چاوپێکەوتنی دەزگای میدیایی هاوڵاتی لەگەڵ "ابراهيم سومەیدەعی" ڕاوێژکاری سیاسیی "محمد شیاع سودانی" سەرۆکوەزیرانی عێراق.

سازدانی: عەمار عەزیز جێگری ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات لەشەنگال دەڵێت:» بەهۆی بۆردومانەكانی چەند رۆژی رابردووی توركیاوە هەشت كەس شەهید بوون، دەشڵێت:»جارێك ئۆتۆمبێلێكی سەكردەیەكی یەبەشەیان كردە ئامانج، جاری دووەمیش نەخۆشخانەی سكێنیە». حەسو ئیبراهیم، جێگری ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات لەشەنگال لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى ئەوەش دەخاتەڕوو كە بۆردومانكردنی ئەم دواییەی توركیا بۆ سەر شەنگال بەپلانی حكومەتی عێراق و توركیا دەبینێت و وتی:» ئەگەر ئەمە پلان نەبێت چۆن دەكرێت لەڕۆژی هاتنی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ پارێزگایەكی وەك موسڵ لەو رۆژە قەزاكە بۆردوومان بكرێت». هاوڵاتى: لەبارەی بۆردومانەكەی 16 و 17ی ئاب كەتوركیا بۆ سەر شەنگال ئەنجامیدا چ قسەیەكتان هەیە؟ حەسو ئیبراهیم: بەفەرمی ئێمە بانگهێشتكرابووین بۆ ئامادەبوون لەكۆبوونەوەكەی سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵام بەداخەوە لەو رۆژە فرۆكەی توركیا بۆردوومانی ئۆتۆمبێلی سەركردەیەكی یەبەشەی كرد، بەداخەوە سەعید حەسەن سەركردەی یەبەشە لەگەڵ برازایەكی ئەو شەهیدبوون، ئێمە بەهۆی ئەو رووداوە بایكۆتی كۆبوونەوەی سەرۆك وەزیرانمان كرد، رۆژی 17ی ئاب گورزێكی تری كوشندەو ناخۆشی لەخەڵكی ئێمەدا ئەویش بۆردومانكردنی نەخۆشخانەی سكێنیە، كە بەداخەوە هەشت كەس شەهیدبوون، لەم ژمارەیە پێنج كەس خەڵكی شەنگال و ئێزیدی بوون ، دوو كەسیش عەرەب بوون، ئەوەی دیكە پزیشكێكی باكوری كوردستان بوو، بوونە قوربانی.   هەرچەندە بەشەهیدكردنی فەرماندە سەعید حەسەن زۆر دڵگران بووین، بەڵام ئەمە بەواتای ئەوە نایەت كە هیچ كەسێكمان شوێنەكەی پڕبكرێتەوە، بەپێچەوانەوە دەیان كەس هەن لەشوێنی ئەو خزمەتی خاكی شەنگال و ئێزدییەكان بكەن، بەزووترین كات ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات كەسێكی نوێ لەشوێنەكەی دەستنیشان دەكات. هاوڵاتى: ئێزیدییەكان لەبارەی هێرشەكانی توركیاوە چ هەڵوێستێكیان هەبووە بەگشتی؟ حەسو ئیبراهیم: خەڵكی ئێزیدی زۆر تووڕەو نیگەرانن لەهێرشەكانی توركیا بۆ سەر شەنگال، ئێمە بەزۆر خەڵكمان راگرتووەو داوامان لێكردووە كەمێك هێور ببنەوە، ئەگەر لەبەر ئێمە نەبێت هەڵویستی زۆر توندیان دەبێت و هێرش دەكەنەسەر دامودەزگاكانی حكومی لەشەنگال، ئەگەر دۆخەكە هەروا بەردەوام بێت خەڵك زیاتر بەرگە ناگرێت، ئێمە موڵەتمان داوەتە حكومەتی عێراق ئەگەر هەر هیچ هەڵوێستیان نەبوو و بەفەرمی داوایان لەتوركیا نەكرد هێرشەكان بۆ سەر شەنگال رابگرن، ئەوا ئەوكات هەڵوێستی نوێمان دەبێت. هاوڵاتى: پێتانوایە كشانەوەی ئەم دواییەی بەشێك لەهێزەكانی حەشدی شەعبی رێگای بۆ توركیا كردەوە بۆ بۆردومانكردنی شەنگال؟ حەسو ئیبراهیم: كشانەوی بەشێك لەهێزەكانی حەشدی شەعبی لەشەنگال هیچ كاریگەری نەكردووەو بۆشایی ئەمنی دروست نەبووە، بەڵام وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت توركیا واز لەشەنگال ناهێنێت و دەیەوێت ئەمنیەتی ناوچەكە تێكبدات، بەدڵنیایەوە ئەگەر ئێمەش لەشەنگال نەبین، ئەوا توركیا هەر بۆردومانی شەنگال دەكات چونكە ئەوان نیازیان وایە سنورەكانی دەوڵەتی عوسمانی بگەڕێننەوە و جارێكی تر بیخەنەسەر توركیا، ئەمەش خەونە بۆ ئەردۆغان و قەد ناتوانیت ئەمە دووبارە بكاتەوە، چونكە ئێمە گوڕەپانەكە چۆڵناكەین. هاوڵاتى: پێتانوایە دەبێت حكومەتی عێراق سەروەری خاكەكەی بپارێزێت؟ حەسو ئیبراهیم: دەبێت عێراق دان بەوەدا بنێت كە ناتوانیت سەروەری وڵاتەكەی خۆی بپارێزیت، لەچ شوێنێكی دونیا هەیە نەخۆشخانەیەك بۆردوومان بكرێت، نەخۆشخانەی سكێنیە كە دەكەوێتە باشوری شەنگال راستە سەر بەئەنجومەنی خۆسەری دیموكراتە، بەڵام خەڵكی سڤیل و ناوچەكە سەردانی نەخۆشخانەكەیان دەكردو چارەسەری پێویستیان وەردەگرت، ئەمە ئیهانەو شەرمەزارییەكی زۆر گەورەیە بۆ عێراق. هاوڵاتى: بێجگە لەبەغدا داواتان لەوڵاتانی دیكە كردووە هەڵوێستیان هەبێت لەبارەی بۆردومانەكانی توركیا بەتایبەت كە ئێزیدییەكان قوربانی گەورەی دەستی داعش بوون؟ حەسو ئیبراهیم: داوا لەبەرپرسانی یوئێن و وڵاتانی دەرەوە دەكەین هەڵویستی توندیان هەبێت لەبەرامبەر هێرشەكانی توركیا بۆ سەر شەنگال و لەڕێگای پەرلەمانەكانی خۆیان و دامودەزگاكانی حكومی سنورێك بۆ توركیا دابنێن، چونكە ناكرێت توركیا بەئارەزوی خۆی هەركاتێك ویستی شەنگال بۆردومان بكات و هیچ وڵات و لایەنێك قسە نەكات .»

سازدانی: هاوڵاتى سەرپەرشتیاری ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان دەڵێت حەوت بازنە بۆ هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق كاندیدیان هەیەو دڵنیان ئەنجامی دڵخۆشكەریان دەبێت. یاسین حەمەعەلی، سەرپەرشتیاری ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان و ئەندامی لیژنەی باڵای هەماهەنگی هاوپەیمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» پشتیوان بەخواو هەڵسوڕاوان و هاونیشتمانیانی ئازیز، پێمانوایە سەرجەم كاندیدەكانمان سەردەكەون». هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە وەكو هاوپەیمانی كوردستان هەموو هەوڵێكی خۆیان دەخەنەگەڕ، بۆ بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگ و كورسی لە هاوپەیمانێتییەكەیاندا لەگەڵ یەكێتی نیشتمانیدا. ‌هاوڵاتى: بزوتنەوەی گۆڕان چۆن دەڕوانێتە هاوپەیمانێتی كوردستان لەگەڵ یەكێتی بەگشتی؟  یاسین حەمەعەلی: دیارە پێكهێنانی هاوپەیمانێتی كوردستان، بەرهەمی چەندین گەڕی دانوستان و گفتوگۆ بوو لەنێوان ئێمەو یەكێتی نیشتمانی، دیدگای ئێمە لەسەر پرسە نەتەوەییەكان و چۆنییەتی مامەڵەكردنمان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی، چارەسەركردنی سەرجەم كێشە هەڵپەسێردراوەكان لەگەڵ بەغدا بەكێشەی ناوچە كێشە لەسەرەكانیشەوە، هەروەها هەوڵەكانمان لەپێناوی بەدیهێنانی یەكڕیزی و یەك وتاری سەرجەم لایەنەكان دیدگایەكی روون و راشكاوە، بۆیە سەرەنجام ئەم هاوپەیمانێتیەمان پێكهێنا لەپێناوی بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەدا. هاوڵاتى: گۆڕان‌ كاندیدەكانی لەچەند پارێزگاو لەكام بازنەدایە ئەگەر بەوردی باسی بكەن؟ یاسین حەمەعەلی: پاش خوێندنەوەی وردو بابەتییانەی یاسا نوێیەكەی هەڵبژاردن، هەوڵمانداوە كاندیدەكانمان لەو شوێنانە بن كە دڵنیاین لەئەنجامەكانیان و سەركەوتن بەدەستدەهێنین، لەنێو هاوپەیمانی كوردستان و لە (7) بازنەی هەڵبژاردن كاندیدمان پێشكەش كردووە، كە بازنەكانی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و پارێزگای كەركوك لەخۆدەگرێت. هاوڵاتى: لەهەندێ بازنە گۆڕان كاندیدی نییەو تەنها كاندیدی یەكێتی هەیە، كارتان بۆ ئەوە كردووە دەنگدەرانتان دەنگ بدەنە كاندیدەكانی یەكێتی، بەپێچەوانەشەوە؟ یاسین حەمەعەلی: ئێمەو یەكێتی نیشتمانی پێكەوە هاوپەیمانێتی كوردستانمان پێكهێناوەو هەموو هەوڵمان دەستەبەركردنی زۆرترین كورسییە بۆ هاوپەیمانێتییەكە، بەڵێ كارمان لەسەر كردووەو هەردوولامان رەزامەندین لەسەری. هاوڵاتى: ئایا هیچ گرفتێك لەتۆماری دەنگدەراندا بوونی هەیە، كە كێشە بۆ دەنگدەران دروستبكات؟ یاسین حەمەعەلی: دەتوانم بڵێم گرفتەكە لەوێدایە بەشێك لەدەنگدەران نەیانتوانیوە تۆماری بایۆمەتری بكەن و كارتی دەنگدانیان تازە نەكردووەتەوە، وەكو كۆمسیۆنیش ئاماژەی پێداوە بەشێك لەو كارتانەشی هاتوونەتەوە، هەڵەی تێدایەو نێردراونەتەوە بەو ئامانجەی راست بكرێنەوە، بەدڵنیاییەوە ئەمانە گرفتن و دەكرا كۆمسیۆن وردتر مامەڵەی لەگەڵ ئەم پرسەدا بكردایە، حاڵەتێكی تریش كەگرنگە كاری لەسەر بكرێت بەشێكی زۆری هاووڵاتیان كارتی بایۆمەترییان تەواو بووەو لەبنكەكانی تۆمارەو وەریان نەگرتووەتەوە، بۆیە زۆر گرنگە لەم وادەیەی كەماوە هەموان هاوكاربین لەوەی هاووڵاتیان بچن بۆ وەرگرتنەوەی كارتەكانیان و بێبەش نەبن لەمافی دەنگدان. هاوڵاتى: هەڵسوڕاوانی گۆڕان بۆچوونیان چیە لەسەر هاوپەیمانێتییەكەتان لەگەڵ یەكێتی؟ ئایا روونكردنەوەی پێویستیان پێدراوە؟ یاسین حەمەعەلی: لەماوەی رابردوودا بەبەردەوامی گرنگی و ئامانجی بەستنی هاوپەیمانێتیەكەمان بۆ سەرجەم ئۆرگانەكانمان روونكردووەتەوە، خۆشبەختانە فیدباك و ئامادەیی تەواو هەیە لەسەرجەم ئاستەكان. هاوڵاتى: پێتانوایە پێویستە بەرپرسانی گۆڕان و یەكێتی ان و دەنگدەران ئاشت بكەنەوە ئەوانەی كە نیگەرانییەكیان هەیە؟ یاسین حەمەعەلی: بەدڵنیاییەوەو بە بەردەوامی چ لەكۆبوونەوە هاوبەشەكانمان و چ وەكو بزوتنەوەكەشمان جەختمان لەوە كردووەتەوە، هەموو هەوڵێكی خۆمان دەدەین زۆرترین كەس بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان و دەنگ بەهاوپەیمانی كوردستان بدەن. هاوڵاتى: كورسییەكانی سێ پارێزگاكەی هەرێم روونە؟ پێتانوایە لەسلێمانی و هەولێرو دهۆك دەتوانن چەند كورسی بەدەستبهێنن؟ ئایا ئەمجارە لەكەركوك كورسی بەدەستدەهێنن؟ یاسین حەمەعەلی: پشتیوان بەخواو هەڵسوڕاوان و هاونیشتمانیانی ئازیز، پێمانوایە سەرجەم كاندیدەكانمان سەردەكەون. هاوڵاتى: بەشێك لەهاووڵاتیان كارتی دەنگدانیان وەرنەگرتووەتەوە؟ چی دەكەن بۆ ئەوەی هۆشداری بدەنە هاووڵاتیان كە كارتەكانیان وەربگرنەوەو بەشداری دەنگدان بكەن؟ یاسین حەمەعەلی: هەڵبژاردن مافێكی سەرەتایی و دیموكراسی زۆر گرنگە، داوامان وایە هاووڵاتیان بە بایەخەوە ئەم مافە بەكاربهێنن و دەستبەرداری نەبن. داواكاریمان ئەوەیە هاونیشتمانیان كارتەكانیان وەربگرنەوەو بەشداری پرۆسەكە بكەن. هاوڵاتى: گۆڕان لەهەڵبژاردنی پێشووی عێراق پێنج كورسی بەدەستهێنا، پێتانوایە دەتوانن پارێزگاری لەو ژمارە كوردسییەتان بكەن یان زیاتری دەكەن؟ پێشبینیتان بۆ بەدەستهێنانی چەند كورسییە؟ یاسین حەمەعەلی: زۆر گەشبینین هەموو هەوڵێكی خۆمان دەخەینەگەڕ لەپێناو زیادكردنی كورسییەكانمان و بەدڵنیایی ئەنجامی دڵخۆشكەرمان دەبێت. هاوڵاتى: ئایا كاندیدەكانی گۆڕان جێی متمانەی هاووڵاتیانن؟ یاسین حەمەعەلی: كاندیدەكانی ئێمە كەسانی خاوەن پێگەو ئەزمونن و لەپسپۆڕی جیاوازن، بەدڵنیاییەوە جێگای متمانەی زۆرینەی هاووڵاتیانن. هاوڵاتى: دەوترێت میكانیزمێكتان لەگەڵ كاندیدەكانتان گرتووەتەبەر كە وەك پێنج ئەندامەكەی ئێستای گۆڕان لەبەغدا لەبزوتنەوەكە دوورنەكەونەوە؟ یاسین حەمەعەلی: متمانەی تەواومان بەكاندیدەكانمان هەیەو پێویست بەهیچ رێوشوێنێك ناكات. هاوڵاتى: هەموو دەزانین بەشێك لەهەڵسوڕاوانی گۆڕان زویرن لەبزوتنەوەكە‌، چی كراوە بۆ ئەوەی ئەوانیش لەم هەڵبژاردنەدا رۆڵیان هەبێت بۆ پشتیوانی لەبزوتنەوەكە؟ یاسین حەمەعەلی: بزوتنەوەكەی ئێمە هەمیشە دیدگای جیاوازی تێدابووە، ئێمە لەنیگەرانی هاوڕێكانمان تێدەگەین، بەڵام هەموو لایەك دڵنیادەكەینەوە كە سورین و بەردەوامین لەسەر ئەو ئامانجانەی كە رەوانشاد كاك نەوشیروان بناغەكەی داڕشتووە.

سازدانی: هاوڵاتى یەكێك لەئەندامانی دەستەی نێوەندگرانی نێوان بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی زانیاری نوێ و نەبیستراو بۆ هاوڵاتى ئاشكرا دەكات و دەڵێت:»میكانیزمی چارەسەركردنی كێشەكان لەنێوان هەردوو هاوسەرۆكان جیاوازە «. ‌نیكولا ئەشرەف شاڵی یەكێك لەدەستەی نێوەندگرانی نێوان هاوسەرۆكانی یەكێتی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» بافڵ تاڵەبانی لەناو مۆبایلەكەی خۆیەوە 11 تۆمەتباری پێنیشانداین كە بەرپرسی یەكێتی تێدایەو  فەرمانی دەستگیركردنیان هەیەو لەماڵی لاهور شێخ جەنگیدان، بەڵام لاهور شێخ جەنگی پێی وتین كە ماڵەكەی كراوەیەو هیچ تۆمەتبارێكی لانییەو دوو برای لایە كە چوونەتە بەردەم دادگا». هەروەها ئەوەشی خستەڕوو كە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی باسی لەوە كردووە كە ئەو هەنگاوانەی دەینێت بۆ چاكسازی و گەڕانەوەی شكۆیە بۆ یەكێتی و پێشی وتووین كە» بەدەرمانی دایۆكسین هەوڵی ژەهراویكردنم دراوە». هاوكات نیكۆڵا ئەشرەف شاڵی ئەوەشی روونكردەوە كە لاهور شێخ جەنگی پێی راگەیاندوون كە ملم لەموو باریكترە لەبەردەم یاسادا، هەر تۆمەتێكم بەسەردا ساغ بێتەوە بەڵێن بێت بەدەستی خۆم پەتی سێدارە دەخەمە ملم. هاوڵاتى: هەوڵی نێوەندگیری دەیان كەس پێكەوە سەردانی هەردوو هاوسەرۆكی یەكێتیتان كردووە، ئامانجەكەی چی بووە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: ئێمە وەك دەستەیەكی ناوەندگیری ئاشتەوایی بێلایەن رۆڵ دەگێڕین لەنێوان هەردوو هاوسەرۆكانی یەكێتیدا، چەندین كەسین لەئاست و پێگەی جیاوازدا. ئێمە كەسانی بێلایەنین لەنێوان هەردوولادا، هەرچەندە هەندێك كەس و لایەن تۆمەتبارمان دەكەن كە لایەنداری یەكێك لەهاوسەرۆكان دەكەین، ئەمەش هیچ بنەمایەكی نیە و تەواو دورە لەڕاستیەوە، چونكە ئەم دەستپێشخەریەی ئێمە تەنها لەڕوانگەی هەستكردنمانە‌ بەبەرپرسیارێتی نیشتمانی و نەتەوەیی. هەروەها ئامانجمانە ئەوە بیری هەردوو هاوسەرۆكان بهێنینەوە، ئەوان لەم قۆناغەی كاری حزبیاندا لەبەردەم بەرپرسیارێتی‌ نەتەوەیی و نیشتمانی و مێژوویی و ئەخلاقی و پیشەیی حزبیەوەن، لەكۆی ئەو كارو هەنگاوانەی دەیگرنەبەر دەبێت ئاشتی و ئارامی شاری سلێمانی بەتایبەتی و هەرێمی كوردستان بەگشتی بپارێزن. ئەوەی روویداوە لەنێوان هاوسەرۆكاندا، راستە بابەتەكە تەواو حزبیەو لەفۆرمی حزبیدایە، لایەنێكیان بەچاكسازی ناویدەبات و ئەوی دیكە بەكودەتا، بەڵام هەرچیەك بێت، كۆی ئەوەی روودەدات كاریگەری راستەوخۆی نەرێنی هەیە لەسەر دەروون و ژیان و بازاڕو ئابوری خەڵك بێ جیاوازی. ئێمە دەزانین لەكوردستاندا، حزب دابڕاو نیە لەكۆمەڵگا بەتایبەت حزبێكی خاوەن پێگەو باڵادەستی وەك (ی.ن.ك) كە سەنگ و قورسایی خۆی هەیە لەبڕیاری سیاسی چ لەناوخۆی هەرێم یان لەسەر ئاستی عێراق و تەنانەت هەرێمایەتیش، بۆیە هەرشتێك لەناوخۆی ئەو حزبەدا رووبدات كاریگەری و لێكەوتەی راستەوخۆی دەبێت لەسەر سەقامگیری كۆمەڵایەتی و ئابوری و سیاسی. ئێمە لەواقعێكدا دەژین سەرجەم هێزەكانی پێشمەرگە بەكرداری لەژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم یەكنەخراون، بۆیە دەبینین حزبەكان بەتایبەت حزبێكی وەكو یەكێتی كەمێژوویەكی دورودرێژی هەیە لەخەباتی چەكداری تائێستا هێزی چەكداری تایبەت بەخۆیان لەژێر دەستدا ماوە هەرچەندە ئەو هێزانە نیزامی و رێكخراون، بەڵام لەژێر فەرمانی چەند كەسانێكی دیاریكراوی حزبیدان و ئەوان دەتوانن بیانجوڵێنن. ئێمەومانان، وەك دەستەی ناوەندگیری بێلایەن، نیگەرانیمان هەبوو لەوەی ئەو هێزانە بەپێچەوانەوەی ئامانجەكانیان بەكاربهێنرێن لەیەكلاكردنەوەی ناكۆكیەكانی ناوخۆیی حزبدا، بەتایبەتی ئێمە بینیمان ئەو هەنگاوانەی نران لەلایەن هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی زیاتر مۆركێكی سەربازی پێوە دیاربوو، لەهەمان كاتدا بینیمان لەماڵی هاوسەرۆك لاهور جەنگی خەڵكانێك بەچەكی قورس و سوكەوە وێنەیان دەگرت و لەشۆسیال میدیا پەخشیان دەكرد، كۆی ئەمانە بووە هۆی ترس و دڵەڕاوكێ بەتایبەت لای خەڵكی شاری سلێمانی. لەڕوانگەی هەستكردنمان بە بەرپرسیارێتی، بۆ ئەوەی خوانەخواستە هەنگاو نەنێین بۆ قۆناغێك ململانێكان تیایدا لەململانێی حزبییەوە بگۆڕێت بۆ ململانێی چەكداری، دەستەیەكی بێلایەن كۆبووینەوە و پەیوەندیمان بە بەڕێزان هەردوو هاوسەرۆكانی (ی.ن.ك)ەوە كرد. هاوڵاتى: هەریەك لە بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی ئەوەیان راگەیاند كە هێز بەكارناهێندرێت و دواتریش لاهور جەنگی ئەوەی دووپاتكردەوە كە كاری واناكەن؟ كەواتە تائێستا دۆخەكە ئارامە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: سەبارەت بە بەڕێز قوباد تاڵەبانی، ئەو جێگری سەرۆكی حكومەتە، دەسەڵاتەكانی دەسەڵاتی فەرمین و بەیاسا دیاریكراوە، هەر بەیاساش دەسەڵاتەكانی بەكاردەهێنێت لەكاتی پێویستدا بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی هەرێم لەدۆخە نەخوازراوەكاندا. واتا تادۆخێك نەیەتە پێشەوە كە پێشێلكاری بێت بۆ ئەركەكانی حكومەت، بەتایبەتتر ئەو ئەركانەی پەیوەندیدارن بەپاراستنی ئارامی و ئاسایشی شارەكان و ژیان و سەرو ماڵی خەڵكەوە، بەهیچ جۆرێك خۆیان هەڵناقورتێنن و دەبێت دور بن لەكێشە حزبیەكانەوە. سەبارەت بە هاوسەرۆك لاهور جەنگی، ئێمە لە 7 و 9 ئاب 2021، سەردانمان كردو لەگەڵیدا كۆبووینەوە، داوامان لێكرد بەهێمنی كێشە حزبیەكانیان لەگەڵ هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی چارەسەر بكەن لەكۆی ئەو شتانەی روودەدات پێویستە ئارامی سلێمانی بپارێزیت، وتی «دڵنیاتان دەكەمەوە لەلایەن منەوە هەرگیز پەنا نابرێتە بەر هێز یان كارێك سەقامگیری سلێمانی و هەرێم تێكبدات». هەروەها وتی «من هێزی ئەمنیم دروستنەكردووە بۆ ئەوەی لەململانێ و بۆ بەرژەوەندی خۆم بەكاریان بهێنم، بەڵكو من هێزی دامەزراوەیم بۆ خزمەتی خەڵكی كوردستان بێ جیاوازی دروستكردووە، بۆ دەرخستنی نیازپاكی و بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هەموو دەسەڵاتەكانی خۆم بەشێوەی كاتی تا پێكهێنانی لیژنەی لێكۆڵینەوەی حزبی رادەستی هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی كردووە»، هەروەها ئامادەیی دەربڕی لاپەڕەی سپیمان بۆ واژو بكات بۆ چارەسەركردنی كێشە حزبیەكان بەپێی پەیڕەوو پرۆگرامی (ی.ن.ك) و یاسا بەركارەكانی عێراق. جەختیشی كردەوە كەكوردستان جێناهێڵێت وەك ئەوەی داوایلێكراوەو لەبەردەم دادگادا بەرگری لەخۆی دەكات لەكۆی ئەو تۆمەتانەی خراونەتەپاڵی و جەختی كردەوە تاوانبار نیە و بەناهەق تۆمەتی بۆ هەڵدەبەستن، لەدادگا بێتاوانی خۆی دەسەلمێنێت و ئەگەر لەناوخۆی حزبیشدا بێت بەهەمان شێوە بەڵگەكان دەخاتەڕوو. سەبارەت بە هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی، بەهەمان شێوە لە 9 ئاب 2021 لەگەڵیدا كۆبووینەوە، دوای گفتوگۆیەكی چڕوپڕ نزیكەی حەوت كاتژمێری خایاند، بەوردی كێشە ناوخۆییەكانی (ی.ن.ك)ی خستەڕوو كە خاڵی ناكۆكی بوون لەنێوانیاندا وەك هاوسەرۆكان. هەروەها باسی لەكۆی ئەو پاڵنەر و هەنگاوانە كرد كە بۆ گۆڕانكاری و چاكسازی ناویەتی، وتی ئەو كارانەی دەیكات «بۆ گەڕاندنەوەی شكۆیە بۆ یەكێتی، لەهەمان كاتدا هەنگاونانە بۆ چاكسازی، چونكە لەدوو ساڵی رابردوودا دەستدرێژی زۆر كراوەتەسەر مافی خەڵك‌ و هەڕەشە لەبازرگان كراوەو دەستخراوەتە بینەقاقای بازاڕ، هێڵەكانی پەیوەندی چاودێری خراوەتەسەر‌، هێزەكانی دژە تیرۆرو زانیاری بۆ مەرامی تایبەتی و كۆكردنەوەی زانیاری ناپێویست و ناڕەوا بەكارهێندراون‌«. هەروەها وتی «سیخوڕ لەماڵەكەمدا دانراوەو بەدەرمانی دایۆكسین هەوڵی ژەهراویكردنم دراوە». هاوكات كاك بافڵ وتی:» هەنگاوەكانم بەردەوام دەبن بەئاڕاستەی چاكسازی و لەچارەسەركردنی كۆی گرفتەكان سەقامگیری هەرێم و شاری سلێمانی دەپارێزم»، بەڵێنیشی پێداین كە هەر هێزێك لەژێر فەرمانی حزبدا بێت هەرچەندە سەرجەمیان نیزامی و رێكخراون و میلیشیا نین، بەهیچ جۆرێك‌‌ فەرمان لەهیچ كەسێكی ئەوانەوە‌ وەرناگرن بۆ جوڵەپێكردنیان، ئەمما دەسەڵاتی حكومەت چی دەكات ئەوە پەیوەندی بەئەوانەوە نییە، چونكە ئەوان فەرمان لەحكومەتەوە وەردەگرن نەك سەركردەكانی حزب. جەنابیان وتیشی؛ «ئەگەر هێزی حكومی بجوڵێندرێت بۆ دەستگیركردنی ئەو (١١) تاوانبارەیە كە لەماڵی لاهور جەنگی خۆیان حەشارداوە، ئەوە پەیوەندی بەمنەوە نیەو دەسەڵاتی منی تێدا نییە». دوای سەردانمان بۆ لای هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی، بۆ تەواوكردنی كارەنمان راستەوخۆ لەهەمان رۆژدا، سەردانی هاوسەرۆك لاهور جەنگی-مان كردەوە، گفتوگۆیەكی ترمان لەگەڵ ئەنجامدا لەسەر ئەو بابەتانەی كەگرنگن بۆ پاراستنی سەقامگیری سلێمانی و هەرێم. سەبارەت بەو كەسانەی داواكراون لەلایەن یاساوە، من بە ‌بەڕێز لاهور شێخ جەنگی-م وت، «ئەو (١١) كەسەی بەڕێز بافڵ تاڵەبانی باسیان دەكات و داواكراون لەماڵەكەتدان، لەڕووی یاساییەوە پێویستە رادەستیان بكەیت بۆ ئەوەی هێزی حكومی كە دەسەڵاتی سەپاندنی یاسایان هەیە، پاڵپشت بەفەرمانی دادوەر نەیەنە سەر ماڵەكەت و دەستبەسەریان بكەن بۆ بەردەم دادگا». لەوەڵامدا وتی «بفەرموون دەرگای ماڵەكەم واڵایە، بگەڕێن تیایدا هەر داواكراوێكی تیادا بوو بیبەن» وتیشی «من كەسی داواكراوم لا نییە، ‌تەنها ئەو دوو برایەم لایە كە سكاڵایان لەسەر تۆماركراوەو هەردووكیان ئامادەن بچنە بەردەم دادگاو  پێشتریش چوون و جارێكی دیكەش دەچنەوە بەردەم دادگا» هەروەها قسەمان لەگەڵ كرد سەبارەت بە بەكارهێنانی هێز و ئەو كەسانەی بەچەكەوە لەماڵەكەیدا لەڕێگای سۆشیال میدیاوە نمایش دەكەن، جەنابیان پێی راگەیاندین كە سەرقاڵەو ئاگاداری ئەو جۆرە نمایشانە نیە، وتی؛ «بەهیچ شێوەیەك چەكم بەكارنەهێناوەو هێزی سەربازیم نییە تا بەكاریبهێنم»، پێمان وت لەماڵەكەتدا خەڵكانێك بەچەكەوە ڤیدیۆو وێنەیان بڵاوبووەتەوە! ئەو بێئاگایی خۆی لەوە دەربڕی و وتی؛ «ئەوانەی لێرەن‌ میلیشیا نین، بەشێكی زۆری كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان و پێشمەرگەی دێرینن و بەشێكی دیكەیان خەڵكی مەدەنین و هاوسۆزن». وە بەڵێنی بەهەمووماندا كەناهێڵێت كەس بەچەكەوە‌ ماڵەكەیدا نمایش بكات. دوای پەیامەكەی ئێمە،‌ بینیمان دیاردەی چەكداری لەماڵەكەیدا وەك پێشتر نیە، بۆ بەدواداچوون و دڵنیایی خۆتان دەتوانن بچنە ماڵەكەی بەدواداچوونی زیاتر لەسەر ئەو بابەتە بكەن. هاوڵاتى: پاش هەفتەیەك لەو پەیامەی ئێوە كە گەیاندوتانە هەردوو هاوسەرۆك، چ گۆڕانكاریە‌ك بەهۆی نێوەندگیریە‌كەوە روویداوە؟ ئایا میكانیزمی چارەسەر لای هەردوولایان جیاوازە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: ئێمە لەچوارچێوەی پەیامەكەی خۆماندا كارمانكردوە، سەبارەت بەمیكانزمی چارەسەركردن، هەردوو هاوسەرۆكان میكانیزمی تەواو جیاواز بۆ چارەسەركردنی گرفتە حزبیەكان دەخەنەڕوو لەناو یان لەدەرەوەی حزب، واتا لەبەردەم دادگاكاندا.  لەئاستی حزبیش هەوڵدراوەو بەردەوام هەوڵ هەیە بۆ ئەوەی ناكۆكییەكان بەپێی پەیڕەوو پرۆگرامی ناوخۆی حزب و یاسا چارەسەر بكرێن‌، بەڵام دیارە تائێستا دەرەنجامی نەبووە. ئێمە وەك دەستەی ناوەندگیر هەست دەكەین گوێمان لێگیراوە، بەتایبەت لەو بابەتانەی پەیوەندیان بەنمایشی هێزو شەڕی راگەیاندنەوە هەیە كەتەواو خاوبوونەتەوە، هەر پێشوازی لێكردنمان لەلایەن بەڕێزان هەردو هاوسەرۆكانەوە نیشانەی رێزگرتن و بەهەند وەرگرتنی هەوڵەكانمانە، هەرچەندە ئێمە هەر چاوەڕوانی ئەو بەدەنگەوەهاتنەمان لێدەكردن. هاوڵاتى: بافڵ تاڵەبانی هیچ زانیارییەكی لەبارەی ئەو (١١) كەسەوە خستەڕوو بۆ ئێوە كە وەك دەستەی نێوەندگیر سەردانتان كردووە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: جەنابی بافڵ تاڵەبانی هەموو فەرمانی دەستگیركردنی ئەو (١١) كەسەی لەمۆبایلەكەی خۆیەوە پیشانداین، كۆمەڵێكیان بەرپرسیارێتیان هەبووە، هەندێكی تێدایە بەناوی یەكێتی و دەزگا ئەمنییەكانەوە خەڵكی دەستگیركردووە، بەرپرسی باڵای حزبی یەكێتیش لەناو ئەو (١١) كەسانەدا بوونی هەبوو. هاوڵاتى: وتەی لاهور شێخ جەنگی لەبارەی چارەسەركردنی كێشەكان چی بوو؟ نیكۆلا ئەشرەف شاڵی: وەك ئاماژەم پێدا، ئێمە لە ٧ و ٩ ئاب ٢٠٢١، جەنابیمان بینی، جەختی كردەوە ئامادەیە ملكەچی كۆی رێكارە حزبی و یاساییەكان بێت بەچوونە بەردەم دادگاشەوە، وتی «ملم لەموو باریكترە لەبەردەم یاسادا، هەر تۆمەتێكم بەسەردا ساغ بێتەوە بەڵێن بێت بەدەستی خۆم پەتی سێدارە دەخەمە ملم، چونكە هیچ كەموكورتیەك لەخۆم قبوڵ ناكەم چ بەرامبەر خەڵكی كوردستان بێت یان یەكێتی یان بەرامبەر ماڵی مام جەلال و هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی». وتیشی «بەهیچ جۆرێك ئامادەنیم كوردستان جێبهێڵم وەك ئەوەی داوام لێكراوە، چونكە ناكرێت تۆمەتبار بكرێم و داواكراوی دادگا بم، بەڵام بوارم نەدەن بەرگری لەخۆم بكەم و بێتاوانی خۆم بسەلمێنم. وتی؛ لەكوێی دنیادا بووە بەتۆمەتبار بوترێ بڕۆ وڵات جێبهێڵە!» هاوڵاتى: پێتانوایە یەكێتی ئەم دۆخەی ئێستای تێپەڕێنێت، یان پێش هەڵبژاردنەكانی عێراق یەكلاببێتەوە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: یەكێتی لەسەرەتای دامەزراندنیەوە لە 1975،‌ لەسەر بنەمای رای جیاوازو لەیەكگرتنی سێ ئاڕاستەی‌ جیاواز دامەزراوە، تائێستا ئەو تێڕوانین و را جیاوازە تیایدا بەردەوامە، ئەوەش خاڵی جیاكەرەوەی یەكێتیە لەحزبە تەقلیدیەكانی تر. چارەسەركردنی ئەم دۆخە كاتی دەوێت، چونكە ئەم كێشانە لەبنەڕەتدا هەر هەبوون، بەڵام دوای كۆچی دوایی سەرۆك مام جەلال و بەستنی كۆنگرەی چوار زیاتر بەدەركەوتن و لەم ماوەیەدا دەرهاویشتەو لێكەوتەكانیمان بینی، بۆیە چاوەڕوان ناكرێت پێش هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق چارەسەر بكرێن. من پێم وایە ئەم كێشەیە زیاتر پەل ناكێشێت و وەك ئەوانی پێشتر‌ تێدەپەڕێت، متمانەمان بەهەردوو هاوسەرۆكانە كە بەرپرسیارانە مامەڵە دەكەن لەچارەسەركردنی كێشەكان. چونكە ئەوان وەك هەر تاكێكی ئەم كوردستانە دەزانن، كە ئەم ئەزمونەی هەرێم بەرهەمی خوێنی هەزاران شەهید و بەری رەنج و ماندوبونی پێشمەرگە و رێكخستن و تێكۆشەرە دێرینەكانی كوردستانە. بۆیە دەبێت حەكیمانە و وردبینانە مامەڵە لەگەڵ كۆی كێشەكان بكەن‌. هاوڵاتى: پێتانوایە ئەم كێشانە كاریگەری دەكاتە سەر دەنگدەری یەكێتی؟ نیكۆلا ئەشرەف شاڵی: بەگشتی دەنگدەر، دەنگدەری یەكێتین كە بۆ ئازادی و مافی چارەی خۆنووسین و سەربەخۆی كوردستان دامەزراوە‌‌، بەڵام دەبێت ئەوەمان بیرنەچێت بەشێكی زۆر لەدەنگدەران بەسۆز بیر دەكەنەوە، بۆیە‌ بێگومان ئەم كێشانە بەشی خۆی كاریگەری دەبێت لەسەریان و وەك لێكەوتەش كاریگەری دەبێت لەسەر كۆی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق سەبارەت بە (ی.ن.ك)

سازدانی شاناز حەسەن پسپۆرێكی پزیشكی سنگ و بۆری هەوا دەڵێت:» وەرگرتنی ڤاكسین پارێزراوت دەكات لە كۆرۆنا نەك پارێزراو بی لە ئیلتیهابات، یان جەڵدە و هەوكردنی سییەكان، بۆیە كەسێك با دوو ژەمە ڤاكسینی وەرگرتبێت، كە دەمرێت بە هەوكردنی سییەكان دەمرێت نەك بە كۆرۆنا». دكتۆر كامەران قەرەداغی، پسپۆری سنگ و بۆری هەوا لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» لە كوردستاندا بەرگری گشتی لەناو خەڵكدا بڵاوبۆتەوە و خەڵكی لەناو یەكدا بەتێكەڵی توشی كۆرۆنا ڤایرۆس دەبن و بەركەوتەی یەكترین و چاكدەبنەوە، ئەمە بۆ خۆی وایكردووە نیشانەی شەپۆلەكان جیاوازبن». هاوڵاتى: بەشێك لەهاووڵاتیان هێشتا ترسیان لەوەرگرتنی ڤاكسین هەیە؟ئایا هیچ مەترسییەكی هەیە؟ كامەران قەرەداغی: هیچ جۆرە ڤاكسینێك مەترسی نیە، یان مەترسیەكەی ئەوەندە كەمە ، كە ئێمە پێی دەڵێین ماكەكانی، كە شایانی باسكردن و  ترساندن نیە، بەپێی تەمەنەكانیش جیاوازی هەیە، بۆ نمونە كەسێك تەمەنی لەسەرو 50 ساڵەوە بوو، بەهیچ  شێوەیەك لەهیچ جۆرە ڤاكسینێك نەترسێت، ئەگەر تەمەنی  ژنێك یان كچێك تەمەنی خوار 50ساڵ بوو هەر جۆرێك هەبوو بەكاریبێنە، ، بەڵام گەر جۆرێكی تری جیاواز لە ئەزترازێنیكا هەبوو ئەوەیان بەكاربێنێت، وە توێژینەوە جیهانیەكان سەلماندویانە هەموو جۆرەكانی باشە و گونجاوە، تەنیا هەندێك حاڵەتی زۆر دەگمەن بۆنمونە ئەوانەی خەستی خوێنیان تێدادەركەوتووە. هاوڵاتى: هاووڵاتیان دەپرسن چەند ژەم ڤاكسین وەربگرن گونجاوە؟ كامەران قەرەداغی: ڤاكسینەكان كەلەمانگی دووی ساڵی رابردووە دروستكران، سەرەتا ژمارەیەكی كەم كرایەوە بازاڕەوە و ئەوكاتە دوو شەپۆلی جیاوازی كۆرۆنا ڤایرۆس هاتن كە ڤاكسینەكان شمولی نەكردن.  شەپۆلی بەریتانیەكە و دەلتاش كە ئێستا زۆر بڵاوە، بۆیە دوو ژەم ڤاكسین زۆر گرنگە تا كاریگەریەكەی بۆ هەردوو جۆرەكەی كۆرۆنای گۆڕاو هەبێت، سەرەتا دەركەوت ژەمی یەكەم لەسەدا 70 تۆ دەپارێزێت لە نیشانە دەركەوتن و بەتوندی توشبوون. هەندێكی جۆریشی لەسەدا 90 بۆ 95  لەمردن دەتپارێزێت، ئەمە تەنیا شیكارە سەرەتاییەكان بوو كە لەسەر ژمارەیەكی كەمی توشبوو تاقیدەكرایەوە، بەڵام كاتێك توێژینەوەكان فراوان بوون و لەسەر ژمارەیەكی زیاتری  توشبوو تاقیكرایەوە وردە وردە نیشانەی زیاتری ڤایرۆسەكە دەركەوت، ئەو نیسبەیە هاتە خوارەوە بۆ لەسەدا 30 هەتا 60و لەسەر ژمارەیەكی زیاتری  توشبوو تاقیكرایەوە، بۆیە وا بەپێویست زانرا دوو ژەم ڤاكسین وەربگرێت.  لەو كاتەشدا تەنیا تۆ پارێزراوی لە كۆرۆنا ڤایرۆس نەك پارێزراو بی لەئیلتیهابات، یان جەڵدە و هەوكردنی سییەكان، بۆیە كەسێك با دوو ژەمە ڤاكسینی وەرگرتبێت، كە دەمرێت بە هەوكردنی سییەكان دەمرێت نەك بە كۆرۆنا بۆیە پێویستە  خەڵك لە ئەوە تێبگات كە دەوترێت فڵان كەس دوو ژەمە ڤاكسینی وەرگرتبوو بەڵام مرد. بۆ نمونە وڵاتێكی وەك نەرویج، پێنج ملیۆن و 400 هەزار ژەمە ڤاكسینی بەكارهێناوە، بەو پێیەش لەسەدا 67%ی خەڵكی ژەمی یەكەمی وەرگرتووە و لەسەدا 33%ژەمی دووەمی وەرگرتووە، كە لە سەرەتای مانگی یەكەوە دەستی بە بەكارهێنانی كردووە، پێم سەیرە راوێژكاری وەزیری تەندروستی دەڵێت پلانمان هەیە  بیگەیەنینە لەسەدا 40% ژمارەی دانیشتوان كە لەوەرگرتنی ڤاكسین سودمەندبن.  هەر خۆشی دەڵێت لەسەدا سێ تا چواری خەڵكی هەرێمی كوردستان ڤاكسینی وەرگرتووە، بۆیە كە لەماوەی چوار مانگدا ئەوەندە بەكارهاتووە چۆن دەتوانرێت بەو ماوە كەمە بگەیەنرێتە لەسەدا 40% بۆیە ئەم شێوە لە وەهمی زانستی بۆ وەزارەتی هەرێم خۆی خراپە، یاخود دەوترێت ئێمە 500 هەزار ژەمە ڤاكسینمان وەرگرتووە، لەو ژمارەیە 300 هەزارمان داوەتە هاووڵاتیان، لەكاتێكدا سەیری ئاماری عێراق بكەین، ملیۆنێك و 800 هەزار ژەمە ڤاكسین دراوەتە هاووڵاتیان، كەچی لە سلێمانی نوسراوە 63 هەزار و سەد ژەم و لەهەولێر نوسراوە 66 هەزار و 500 ژەمە ڤاكسین و لەدهۆك نوسراوە 68 هەزار و 600 ژەمە ڤاكسین، واتە بەپێی ئەو ئامارانە ئەوە چۆن داخڵ كراوە و چۆن بەكارهاتووە.  بۆیە ئەو ناشەفافیەتە لەوانەیە لەپارەی نەوت  و قاچاغچێتیدا بكرێت، بەڵام باسی زانست بەو شێوەیە بكەیت كە هەموو قسەكان پڕن لە دژ بەیەك و ناكرێت بەو شێوە ناڕاستە لەلایەن بەرپرسانی تەندروستی. هەروەها سۆشیال میدیاش بەهیچ شێوەیەك دژی ڤاكسین هیچ بڵاونەكاتەوە، چونكە خەڵك خۆی گومانی هەیە و دەترسێت و دەریش كەوتووە تەنیا ڤاكسینە دەتوانێت كۆنترۆڵی ڤایرۆسەكان بكات. هاوڵاتى: پارێزگای دهۆك بەراورد بە هەولێر و سلێمانی دۆخی كۆرۆنا تێیدا خراپە، هۆكار چییە؟ كامەران قەرەداغی: دهۆك لەبەرنامەی گونجاودا دەڕوات بەڕێوە كە لەڕۆژێكدا زۆرترین ژمارەی پشكنین دەكرێت لەو پارێزگایەدا، چونكە كە لە پارێزگایەك پشكنین نەكرا یان كەمتر كرا با بەراورد نەكرێت بە شوێنێكی وەك دهۆك كە زۆرترین ژمارەی پشكنینی تێدادەكرێت، بۆیە پێویستە خەڵك لە ئەوە تێبگات، بۆیە  پێویستە ئەو كەسانەی بەناوی وەزارەتەوە قسەدەكەن بتوانێت زانیاریەكان بە خەڵك بگەێنێت تا سەری لێ تێكنەچێت، بۆیە من پێم وایە دهۆك لەسەر ئەو رێگە راستە دەڕوا كە وڵاتێكی وەك بەریتانیا لەسەری دەڕوات، كە لەجیهاندا بەریتانیا زۆرترین پشكنینی تێدادەكرێت. هاوڵاتى: ئایا شەپۆلەكانی كۆرۆنا كاریگەری لەسەر گۆڕینی نیشانەكانی دەكات؟ كامەران قەرەداغی: شەپۆلی پەتای ڤایرۆسی، تەنانەت پزیشكەكانیش، كەسانی خوێندەوار و پسپۆریش هەر لە شەپۆلی یەكەم لەسەرەتای دۆزینەوەی كۆرۆنا تا كۆتایی ساڵی 2020 بەردەوام بوو، دوای ئەوە شەپۆلی دووەم تا مانگی چوار بەردەوام بووە، لەدوای ئەویشەوە شەپۆلی سێیەم دەستی پێكردووە و تائێستا بەردەوامە، هەموو شەپۆلێك لەگەل خۆیدا نیشانەی خۆی هەیەو دیاریكردنەوەی گۆڕانی تیداكراوە و كاریگەریشی هەبووە لەسەر نیشانەكانی و لەسەر بڵاوبونەوەی، بۆیە یاسای شەپۆل ئاوایە لەجیهاندا كەماوەی چوار بۆ هەشت هەفتە هیچ حاڵەتێك تۆمار نەكرا، دوای ئەوە هەمان حاڵەت دەستی پێكردەوە ئینجا ناودەنرێت شەپۆلێكی دیكە، بەڵام لەم كۆرۆنایەدا هەتاكوو ئێستا لە جیهاندا ئەو دیاردەیە ڕووی نەداوە هاوڵاتى: نیشانەكانی كۆرۆنای دەلتا چی جیاوازە لە كۆرۆنای شەپۆلی یەكەم و دووەم؟ كامەران قەرەداغی: نیشانەكانی كۆرۆنا دەلتا، كۆرۆنا ڤایرۆس لەگەڵ خۆیدا لەنیشانەكاندا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، یەكێك لەوانەیە بەرەنگاربوونەوەی بەرگری مرۆڤە بەرامبەر ڤایرۆسەكە و شەپۆلە تازەكە زۆربوونی ڤایرۆس لەو كاتەی كە ڤایرۆسەكەی تێدەچێت لەبری ئەوەی نیشانەكان وەربگرێت نیشانەكان زۆر سوك دەبێت. بۆیە با شەپۆلەكەش بێت كە تۆ ڤاكسینی تەواوت هەبێت نیشانەكان دەگۆڕێت لەگەڵی، بۆیە با خەڵك لە ئەوە تێنەگات كە دەلتا ڤایرۆس نیشانەی هەڵامەتە،  بۆیە نیشانەكانی تەنیا هەڵامەت نیە، بەڵكو لە كوردستاندا بەرگری گشتی بە نیسبەتێك هەیە كە نازانین چەندە ئێمەش كاریگەری لەسەر نیشانەكان هەیە. ئێستا هەموو كوردستان بەركەوتەی یەكترین، چونكە تیكەڵاوی هەیە، بۆیە كە نیشانەی هەڵامەتت هەیە دەبێت نیشانەی پرسیار بۆ خۆت دابنێیت كۆرۆنامە یان نا دەبێت بچی پشكنین بكەی، بۆ دڵنیابونەوە، چونكە تۆ لەشوێنێكدا دەژیت، كەتێكەڵاوی زۆر هەیە و دەلتاش زۆر زوو بڵاودەبێتەوە بۆیە ئەگەری هەیە بڵاوبێتەوە و هەموو چواردەورت تووشی ببێت. ڤایرۆسی دەلتا تایبەتمەندییەكی تریشی هەیە كە درەنگ دەگاتە سییەكان و لەبەشی سەرەكی سییەكان دەمێنێتەوە و بۆیە حاڵەتی مردن لەئێستادا زۆر  كەمە. هاوڵاتى: ئایا دەكرێت هاووڵاتیان ڤاكسین وەرنەگرن؟ كامەران قەرەداغی: ناكرێت كۆرۆنا ڤایرۆس بچێتە لەشی مرۆڤەوە و بەرگری دروست نەكات، بەڵام ناشكرێت ئەو كەسەی كۆرۆنای گرت، ڤاكسین بەكارنەهێنێت، بەڵكو دەبێت بەكاریبهێنێت، بەڵام بەرگریەكە دروست بووە و پێویستە ئەو كەسانەی گرتویانە دوای چوار مانگ ڤاكسین بەكاربهێنن، چونكە گاریگەریە گرنگەی ئەوەیە لە مردن دەتپارێزێت نەك لە توشبوون.  هیچ چارەسەرێكی تایبەتی نیە بۆ كۆرۆنا دەلتا، تەنیا هەندێك چارەسەر هاتوون پێش حاڵەتی توند كە بەكاردەهێنرێن تەنیا ریگری دەكات لەتوشبون بە توندی و دەیپارێزێت كە ڤیتامینەكانن بەتایبەت ڤیتامین دی. ئەگەر ئۆكسجینی مرۆڤ گەیشتە 93 واتە سییەكان گرتویەتی، بۆیە لەوكاتەدا پێویستی بە دەرمان هەیە و پێویستە بچێتە نەخۆشخانە و چارەسەر وەربگرێت و رێنماییەكان وەربگیرێت. وەرگرتنی ڤاكسین تەنیا بۆ ئەو كەسانە خراپە كە ئیلتیهاباتیان هەیە مانای هەر ئێستا نەخۆشە یان پێشوو تر حەساسیەتیەكی زۆر زۆر قورسی گرتبێت و لە نەخۆشخانە دەخڵكرابێت، بەدەر لەوە هەموو كەس لەسەرو 12 ساڵەوە دەتوانێت ڤاكسین وەربگرێت ئەوانەشی كە فیلەر و بۆتۆكسیان كردووە دەتوانن و هیچ كێشەی نیە. هاوڵاتى: پێتانوایە ڤاكسین وەرگرتن باشترە یان بەستنی ماسك لەكاتی چوونەدەرەوەو خۆپاراستن لەقەرەباڵغی؟ كامەران قەرەداغی: : پێموایە هەر كەسێك دەبڵ ڤاكسینیشی وەرگرتبێت لەكاتێكدا دەچێتە دەرەوە و ناو قەرەباڵغی پێویستە ماسك بكات، چونكە ئەوە سەلمێنراوە كە دەبڵ ڤاكسینیش وەربگری، هەر توشی كۆرۆنا ڤایرۆس دەبیت و هەر دەشیگوازیتەوە، بۆیە باشترین شت ئەوەیە تا كۆرۆنا هەبێت ڤاكسینیش بكرێت و ماسكیش بەكاربهێنرێت. هاوڵاتى: بەپێی ئامارە فەرمییەكان كە پۆلێنبەندی بۆ تووشبوان دەكرێت، جۆری سێیەمی كۆرۆنا (كۆرۆنای دەلتا) زیاتر تووشی گەنجان دەبێت، پێتانوایە بۆچی ئەمجارە باس لە تووشبوونی گەنجان زیاتر دەكرێت؟ كامەران قەرەداغی: ئەو توێژینەوانەی كە بڵاوبونەتەوە لە جیهاندا بەتایبەت لە ئەوروپای غەربی و ئەمریكادا، لەو وڵاتانەدا زۆربەی پیرەكان كورتراون و بۆیە زۆربەی زۆریان كە تووش دەبن گەنجن و گەنجان زۆر تێكەڵاو دەبن و زیاتریش دەچنە شوێنە قەرەباڵغیەكان و تائێستا ڤاكسینیان وەرنەگرتووە. هاوڵاتى: پێتانوایە حكومەتی هەرێم یا وەزارەتی تەندروستی بەگشتی توانیویەتی هاوكار بێت بۆ ئەوەی تووشبوون بە كۆرۆنا كەمببێتەوە؟ كامەران قەرەداغی: حكومەتی هەرێم ناتوانێت سەربەخۆ بڕیار بدات  بەبێ عێراق، ڤایرۆسێكی وەك كۆرۆناش كە چووە وڵاتێكەوە، بەتایبەت دەلتا ڤایرۆس هەر ئەوەندەی پێویستە بچێتە وڵاتێكەوە، بەخێرایی بڵاودەبێتەوە، وەزارەتی تەندروستی بەشێوەیەكی گشتی ئامادەنەبووە بۆ بەرەنگاربوونەوە و بەیاننامە و ڕێنمایی دەركردووە و ئەوەندەی كە توانای هەبووە كردوویەتی، بە دانپێنانی هەموو وەزیرەكانی ئێستا و پێشووش سیستەمی تەندروستی سیستەمیێكی خراپە و دەبێت بگۆردرێت ، بۆیە وەزارەتی ناوخۆیە كە دەبێت ڕێنماییەكانی وەزارەتی یتەندروستی جێبەجێ بكات كە نەیتوانیوە شتەكان بكات بە عەمەلی، كەرەنتین و كەمكردنەوەی قەرەباڵغی، بۆیە وەزارەتی تەندروستی هیچ دەسەلاتێكی دیكەی نیە تەنیا دەتوانێت نەخۆشخانە بكاتەوە و چاودێری بارودۆخەكە بكات، لەكاتێكدا خۆشی وەزارەتێكە كەموكوڕی زۆری هەیە. هاوڵاتى: هیچ توێژینەوەیەكی نوێ هەیە كە كۆرۆنا لە جیهاندا كەی كۆتایی دێت كە پشتڕاستكراوە بێت بە كۆمەڵێك بەڵگە بەتایبەت باس لە ناوەڕاستی ساڵی داهاتوو دەكرێت؟  كامەران قەرەداغی: كەس ناتوانێت كاتی كۆتایی هاتنی كۆرۆنا ڤایرۆس دیاریبكات، تەنیا ئەوەی كە دەتوانرێت بكرێت كۆنتڕۆڵكردنی كۆرۆنا ڤایرۆسە و ڤاكسینكردنە كە دەتونێت كۆنترۆڵی بكات، ئەگری هەیە ئەم ڤایرۆسە ببێتە ڤایرۆسی وەرزی وەك ڤایرۆسەكانی دیكەش.  

سازدانی: ئارا ئیبراهیم بەرپرسی پێشووی پەیوەندییەكانی دەرەوەی یەكێتی لەوڵاتی یۆنان ئەوە دەخاتەڕوو كە كۆچكردنی گەنجان و خێزانەكان لەهەرێمی كوردستانەوە بەرەو وڵاتانی ئەوروپا زیادیان كردووەو دەشڵێت:» گەنجان هیچ رووناكییەك بەدیناكەن بۆ مانەوەیان لەهەرێمی كوردستاندا، بۆیە رێگەی نادیار دەگرنە بەر لەپێناو ئاسودەیی و هەلی كاردا». حسێن حەمەساڵح، بەرپرسی پێشووی پەیوەندییەكانی دەرەوەی یەكێتی لەیۆنان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  هاوڵاتى دەشڵێت:» چەتەی دەریا لەئاوەكانی نێوان توركیا و یۆنان بوونی هەیەو زۆركات لەڕێگەی یەختی گەورەو كەشتییەوە یەختی پەنابەرانیان نقوم كردووە یان تەقەیان لێكردوون، دواتر چوون هەموو كەلوپەلەكانیان دزیون و گوێ بەوە نادەن ئەمە مرۆڤەو گیانی لەدەستداوە».  هاوڵاتى:كۆچكردن لەهەرێمی كوردستانەوە بەردەوامە بۆ وڵاتانی ئەوروپاو دەوترێت زیادی كردووە؟ حسێن حەمەساڵح: ئەو دۆخە ئاڵۆزەی لەهەرێمی كوردستاندا بوونی هەیە بەتایبەت بۆ چینی گەنجان دواڕۆژێكی روون بەدیناكەن لەمانەوەیان لەهەرێم بەتایبەت ئەوانەی كە دەرچووی زانكۆو پەیمانگاكانن یان تەنانەت ئەوانەی كاسپكارو خاوەن پیشەیەكن هیچ هیوایەكیان نەماوەو خەڵك كۆچ دەكەن و دەگەنە وڵاتانی ئەوروپا. بەپێی زانیارییەكانی ئێمە خەڵكێكی زۆر لەناوچە جیاجیاكانی هەرێمی كوردستان بەتایبەت لەناوچەی بتوێن و پشدەرو دەربەندیخان و ئاكرێ هەزارەها گەنج و خێزان چوونەتە توركیاو چاوەڕێی ئەوە دەكەن بپەڕنەوە بۆ یۆنان یان لەتوركیاوە راستەوخۆ لەڕێگەی ئاوییەوە بگەنە ئیتاڵیاو لەوێوە بچنە وڵاتانی دیكەی ئەوروپا.  هاوڵاتى: رێگاكانی گەیشتن بەئەوروپا قورس بووە بەتایبەت ئەوەی باسی رێگای قاچاغ دەكرێت؟ حسێن حەمەساڵح: بێگومان رێگای قاچاغ بمانەوێت و نەمانەوێت لەسەدا سەد كۆنترۆڵ ناكرێت لەتوركیاوە بۆ یۆنان چەند رێگایەك هەیە، رێگای دەریا هەیەو كەمتر كورد پێیدا تێپەڕ دەبێت، بەڵكو زیاتر لەتوركیاوە لەڕێگەی یەختی گەشتیارییەوە بەمانەوەی چەندین شەوو رۆژ خۆیان دەگەیەننە ئیتاڵیا، بەڵام مەترسی تێكچوونی یەختەكان و نوقمبوونیان لەسەرەو بەپەڕینەوەیان بەسەلامەتی قۆناغێكی دیكە دەچێتە پێشەوە. رێگایەكی دیكەی وشكانی هەیە كەدەكەوێتە سنوری توركیا یۆنان بولغاریا، كە رووبارێكی لێرەو لەبولغاریا دێتە خوارەوەو چەند سەد مەترێك پەڕینەوەی تێدایە بەبەلەمی بچووك و چوپ دوو كەس و سێ كەس دەپەڕنەوە، ئێستا حكومەتی یۆنان لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا هێزێكی پۆلیسیان بڵاوكردووەتەوە لەناوچە سنورییەكان، حكومەتی یۆنان بەهاوكاری مادیی ئەوروپا تەلبەندێكی بەبەرزی پێنج مەترو بەدرێژایی 27 كیلۆمەتر لەسنور دروست كردووە كە ئەمە تەنها تەلبەندەكە نییەو كامێرای چاودێری و بورجی بەرز بەرز دروستكراون و پۆلیس بەردەوام چاودێری ئەو ناوچەیە دەكات. لەدوای ئەوەش دیواربەندییەكی دیكە هەیە بەبەرزی سێ مەتر كە بەردەوام پۆلیسی پاسەوانی چاودێری وردی ناوچەكان دەكەن بۆ رێگرتن لەهاتنە ژوورەوەی كۆچبەران، لەو سنورەدا خەڵك زۆر زۆر بەكەمی تێپەڕ دەبێت.  هاوڵاتى: ئەو رێگا وشكانییە مەترسی لەسەر نییە بۆ كۆچبەران هاوشێوەی رێگای ئاوی؟ حسێن حەمەساڵح: بێگومان مەترسی لەسەرە، هەندێكیان دەستگیردەكرێن و دەنێردرێنەوە بۆ توركیا، ئەو قاچاغچیانەی كۆچبەرەكانیش دەگەیەنێتە شوێنی خۆی بۆ نموونە ساڵۆنێك لەیۆنان دواتر ئوتومبێل دەچێت بەشوێن كۆچبەرەكاندا زۆر كات تووشی كۆنترۆڵی پۆلیس دەبن و دەستگیردەكرێن.  هاوڵاتى: پەتای كۆرۆنای دەلتا كە ئێستا لەسەرانسەری جیهاندا بڵاوبووەتەوە نەبووەتە هۆی كەمبوونەوەی كۆچكردن لەهەرێمەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا؟ حسێن حەمەساڵح: كۆچكردن بەردەوامەو كۆرۆنا ڤایرۆس هیچ كاریگەری نەبووە لەسەر كەمبوونەوەی، بەتایبەت لەسەرەتای بەهاری ئەمساڵەوە تا ئێستا زۆر زیادی كردووە و كەمی نەكردووە.  هاوڵاتى:پێتانوایە هۆكار چییە گەنجان و خێزانەكان بیر لەكۆچكردن دەكەنەوە بۆ ئەوروپا بەو رێگا قاچاغانەی كە باستان كرد؟ حسێن حەمەساڵح: دیارە كۆچكردن تەنها لەهەرێمی كوردستانەوە نییەو لەزۆرێك لەوڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە ئەم كۆچە بوونی هەیە، ئەوەی تایبەتە بەهەرێمی كوردستان كە ئێمە لەساڵی 1991-ەوە حوكمڕانی خۆمان كردووەو دواتر لەساڵی 2003 و بەتایبەتتر لەساڵی 2005 سەرۆك كۆماری عێراق كورد بووە تائێستا، حكومەتی یەكگرتووی هەرێم دروستبووە لەو كاتەوە تائێستا هیچ پرۆژەیەكی ستراتیژی و گەورە وەك پێویست نەكراوە كەخاوەنی سامانی سروشتین لەژێر زەوی و سەرزەوی و ناوچەی فراوانی گەشتیاری زۆرمان هەیەو خاوەنی ئاوو زەوی كشتوكاڵی بەپیتن، خاوەنی سەرمایەی مرۆیی و دەستكاری گرنگن، بۆیە ئەو ماوە زۆرەی حوكمڕانی لەكوردستاندا دەبوو كارێك بكرایە بەو پارەیەی كە لەبەغداوە دەهات لەگەڵ داهاتی هەرێم سەدان و دەیان پرۆژەی جۆراوجۆری ستراتیژی و گرنگ ئەنجامبدرایە تادەستی كاری ناوخۆ هەلی كاریان بۆ بڕەخسێندرایە نەك خەڵك و گەنجان بێهیواو بێئومێد بكرێت و رێگەیەكی نادیار بگرێتە بەر كە نازانێت بەزیندوویی دەگاتە ئەوروپا یان لەناو ئاوەكاندا دەبێتە خۆراكی قرشەكان و تەرمەكەشی ون دەبێت. حكومەتی هەرێم و عێراق هیچ پلانێكیان نییە بۆ گەنجان كەخاوەن بڕوانامەن و سەرمایەیەكی مرۆیی گەورەمان هەیە ئەم سەرمایەیە بەگەڕبخات و بیانخاتەسەر كار.  هاوڵاتى: بێجگە لەگەنجان (رەبەن) خێزانەكانیش كەخاوەنی منداڵن چیان هەیە دەیفرۆشن و روو لەئەوروپا دەكەن، رێژەی كۆچی خێزانەكانیش هاوشێوەی گەنجان زیادی كردووە؟ حسێن حەمەساڵح: بێگومان خێزانەكانیش كۆچ دەكەن لەهەموو تووێژە جیاوازەكان، بۆ ئەوەی داهاتوویەكی باشتر بۆ منداڵەكانی دابین بكات تا ئاسوودە بن، چونكە لەهەرێمی كوردستان رووناكییەك بەدی ناكەن بۆ ئایندەیانو بۆیە گەنجان و خێزانەكان بەلێشاو روو لەئەوروپا دەكەن.  هاوڵاتى: بەپێی هەندێك داتا ئاماژە بە رۆشتنی زیاتر لە 15 هەزار لەگەنجان و خێزانەكان دەكرێت لەمساڵدا، ئایا ئەو ژمارەیە راستە؟ حسێن حەمەساڵح: كۆچكردن بەردەوامەو هەموو ئەو كەسانەی لەهەرێمی كوردستانەوە كۆچ دەكەن تێیدایە سێ مانگ لەتوركیا ماوەتەوە تا دەرچەیەكی بۆ دروستبووە بۆ گەیشتن بەئیتاڵیا و لەوێوە بۆ ئەڵمانیا و بەریتانیا و وڵاتانی ئەسكەندەناڤی. هەموو كۆچبەران تادەگەنە شوێنی خۆیان (وڵاتی مەبەست) تادوای وەرگرتنی بەڵگەنامەكانیان ئەوكات ناویان تۆمار دەكرێت، رۆژانە كۆچ بەردەوامە، بۆیە باسی هەر ئامارێك بكرێت زیاترە لەوەی كە دەخرێتەڕوو.  هاوڵاتى: ماوەیەكی زۆرە بەشێك لەهاووڵاتیانی هەرێم لەڕێگەی (پاسپۆرتی دۆمەنیكا)و جۆرەكانی دیكەوە خۆیان دەگەیەننە ئەوروپا كە دەیان هەزار دۆلار خەرج دەكەن بۆ كڕینی، ئایا ئەو كەسانە وەك پەنابەر قبوڵ دەكرێن یان وەك گەشتیارێك بۆ ماوەی شەش مانگ مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت؟ حسێن حەمەساڵح: ئەوانەی پاسپۆرتی دۆمەنیكا دەكڕنەوە یان هاوشێوەی ئەوە ئەو پاسپۆرتە وەك گەشتیاری بۆ ماوەیەك قبوڵ دەكرێت نەك وەك پەنابەر قبوڵ بكرێت لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاو بەریتانیاوە. خەڵك هەبووە ئەو پاسپۆرتەی كڕیوەو حكومەتی بەریتانیا دەڵێت ئەوانەی ئەو پاسپۆرتە دەكڕن بۆیان نییە بچنە ناو بەریتانیاوە وەك مانەوە، بەڵكو تەنها وەك گەشتیارێك مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، بەهەمان شێوە بۆ وڵاتانی ئەوروپاش بەو شێوەیە مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت. بۆ نمونە وڵاتێكی وەك یۆنان هەر كەسێك بەبەهای 250 هەزار یۆرۆ موڵكێك بكڕێت لەیۆنان سەرەتا خۆی، دواتر خێزانەكەی ئیقامە وەردەگرن و پێنج ساڵ جارێك بۆیان نوێ دەكرێتەوە. هەروەها لەوڵاتێكی وەكو ئیسپانیا هەر كەسێك بەبەهای 160 هەزار یۆرۆ موڵك بكرێت یان پرۆژەیەكی هەبێت كارتی مانەوەی پێدەدرێت لەوڵاتەكەداو دواتر ئەگەر خێزانی هەبێت مامەڵەی بۆ دەكات.  هاوڵاتى: ئایا چەتەی دەریا لەئاوەكانی نێوان توركیاو ئیتاڵیا بوونی هەیە كە دەوترێت بەكەشتی گەورە یەختی كۆچبەرانی كورد نقوم دەكەن؟ حسێن حەمەساڵح: وەكو وڵات وەكو حكومەت ناتوانیت بڵێت ئاگادارن، بەڵام چەتەی دەریا بوونی هەیەو یەختی گەورەو كەشتییان هەیە لەدەریاكاندا هاتوچۆ دەكەن، زۆر كات بەلای یەختی كۆچبەراندا بەنزیكی تێپەڕ دەبن و شەپۆلی گەورە دروستدەكەن و یەختی كۆچبەران نقوم دەكەن و دواتر دەچن ئەو كەلوپەلانەی كۆچەران كە پێیان بووە دەیبەن و دەیدزن ئیتر گوێ نادەن بەوەی كە كۆچبەران گیانیان لەدەستداوە یان نا، ئەو كارانە روویداوە لەسنوری توركیا و یۆنان، بەڵام ئەوانەی چەتەی دەریان و تەنگەشەیان بۆ دروست دەكەن یاخود تەقەیان لێدەكەن و چیرۆكی خەمناك هەبووە و بۆ لەمەودواش دەبێت بەتایبەت كە لێشاوی خەڵكی هەرێمی كوردستان بەو رێگایەدا بەردەوامەو رۆژانە پەنابەران هەوڵی پەڕینەوە دەدەن. رێگری دەكرێت لەپەنابەران لەهەموو ئەو ناوچانەی كۆچبەران پێیدا تێپەڕدەبن، تەقەیان لێدەكرێت وەك ترساندنیان تا بگەڕێنەوە.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان دەڵێت حكومەتی هەرێم هەنگاو دەنێت بۆ ئەوەی كەرتە خزمەتگوزارییەكان بە خەسخەسە بداتە كەرتی تایبەت و دەشڵێت:» ساڵی داهاتوو كارەبا دەدرێتە كەرتی تایبەت، وەك چۆن وەحدەی مۆبایل دەكڕدرێت ئەواش وەحدەی كارەبا دەكڕین». یاسین مەحمود، وتەبێژی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى، ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە دۆخی ئابووری هەرێمی كوردستان بەرەو باشتر دەڕوات و شتێك نەماوە ناوی قەیرانی دارایی بێت. هەروەها ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان بۆ بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكانی ئەرێنییەو ئیتر لەمەودوا كێبڕكێ لەنێوان پارێزگاكاندا دروست دەبێت بۆ سەرمایەگوزاری و وەبەرهێنان. هاوڵاتى:  دۆخی ئابووری هەرێمی كوردستان بەشێوەیەكی گشتی لەچ ئاستێكدایە؟ یاسین مەحمود: بەدڵنیاییەوە ئەمساڵی 2021 گۆڕانكاری گەورە روویداوە بەراورد بەساڵانی رابردوو 2020 و 2019دا، هەرێمی كوردستان دەتوانێت سوودی گەورە ببینێت لەو گۆڕانكارییانەی كە روویداوە هەر لەقەیرانی دارایی و دواتر شەڕی داعش و دواتر ئەوەی لە ریفراندۆم تووشی كێشە بووین، خۆتان باش دەزانن كە لەگەڵ حكومەتی عێراق رووبەڕووی كێشەی گەورە بووینەوەو دواتر كۆرۆنای هاتەسەر، لەهەمووی خراپتر نرخی نەوت زۆر دابەزیبوو، ئێستا ئەمانە قۆناغ بەقۆناغ ئێمە بەجێمان هێشتووە. هەرێمی كوردستان لە دۆخی ئێستادا دەتوانێت گەشەیەكی باش بدات بەهەموو سێكتەرە ئابوورییەكان، ئەو خاڵانەی بۆم باسكردی ئێستا پێچەوانەكەی هەیە كە نرخی نەوت لەجیهاندا بەرزبووەتەوە كاریگەری ئەرێنی بۆ هەرێمی كوردستان هەیە جۆرێك لەئیستقراری ئابووری دروستكردووە، دراوی عێراقی جێگیر بووە، لەبەرانبەر ئەوەدا دراوی وڵاتانی توركیاو ئێران و سوریا بەتەواوی دابەزیوون و وەبەرهێنەكانیان روو لەهەرێمی كوردستان دەكەن بۆ سەرمایەگوزاری، لەوڵاتەكانی خۆیان تۆقیوون كە دراوسێی هەرێم و عێراقن، بۆیە هەرێم دەتوانێت بڵێت دۆخی ئابووریم ئارامی بەخۆیەوە بینیوە. هاوڵاتى: ئایا ئێستا قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستاندا ماوە؟ یاسین مەحمود: شتێك نەماوە ناوی قەیرانی دارایی بێت، ئێستا لەسەروبەندی كۆتایی هاتنی قەیرانی داراییدان، پەیوەندییەكانمان لەگەڵ بەغدا زۆر باش بووە، بە رەسمی بەغدا رایگەیاندووە كە تا كۆتایی ئەمساڵ مانگانە 200 ملیار دینار رەوانەی هەرێم دەكات. قەیرانی دارایی هەرێم تەنها نەبوونی نەختینە بووە، خۆ تووشی هیچ داڕمانێكی دیكەی ئابووری نەبووەتەوە، نەمانی نەختینە و لەماوەی رابردوو بەشێوازێكی زانستی مومارەسەی ئابووری نەكردبوو ژمارەیەكی بەرچاو فەرمانبەری دامەزراند، بەبێ بەرنامەش هەندێ پرۆژە  جێبەجێ كرابوو، لەسێكتەری وزەشدا بە راستی نەمانتوانیبوو ئەو سێكتەرە  بخەینە خزمەتی ژێرخانی ئابوورییەوە كە سەرچاوەی یەكەمی داهات بوو، ئەگەر ئیرادە هەبێت قەیرانی دارایی لەهەرێمی كوردستاندا نەماوە، ئەگەر ئەم رێككەوتنەی هەرێم و عێراق بەردەوام بێت زۆر بەئاسانی دەتوانێت جوڵەی بازاڕ هەم لەڕووی راكێشانی وەبەرهێنەرو  بەگەڕخستنی سەرمایەی ناوخۆییەوە دەتوانێت زۆر پێشبكەوێت. كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم زۆر گرنگی بەباج داوە، هیچ كابینەیەك لە حكومەتەكانی پێشوو بەقەدەر ئەم كابینەیە گرنگی بەباج نەداوە، حكومەتی هەرێم وا هەنگاو دەنێت هەر بەباج و داهاتەكانی ناوخۆ وا بكات پێویستی بەو 200 ملیار دینارەی بەغدا نەمێنێت. هاوڵاتى: موڵك و عەقارات لەهەرێمی كوردستاندا زۆر بەرزبووەتەوە هۆكارەكەی چییە؟ یاسین مەحمود: لەساڵی 2009 تا 2013 موڵك و عەقارات بەشێوەیەكی زۆر ناتەندروست بەرزبووەوە، لە 2014 تا 2017 بەشێوەیەكی ۆر ناتەندروست دابەزی، بەڵام دەتوانین بڵێین لەدوای لەساڵی رابردوو و ئەمساڵیش موڵك و عەقارات بەرزبووەتەوە، چونكە خەڵکێكی زۆری شارەكانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق موڵك و ماڵ لەهەرێمی كوردستان دەكڕن، لەسەدا 70%ی عەرەب موڵك و ماڵ لەهەولێر دەكڕن، ئەمە بۆ هەرێم زۆر باشەو سەرمایەو هەلی كار دەهێننە هەرێمی كوردستانەوە، پێشتر بەناوی ئەوەی كە دیمۆگرافیای كوردستان تێكدەچێت مامەڵەیان بۆ عەرەب نەدەكرد یان دوو مانگی پێدەچوو، بەڵام لەئێستادا هەر عەرەبێك موڵك لەهەرێمی كوردستاندا بكرێت لەماوەی یەك دوو رۆژدا كارەكانی بۆ رایی دەكرێت. لەسەرتاسەری عێراقدا 129 هەزار خانەوادەی عەرەب و هەرێمی كوردستان موڵك و یەكەی نیشتەجێبوونیان لەوڵاتی توركیا كڕیوە، بەداخەوە تووشی زەرەر بوون، هەتا ئەوانەی كڕیویانە لەسەدا 40% بۆ لەسەدا 50% لەزەرەردایە، لەهەرێمی كوردستانیش چوار پێنج هەزار خانەوادە یەكەی نیشتەجێبوونیان لەتوركیا كڕیوەو تووشی زەرەر بوون. هاوڵاتى: شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكانی سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان بۆ بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكان چ كاریگەرییەكی ئەرێنی دروستدەكات؟ یاسین مەحمود: كاریگەری زۆر باش دروستدەكات لەسەر جەستەی ئابووری هەرێمی كوردستان، مونافەسەی گەورە لەنێوان پارێزگاكاندا دروستدەكات و هەلی كار زیاد دەكات، ئێستا هیچ حوجەیەكمان نەماوەو پارێزگار دەتوانێت رۆڵی سەرۆكی حكومەت ببینێت و ئەنجومەنی پارێزگاكان دەتوانن لەچاودێریكردنی پرۆژەكان رۆڵی پەرلەمان ببینن، هەر بەڕێوەبەرایەتییەك دەتوانێت رۆڵی وەزارەتێك ببینێت، لەمەودوا بەڕێوەبەرایەتی گشتی وەبەرهێنان دەتوانێت رۆڵی وەزارەتێك ببینێت، ئەمە زەمینەی لەبارتر دەهێنێتە پێشەوە بۆ وەبەرهێنان و سەرمایەگوزاری، لەناو خودی پارێزگاكاندا رۆتین كەمبكەینەوەو دادپەروەری بنیاد بنێین، بەڵام لەگەڵ شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكانی دەستەی وەبەرهێنان بۆ بەڕێوەبەرایەتییەكان، پێویستە سەرجەم وەزارەتەكان هەمان بڕیار بدەن، چونكە ئەوكات كارئاسانی تەواو بۆ كارەكان دەكرێت و سوودی گەورەتر دەگەیەنێت بەپارێزگاكان و مونافەسەی ئاوەدانی و پێشخستنی وەبەرهێنان دروست دەكات. هاوڵاتى: كابینەی نۆیەم وەك خۆیان رایانگەیاندووە گرنگی بەهەمانگی لەگەڵ كەرتی تایبەت دەدەن، پێتانوایە حكومەت كەرتە خزمەتگوازییەكانی وەك كارەباو پەروەردەو تەندروستی دەداتە كەرتی تایبەت ئەوەندەی لەنزیكەوە ئاگاداربن؟ یاسین مەحمود: هەموو ئەو سێكتەرە خزمەتگوزاریانەی كە پەیوەندی بەژیانی خەڵكەوە هەیە دەدرێتە كەرتی تایبەت، سیاسەتی ئێستای حكومەتی هەرێم روون و ئاشكرایە كە دەیەوێت جۆرەكانی خزمەتگوزاری بەهەموو جۆرەكانی كارەباو پەروەردەو تەندروستی بداتە كەرتی تایبەت. لەچەند ساڵی رابردوو لە چاوپێكەوتنێكمدا هەر لەگەڵ رۆژنامەی هاوڵاتى باسمكردووە كە خەرجییەكی زۆر دەڕوات بۆ خزمەتگوزارییەكانی كارەبا و بەفیڕۆدانی گەورەی تێدایەو ساڵانە سەدان ملیۆن دۆلار بەفیڕۆ دەچێت، ئەوەتا ساسان عەونی وەزیری شارەوانی باسی كردووە كە ساڵانە 311 ملیار دینار بۆ دابینكردنی ئاوی پاك تەرخان كراوە كە حكومەتی هەرێم ساڵانە 11 ملیار دیناری دەستدەكەوێتەوە لەپارەی ئاو. لەساڵی داهاتوو كارەبای هەرێم بەتەواوەتی خەسخەسەی پێ دەكرێت و دەدرێتە دەست كەرتی تایبەت، كاری زۆری بۆ كراوە لەلایەن حكومەتەوە بۆ ئەوەی پرۆسەكە خێراتر بكرێت. سێكتەری كارەبا لەهەموو وڵاتێكدا وەك بەدیلی وزە بەكاردەهێندرێت و پارەی دەستدەكەوێت، تەنها لەهەرێمی كوردستاندا كارەبا بەفیڕۆ دەدرێت، قازانجی ئێستای كەرتی كارەبا تەنها دەچێتە گیرفانی كەرتی تایبەتەوەو حكومەت هیچی لێ دەستناكەوێت و زەرەرەكەی خۆی دەیدات. ئەوەی كابینەی نۆیەم هەنگاوی بۆ ناوە هەریەك لەكەرتی كارەباو پەروەردەو خوێندن و تەندروستی هەر هەمووی دەدرێتە كەرتی تایبەت، چونكە حكومەت ساڵانە پارەیەكی زۆر بۆ ئەم كەرتانە خەرج دەكات، نیوەی بەفیڕۆ دەروات، زۆری نەماوە وەك وڵاتانی دیكەی لێبێت، وەك چۆن ئێستا لەهەندێ لە پرۆژە نیشتەجێبوون و سیتییەكاندا كارەبا وەك كارتی مۆبایل بەوەحدەیە بەو شێوەیەی لێدێت و ئەوكاتە هاووڵاتیان كەمتر كارەبا بەكاردەهێنن. هاوڵاتى: ژمارەی ئەوانەی خاوەنی ملیۆنان دۆلارن لەهەرێمی كوردستاندا چەندە؟ یاسین مەحمود: لەهەرێمی كوردستاندا 10 هەزار كەس سەروەت و سامانیان بەموڵكەوە لەسەروو پێنج ملیۆن دۆلارەوەیە، واتا لە پێنج ملیۆن دۆلارەوە دەستپێدەكات تا سەدان ملیۆن دۆلار، بەڵام رەقەمە گەورەكان 13 كۆمپانیان كە سەرمایەكانیان ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە لە ملیارێك دۆلارەوە دەستپێدەكات تا 6.7ملیار دۆلار، كە دوو كۆمپانیای گەورە لەسلێمانی و هەولێر لەمونافەسەی گەورەدان بۆ ئەوەی ژمارە گەورەكە تۆمار بكەن و ببنە رەقەمی یەكەم، لەو 13 كۆمپانیایە دووانیان حزبی نین، ئەوانی دیكە نیمچە حزبین، دوو كۆمپانیای حزبیشمان هەیە. هاوڵاتى: ئایا چەند هەزار كۆمپانیای بیانی لەهەرێمی كوردستاندا كاردەكەن؟ یاسین مەحمود: لەهەرێمی كوردستاندا  پێنج هەزار كۆمپانیای بیانی بوونیان هەیەو كاردەكەن كە ریزبەندی یەكەمی كۆمپانیا بیانییەكان، كۆمپانیا توركییەكانن، كە لەسەدا 67% كەلوپەلی بیناسازی لەوڵاتی توركیاوە دێتە هەرێمەوە، ئینجا بەدوایدا ئێران دێت، ئینجا وڵاتانی دیكە، بۆ خۆمان لەهەرێمی كوردستان لەمەوادی بیناسازی وەك شیش و چیمەنتۆ چەند مەوادێكی دیكە لەسەدا 11% دابین دەكەین. ئەو سوودەی كۆمپانیا توركییەكان لەهەرێمی كوردستاندا بینیویانە لەبوارەكانی كەلوپەلی بیناسازی و بازرگانی و بەڵێندەرایەتی دووبەشیان بردووەو كۆمپانیا بیانییەكانی دیكەو ناوخۆییەكان تەنها یەك بەشیان بردووە. هاوڵاتى: بەشێك لەگەنجان و خانەوادەكانی هەرێم كۆچ دەكەن بۆ هەندەران، پێتوایە دۆخی ئابووری باش دەبێت تا كۆچكردن كەمببێتەوە؟ یاسین مەحمود: لە2014 تائێستا ئەوە حەوت ساڵە لەهەزاردا یەك کەس، حكومەت دەرچووەكانی دانەمەزراندووە، كەرتی تایبەت شەش حەوت مانگە  هەناسەیان بەبەردا هاتۆتەوەو كۆمپانیاكانیان هەلی كار رادەگەیەنن، لەشەش ساڵدا ئەزانن چەند كەس زانكۆو پەیمانگاكانی تەواو كردووە،  ئەگەر حكومەت دامەزراندنی نەبێت و لەبازاڕدا هەلی كاری بۆ نەڕەخسێت ناچارە كۆچ بكات. لە 2006 تا 2012 كۆچكردن پێچەوانە بووەوە لەبەرئەوەی پارە زۆر بوو پرۆژەو كار هەبوو، تەنها لەكەرتی تایبەتدا نزیكەی 700 هەزار كەس ئیشی دەكرد، ئێستا لەسەرتاسەری هەموو كوردستاندا تەنها 138 هەزار كەس كاردەكەن.  

    سازدانی: شاناز حەسەن   دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا، نووسەرو تەنزئامێزی كوردستان دەڵێت:» راستت بوێ تەنز لەنەوت و گومرگەكەی برایم خەلیل موهیمترە . عەیب نەبێ بۆیە دەسەڵات توند توند دەستی پێوە گرتووە. بەس بەو نەوعە كە جەنابت حاڵی بوویت. ئەو خوا لێی رازی بێ ئیمانی بەتەنزی عەمەلی هەیە .. چ قەرارێكی ئەم حكومەت و دوكان و بازاڕە ئیداری و سیاسییە هەیە قوڕبەسەریشی پێ نەیەتە پێكەنین ..». دكتۆر شێركۆ عەبدوڵا، لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی، سەرجەم پرسیارەكان بە تەنز وەڵامدەداتەوەو دەشڵێت:» قیروسیا لەخۆت ، خەریكە سەر لەمنیش ئەشێوێنیت، تۆزێ لەمەوپێش فەرموت تەنز نەوعە جیهازێكە بەدەست دەسەڵاتەوە، ئێستا ئەڵێی تەنز نووسین جۆرێكە لەبێدەسەڵاتی .. بەڵێ تەنز پیسترین نەوعی بێدەسەڵاتییە..…بڕوخێ تەنز». هاوڵاتى: بێهیواییەكی زۆر لە كوردستاندا هەیە، ئایا تەنز ئەم بێهیواییە دەڕەوێنێتەوە یان زیادی دەكات؟ شێركۆ عەبدوڵا: عەیب و بێویژدانییەكی گەورەیە ئینسان لایەنبازی بكات و تەنیا هەر چمكێكی وەزعەكە ببینێ. ئێمە ئەگەر چی وڵاتەكەمان بێهواییەكی زۆری بەسەرداڕژاوە، بەڵام لەوسەریشەوە ئەگەر تەماشا بكەی ئەبینی عەدالەت و ئەوانەمان زۆر نوقسانە . كەواتە زۆرەكە نوقسانەكەی لێ دەربكە سفر هیچ بەدەستەوە. یەعنی موشكیلەمان نامێنێ . ئیتر بۆچی مەمنونی تەنز و مەنز ببین . ئەیڕەوێنێتەوە نایڕەوێنێتەوە بە گونی بارگیری مەسئولەكانەوە . باوەجوو ئەوان بارگیریان نییە .. عەفوو وەڵا هەیانە . باش بوو ئاوێنەكەت نیشان دام . سوپاس هاوڵاتى: جیاوازی چییە لەنێوان تەنزو گاڵتەجاری؟ شێركۆ عەبدوڵا: جیاوازییەكە عەینەن جیاوازی بەینی كەرەوز و مەعدەنوسە.. ئەوە قسەی من نییە ، زەوقی بینەرانی هێژایە كە چەند حەزیان لە حەرەكەتەكانی بەرنامەی بەزمی بەزمە دوو هێندە تەقەی سەریان دێت لە شانۆگەرییەكانی ماغوت و هەڤاڵە دانەبڕاوەكانی. هاوڵاتى: هەندێ كەس بۆچونیان وایە كە تەنز نووسین، ئامرازێكە بەدەست دەسەتەوە بۆ دامركاندنەوەی نیگەرانی و نارەزاییەتییەكانی خەڵك، ئایا تەنزەكانی دكتۆر شێركۆ بەئاراستەی دامركاندنەوەی ناڕەزایەتی خەڵكە یان بەرزكردنەوەی ناڕەزایەتییەكان؟ شێركۆ عەبدوڵا: راستت بوێ تەنز لەنەوت و گومرگەكەی برایم خەلیل موهیمترە . عەیب نەبێ بۆیە دەسەڵات توند توند دەستی پێوەگرتووە. بەس بەو نەوعە كە جەنابت حاڵی بوویت. ئەو خوا لێی رازی بێ ئیمانی بەتەنزی عەمەلی هەیە .. چ قەرارێكی ئەم حكومەت و دوكان و بازاڕە ئیداری و سیاسییە هەیە قوڕبەسەریشی پێ نەیەتە پێكەنین !.. كەواتە فیعلەن و گوی سەگەن تەنز ئالەتێكە بەدەست حاكم و حكومەتەوە .. ئەی گوایە تەنز چی كەمترە لەجگەرەو مەشروبات كەدەسەڵات لەوەتەی هەیە بستێكی بەقەرز نەداوە. هاوڵاتى: دكتۆر شێركۆ تەنزێك دەنووسێت دوای تەواوبوونی هەست بەچی دەكات، هەست بەخۆشحاڵی دەكات یان نیگەرانییەكانی زیاتر دەبێت؟ شێركۆ عەبدوڵا: ئیمام خومەینی رەحمەتی بەو هەموو عەزەمەتی خۆیەوە كە شای ئێرانی رووخاند لێیان پرسی هەست بەچی دەكەیت ؟ وتی هیچ .. ئیتر بابایەكی وەكو من دوای نووسینی شەش حەوت دێڕ قسەی حیز ئەبێ هەست بەچی بكەم ؟ تەبعەن بە هیچ … ئەسڵەن هەر نەدەبوو ئەو پرسیارە بكەیت ، چونكە كورد بێ شعورە. هاوڵاتى: تەنز نووسین جۆرێك نییە لەبێدەسەڵاتی؟ شێركۆ عەبدوڵا: قیروسیا لەخۆت ، خەریكە سەر لەمنیش ئەشێوێنیت . تۆزێ لەمەوپێش فەرموت تەنز نەوعە جیهازێكە بەدەست دەسەڵاتەوە، ئێستا ئەڵێی تەنزنووسین جۆرێكە لەبێدەسەڵاتی .. سوئالەكەی پێشووت سەحب بكەرەوە با جوابی ئەم سوئالەت بدەمەوە . بەڵێ تەنز پیسترین نەوعی بێدەسەڵاتییە.. سەیری میللەتە بەهێزەكان بكە، هەموو و مارك كون و قوژبنەكانی ئەدەبیاتی فەڕەنسی و ئینگلیزی و ئیتاڵی بگەڕێ بزانە یەك تەنز ئەبینی… مەولانا و بیرنارد شۆو چیخەف و سەعدی و جاحیڤ تواین هەر بێزیان نەهاتووە توخنی تەنز بكەون …بڕوخێ تەنز. هاوڵاتى: ئەگەر دكتۆر شێركۆ دەسەڵاتی هەرێمی بەدەستەوە بوایە كەسێكی دیكە تەنزی لەسەر بنووسیاییە چۆن مامەڵەی لەگەڵدا دەكرد؟ شێركۆ عەبدوڵا: بەپێی نەوعی مامەڵەكە ئەبوو.. مامەڵەكە بازرگانی بوایە پێم ئەگوو لە فڵانە سیتی ڤێلایەكت بۆ ئەكڕم ئیتر نقەت نەیە ها. مامەڵەی ئەمنی بوایە لەپەنایەكدا بە دەمانچەی كاتم خپم ئەكرد. دیپلۆماسی بوایە خۆی یان هاوژینەكەیم ئەكرد بەڕاوێژكار. پەیوەندی ئیعلامی بوایە مانگانە چل پەنجا وەرەقەم ئەبەخشی بەماڵپەڕەكەی و تادوایی. هاوڵاتى: دكتۆر شێركۆ یەكێكە لەتەنزنووسە دیارەكانی كوردستان، ئایا سەرسامیت هەیە بەتەنزنووسی دیكە لەڕابردوو یان لەئێستادا؟ شێركۆ عەبدوڵا: سەرسامی نا، شەریك شعورییە.. هەست ئەكەم خوا بەتەنیا هەر غەزەبی لەمن نەگرتووە، بەڵكو داخەكەم زۆر كەسی لەمن بێ ئەقڵتر هەبوون و هەن كەمەسڵەحەتیی خۆیانیان نەزانیوە. مەسەلەن مامە شێخ رەزا ئەگەر كاتی خۆی عال و سال لەتەكێكەی خۆی مەشغوڵی تەریقەت و كەسابەت و تەجەسوس بوایە هەم بۆ خۆی باشتر بوو هەم بۆ ئەو تەلەبانەش كە مەجبوورن شیعرەكانی دەرخ بكەن و لە ئیمتیحانیشدا یەك سوئالی تێدا نایەتەوە هاوڵاتى: فیدباكی تەنزەكان چی بوون ئەوەی كە خۆت وەرتگرتووەتەوە، لای هاووڵاتیان و سیاسییەكان؟ شێركۆ عەبدوڵا: حەزم لە قسەی موسەقەفانە نییە. فیدباك و میدباك تێناگەم .. ئەوەندە ئەزانم تەنزیش وەك هەموو شتە خۆشەكانی دنیا بۆ سیحەت خراپە.. سیحەتی جسمی و ئەقڵی، سیحەتی كۆمەڵایەتی و سیاسی ، سیحەتی ئابوری و وەزیفی هاوڵاتى: پێتانوایە جیاوازی لەنێوان دەسەڵاتدارانی سلێمانی و هەولێر بۆ قبوڵكردنی تەنزەكانی بەڕێزتان، بۆ نموونە لەنێوان پارتی و یەكێتی، دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن، سیاسییەك تا سیاسییەكی دیكە هەیە؟ شێركۆ عەبدوڵا: بەڵێ عەرزو عاسمانی فەرقە.. سیاسییەكانی ئێرە بەتەنز قەبز ئەبن ، بەڵام خوا هەڵناگرێ ئەوانەی هەولێر وانین .. ئەوان ناڵێن پێی قەبز دەبین ، دەرێن تووشی قبوزییەتمان دەكاتن. هاوڵاتى: ئایا تەنز وشەیەكی كوردییە، یان لەچ زمانێكەوە وەرگیراوە؟ شێركۆ عەبدوڵا: عەرەب دنیایەك وشە و زاراوەی لەعەجەم داگیركردووە و عەگاڵی كردوونەتە سەر، فارسیش لەهەقی ئەوانەدا وشەی تەنزی بردووە بۆخۆی ، رەبی دەستی خۆش بێت.  

سازدانی: عەمار عەزیز مامۆستایەكی زانكۆی دهۆك ئاماژە بەپێناسەی دەستور دەدات و دەڵێت:» دەستور لەهەرێم چەندە سیاسییە  ئەوەندە دەستوری نیەو دەبێت لەنووسین و پەسەندكردنیدا پێویستە رەزامەندی تەواوی حزبەكانی لەسەر بێت»، دەشڵێت:» بوونی دەستوور گرنگە بۆ پێناسەكردنی كەسایەتی سیاسی هەرێم و مافەكانی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان». سەردار موسا شەریف، مامۆستا لەپەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لەزانكۆی دهۆك لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی، دەشڵێت:» لە نووسینی دەستوردا گرنگە نەك تەنیا حزبەكان، بەڵكو بۆچوونی كومەڵگای مەدەنی، مامۆستایانی زانكۆ، كە دەستوورێك كە دێتە نووسین و ئامادەكردن بۆ گشتپرسی، لێكتێگەیشتنی سیاسی و كومەڵایەتی لایەنە پێكهێنەرەكانی وڵاتی لەسەر هەبێت». هاوڵاتى: دەستوور چییە؟ بۆچی گرنگە؟ سەدار موسا: دەستوور لەبنەڕەتدا لەدەستەوژەیەكی فرانسی « constitutio « سەرچاوەی وەرگرتووەتەوە، كە ئاماژە بە « كومەڵێك بریار و یاساكانی ئیمپراتوڕی» ئەو سەردەمە دەكات. دەستوور پێكهاتەیەكە لەبنەماكانی پابت كەچوارچێوەی حقوقی و دامەزراوەی و دابەشكردن و دابەشبوونی دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی و سنوری دەسەڵاتەكانی دەوڵەتێك دروست دەكات . بە هەمان شێوەش دەستووور بریتییە لەدابەشكردنی ‎‎ماف و ئیمتیازاتەكان (بەشێوەیەكی گشتی نەك مەحدودكراو)  لەنێوان دەوڵەت و هاووڵاتیان، دەستنیشان دەكات ‎  دەستوور بە هەمان شێوە سنورە سیاسییەكانی دەوڵەت شرۆڤە و تەعریف دەكات.  بەهەمان شێوەش « ناوەرۆك و دەسەڵاتی سیاسی وێنە دەكات.  دەستوور  ‎بە «سەنەد، بەڵگە یانیش گرێبەستێك» پێناسەكراوە و دێتە پێناسەكردن. كاتێك باسی ئەوە دەكرێت كە دەستوور گرێبەستەكە، دێتە واتای ئەوەی كە ئەوانەی پەسەندی گرێبەستێكی وەها دەكەن، پێكەوە لەسەر بنەماكان و ناوەرۆكی گرێبەستەكە رێككەوتن و لێكتێگەیشتنیان هەیە كە پێویستە رێككەوتنەكە بێتە پاراستن .‎ بویە هەر گوڕانكارییەك لەم رووەوە لە دەستوور پێویستی بە رێككەوتنی لایەنەكان هەیە. بویە لەیەكەم هەنگاودا دەستوور «چوارچێوە، سنورو كەسایەتی، ناسنامەی دەوڵەت» پێناسەدەكات، هاوكات سەرچاوەی شەرعیەتیش لەدەستووردا دەستنیشان دەكرێت.  دوو نموونەی كونترین دەستووری وڵاتان لەسەردەمی مودێرن لەدوای سالانی (1600)، یەكێكییان بریتییە لەدەستووری « سان مارینوو ئەوی دیكەش ئەمریكایە». هاوڵاتى: جیاوازی چییە لەنێوان دەستورو یاسادا؟ سەردار موسا: یەكەم جیاوازی لەنێوان دەستورو یاسادا لەشێوازی داڕشتنە، دووەمیش، سەرچاوەی پەسەندكردنی هەردووكیش جیاوازە، سێیەم، هەر یەكێیان دەسەڵاتێكی جیاوازی یان هەیە، چوارەم، دەسەڵاتی دەستور گشتییە، بەڵام دەسەڵاتی یاسا تایبەت. ئەگەر دەستوور گرێبەستێك بێت كە لەلایەن پێكهاتەی سیاسی و كومەڵایەتی وڵااتێكەوە یانیش نوێنەرانی دەستنیشانكردنی هاووڵاتیانی وڵاتێك هاتبێت دارشتن و پەسەندكردن ئەوە دێتە ئەو واتەی كە رێككەوتنێگی گشتی كراوە لەم بارەیەوە. بەڵام، یاسا بریتییە لەسەپاندنی هێز لەلایەن حكومەت و نوخبەیەكی دیاركراو دێتە داڕشتن و پەسەندكردن. دەستوور یاسایی گشتی وڵاتێكە، بەڵام یاسا شێوازێكە لەتێگەیشتن و شرۆڤەكردنی پكهاتەیەكی سیاسی، كومەڵایتی و دامەزراوەیی. یاسا سەرچاوەی هێز و شەرعیەتی خوی لەدەستوور وەردەگیرێت، بەڵام دەستوور سەرچاوەی شەرعیەتی خوی لەهەموو پێكهاتەكانی وڵات وەردەگرێت. واتە، دەستوور ئەرجەحیەتی هەیە لەسەر یاساو دەستوور دەتوانێت یاسایەك بسڕێتەوە، نەك بەپێچەوانەوە. هاوڵاتى: ئەو بنەمایایە چین كە دەبێت لەدەستووردا فەرامۆش نەكرێن؟ سەردار موسا: ئەوەی كەدەتوانین ئاماژەی پێبكەین بریتییە لەشێوازێكی گشتی نەك تایبەت. لەسەردەمی مودێرنی ئێستا ئەگەر دەستوورەكان بەراورد بكرێت لەگەڵ دەستوورێك كە لەسەدەی 16یەمدا نووسراوە، دەبینێرێت جیاوازییەكی یەكجار زور هەیە لەم نێوەندەدا. پێكەوتنی جیهان، كومەڵگا، تاك و خواست و ویستی هاووڵاتی نەك تەنیا بەرپرسانی وڵاتان پێویستە لەبەرچاوی بگرن، بەڵكو لەسەر ئاستی جیهانیش رەچاوی ئەم پرسە دێتەكردن، بەڵام ئەوەی كە ئاماژەپێكراوە لەسەرەوە، تایبەت بەم پرسە، كەفەراموش نەكرێت، لەخۆیدا پێكەوە گرێدانی « ئەرك و بەرپرسیارەتی هاووڵاتیان و دەوڵەتە»، كە نابێت لەم رووەوە فەراموش بكرێن. چونكە پەیوەندی ئەم دوو فاكتەرە پێكهێنەر یانیش وەڵامدەری هەموو پرسەكانی دیكەی كومەڵگایە. دەستوور بو كێ دەنووسرێت؟ لەپێناو رێكخستنی كاروباری ناوخوی وڵاتێك، واتە نابێت پرسێك لەناو وڵاتێك هەبێت كە گرنگ بێت و ئاماژەی پێ نەكرێت. بو نموونە لەعێراق كە وڵاتێكی موسڵمانە، ناكرێت لەنووسینی دەستوور دا ئاماژە بەدینی ئیسلام نەكرێت، ناكرێت باسی «موڵكیەت»ی سامانی سروشتی وەكو نەوت و گاز نەكرێت. لەدوای رووخانی رژێمی سەدام ئەو پرسەی كە لەعێراق گرنگ بوو كە لەدەستووردا ئاماژەی پێبكرێت و لەبیرنەكرێت پرسی پێكهاتەكانی وڵات بوو، پرسی پەیوەنیدار بە خواستی كورد وەكو هەرێم و پێكهاتەیەك و وەكی قەوارەیەكی سیاسی لەگەل عێراق گرنگ بوو، پرسەكانی دیموكراسی و مافەكانی تاك و كەمەنەتەوەكان كومەڵێك پرسی گەوەرە بوون. بۆیە بەپێی ژینگەو پێكهاتەی وڵات و كات، پرسەكان دێنە گۆڕین لەم بارەیەوە. هاوڵاتى: ئایا هەرێمی كوردستان پێویستی بە دەستورە؟ سەردار موسا: پرسی پێویستی هەرێمی كوردستان بە « دەستوور» پەیوەندی بەخواستی لایەنە سیاسییەكانی هەرێم و تێگەیشتی هاووڵاتیانی هەرێمەوە هەیە. لەڕووی دەستوورییەوە ( دەستووری عێراق) یاسایی (117) بڕگەی یەكەم، دانی بەهەرێمی كوردستان بەهەموو دامەزراوەكانی كە رۆژی پەسەندكردنی دەستوردا بوونیان هەبووە، نراوە.  لەیاسای 120ی دەستووری عێراق ئاماژە بەوە كراوە لەوەرگێڕی ئینگلیزی «   Shall»  بەكارهاتووەتەوە كە ئەمەش دێتە واتای بەكارهێنانی هێز یانی «مەجبورە». واتە، هەرێمی كوردستان پێویستە دەستووری خوی هەبێت لەپێناو ئەوەی كە « هاوسەنگی هێز و دەسەڵات» لەنێوان دەستووری عێراق و دەستووری هەرێم یان هەرێمەكاندا بێتە ئارا. بەڵام لەهەمان كاتیش نابێت كە دەستووری هەرێمەكان لەگەڵ ئەمەش هەرێمی كوردستان لەدژی دەستووری عێراق بێت. چونكە لەبەردەوامی پێناسەكردنی دەسەڵاتەكانی هەرێم، دەستووری عێراق یاسای (121) بڕگەی دووەم، ئاماژە بە میكانیزمی چارەسەركردنی بوونی « ناكۆكی « نێوان هەرێم و دەسەڵاتی فیدراڵ «دەستوور» باڵادەستی دەستووری فیدراڵی» ‎بەسەر دەستووری هەرێمیدا پەسەند كردووەتەوە. هاوڵاتى: كێ بەرپرسیارە لەهەبوون یان نەبوونی دەستوور؟ سەردار موسا: تایبەت بەپرسی دەستوور لەهەرێم، پرسەكە چەندە سیاسییە، ئەوەندە دەستوری نییە. نەبوونی دەستووری هەرێم بەدیتنی من دوو فاكتەرە رێگر بوونە، یەكەمیان پرسی كێ دەبێتە سەرۆك.مەرجەعی هەرێم ( یاسایی ژمارەی 2ی پەسەندكراوی ساڵی 1992ی پەرلەمانی كوردستان) و سنوری دەسەڵاتەكانی كەسایەتییەكی وەها، دووەمیش هەندێك لایەن بوونی دستوور لەبەرژەوەندی خویاندا نابینن، چونكە بوونی دەستوور لەهەرێم دەبێتە هۆكارێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێمیش هەتا رادەیەكیش پەنا بۆ دادگای دەستوری عێراق بەرێت. لەم حاڵەتەشدا، دەوڵەتی عێراق لەهەرێمی كوردستان بەهێز دەبێت كەهۆكارەكەشی لایەنە سیاسییەكانن. هاوڵاتى: دەستوور دەبێت كێ بینووسێتەوە؟ سەدار موسا: كات و ژینگەی كومەڵایەتی وڵاتان كاریگەری هەیە بەسەر نووسینی دەستوور. ئەو دەستوورەی كەئێستا عێراق خاوەنیەتی راستە لەسەر دەستی لایەنە عێراقییەكان نووسراوە، بەڵام فشاری دەرەكی و هی سەردەمێكە كە  «عێراق لەگەڵ تەنگەژەیەكی سیاسی، كومەڵایەتی، ئابوری» لەشەڕدا بووە و لەبیریشمان نەچێت دەستووری عێراق لەلایەن پێكهاتەی « سوننەوە» بایكوت كراو بینیمان كە بڕیارەكان و سیاسەتی پول برێمەر عێراقی بەرەو چ ئاراستەیەك بردووە كە ئێمە ئێستا بەرهەمەكەی دەبینین. بۆیە، لەنوسینی دەستوردا گرنگە نەك تەنیا حزبەكان، بەڵكو بۆچوونی كومەڵگای مەدەنی، مامۆستایانی زانكۆ، نەتەوەیەكگرتووەكان و لەسەر ئاستی جیهانیش كومەڵێك رێكخراو هەن كە بەكاری راوێژكاری هەڵدەستن لەنووسینی دەستووری وڵاتاندا. گرنگە كە دەستوورێك كەدێتە نووسین و ئامادەكردن بۆ گشتپرسی، لێكتێگەیشتنی سیاسی و كومەڵایەتی لایەنە پێكهێنەرەكانی وڵاتی لەسەر بێت. هاوڵاتى: پێویستە دەستووری هەرێم لەگەڵ دەستووری فیدراڵی بگونجێت؟ سەردار موسا: ئەمە پرسێكە كە دەستووری عێراق وەڵامیداوەتەو دەستووری هەرێمیش ناتوانێت لەدژی دەستووری عێراق بێتە داڕشتن هەروەكو لەسەرەوە ئاماژەپێكراوە كە یاسای (121) بڕگەی دووەمی دەستووری عێراقە. پێویستە دەبێت چی بكرێت كە هەم مافەكانی كورد لەعێراق پارێزراوبێت  و لەگەڵ دەستووری عێراقیشدا بگونجێت؟ هاوڵاتى: دەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ ناوچە دابڕێنراوەكاندا بكرێت لەدەستووردا؟ سەردار موسا: پرسی ناوچە دابڕاوەكان پرسێكی دەستوورییە. دەستووری عێراق یاسای (140) كە سەرچاوەی خۆی لەیاسای (58) دەستووری كاتیی بەڕێوەبردنی دەوڵەتی عێراق لەسەردەمی داگیركارییەوە وەرگرتووەتەوە، خاوەندارێتی ئەم دەڤەرەی هەم  بۆ هەرێمی كوردستان و هەمیش دەوڵەتی عێراقی گەڕاندووەتەوە. لەیاسایی 140دا میكانیزمی چارەسەركردنی ناوچەكە دیاركراوە. بەڵام ئەم پرسە بە هۆی ناكوكی و دەستوەردانە سیاسییەكان لەسەردەمی دەسەڵاتداری نوری مالیكی، سەرۆك وەزیرانی پێشوو كەمتەرخەمی هەرێمی كوردستان، ئیهمال كرا. لەهەمان كاتیش لە ریفراندۆمی 25ی ئەیلولی 2017 بەتێكڕای دەنگ لەم دەڤەرە ئیسبات كرا كەئێرە موڵكی كوردستانە. لەپرسی موڵكداری دەڤەرەكە دەبێت ئێمە تەركیز لەسەر دوو پرسی جیاواز بكەین. یەكەم: لە رووی جوگرافییەوە ئەم خاكە بەشێكە لەخاكی كوردستان، موڵكیەتی لە رووی مێژوییەوە ناگۆڕێت. دووەم: ئەگەر خاوەن پارچە زەوییەك لەسەر ئەم خاكە، خانوی خۆی یانیش زەوی كشتوكاڵی خوۆی بفروشێت عەرەبێك یانیش ھەر لایەنێكی غەیری كوردی، ئەمە نابێتە واتای ئەوەی كە ئەم خاكە چیدیكە موڵكی كوردستان نییە. نەخێر، ئەو كەسەی كە پارچە زەوی كوردستانی كڕیوە پەسەندی ئەوەی كردووەتەوە كە حەز دەكات ببێت بە هاووڵاتییەك لەسەر خاكی كوردستان. لەسالی 1864 شەڕ لەنێوان دانیمارك و ئەڵمانیا لەسەر هەرێمێك بە ناوی ” sydslesvig”   روویدا، كە هەریەكە ئەم بەشەیان بەخاكی خۆیان دەزانی. لەدانوستاندنەكانی سیاسی و دیپلۆماسی هەردو لایەن رێككەوتن كە بەپێی راپرسییەك خاكەكە لەنێوان خۆیان دابەش بكەن و مافی خەڵكی رەسەن  و موڵك و نیونەرایەتییان لەپەرلەمانی دانیمارك و ئەڵمانیا بێتە پاراستن. بۆیە، دەكرێت تایبەت بەپرسی ناوچە كوردستانییەكان هەمان مودێلی دانیماركیش تاووتوێ بكرێت. هاوڵاتى: ئایا نووسینەوەی دەستوور پێویستی بە رەزامەندی حزبە سیاسییەكان هەیە؟ سەردار موسا: یاسای ژمارە (2)ی ساڵی 2017 تایبەت بەپرسی دابەشكردنی دەسەڵاتەكانی سەرۆكایەتی هەرێم بەسەر دامەزراوە دەستورییەكانی هەرێم‎ پەسەندكراوی 29/10/2017 و یاسای ژمارە (1)ی سالی 2019ی تایبەت بەكاراكردنی دامەزراوەی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان- عێراق و شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك تا پەسەندكردنی دەستور، پەسەندكردنی بەرواری 8/5/2019 ئاماژەیەكە بەوەی بەڵێ لەنووسین و پەسەندكردنی دەستووردا پێویستە رەزامەندیی حزبەكان هەبێت بەتایبەتی لەسەردەمێكی مودێرن و تایبەتیش ئەگەر حزبێكی گەورەو باڵادەست بێت كەدەتوانێت كاریگەری لەسەر « رای گشتی، شەقام و هەروەهاش ببێتە هۆی دروستكردنی تەنگەژەو پەكخستنی دامەزراوەكانی دەوڵەتداری» لەسنورێكی جوگرافی دیاریكراودا. حزبەكان بەهۆی ئەوەی كە نوێنەرایەتی بەشێك لە پێكهاتە سیاسی، كومەڵایەتی، ئابوری و هتدی سنورێكی دیاریكراو دەكەن بگرە دەوڵەت بێت یانیش هەرێم، بێشك فاكتەرێكی گرنگە كەدەستورێك دێتە نووسین و پەسەندكردن رەزامەندی نەك تەنیا حزبێك بەڵكو پێكهاتەكانی كومەڵگای لەگەڵ بێت. هەر دیسان حزبەكانن رێگرن لەڕێككەوتنی گشتگیر تایبەت بەناوەرۆكی دەستوور. هاوڵاتى: هەرێمی كوردستان هەروا بێ دەستوور بمێنێتەوە چ زەرەرێك دەكات؟ سەردارموسا: پرسێكە زورتر رەنگە لێكدانەوەی سیاسی پێویست بێت هەتا یاسایی. بەوپێیەی دەستووری عێراق هەرێمی « پێگیرو مولزەم» كردووەتەوە كەدەبێت دەستووری خوی هەبێت بەپێی « یاسای 120 « بوونی دەستوور گرنگە هەم بۆ پێناسەكردنی كەسایەتی سیاسی هەرێم، هەمیش لەپێناو دروستكردنی بەرچاوڕوونی لەپاراستنی مافەكانی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان.

سازدانی: هاوڵاتى   عومەر فاروق گەرگەرلیئۆغڵو پەرلەمانتاری ئاشتی و دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كە بەهۆی بڵاوكردنەوەی پۆستێك لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا تۆمەتی بانگەشەكردن بۆ تیرۆری درایە پاڵ و بەدوو ساڵ و شەش مانگ زیندانیكردن سزادرا. رۆژی 17ی ئازاری 2021 لەپەرلەمانی توركیا مافی پەرلەمانتاری لێوەرگیرایەوەو لە 21ی ئازار لەپەرلەمان دەستبەسەركراو هەمان رۆژ دوای ئەوەی وتەی لێوەرگیرا، ئازاد كرا، بەڵام جارێكی ترو لەدووی نیسانی 2021 دەستگیركرایەوەو خرایە زیندانەوە. گەرگەرلیئۆغلۆ لەیەكەم چاوپێكەوتنیدا لەدوای ئازادبوونی بۆ هاوڵاتى دەدوێت و دەڵێت:» هەدەپە لە 12%ی زیاتری دەنگدەرانی توركیا پێكدەهێنێت، هەرگیز رێگە بەداخستنی هەدەپە نادەین، بۆیە ئەكەپەو مەهەپە بەرپرسیاریەتی داخستنی هەدەپە دەكەوێتە ئەستۆیان و توانای ئەوەشیان نییە دایبخەن».  هاوڵاتى: هۆكاری دەستگیركردنەكەتان چی بوو وەك پەرلەمانتارێكی هەدەپە؟ عومەر فاروق: لەتوركیادا تاكە هۆكاری دەستگیركردنی من و هەموو هەدەپەییەكان كەئێستا لەزیندانن  هەر كوردبوونە هۆكاری دیكە نییە، رێبەر ئاپۆ بۆ دەستگیر كراوە؟ سەڵاحەدین دەمیرتاش و فیگەن و گوڵتان كشناك و هەزاران ئەندامی دیكەی هەپەدە بۆ دەستگیركراون؟ ئایا ئەمانە كەسیان كوشتووە ئایا پارەی دەوڵەتیان دزیوە، نەخێر، ئێمە تەنیا لەبەرئەوەی كوردین و دەمانەوێ بەكوردی بژین و بخوێنین و هەبین، بەڵام بۆ ئەوەی نەبین، بیانووی جۆراوجۆر دەهێننەوە.  بە من دەڵێن بانگەشەت بۆ تیرۆر كردوە لەتویتەردا، بەیەكێكی تر دەڵێن تۆ لەگەڵ تیرۆریستان دانیشتووی، بەیەكێكی تر دەڵێن، سوكایەتیت بەسەرۆك كۆمار كردووە، بۆ هەر یەكێك بیانوویەك دەدۆزنەوە، بەڵام مەسەلە ئەساسەكە كورد بوونەو ئیرادەی گەلی كوردە كە دەیانەوێ تێكی بشكێنن كەئەمەش هەرگیز روونادات. هاوڵاتى: چۆن ئێوە ئازادكران و ئەوانی دیكەی هەدەپە هەر لەزیندانن؟ عومەر فاروق: دەوڵەت دۆسییەكی چەندین لاپەڕەیی بۆ هۆنیبوومەوە كە هەمووی دوور بوون لەڕاستییەوە، هیچ بەڵگەیەك لەسەر ئەو تۆمەتباركردنەم نەبوو، ئەوان تاكە بەڵگە ئەو تویتەبوو كە كردبووم، بەڵام هیچ گرنگیەكی نەبوو، نە پشتگیركردن بوو لەپەكەكە، نە سوكایەتی بوو بە ئەردۆغان، نە هیچ مەترسییەك، بۆیە دادگا  بڕیاریدا بەئازادكردنم.  لەگەڵ ئەوەی كە من هیچ شتێكم لەسەر نەبوو دەستگیركردنم بڕیارێكی نادادپەروەرانە بوو، دەوڵەت دەیەوێت وا نیشانی بدات ئەوان پابەندی دیموكراسین  و ئەوەتا پەرلەمانتاریشیان ئازاد كردووەو هیچی لەسەر نەبووە، بەڵام ئەوانی دیكە كە لەزیندانن تاوانیان كردووەو تیرۆریستن!!، كە ئەمە شەڕێكی دەروونییە لەگەڵ گەلی كوردو بەتایبەت هەدەپە دەیكەن، دۆسییەی من و هەموو دۆسییەی ئەوانی دیكە وەكو یەكەو هیچی بەڵگەو دیكۆمێنتیان بۆ تاوانباریكردنی سەركردەكانی ئێمە پێنییە. هاوڵاتى: لەڤیدیۆكاندا دەردەكەوێت پۆلیس بەشێوەیەكی نائاسایی دەستگیرت دەكەن، ئایا لەزیندان ئەشكەنجەنەدرای؟ عومەر فاروق: نەخێر ئەوە هەر ئەو ساتەبوو كە بەشێوازی نامرۆڤانەی خۆیان كەپێی راهاتوون منیان گرت، ئەشكەنجەی جەستەیی نەدرام، بەڵام ئەگەر ئەشكەنجەدانی فیزیكیش نەبێت، هەمیشە ئەشكەنجەدانی دەروونی هەیە. بەڵێ ئەشكەنجەدانی دەروونی لە رێبەر ئاپۆوە تاهاووڵاتییەكی سادەی كورد هەیە، بەڵام هەرگیز دەروون و ئیرادەی گەلی كورد ناشكێت، ئەوان ئەشكەنجە دەخۆن كەگەلی كورد بەو بەهێزییەوە دەبینن لەزیندان، ئەوان ئەشكەنجە دەخۆن كە زەردەخەنەكانی بەڕێز دەمیرتاش و ئێمە دەبینن، ئەوەندەی تر ئیرادەی گەلی كوردیان بۆ رووندەبێتەوە. هاوڵاتى: پێشبینی ئەوە دەكەیت دەستگیربكرێیتەوە؟ عومەر فاروق: ئەمە هەمیشە ئەگەرێكی كراوەیە، ئێمە بۆ ئەم گەلە تێكۆشان دەكەین لەسەر ئەم رێگەیە هەزاران ئاستەنگ و ناڕەحەتی هەیە، زیندان هەیە ئاوارەبوون هەیە، خۆڕاگرتن لەبەردەم ئەشكەنجە هەیە، رێگای بەرگریكردن لەگەلی كورد رێگایەكی گوڵڕێژ نەكراوە، ئێستا دوای ئازادبوونم دەست بەچالاكییەكانم دەكەمەوە لەپەرلەمان و دەرەوەی پەرلەمان، دوور نییە سبەینێ بمخەنەوە زیندان، چونكە ئەوان لەچالاكی هەدەپە دەترسن، لەكورد دەترسن بۆ ئەوەش لەهەموو شوێنێك رووبەڕووی كورد دەبنەوە، بەڵام تێكۆشانی ئێمە لەزیندان و دەرەوەی زیندان بەردەوامە. هاوڵاتى: ئەو چەند مانگەی لەزیندان بووی ئەوەی بینیت و هەستت كرد رەوشی زیندانیان چۆنە؟ عومەر فاروق: بەدڵنیاییەوە زۆر خراپە، رەوشی زیندانیان زۆر خراپەو مافی مرۆڤ پێشێل دەكرێت، ئەمە كارێكی خراپە، مرۆڤ لەهەموو شتێك بەبەهاترەو شایەنی ئەو هەموو ئازارو ئەشكەنجەدانە نییە، خوا بەو گەورەییەی خۆیەوە رێزی لەمرۆڤ گرتووە، بەڵام ئەمان بێڕێزی بە مرۆڤ دەكەن، لەزیندان چیرۆكی خەمناك هەیە، من هەستم بەخەمێكی گەورە دەكرد، بەردەوام دەمپرسی ئەو هەموو بێڕێزییە بەرامبەر مرۆڤ بۆچی؟. هاوڵاتى: بۆچی ماوەیەكە گۆشەگیرییەكان لەسەر ئۆجەلان توند كراونەتەوە؟ عومەر فاروق: كاتێك پێویستیان دەبێت گۆشەگیری شل دەكەن و كاتێك پێویستیان نەبێت گۆشەگیری قورس دەكەن، بەڵام ئەو گۆشەگیرییە لەسەر هەموانە. نەك تەنها لەسەر كوردان، بەڵكو ئەو گۆشەگیرییە لەسەر هەموو توركیایە، لەئەساسدا كێشەكان لای رێبەر ئاپۆ چارەسەر دەبن، ئێمە ئازادیمان دەوێت و ناونیشانیش بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە دیارە، نە پێویستی بە ئەمریكا هەیە و نە بە روسیا، ئیمراڵی نزیكەو بڕۆن بۆ ئەوێ. دەبێت ئێمە گۆشەگیری تێكبشكێنین، كاتێك ئێمە ئەو گۆشەگیرییە تێكبشكێنین، هەم رێبەر ئۆجالان و هەم ئێمەش ئازاد دەبین. هاوڵاتى: بۆچی لەم چەند ساڵەی دواییدا ئەوەندە فشارەكان لەسەر كورد توندبوونەتەوە؟ عومەر فاروق: سیاسەتی دەسەڵاتی ئاكەپەو مەهەپە دوژمنایەتی گەلی كوردە، شەش ساڵە هێرش و سیاسەتی قێزەون بەردەوامی پێدەدەن، تا ئەمڕۆ ئەنجامیان بەدەستنەهێناوە و لەئێستاش بەدواوە ئەنجام بەدەستناهێنن. دەبینین كە قێزەونی ئەوان لەئاستی هەرە باڵادایە، لەسەر بناغەی دوژمنایەتی كورد هاوپەیمانی دروست دەكەن و بەئاشكرا دژایەتی كورد دەكەن و نایشارنەوە، بەفشارو هێرش و ئۆپەراسیۆنەكان لەشارەكان، دەیانەوێت ئەنجام بەدەستبهێنن. هاوڵاتى: وەك هەدەپە چۆن سەیری ئەو لەشكركێشەی توركیا دەكەن لەخاكی هەرێمی كوردستاندا؟ عومەر فاروق: ئەردۆغان پلانێكی فراوانخوازی عوسمانیانەی هەیە لەناوچەكەدا بەڕێوەدەبات كەمێژووەكەی لە (100) ساڵی رابردوو داڕێژراوە، ئەردۆغان بەردەوامە لەداڕشتنی پلانەكەی، لەگەڵ ئەوەشدا دەیەوێت دەسەڵاتی تەواوی بەسەر رۆژهەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست و لیبیاو میسردا پەیدا بكات، ئەردۆغان دەیەوێت بەرگێكی ئیسلامیانە بكات بەسەر فراوانخوازییەكانیدا و سود لەگروپە چەكدارەكانی سوریاو عێراق وەربگرێت تا بتوانێت وەك بەكرێگیراوێك لەجەنگەكانی دژ بەوڵاتان بەكاریانبهێنێت. هاوڵاتى: دۆسییەی داخستنی هەدەپە گەیشت بەكوێ؟ عومەر فاروق: ئەم دۆسیەیە لەدادگایە، هیچ بەڵگەو بیانوویەكیان نیە، بەدوای ریزكردن و دۆزینەوەی بیانوودا دەگەڕێن، لەگەڵ ئەوەشدا فشار زۆر لەسەر ئەپەكە و ئەردۆغان هەیە كە ئەم بڕیارە رابگرن، بەڵام ئەوان هەموو خەباتێك دەكەن بۆ ئەوەی هەدەپە بوەستێنن لەو تێكۆشانەی بەڕێوەی دەبات. هەدەپە لە ١٢%ی زیاتری دەنگدەرانی توركیا پێكدەهێنێت، چۆن پارتێك نوێنەرایەتی لە ١٢% بكات دایدەخات، ئێمە رێگە بەداخستنی هەدەپە نادەین، درێژە بەم رێبازەمان دەدەین، ئەگەر دادگای دەستووری لەكۆتایی ئەم پرۆسەیەدا بڕیاری داخستنی هەدەپە بدات، ئابوڕووچوونێكە بۆ یاساو دەستوری توركیا، جگە لەوەش ئەكەپەو مەهەپە بەرپرسیارییەتی داخستنی هەدەپە دەكەوێتە ئەستۆیان، بۆیە ئەكەپەو مەهەپە توانای ئەوەیان نییە هەدەپە دابخەن. هاوڵاتى: دەوترێت لەسەر داخستنی هەدەپە ناكۆكییەك لەنێوان ئەكەپەو مەهەپە هەیە ئەمە تاچەند راستە؟ عومەر فاروق: ماوەیەك پێش ئێستا هەندێ كێشە دەركەوتن كەدەریدەخەن ناكۆكییەك لەئارادا بێت، قسەكانی دەوڵەت باخچەلی هەندێ ناكۆكی پیشاندا، بەڵام ئەكەپەو مەهەپە خاوەنی یەك زهنیەتین بۆ مانەوەیان پشتگیری یەكتر دەكەن، بۆ ئەوەش لەسەر دژایەتی گەلی كورد كۆكن. هاوڵاتى: دەوترێت بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو هەدەپە بەنیازە لەگەڵ پارتەكەی ئەحمەد داود ئۆغلۆ و عەلی باباجان یان جەهەپە هاوپەیمانی پێكبهێنن؟ عومەر فاروق: نەخێر ئەوە راست نییە، هەدەپە هیچ هاوپەیمانیەتیەك پێكناهێنێت لەگەڵ ئەو هێزانەی كەدژی گەلی كورد لە تێكۆشاندان، بەڵام جارێ زووە بۆ ئەو بڕیارەو دەكرێت لەداهاتوودا هەدەپە بیر لەڕێگای سێییەم بكاتەوە بۆ هەڵبژاردن. هاوڵاتى: رێگای سێیەم چییە؟ عومەر فاروق رێگای سێیەم هاوپەیمانییەتی دیموكراتییە كەئەو هێزانەن كار بۆ دیموكراتیزەكردنی توركیا دەكەن و بڕوایان بەدیموكراسی و مافی گەلانی دیكەش هەیە.

شاناز حەسەن بریكاری وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێم ئاماژە بەوە دەدات كە لەئێستادا ئەو خەڵكانەی دێن و ناو دەنووسن و ڤاكسینەكە وەردەگرن بەڵگەی ئەوەن ترس نەماوە و خەڵك بەپەرۆشەوە خۆیان بەڤاكسینەكە دەكوتن، دەشڵێت:»نرخی پشكنینی كۆرۆنامان لەفرۆكەخانەكان بۆ هەر پشكنیكێك (20) هەزار دینار كەمكردووەتەوەو لەوە زیاتر ناتوانین كەمی بكەینەوە». رەهێڵ فەرەیدون، بریكاری وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێم لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوە دەخاتەڕوو كە  پێش دوو مانگ لەمەوبەر، نووسراویان بۆ ئەنجومەنی وەزیران كردووە  كە زیاتر لەحەوت هەزار كەس لەسەر میلاكی وەزارەتەكەیان بۆ پڕبكەنەوە لەجێگەی ئەوانەی خانەنشینبوون یان گیانیان لەدەستداوە یا سەفەریان كردووە، بەڵام تائێستا وەڵامییان نەداونەتەوە. هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە كەرتی تایبەت هاوكاری كەرتی گشتییە لەتەندروستیدا، بەڵام بەو ئامانجەی «كەرتی تایبەت باڵ نەكێشێت بەسەر كەرتی گشتیدا، بەڵكو تەواوكەری بێت». هاوڵاتى: كۆرۆنای دەلتا گەیشتووەتە عێراق و توركیا، لەهەرێمی كوردستان تۆمار كراوە؟ مەترسییەكانی چییە؟ رەهێڵ فەرەیدون: بڵاوبوونەوەی جۆرە گۆڕاوەكەی كۆرۆنا، لەهەموو جبهاندا هەیەو مەترسییەكەی بڵاوبۆتەوەو ئەگەری هەیە وەك ڤایرۆسی كۆرۆنا لەسەرەتادا كەبڵاوبۆوە بگاتە هەرێم و حاڵەت هەبێت چونكە سنورەكان كراوەن و هاتوچۆ هەیە،  بەڵام ئێمە وەك تەندروستی و رێكخراوی تەندروستی جیهانیش، قسەمان لەسەر ئەوە كردووەو بەرنامەمان هەیە سەرلەنوێ‌ رێنماییەكان نوێ بكەینەوەو هاووڵاتیان ئاگاداربكەینەوە ئەم جۆرە گۆڕاوە ئەگەری هەیە سەرلەنوێ بەهەڵكشانەوەی شەپۆلی سێ بێت و بڵاوبێتەوەو لەڕێگەی وەرگرتنی ڤاكسینی كۆرۆناوە رێگری لەبڵاوبوونەوەی لەهەرێمدا بكەین. پێشنیارێكم پێشكەش كردووە، بەتایبەت بۆ ئەوانەی كە نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، بتوانین لەڕێگەی تیمەكانی موبایلەوە دەكرێت ئەو ڤایزەرە بۆیان بەكاربهێنرێت و لەهەمانكاتدا، كارێك بكەین لەگەڵ دەستپێكی دەوامدا لەقوتابخانەكان مامۆستایان و كارمەندان ڤاكسینەكە وەربگرن و بتوانین بەگوژمێكی  باشی ڤاكسین و بەلێدانی ڤاكسینەكە بتوانین بەشێوازێك بەرگرییەكی باش لەناو كۆمەڵگەدا بڵاوبكەینەوەو مەترسی گۆڕاوەكە و جۆرەكانی دیكەی كەمبكەینەوە. هاوڵاتى: بەردەوام باس لەمەترسییەكانی كۆرۆنا دەكرێت، بەڵام لەئێستادا زۆر كۆڕو كۆبوونەوە دەكرێت ماسك نابەسترێت، دەوامی فەرمانبەران فوول دەكرێتەوە؟ ئەوە پێچەوانەی ئەو بۆچوونە نییە كەكۆرۆنا مەترسی بەتەواوی كەمبووەتەوە لەهەرێمدا؟ رەهێڵ فەرەیدون: راستە، بەڵام  لەهەموو دنیادا ئەو كەرەنتینە گشتییە و رێكارە توندانە هەڵگیراون، بەڵام ئێستا لەگەڵ بەردەوامی ژیان ناتوانرێت ئاوا بەردەوام بن، بەشێكی پەیوەندی بەلێدانی ڤاكسینەوە هەیە، بەتایبەتیش لەوڵاتە عەرەبییەكان و لای خۆمان كۆرۆنا گۆڕاوەكە كەمتر هاتووە، بۆیە بەئەمە بەرگرییەكی گشتی بڵاوبۆتەوە و وایكردووە كەرەنتینی توند لاببرێت و تەنیا رێكارە خۆپارێزییەكان پەیڕەو بكرێت. هاوڵاتى: پارەیەكی زۆر بۆ پشكنینی كۆرۆنا لەفرۆكەخانەكان وەردەگیرێت كە 60 هەزار دینارە؟ ئەمە ناڕەزایەتی دروستكردووە بۆچی چارەسەری ناكەن؟ رەهێڵ فەرەیدون: زیاتر لەدوو مانگە نرخەكەیمان كەمكردۆتەوە، ئەو (60) هەزارە بووەتە (40) هەزار و (90) هەزارەكەش بووەتە (60) هەزار، واتە بەتێكڕا (20) هەزارمان لەنرخی پشكنینەكان داشكاندووە، تێچووی ئەو پشكنینانە زۆرە و ناتوانرێت لەئەوە زیاتر كەمبكرێتەو، چونكە ئەم پشكنینانە گرانن و تیچووی زۆرە، بۆیە ئەوەش راستیە ئەوەی دەچێتە فرۆكەخانەاكان زیاترینی بۆ گەشت دەچن بۆیە حكومەتیش پێویستی بەئەوەیە لەڕێگەی ئەو كۆمپانیایانەوە هاوكاری بكرێت و ناتوانین لەئەوە كەمتری بكەینەوە. هاوڵاتى: لەئێستادا لەهەرێمی كوردستاندا رەنگە سەد هەزار كەسێك ڤاكسینی لەخۆی دابێت، جۆرێك لەترس هەیە لەبەكارهێنانی چۆن لەوبارەیەوە ئەو ترسە دەڕەوێننەوە؟ رەهێڵ فەرەیدون: كەسەرەتا ڤاكسینی دژ بەكۆرۆنا هاتە دنیایەوەو زانكۆی نێودەوڵەتی و سەنتەرەكان كاریان لەسەركرد، سەرەتا ترس لەناو دڵدا هەبووەو تێبینییەكان لەسەر جۆرەكان هەبوو، مردنی چەند كەسانێك ترسەكەیان گەورەكرد، بەڵام دواتر بڵاویكردەوە ناكرێت مردنی ئەو چەندین كەسە، بسەلمێنرێت لێدانی ڤاكسین بووە، بۆیە لەئێستادا ئەو خەڵكانەی دێن و ناو دەنووسن و ڤاكسینەكە وەردەگرن بەڵگەی ئەوەن ترس نەماوە و خەڵك بەپەرۆشەوە خۆیان بەڤاكسینەكە دەكوتن، بۆیە بەشێوەیەكی گشتی ترس و تۆقاندنەكە نەماوە.؟؟؟؟؟؟؟؟  WHO  هاوڵاتى: لەئێستادا چەند جۆر ڤاكسینی دژە كۆرۆنا لەهەرێم و لای وەزارەتان بەردەستە، كامیان لەهەموویان باشترەو مەترسی كەمترە؟ رەهێڵ فەرەیدون: هەر ئەو سێ جۆرە ڤاكیسنە هاتووەتە هەرێمەوە و لەهەمووی سەلامەتتر ڤاكسینە چینیەكەیە، كە بەشێوازێكی كلاسیكی تەقلیدی ئامادەكراوە  كە چەندین ساڵە ڤاكسین هەیە بەو رێگەیە ئامادەكراوە،  كەكوشتنی ڤایرۆسەكە یان لاوازكردنی ڤایرۆسەكە خۆیەتی، بەڵام ڤاكسینەكانی تر راستە لایەنی سەلامەتی گیراوەتەبەر، بەڵام كاریگەرییان زیاترە لەسەر نەخۆش لەدوای بەكارهێنانی. هاوڵاتى: هەموومان ئاگادارین نەخۆشخانەكانی شێرپەنجە چەند فشارێكیان لەسەرە، حكومەت بڕێك پارەی بۆ تەرخانكردصون مانگانە، چیتان كردووە بۆ ئەوەی كێشەكانیان دووبارە نەبێتەوە بەتایبەت ئەوەی لەهیوا روویدا؟ رەهێڵ فەرەیدون: هەندێك رێكار هەیە كە لەكاتی خۆیدا بتوانی بیكەیت كەمترین كێشەت بۆ دروست دەبێت، لەهەمانكاتدا گرفتی ئابوری هەیە و كێشەی كەمی كارمەند هەیە، بەڵام ئێستا كە ئەو بڕە پارەیە دابینكراوە، بەپێلی ژمارەی دانیشتوان و رێژەی تووشبون لەپارێزگاكە دیاریكراوە،  بۆیە كە بەو شێوەیە بەردەوام بێت ئەو كێشانە دووبارە نابنەوە، بەڵام ئەگەر بێتو لەساڵێكی دیكەدا هەمان گرفتەكان و لێكتێنەگەیشتنەكان دروست ببن، ئەوا كێشەكان بەدڵنیاییەوە دروست دەبنەوە. هاوڵاتى: نەخۆشخانەی هیوا مانگانە چەند بڕە پارەی دەوێت وا حكومەت ناتوانێت ئیدارەی بدات، لەكاتێكدا كەدەوترێت 50 ملیار دینار لەسندوقی شێرپەنجەدا هەیەو هاتوچۆی سلێمانیش دەڵێن مانگانە ملیارێك دینار دەدەنە هیوا؟ رەهێڵ فەرەیدون: ئەوكات روونكردنەوە بڵاوكرایەوە و  راستە بەسوپاسەوە هەندێك شوێن هاوكاری سندوقی شێرپەنجە دەكەن و كردوویانە، بەڵام ئەو رێژەیەی كە  بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆ باسی كرد وەڵامدرانەوە كە بەو شێوەیە نیە و كەمترە، بەڵام كێشەكە ئەوەیە ژمارەی تووشبون و جۆری دەرمان و پێداویستیەكان جیاوازن، بۆیە ناكرێت دیاریبكرێت نەخۆشخانەكانی شێرپەنجە چەند تێچوویانە مانگانە یان ساڵانە بۆیان دابین بكرێت. هاوڵاتى: چی دەكەن بەفعلی بۆ دامەزراندنی دەرچووانی بەشە پزیشكییەكان؟ بۆ حكومەت ئامادە نییە دایانبمەزرێنێت لەكاتێكدا پێنج بۆ حەوت هەزار كەس دەستیان كێشاوەتەوەو رۆیشتوون بەرەو ئەوروپاو ئەمریكا؟ رەهێڵ فەرەیدون: پێش دوو مانگ لەمەوبەر، نووسراومان بۆ ئەنجومەنی وەزیران كردو كۆمەڵێك شوێن فەراغمان هەبووە لەوانەی كە چوونەتە دەرەوە یان مردن و یان خانەنشینكراون یان فەسڵكراون، كە زیاتر لەحەوت هەزار كەس دەبێت، داوامان كردووە  لەسەر میلاكی وەزارەتەكەمان بۆمان پڕبكەنەوە، بەڵام تائێستا وەڵاممان نیەو  كۆمەڵێك هۆكاریش هەیە، چونكە تائێستا وەزارەتەكان میلاكاتی تەرخانكراوی خۆیان نیە، بۆیە كە یەكێك دەڕوات یان نامێنێت میلاكەكەی دەگەڕێتەوە  وەزارەتی دارایی،  بۆیە ئێستا بەڵێنمان پێدراوە كۆمەڵێكمان بۆ دامەزرێنرێت لەكاتێكدا كێشەی بودجە و موچە لەبەغداوە چارەسەر بكرێت گرفتەكان چارەسەر بكرێت. هاوڵاتى: بۆچی حكومەتی هەرێم هەنگاو بەرەو ئەوە دەنێت كە كەرتی تەندروستی بەرەو كەرتێكی تایبەت ببات؟ مۆڵەتدان بەدروستكردنی نەخۆشخانەی ئەهلی زۆر بووە؟ ئایا حكومەت دەیەوێت چیتر بارگرانی دارایی لەسەر نەمێنێت؟ رەهێڵ فەرەیدون: كەرتی تایبەت تەواوكەری كەرتی گشتییە، لەهەموو بوارەكاندا و بەتایبەتیش لەكەرتی تەندروسیدا، لەزۆر وڵاتدا كەرتی تایبەت زۆر بەهێزەو بەڵام لای خۆمان وایكرد خزمەتگوزارییەكان رۆژ بەڕۆژ خراپ بوون، كە بەپێی شارەكانیش جیاوازی هەیە كە لەشاری هەولێر زیاتر كەرتی تایبەتی گەشەی كردووە، بەڵام لەشاری كۆیە كەرتی تایبەتی هەر تیانیە، بۆیە ئەمانە جیاوازییان هەیە، بۆیە وەزعی ئێستای ئێمەو بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا وایكردووە كەرتی تایبەت زیاتر بێتە پێشەوەو هاوكاربێت، تەنیا هەوڵی ئێمەش بۆ ئەوەیە خزمەتگوزاریەكان پێشكەشی هاولواَتیان بكرێت، بەڵام بەو ئامانجەی كەرتی تایبەت باڵ نەكێشێت بەسەر كەرتی گشتیدا، بەڵكو تەواوكەری بێت. هاوڵاتى: بڕیاربوو حكومەت بەهاوبەشی چەند كۆمپانیایەك، كۆمپانیای نیشتمانی دەرمان دروستبكات، بۆ ئەوەی ئەم فەوزایە لەبواری دەرمان هاوردەكردندا دروست نەبێت، ئەوە گەیشتووە بەچی؟ رەهێڵ فەرەیدون: كۆگای نیشتیمانی دەرمان كەحكومەت بیەوێت بیكات، من خۆم لەئێستادا بەباشی نازانم، چونكە دەكرێت كە پرۆسەیەكی تازە جێبەجێ بكەیت پێویستت بەكۆمەڵێك هەنگاوەو كاری دەوێت، بۆ نموونە لەئێستادا بەچاودێری ئەنجومەنی وەزیران، عەقدێكمان ئیمزاكردووە بۆ رێكخستنەوەی سیستمی تەندروستی، زیاتر لەدوو مانگە عەقدمان ئیمزاكردووە بۆ ماوەی دووساڵ، بەڵام ئەوە كاری زۆری دەوێت و ماوەیەكی زۆری پێویستە، بۆیە مەسەلەی كۆگای نیشتمانی لە رۆژو دوو رۆژدا ناكرێت، بۆیە  ئێمە هەر كارێك بۆ خزمەتكردنی زیاتری هاووڵاتیان بێت و شەفافیەتی زیاتری هەبێت و قۆرخكاری تێدانەبێت، ئەمە هەمووی بەچاودێری حكومەت و ئاگاداری پەرلەمان بێت ئێمە پشتگیری دەكەین، بۆیە ئەو كارە ئاسان نین و كاری زۆری دەوێت و لەهەموو لایەكەوە بۆی هەمواربكرێت و كاری بۆ بكرێت.

    سازدانی: مەزهەر كەریم   ئەندامێكی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان ئاماژە بەوە دەدات كە بەشدارن لەحكومەت بەڵام» حكومەتێك هەیە لەدەرەوەی حكومەت، ئەمەش هەقەتەكەیە، كە كۆنتڕۆڵی جومگەكانی حكومەتی كردووە چۆنی بوێت ئاوا هەنگاو دەنێت». دەرباز محەمەد، ئەندامی خانەی راپەڕاندنی بزوتنەوەی گۆڕان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەڵێت:» بەهیچ شێوەیەك گۆڕان لەپرەنسیپەكانی زەمانی كاك نەوشیروان لاینەداوە، یەعنی ئێمە تەنازولمان لەهیچ یەكێك لەو پرەنسیپانە نەكردووە، بەڵام گرفتێك هەیە ئێمە لەحكومەتین‌و ئەو پرەنسیپانە جێ‌بەجێ‌ ناكرێت» هاوكات لەبارەی هاوپەیمانێتییەكەیان بۆ پەرلەمانی عێراق لەگەڵ یەكێتیدا دەشڵێت:» هەموو رۆژێك دەكرێت گفتوگۆ لەسەر هەنگاوی نوێ بكەین، ئایا دەگەینە قەناعەت بۆ هەڵبژادنی پەرلەمانی داهاتووی كوردستان یان هەر جۆرە هەماهەنگیەك ‌و تەنسیقێكی دیكە لەنێوان هەردوولادا». هاوڵاتى: سەرەتا با لەوە دەستپێبكەین دۆخی هەرێم بەگشتی چۆن دەبینن لەڕووی سیاسییەوە؟  دەرباز محەمەد: راستیەكەی هەموو شتەكان ئاشكرایە، دەتوانین بڵێین دۆخی هەرێم لەڕووی سیاسییەوە ناجێگیرە، زۆر باش نیە، لەبەرئەوەی راستە پەیوەندییەكانمان لەڕووی ئەمنیی‌و عەسكەرییەوە لەگەڵ بەغدا باشە، بەڵام لەڕووی داراییەوە كێشە كۆنەكان وەك خۆیان ماونەتەوە، باوەڕناكەم بگاتە چارەسەر. دۆخی دەستتێوەردانی دەرەكی  هەتا بێت زیاد دەكات‌و خراپتریش دەبێت، لەناوخۆش دابڕانێكی گەورە هەیە لەنێوان خەڵك‌و حكومەت‌و دەسەڵات، ئەم دابڕانە گەورەیە بەڕاستی هۆكارە سەرەكیەكەی ئەوەیە، كە دەسەڵات نەیتوانیوە وەڵامدەرەوەی داخوازیەكانی خەڵك بێت، كە دەڵێین دەسەڵات راستیەكەی ئەو دەسەڵاتە قوڵەیە هەژمونی بەسەر هەموو كایەكانەوە هەیە، ئەمەش وایكردووە متمانە نەمێنێ لەنێوان خەڵك‌و حكومەت، بەداخەوە جیاوازی نێوان خەڵك‌و دەسەڵات رۆژ بەڕۆژ لەزیادبووندایە، دەتوانین بڵێین دۆخی هەرێم باش نیە. دۆخی هەرێم كەخراپە كەڵكەبوی بیست‌و نۆ ساڵی رابردووە، ئەمە بەشێكیەتی، بەشێكی دیكەشی ئەوەی كەئێمە بەڕاستی لەسەر ئەوەی چاكسازی بكرێت بنەمای بەشداری ئێمە لەم حكومەتەدا چاكسازییە لەكۆی مەلەفەكاندا بەتایبەت مەلەفی ئابووری. ئێمە ئەم هەنگاوانە وەك پێویست نابینین بۆ چاكسازی بەتایبەت مەلەفی پێشمەرگەو ئاسایش‌و مەلەفی دادگاكان‌و مافی مرۆڤ ئەوجا مەلەفی چاكسازی ئابووری، ئەم مەلەفانە هیچی وەك پێویست نەچۆتە پێشەوە، تەنیا كارێك كراوە ئەوەیش چاكسازی لەخەرجیەكان، ئەمەش بەتایبەت پەیوەندی بەخانەنشینی‌و موچەی دووبارە، ئەوەش ناگاتە خواستی ئێمە. هەڵبەت مەبەستمان لەچاكسازییە ئابوریەكەو لەمەلەفی نەوتدا، چونكە هەموومان دەزانین نەوت‌و دۆلار نرخیان بەرزبۆتەوە، بەڵام داهاتی حكومەت هاوتای ئەوە بەرز نەبۆتەوە بۆچی لەبەرئەوەی گرفتێكی گەورە لەگرێبەستە نەوتیەكاندا هەیە، بۆیە ئەگەر بەرپرسیارەتیەكە بزوتنەوەی گۆڕانە ئێمە لەهەوڵداین، ئێمە چی لەپەرلەمان‌و حكومەت لە 12%ی بەرپرسیارێتمان بەردەكەوێت.   حكومەتێك لەدەرەوەی حكومەتی هەرێم كۆنتـــڕۆڵی جومگەكانی كـــردووەو چــۆنـی بووێت ئـاوا هەنگـــــــاو دەنێت هاوڵاتى: هاوپەیمانێتییەكەتان لەگەڵ یەكێتی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، خوێنندەوەی جیاوازی بۆ دەكرێت؟ ئەمە هەنگاوێكی باشە بۆ بەدەستهێنانی دەنگ یان بۆ یەكڕیزی كورد باشە؟ دەرباز محەمە: ئێمە هاوپەیمانیمان لەگەڵ یەكێتی زۆر زۆر روونە، دەقی هاوپەیمانییەكەش بڵاوبووەتەوە، كە هاوپەیمانیەكە بۆ هەڵبژادنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بێگومان رێكەوتنەكەمان بۆ ئەوەیە لەڕووی هونەری هەڵبژادنەوە، كەئێمە بتوانین چۆن دەنگی زیاتر بەدەستبهێنین، پێمانوایە ئەم هاوپەیمانیە لەو رووەوە بۆ هەردوولا باشە. هەروەها بۆ ئەوەی لەكوردستان چەندە جیاواز بین هەر دەبێت لەبەغدا بەئەجندایەك‌و پلانێك‌و بەرنامەیەكی تایبەتی كورددا بچینە پێشەوە لەگەڵ بەغدا، بۆیە دەتوانین بڵێین ئەم هاوپەیمانیە سەدایەكە بۆ كۆكردنەوەی لایەنەكانی دیكەی كوردستان لەئایندەدا لەژێر چەتری بەرژەوەندییەكانی خەڵكی كوردستان، بتوانین قورساییەكی باشترمان هەبێت لەبەغدا بۆ چارەسەركردنی كێشەكان. هاوڵاتى: گۆڕان بەهاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی دەتوانێت پارێزگاری لەپێنج كورسییەكەی بكات؟ دەرباز محەمەد: ئێمە وەك گۆڕان هاوپەیمانیەكەمان مەبەستە، بەڵام بێگومان پێمان وایە گۆڕان دەبێت پارێزگاری لەقورسایی خۆی بكات لەهەڵبژاردنەكەدا، لەئەنجومەنی نوێی نوێنەرانی عێراق. هاوڵاتى: بۆچوونێك هەیە ئەگەر هاوپەیمانێتیەكەی ئێوەو یەكێتی سەركەوتوو بێت بیر لەوە دەكرێتەوە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش هەمان هەنگاو بنێن؟  دەرباز محەمەد: راستییەكەی نە ئێمە لەنێو خۆماندا وەك بزوتنەوەی گۆڕان نە لەگەڵ برایان لەیەكێتی باسی هیچ جۆرە نزیكبوونەوەیەكی دیكەمان نەكردووە غەیری ئەم هاوپەیمانیەتیە نەبێت، ئەم هاوپەیمانیەتیەمان مەبەستە بەهەردوولامانەوە، ئەوەی كە رەئی ئێمەشە وەك گۆڕان، كە هەموو رۆژێك دەكرێت گفتوگۆ لەسەر هەنگاوی نوێ بكەین، جا ئەم هەنگاوی نوێیە چیە‌و چۆنە‌و وردەكاریەكەی تاوەكو ئێستا باسمان نەكردووە، بەڵام دەرگا دانەخراوە لەسەر هیچ جۆرە گفتوگۆیەك، بەڵام ئایا دەگەینە قەناعەت بۆ هەڵبژادنی پەرلەمانی داهاتووی كوردستان یان هەر جۆرە هەماهەنگییەك‌و تەنسیقێكی دیكە لەنێوان هەردوولا ئەوە بەڕاستی بابەتەكان دەیزانێت. ئەمەی باس دەكرێت وەك ئەوە وایە مامەڵەی ماسی بكەین لەدەریادا، لەبەرئەوەی ئێمە نازانین كەی هەڵبژادنی پەرلەمانی كوردستان دەكرێت، نازانین بارودۆخی سیاسی ناوچەكەو ئێمەو یەكێتی شەش مانگ پێش و هەڵبژادنەكە چون دەبێت، ئێستا زۆر زۆر زووە باس لەو بابەتە بكەین، لەوانە خەڵكێك لەدەرەوی گفتوگۆی جددی قسەیەكی فڕێدابێت كە من تاوەكو ئێستا بەڕەسمی نەمزانیوە بەهیچ شێوەیەك بەڕەسمی قسیەكی لەو شێوەم باس نەكردووە، بەڵام ئاساییە ئەندامێكی ئێمەو یەكێتی قسەیەكی لەو شێوەیەی باس كردبێت بەس بەفەرمی هیچ لەوبارەیەوە باس نەكراوە. گۆڕان قەبولی نیە یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی‌و سندوقی داهاتە نەوتییەكان پێكنەهێندراوە، بەڵام ماوەتەوە سەرئەوەی رەد فیعلی ئێمە چی دەبێت، ئەگینا ئێمە ماوەی شەش مانگ زیاترە ناومان ناردووە دەبوو ئەو سندوقە پێكبهێنرێت، بەڵام تائێستا ئەو سندوقە پێكنەهێندراوە، هەڵوێستیشمان روونە، ئەو رەخانەنەی دەیگرین ئەوە هەڵوێستەكانی ئێمەیە هاوڵاتى: گۆران لە كابینەی نۆیەمی حكومەت بەشدارە باستان لەوەكردووە كە چاكسازی دەكرێت؟ چی كراوە كەبوونی گۆڕان رۆڵی هەبووبێت لەچاكسازی و بەگژداچوونەوەی گەندەڵی؟ دەرباز محەمەد: هەنگاوی باش نراوە بۆ چاكسازی لەڕووی تیۆری، لەڕێگەی ئەو یاسایەی تایبەتە بەچاكسازی لەخەرجییەكان، ئێمە بەوازحی‌و بەڕوونی وتوومانە چاكسازییەكان تائێستا ریشەیی‌و گشتگیر نین‌و خاوو خلیچكیەكی زۆر هەیە بۆ ئەوەی چاكسازی بكرێت، پێمانوایە چاكسازیكردن یاسای ناوێت‌و كاتی زۆریشی ناوێت، بەڵام بەداخەوە تا ئێستا گوێمان لەو ئەگەرەیە‌و ئەو هەنگاوەمان نەبینیوە بەجددی بەدوای چاكسازیدا بگەڕێت. گەورەترین مەلەف لەڕووی داهاتەوە مەلەفی نەوتە تائێستا دەستی بۆ نەبراوە، لەڕووی ئەمنی و سەربازییەوە مەلەفی ئاسایش‌و پێشمەرگەیە تائێستا دەستی بۆ نەبراوە سەرەڕای فشاری هاوپەیمانان بەتایبەت بەریتانیاو ئەمریكا ئەو هەنگاوە نەنراوە كەپێویستە.  هەروەها لەكەیس‌و مەلەفەكانی دیكەدا هەنگاوی ئیجابی نەنراوە،  هیوادارین ئەم دوو ساڵەی تەمەنی حكومەت كەماوە هەنگاوی باشتر بنرێت بۆ ئەوەی دوای چوار ساڵ بڵێن ئەم كابینەی حكومەتە ئەمە جیاوازییەكانی بووە لەچاو كابینەكانی دیكەی حكومەتدا. وەزیرەكانمان فعلین، بەڵام باوەڕێك هەیە لەشەرقدا سوڵتەی بڕیاردان دابەش نابێت، واتا بەسیتترین كارێك وەزارەتێك دەیكات دەبێت بڕیارەكە لەئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیار بدرێت، ئێ‌ ئەنجومەنی وەزیران ئاشكرایە چۆن بڕیارەكە دەدرێت، من حكومەتم نەبینیوە بەقەدەر حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجومەنی وەزیران دەبێت بۆ هەموو تەفاسیلێك بڕیار بدات، جارێ‌ ئەگەر بوجەت نەبێت وەك حكومەت ئەوە هەر نابێت بڵێیت حكومەتم هەیە، ئێ حكومەت بودجەی نیە، بەنموونە دەبێت ئەنجومەنی وەزیران بۆ وەزارەتەكانی دیاری بكات بڵێت بودجەی ئەمساڵی تۆ سەد ملیۆن دۆلارە، دوایی ئەم ساڵە بەرهەمم لەتۆ دەوێت، جا وەزارەتەكە تەندروستییە یان پەروەردەیە هەر وەزارەتەێكی دیكە، ئێ حكومەتی هەرێم ئەمەی نیە، حكومەتی هەرێم دوو مانگ جارێك یان چوار مانگ وەڵا بڕیارماندا دە ملیۆن دۆلار تەرخان دەكەین بۆ فڵان پڕۆژە ئێ حكومەتداری چۆن وا دەكرێت، ئێ ئەو بەشەی ئێمە بەو شێوەیە ناتوانێت ئەو بەرهەمەی هەبێت، ئەسڵەن هەر ناتوانیت لێی بپرسیتەوە چونكە موازەنەت بۆ دانەناوە، ئێ كە موازەنە نەبێت ئیشوكار بەچی دەكرێت. هاوڵاتى: پێتانوایە پارتی رێككەوتنەكەی لەگەڵ گۆڕان هەمووی جێبەجێ كردووە، لەكاتێكدا كە یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی و سندوقی داهاتە نەوتییەكان پێكنەهێندراوە، واتا چوار وەزیر و چوار وەكیل وەزیرو چەند راوێژكارێك بەمانای بەشداری حكوەمەت دێت؟ دەرباز محەمەد: وەك هۆشداریمان لەحكومەت بەپێی ئەو رێكەوتنەی هەیە هەندێك شت دەبوو بكرێت نەكراوە، بەتایبەت مەسەلەی یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی  سندوقی داهاتە نەوتییەكان كەهیچ رێگرییەك نیە‌و هیچ كێشەیەك نیە‌و یاساكەی هەیەو دەكرێت تەشكیل بكرێت‌و پێكبهێنرێت. كێشەكە لەوەدایە، بۆچی پێكهێنانی سندوقەكە دوابخرێت، یەعنی ئەمە بۆخۆی كێشەیە، ئایا یاساكە خراپە؟ ئەگەر یاساكە خراپە با هەوڵی هەمواركردنی بدرێت، ئەگەر یاساكە خراپ نیە بۆچی هەوڵی جێ‌بەجێ‌ كردنی نادرێت، چونكە مەلەفی داهاتە نەوتییەكان بۆ خەڵكیش زۆر زۆر گرنگە، ئێمە بەشدارین لەحكومەت، بەس حكومەتێك هەیە لەدەرەوەی حكومەت ئەمەش هەقەتەكەیە، كە كۆنتڕۆڵی جومگەكانی حكومەتی كردووە چۆنی بوێت ئاوا هەنگاو دەنێت، بەكوردیەكەی هەتا چەك لەدەرەوەی حكومەت بێت دەسەڵاتیش لەدەرەوەی حكومەت دەبێت. گۆڕان قەبولی نیە یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری چاكسازی‌و سندوقی داهاتە نەوتییەكان پێكنەهێندراوە، بەڵام ماوەتەوە سەرئەوەی رەد فیعلی ئێمە چی دەبێت، ئەگینا ئێمە ماوەی شەش مانگ زیاترە ناومان ناردووە دەبوو ئەو سندوقە پێكبهێنرێت، بەڵام تائێستا ئەو سندوقە پێكنەهێندراوە، هەڵوێستیشمان روونە، ئەو رەخانەنەی دەیگرین ئەوە هەڵوێستەكانی ئێمەیە، بەڵام ئێمە دەمانەوێت ئەگەر چاكسازییەك بكرێت بەگشتی بەشداربین مانای ئەوە نیە بەهاتنە دەرەوەی ئێمە لەحكومەت شتەكان باش دەبێت، تەحەمولی مەسولیەتیش دەكەین، بەڵام مەسئولیەتەكە لە 90% بەر پارتی‌و یەكێتی دەكەوێت. دۆخی ناو گۆڕان باشەو ئارامە، بەڵام كێشەكانی هەرێم ئەوەندە گەورەیە‌و چاوەڕوانی خەڵكیش لەگۆڕان زۆر گەورەیە، یانی ئەوەیە باری گۆڕانی قورس كردوە هاوڵاتى: ئێوە سەقفێكی زەمەنیتان دانا بۆ رێككەوتنەكەتان لەگەڵ پارتی؟ كاتی ماوە یان جارێكی تر قسەی لەبارەوە ناكرێت لەجڤاتی نیشتمانیدا؟ دەرباز محەمەد: مەسەلەی رێكەوتنەكەمان سەقفی زەمەنی تێدا نیە راستیەكەی، رێكەوتنمان‌و پێكهێنانی حكومەت بۆ چوار ساڵە، لەماوەی ئەو چوار ساڵەدا حكومەت ئەو بەرنامە سیاسییەی كە هەیە جێبەجێ‌ بكرێت بەڵام راستییەكەی ئەوە دوای دوو ساڵ لەتەمەنی حكومەت واینابینین بەرنامەكەی حكومەت جێ‌بەجێ‌ كرابێت، دوای دوو ساڵ دەكرێت نیوەی جێ‌بەجێ‌ بكرێت، وەك دابەشكردنی كات بەسەر بەرنامەكەدا، هیوادارین بتوانرێت ئەو بەرنامەیە جێ‌بەجێ‌ بكرێت، هەركاتێك بزوتنەوەی گۆڕان گەیشتە ئەو قەناعەتەی رێكەوتنەكە جێ‌بەجێ‌ ناكرێت، دەبێت پێداچوونەوەیەك بكات، لەجڤاتی نیشتمانی هەڵسەنگاندنێكی وردو جددی بكات. هاوڵاتى: بۆچوونتان چییە لەبارەی بارگرژییەكانی پارتی و پەكەكە؟ پێتانوایە دەبێت پارتی شەڕی پەكەكە نەكات كە دەچێتە بەرژەوەندی توركیاوە؟ ئامادەن نێوەندگیری نێوان پارتی و پەكەكە بكەن؟ دەرباز محەمەد: پێمانوایە لەهەموو حاڵەتێكدا هەر كێشەیەك لەنێوان پەكەكەو پارتیدا‌و هەر لایەنێكی تر بێت بەشێوازێكی گفتوگۆو ئاشتیانە چارەسەر بكرێت، هیچ كاتێك پێویست ناكات خوێنی كورد بەدەستی كورد بڕێژرێت، بۆئەوەی ئەجندایەك بێتەدی، بەداخەوە بونی پەكەكە حەتمیە، كێشەكەش حەتمیە نازانین دەبێت چارەسەر چی بێت، ئەوە دەزانین هیچ كاتێك شەڕ چارەسەر نیە، نێوەندگیری تائێستا بیرۆكەیەك نەبووە تا گفتوگۆی جددی لەسەر بكەین، نێوەندگیری بۆ ئەوەیەكە كە دوو لایەن نەگەنە یەك، پارتی‌و پەكەكە پەیوەندییان بەیەكەوە هەیە واتا پێویست بەنێوەندگیری ناكات بۆئەوەی ئەوان بگەن بەچارەسەر. بەهیچ شێوەیەك گۆڕان لەپرەنسیپەكانی زەمانی كاك نەوشیروان لایی نەداوە، یەعنی ئێمە تەنازولمان لەهیچ یەكێك لەو پرەنسیپانە نەكردووە، بەڵام گرفتێك هەیە ئێمە لەحوكمەتین‌و ئەو پرەنسیپانە جێ‌بەجێ‌ ناكرێت هاوڵاتى: ئەگەر شەری پەكەكەو پارتی رووبدات هەڵوێستان چی دەبێت وەكو بزوتنەوەی گۆڕان؟  دەرباز محەمەد: ئێمە هەموو ئاواتێكمان ئەوەیە شەڕ روونەدات، هیوامان وایە روونەدات، ئەگەر روویدا ئەوە بزوتنەوەی گۆڕان ئەوكات هەڵوێستێكی روونی دەبێت. هاوڵاتى: دۆخی ناو گۆڕان چۆنە بەتایبەت لەئێستادا ئامادەكارییەكانی بۆ تەواوكردنی كۆنفرانسی نیشتمانی نزیكە لەتەواوبوون؟ دەرباز محەمەد: دۆخی ناو گۆڕان باشەو ئارامە، بەڵام كێشەكانی هەرێم ئەوەندە گەورەیە‌و چاوەڕوانی خەڵكیش لەگۆڕان زۆر گەورەیە، یانی ئەوەیە باری گۆڕانی قورس كردوە، كە خەڵك چاوەڕوانی چارەسەری كێشەكانە، ئەگەرنا دۆخی ناوخۆی گۆڕان كێشەی نیە بەقەدەر ئەوەی دۆخی گشتی هەرێم خراپەو خەڵكی چاوەڕوانی باشی دۆخەكەیە. هاوڵاتى: بڕیاربوو لیژنەیەكی باڵا بۆ ئاشتكردنەوەی ناڕازییەكانی خوار گردەكە پێكبهێندرێت، بەڵام تا ئێستا هەوڵەكان تاكە كەسین؟ دەرباز محەمەد: من مەسەلەی لیژنەی باڵا نازانم بۆ ئاشتكردنەوەی ناڕازییەكان هیچ كاتێك لیژنەی باڵامان نەبووە بۆ ئەو مەبەستە، ئەو برایانەی بەهەر هۆكارێك لەهۆكارەكان لەچوارچێوەی ئۆرگانەكانی گۆڕان بن، ئێمە مەرحەبایی‌و بابڵێین پەیوەندیمان لەگەڵیان ئاسایە وەك ئەشخاس، بەڵام ئەوان هەڵوێستێكی سیاسییان هەیە لەدەرەوەی چوارچێوەی سیاسەتەكانی گۆڕان، ئەمەش شتێكی زۆر زۆر ئاساییە كەسێك هەڵوێستی جیاوازی هەبێت. هاوڵاتى: گۆڕان پێنج پەرلەمانتاری لەبەغدا هەیەو پەیوەندی ئۆرانیان؟؟؟؟؟ نەماوە؟ پێتانوایە نامەی دووەمی عومەری سەید عەلی بۆ ئەو پەرلەمانتارانە توند بوو؟ بۆچی كار گەیشتە ئەوەی بڵێت یا خواتان لەگەڵ یان پابەندبن بەپرەنسیپی گۆڕانەوە؟ دەرباز محەمەد: هەر لەیەكەم رۆژەوە مەلەفی پەرلەمانتار‌و بەغدامان كێشەی تێدابووە كێشەكەش دەگەڕێتەوە بۆ پێش هەڵبژاردنی ساڵی 20018، كە تەرتیبەیەك لەئەندامی پەرلەمانمان هەبێت لەئەساسدا، بەڵام پێش ئەوەی بیسم للە بكەن لەكاروباری خۆیان ئەوان خواحافیزییان كرد، بۆ مەسەلەی نامەو نامەكاری‌و گۆڕان بوون‌و گۆڕان نەبوون، ئێمە راستییەكەی وتوومانە‌و دەشیڵێینەوە مەسەلەی گۆڕان بوون تەنیا ئۆرگانی نیە، دەبێت لەچوارچوێوەی بەرنامەی سیاسی گشتیی گۆڕاندا ئەو كەسە خزمەت بكات. هاوڵاتى: دەوترێت گۆڕان لەپرەنسیپەكانی كاك نەوشیروان مستەفا لای داوەو نموونەو بەڵگەی زۆر دەهێندرێتەوە لەلای ناڕازییەكانی خوار گردەكەی گۆڕان؟ چی دەكەن بۆ ئەوەی پرەنسیپەكان وەك خۆی جێبەجێ بكرێت؟ دەرباز محەمەد: بەهیچ شێوەیەك گۆڕان لەپرەنسیپەكانی زەمانی كاك نەوشیروان لایی نەداوە، یەعنی ئێمە تەنازولمان لەهیچ یەكێك لەو پرەنسیپانە نەكردووە، بەڵام گرفتێك هەیە ئێمە لەحوكمەتین‌و ئەو پرەنسیپانە جێ‌بەجێ‌ ناكرێت، ئەمەش دوو شتی زۆر لەیەك جیاوازە، تەبعەن ئێمە لەحكومەتین بەو نیسبەتەی كەهەین ئایا بەوەی ئێمە هێزی پێشمەرگە یەكبخەینەوە دەستبەرداری ئەو پرەنسیپە بووین؟ بێگومان نەخێر، یان پەشیمان نین لەوەی دەبێت دادگاكان سەربەخۆبن، هەمیشە وتوومانە دەبێت یەكسانی هەبێت لەمەسەلەی دابەشكردنی داهات‌و كۆكردنەوەی داهات و هەموو شتەكانی دیكەش.  

سازدانی: شاناز حەسەن هاوڵاتى: ئەوانەی یاریدەدەری مام جەلال بوون، ئێستا راوێژیان پێدەكرێت، یەكێتی چ سودێك لەوە وەردەگرێت بۆ بەرەوپێشچوونی حزبەكەی؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: ئێمە وەك خۆمان لەشوێنی خۆمان ماوینەتەوەو بەردەوامین لەسەر كاری خۆمان، یەكەم ئاینی ئیسلام ئاینی زۆربەی خەڵكی كوردستانە، دووەم ئەوەی لەدەورمانە، دین رۆڵی هەیە. بۆ نموونە لەئێراندا سیستمەكە دینییەو راستە ئەوەی كە ئێمە تێیگەیشتوین و دەیزانین، سیستمەكە دینییە و  كەمێك تەجاوز كراوەو وەك ئێرە نیە، سیستەمەكەیان دیموكراتیەو لەكاتێكدا بڕوایان بەفەلسەفەی دیموكراتی نیە، دین گرنگە، مام جەلالیش زۆر گرنگی بەبواری ئاینی داوە، كە لەوانەیە هیچ شۆڕشێك و سەركردەیەكی كورد ئەوەندە گرنگی پێنەدابێت، ئەوكات كەڕاپەڕین بوو خەڵك وەزعی باش نەبوو، موچە نەبوو، شۆڕشیش ئیمكانیەتی نەبوو، بەڵام مام جەلال لەمەكتەبی كۆمەڵایەتی موچەی بۆ هەموو مەلاكان بڕییەوەو مانگانە بە جیاوازی لەگەڵ هەموو كەسانی تر موچەی پێدەدان بێ ئەوەی جیاوازی بكات ئەمە مەلای چ حزبێكە كە چەندین حزب هەبوو لەوكاتەدا، هەروەها گرنگی دان بەتەكیە و مزگەوت و مەرقەدەكان و بەردەوام دەیبوژاندنەوەو گرنگی پێدەدان. یەكەمین ساڵ كەهاتینەوە لەڕاپەڕین مام جەلال و نەوشیروان پێیان وابوو نوێژی جەژن لەمزگەوتی گەورە بكرێت چووین و پێكەوە نوێژی جەژنمان كرد، واتە ئەوەندە گرنگی بەئاین دەدات. هاوڵاتى: ئەو گرنگیدانە بەئاین پەیوەندییەكانی یەكێتی و لایەنە شیعییەكانی بەهێز كردووە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: پێش راپەڕین پەیوەندیمان زۆر باش بوو لەگەڵ مەجلیسی ئەعلاو حزبە ئیسلامیی عێراقییەكان و كوردییەكان زۆر باش بوو، تەنانەت حزبی ئیسلامی سەرەتا پەیوەندییە ئیسلامییەكان لەسنە بوون، كەمبوون و فراوان نەبوون و حزب نەبوون، مام جەلال یارمەتی دان و بوونە حزب، بزوتنەوەی ئیسلامییان دامەزراند، مام جەلال بڕوای وابوو ئەو جوڵانەوەیەی كوردستان پێویستی بەهەموو رەنگێك و تووێژ و چین و ئایدیایەك هەیە. تەنانەت ئەوكات كەس نەیدەزانی ئیمام خومەینی كێیە، چ توانایەكی هەیە، مام جەلال ئەوكاتە دەیناسی و نامەیەكی بۆ نارد كە وتی ئێمە شۆڕش دەكەین دژی دیكتاتۆریەتی ناوچەكەو جوابی بۆ ناردو وتی من پشگیریتان دەكەم و وتوویەتی كورد بۆی هەیە مافی خۆی وەربگرێت. دوای كۆنگرەی چوار ئەو وەزعەی ئێستا هاتۆتە پێشەوە لەگەڵ ئەوكاتەی مام جەلال زۆر جیاوازە و هەرچەندە ئێستاش هاوسەرۆكان زۆرجار گرنگی پێدەدەن و زۆرجار كۆبوونەوەو دانیشتن لەگەڵ مەلاكان دەكەن، بەڵام كەسایەتی مام جەلال زۆر زۆر جیاوازبوو، ئەمانیش تەنانەت لەمەڵبەندەكان بۆردی ئاینییان هەیە، ئێمە پەیوەندیمان لەگەڵ شیعەی عێراق و ئێران زۆر بەهێز بوو، هەروەها لەگەڵ ئیفتای سوننەش، ئێمە هەمیشە عاملی خێربووین چونكە كێشەی ئەم وڵاتە ئێستاش ناكۆكییە ناوخۆییەكانە، چونكە كە ناكۆكیە ناوخۆییەكان نەبێت هیچ دوژمنێك ناتوانێت زەفەری پێبهێنێت. هاوڵاتى: لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی چووە بەغداو لەگەڵ لایەنە شیعیی و سوننەكان كۆبووەوە، پێتانوایە پەیوەندییەكان بەهێز دەكاتەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: هاوسەرۆكان كاك بافڵ كە چووەتە بەغدا و كۆبونەوەی كردووە لەسەر بەرنامەی مام جەلال بووە و چەندین جار بە منی وتووە پێویستە بەردەوام بین و بافڵ وتوویەتی حەزدەكەم  پەیوەندیەكانمان بەردەوام بێت و بچم سەردانی سیستانی بكەم، بەڵام ئەوەی ئیلاقاتەكەی لەگەڵ  شیعە سست كرد، ئەو ریفڕاندۆمە بوو كە كردیان، چونكە راستە یەكێتی تێدابوو، بەڵام رەنگە بەناچاری بووبێت. تەنانەت رێككەوتنەكانی ئێمە لەگەڵ پارتی، مام جەلال كە چوو بۆ سەری رەش و تەنازولی كرد كە بۆ ئەوەی شەڕ نەمێنێت، ئەم ریفراندۆمە كە یەكێتی لەگەڵی نەبوایە لەوانەیە چەندین تەفسیری بۆ بكرایە، ئەگینا ئەوەی یەك تۆز لەمێژووی كورد بزانێت و لەسیاسەت تێبگات، بە فكر قەت یەكێتی لەگەڵ ئەو ریفراندۆمە نەبووە، چونە كوردی زۆر بردە دواوە، جاران سوننە و شیعەی عێراق دەهاتن لە هەوڵێر پرسیان دەكرد بۆ كارەكانیان، ئێستاش هەر پرسیش ناكەن، بۆیە ئەو ئیلاقاتە بەو هۆیەوە تێكچوو. پێش ئەو ریفراندۆمە، ئێمە لەگەڵ مەراجیعی شیعە بڕیارمان وابوو موئتەمەرێكی نێودەوڵەتی لەكەركوك بكەین و هەموو ئامادەكاریەك كرابوو  لەسەر ئەو بەرنامەیەی مام جەلال داینابوو بۆ پێكەوەژیان لەكەركوك، بەڵام بەهۆی ریفراندۆمەوە هەمووی تێكچوو، بۆیە پەیوەندییەكان  كاڵبوونەوە. هاوڵاتى: یەكێتی حزبێكی سۆشیال دیموكراتە، دەوترێت حزبێكی علمانیەو ئاین لەگەڵی كۆك نیە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: راستە یەكێتی و ئەو حزبانەی جوڵانەوەی كوردیان بەرپاكردووە بەناو حزبی علمانین، بەڵام هێشتا ئەوەی خوێندەوار بێت دەزانێت هێشتا ئەمانە حزبی علمانی نین، وەك حزبێكی دینیش نین، بەڵام ئەمە تەنیا واقعە و پێكەوەژیانە، چەندین سەركردە دەبینی، لەناو حزبەكانی تریشدا كە بڕوایان بەدین نەبووە كەچی زۆریان دەڵێن من بڕوام بەقورئان و بەخودا هەیەو سوننەم یان شیعەم، ئەمە واقعیكە ناتوانی لێی دەرباز بیت، چونكە لەسەدا نەوەی ئەم خەڵكە موسوڵمانەو هەر نەبێت دەبێت رێز لەو تایبەتمەندە بگری، دواجار چ قازانجێك دەكەیت كە دژایەتی دین بكەیت، بەتایبەت كە خەباتەكەمان خەباتێكە بۆ رزگاربوونی خەڵك، ئێمەش سیستمێكی دیموكراتین، ناتوانی پێناسەیەك بۆ یەكێتی بكەین وەك حزبێكی علمانی. هاوڵاتى: باس لەوە دەكێت شێخ نەهرۆ كەسنەزانی تەكییەیەك لەسلێمانی دەكاتەوە، بۆچونتان چییە لەوبارەیەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: ئەمانە بنەماڵەیەكن پشتاوپشت ئەو تەكیەو خانەقایانەیان هەبووەو لەگەڵ خەڵكدا بوون و لایەنگیریان هەبووە، بۆیە ئەمانە كۆنن و هەر هەبوون و تازە نین، مام جەلال خۆی دافعێكی سەرەكی بوو كە ئەم تەكیە و خانەقایانە هەبن. لەقۆناغی دیموكراتیشدا دەبێت وابێت، دەبێت دەرفەت واڵا بكەیت بۆ هەموو جیاوازییەكان، هەر كەسەی دەنگی خۆی هەبێت، بۆیە بڕوام نیە هەندێك نەبێت لەو جوڵانەوەیە ئیسلامیانە كە وابەستەن بە شوێنێكەوە، ئەوانەی دیكەی بەتایبەت تەكیە و خانەقا و دەروێشەكان، بڕواناكەم زیانیان هەبێت. هاوڵاتى: پارتی و یەكێتی هەندێك جار تۆمەتبار دەكرێن بەوەی كە هانی سەلەفییەكان دەدەن؟ مزگەوتەكان دەدەنە سەلەفییەكان و لە مامۆستایانی ئاینی سەر بەكۆمەڵ و یەكگرتووی وەردەگرنەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: من بڕوام نیە ئەمە بەبەرنامە بێت و لەوانەیە هەندێك لایەن بۆ جەماوەری خۆی و بۆ هەڵبژاردن بیەوێت بەكاریانبهێنێت، بەڵام یەكێتی وانیەو تەنیا دەیەوێت رێزیان لێبگرێت و وەك لایەنە دینیەكە ڕێزیان لێ دەگرێت و تەداخولیان ناكات، بەڵام ئەو گرنگی پێدانە لەو لاوەیە (پارتی) لای ئێمەوە نیە، چونكە پارتی پەیوەندیەكانیان جیاوازە لەگەڵ توركیا و لەگەڵ خلیج وهەموو وڵاتانی دیكە، چونكە ئەوان پەیوەندیان وەك ئێمە نیە و جیاوازن لەگەڵ هەموو وڵاتانی دیكە. كورد زۆر زیان دەكات كەمزگەوتەكان هەمووی بدرێت بەسەلەفی، ئەوە دەبێتە سیراعێكی گەورە، چونكە لایەنەكانی دیكە كە بنەمایەكیان هەیە وەك كەسایەتی ئاینی و حزبە ئیسلامییەكان و تەكیەكان و خانەقاكان نیگەران دەكات. بۆ كورد خراپەو كورد ئینتیمای نیشتیمانی زۆر كاڵە، سەلەفییەكان هەوڵدەدەن ئەو كاڵیەش نەمێنێت، سەلەفی نیشتمانیان نیە، لەكوێ بوویت ئەوە نیشتیمانیانە. هاوڵاتى: سەلەفییەكان هەندێك وتاری توندیان هەیە بۆ خەڵك؟ كە هەموو كەس پێی هەزم ناكرێت، بەڵام رێگاشیان بۆ كراوەتەوە لەڕێگەی مینبەری مزگەوتەكانەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: ئەوە زۆر خراپە، ئەوە سەرەتایەكە بۆ تیرۆر، ئەو تیرۆرە هەمووی لەو فكرانەوە هاتووە، رەگ و ریشەی ئیبن تەمیە بخوێنەرەوە هەمووی ئەو تیرۆرو توندوتیژییە لەئەوەوە هاتووە، بۆیە زۆر زیان دەكەین. هاوڵاتى: پێتانوایە پارتی دەیەوێت لەڕێگەی سەلەفییەكانەوە لەئیسلامییەكان بدات؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: سەلەفی و ئیسلامی لەعالەمی عەرەبی سەركەوتوو نەبووە و لەناو كوردیشدا سەركەوتوو نابێت، تەنیا ئەوە كەف و كوڵێكەو ماوەیەكەو نامێنێت، تەنیا هەندێك وەزعی ئیقلیمی و دەولی لەوانەیە یارمەتییان بدات. هاوڵاتى: پێتانوایە كۆمەڵ كارێكی باشی كردووە پاشگری ئیسلامی لێكردەوە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: بەدڵنیاییەوە ئاقڵی كردووە، چونكە ئەوە لەوانەیە ئەوە مەجالی تێدا بێت هەنگاوی دیكەش بنێن، كۆمەڵ كە لەبزوتنەوە جیابۆوە توندتر بوون، بۆیە ئەوە هەنگاوێكی باشیان ناوە رێگایەكی نوێیان گرتووەتەبەر. هاوڵاتى: ئەردۆغان بەناوی ئاینەوە سەركوتی كورد دەكات؟ پێتانوایە ئەوەی گەریلا دەیكات قوربانیدانە؟ سەید ئەحمەد بەرزنجی: زۆرجار گوێم لەمەلا بووە لەهەولێر پشتگیری ئەردۆغانی كردووە  كە سەركوتی كورد دەكات، گوێم لەو مەلایانە بووە كە خۆی ئەندامی پەرلەمان بووەو  خۆی بەپیاوێكی باش دەزانێت، پشتگیری كردووەو بۆ ئەوەی ئێستاش كە لەشكركێشی كردووە پشتگیری ئەردۆغان دەكات. لەم ماوەیە رۆژنامەنووسێكی ئوردونی باسی لەوەكرد كە لەتوركیادا (300) مەلها هەیەو شوێنی خراپی زۆری هەیە كەبڕوا ناكەم لەهیچ وڵاتێكی ئەوروپی ئەو فەسادە هەبێت، بەناویش حزبی ئەپەكە موسوڵمانەو ئەردۆغان قورئان دەخوێنێت و سەركوتی كوردی پێدەكات. لەبارەی گەریلاوە وەك خۆم بەشەخسی لای من گەریلا پیرۆزەو ئۆجەلان پیرۆزە.  

  سازدانی: ئارا ئیبراهیم   وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێم ئاماژە بەپلانەكانی وەزارەتەكەیان دەكات بۆ باشتركردنی دۆخی كارەباو دەشڵێت:» تا دووساڵی دیكە ئەگەر بودجە هەبێت دەتوانین كارەبای (24) كاتژمێری دابین بكەین». ئومێد ئەحمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای حكومەتی هەرێم لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى، ئەوە دەخاتەڕوو كە لەئێستادا سێ هەزارو (300) مێگاوات بەرهەمی كارەبا بوونی هەیەو لەئێستادا دەتوانن (13 بۆ 15) كاتژمێر كارەبای نیشتمانی بدەن. هەروەها دەشڵێت:» لەئێستادا وەزارەتی كارەبا ژێرخانی كارەبای هەیە بۆ شەش هەزارو (600) مێگاوات كارەبا، بەڵام بودجەو غازی پێویستی دەوێت». هاوكات ئەوەش ئاشكرا دەكات كەوێستگەی غازی لەدهۆك كە لەهەزار مێگاوات كارەبا پێكهاتووە ئامادەیەو تەنها گواستنەوەی غازی دەوێت بۆ كارپێكردنی تاداخڵی سیستمی دابەشكردنی كارەبای پێبكەن. هاوڵاتى: خواست لەسەر كارەبا زیادی كردووە و پێدانی كارەبا كەمبووەتەوە، هۆكار چییە؟ ئومێد ئەحمەد: ئێمە یەكەم هۆكار بۆ كەمبوونەوەی پێدانی كارەبا بوونی پەستانی غازە لەسەر وێستگەكانی كارەبا بۆ ئەوەش خەریكی چارەسەرین بەتایبەت وێستگەی خورمەڵە. هەروەها دەرچوونی چوار یەكە بەموفاجئی كە بەداخەوە لەماوەی رابردوودا بەهۆی قەیرانی دارایی پرۆسەی چاكسازی بۆ نەكراوەو وای كردووە توانای نەماوەو دەرچوون ئەمەش دووەم هۆكاری كەمبوونەوەی كارەبایە. هۆكاری سێیەم ئەو شەپۆلی گەرمایەیە كە بەشێوەیەك بەرزترین پلەی گەرما لەسلێمانی تۆماركرا، ئەمە وای كرد تا 15ی حوزەیران (18) كاتژمێر كارەبا بدەین و بێتە خوارەوە بۆ (13) كاتژمێری رۆژانە. ئەم هاتنە خوارەوەیە هاتنە خوارەوەیەكی سروشتییی نییە، مەسەلەن ئێمە لەوەرزی بەهاردا (20 بۆ 21) كاتژمێر كارەبامان داوەو لەوەرزی هاویندا (18) كاتژمێر بووەو لەخراپترین دۆخدا (17) كاتژمێر دابەشكراوە، بۆیە هەرسێ فاكتەری پەستانی غاز لەوێستگەی خورمەڵەو بەرزبونەوەی پلەی گەرمی دەرچوونی نائاسایی چوار یەكە وای كرد رۆژانە پێنج كاتژمێر كارەبای نیشتمانی كەمببێتەوە. هاوڵاتى: بەردەوام باس لەبەرهەمهێنانی كارەبا دەكرێت كە زیادبووە، لە ئێستادا بەرهەمی كارەبا چەند هەزار مێگاواتە؟ ئومێد ئەحمەد: حالییەن ئەوەی بەرهەم دێت سێ هەزارو (300) مێگاواتە، بەڵام ئەو فاكتەرانەی بۆم باسكردیت وای كردووە كە (400) مێگاوات كارەبامان لەدەستداوە، بەئەندازەی (600 بۆ 700) مێگاوات خواستیش لەسەر كارەبا زیادی كردووە ئەوە هەزار مێگاوات، واتە ئەگەر هەزار مێگاوات داخڵی سیستم بكەینەوە دەتوانین بگەڕێینەوە بۆ پێش 15ی حوزەیران كە (18 بۆ 19) كاتژمێر كارەبای نیشتمانی هەبووە. هاوڵاتى: بەردەوام ئەوە دەبینین كە وەزیری كارەبا وێستگەیەكی كارەبای نوێ دەكاتەوە؟ ئومێد ئەحمەد: ئەوانە بەرهەمی كارەبا نین، ئەوانە وێستگەی تەحویلی كارەبان، ئەو مێگاواتەی لە شوێنێكەوە هەیە دەبێت بیگۆڕیت بیگەیەنیت بەهاوبەشانی كارەبا. هاوڵاتى: وەزارەتی كارەبا لەسەدا 48ی پێوەری زیرەكیان بەستووە ئەمە ونبوون و سەرپێچی كارەبای كەمنەكردووەتەوە؟ ئومێد ئەحمەد:وەكو پێوەری زیرەك لەناو وەزارەت بۆچوونێك هەبووە تا نەگەینە نیوە زیاتری هاوبەشانی كارەبا كاری پێنەكرێت بۆ ئەوەی دادپەروەری تێدابێت. لەئێستادا كاری پێنەكراوەو هەموو ئەوانەی پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە (40) ئەمپێرە، بەڵام كە كەوتەكار دەكرێتە (25) ئەمپێر، لەئێستاوە بكرێت نەختێك غوبن و نادادی تێدا دەبێت بۆیە وا بەباش زانراوە هەركات زیاتر لەنیوەی هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان بۆ بەسترا ئەوكات دەكەوێتەكار. بەئەندازەی ئەو (720) هەزار هاوبەشەی پێوەری زیرەكیان بۆ بەستراوە سەرپێچی نەهێشتووە، كاتی خۆی رێژەی ونبوونی كارەبا لەسەدا (35 بۆ لەسەدا 40) بوو، لەدسەا (15) دابنێ بۆ لایەنی تەكنیكی، واتا لەسەدا 25ی كارەبا سەرپێچی كرابوویە سەر ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ناو تۆڕەكانی كارەبا. هاوڵاتى: كابینەی نۆیەم بودجەی بۆ تەرخان كردوون بۆ كارەكانتان؟ ئومێد ئەحمەد:وەكو بودجە هیچ وەزارەتێك بودجەی نییە، بەڵام وەكو پاڵپشتی بەسوپاسەوە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران وەزارەتی دارایی و سامانە سروشتییەكان ئەگەر شتێكی خێراو بەپەلە هاتبێتە پێشەوە بەدەممانەوە هاتوون لەمحاویلەو مۆبایل، وێستگەی تەواو كەهێڵ نەبوو بەیەكیانەوە ببەستینەوەو كۆمەڵێك ئیش كراوە، بەدڵنیایی بەپاڵپشتی ئەوان كراوە، ئەگەر ئەو پاڵپشتییە نەبووایە نەدەكرا. هاوڵاتى: مۆلیدەی ئەهلی كەی نامێنێت؟ خەڵك چاوەڕێی ئەوە لەوەزارەتی كارەباو كابینەی نۆیەم دەكات؟ ئومێد ئەحمەد: ئێمە لەڕابردوودا ئەو قسەیەمان كردووەو وەكو وەزارەتیش سوپاسی مۆلیدە ئەهلییەكان دەكەین كە تەواوكەری خزمەتگوزارییەكانی كارەبا بوون، بەڵام ئەمە هیچ ئەملاولای تێدا نییە كەئامانج و پلان و ئەركی وەزارەتی كارەبایە كار بۆ بەدیهێنانی كارەبای (24) كاتژمێری بكات، بەڵام ئەمە بە كار دەبێت نەك بە قسە. یەكێك لەكارەكان كۆنترۆڵكردنی خواست و پرۆژەی پێوەری زیرەكە، دەستمان داوەتێ كە خەڵك هەبوو دەیانوت كە ناچێتە بواری جێبەجێكردن كە چووە بواری جێبەجێكردن، دەیانوت مۆفەق نابێت، زانیان هەنگاوەكان نراوە دەیانوت گرنگ ئەوەیە تەواو بێت، واتا بەرنامەی وەزارەتی كارەبا ئەوەیە تاكۆتایی ئەمساڵ هەموو هاوبەشانی كارەبا پێوەری زیرەكیان هەبێت، ئەوە لایەنی كۆنترۆڵی خواست و سەرپێچیەكانە. لایەنی بەرهەم خەریكین لەزیادكردنی بەرهەمهێنان لەماوەی كەمتر لەسێ مانگدا  وێستگەی غازی لەگەرمیان بەتوانای (165) مێگاوات كارەبا دانراوە كە ئێستا (100) مێگاواتی كەوتووەتە كارو چاوەڕێی ئەوەین ئەو (65) مێگاواتەی دیكەشی بخرێتە كار. لەڕێگەی وێستگەی خۆرەوە (75) مێگاوات كارەبامان داناوەو تەندەر راگەیەندراوەو لەهەر شارێك (25) مێگاواتی بۆ دابنرێت، بۆ خۆی ئەوە پرۆژەیەكی نوێیە، بەڵام ئێمە وەكو بڕوای خۆمان بڕی مێگاوات وەكو سەرچاوەی وزە گرنگە، بەڵام جۆرایەتیش گرنگەو حەزمان لێبوو جۆری وزەی خۆرمان هەبێت، چونكە هەرێمی كوردستان وڵاتێكی مولائیمە بۆ ئەوەو بەرهەمهێنانی دۆستی ژینگەیە. هەروەها لەسەر هایدرۆپاوەر لەدێرەلوك خەریكین كە (38) مێگاوات كارەبایە، ئەمانە وەكو زیادكردنی بەرهەمهێنان بەردەوامین لەزیادكردنی بەرهەمهێنان. لەسەر ئاستی تۆڕەكەش بۆ بەهێزكردنی تۆڕ، كە تۆ هێڵی گواستنەوەت نەبێت چۆن دابەشی دەكەیت، كار لەسەر ئەوەش دەكەین، ئەو پرۆژانەی جەنابی وەزیر و وەزارەتی كارەبا بەردی بناغەی دادەنێن بۆ بەهێزكردنی وێستگەكانی كارەبایە لەتۆڕی (132 و 32) كەیڤی. هاوڵاتى: لەئێستادا ژێرخانی كارەبای هەرێم گەیشتووەتە چەند هەزار مێگاوات، بۆچی كاری پێناكرێت؟ ئومێد ئەحمەد: وەكو ژێرخانی كارەبا شەش هەزارو (600) مێگاوات كارەبامان ئامادەیە، ژێرخانە ئاوییەكانی لێ دەربچێت كە (600) مێگاوات لەئاوی دوكان و دەربەندیخانەوە، شەش هەزار مێگاواتەكەی دیكە ئامادەیە بۆ كارپێكردن، بەڵام بەداخەوە بەهۆی نەبوونی غازی پێویست نەخراونەتەكار. ئێستا وێستگەی غازی دهۆك هەزار مێگاوات كارەبا ئامادەیە، بەڵام پایەر پلاینی غازی پێنەگەشتووە كاری پێبكەین، ئەوە لای وەزیری سامانە سروشتییەكانە كە بۆری غازی بۆ رابكێشرێت، بۆ ئەوە لەسەر خەتین لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتییەكان. پایەر پلاینی غازی لەخورمەڵە كە یەكەیەكمان لەدەرەوەیە كە پێویستی بەغازە، هەروەها چوار یەكەی دیكە لەدەرەوەیە، بەشی دووانی غازمان هەیە و دوانەكەی دیكە غازیان نییە. لەدهۆك هەشت یەكە، بەكۆی گشتی (11) یەكەیە كە دەگاتە هەزارو (200) مێگاوات كارەبا،  بەكۆمپاینی سایكڵەكەیەوە دەچێتە دوو هەزار مێگاوات كارەبا ئەگەر ئەوانە جێبەجێ ببێت دەخرێتە سیستمی كارەباوە. هاوڵاتى: بەڵام ئەوانەی كە باسی دەكەیت بەرنامەی باشن، كەی دەبینە خاوەنی (24) كاتژمێر كارەبای نیشتمانی و خواحافیزی لەمۆلیدە ئەهلییەكان دەكەین؟ ئومێد ئەحمەد: حەز دەكەین یەك دەقە كارەبا زیاتر بدەم، ئەوە ئەركمە كە (24) كاتژمێر كارەبا بدەین، لەئاستی كۆنترۆڵی خواست پێوەری زیرەك كارمان كردووە، لەئاستی بەرهەمهێنان باسم كرد بۆتان، ماوەتەوە هەبوونی بودجەو پارەی پێویست بۆ دابینكردنی غاز بۆ ئەو یەكانە. بەبڕوای ئێمە هەموو ئەمانە لەئەجێندان وەكو وەقت و زەمەن ساڵ و نیوێك بۆ دوو ساڵی دیكە ئەگەر ئەو بەرنامانە جێبەجێ بكرێت دەتوانین (24) كاتژمێر كارەبا دابین بكەینن چونكە بەژمارەو داتا قسەم بۆ كردوون، ئەوەی پێویستی بەغازە وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بۆری بۆ رابكێشێت و بۆی دابین بكات. هاوڵاتى: داهاتی كارەبا هەیە، بەڵام بەردەوام دەوترێت پارەیەكی زۆرتان لای هاوبەشانی كارەبایە؟ ئومێد ئەحمەد: هاوبەشەكانی كارەبا بەحكومی زراعی و سناعی و بازرگانی و ماڵان، لەسەرو ترلیۆنێك دینارەوە قەرزاری وەزارەتی كارەبان،  ئەو داهاتانەی كە دێتەوە بڕەكەی زۆر كەمە بەراورد بەو خەرجییانەی كەوەزارەتی كارەبا ئەنجامی دەدات بۆ چاككردنەوەی تۆڕەكان و بەستنەوەی تۆڕەكان بەیەكەوە

هاوڵاتى ‌ دوران کاڵکان، ئه‌ندامى کۆمیته‌ى به‌ڕێوبه‌ریى په‌که‌که‌ ڕایگه‌یاند:" ئێمه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌م پارتى 40 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ڕێککه‌وتنێکمان کرد، واژۆى ڕێبه‌ر ئۆجالان و مه‌سعود بارزانیى له‌سه‌ره‌، 1996ـیش ڕێککه‌وتنێکمان واژۆکرد، ویستمان مه‌سعود بارزانى بکه‌ین به‌ سه‌رۆکى نه‌ته‌وه‌یی، به‌ڵام خۆى کشایه‌وه‌". دوران کاڵکان ئه‌ندامى کۆمیته‌ى به‌ڕێوبه‌ریى پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که‌)، به‌شدارى به‌رنامه‌ى تایبه‌تى ته‌له‌فزیۆنى (مه‌دیا هابه‌ر) بوو و له‌سه‌ر چه‌ند بابه‌تێکى گرنگ قسه‌یکرد، که‌ به‌شێکى تایبه‌ت بوو به‌ په‌یوه‌ندییه‌ مێژووییه‌کان و ڕێککه‌وتنه‌کانى نێوان په‌که‌که‌ و پارتى.   ئێمه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌م په‌ده‌که‌یه‌ 40 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ڕێککه‌وتنمان واژۆ کردووه‌، واژۆى ڕێبه‌ر ئاپۆ و مه‌سعود بارزانیى له‌سه‌ره‌، ساڵى 1982ـدا، کاتێک واژۆکرا، له‌ژێرى نه‌نووسرابوو ‘پارتى کرێکارانى باکوورى کوردستان’، ئه‌م ڕێککه‌وتنه‌ له‌گه‌ڵ په‌ده‌که‌ به‌ناوى پارتى کرێکارانى کوردستانه‌وه‌ واژۆکرا، ئه‌مه‌ زۆر ڕوونه‌   دوران کاڵکان ئه‌ندامى کۆمیته‌ى به‌ڕێوبه‌ریى پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که‌) وتی:" به‌شێوه‌یه‌ک قسه‌ ده‌که‌ن وه‌ک ئه‌وه‌ى گه‌ریلا تازه‌ هاتبێته‌ هه‌فتانین، یان په‌که‌که‌ تازه‌ دامه‌زرابێت، یان ئه‌وه‌ى په‌ده‌که‌ و په‌که‌که‌ هیچ په‌یوه‌ندییه‌کیان نه‌بووبێت، یان هیچ کارێکیان پێکه‌وه‌ نه‌کردووه‌، وه‌ک ئه‌وه‌ى تازه‌ به‌ئاگاهاتبێتنه‌وه‌ و ده‌ڵێن چ کارێکى په‌که‌که‌ لێره‌ هه‌یه‌؟ ئێمه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌م په‌ده‌که‌یه‌ 40 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ڕێککه‌وتنمان واژۆ کردووه‌، واژۆى ڕێبه‌ر ئاپۆ و مه‌سعود بارزانیى له‌سه‌ره‌، ساڵى 1982ـدا، کاتێک واژۆکرا، له‌ژێرى نه‌نووسرابوو ‘پارتى کرێکارانى باکوورى کوردستان’، ئه‌م ڕێککه‌وتنه‌ له‌گه‌ڵ په‌ده‌که‌ به‌ناوى پارتى کرێکارانى کوردستانه‌وه‌ واژۆکرا، ئه‌مه‌ زۆر ڕوونه‌". هه‌روه‌ها ناوبراو وتیشى:" له‌ناو به‌ڕێوبه‌ریى په‌که‌که‌دا بووم، ئازاد به‌روارییش ئه‌ندامى مه‌کته‌ب سیاسیى په‌ده‌که‌ بوو، کاتێک هاتین له‌ گوندێکى ڕۆژهه‌ڵاتى کوردستان له‌گه‌ڵ هه‌ڤاڵ قه‌ره‌سونگوڕ، دووجار له‌گه‌ڵ مه‌سعود و ئیدریس بارزانیى وه‌ک سه‌رۆک و جێگرى سه‌رۆکى په‌ده‌که‌ کۆبووینه‌وه‌، ئه‌و کاته‌ ته‌نیا من نه‌بووم، به‌ سه‌دان که‌س له‌ ئێمه‌ هاتنه‌ باشوورى کوردستان، ئه‌مه‌ بڕیارى کۆنگره‌ى دووه‌ممان بوو، بۆ گه‌ڕان نه‌هاتبووین، بۆ شه‌ڕى ئازادیى کوردستان هاتین". هاوکات دوران کاڵکان ئه‌وه‌شى بیرهێنایه‌وه‌ که‌ له‌ چیاکاندا، له‌ خواکورک تا هه‌فتانین شوێنى ده‌یان هه‌زار شه‌هیدیان هه‌یه‌ و وتیشی:" هاتین ژیانمان کرد، شه‌ڕمان کرد، 40 ساڵه‌ شه‌ر ده‌که‌ین، به‌ شێوازێک قسه‌ده‌که‌ن، که‌ گوایه‌ ئه‌م ڕێکخستنه‌ ناناسن، با زیاتر باستان بۆ بکه‌م؛ ساڵى 1980 ئه‌وه‌ى یه‌که‌م کامپى له‌ هه‌فتانین دروست کرد، هه‌ڤاڵ عه‌گید بوو، ئه‌وه‌ى بووه‌ هۆى له‌ناوبردنى باره‌گاکانى سه‌دام له‌ هه‌فتانین و ده‌وروبه‌ریدا، شه‌ڕى هاوبه‌شى  گه‌ریلاکانى په‌که‌که‌ و پێشمه‌رگه‌کانى په‌ده‌که‌ بوو، ساڵى 1983 فه‌رمانده‌ى گه‌ریلا هه‌ڤاڵ عه‌گید بوو، مولازم عه‌لی’ـش فه‌رمانده‌ى پێشمه‌رگه‌کانى په‌ده‌که‌ بوو، ئه‌گه‌ر له‌ ژیاندا مابێت با باسى ڕاستییه‌کان بکات، هه‌فتانین به‌مشێوه‌یه‌ ڕزگارکرا". دووران کاڵکان ئه‌وه‌شده‌خاته‌روو که‌ پارتى له‌ سایه‌ى په‌یوه‌ندییه‌کانى له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌ له‌ ئه‌نجامه‌کانى تێکچوونى خۆى له‌ 1975 ڕزگارى بوو، " له‌ ئه‌نجامى ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌دا دووباره‌ بوو به‌ بزوتنه‌وه‌یه‌ک که‌ تێبکۆشێت، ئه‌م په‌یوه‌ندییانه‌ قازانجێکى زۆرى بۆ په‌ده‌که‌ هه‌بوو، ده‌بێت ئه‌مه‌ بزانرێت و ببینرێت، چونکه‌ ئێستا وه‌ک ئه‌وه‌ى هیچ په‌یوه‌ندییه‌کمان نه‌بووبێت نیشانده‌درێت، له‌ کاتێکدا له‌ ساڵى 1980ـدا سوودیان له‌ په‌یوه‌ندییه‌کاندا بینی، به‌ڵام له‌ 90ـه‌کاندا شه‌ر ڕوویدا و سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون". له‌ پاڵ مه‌سعود و نێچیرڤان بارزانی، هه‌ڤاڵ ڕۆناهى دانیشتووه‌، چۆن له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌ییه‌کان دانیشتوون، ناتوانن بڵێن ئه‌مه‌ ڕووینه‌داوه‌   ئه‌و ئه‌ندامه‌ى به‌رێوه‌به‌رێتى په‌که‌که‌ جه‌ختله‌وه‌شده‌کاته‌وه‌ که‌ دواى ساڵى 2000 په‌یوه‌ندییه‌کان باش بوو و پێشکه‌وتن دروست بوو، خه‌باتى کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یى پێکده‌هات، "ڕێبه‌ر ئاپۆ و بزوتنه‌وه‌ى ئێمه‌ پێشنیارى کرد که‌ مه‌سعود بارزانى و له‌یلا زانا پێکه‌وه‌ ببنه‌ هاوسه‌رۆکى کۆنگره‌ى نه‌ته‌وه‌یی، ده‌ڵێن په‌که‌که‌ دانمان پێنانێت، ده‌ى په‌که‌که‌ ویستى تۆ بکات به‌ سه‌رۆکى نه‌ته‌وه‌یی، به‌ڵام خۆتان پاشه‌کشه‌تان کرد، نه‌ک ئه‌وه‌ى ئه‌مه‌ نه‌زانن، ئه‌مه‌ له‌پێش چاوى هه‌مووان دایه‌، ئه‌گه‌ر میدیاکار بوومایه‌ ئه‌مانه‌م پیشانده‌دا، له‌ پاڵ مه‌سعود و نێچیرڤان بارزانی، هه‌ڤاڵ ڕۆناهى دانیشتووه‌، چۆن له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌ییه‌کان دانیشتوون، ناتوانن بڵێن ئه‌مه‌ ڕووینه‌داوه‌". کاڵکان ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ به‌ چ شیوازێک دژى په‌که‌که‌ وه‌ستانه‌وه‌؟ ساڵى ١٩٨٥ ڕێککه‌وتنه‌که‌یان تێکدا و ساڵى ١٩٨٨ تا ١٩٩٠ به‌رده‌وامییان پێدا و ساڵه‌کانى ١٩٩٠ له‌دژى په‌که‌که‌ شه‌ڕیان کرد، چۆن بوو؟ هه‌میشه‌ شه‌ربوو، ساڵى ١٩٩٠ شه‌ڕى په‌ده‌که‌ و یه‌نه‌که‌، شه‌ڕى په‌ده‌که‌ و په‌که‌که‌، هه‌میشه‌ شه‌ر هه‌بوو، دواى ساڵى ٢٠٠٠ په‌یوه‌ندیى دانرا، هه‌م په‌که‌که‌ پێشکه‌وت هه‌میش په‌ده‌که‌، جێگیربوونى په‌که‌که‌ له‌م شوێنانه‌ى ئێستا ده‌ڵێن داگیرى کردووه‌، بۆ گه‌لى کورد، ئازادى کورد و په‌ده‌که‌ش قازانجى هه‌بوو و گه‌یشته‌ ئه‌م ئاسته‌، "ئێستا پیشنیارمان ئه‌مه‌یه‌، باسى پێوانه‌کانى قازانج بکه‌ و سوود وه‌رگره‌، واتا به‌ په‌یوه‌ندیی، یه‌کڕیزى و یه‌کێتى سه‌رده‌که‌وین، ئێستا وه‌ستانه‌وه‌ به‌رامبه‌ر ئه‌مه‌ له‌م ئاسته‌دا و ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ دووژمنى کورد و ئه‌و هێزانه‌ى ده‌یانه‌وێت کورد قڕبکه‌ن، مه‌ترسیداره‌، به‌مشێوه‌یه‌ نابێت، پێویسته‌ ده‌ست له‌م هه‌ڵویسته‌ هه‌ڵگرن". ئه‌ندامه‌که‌ى کۆمیته‌ى به‌ڕێوبه‌ریى پارتى کرێکارانى کوردستان(په‌که‌که‌) ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ ئایا هه‌ندێک که‌س ئه‌م بابه‌ته‌ گه‌رم ده‌که‌نه‌وه‌ ده‌که‌نه‌وه‌؟ پێویسته‌ نه‌که‌ونه‌ ئه‌م داوه‌وه‌، له‌وانه‌یه‌ واش بووبێت، "ده‌توانم هه‌ندێک شتى دیکه‌ش باس بکه‌م، "دواى شه‌ڕى ١٩٩٥، له‌ مانگى ١ى ١٩٩٦ـدا شاندێکى په‌که‌که‌ و په‌ده‌که‌ کۆبوونه‌وه‌ و له‌وێ ڕێککه‌وتنێکیان واژۆکرد، مانگى یه‌ک یان دووى ١٩٩٦ـیش دیسان واژۆمان کرد".  

سازدانی: ئارا ئیبراهیم   بریكاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق ئاماژە بەوە دەدات كە» ئەگەر مانگانە لەبەغداوە بری (200) ملیار دینار بنێردرێت كێشەی لێبڕینی موچە چارەسەر دەبێت و ئەوكات حكومەتی هەرێمی كوردستان بەبێ لێبڕین دەتوانێت موچە دابەشبكات». دكتۆر فازڵ نەبی، بریكاری پێشووی وەزارەتی دارایی عێراق لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی داوا لەحكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات بەو پێیەی كۆمپانیا نەوتییەكان بەرژەوەندیان لەهەرێمدا هەیە دەتوانێت پێداچونەوە بە گرێبەستە نەوتییەكاندا بكات وەك ئەو دەڵێت:» كۆمپانیا نەوتییەكان بەرژەوەندییان لەهەرێمدا هەیە، رەنگە ئامادەبن بچنە ژێر باری هەندێك گۆڕانكاری لەگرێبەستەكاندا». ناوبراو دەشڵێت:» لەنزیكەوە ئاگادارم كە رەزامەندی دراوە بانكی TBIی وەرگرتنەوەی قەرزەكەی لەحكومەتی هەرێم بۆ ئەمساڵ كەمانگانە (55) ملیار دینارو كەسرێكە كەمبكاتەوە بۆ (25 تا 30) ملیار دینار تا پارەی زیاتر بۆ هەرێم رەوانە بكرێت». هاوڵاتى: رێككەوتن یاسای بودجەی 2021 لەقازانجی هەرێمە جێبەجێ بكرێت یان عێراق، لەكاتێكدا داوای داهاتی (250) هەزار بەرمیل نەوت بەنرخی سۆمۆ دەكەن كە لەسەروو (70) دۆلار زیاترەوە عێراق دەیفرۆشێت؟ فازڵ نەبی: تائێستاش یاسای بودجەی 2021ی عێراق ئەگەر جێبەجێ بكرێت لەقازانجی هەرێمی كوردستاندایە، راستە نرخی نەوت بەرزبووەتەوە ئەوەندە قازانجی هەرێم كەمدەبێتەوە لەو روانگەیەی کە عێراق داهاتی نەوت بەنرخی سۆمۆ وەردەگرێت، مەسەلەن كە نرخی نەوت بە (50 بۆ 55) بووە مومكینە مانگانە (200) ملیار دینار بهاتایە بۆ هەرێم، بەڵام مانگی یەك تا شەش كە نرخی نەوت بەرزبووەتەوە مومكینە مانگانە (50 بۆ 60) ملیار دینارێك بۆ هەرێم بنێردرێت، بەڵام هەر لەبەرژەوەندی هەرێمی كوردستاندایە.   بەڵێ بۆ زانیاری تەئكیدم هەیەو لەگەڵ بەرپرسی ئەو دۆسییەیە لەنزیكەوە قسەمان كردووە كە بۆ ئەمساڵ نەك بۆ ساڵەكانی دیكە ئەو مەبلەغە كەمانگانە (55) ملیارو كەسرێكە كەمبكرێتەوە بۆ (25 تا 30) ملیار دینار، بەڵام هێشتا رێككەوتنی لەسەر نەكراوە، بەڵام رەزامەندی نیشاندراوە كە بۆ ئەمساڵ كەمبكرێتەوە   هاوڵاتى: بڕیاری ناردنی 200 ملیار دینار وەك سولەفەیە تا وردبینی چاودێری دارایی لەنێوان هەردوولا جێبەجێ دەكرێت؟ یان بەغدا هەر ئەوەندە رەوانە دەكات؟ فازڵ نەبی: بڕیارەكەی ئەنجومەنی وەزیران دیاری دەكات، ئەگەر بڕیارەكە وەكو سولفە بێت و ناوی وا نرابێت تا ئەوكاتەی یاسای بودجە جێبەجێ دەكرێت ئەوە لەناحیەی قانونی راستە و دەبێت وەزارەتی دارایی جێبەجێی بكات، بەڵام ئەگەر ناوی سولفە لەنوسراوەكەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا نەهاتبێت و تەنها ئەوە نووسرابێت كەمانگانە (200) ملیار دینار مانگانە بۆ هەرێم رەوانە بكرێت ئەوە لەناحیەی قانونی ئیشكالی تێدایە، بۆیە  وەزارەتی دارایی تائێستا بڕیارەكەی جێبەجێ نەكردووە، چونكە ئەگەر لەناحیەی یاسایی كێشەی تێدابێت ناتوانی جێبەجێی بكەیت. جارێكی تر دەگەڕێمەوە سەر ئەوەی ئەگەر سولفە نووسرابێت لەبڕیارەكەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كەسولفەش بۆ یەكجار دەنێردرێت تا تەسفیە لەنێوان هەردوولادا دەكرێت.   قەرارێك كە لەئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە دەرچووە كە (200) ملیار دینار بنێردرێت، بەڵام ئەگەر نووسرابێت سولفە تا ئەوكاتەی وردبینییەكان تەواو دەبێت هیچ كێشەی سیاسی تێدا نییەو دەبێت وەزارەتی دارایی ئەو بڕیارە جێبەجێ بكات   هاوڵاتى: پێتانوایە دۆخی دارایی هەرێم بەناردنی 200 ملیار دیناری مانگانە باشتر دەبێت، بەتایبەت ئەوەی پەیوەندی بەموچەوە هەیە كە بێ لێبڕین دابەش بكرێت؟ فازڵ نەبی: بەڵێ بەتەئكید ئەگەر مانگانە لەبەغداوە بڕی (200) ملیار دینار بنێردرێت كێشەی لێبڕینی موچە چارەسەر دەبێت و ئەوكات حكومەتی هەرێمی كوردستان بەبێ لێبڕین دەتوانێت موچە دابەش بكات، بەڵام كێشەكە لێرەدایە ئایا مانگانە بەفعلی (200) ملیار دینار دەنێردرێت، چونكە بەپێی یاسای بودجەی 2021 مانگانە ئەو بڕە نانێردرێت و بەپێی یاساكەو بەپێی نرخی نەوت ئەو مەبلەغە دەگۆڕێت. قەرارێك كە لەئەنجومەنی وەزیرانی عێراقەوە دەرچووە كە (200) ملیار دینار بنێردرێت، بەڵام ئەگەر نووسرابێت سولفە تا ئەوكاتەی وردبینییەكان تەواو دەبێت هیچ كێشەی سیاسی تێدا نییەو دەبێت وەزارەتی دارایی ئەو بڕیارە جێبەجێ بكات، هەرچەندە وەزیری دارایی عێراق دەنگی بە بڕیارەكە نەداوە. هاوڵاتى: پێتانوایە بەغدا دەیەوێت یاسای بودجە جێبەجێ بكرێت ئەوەی پەیوەندی بەهەرێمەوە هەیە كە لەماددەی 11ی یاساكەدا هاتووە؟ فازڵ نەبی: بەغدا بەسەر دوو تیم دابەش بووە، تیمێك كە لەگەڵ سەرۆكی حكومەتی عێراقیدان زۆر حەز دەكەن یاسای بودجە جێبەجێ بكرێت لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا، تیمێك هەیە كە نایەوێت یاساكە جێبەجێ بكرێت، ئنجا لەبەر بوونی دوو تیم پیاو ناتوانێت بۆچوونی راست بزانێت. هاوڵاتى: حكومەتی هەرێم نزیكەی حەوت ترلیۆن دیناری بانكی تی بی ئای قەرزارە بەپێی ماددەی 11ی بودجەی عێراق دەبێت مانگانە (50) ملیار بدرێتەوە بەو بانكە، پێتانوایە حكومەتی هەرێم لەتوانایدایە مانگانە ئەو پارەیە بداتەوە یان رەزامەندی دراوە ئەو بڕە كەمبكرێتەوە بۆ (30) ملیار دیناری مانگانە؟ فازڵ نەبی: بەڵێ بۆ زانیاری تەئكیدم هەیەو لەگەڵ بەرپرسی ئەو دۆسییەیە لەنزیكەوە قسەمان كردووە كە بۆ ئەمساڵ نەك بۆ ساڵەكانی دیكە ئەو مەبلەغە كەمانگانە (55) ملیارو كەسرێكە كەمبكرێتەوە بۆ (25 تا 30) ملیار دینار، بەڵام هێشتا رێككەوتنی لەسەر نەكراوە، بەڵام رەزامەندی نیشاندراوە كە بۆ ئەمساڵ كەمبكرێتەوە، بەڵام بۆ ساڵەكانی دیكە قەرەبووی ئەوە بكرێتەوە تا بۆ ئەمساڵ پارەیەكی زیاتر بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە بكرێت. هاوڵاتى: رێباز حەملان یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت باسی لەوەكرد كەمانگانە حكومەتی هەرێم 253 ملیۆن دۆلار قەرز دەداتەوە، واتا مانگانە زیاتر لە 379 ملیار دینار دەكات، پێتانوایە دەبێت ئەولەویەت بدرێت بەموچە و چارەسەری لێبڕین  بكرێت؟ فازڵ نەبی: هەردووكی موهیم و گرنگە، دایمە لەهەموو چاوپێكەوتنەكان ئەو قسەیەم كردووە دەبێت دابەشكردنی مووچە ئەولەویەتی هەبێت، واتا دەبێت مووچە ئەولەویەتی هەموو شتەكانی دیكە بێت، بەڵام زۆرجار تۆ قەرزێكت كردووە كە ئەو قەرزانە ئەگەر دوابخرێت مومكینە دوو كێشەت بۆ دروست ببێت یەكیان ئەوەی كەئەوان قبوڵ نەكەن لەسەر ئەوەی  ئەو جەدوەلەی قەرزانە دوابخرێت یان كەمبكرێتەوە كە رەنگە تووشی كێشەی دادگات بكات، كە ئەوانە وەسیقەی فەرمیان هەیە. هەروەها دواخستنی دانەوەی ئەو قەرزانە  سوودی زۆر زیاتر دێتە سەر قەرزەكان، بۆیە حكومەتی هەرێم ئەو ملاحەزانەی بە نەزەری ئیعتبار وەرگرتووەو دەیەوێت ئەو قەرزانە لەكاتی خۆیدا بداتەوە. هاوڵاتى: بەڵام مەبەستم لەوەیە حكومەت كە 379 ملیار دینار قەرز دەداتەوە مانگانە كەمی بكاتەوە بۆ 200 ملیار دینار تا كورتهێنانی دابینكردنی موچەی پێ پڕبكاتەوە؟ فازڵ نەبی: ئەگەر حكومەتی هەرێم توانی بگاتە رێككەوتنێك لەگەڵ ئەوانەی قەرزی حكومەتیان لایە ئەوە دەبێت، بەڵام مەسەلەكە ئەوە نییە حكومەتی هەرێم بەكەیفی خۆی بێت چەند بداتەوە. ئینجا تەحدید كراوە مانگانە دەبێت چەند قەرز بداتەوە، بەڵام ئەگەر حكومەتی هەرێم بتوانێت لەگەڵیاندا قسە بكات و جەدوەلی قەرزەكە پێداچوونەوەی تێدا بكات ئەوە شتێكی باشە بۆ ئەوەی بتوانێت هەم موچەی تەواوی خەڵك بدات و هەم هەندێ خەرجی پێویستیی دابین بكات.   چاكسازیكردن زۆر گرنگە لەداهات و خەرجییەكاندا كەحكومەتی هەرێم هەموو هەوڵەكانی بۆ ئەوە بێت كە ئیدارەی مالی بكات، بەڵام بەهەموو ئەو شتانەشەوە ناتوانین بگەڕێینەوە بۆ ساڵەكانی 2010 تا 2013   هاوڵاتى: پێتانوایە ئەگەر نرخی نەوتی خاو بەم نرخەی ئێستا بمێنێتەوە كە لەسەروو 73 دۆلارەوەیە بۆ هەر بەرمیلێك، پێتانوایە ئەگەر حكومەتی هەرێم پێداچوونەوە بەگرێبەستەكانی نەوت و باجی سەر كۆمپانیا نەوتییەكان بكات دەتوانێت ئیدارەیەكی باشتری دۆسەی نەوت بدات؟ فازڵ نەبی:چەند نرخی نەوت بەرزببێتەوە لەبەرژەوەندی هەرێمی كوردستان و عێراقیشدایەو هەموو ئەو دەوڵەتانەی كەخاوەنی نەوتن و ئیعتمادییان لەسەر نەوتە. هەموو ئەوانەی خاوەنی نەوتن كێشەكانیان شایستەی دارایی كۆمپانیاكانی نەوتە، ئەگەر حكومەتی هەرێم ئەو مەجالەی هەبێت و فعلەن لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت بەگرێبەستەكانیاندا پێداچوونەوە بكات ئەوە ئیشێكی زۆر باشە، ئەوەش بەگفتوگۆو مفاوەزات، چونكە كۆمپانیا نەوتییەكان مەساڵحیان لەهەرێمی كوردستاندا بۆ دروستبووەو دەچنە ژێر باری هەندێك گۆڕانكاری لەگرێبەستەكانیاندا. هاوڵاتى: لقی بانكی ناوەندی لەهەولێر بوونی هەیە، بەڵام لقی بانكەكانی رەشیدو رافیدەن بوونی نییە، بەتایبەت كە بەشێك لە پەرلەمانتارانی كورد لەبەغدا چەندین جار داوایان كردووە بۆ ئەوەی فەرمانبەرانی هەرێم سودمەندبن لەو ئۆڤەرە جیاوازانەی بانكەكان پێشكەشی هاووڵاتیانی دەكەن؟ كاتی ئەوە نەهاتووە حكومەتی هەرێم گرنگی بەم پرسە بدات مادام هەرێمێكی فیدراڵین؟ فازڵ نەبی: خەلەلەكە لەبەغدایەو پرسەكە سیاسییە، ئەوكاتەی ئێمەش لەبەغدا بووین لەگەڵ كاك وشیار زێباری گفتوگۆمان لەگەڵ هەردوو بانكەكەدا كرد موافەقەتماندا هەتا داوامان لەبانكەكانی سناعی و تیجاری زراعی كرد ئەوانیش بێن و لەهەرێم لقی بانكەكانیان بكەنەوە، بەڵام جانبی سیاسی رێگرە لەكردنەوەی بانكەكان. هەر كەسێك بتوانێت قەناعەت بەجیهەتی سیاسی بەغدا بكەن گرنگە، چونكە بەڕێوەبەرە گشتییەكانیان دواتر موسائەلەی قانونیان لەگەڵ دەكرێت، بۆیە جانبی سیاسی رێگرە لەكردنەوەی لقی ئەو بانکانە لەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستاندا. هاوڵاتى: پێتانوایە كەی چ كاتێك دۆخی دارایی هەرێم دەگاتە قۆناغێكی باش كەوەكو ساڵانی 2010 تا 2013 مان لێبێتەوە كە پارە زۆر بوو پرۆژە جێبەجێ دەكراو  ئیشوكاریش زۆر بوو؟ فازڵ نەبی: زۆر زەحمەتە بگەڕێینەوە ئەو ساڵانە، چاكسازیكردن زۆر گرنگە لەداهات و خەرجییەكاندا كەحكومەتی هەرێم هەموو هەوڵەكانی بۆ ئەوە بێت كە ئیدارەی مالی بكات، بەڵام بەهەموو ئەو شتانەشەوە ناتوانین بگەڕێینەوە بۆ ساڵەكانی 2010 تا 2013.