەی شیعەكانی لەگەڵ بێت ئێرانیش دەبێتە پشتیوانی. هاوڵاتى: تاچەند ئێران پشتگیری یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەكات بۆ ئەوەی جارێكی تر سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بێت؟ نازم دەباغ: ئێران لەقۆناغی یەكەمدا كە سەرۆك كۆمار بۆ كورد بێت، چاوەڕوان دەكات بە رەزامەندی هەموو لایەنە كوردییەكان سەرۆك كۆمار یەكێك بێت كە جێگەی پشتیوانی و متمانە بێت بۆ لایەنە سیاسییەكان، هانیشیان دەدات كە سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی هەرێم هی پارتییە بۆ راگرتنی هاوسەنگی لەنێوان ئەو دوولایەنە سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بێت. هاوڵاتى: ئایا ئێرانییەكان هیچ تەحەفوزێكیان هەیە لەسەر بەرهەم ساڵح كە ببێتەوە بە سەرۆك كۆمار؟ نازم دەباغ: تا ئێستا ئەوەی كە لەئێرانم بۆ ئەو خولەی كە تێپەڕی هەستم بەوە نەكردووە كە تەحەفوزو نیگەرانی هەبێت لەوەی كە دكتۆر بەرهەم سەرۆك كۆمار بووە، بۆیە ئێران پێشیخۆشە كە سەرۆك كۆمار بەشێك بێت لەكەمكردنەوەی كێشە ئیقلیمییەكان و هاوكار بێت، بەرهەم ساڵحی پێ خراپ نەبووە. ئێران لێدەگەرێت بۆ زۆرینەی كورد كە پشتیوانی لەكێ دەكەن، پێموایە دیاری كردنی سەرۆك كۆمار لەعێراقدا پەیوەندی بە یەكێتی نیشتمانی كوردستان و پارتی دیموكراتی كوردستانەوە هەیە، ئەوەی گوێبیست بووم لەیەكێتی، كە سەرۆك كۆمار لە سێ قۆناغی پێشوو خوالێخۆشبوو جەنابی مام جەلال بووەو دواتر كاك دكتۆر فوئاد مەعسوم بووەو و خولی پێشوو كە كاك دكتۆر بەرهەم ساڵح بووە، ئێران پێی باشە ئەم خولەش بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بۆ یەكێتی بێت، تا ئێستا گوێبیست نەبووین كە كەسێكی تر كاندید كرابێت لەجێگەی دكتۆر بەرهەم بۆ سەرۆك كۆمار. هاوڵاتى: لەماوەی رابردوو وەفدی پارتی سەردانی كۆماری ئیسلامی ئێرانیان كرد، باس لەوە دەكرا بۆ ئەوە چوون كە پشتیوانیان بكات بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، هیچ زانیارییەكتان لەوبارەیەوە هەیە؟ نازم دەباغ: پێموابێت ئەوەی مەترەح بێت كە سەرۆك كۆمار بۆ كورد بێت، تەبایی لەناو كورد هەبێت بۆ دیاری كردنی سەرۆك كۆمار، وەك پێشتر باسم كرد بۆ راگرتنی باڵانس ئێران پشتیوانی لە یەكێتی دەكات بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار. هاوڵاتى: كورد كورسییەكانی پەرلەمانی عێراقی زیاد كردووە لە 58 كورسییەوە بۆ 64 كورسی، پێتانوایە ئەگەر یەكڕیزی نەبێت زیادبوونی ژمارەی چەند كورسییەك كاریگەری دەبێت لە دابینكردنی مافەكانی گەلی كورد لەعێراقدا؟ نازم دەباغ: وەك یەكێك كە بەشداربووم لە خەباتی سیاسی و بەشداربووم لەخەباتی نیشتمانیشدا ئەوەی كە مافەكانی كورد دەستەبەر بكات تەنها یەكڕیزی ناوخۆیە، چونكە بە 50 و 60 كورسی و 80 كورسی ناتوانی لەسەر حسابی دەنگی زۆرینەو كەمینە مافەكان وەربگیرێت. هێزی كورد ژمارەی كورد لە یەكڕیزیدایە، بەجوودا بچێت لەگەڵ بەغدا وتووێژ بكرێت و ئەوكاتە دەبێتە دەسكەوتی كەسی و حزبی و مافەكانی كورد ون دەبێت لەجیاتی مافە رەواكانی كورد پرسی ئەوەی كێ دەبێتە وەزیرو سەرۆك كۆمار باس دەكرێت. واتا زیادبوونی ژمارەی كورسی ژمارەیە، بەڵام یەكێتی ریزەكانی كورد هێزەو ئەو هێزە دەتوانێت پارێزگاری لەمافەكانی گەلی كورد بكات سەركەووتو بێت بەرەو بەغدا بڕوات بۆ زیاتر لەو مافانەی كە هەیە. هاوڵاتى: پێتانوایە یەكێتی دەتوانێت دەستپێشخەر بێت بۆ یەكڕیزی، یان پارتی كە زۆرترین كورسی هێناوەو زۆرترین ئەركی بەردەكەوێت بۆ ئەوەی یەكڕیزی لەنێوان لایەنەكان پێكبهێنێت؟ نازم دەباغ: بەدڵنیایی نەك یەكێتی، پارتی و نەوەی نوێ و كۆمەڵ و یەكگرتوو، هەتا ئەوانەی كە كورسیان بەدەستنەهێناوە بەڵام بوونیان لەساحەكە بۆ ئایندە رۆڵیان دەبێت، دەستپێشخەری بۆ هەموو لایەكە لەوەی كە یەكهەڵوێست و یەكڕیز بن. ئەو هێزەی كورسی زیاتری هەیە لەهەموویان ئەركی زیاترە، ریزەكان یەكبخات یان تێكی بدات كەخەباتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان وەكو هاوبەشێكی سەرەكی لەعێراق و هەرێم ببینێت، یەكێتیش دەتوانێت خاوەنی دەستپێشخەری بێت، خاوەنی ئەو دەسەڵاتەش بێت بۆ یەكڕیزی لە بەغدا.
ئامادەكردنی: سەحەر كەریمی ئەندامێكی رەهبەری یەكێتی فیدایانی خەڵكی ئێران دەڵێت:»هەرچەند بەرگری لەناوخۆ زیاترو بەهێزتر بێت و هەر چەند خەڵك رێكخستنەكانیان زیاتر و یەكگرتووتر بێت، رەوتەكانی دەرەوەی وڵات لەیەكتر نزیكتر دەبنەوە». ئیحسان حەقیقی، ئەندامی رەهبەری یەكێتیی فیدایانی خەڵكی ئێران لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» كاتی ئەوە هاتووە حزب و رێكخراوەكانی رۆژهەڵات پێكەوە دژی كۆماری ئیسلامی ئێران وەرچەرخان بكەن». هاوڵاتی: ئایا پێكهێنانی بەرەی چەپ بەو جۆرەی كە حزبی حیكمەتیست و حزبی كۆمۆنیست باسیان لێوە كردوە پێتانوایە پێویستە بۆ ئەم قۆناغەی خەبات، یان نا؟ ئیحسان حەقیقی: پێش هەموو شتێك دەمەوێت بە بەڕێزتانی رابگەیەنم بیژەنی جەژەنی دەڵێت (هەمیشە تەواوی ئەو حزب و رێكخراوانەی لە دەرەوەی وڵات كاردەكەن رۆڵی دواوەی بەرەی شەڕ دەبینن و رۆڵی پشتیوانی دەبینن لەو جووڵانەوەیە. لەكاتێكدا كە ئێمە دەبینین بێهیوایی و چەقبەستووییەك و بێكردەوەییەك هەیە لەو بزووتنەوانەی دەرەوەی وڵات. بەهۆی ئەو سەركوتكردنە بووە كە تائێستا لەناوخۆی حیزبەكاندا و لەلایەن ئەندامەكانیانەوە هەبووە، حزبەكانی دەرەوەی وڵات نەیانتوانیوە بەكردەوە هیچ هەنگاوێك بنێن، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی ئەو هەلومەرجە قەیراناوییەی كە لەكۆمەڵگە و بەتایبەت كۆمەڵگەی كوردستان هاتوەتە ئاراوە، هەموو حزبەكان بەو ئەنجامە گەیشتوون كە دەبێت لانی كەم ئەگەر ناتوانن لەڕووی تیۆرییەوە یەكبگرن و بەكردەوە یەكێتییەك پێكبهێنن كە بەخۆشحاڵییەوە حزبەكەی ئێمە رێكخراوەی فیدایانی خەڵك، یەكەم رێكخراوەیەك بوو كە بانگهێشتی ئەوەی كرد كە بەرەی چەپ بەیەكەوە دانیشین و پلاتفۆڕمێكی هاوبەش داڕێژیین و بتوانین گوتارێكی هاوبەشمان هەبێت. كە چۆن بتوانین هاوكات لەگەڵ جووڵانەوەكانی ناوخۆدا بەرەو پێش بڕۆین. دەزانین هەر رێكخراوە و رێكخستنێك پەیڕەو و پڕۆگرام و بنەماو پرەنسیپ و چوارچێوەی تایبەت بەخۆی هەیە، بەڵام ئێمە دەتوانین لەخاڵێكی هاوبەشدا لێك نزیك ببینەوە و پێكەوە هاوكاری بكەین. هەست بەوە دەكەم كە بە بەراورد بەڕابردوو رێكخراوەكان تاڕادەیەكی زۆر لێك نزیك بوونەتەوە یانی ئێستا تەنانەت ئەو كەرتبوونە مێژوویییە لەنێوان حزبی كۆمۆنیستی ئێران و حزبی دیموكراتدا، ئێستا خەریكە بەهۆی زەقبوونەوەی چەمكی ستەمی نەتەوەیی و گیان بەختكردنە لاواز دەبێت و ئەو حزبانە لەیەكتری نزیك دەبنەوە. چ بگات بەخودی حزبە كۆمۆنیستەكان كە چوارچێوە و بنەمای هاوبەشیان هەیە. من زۆر گەشبینم بەو لەیەكنزیكبوونەوەیە و هەست دەكەم ئێستا قۆناغێكی هەستیاری مێژوویییە و ئەگەر ئەو رێكخراوانە بتوانن جووڵەیەك بكەن ئەمە بۆ خۆی وەرچەرخانێكی مێژووییە. هاوڵاتی: ئێوە هەماهەنگی و مامەڵەتان چۆنە لەگەڵ حزبەكانی دیكەی رۆژهەڵاتدا؟ ئیحسان حەقیقی: حزبە كۆمۆنیستەكان كە لەگەڵ مەسەلەی نەتەوەیی كێشەیان هەیە، تێڕوانینیان بۆ حزبی دیموكرات تێڕوانینێكی راست بووە، بەڵام رەوتی یەكێتیی فیدایانی كۆمۆنیست بەهۆی ئەوەی كە مافی نەتەوەیی تائاستی جیابوونەوە بۆ نەتەوەی كورد قبووڵە، هەر بۆیە ئێمە یەكێك بووین لە یەكەم رەوتەكان كە بەرگریمان كردوە لەحزبی دیموكرات لەم ناوچەیەدا. یەكەم رەوتیش بووین ئامادەبووین هاوكاریی هەموو لایەنەكان بكەین لەناوچەكە تەنانەت لەگەڵ پژاكیش. دەی گەر بەو شێوەیە بتەوێت من جیاوازی بكەم لە نێوان مەسەلەی ناسیۆنالیستی و ئینتەرناسیۆنالیستی مەسەلەیەك نییە، چونكە چارەسەركردنی مەسەلەی نەتەوەیی بەشێك بووە لە ئامانجمان. هاوڵاتی: پرسی ناسیۆنالیستی بەڕای ئێوە چۆن دەتوانێت چارەسەر بێت بەوەی حزبە راستەكان پێیانوایە دەبێت لە ئەولەویەت دابێت بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد؟ ئیحسان حەقیقی: مەسەلەی ناسیۆنالیستی مەسەلەی ئێمەیە و ئێمە مەسەلەی ناسیۆنالیزمیش بە مەسەلەی خۆمان دەزانین، چارەسەركردنی مەسەلەی ستەمی نەتەوەییش ئەركی ئێمەی كۆمۆنیستە كە بەجۆرێك لەبەرانبەری رابوەستینەوە. تەنانەت بەمافی دیاریكردنی چارەنووسی خەڵكی كوردستانیش تائاستی جیابوونەوە رەزامەندین، بەڵام شێوەی رووبەڕووبوونەوەمان جیاوازە، مەسەلەی ئێمە ئەوەیە كە چارەسەری مەسەلەی نەتەوەیی بێجگە لەڕیگای دژایەتیكردنی سەرمایەدارییەوە ئەستەمە. ئێمە لەم خەباتەدا دەتوانین لەگەڵ هەر رێكخراوەیەكدا كە بەشێوازێكی تایبەت چارەسەری مەسەلەی نەتەوەیی كردووەتە ئامانجی خۆی. هاوڵاتی: جیاوازیی ئێوە لەگەڵ حزبە راستەكاندا چییە؟ ئیحسان حەقیق: جیاوازییەكە لەسەر مەسەلەی خاوەندارییەتە لەناوچەكەدا، مەسەلەی ئامرازی بەرهەم هێنانە، ئێمە دەڵێین بەڵێ ئەگەر كوردستان قەرارە ئازاد بێت، ئایا دەبێت بكەوێتە دەستی ناسیۆنالیزمی كورد، بەو مانایە كە لەژێر پاڵپشتی هێزی سەرمایەداریی دەرەكی بێت و دووبارە كەلێنی نێوان چینەكانی كوردستان كە بڕیارە لەداهاتوودا ئازاد بێت، دیسانەوە هەر هەژار هەژار بێت و دەوڵەمەند دەوڵەمەندتر بێت، یان ئێمە دەخوازین كوردستانێك بونیاد بنێین لەسەر بنەمای شوورای ناوخۆیی ئیدارە بدرێت. رووداوە مێژووییەكان دەیسەلمێنن كە ئەوە كاری كردەیە، ئێمە لەسنە نموونەی ئەوەمان بووە، نموونەی توركمان سەحرامان بووە كەشارێكی وەها گەورە لەلایەن خودی خەڵكەكەیەوە ئیدارە كراوە، شارێك لەلایەن شوورای ناوچەیی و گەڕەك و شوورای شارەوە ئیدارە دراوە. ئەمە لەڕاستیدا خواستی ئێمەیە. هاوڵاتی: بەو پێیەی بینیمان لەمانگەكانی رابردوودا ناڕەزایی و خۆپیشاندان لەئێران سەریهەڵدا، هەروەها لەدوایین نموونەدا حزبەكان پێكەوە داوای مانگرتنی گشتیان لەخەڵكی خۆرهەڵاتی كوردستان كرد، پێت وایە ئەوە خاڵی وەرچەرخان یان گۆڕان نییە كە دەتوانن لەگەڵ هێزە راستەكانیش كاربكەن یاخود بەتەنیا لەگەڵ هێزە چەپەكان كاردەكەن؟ ئیحسان حەقیق: بەڵێ، منیش هاوڕای بەشی دووەمی قسەكانتم كەئەگەر ئەو رەوتە بەهەرچی یەكێتییەك بگات لەنێوان حزبەكان، بێگومان باشتر وەڵامدەرەوە دەبێت لەو ناوچەیە، چونكە هەر كام لەڕێكخستنەكانی ئێمە چ كەم چ زیاد لایەنگرانێكیان هەیە لەناو كوردستان، چونكە مەسەلەی نەتەوەیی لەكوردستان مێژوو و ریشەی هەیە و ئەوەندەی مێژووی حزبی دیموكراتە واتا نزیكەی بە (70) تا (80) ساڵ مەزەندە دەكرێت. پێم وایە ئەو ئەندازەیەش - كەمتر یان زیاتر - مەسەلەی چەپ لەكوردستان ریشەی هەیە. هەر چەند حزبەكان لەم قۆناغە مێژوویییەدا بتوانن لەیەك نزیك ببنەوە و بەكردەوە هاوكاری یەكتری بكەن، بێگومان وەڵامێكی باشتر دەدەنەوە و ئومێدەوارم بتوانین نەك تەنیا خۆرهەڵات، بەڵكو شۆر ببێتەوە بۆ ناو سەرجەم شوێنەكانی تری ئێران، یان تەنانەت ببێتە خاڵێكی بەهێز بۆ خەڵكی كوردستان. ئەگەر ئێمە بتوانین ئەم مانگرتنە لەسنوورەكانی كوردستان تێپەڕێنین، هێزی سەركوتگەری كۆماری ئیسلامی لەجیاتی ئەوەی لەكوردستان كۆببێتەوە، دابەش دەبێت بۆ هەموو ئێران. لەئەنجامدا، دیسانەوە ئەمە لەبەرژەوەندی تەواوی ئەو خەڵكەدایە كە مانیانگرتوە. هاوڵاتی: پێت وایە ئێوە دەتوانن لەگەڵ هێزە راستەكانیش هاوكاریی یەكتری بكەن كە لەم دوایییانەدا وەڵامی خەڵك وەڵامێكی دروستی داوای حزبەكانیان دایاوە، بۆ ئەوەی دووكان و بازاڕەكانیان دابخەن، رای یەكێتیی فیدایانی خەڵك لەم بارەیەوە چییە؟ ئیحسان حەقیق: لەڕاستیدا من ئێستا وتەبێژی سازمانی فیدایانی خەڵك نیم و ئەندامم و ئەوەی دەیڵێم زیاتر بیروڕای خۆمە، بەڵام وەك ئەندامێكی رێكخستنەكانی یەكێتیی فیدایانی خەڵك رەنگە رەنگدانەوە و بۆچوونی رێكخستنەكانیش بێت. هەروا كە ئاماژەم پێدا، ئێمە دەتوانین لەم قۆناغە مێژووییەدا لەگەڵ هەر رەوتێك كە دژایەتی ئەم سیستمە بكات. هاوڵاتی: بەرنامەی فیدایانی خەڵكی ئێران بۆ ئەم قۆناغە لەخەباتی خەڵكی خۆرهەڵاتی كوردستان و ئێران چییە؟ ئیحسان حەقیق: هەرچەند بەرگری لەناوخۆ زیاترو بەهێزتر بێت و هەرچەند خەڵك رێكخستنەكانیان زیاترو یەكگرتووتر بێت، رەوتەكانی دەرەوەی وڵات لەیەكتر نزیكتر دەبنەوە، بۆ وێنە ئێمە لەدەورەی كۆنفدراسیۆندا ئەزموونی مێژووییمان هەیە و زۆربەی ئەو رەوتانەی خوازیاری رووخاندنی دەسەڵات بوون، لەپەنای یەكتری بوون و لەوانەیە هاوشانی یەكتری كاریشیان كردبێت، بەڵام كاتێك داوەستانێك لەناو كۆمەڵگەدا هەیە و خۆڕاگرییەك بەرچاو ناكەوێت، لەناو وڵاتیشدا تەنیا شتێك هەبێت لەنێوان حزبەكاندا مەسەلەی دابەشبوون و كەرتبوونە. بەڵام لەو نموومە مێژووییەدا ئێمە بینیمان كە لەو بەرخودانەی كوردستاندا لەڕاستیدا گرنگ نەبوو كە ئایا حزبەكان چەپن یان راستن و پاڵپشتی ئەو مانگرتنەیان كردو هاوخەمی ئەو خێزانانە بوون كە منداڵەكانیان گیانیان بەختكرد بوو و یان لەسێدارە درابوون یان حكومدراون و ئێمە هەموو ئەوانەمان بەچاوی خۆمان دی. یانی كاتێك كە ئێمە چووینە بەر باڵیۆزخانەی كۆماری ئیسلامی بێ ئەوەی گوێ بەوە درابێت كەچەپن یان راست، بەڵام ئامانجی هاوبەشمان ئیدانەكردنی كۆماری ئیسلامییە كە لاوان لەسێدارە دەدات.
سازدانی: شاناز حەسەن راوێژكارێكی سەرۆكایەتی پەرلەمان ئاماژە بەوە دەدات كە دەستور بۆ بەدامەزراوەكردن و چەسپاندنی بنەماكانی حوكمی رەشیدە و دەشڵێت:»ئەنجومەنی دادوەری نابێتە پارێزەری دەستور، سەرۆكی هەرێم دەبێتە پارێزەری دەستور، بۆیە كە تۆ وڵاتێكی دەستوریت هەبوو دەقێكی دەستوریت هەبوو، ئەوكات دادگای دەستوریت دەبێت». دانا دارا، راوێژكاری یاسایی سەرۆكایەتی پەرلەمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوەش دەخاتەروو كە «ئەو هەموو حەماسەتەی بۆ ریفراندۆم هەبوو لەلایەن پارتیەوە بۆ پرسی دەستور نایبینم». هاوڵاتی: نوسینەوەی دەستور لەم كاتەدا چ مانایەكی هەیە بۆ هەرێمی كوردستان؟ دانا دارا: بۆ ئەو هەرێمە فیدراڵیانەی لەچوارچێوەی دەوڵەتێكی فیدراڵیدان هەبوونی دەستور پێویستیەكی حەتمییە، ئەمە لەدەستوری عێراقیشدا جێی كراوەتەوە و مافی داوە بەهەرێمەكان دەستوریان هەبێت. بوونی دەستور بۆ چەند پرسێكی گرنگ پێویستە، ماف و ئازادییەكان بەتەواوی جێگیر دەكات و لەكاتێكدا جێبەجێنەكردن گرفتێكی یاسایی بووە و نەك تەنیا دەستور بەڵكو زۆربەی یاسا جیهانییەكان رۆژانە پێشێلكارییان بەرامبەر دەكرێت. دەستور بۆ بەدامەزراوەكردن و چەسپاندنی بنەماكانی حوكمی رەشیدو فەرمانڕەوایی چاك و بۆ خەرمانێكی یاسایی بەهێزو سەروەری یاسا دروست ببێت، چونكە سەرەوری یاسا یەكێكە لە میكانیزمەكانی دەستور، بەڵام دواجار دەگەینەوە سەر ئەو خاڵەی كە ئەو دەقانە جێبەجێنەكرێت و نەتوانێت من و تۆی هاووڵاتی بپارێزێت دواجار هەبوون و نەبوونی دەستور وەك یەك وایە. هاوڵاتی: لەهەندێك وڵاتدا دەستوری نوسراو نیە، وەك بەریتانیا، بەڵام یاسای هەیە بەڵام یاسا پێشێل دەكرێت؟ دانا دارا: لەدنیادا دوو وڵات هەیە بەریتانیاو ئیسرائیل دەستوری نووسراویان نیە، یاساكانی دەستوریان هەیە، كۆمەڵێك یاسایان هەیە رەهەندی دەستوری هەیە، بەڵام بەڵێ منیش بڕوام وایە هەبوونی دەقێك پێویستە، بەڵام جێبەجێكردنەكەی روح دەكات بەبەری دەقەكەدا، ئەگینا تەنیا وەك رێزگرتنێك دوادەبێت و مانا نادات. هاوڵاتی: ئەو 54 ماددەیەی پەسەندكراوە لە خولەكانی دیكە، پێویستی بە پێداچوونەوە هەیە؟ دانا دارا: ئەو لیژنە بیست كەسییە لەماوەی 300 كاتژمێردا واتە سێ مانگ، 54 ماددەمان نووسییەوە، سروشتی كارەكە ئامادەكردنەوە بوو، نەك نووسینەوە، چونكە نامیلكەكەیە لە رێگەی فۆرمی خۆراكەوە دابەش ببوو، بەشێكمان رامان وابوو ئەو دەقانە تەواو بكەین و پێداچوونەوەی قوڵی بۆ بكەین و ئەوانە ببنە بنەما، بەڵام لەكۆتاییدا رێگەیان نەدا ئەو دەقە بڕوات و دووبارە تازە نووسیمانەوە، پێشەكیەكەی و سێ دەروازەمان نووسی، لەوكاتەدا وەزعی ئەو سەردەمە وایكرد دامەزراوەكە وەستاو نەتوانرا تەواو بكرێت، ئەو نووسراوانە هیچیان نە موقەدەسن و نە پیرۆزن دەكرێت پێداچوونەوەیان پێدابكرێت، قابیلی دەستكاریكردنن، چونكە ئەمانە رەشنووسن و دەكرێت پێیدابچنەوە، چونكە ئێمە نەگەیشتبووینە جومگە سەرەكییەكانی سیستمی حوكمڕانی كە لیژنەكە كۆتایی بەكارەكانی هات، ئێستا لیژنەكەش بەشێك لەئەندامەكانی نەماون، بۆیە ئەو تێكستەش قابیلی پێداچوونەوەیە. ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئێمە دووبارە لە سەرەتاوە دەستپێبكەینەوە ناگەینە كۆتایی دووبارە لە بازنەیەكدا دەخولێینەوە، كاری لیژنەكە بە سازان بوو نەك بە زۆرینە و كەمینە، بەڵام كە دووبارە لەسەرەتاوە دەستپێبكرێتەوە بەشێكی زۆری پەیوەندی بەمێشكی تاكی كوردەوە هەیە، كە حەزی بە ئەوەیە خۆی شتەكە دروست بكات، من باوەڕم وایە ئەو نەریتە زۆر خراپە، چونكە بێگومان كە رەشنووسێكت لەبەردەست بێت ئاسانترە، بەو پێیەش سوود لەكات وەردەگیرێت. زۆربەی دەستورەكانیش لەڕووی داڕشتنەوە بەشی زۆریان لەیەك دەچن بۆیە گرنگ تەواو كردنیەتی لە چوارچێوەی دەستوری عێراق وە ك هەرێمێكی فیدراڵی. هاوڵاتی: بۆچوونت چییە لەسەر هەریەك لەدەسەڵاتەكانی (سەرۆكایەتی هەرێم، حكومەت، ئەنجومەنی دادوەری، داواكاری گشتی)چۆن مامەڵەی لەگەڵدا دەكرێت؟ دانا دارا: جومگەیەكی زۆر سەرەكی ناو دەقی دەستور بریتیە لە رێكخستنی دەسەڵاتەكان، چونكە دواجار ئەم بەڵگەنامەیە و ئەم دەقە لەچوارچێوەیەكی یاسایی لەنێوان دەسەڵاتدارو خەڵكی ئاسایی رێكدەخات، بۆیە لەسەر دەسەڵاتەكان بوەستین كە زۆربەی زۆری دەستوری وڵاتان ئەم رەهەندەی تێدایە، وەك ئەوەی سیستمی پەرلەمانی كە ناكرێت ناونیشانەكەی پەرلەمانی بێت و ماددەكانی دیكەی سەرۆكایەتی بێت. هەریەك لە دەسەڵاتەكانی دیكە هەماهەنگی و هاوكاری لەنێوان هەرسێ دەسەڵاتەكەی دیكەدا هەبێت، چونكە كە ئەو رێككەوتن و تەنسیقە نەبێت ئەوەی كە ئێستا هەیە دروست دەبێت، چونكە هەیمەنەی دەسەڵاتە. دەسەڵاتی دادوەری دەبێت بەقوڵی پێداچونەوەی پێدابكرێت، فۆرمێك هەیە كەئێستا زۆر باشە وەك ئەوەی دەسەڵاتی دادوەری بەشێوەیەك رێكبخرێتەوە جیابێت لەدەسەڵاتی جێبەجێكردن، چونكە داواكاری گشتی كە ئەم هەموو قسەیەی لەسەرە سەر بە دەسەڵاتی جێبەجێكردنە، كە ئەمە كارەساتە. بۆیە دەبێت بە تەواوی لەوە بپچڕێت و ببێت بە بەشێك لە ئەنجومەنی دادوەری و خۆی پارێزەرێكی باشی پارێزەری مافی گشتی و سەروماڵی گشتی و هەموو پرسەكان بێت، چونكە كە داواكاری گشتی بەهێز بێت ئەمە هەموو كێشانە روونادات، پێوست ناكات بێتە سەر جادەو هەندێك پرس بجوڵێنرێت، رۆڵی زۆری گەورەی هەیە. سەرۆكی هەرێم لە سیستمی پەرلەمانیدا، لەناو پەرلەمان هەڵبژاردنی بۆ نەكرێت و سەرۆكایەتی پەرلەمان دەسەڵاتی نەبێت بەسەر وەزیرێكدا، ئەمانە كارەساتە، بۆیە كە ئەمانە هەمووی جێگیر بكرێت دەستورێكی باشە، بەڵام ئەگەر وانەبێت تۆ هاتوویت واقعێكت كردووە بەدەقی یاسایی خۆت و بەرگێكی دەستورت لەبەركردووە، بۆیە ئەوە سەركەوتوو نابێت. هاوڵاتی: لەم قۆناغەدا زەمینەسازی هەیە لەنێوان لایەنەكان لەنووسینەوەی دەستور لایەنەكان كۆبكاتەوە؟ دانا دارا: نەمبیستووە لایەنەكان دەستوریان بەلاوە گرنگ نەبێت، بەڵام قسە لە كاتەكەیدایە، لەم كاتەدا ئەولەویات و ریزبەندی داخوازییەكان و بایەخی خەڵك گۆڕاوە و لەدوای ئەو هەموو كارەساتەی بەسەر تاكی كورددا هاتووە، بۆیە لێرەدا كە نەشتوانرێت بەدەقێكی جوان رای زۆربەی شەقامی كوردی رازی بكەیت، كەوایە هیچت نەكردووە و تەنیا دەقێكە و بایەخی نیە بۆ هاووڵاتیان، بۆیە بڕوام وایە بەشێكی ئەو لایەنانەی كە سەرنجیان هەیە لەنووسینەوەی دەستور لە كاتەكەیدایە، چونكە دەستور دەبێت پێشوەخت خۆتی بۆ ئامادەبكەیت، بۆیە پێمان وایە ئەم مافە بۆ كورد تەواو یاساییە، بەڵام هەقی خۆیەتی ریزبەندی پێویستی و داخوازییەكان بەردەوام چاكبكرێت، بۆ ئەوەی هاووڵاتی پێی وانەبێت دەستوریش وەك یاساكانی دیكە هەر دەنووسرێت و جێبەجێناكرێت. هاوڵاتی: پێتانوایە پارتی دەیەوێت لەپێش هەموو لایەنەكان هەوڵی نووسینەوەی دەستور بدات؟ دانا دارا: بۆ زانیاریتان نووسینەوەی دەستور بەیەك پارتی سیاسی ناكرێت، جوڵاندنی هەر پرسێكی ئاوا، رەهەندی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەیە، بەڵام دەكرێت لایەنێك زیاتر حەماسیەتی هەبێت بۆ نووسینەوە یان بیەوێت، بەڵام باوەڕموایە دەیانەوێت، چونكە ژینگەی نووسینەوەكە گونجاوە، بەڵام ئەو هەموو حەماسیەتەی بۆ ریفراندۆم هەبوو لەلایەن پارتییەوە بۆ پرسی دەستور نایبینم، باوەرم وایە ئەو ئیشە جددی و بەقوڵی كاریان بۆ نەكردووە تەنیا وەك لایەنەكانی دیكە بەلایانەوە گرنگە. هاوڵاتی: بۆچونێك وایە ئەو حزبانەی كە كورسی پەرلەمانیشیان نیە، بەشداربن لە نووسینەوەی دەستوور؟ دانا دارا: نووسینەوەی دەستور و ئەوانەی بەشداری نووسینەوەكە دەكەن بەچەند رێگەیەك دەكرێت، یان لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە لیژنەیەكی بۆ دروست دەكرێت ئەو دەقە دەنووسرێتەوە و دەنێردرێتە پەرلەمان، یان پەرلەمان خۆی ئەم پرسە بە لیژنەیەك دەسپێرێت، ئیتر لیژنەكە لەچەند ئەندام پێكدێت لەكەسی ئەكادیمی لەكەسی دەرەوەی پەرلەمان، وەك بەپێی یاساكە لیژنەكە 21كەس بن، بەڵام دەتوانرێت ئەو گۆڕانكاری تێدابكرێت، زۆر زۆر گرنگە زۆرینەی خەڵكی دەرەوە لەنووسینەوەكە بەشداربن، خەڵكی پسپۆرو شارەزا، بەڵام دەبێت ئەوەش لەبەرچاو بگیرێت نەدرێتە دەست لیژنەیەكی زۆر فراوان و هەر نەكرێت، بەڵام بەگشتی جێ پەنجەی هەموو لایەكی پێوەبێت باشە، بۆ نموونە كەسێكی ئەكادیمی كە مامۆستای مامۆستاكانی ئێمە بووە، بەشدار نەبێت و رای نەبێت. هاوڵاتی: بەڕای ئێوە چ جیهەتێك دەتوانێت پارێزگاری لەدەستور بكات بۆ جێبەجێكردنی؟ دانا دارا: ئەنجومەنی دادوەری نابێتە پارێزەری دەستور، سەرۆكی هەرێم دەبێتە پارێزەری دەستور، بۆیە كە تۆ وڵاتێكی دەستوریت هەبوو دەقێكی دەستوریت هەبوو، ئەوكات دادگای دەستوریت دەبێت، ئەو شرۆڤەی دەقی یاسایی دەكات، زۆر بابەت هەیە ئەو یەكلایی دەكاتەوە، كەڵك و سودەكانی دەستور زۆرن، بۆیە هیوادارم نەبێتە بەڵا بەسەر خەڵكەوە و بۆیە بە نووسینەوەی دەقێك و هەبوونی دادگایەك و بوونی چەند دادوەرێك، چونكە ئەم هەموو ناوە بۆ پاراستنی شكۆی خەڵكە، بۆیە كە داخوازی خەڵك جێبەجێنەكات، ئەوە تەنیا دەقێكی جوانی نووسراو دەبێت و بە خەتێكی وەهمی نووسراوە بۆ جێبەجێكردن نییە.
سازدانی: ئارا ئیبراهیم سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان ئاماژە بەوە دەدات كە سكاڵایان لەسەر حكومەتی هەرێم تۆمار كردووەو یاسایەك كە لەپەرلەمان دەرچووە و سەرۆكی هەرێم واژۆی كردووە جێبەجێی ناكەن، دەشڵێت:» دەیان مستەشارو جاش بەناوی پێشمەرگەی دێرینەوە مووچە لەحكومەت وەردەگرن». جەمیل هەورامی، سەرۆكی كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئاماژە بەوە دەدات كە پێیان دەڵێن ئێوە مووچەتان هەبووە لەشاخ دێن پارە لەپێشمەرگەی دێرین وەردەگرنەوە. هەروەها ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە دەیان جار بەڵێنیان پێدراوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیان بەڵام جێبەجێ نەكراوە» مەسعود بارزانی كە سەرۆكی هەرێم بووە بینیومانە، نێچیرڤان بارزانی، قوباد تاڵەبانی قسەمان كردووەو بەڵێن دراوە جێبەجێ نەكراوە». هاوڵاتی: وەك پێشمەرگە دێرینەكان سكاڵاتان لە دادگای كارگێڕی لەسەر حكومەتی هەرێم تۆمار كردووە، هۆكاری سكاڵاكە چییە؟ جەمیل هەورامی: دوێنێ سێشەممە سكاڵامان لەسەر حكومەتی هەرێم تۆماركردووەو ناردوومانە بۆ دادگای ئیداری، بەناوی منەوە وەك سەرۆكی پێشمەرگە دێرینەكان. لەسكاڵاكەدا باسی یاسای ژمارە 38ی ساڵی 2007 كراوە كە پەرلەمان دەریكردووە ئەوكات لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە واژۆ كراوە، نووسراوە ئەم یاسایە لە رۆژی دەرچوونیەوە جێبەجێ دەكرێت. ئێمە تاساڵی 2011 چاوەڕێمان كرد وەكو كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان هەر جێبەجێ نەكرا، ئەوكات لەگەڵ خوالێخۆشبوو جەنابی مام جەلال قسەمان كرد لەگەڵ چەندین كەسی دیكە قسە كرا بۆ ئەوەی جێبەجێ بكرێت. گەورەترین گرفت لەو یاسایەدا لەماددەی 10 بڕگەی دووەم ئاماژە بەوە كراوە كە ساڵێك خەباتی شاخ بەدوو ساڵ هەژمار دەكرێت، ئێستا ئەوەیان جێبەجێ نەكردووە و وەكو عەسكەرو جەیش شەعبییەك، لەگەڵ ئەوەشدا دێن پارەت لێ وەردەگرن، بۆ نموونە دەڵێن 10 ساڵ پێشمەرگە بوویت مووچەت هەبووە دەبێت پارەی ئیستحقاقی خانەنشینیت بدەیت، پێشمەرگە كوا معاشی هەبووە هەمووی خۆبەش بووە مووچەی چی؟ ئێستا وامان پێ دەڵێن، پێشمەرگە هەبووە پێنج ملیۆن دیناریان لێوەرگرتووە هی سەردەمی شاخ، ئەم حكومەتە لێمان تێناگات. حكومەتی هەرێم دەڵێن یاسای خانەنشینیمان لەبەردەمدایە، پێیان نەوتووین پێشمەرگە لەشاخ مووچەی نەبووە و هیچ رێنماییەك و بڕیارێك لەوبارەیەوە بۆ ئێمە نەهاتووە، لەكاتێكدا هەموو كەس دەزانێت پێشمەرگە مووچەی نەبووە لە شاخ. ئەوەی لەبەرژەوەندی پێشمەرگە دێرینەكاندایە كە لەیاساكەدا هەیە، حكومەتی هەرێم گشتاندنی بۆ وەزارەتەكان و دائیرەكان نەكردووە. هاوڵاتی: ئایا لەناو لیستی پێشمەرگە دێرینەكاندا هێشتا جاش و موستەشار هەیە مووچە وەربگرێت؟ جەمیل هەورامی: بەڵێ ئەوە ئێمە حەوت ساڵە داوا دەكەین ئەو لیستە پاك بكرێتەوە، دەیان جاش و موستەشار لەناو لیستی پێشمەرگە دێرینەكاندا بە پلەی ئامر لیواو پلەی بەرز خانەنشین كراون و پاسەوانیشیان هەیە. پێشمەرگەی دێرین هەبووە هاتووەتە لام دەڵێت ئەگەر لەبەر بژێویی ماڵ و مناڵەكەم نەبێت مووچەی پێشمەرگە دێرینەكان وەرناگرم، ناكرێت لەگەڵ ئێمەدا جاش و موستەشار مووچە وەربگرن، موستەشار هەیە لە ئەنفالی یەك و دوو سێ رۆڵی هەبووە لەدادگای تاوانەكانی عێراق ناویان هاتووە، ئێستا بەپلەی لیوا خانەنشین كراون و خانوویان پێداون و ئوتومبێلیشیان هەیە. هەریەك لەیەكێتی نیشتمانی كوردستان، حزبی شیوعی، كۆمەڵی دادگەری، سۆشیالیست، زەحمەتكێشان، گۆڕان) 13 هەزارو 100 كەسمان خانەنشین كراون، كە ئێمە لێی بەرپرس بین، لەو ژمارەیە شەش هەزاریان لە شۆڕشی ئەیلول لە مەلایی و جەلالی، واتا لەساڵی 1961 تا 1991 بەو هەموو حزبە ئەوانەمان خانەنشین كراوە. بەشەش حزب 13 هەزار خانەنشینمان هەیە، با پارتیش بەتەنها 13 هەزاری هەبێت ئەوە دەكاتە 26 هەزار خانەنشینی پێشمەرگەی دێرین بەڵام ئێستا بەناوی پێشمەرگەی دێرینەوە 70هەزار كەس مووچە وەردەگرێت هاوڵاتی: واتا ژمارەی پێشمەرگە دێرینەكان بەگشتی چەند كەسن؟ جەمیل هەورامی: بەشەش حزب تەنها 13 هەزارو 100 خانەنشینمان هەیە، بەڵام ئێستا ژمارەی پێشمەرگە دێرینەكان 70 هەزار كەسە، بەڵام بەشێك لەو ژمارەیە پێشمەرگەی دوای راپەڕینی 1991 و خانەنشین كراون، چونكە بەپێی یاساكە 15 ساڵ خزمەتت هەبێت دەتوانیت خانەنشین ببیت. واتا ئەوانەی لەوەزارەتی دارایی مووچەی پێشمەرگەی دێرین وەردەگرن، ئێستا ژمارەکە 70 هەزار كەس دەبێت. ئێمە بەشەش حزب 13 هەزار خانەنشینمان هەیە، با پارتیش بەتەنها 13 هەزاری هەبێت ئەوە دەكاتە 26 هەزار خانەنشینی پێشمەرگەی دێرین، دەبێت پرسیار لەحكومەت بكرێت ئەو هەموو خانەنشینی پێشمەرگەی دێرینە چییە؟ هاوڵاتی: ئەو جاش و موستەشارانەی باست كرد لەناو ئەو شەش حزبەدان، یان لای پارتی تۆمار كراون؟ جەمیل هەورامی: لای شەش حزبەكە هیچ جاش و موستەشارێك بەناوی پێشمەرگەی دێرینەوە خانەنشین نەكراوە، تەحەدا دەكەم لای ئێمە ئامر سرییەیەك و جاشێك خانەنشین نەكراوە، ناوی حزب نابەم شتەكە روونە و ئێستا لای حكومەتی هەرێم مووچە وەردەگرن. هاوڵاتی: ئەگەر سكاڵاكەتان ئەنجامی نەبێت، چی دەكەن؟ جەمیل هەورامی: ئەگەر دادگا یەكلایی كردەوە ئێمە لەسەر حەقین ئەوكاتە بڕیاری دادگایە باوەڕی بە یاسا نییە كە لەپەرلەمان دەرچووەو سەرۆكی هەرێم پەسەندی كردووە، ئەوەتا ئەو حكومەتە ئیعتباری نامێنێت. هاوڵاتی: ئایا باشتر نەبوو پێش سكاڵای یاسایی بەرپرسەكان ببینن بۆ چارەسەری كێشەكانتان؟ جەمیل هەورامی: ئێمە ئەوكاتەی مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێم بووە بینیومانە، كاك نێچیرڤان بارزانی و كاك قوباد تاڵەبانیمان بینیوە، كاك قوباد هاتووە بۆ كۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەكان و قسەمان كردووەو هەموو ئەندامانی باڵای پێشمەرگە دێرینەكانی لێبووە و وەعدیان پێداین و جێبەجێیان نەكردووە، بۆیە پەنامان بردووەتە بەردەم دادگا بۆ چارەسەری كێشەكەمان. لەدوای دروستبوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمەوە چەندین جار لە رێگەی زیرەك كەمال، كە خۆی ئەندامی كۆمەڵەكەمانە و راوێژکاری ئەنجومەنی وەزیرانە هەوڵمان داوە تا بەرپرسانی حكومەت ببینین، كاك جووتیار عادل پێی راگەیاندووین ئەم هەفتەیە بێتەوە كاك مەسرور دەبینن و چەند جارێك پەیوەندی كردووەو ئەم هەفتەو ئەم هەفتەیەیان پێ كردووین، تەنانەت پێش هەڵبژاردن بڕیاربوو بیانبینین، ئەوە تا ئێستا نەمانبینیوە. لەم حكومەتە زوڵم لەخۆمان بكرێت كە بەخوێنی خۆمان دروستمان كردووە، ئێمە خەباتمان كردووە بۆ ئەوەی یاسا هەبێت، ئێستا ئەم حكومەتە غەدرمان لێ بكات، ئێمە ناچین بەرد بگرینە حكومەت و پۆلیس ئەزێت بدەین، چووین لە رێگەی یاساوە سكاڵامان كردووە تا حەقی خۆمان وەربگرینەوە، دیارە ئەم حكومەتە مەجالی نەبووە و كاتی نەبووە ئێمە ببینێت.
سازدانی: شاناز حەسەن ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، پارتی و سەرۆكی حكومەتی هەرێم تۆمەتبار دەكات بەخزمەتنەكردنی سلێمانی و دەشڵێت:» هەر بڕە پارەیەك بۆ خزمەتكردنی سلێمانی داوا بكرێت دەچێتە ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆكی حكومەت لێی بەرپرسیارە». هۆشیار ئیسماعیل، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەفراكسیۆنی یەكێتی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە سلێمانی قوربانی زۆری داوە، بەڵام وەك گوندێكی گەورە وایە. هاوڵاتی: دیاریكردنی رۆژی 14ی مانگ وەك رۆژی سلێمانی تاچەند گرنگە؟ هۆشیار ئیسماعیل: دیاریكردنی ئەو رۆژە گرنگە، چونكە چەند بیروڕایەكی جیاواز هەبوو لەسەر ئەم رۆژە، هەر یەكەو وتوویەتی رۆژێكە بۆیە لەدڵەراوكێی ئەو كەسانەی ئەو رۆژەیان بەلاوە گرنگە شتێكی باشە، وەك پایتەختی رۆشنبیری گرنگەو لەدوای ئەو رۆژەوە هەفتەیەك چالاكی دەستپێدەكات، بۆیە ئەوە گرنگیی خۆی هەیە بۆ ناساندنی زیاتری كلتوری سلێمانی. هاوڵاتی: دەبوو چی بكرایە بۆ سلێمانی لەڕووی خزمەتكردنەوەو نەكراوە؟ هۆشیار ئیسماعیل: دەبوایە زۆر شت بكرایە بۆ سلێمانی نەكراوە، گرنگترینیان پێشتر پەرلەمان بڕیاریدا، ملیارێك دینار تەرخانكرا بەڵام نەكراو تەنیا یەك ساڵ خەرجكرا، كە لەزۆر بواردا خەرجدەكرا بۆ بووژاندنەوەی بواری رۆشنبیری و كلتوری سلێمانی، بۆیە گرنگ بوو، بەڵام نەكرا. هاوڵاتی: زۆرجار باس لەوە دەكرێت سلێمانی بووەتە گوندێكی گەورە بەراورد بەهەولێر؟ هۆشیار ئیسماعیل: سلێمانی لەچاو ئەو هەموو قوربانی و شۆڕشەكانی كە داویەتی و ئەو ئازایەتی و تێكۆشانی خەڵكەكەی، لەچاو ئەو هەموو شەهیدەی خەڵكەكەی زیاتری بۆ بكرایە، بەڵام سلێمانی ئێستاش دڵگیرە، شارێكە هەر كەسێك بێت، هەست بەئارامی دەكات لەناویدا، هەروەك گوندێكی گەورە، چونكە گوندیش ئێستا خۆشەو هەیە بۆ سەفەر و گەڕان دەچێت، ئەوەی ئێستا دێتە سلێمانی دڵخۆشە. راستە دەبوایە زۆر زیاتری بۆ بكرایە، ئێمە پێمان خۆشە هەر شارێكی دیكەی كوردستان ئاوەدان بكرێتەوەو خزمەتگوزاری بۆ بكرێت، جا هەولێر بێت یان هەر شوێنێكی تر، بەڵام نەك لەسەر حسابی شاری سلێمانی بكرێت، ئێستاش زۆر خزمەتگوزاری هەیە لەسلێمانی هەیە لەهەولێر نیە بەتایبەت لەبواری خزمەتگوزاریی ئاوو ئاوەرڕۆدا هەولێر زۆر لەدواوەیە، ئەوەتا بینیمان بەلافاوێك چی لێهات. هاوڵاتی: وەزیری دارایی و ئابووری كە لەپشكی بزوتنەوەی گۆڕانە لەناو حكومەت، سلێمانی تۆمەتبار دەكات بەوەی كە داهاتەكەی ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنە لەكاتی خۆیدا؟ هۆشیار ئیسماعیل: ئێمە زۆر پێمان سەیرەو جێگەی سەرسوڕمانە، چونكە ئەو شتانە قسە نیەو پێویستی بەداتایە، چونكە هەموو داهاتەكان دەگەڕێتەوەو بەداتا لەبەر دەستیدایە، بەڵام كە بێت و بەگریمانە وەریبگرین، داهاتی سلێمانی 100 ملیارەو ناگەڕێتەوە بۆ حكومەت، ئایا حكومەتی هەرێم لەسەر ئەو 100 ملیارە پەكی كەوتووە، با بایی ئەو 100 ملیارە موچە دابەش نەكات، بەڵام مەعقولە هیچ وەزارەتێك دابەش ناكات و دەیبەستێتەوە بە داهاتی سلێمانییەوە. نەك هەموو وەزارەتەكان راگرێت و كە 200 ملیارەكە هات هەمووی دابەش بكات، چونكە داهاتی سلێمانی ئەوەندە نیە كە لێكی بەینەوە لەبەرامبەر داهاتی نەوتی هەرێمدا كەنرخی نەوت لەئێستادا بووەتە 80 دۆلار بەرەو سەر، موچەش هەروەك ئەوكاتە دابەشدەكرێت كە نرخی نەوت بە 50 دۆلارو 55 دۆلار بووە، هیوادارم وەزیری دارایی وەڵامی ئەوە بداتەوە، ئەو جیاوازیە زۆرەی پارەی نەوت چی بەسەر دێت؟. هاوڵاتی: سەرمایەداران و وەبەرهێنەران گلەیی ئەوە دەكەن رۆتینات زۆرەو كارەكان لەبەڕێوەبەرایەتییەكاندا سست دەڕوات؟ هۆشیار ئیسماعیل: بەڵێ ئێمەش دەزانین و ناڕازین كە رۆتیناتی زۆر هەیە، بەڵام ئەوە تەنیا لەسلێمانی نیە و لەهەولێرو لەهەموو شوێنیك هەیە، كاك قوباد زۆر هاوكارە هەم بۆ سەرمایەداران و هەم وەبەرهێنەرانیش، كارئاسانییان بۆ دەكات و هاوكاریانە، ئەو رۆتیناتە هەر هەیەو لەهەوڵی ئەوەدایە كەمی بكاتەوە و نەیهێڵێت ئەوەش بەتەنیا كاك قوباد لێی بەرپرس نیە، چونكە چەندین ساڵە هەر هەبوووە و ئاوا هاتووە و بەردەوام بووە. بێگومان شتێكیش كە بە خەڵەتی دێت كاتی دەوێت تا چاكدەكرێتەوە، بابەتی قۆرخكاریش لەهەموو كوردستان و لەهەموو عێراقیش هەیەو بەردەوام كاری ئێمەش بۆ ئەوە بووەو بەردەوام وتوومانە هەر وەبەرهێنەرێك یان سەرمایەدارێك یان هەر كەسێك بینی لە بەڕێوەبەرایەتیەكدا بینایەك كە بەتەواوی قۆرخكاری دروست بووە، یان بەرتیلە، ئێمە ئاگادار بكەنەوە بەپێی یاساو رێنماییەكان و هەر شتێك بكەوێتە سەرشانی ئێمە وەك ئەنجومەن هاوكاردەبین لەڕووی دادگاو حكومەت و هەر لایەنێكەوە بێت. هاوڵاتی: گۆڕانكاری لەبەڕێوەبەرایەتییەكانی سلێمانی گەیشتووە بەچی كە باس لەگۆڕانكاری چەند بەڕێوەبەرایەتییەك دەكرێت؟ هۆشیار ئیسماعیل: هەر گۆڕانكاریەك بكرێت دەبێت سیڤی و ناوی كەسەكان بێتە لای ئێمەو لە رێگەی ئێمەوە دەكرێت و بەرزبدەكرێتەوە بۆ بەڕێوبەرایەتیەكان و بۆ وەزارەتەكان و بۆ ئەنجومەنی وەزیران، بەڵام تائێستا هیچ شتێك بەفەرمی نەهاتووە بۆ ئێمەو هیچ گۆڕانكارییەك بڕیاری لەسەر نەدراوە. هاوڵاتی: پێتانوایە كابینەی نۆیەم بەرپرسیارە لەخزمەتنەكردنی سلێمانی؟ هۆشیار ئیسماعیل: كابینەی نۆیەم واتە هەرسێ لایەنەكە تێیدا بەشدارن، بەڵام داواكاری كوردستان هەمووی یان سلێمانی كە جێبەجێنەكراوە بەرپرسیارێتی یەكەم دەكەوێتە ئەستۆی پارتی كە ئەو جێبەجێی نەكردووە، چونكە لەئەساسیەتەكانی حوكمڕانی لەدەست پارتیدایە و ئەو لایەنانەی پەیوەندی بەداراییەوە هەیە هەمووی لەئەستۆی سەرۆكی حكومەتی هەرێمدایە كە پارتین، چونكە ئێمە نووسراو دەكەین بۆ بڕە پارەیەكی زۆر كەم، دەبێت لەئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیاری لەسەربدرێت، لایەنەكانی تریش هەریەكەیان بەپێی حەجمی خۆیان بەرپرسیارێتی دەكەوێتە سەرشان، كە داواكارییەكان جێبەجێبكرایە، ئەم هەموو كۆچە و رۆیشتنی گەنجان نەدەبوو، تەنیا هەندێك داواكاری كەم جێبەجێكراوە كە لەئاست پێویستدا نەبووە. هاوڵاتی: مام جەلال بەردەوام شاری سلێمانی بەشارە حەیاتەكە ناو دەبرد، ئایا ئەم شارە بەشارە حەیاتەکە ماوە؟ هۆشیار ئیسماعیل: هەموو كات مانای شارە حەیاتەكە ماوەو دەمێنێت لە بیرو هزری ئێمەداو لەدڵ و سینەماندایە، بەڵام هیوادارم بتوانین خزمەتێك بكەین بەسلێمانی كە ئەو خەڵكەی لێشمان تۆراوە ئاشتیان بكەینەوەو خزمەتێك بەخەڵكەكەی و بەشارە حەیاتەكە بكەین.
