چاوپێکەوتنی دەزگای میدیایی هاوڵاتی لەگەڵ "ابراهيم سومەیدەعی" ڕاوێژکاری سیاسیی "محمد شیاع سودانی" سەرۆکوەزیرانی عێراق.

سازدانی: هاوڵاتى كاندیدێكی هاوپەیمانی كوردستان ئاماژە بەوە دەدات پێویستە كورد دەرس و پەند لەهەڵەكانی رابردووی وەربگرێت لەگەڵ عێراق و دەشڵێت:» قبوڵی تاكڕەوی ناكەین لە مامەڵەكردن لەگەڵ بەغداو دەمانەوێت كورد یەكڕیز بێت». برزۆ مەجید، كاندیدی هاوپەیمانی كوردستان لەبازنەی چواری هەولێر لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:»عەیبە دوای 30 ساڵ حوكمڕانی كێشەی مووچەو نەوت و سوتەمەنی و ئاوو كارەبا هەبێت». هاوڵاتى: ئامانجی بزوتنەوەی گۆڕان لەگەڵ یەكێتی بۆ هاوپەیمانی كوردستان چییە؟ بەرژەوەندی حزبییە یان یەكخستنی هەڵوێستەكانە؟ برزۆ مەجید: هاوپەیمانی كوردستان بەهیچ جۆرێك بۆ بەرژەوەندی حزبی نییە، لەهەمانكاتدا دژی هیچ لایەنێك نییەو لەمەودوا تاكڕەوی لەهیچ لایەنێك قبوڵ ناكرێت. دانوساندن لەگەڵ بەغدا بەمیزاجی شەخسی و بەجۆرێك لەهەر لایەنێكی سیاسییەوە بێت تاكڕەوی قبوڵ ناكرێت، كە بەزەرەری میللەت بكەوێتەوە، ئێمەو لایەنی دیكەش وتوویانە كە پارتی قۆرغی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و بەغدای كردووە بۆ نموونە، ئەوە خەتای پارتییەو لەزیانی خەڵكی هەرێمی كوردستان شكاوەتەوە، بەڵام بێگومان غەڵەتی حزبەكانی دیكەشی تێدایە ئەگەر هێزو لایەنەكانی دیكە بەرانبەر بەو تاكڕەویە بێنە دەنگ و قسە بكەن و فشاربكەن بۆ ئەوەی یەكڕیزی دروست ببێت ئەوە لەبەرژەوەندی خەڵكی هەرێمدایە، بۆیە هاوپەیمانێتی یەكێتی و گۆڕان بۆ بەرژەوەندی حزبی نییە، بۆ یەكڕیزییە و دەرس و پەند وەرگرتنە لەو هەوو هەڵانەی كە لە 2003 تائێستا لەمامەڵەكردن لەگەڵ بەغدا كراوە، بۆیە دەمانەوێت بۆ جارێكی دیكە دەرس و پەند لەمێژوو وەربگرین و ئەو هەڵانەی كردوومانە چاكی بكەینەوە، تەنها ئەوە بە گۆڕان و یەكێتی ناكرێت، تەمەنا دەكەین هێزو لایەنەكانی تریش دوای ئەم هەڵبژاردنە هاوپەیمانێتی كوردستان فراوان بكەین و عەقڵیەتی تەسكی حزبایەتی واز لێبهێنین، یەكڕیزی واقعی لەكوردستاندا دروست ببێت بۆ ئەوەی نەقڵ ببێت بۆ بەغداو رەنگدانەوەی هەبێت. هاوڵاتى: بەڵام لەم خولەی ئێستادا پارتی و یەكێتی بەجیا گفتوگۆیان لەگەڵ بەغدا كردو حساب بۆ لایەنەكانی دیكە نەكرا، چەند پەرلەمانتارێكی دەرەوەی پارتی و یەكێتی هاوپەیمانێتیان دروستكرد تا یەكڕیز بن؟ برزۆ مەجید: دەڵێم هەموو هێزو لایەنە سیاسییەكان دەبێت ئیتر بەرژەوەندی تەسكی حزبایەتی بەلاوە بنێن، تا كێ زۆر بەرژەوەندخواز بووە كێ بەرژەوەندییەكانی مامناوەند بووە، كێ كەم بەرژەوەندخواز بووە، دەبێت ئەوە نەمێنێت. ئەی توخوا عەیب نییە دوای 30 ساڵ لە حوكمڕانی كێشەی مووچەو لێبڕینی موچەو پاشەكەوتی موچە ببێتە هەواڵ، لەگەڕەكێك و قەزایەك ئاوو كارەبا نییەو سوتەمەنی و بەنزین نییە، ئەی توخوا عەیب نییە ماددەی 140ی دەستورو خاكی هەرێم نەگەڕاوەتەوە سەر كوردستان، عەیب نییە هێزی پێشمەرگە نەچووەتە ناو سیستمی بەرگری عێراقەوە، هەموو ئەوانە هەڵە بوون، هێزی سیاسی هەبووە سەفەقاتی سیاسی كردووە لەسەر بەرژەوەندی خەڵكی هەرێمی كوردستان، بۆیە دەرفەتی ئەوەیە دوای هەڵبژاردن ناو ماڵی خۆمان یەك بخەینەوە، یەكڕیزی لەناوخۆی كوردستان دروست نەبێت لەبەغداش دروست نابێت، كە هەڵبژاردن پاك و بێگەرد بێت و دۆخەكە بۆ هەموو لایەنەكان فەراهەم و گونجاو بێت، مەسەلەی نەوت لەدەستی حزب دەربهێندرێت و داهاتەكەی شەفاف بێت. هاوڵاتى: ئەولەویەتی ئێوە چییە بۆ خەڵكی هەولێر، دەتانەوێت چی بكەن؟ برزۆ مەجید: وەكو بزوتنەوەی گۆڕان نەخشەڕێگای خۆمان هەبووە هەمیشە، رەوانشاد كاك نەوشیروان-یش زۆر زۆر خۆی بەوە ماندوو دەكرد كە دامەزراوەكان بەنیشتمانی بكرێن نەك بەحزبی و شەخسی، كە گفتوگۆش لەگەڵ بەغدا كرا دامەزراوەت هەبێت، بۆیە وەكو فكری سیاسی ئەوە نەخشە رێگامانە، لەناو هاوپەیمانی كوردستان هەمان ئەو رێوشوێنانە دانراوە كە چۆن بتوانین لەگەڵ بەغدا دەستكەوتی باش بەدەستبهێنین، جا منیش كاندیدێكم لەم دۆخە، لێرە  وەكو كاندیدێك وەعدی گەورە نادەم كە بڵێم وا دەكەم و وا دەكەم، ئەوەی پێمان بكرێت دەیكەین. ئێستا لەهەولێر كێشەی كەمی هەلی كار هەیە كەئەو هەموو گەنجە نازدارە بێكارن، ئەو هەموو گەنجە كۆچ دەكەن بۆ دەرەوەی وڵات، بۆ پارە دارەكان و كەسوكاریان ئاپارتمانی گەورەو داهاتی باش و بازرگانیكردن هەیە، بەڵام بۆ خەڵكە كاسبكارەكەی خوارێ یان هەلی كاری لاوازی هەیە یان نییەتی، ئێمە ئەگەر شەڕمان لەسەر بودجەو مووچە كردو یەكڕیز بووین، ئەوكات هێزو لایەنەكانی عێراق ناتوانن زەفەرمان پێببەن و ئەوكات دەتوانین بودجەی باش بۆ كوردستان تەرخان بكەین، كە بودجەمان تەرخان كرد هەلی كارو سوتەمەنی و ئاو باش دەبێت. هاوڵاتى: ئێستا كێشە سەرەتاییەكانی هاووڵاتیان چارەسەر نەكراوە، هەولێر كێشەی كەمئاوی هەیە، بەگشتی كوردستان كێشەی نەبوونی سوتەمەنی هەیە؟ دەتانەوێت داكۆكی لەداواكارییەكانی خەڵك بكەن و فشار لەحكومەتی هەرێمیش بكەن بۆ جێبەجێكردنی؟ برزۆ مەجید: دوای 30 ساڵ لەتەجروبەی حكومەتی هەرێم و لە 2003 تا ئێستا بەڕاستی وەكو كاندیدێك كە قسەت لەگەڵ دەكەم ئەگەر پێداویستییە سەرەتاییەكان بۆ خەڵك دابین بكرایەو حوكمڕانییەكی ئاقڵ و ناگەندەڵ هەبوایە دەبوو هەموو ئەو كێشانە چارەسەر بكرایە، خەڵك لەئاستێكی باشی خۆشگوزەرانیدا دەبوون و ئێستا كەدەچووینە بەغدا لەچوارچێوەی یاساو دەستوری عێراق ئامانجە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانم بەجێ دەهێنم، هەرچەندە ئەوەش ئەولەویەتە، بەڵام بەداخەوە سەقەتی حوكمڕانی وایكردووە كە داوای سوتەمەنی و بودجەو مووچە لە بەغدا بكەم كەبژێوی خەڵك دابین بكرێت. ئێمە چیمان پێبكرێت لەچوارچێوەی یاسا كارپێكراوەكاندا بۆ خەڵكی هەرێمی كوردستان و خەڵكی هەولێر دەستەوەستان ناوەستین. هاوڵاتى: پێتانوایە گۆڕان بە هاوپەیمانێتی لەگەڵ یەكێتی دەتوانێت كاندیدەكانی سەربخات؟ برزۆ مەجید: ئێمە هاوپەیمانی كوردستانمان هەیە لەگەڵ یەكێتی، بزوتنەوەی گۆڕان حەوت كاندیدی هەیە، بێگومان وەكو بزوتنەوەی گۆڕان هەموو كارێك دەكەین بۆ ئەوەی بتوانین هەر حەوت كاندیدەكەمان سەربخەین.

سازدانی: هاوڵاتى كاندیدێكی هاوپەیمانی كوردستان دەڵێت:» ئەگەر هاووڵاتیان متمانەم پێبكەن لەبەغدا كار بۆ باشتركردنی ناردنی پێداویستییە پزیشكییەكان بۆ هەرێمی كوردستان دەكەم». د. رێزان ئەحمەد حەسەن هەردی كاندیدی هاوپەیمانی كوردستان، لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» زۆر زۆر گرنگە وەكو هاوپەیمانی كوردستان (گۆڕان، یەكێتی) ئەگەر متمانەی هاووڵاتیان بەدەستبهێنین یەكێك لەكارە سەرەكییەكانمان كە لەگەڵ هەموو لیست و قەوارە سیاسییەكانی كوردستان لەسەر ئەو پرسانەی پەیوەندی بەخەڵكی كوردستانەوە هەیە پێكەوە بین». هاوڵاتى: ئامانجی كاندیدبوونت بۆ پەرلەمانی عێراق چییە؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: چەند هۆكارێك وایكردووە كە خۆم كاندید كردووە، یەكێك لەگرفتی هاووڵاتیان گرفتی كەرتی تەندروستییە، بۆ خۆشتان دەزانن لەو رۆژەی مرۆڤ لەناو سكی دایكیدا دەخوڵقێت تا ئەو رۆژەی گیان لەدەستدەدات، مەحاڵە پێویستی بەچاودێری پزیشك نەبووبێت، كەواتە لەو كاتەوەی لەدایك دەبین پێویستمان بەسەرپەرشتی و چاودێری كەرتی تەندروستی هەیە كە پەیوەندی راستەوخۆی بەژیانمانەوە هەیە. بەداخەوە كەرتی تەندروستی لەعێراقدا داڕماوەو بەرەو دواوە رۆیشتووە، بۆیە دەمەوێت بەگەیشتنمان بۆ پەرلەمان بچمە لیژنەی تەندروستی و لەوێوە كاریگەریمان هەبێت لەسەر سیستمی تەندروستی عێراق و هەرێمی كوردستان. هەروەها یەكێكی دیكە لەهۆكارەكانم ئەوەیە كە دەزانین تائێستا دەرمان و كەرەستەی پزیشكی و پێكوتەكانمان لەعێراقەوە بۆ دێت، كەواتە راستەوخۆ پەیوەندیمان بەحكومەتی فیدراڵی عێراقەوە هەیە، گۆڕانكاریەك لەوێ رووبدات كاریگەری لەسەر هەرێمی كوردستان دەبێت. ئەگەر لەپڕێكدا دەرمان و پێداویستییە تەندروستییەكانمان لێ ببڕن نەخۆشەكانمان تووشی كێشە دەبنەوە، یەك دوو جار پێكەوتەی گەزازمان لەعێراقەوە بۆ نەهات لەماوەی رابردوودا، كە شتێكی زەرورە بەردەوام هەبێت، ناچار بەشێك لەكۆمپانیاكانی دەرمان گەزازیان هێنا بەنرخێكی گران دەیانفرۆشت بە هاووڵاتیان. كەواتە ناتوانرێت ئەگەر كەرتی تەندروستی لەعێراقدا چارەسەر نەكرێت و كاری بۆ نەكرێت كاریگەری گەورەی لەسەر هەرێمی كوردستان دەبێت. هاوڵاتى: بەردەوام بەغدا غەدری لەهەرێمی كوردستان كردووە لەپشكی دەرمان و پێداویستی پزیشكیدا، چی دەكەن بۆ داكۆكیكردن لەهەرێم لەپەرلەمانەوە؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: لەپەرلەماندا دوو سێ ئەركمان دەبێت، یەكەمیان دەركردنی یاساو دووەمیان چاودێریكردنی حكومەت و دەرچواندنی یاسای بودجەیە. دەركردنی یاسا پێویستی بە لۆبی كردن هەیە لەناو پەرلەمانی عێراقدا كە پرۆژەیاسایەك ئامادەبكەیت و وا بكەیت نوێنەرانی عەرەبیش هاوشێوەی كورد پشتیوانی بكەن تا بتوانرێت لەپەرلەمان كاری لەسەربكرێت. دڵنیام لەپرسی گرنگ و چارەنووساز و ئەوەی پەیوەندی راستەوخۆی بەژیانی هاووڵاتیانەوە هەبێت لیستە كوردییەكان یەكهەڵویست دەبن، بەڵام پێویستمان بە لۆبی كردنیەتی لەناو عەرەبی سوننەو شیعەكانیشدا تا پاڵپشتی بكەن. ئێمە یەكێك لەگرفتەكانمان دوای ئەوەی پشكی بودجەی هەرێم لەسەدا 17% كەمكرایەوە بۆ لەسەدا 12.67، پشكی دەرمان و پێداویستییە پزیشكییەكانیش كەمكرایەوە، بۆ نموونە  دەرمانی نەخۆشییە درێژخایەنەكان لەعێراقەوە بۆمان دێت و وەكو نەخۆشی شەكرەو زەخت و شێرپەنجە، كە نەخۆشی زۆرمان هەیە و دەرمانی چارەسەرەكەیمان لەعێراقەوە بۆ دێت. هەروەها یەكێكی دیكە لەگرفتەكانی نەخۆشانی هەرێم سستبوونی گورچیلەیە كە پێویستی بەپاككردنەوەی گورچیلە (غەسلی گورچیلە) هەیە، كە لەهەرێمی كوردستاندا ئامێرەكەیمان هەیە، بەڵام ئەو دەرمانەی بەكاردەهێندرێت بۆ ئەوەی گورچیلەكە پاكبكاتەوە لەعێراقەوە بۆمان دێت، ئەگەر پشكی ئەو دەرمانە كەمببێتەوە یان لێمان ببڕێت زەرەرمەندی سەرەكی خەڵكی فەقیرو هەژاری هەرێمی كوردستانە. هاووڵاتیانی هەژارو كەمدەرامەت چاوەڕێی دەرمان دەكات وەریبگرێت نەك بیكڕێت، خۆتان دەزانن ئەوانەی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە دەفتەریان بۆ كراوەو مانگانە دەچێت وەریدەگرێت و پارەیەكی رەمزی لێوەردەگیرێت. هاوڵاتى: پێتانوایە دەبێت لیستە كوردستانییەكان بەهەموو رەنگ و دەنگەكانەوە یەكهەڵوێست بن بەرانبەر مافەكانی كورد؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: زۆر زۆر گرنگە وەكو هاوپەیمانی كوردستان (گۆڕان، یەكێتی) ئەگەر متمانەی هاووڵاتیان بەدەستبهێنین یەكێكە لەكارە سەرەكییەكانمان كە لەگەڵ هەموو لیست و قەوارە سیاسییەكانی كوردستان لەسەر ئەو پرسانەی پەیوەندی بەخەڵكی كوردستانەوە هەیە، ئەوەی پەیوەندی بەپرسی بودجەو مووچەوە هەیە یان هاوتاكردنی موچەی هێزەكانی پێشمەرگە بەسەربازانی سوپای عێراق و پشكی دەرمان و مەوادی خۆراكی دەبێت هەموو قەوارە كوردییەكان پێكەوە بین. ئێمە كە دەڵێت وەك هاوپەیمانی كوردستان پێكەوە بەهێزترین، لەداهاتوودا لەگەڵ هەموو لیستەكانی دیكەدا بەهێزتر دەبین، ئەگەر بتوانین هەموو كوتلەكان كورسییەكانمان زیاتر بێت قەوارەی كورد بەگشتی دەنگ و سەنگی لەبەغدا زیاتر دەبێت، كاری زیاتر دەتوانین بكەین و لۆبی گەورە دروستبكەین بۆ پرسە نەتەوەیی و چارەنووسسازەكان و روونكردنەوە بدەینە عەرەبی سوننەو شیعەكان و بەپێی دەستور مامەڵە بكەین. هاوڵاتى: دەیان ماددەی دەستوری كە پەیوەندی بەگەلی كوردەوە هەیە لەعێراقدا پێشێل كراوە، تاچەند دەتوانن وا بكەن ماددەكانی دەستور تایبەت بەكورد پێشێل نەكرێت و بەرگری لێبكەن؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: بەیەكگرتوویی و یەكهەڵوێستی بەهێزتر بین و ژمارەمان زیاتر بێت وەك قەوارە كوردییەكان دەتوانین زیاتر بەرگری بكەین لەپەرلەماندا تا ئەو ماددە دەستوریانە پێشێل نەكرێت. هەروەها دەتوانین پۆستی زیاتر لەحكومەتی داهاتووی عێراقدا وەربگرین تا لەو رێگەیەوە داواكارییەكانی كوردو مافەكان بەدەستبهێنین، كە دەتوانین كار بۆ دۆزی نەتەوەكەمان بكەین. هاوڵاتى: هەموو خولەكانی پێشوو سەركردایەتی كورد چاوی لەپۆستی وەزارەتی دەرەوە بووە، تا چەند بەلاتەوە گرنگە وەزارەتە خزمەتگوزارییەكان بەتایبەت وەزارەتی تەندروستی كورد كاری بۆ بكات و وەریبگرێت لانی كەم بۆ بەدەستهێنانی پشكی حەقیقی خۆی لە پێداویستییە تەندروستییەكان؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: بەبۆچوونی شەخسی خۆم یەكێك لەوەزارەتە گرنگەكان كە پێویستە سەركردایەتی سیاسی كورد بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق كاری بۆ بكات وەرگرتنی وەزارەتی تەندروستییە. لەوەزارەتی تەندروستیدا ئەگەر كارێك هاتە بەردەمت پرسەكە پەیوەندی بەهەرێمی كوردستانەوە هەبێت دەتوانی كاری بۆ بكەیت كە نەهێڵیت ئەو غەدرە بكرێت، بەڵكو وا بكەیت پشكی حەقیقی كورد لەدەرمان و پێداویستی پزیشكی بۆ هەرێم رەوانە بكەیت، گرنگە كورد كاری بۆ بكات و وەریبگرێت. هەروەها گرنگە كە وەزارەتی تەندروستی كەرتێكی خزمەتگوزارییە هەم واش بكەیت ئیشی باش بۆ ئەوانیش بكەیت كە پێیان بڵێت ئێمە بۆ دوژمنایەتی نەهاتووین، بەڵكو پێش ئەوەی ئەم دەوڵەتە دروست ببێت كورد لەسەر ئەم زەویە ژیاوەو نیشتەجێبووەو بەهەزاران ساڵە كورد بوونی هەیەو مافمان لەم وڵاتەدا هەیە، ئێستا زەمەنی شۆڕش و كوشتن كۆتایی هاتووەو زەمەنی شەڕی مەدەنی و لۆبی كردن و دۆست پەیداكردن هەیە، كورد لەو رێگەیەوە كاربكەین. هاوڵاتى: بزوتنەوەی گۆڕان كە لەگەڵ یەكێتی هاوپەیمانی كوردستانتان پێكهێناوە تاكە كاندیدی ژنن، تا چەند بزوتنەوەی گۆڕان و لیستی هاوپەیمانی كوردستان پاڵپشتیتان دەكات؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: نەك هەر لەبەرئەوەی ژنم بەڵكو بزوتنەوەی گۆڕان و یەكێتی لەناو لیستی (هاوپەیمانی كوردستان) هەوڵدەدەن هەموو كاندیدەكانیان لەناو لیستی هاوپەیمانی كوردستان سەربكەوێت، تەنانەت ئەو بازنەو شوێنانەی گۆڕان كاندیدی نییە بە هەڵسوڕاوانی گۆڕانمان راگەیاندووە كە دەنگ بدەن بەكاندیدەكانی یەكێتی لەناو لیستی هاوپەیمانی كوردستاندا. پاڵپشتییەكی بەهێزم هەیە هیوادارم هەر پاڵپشتییەكەم لەناو بزوتنەوەی گۆڕاندا نەبێت، بەڵكو لەناو یەكێتی و خەڵكی دیكەشدا هەبێت، چونكە بەتەنها نوێنەری بزوتنەوەی گۆڕان نابم، بەڵكو نوێنەری هەموو كورد دەبم. هاوڵاتى: لەچ بازنەیەكی سلێمانیدان، ئەو شوێنانە كوێن كەهاووڵاتیان دەتوانن دەنگت پێبدەن؟ د. رێزان ئەحمەد هەردی: لەبازنەی دووی باشووری سلێمانیدام، كە لەعەربەتەوە دێتە خوارەوە بەرەو چوارباخ و سەرشەقام و شارەوانی و رزگاری و ئنجا دەچێتە بەختیاری و بەكرەجۆو راپەڕین و تاسڵوجەو بازیان و باینجان، هەروەها لەولاوە بەرەو قەراغ و سێوسێنان دەڕوات. هیوادارم هاووڵاتیان متمانەی دەنگمان پێبدەن، ئینشائەڵا ئێمەش پاڵپشتی داوا رەواكانی گەلی كورد دەبین.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم جێگری بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتی لەپارێزگای موسڵ ئاماژە بە گۆڕانكاریەكی گەورە دەكات لە هاوكێشەی سیاسی ناوچە جێناكۆكەكان بەتایبەت لەپارێزگای موسڵ و نفوسی كورد بەگشتی. رەشاد گەڵاڵی جێگری بەرپرسی مەڵبەندی یەكێتی لەهەولێر، لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» پارتی لەسەر ئاستی موسڵ پێنج بۆ شەش كورسی و یەكێتی یەك بۆ دوو كورسی دەردەچێت». هەروەها ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كورد بەگشتی لە كەركوك و موسڵ و ناوچەكانی دیكەی جێناكۆك بە دەنگ و كورسی پاشەكشە دەكات. هاوڵاتى: دۆخی كورد بەگشتی لەپارێزگای موسڵ چۆنە؟ رەشاد گەڵاڵی: دیارە دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر هەردوو لایەن (پارتی، یەكێتی)ئەو پاشەكشێیەی لەڕووی ئیداری و حزبی لە مەخمور تا دەگاتە خانەقین زەرەری گەورەی بەكورد و ئەو دوو لایەنە گەیاندووە. پارتی لەپارێزگای موسڵ، جێگری پارێزگارو سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاو یەكە ئیدارییەكانی مایەوەو تەنها لەمەخمور پاشەكشەی كرد، بەڵام لە ناحیەو قەزاكانی حەمدانییەو گوێر پارتی پاشەكشەی نەكرد. كۆی پۆستە ئیدارییەكانی ناو پارێزگاكە جگە لە قەزاو ناحیەكانی شەنگال و سنونێ و تل عوزێر ئێزیدیەكان دابەشی دوو بوونەوە، كە بەشێكیان نزیكن لە گەریلاكانەوە كە خاكی شەنگالیان رزگار كردو ئێستا ئەو حزبەی هەیانە بە فكر لەگەڵ ئۆجەلاندان، چونكە ئێزیدیەكان دەزانن گەریلا شەرەف و كەرامەتیانی پاراستووە، ئەمانە رێگریان كرد لە گەڕانەوەی قایمقامی شەنگال و هەم ناحییەكانی، بێجگە لەوە پارتی لەڕووی ئیدارییەوە گەڕاوەتەوە ناحیەو قەزاكانی دیكە. هاوڵاتى: پێتانوایە دەنگی شیعەو سوینەكان گۆڕانكاری بەسەردا دێت بەهۆی بوونی حەشدی شەعبیەوە لەموسڵدا؟ رەشاد گەڵاڵی: سوودمەندی سەرەكی لەهەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەمجارە لەپارێزگای موسڵ گروپە شیعییەكان دەبن، چونكە هەریەكەو لیوای حەشدی دروستكردووە، تەنانەت لیوای حەشدیان بۆ سونیەكان دروستكردووە و پەیوەستن بە حەشدی شەعبی، بەڵام پاڵپشتی حزبوڵاو تەیاری سەدری و رێكخراوی بەدرن. شیعەكان كاندیدی سوننەیان هەیە بەڵام لەلایەن گروپە شیعییەكانەوە پاڵپشتی دەكرێن، بۆ نموونە شەبەك لە موسڵ هەمووی دەنگ بەكاندیدی شیعەكان دەدات لەگەڵ دانیشتوانی قەزای تەلەعفەر كە هەمووی دەنگ بەشیعەكان دەدەن، سبەینێ لە پەرلەمانی عێراق پەرلەمانتارەكانیان دەچنە پاڵ دەنگی گروپە شیعییەكان با سوننەش بن. ئەگەر حەشدی شەعبی بوونی نەبوایە شیعەكان تەنها دوو كورسیان بەدەستدەهێنا، بەڵام بەهۆی بوونی حەشدی شەعبیەوە حەوت كورسی زیاتر دەهێنن، هەروەها سوننەكان پێگەی خۆیان هەیە، بەڵام ئەمجارە كورسییەكانیان بەهۆی حەشدی شەعبیەوە كەمدەكاتەوە. هەروەها لەناو بازنەی شەنگال كە سێ كورسی بۆ دیاری كراوە، كورسییەك لەناو ئێزیدییەكاندا دەبەن و لیوا و هێزی خۆیان هەیە. هاوڵاتى: بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق كورد بەگشتی پاشەكشەی كردووە؟ ئایا پارتی و یەكێتی و ئەوانەی بەفكر لەگەڵ ئۆجەلانن چەند كورسی دەهێنن؟ رەشاد گەڵاڵی: ئەگەر كورد لەمەخمور پاشەكشەی نەكردایە دەنگ و رەنگی زیاتری دەبوو، یەكێتی نیشتمانی كوردستان كاكەییەكی كاندید كردووە لەمەخمور تا دەگاتە حەمدانییە، بەڵام پارتی دوو كاندیدی هەیە هەردووكیان عەرەبن كە ژن و پیاوێكی كاندید كردووە، ئەگەر پارتی پێیوابوایە كاندیدی كورد دەتوانێت سەر دەخات ئەوا كوردی كاندید دەكرد. پارتی دەزانن ئێستا لەناحیەی گوێرو دەوروبەری لەسەدا 65% بووەتە عەرەب و تەنها لەسەدا 35% كوردی تێدا ماوەتەوە، دەنگدەری كورد لەسەر بنەمای ماددەی 140ی دەستور كە لەو ناوچەیە دەنگ دەدات تەنها ئەو رێژەیەیە كە باسم كرد. ئەگەر لەسەر بنەمای ئەوە بێت كە دەنگدەر بچنەوە ناوچەكانی خۆیان دەنگ بدەن پێموایە كورسیی و دەنگی كورد بەتەواوی دادەبەزێت و پاشەكشە دەكات، چونكە پارتی لە قەزای شەنگال دەنگەكانی كەمدەكات، بەڵام كورسی دەبات بەهۆی ئاوارەكانی ئێزیدی كە لەپارێزگای دهۆك كە لەكەمپەكاندا نیشتەجێن. لەسەر ئاستی پارێزگای موسڵ یەكێتی یەك كورسی بەدەستدەهێنێت و شەڕی بۆ دەكەین، هەوڵیش دەدات بیگەیەنێتە دوو كورسی بەڵام زۆر زەحمەت دەبێت، هەروەها پارتی بەزیرەكانەوە چووەتە ناو حزبەكانی سوننە و شیعەكانیشەوە و كاندیدی لەبەغداو دیالەو سەڵاحەدین  و عەمارەو كووت هەیە. پێموایە پارتی لەسەر ئاستی پارێزگای موسڵ پێنج كورسی زیاتر دەبات، ئەگەر ئەو یاریە زیرەكانەی كردوویەتی لەبەغداو دیالەو سەڵاحەدین بۆ قەرەبووكردنەوەی كەمكردنەوەی دەنگ و كورسیەكانیەتی لەموسڵ كردوویەتی. ئەو حزبەی كە لەشەنگال دروست بووە و بەفكر نزیكن لە عەبدوڵا ئۆجەلان و لیوایەكی حەشدیان هەیە بەتەئكید كورسی كۆتای ئێزیدییەكان بۆ ئەوان دەبێت. هاوڵاتى: بەپێی زانیاریەكانتان و خوێندنەوەی خۆتان لە پارێزگای كەركوك دەنگی كورد كەمدەبێتەوە؟ رەشاد گەڵاڵی: بەپێی خوێندنەوەم پارتی لە پارێزگای كەركوك دوو كورسی بەدەست دەهێنێت، ئەو دۆخە خراپ و پاشاگەردانییەی دروست بووە لەناو یەكێتی پێموایە ئەگەر بەم شێوەیەی ئێستا بێت كە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆك بەشداری بانگەشەی هەڵبژاردنەكان نەكات كاریگەری سلبی لەسەر دەنگی یەكێتی دەكات لە هەموو ناوچەكان بەتایبەت لە كەركوك و موسڵ و ناوچەكانی دیكەش، چونكە هاوسۆزییەكی زۆر بۆ لاهور شێخ جەنگی هەیە تەنانەت بەهۆی ئەو دۆخەوە بەشێك لە كاندیدە سەربەخۆكانیش لە پارێزگای سلێمانی سەردەكەون. هاوڵاتى: پێتوایە دۆخی كورد دوای ئەم هەڵبژاردنە بە چی دەگات؟ رەشاد گەڵاڵی: ئەگەر دەنگ و كورسی كورد بەگشتی لە عێراقدا بەراورد بەهەڵبژاردنی 2018ی پەرلەمانی عێراق كەمببێتەوە كاریگەری نەرێنی دروستدەكات لەسەر بودجەو مووچەو داواو مافە رەواكانی گەلی كورد بەگشتی.

  سازدانی: زانا عەلی   بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی دەڵێت، بەم نزیكانە لەقەزای پێنجوێن بەڕێوەبەرایەتییەكی دیكەی پاسپۆرت دەكرێتەوەو دەشڵێت:» ‌لەپارێزگای سلێمانی یەك ملیۆن و  574 هەزار كەس خاوەنی پاسپۆرتن». عەمید سالار عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی سلێمانی ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە زۆرترین خواست لەسەر دەرهێنانی پاسپۆرت لەلایەن هاووڵاتیانەوە لەپشووەكانی وەرزی هاویندایە. لەسەر داوای عەمید سالار عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی و بەپێی نووسراوێك كە ئیمزای ئازاد محەمەد سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەژمارەی (624)ی بەرواری (2/8/2021) لەسەرەو ئاڕاستەی وەزیری ناوخۆی حكومەتی عێراقی كردووە، تێدا داوای كردنەوەی بەڕێوبەرایەتی پاسپۆرتی پێنجوێن دەكات.  هەروەها لەوەڵامی ئەو نووسراوەدا فەریق سمكۆ نازم ئەمین یاریدەدەری وەكیلی وەزیری ناخۆی عێراق بۆ كاروباری ئاسایشی فیدڕاڵی بەژمارەی (6/353)ی بەرواری (3/8/2021)ی رەزامەندی داوە بەكردنەوەی بەڕێوبەرایەتی پاسپۆرتی پێنجوێن لەپارێزگای سلێمانی . لەمبارەیەوە، عەمیدی مافپەروەر سالار عەبدوڵا، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی لەم چاوپێكەوتنەیدا بەهاوڵاتىوت:» بەم نزیكانە بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی پێنجوێن دەكرێتەوە، بەمەش پارێزگای سلێمانی دەبێت بەیەكەم پارێزگا لەسەر ئاستی عێراق كە جگە لەبەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی خاوەنی (5) پەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتە، لە (هەڵەبجە، گەرمیان (كەلار)، رانیە، چەمچەماڵ، پێنجوێن». بەپێی دوایین ئاماری دەزگای ناوەندی ئاماری سەر بەوەزارەتی پلاندانانی عێراق، ژمارەی دانیشتوانی عێراق گەیشتۆتە (40,150,200) كەس كە دابەشبوون بەسەر (18) پارێزگادا، ئەمە لەكاتكێدایە پارێزگای بەسرە یەكێكە لەگەورەترین پارێزگا عەرەب نشینەكانی عێراق، كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (3,640,284) كەسە تەنها سێ بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیەو پارێزگای هەولێریش كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (1,754,268) كەسە تەنها سێ بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیە. هەروەها پارێزگای كەركوك كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (1,683,043) كەسەو یەك بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیە، بەڵام پارێزگای سلێمانی كە ژمارەی دانیشتوانەكەی (2,278,380) كەسە شەش بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی هەیە، بەمەش دەبێتە یەكەم پاریزگا لەسەر ئاستی عێراق كە زۆرترین بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرت هەیە و زۆرترین خزمەتی هاووڵاتیانی كردووە لەپێدانی پاسپۆرت . سالار محەمەد، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی وتیشی:» تامانگی ئەیلولی ئەمساڵ (2021) لەكۆی ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی (1,574,000) خەڵكی سلێمانی بوون بەخاوەنی پاسپۆرتی عێراقی، ئەمەش بەراورد بەڕێژەی دانیشتوانی دەردەكەوێت چالاكترین بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی هەیە لەعێراقدا». هاوكات، بەڕێوەبەری پاسپۆرتی پارێزگای سلێمانی هێمای بۆ ئەوەشكرد كە ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتیان كە زیاتر لە (10) هەزار كەس دەبێت تائێستا پاسپۆرتەكانیان وەرنەگرتووەتەوە كە زیاتر لەشەش هەزار لەو پاسپۆرتە وەرنەگیراوانە لەناو بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی سلێمانیدایە، جگە لە بەڕێوەبەرایەتییەكانی دیكەی پاسپۆرتی سنووری پارێزگای سلێمانی . بەشێكی زۆر لەگەنجانی هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن بۆ وڵاتانی ئەوروپا و بۆ ئەو مەبەستەش پاسپۆرت دەردەكەن و خۆیان دەگەیەننە توركیاو لەوێوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا. «زۆرترین خواست لەسەر دەرهێنانی پاسپۆرت لەلایەن هاووڵاتیانەوە لەپشووەكانی وەرزی هاویندایە یان پشووەكانی نیوەی ساڵی خوێندن و جگە لەو دوو كاتەش لەپێش جەژنەكانی رەمەزان و قوربانی پیرۆز هاووڵاتیان مامەڵەی دەركردنی پاسپۆرت ئەنجامدەدەن»، عەمید سالار وای وت. بەڕێوەبەری پاسپۆرتی سلێمانی داواشی لەهاووڵاتیان كرد، بەزووترین كات و لەكاتی تەواوبوونی پاسپۆرتەكانیان، سەردانی بەڕێوەبەرایەتیەكانی پاسپۆرت بكەن بۆ وەرگرتنەوەیان.

عەمار عەزیز «مناڵێكی شیرەخۆرە لەباوەشمدا بوو دەستدرێژی كرایەسەرم و شەش جار كڕین و فرۆشتنم پێوەكرا لەماوەی ساڵێكدا لەلایەن داعشەوە»، نازۆ دربۆ یەكێك لەژنانی ئێزیدیی وای وت. نازو دربۆ، خەڵكی گوندی وەردیە سەر بەقەزای شەنگال، تەمەن 25 ساڵ لەكاتی هاتنی داعش منداڵێكی 9 مانگی هەبووە، لە 3ی ئابی 2014 لەگەڵ خێزانەكەی كەوتوونەتە دەستی داعش. رێكخراوی داعش لەسێی ئابی 2014 قەزای شەنگالیان داگیركردو بەشێك لەپیاوانی ئێزیدییان لەناوبردو ژن و كچانیان جیاكردەوەو گوازرانەوە بۆ موسڵ و بەشێكیان بۆ شاری رققەی سوریا رەوانە كران و وەك كەنیزەك كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكرا. نازۆ دربۆ، رزگاربوویەكی دیكەی دەستی داعشە، چیرۆكی دەستگیركردنیان و مامەڵەی چەكدارانی داعش بۆ هاوڵاتى دەگێڕێتەوە وتی:» رۆژی 3ی ئاب داعش گەیشتە گوندی وەردیە، باش بیرم دێت ژن و منداڵ و پیاویان كردە ناو لۆریەكی گەورە، ئێمەیان گواستەوە بۆ ناو خوێندنگایەك لەشاری تەلەعفەر». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد زانیارییان نەبوو لەوەی پیاوانی ناو لۆرییەكەیان چی لێكرد، بەڵام ژن و كچ و مناڵەكانیان گواستەوە بۆ ناو خوێندنگایەكی تر لەتەلەعفەر»لەوێ ژن و كچیان لێك جیاكردەوە، منداڵەكەم تەمەنی 9 مانگ بوو شیرەخۆرە بوو لەدەستم دابوو  و ئەوكات شیری منی دەخوارد، دواتر هەموو كچەكانیان برد تەنها ژنان مانەوە «. «لەو خوێندنگایە چەكدارانی داعش بەمنیان وت ئەو منداڵە هی تۆ نیە درۆ دەكەی، منیش پێ‌م وتن بەڵی هی منە، تەنها ژنان مانەوە، دواتر ئێمەیان گواستەوە بۆ گوندی ( كسر المحراب )  كەگوندێكی شیعەیە دەكەوێتە قەزای تەلەعفەر، پێنج مانگ لەو گوندە ماینەوە، دواتر ئێمەیان گواستەوە بۆ هۆڵی گالاكسی لەناوەندی نەینەوا، مانگێك لەموسڵ ماینەوە دواتر جارێكی تر بردیانینەوە بۆ ناوەندی تەلەعفەر»، نازۆ دربۆ وا دەڵێت. ئەو ژنە ئێزیدیەی رزگاربووی دەستی داعش ئەوەشی خستەڕوو لە تەلەعفەر داعش بازاڕی كڕین و فرۆشتنی كچان و ژنانیان دانابوو، رۆژانە 15 تا 20 چەكداری داعش دەهاتن، هەر یەكێكیان دارێكی ماسیحە بەدەستیانەوە بوو، هەر كەسێكیان بەدڵیان بووایە دەیانبرد، وتیشی:»لەو بازاڕەدا ژمارەی ژنان و كچانی ئێزیدی نزیكەی 500 كەس بوون و كچەكان هەموویان فرۆشران، هاتنە لای من وتیان تۆ درۆ دەكەی ئەو منداڵە هی تۆ نیە، وتم قەسەم بەخوا ئەو منداڵە هی منە، من و دەیان  ژنی تر كە مناڵمان پێبوو ماینەوە، دواتر بەپاسێك ئێمەیان گواستەوە بۆ سوریا و چوار رۆژ لەناو خوێندگایەكی ژێرزەوی دا بووین وەكو زیندان وابوو». هەروەها نازۆ دربۆ لەدرێژەی گێڕانەوەی چیرۆكەكەیدا باسی لەوەشكرد كەدوای  چوار  رۆژ گواستویانەتەوە بۆ ناو خوێندگایەكی تر لەشاری رققە» چەكدارێكی داعش هات و منی كڕی، ئەمە یەكەمجار بوو كەمن فرۆشرام، هەموویان بەعەرەبی قسەیان دەكرد نازانم خەڵكی چ وڵاتێك بوون، لەسوریا شەش جار كڕین و فرۆشتنم پێكراوە، مامەڵەیان زۆر خراپ بوو، ناتوانم وەسفی بكەم». هاوكات ئەو ژنە ئێزییدیە هێمای بۆ ئەوەشكرد كە چەند رۆژێك لای چەكدارێكی داعش بووە بەناوی ئەبو حەسەن، كورێكی تەمەن شەش ساڵی هەبوو بۆكس و شەقی لە كوڕە یەك ساڵانەكەی دەداو نەیدەتوانی هیچ قسەیەك بكات» ئەبو حەسەن خۆشی دەیوت با بۆكس لە كوڕەكەت بدات تافێری شەڕو كوشتن بێت، لەكاتێكدا كوڕەكەم تەمەنی ساڵێك بوو» «ناخۆشترین شت كەهەرگیز لەبیری ناكەم ئەوە بوو كاتێك چەكدارانی داعش دەستدرێژییان دەكردە سەرم هەموو ئازارێكمان دەبینی كە باس ناكرێت». نازۆ دربۆ بەخت یاوەری دەبێت بۆ رزگاربوون لەدەستی چەكدارانی داعش و وەك خۆی روونیكردەوە كە دواینجار چەكدارانی داعش فرۆشتوویانە بەكەسێك لەشاری حەلەب، ئەو كەسە قاچاغچی بووە» كەسوكارەكەم دەفتەرێك و 50 وەرەقەیاندا بەو قەچاغچیەو بەو شێوەیە لە 18ی ئاب 2015 رزگاربووم، تا ئێستا دایك و باوكی من لەگەڵ سێ‌ براو دوو خوشكی من چارەنووسیان دیارنیە، كۆی گشتی كەسوكاری من ئەوانەی تائێستا چارەنووسیان دیارنیە ژمارەیان سەرووی 50 كەسە». ئەو ژنە ئێزیدییە لەئێستادا لەگەڵ هاوسەرو سێ مناڵی لەپارێزگای دهۆك ژیان دەگوزەرێنن و پیاوەكەی كرێكاری دەكات تا بژێوی رۆژانە بۆ مناڵەكانی دابین بكات، نازۆ دەشڵێت:» سەڕەرای ئەو هەموو ناخۆشی و ئازارانە هێشتا هیچ مووچەیەكمان نیە، بژێوی ژیانمان لەسەر كرێكارییە ئەگەر رۆژێك ئیش هەبێت  ئەو رۆژە پیاوەكەم هەندێك پارەمان بۆ دەهێنێتەوە، ئەگەر ئیشیش نەبێت هیچ پارەشمان نابێت». هاوكات داوای لەحكومەتی عێراق و هەرێمی كوردستان كرد كە گۆڕە بەكۆمەڵەكانی ئێزیدیان هەڵبدەنەوە و كەسوكاریان ئەوانەی لەژیاندان لەژێر دەستی داعش رزگاربكەن» حەوت ساڵە چاوەرێ‌ی ئەوان دەكەین». تائێستا نزیكەی سێ هەزار ژن و كچ و مناڵ و پیاوی ئێزیدی بێسەروشوێنن بەپێی ئاماری فەرمی دەزگای رزگاربووانی ئێزیدی و چارەنووسیان بەنادیاری ماوەتەوە.

سازدانی: زانا عەلی  ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی كۆمۆنیستی كرێكاری ئێران – حكمەتیست ئاماژە بەڕووداوەكانی ئەفغانستان دەكات و بەراوردی دەكات بەدۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان و دەڵێت:» دوای كشانەوەی ئەمریكا شیعەكان زیاتر بەهێز دەبن».  ‌رەحمان حسێن زادە، ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی كۆمۆنیستی كرێكاری ئێران (حكمەتیست) لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  دەشڵێت:» دەوڵەتی عێراق و دەوڵەتی ئیقلیمی كوردستان بەرپرسیارن لە هێرشی ئێران بۆ سەر هێزە سیاسییەكان لە كوردستانی عێراق، هیواداریشم خودی حزبەكانی كوردستانی ئێران، ئەم مەسەلەیە بە جددی وەربگرن». هاوڵاتى : محەمەد پاكپوور - فەرماندەی هێزی زەمینی ئێران رایگەیاندووە كە هێرش دەكەنە سەر بارەگای هێزە نەیارەكانیان لە كوردستان، بۆچوونی ئێوە چییە؟ رەحمان حسێن زادە: ئەوەی (محەمەد پاكپوور) یەكێك لەسەركردەكانی ئێران دەیڵێت، ئێمە واتا حزبی كۆمۆنیستی كارگەری – حیكمەتیست، بەتەواوەتی مەحكومی دەكەین، ئاشكرایە چەندینجار ئەم هەڕەشانەیان دووپاتكردۆتەوە، لەڕابردووشدا زۆرجار دەستیان داوەتە ئەم كردەوانە، كە كۆتا جار (3) ساڵ لەمەوپێش بوو، كە بنكەو بارەگای حزبی دیموكراتی كوردستانیان دایەبەر شاڵاوی موشەكەكانیان، بەداخەوە چەندین كەس گیانیان لەدەستدا، بۆیە پێموایە ئەو هەڕەشانە لەداهاتوودا، كردەی تری بەدوادا دێت، جێگەی خۆیەتی، هەر لەئێستاوە جێگەی نەفرەتی كۆمەڵانی خەڵكی ئێران و عێراق بێت، دەنگی ناڕەزایەتی بەرز بكرێتەوە، چونكە هیچ پاساوێكیان نییە بۆ كردەوەیەكی وەها، لە دژی ئەو هێزە سیاسییانەی، كە لەخاكێكی تردا نیشتەجێ بوون، وەكو خاكی عێراق و كوردستانی عێراق، لە كاتێكدا جموجوڵی نیزامی وەهایان، بۆ ناوخۆیی كوردستانی ئێران نەبووە. هاوڵاتى : بۆچی ئێران دەیەوێت هێرش بكاتە سەر بنكەو بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان؟ رەحمان حسێن زادە: كۆماری ئیسلامی خودی خۆی لە ناوخۆیی وڵاتدا، لەگەڵ كۆمەڵێك گیروگرفت و ئەزمەی جۆراوجۆر رووبەڕووە، بەم هەڕەشانە، دەیەوێت پەردەپۆشی بەشێك لەئەزمە و گیروگرفتەكانی خۆی بكات، پێیوایە بەو كارە دەتوانێت، كۆمەڵانی بەخەبەرهاتووی خەڵك لە كوردستانی ئێران بترسێنێت، ئێستا دەورەی ترس نەماوە، كرێكاران، زەحمەتكێشان و خەڵكانی ناڕازی، بەشێوەی جۆراوجۆر لەدژی كۆماری ئیسلامی، درێژە بەخەبات و تێكۆشانیان دەدەن، لەلایەكی تریش، گەر بەپێی بڕیاری نێوان دەوڵەتەكانیش بێت، دەوڵەتی عێراق و دەوڵەتی ئیقلیمی كوردستان بەرپرسیارن لەوەی، رێگە نەدەن دەستبداتە ئەو هێرشانە بۆ سەر هێزە سیاسییەكان لەكوردستانی عێراق، هیواداریشم خودی حزبەكانی كوردستانی ئێران، كە لەكوردستانی عێراق نیشتەجێن، ئەم مەسەلەیە بەجددی وەربگرن، بەداهێنان و دەستپێشخەری خۆیان، رێگە نەدەن بەئامانجەكانی خۆی بگات. هاوڵاتى : رووداوەكانی ئەفغانستان بەسەرلەنوێ گەڕانەوەی بزووتنەوەی تاڵیبان، بیروبۆچوونی جیاوازی دروستكردووە، چۆن ئەمەریكا ئەفغانستانی دایە دەستی تاڵیبان، كە (20) ساڵە نەیاریەتی؟ ئەو رەوشە چۆن لێك دەدەنەوە؟ ‌رەحمان حسێن زادە: وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دوو لایەن لەخۆی دەگرێت، یەكەمیان ئەو رووداوانەی لەدوای (15) ئابی ئەمساڵ لەئەفغانستان روویداوە، بەهۆی گەڕانەوەی دەسەڵاتی تیرۆریستیی هێزەكانی تاڵیبان بۆ كابول، كارەساتە بۆ خەڵكی ئەفغانستان بەتایبەت بۆ ژنان و لاوان، ئەو رووداوە دڵتەزێنانەی كە لەم ماوەیەدا روویاندا، بۆ نموونە تەقینەوە خۆكوژییەكەی فڕۆكەخانەی كابول دەیان كوژراوو سەدان برینداری لێكەوتووەتەوە، ئەمە تەنها نموونەیەكە بۆ ئەو داهاتووە ناخۆشەی كە لەژێر دەسەڵاتی تاڵیبانە بۆ كۆمەڵانی خەڵكی ئەفغانستان لەدوای نزیكەی (50) ساڵ دووبارە شەڕو كێشەیان رووبەڕوو دەبێتەوە. دوەمیان، ئەو رووداوەی لەئەفغانستان روویداوە، ئاشكرایە شكستی ئەمەریكاو ناتۆیە، لەو ستراتیژی و ئامانجانەی ئەمەریكا و ناتۆ كە لەئەفغانستان بەدوایەوە بوون، ئەمە بەتەنها شكست نییە، بەڵكوو هەڵهاتنێكی زۆر ئابڕووبەرانەی ئەمەریكاو ناتۆیە، ئەمە بەجۆرێكە كە ئەمەریكاو ناتۆ نەیانتوانیوە هێزە نیزامییەكانی خۆشیان و ئەو كەسانەی كە ئەم (20) ساڵە هاوكارییان كردوون، بەشێوەیەكی گونجاو لەژێر چنگی تاڵیبان بیبەنە دەرەوە، لەلایەكی ترەوە ئەم رووداوو ئاڵوگۆڕانە زۆر گرنگن، نەوەك تەنها لەچوارچێوەی ئەفغانستان، راستە رووداوەكان لەجوگرافیای ئەفغانستان روویداوە، بەڵام پانتایی كاردانەوەكەی جیهانی و ناوچەییە (خۆرهەڵاتی ناوەڕاست)، هەروەك چۆن لەدوای كردەوە تیرۆریستییەكەی (11ی سێپتەمبەری 2001)، لە شكركێشیی ئەمەریكا و بەریتانیا كاردانەوەیەكی جیهانی بوو. ئامانجی سەرەكیی ئەمەریكا لەهێرشی نیزامی بۆ ئەفغانستان و دواتر عێراق، هەژموونخوازیی جیهانی بوو، بەتایبەت دوای رووخانی بلۆكی خۆرهەڵات و نەمانی دەوڵەتی سۆڤیەت و كۆتاییهاتنی دونیای دوو جەمسەری، تەنانەت لەمیانەی شەڕی ئەمەریكا لەدژی رژێمی سەدام بۆ دەركردنی لەكوەیت لەساڵی (1991)، بۆشی باوك كە سەرۆك كۆماری ئەو كاتەی ئەمەریكا بوو، باسی پلانی «نەزمی نوێی جیهانی» كرد، بەو مانایەی نەزمێكی نوێی جیهانی دادەمەزرێت، كە ئەمەریكا سەركردایەتیی هەموو جیهان دەكات، ئیتر جیهانی دوو جەمسەری نییە، هەر لەپێناو ئەو ستراتیژییەدا سەرانسەری دەیەی نەوەد دەستتێوەردانە نیزامییەكانی ئەمەریكا لەمسەرو ئەوسەری جیهان ئەگەر زۆریش نەبووبێتن، وەك چۆن ئەمەریكا و ناتۆ لەبالكان (یوغوسلاڤی پێشوو) دەستتێوەردانیان كرد. من وای دەبینم ئەمەریكا لەسەپاندنی نەزمی نوێ جیهانییەكەی سەركەوتوو نەبوو، هەروەها نەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، لەگەڵ (20) ساڵ پێش ئێستای جیاوازیی هەیە، ئەم جیاوازییەیش بەپێچەوانەی بەرژەوەندیی ئابووری و سیاسی و سەربازیی ئەمەریكایە، هەربۆیە زیاتر لەقازانجی بەرژەوەندیی چین و روسیایە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. بۆ نموونە بەرژەوەندیی روسیا لەسووریا دەبینرێ، هەروەها بەرژەوەندیی ئابووریی چین لەزۆر شوێنی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبینرێت. جارێكی تر تیرۆریزمی ئیسلامی تاڵیبان لە فۆڕمی سیاسی دەوڵەت بەو شێوەیەی كە هەیە قبووڵ ناكرێت لای خەڵكی ناوچەكە و ئەفغانستان، دەبێتە هۆی دروستبوونی بزوتنەوەیەكی جەماوەری و چەكدار بەرانبەر بەتاڵیبان و هێزە تیرۆریستییەكان. : لەگەڵ گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ حاكمییەتی ئەو وڵاتەو كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، عێراق و هەرێمی كوردستانیش هەست بە مەترسی دەكەن، بەڕۆیشتنی هێزەكانی ئەمەریكا ، پێتوایە هاوشێوەی ئەفغانستان دەكەوێتە ژێر دەستی گروپی تیرۆریستی داعش یان گروپی دیكە؟ ‌رەحمان حسێن زاد: لە لێكدانەوەی ئاڵوگۆڕەكانی ئەفغانستان و بەراوردكردنی لەگەڵ هەلومەرجی عێراق، هەم خاڵی لێكچوو هەیە، هەم خاڵی جیاواز، سەبارەت بەوەی، بۆ مەترسی و دڵەڕاوكێ كەوتۆتە نێو دەسەڵاتداران لەعێراق و كوردستان؟ لەبەرئەوەی هێزە قەومی و ئیسلامییەكان لەعێراق و كوردستان، وەك ئەوانەی  ئەفغانستان، خۆیان هەڵواسی بەستراتیژو سیاسەتی ئەمەریكا و بەریتانیاوە لەساڵی (2002 تا 2003)، تا بگەن بەدەسەڵاتی سیاسی دوای بەعسی فاشیست، ئەمەش ستراتیژو سیاسەتێكە، لەسەر بناغەی بێ ئیرادەكردنی جەماوەرو دەسەڵاتێكی قەومی و ئیسلامی دژی مافەكانی خەڵك، لەسەرووی جەماوەر وەستاوە. ئاڵوگۆڕی لەو چەشنە، لەسەرەوە، كە كۆمەڵانی خەڵك رۆڵیان نەبووە لە نەخشاندنی، تەنانەت مافە سیاسی، كۆمەڵایەتی و ئابورییەكانیان پێشێلكراوە، هەم لە ئەفغانستان، هەم لە عێراق و كوردستان، جەماوەری خەڵك بێ هیوا دەكات، بەرامبەر بەو دەسەڵاتەی لەسەر كارەو ئەو ئاڵوگۆڕانەش كە روویداوە، بۆیە كاتێك باسی رۆیشتنی هێزەكانی ئەمەریكا و هاوپەیمانان پێش دێت، لە نەبوونی ئیرادەی یەكگرتووی جەماوەری، بۆ پارێزگاری كردن لەخۆیان لەسەر دەستی رەوتێكی پێشڕەو، ئەو دڵەڕاوكێ و مەترسییانە بەرجەستە دەبێتەوە، لە ئەفغانستانیش هەم ئەو ئیرادەیە نەبوو، هەم هەر زوو دەوڵەتی قەومی و مەزهەبی (ئەشرەف غەنی) تێكشكاو ئەو كارەساتەی لێكەوتەوە. لەعێراقیش، بە هۆكاری خۆگرێدان بەستراتیژ و سیاسەتی ئەمەریكا، بەهەستكردن بەڕۆیشتنی هێزەكانی داگیركاری ئەمەریكا، ترس و دڵەڕاوكێ لە تێكچوونی بارودۆخەكە دروست دەبێت، ئەمەش ئەو وانە تاڵە نیشاندەدات، كە دوكەڵی وەها سیاسەتێك، راستەوخۆ دەچێتە ناو چاوی كۆمەڵانی خەڵك و كارەساتی وەها دەخوڵقێنێت. هێزە قەومی و ئیسلامییەكان لەعێراق و كوردستان بەتەواوەتی لێی بەرپرسیارن. لەسێ دەیەی رابردوو، هەر لەسەردەمی شەڕی ئەمەریكا، بۆ دەرپەڕاندنی ئەرتەشی عێراق لە كوەیت، هەم لەڕابردوو، هەم لەئێستا، ئێمەی بزوتنەوەی كۆمۆنیزمی كارگەری، هەمیشە و بەردەوام دەنگمان هەڵبڕیوەو وتوومانە: ئاكامی سیاسەتی خۆگرێدان بە نەخشەی ئەمەریكا و زلهێزەكانەوە، كارەساتە بۆ كۆمەڵانی خەڵك، هاوشێوەی ئەوەی لە ئەفغانستان بینیمان، هەر لەم دوو دەیەو تائێستاش لەعێراق، مەترسی گەورە لەسەر ژیانی كۆمەڵانی خەڵك دروستبووە. سەبارەت بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەعێراق و كوردستان، گەر بگەڕێینەوە بۆ سەردەمی (ئۆباما)، لەساڵی (2011)ەوە ئەمەریكا دەستیكردوە بەپاشەكشە و كشانەوەی هێزەكانی لەعێراق، ئەمەش دوو لێكەوتەی هەبوو: یەكەم: گروپە شیعەكانی سەر بە كۆماری ئیسلامی، بەهێزتر بوون و رۆڵی زیاتریان پەیداكرد لەمەیدانی سیاسی عێراقدا. دووهەم: داعش لەناوچەی سوننەنیشین بەهێزتر بوو، رۆڵی بەرچاوی پەیداكرد. هەرچەندە لەدواییدا داعشیش شكستی خواردووە، بەڵام ئاشكرایە و دەزانن، مەترسییەكانی بەردەوامە لەسەر عێراق و كۆمەڵگەی كوردستان. هەر لەو كاتەوە تائێستا بەهەبوونی ئەو هێزانەی ئەمەریكاش، ناجێگری سیاسی و پشێوی لە عێراق و كوردستانیش زیادی كردووە، ئێستا كە بڕیارە ئەمەریكا هێزە جەنگییەكانی تاكۆتایی ئەمساڵ، بەرێتە دەرەوە، كە پێموایە دەیبات، ناجێگری سیاسی و كێشەی دەسەڵات لەنێوان پێكهاتە مەزهەبی و قەومییەكانی عێراق زیاتر دەبێت. سەبارەت بەوەی، كە ئایا داعش هەلومەرجەكە كۆنتڕۆڵ دەكات لەعێراق؟ من پێموانییە داعش وەكو تەنها هێزێك، بتوانێت هەلومەرجەكە كۆنتڕۆڵ بكات، وەكو ئەوەی تاڵیبان لەئەفغانستان كردوویەتی، بە بۆچوونی من، تەنها رەوتێك ناتوانێت ئەو كارە بكات، بەڵام لەگەڵ ئەوەش، داعش بەهێزتر دەبێت، وەكو یەكێك لەو رەوتە كۆنەپەرستانە دێتەوە مەیدان. ئاشكرایە هێندێك جیاوازی لەنێوان هەلومەرجی عێراق و ئەفغانستان هەیە، بۆ نموونە هاوشێوەی ئەوەی لە ئەفغانستان روویدا لەعێراق و كوردستان داڕمانی دەوڵەت و پێكهاتەكانی روونادات، لێرە بەجۆرێكی دیكە دەبێت، چونكە بارودۆخەكە جیاوازی هەیە، ئەویش ئەوەیە، بەڕۆیشتنە دەرەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەچوارچێوەی ئەو قەوارە مەزهەبی و قەومییەی، كە بەداخەوە داسەپاوە بەسەر كۆمەڵگەدا، پێموایە رەوتی شیعەكان، سەرەڕای هەندێك خیلافی ناوخۆییان بەهێزتر دەبن و زیاتر خۆیان بەهێز دەكەن، زیاتر دەسەڵاتی دەوڵەتی مەركەزی عێراق دەگرن بەدەستەوە، هەرچەندە لەئێستاشدا هێزی یەكەمن، بۆیە لەپێگەی دەوڵەتی مەركەزییەوە فشاریان زیاتر دەبێت، لەسەر رەوتی سوننەو رەوتی ناسیۆنالیزمی كوردی شەریك لەدەسەڵات و هەوڵدەدەن ئەم دوو رەوتە پەراوێز بخەن، دواتر لەئەنجامی كێشەكاندا چ هاوپەیمانێتییەك دروست دەبێت، كاتی، یان درێژماوە؟ ئەوە لەئێستاوە پێشبینی ناكرێت، بەڵام گەر رەوتی شیعە بەهێز بوو، لەپێگەی دەوڵەتی مەركەزی، فشار دەخاتەسەر سوننە و ناسیۆنالیزمی كورد و ناوچەی كوردستان، ئەمەش بناغەیەك دەبێت، بۆ زیادبوونی مەترسی شەڕ و كێشەی ناوخۆیی. بێگومان دەوڵەتانی دەوروبەر، لەسەروو هەموویانەوە كۆماری ئیسلامی، عەرەبستان و توركیا، هەر یەكێكیان بەپێی بەرژەوەندی خۆی، لەو كێشانەدا دەستتێوەردانیان دەبێت، بەو هێزەی كە تائێستا پیشانیانداوە، پشتیوانی دەكەن. بە بڕوای من، داعش لەناوچە سوننەنیشینەكان هێز دەگرێت و دێتەوە مەیدان، فشاری داعشیش بۆ سەر ناوەندی عێراق و كوردستان، مەترسییەكی گەورەیە، لەلایەكی تریشەوە، دەوڵەتی مەركەزی كە بە دەست رەوتی شیعەوە دەبێت، مەترسی فشارو هێرش بۆ سەر كوردستان زیاتر دەبێت، تەنانەت مەترسی گەڕانەوەی دەوڵەتی مەركەزی لە داهاتوویەكی نەك كورت ماوە، بەڵكو درێژماوەدا زیاد دەبێت و دەبێتە هۆی شەڕو كێشمەكێش. لەهەرێمی كوردستان، كۆماری ئیسلامی و توركیا، دەستتێوەردانەكانیان زۆر زیاتر دەكەن، هەرچەندە لێم رۆشن نییە، ئاكامی دەستتێوەردانەكانیان، بە تایبەت جۆری مامەڵە و پەیوەندییان لەگەڵ پارتی و یەكێتی، چ ئاڵوگۆڕێكی بەسەردا دێت؟ یان چی لێدەكەوێتەوە؟ بەڵام ئاشكرایە، كە مەترسییەكی گەورەیە لەسەر كوردستان. بەداخەوە پێموایە ئەوە داهاتوویەكی مەترسیدارە، كەڕاستەوخۆ لەدژی قازانج و بەرژەوەندی كرێكاران و زەحمەتكیشان و جەماوەری زوڵملێكراوی عێراق و كوردستانە. بە تایبەت لەنەبوونی ئەڵتەرناتیڤ و رێگەچارەیەكی ئازادیخوازانە و عەدالەتخوازانە و چەپ، داهاتووی عێراق و كوردستانی خستۆتە بەردەم مەترسی، بەبڕوای من تا ئەوكاتەی ئیرادەی وشیارانە و سازماندراوی جەماوەر لە عێراق و كوردستان نەبووژێتەوە و نەبێت بە بزوتنەوەیەكی جەماوەری ئازادیخواز و عەدالەتخواز، كە بێتە مەیدان، بۆ بەدەستەوە گرتنی چارەنووسی كۆمەڵانی خەڵك و نەبێت بەواقیع، ئەم چارەنووسە مەترسیدارە، لەعێراق و هەرێمی كوردستان بەسەر جەماوەردا ئاوێزان دەبێت.    

سازدانی: هاوڵاتى راوێژكاری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ كاروباری ماددەی 140ی دەستوری عێراق دەڵێت:» خەڵكی ناوچە دابڕێندراوەكان تەحەمولێكی باشیان كردووە لەگەڵ نەبوونی یەكڕیزی سەركردایەتی كورددا كە لەنەهامەتیدا دەژین». رێبوار تاڵەبانی، راوێژكاری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ كاروباری ماددەی 140ی دەستوری عێراق لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» دەبێت سەركردایەتی سیاسی كورد بەتایبەت پارتی و یەكێتی بە یەكهەڵوێستی و یەكوتاری كار بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بكەن بەتایبەت بۆ كاركردن بەماددەی 140ی دەستور».   هاوڵاتى: پێشنیارتان كردووە گفتوگۆ لەگەڵ ئێران بكەن لەسەر پرسی ماددەی 140؟ بۆچی ئێران؟ رێبوار تاڵەبانی: لەبەرئەوەی سەد ساڵە لەگەڵ عێراق كەسیادەی هەبووە لەگفتوگۆدابووین كە مەلەكی بووەو جمهووری بووە، تا ئەوكاتەی عێراق بەشێك بوو لەنەتەوەیەكگرتووەكان باش بوو دانوساندنی دەكردو بەشێك لەگرفتەكانی چارەسەر دەكرد، بەڵام لەدوای ساڵی 2003 عێراق سیادەی لەدەستداوەو سیاسییەكان بەپەرۆشەوەن بۆ گەڕانەوەی سیادەی عێراق، بەڵام نازانن لەگەڵ كێ قسە بكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكان. راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ئێران هەژموونی خۆی بەسەر عێراقدا سەپاندووە، عادل عەبدولمەهدی ئەوكاتەی سەرۆكی حكومەتی عێراق بوو، نووسراوێكی كرد بۆ دەرچوونی بەشێك لەهێزەكانی حەشدی شەعبی لەموسڵ بەقسەیان نەكرد، خەتەرە هێزێك بەقسەی سەرۆكی حكومەتەكەی نەكات. حەشدی شەعبی ئۆپەراسیۆنی دژی حكومەتی عێراق كردو چوونە ناوچەی سەوزەوە، بێجگە لەوە خەڵك دەگرن و دەیانكوژن، عێراق لەلایەن توركیاو ئێرانەوە مووشەكباران دەكرێت و ناوچەكان داگیر دەكرێت تائێستا هیچ قسەیەكی نەكردووە، ئێستا لەگەڵ عێراق بچۆ دانوسانەوە ئەنجامت ناداتێ تا پرس بەئێران نەكات، جا دەتوانین راستەوخۆ لەگەڵ ئێران لەسەر ئەو پرسە قسە بكەین، چونكە ئەوە بەتەنها قسەی من نییە، زۆرێك لەسیاسییەكان و چاودێران دەڵێن سەدا سەدی عێراق لەژێر هەژموونی ئێراندایەو میلیشیات كۆنترۆڵی كردووە.   هاوڵاتى: پێتانوایە لە 2007 كە دوا وادە بوو بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140 تا ئێستا كە چەندین كابینەی حكومەتی عێراق گۆڕا كورد وەك پێویست فشاری بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور نەكردووە؟ رێبوار تاڵەبانی: ئەوكاتەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە، دواتر حەیدەر عەبادی زۆر باسكراوەو گففتوگۆیان لەگەڵ دەكرا كەئەو ماددەیە جێبەجێ بكرێت، تەنانەت  شكاتمان كرد لەمەحكەمەی فیدراڵی بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور، بەڵام روون بوو كە ئەوان ئیشەكەیان بۆ ناچێتە سەرو نایانەوێت بیكەن یان بڕیاریان بەدەست نەبوو. ئەو كاتەی مام جەلال سەرۆك كۆماری عێراق بوو پێشنیاری تەسبیتی حدودی دایە حكومەت و پەرلەمان ئەویش نەچووە رێیەوە، لەكاتێكدا كە سەرۆك كۆمار پارێزەری دەستورە مەفروزە هەر پێشنیازو پرۆژەیەكی هەبێت یەكسەر جێبەجێ بكرێت. ناوچە كوردستانییەكان ئێستا میلیشیاتی حەشدی شەعبی كۆنترۆڵیان كردووە بەعێراق دەڵێت بكشێتەوە، بەڵام نە لەموسڵ نە لەكەركوك و نە لەخانەقین نە لەدوزخورماتوو ئامادەنییە حەشد بكشێتەوە، واتا لەگەڵ حكومەتی عێراق گفتوگۆش بكەیت هیچ ئەنجامێكت دەستناكەوێت، میلیشیات دەسەڵاتی هەیە، میلیشیاتیش گوێڕایەڵی ئێرانن چیان پێ بوترێت هەر ئەوە دەكەن.   هاوڵاتى: پێتانوایە لەگەڵ حكومەتەكەی ئیبراهیم رەئیسی كەمحافزكارن كارئاسانیتان بۆ بكەن بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140؟ رێبوار تاڵەبانی: ئێمە پێشنیارمان كردووە كەوەفدێكی حكومەتی هەرێم بچێتە تاران لەگەڵ ئێران بكەوێتە گفتوگۆ پێیان بڵێن ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان میلیشیاتی تێدایەو پێشمەرگەی لێ نییە، كورد پۆستەكانی لێ وەرگیراوەتەوە، ئێمەی كورد دراوسێیەكی خراپ نیین بۆ ئێران، ئێرانیش لە 1991 باوەشی بۆ كورد كردەوە، بۆیە پێموایە ئەو پێشنیارە لەجێگەی خۆیدایە، ئیشم راوێژكارییە، حكومەتی هەرێم خۆی دەتوانێت بڕیار لەسەر ئەو پێشنیارە بدات.   هاوڵاتى: محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق قسەی لەسەر ئەوە كرد داواكاری بۆ هەمواری دەستور هەیە، تاچەند مەترسی دروستدەكات لەسەر ماددەی 140ی دەستور؟ رێبوار تاڵەبانی: نازانین كە بەتەواوی خوێندنەوە بۆ ئەو داواكارییە بكەین، ئەگەر بەئاراستەی ئەوە بێت و بیانەوێت ماددەی 140 لەبار بەرن و ماددەكانی تایبەت بەكورد پێشێل بكەن ئەوە بەهیچ شێوەیەك سەركردایەتی سیاسی كورد  قبوڵی ناكات، چونكە سێ پارێزگا دەتوانێت رەخنە بگرێت و هەمواركردنەوەی دەستور تێكبدات، بەڵام ئەگەر بەئاراستەی باشتركردنی دۆخی كوردو بەرجەستەكردنی مافەكانی گەلی كورد بێت ئەوە شتێكی باشە.   هاوڵاتى: خەڵكی ناوچە دابڕێندراوەكان گلەیی و رەخنەی توندیان لەسەركردایەتی سیاسی كورد هەیە كەكورد هیچ رۆڵێكی نیە لەو ناوچانەداو كورد لەنەهامەتیدا دەژی؟ رێبوار تاڵەبانی: خەڵك و هاووڵاتیانی ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان حەقی خۆیانە گلەیی و رەخنەیان هەبێت، ئەسڵەن تەحەمولێكی زۆر باشیان هەبووە لەبەرانبەر نەبوونی یەكڕیزی سەركردایەتی سیاسی كورد بەتایبەت پارتی و یەكێتی، چونكە خەڵك لەنەهامەتیدا دەژی و لەژێر هەیمەنەی حەشدی شەعبیدان، بۆیە چارەسەركردنی دۆخی ناوچە كێشەلەسەرەكان بەتایبەت پرسی ماددەی 140ی دەستوری عێراق پێویستی بەیەكڕیزی و یەك گوتاری نێوان لایەنە سیاسییەكان بەتایبەت پارتی و یەكێتی هەیە كە یەكهەڵوێست و یەكدەنگ بن بۆ چارەسەركردنی دۆخی كەركوك و ناوچەكانی دیكەش دەتوانن پێكەوە هەنگاو بۆ چارەسەركردنی بنێن، چونكە خەڵك لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە لەناڕەحەتیدا دەژی بەهۆی بوونی میلیشیات لەو ناوچانەدا، هەزاران كورد لەو ناوچانە ئاوارە بوون، بۆ چارەسەركردنی ئەو دۆخە بەیەكڕیزی دەتوانین بگەینە ئەنجام.

سازدانی: ئارا ئیبراهیم ئەندامێكی سەركردایەتیی یەكێتی ئاماژە بەكۆبوونەوەی رووبەڕووی نێوان بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی دەدات بەئامادەبوونی وەفدی ئەمریكییەكان و دەشڵێت:» قۆناغی گرژییەكان لەنێوانیاندا تێپەڕێندراوەو ئێستا نیمچە ئاساییە». لەتیف نێروەیی، ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» دەتوانین بڵێین ئەمانە هەنگاوی ئەرێنین، بەڵام ئەم كێشەیە كێشەیەكی ئاڵۆز بوو، پێویستی بە كاتی زیاتر هەیە، لەو دواكۆبوونەوەیەدا بڕیاریاندا كۆبوونەوەكان بەردەوام بێت، بڕیاردان بۆ بەردەوامی كۆبوونەوەكان جیاوازە لەوەی بڵێین كۆبوونەوەكان بە بنبەست گەیشت، واتا كردنەوەی دەرچەیەكە بۆ ئەوەی بەردەوام بن لەسەر كۆبوونەوەی رووبەڕوو راستەوخۆ پێكەوە، دەبێت  ئێمە گەشبین بین». هاوڵاتى: هەوڵی نێوەندگیرییەكان زۆر بوون، لەكۆبوونەوەی رووبەڕووی لاهور شێخ جەنگی و بافڵ تاڵەبانی؟ لەتیف نێروەیی: سەبارەت بەدۆخی ناوخۆی یەكێتی نیشتمانی كوردستان دەتوانین بڵێین چەند هەنگاوێك چووەتە پێشەوە لەهەنگاوی گرژییە هەمەجۆرەكانەوە ئەو قۆناغەی تێپەڕاندووە بۆ قۆناغی هێوركردنەوەی دۆخەكە، دواتر بۆ قۆناغی ئەنجامدانی دانوساندنی جۆراوجۆری ناڕاستەوخۆ واتا لەلایەن تەرەفی سێیەمەوە چ لەلایەن وڵاتانی ئیقلیمیی و نێودەوڵەتی دەكرا یان هەموو ئەو هەوڵانەی چەندین تێكۆشەری یەكێتی نیشتمانی كوردستان دۆستانی یەكێتی حزب و لایەنەكانی كوردستان یان پارچەكانی دیكەی كوردستان خۆشبەختانە دواجار گەیشتە قۆناغێكی دیكە، ئەویش كۆبوونەوەیەكی راستەوخۆو رووبەڕوو لەنێوان هەردوو هەڤاڵان بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی بەئامادەبوون و نێوەندگیری شاندێكی باڵای ئەمریكا دەتوانین بڵێین ئەمانە هەنگاوی ئەرێنین، بەڵام ئەم كێشەیە كێشەیەكی ئاڵۆز بوو پێویستی بەكاتی زیاتر هەیە، لەو دواكۆبوونەوەیەدا بڕیاریاندا كۆبوونەوەكان بەردەوام بێت، بڕیاردان بۆ بەردەوامی كۆبوونەوەكان جیاوازە لەوەی بڵێین كۆبوونەوەكان بە بنبەست گەیشت، واتا كردنەوەی دەرچەیەكە بۆ ئەوەی بەردەوام بن لەسەر كۆبوونەوەی رووبەڕوو راستەوخۆ پێكەوە، دەبێت  ئێمە گەشبین بین متمانەمان بەهەڤاڵانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان هەبێت كە ئەو قۆناغە تێبپەڕێنن و بگەنە قۆناغی لێكتێگەیشتن، دواتر رێككەوتننامەیەكی لێ بكەوێتەوە. هاوڵاتى: بەڵام باس لەوەشكرا لە رۆژئاڤای كوردستانەوە هەریەك لە ساڵح موسلیم و مەزڵوم كوبانێ ئامادەبوون  تێیدا؟ لەتیف نێروەیی: باسی ئەوە ناكەم وەفدێك لە رۆژئاوای كوردستانەوە هاتووە یان نا، بەڵام ئێمە دەبێت سوپاسی هەموو هێزو لایەنە سیاسییەكان بكەین چ ئەوانەی لەناوخۆدا بوون چ ئەوانەی لەپارچەكانی دیكەوە هاتوون و پەرۆشی ئەوەبوون كە دەورێك ببینن بۆ چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، هەر هێزێك بێت و هەر وڵاتێك بێت ئێمە سوپاسیان دەكەین. هاوڵاتى: ئێران و ئەمریكا دەیانەوێت كێشەكانی یەكێتی بەزوویی چارەسەر بكرێت و فشارەكانیشیان بەردەوامە بەتایبەت كە هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق لەبەردەم هێزو لایەنەكاندا هەیەو دەیانەوێت ئەو پرۆسەیەش سەركەوتوو بێت؟ لەتیف نێروەیی: بێگومان كە وتم وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی دوو وڵات لەوانە كۆماری ئیسلامی ئێران وەكو وڵاتێكی ئیقلیمی و ئەوی دیكەش ئەمریكایە كە وڵاتێكی زلهێزی جیهانییە، ئەمانە هەم دۆستی هەرێمی كوردستانن، هەم دۆستی یەكێتی نیشتمانی كوردستانن و بناغەكەی بۆ سەردەمی هەڤاڵ مام جەلال دەگەڕێتەوە كە پەیوەندییەكی هاوسەنگ و تەندروست لەسەر بنەمای هاوبەش بنیادنراوە، ئەم دوو وڵاتە عێراق و هەرێمی كوردستانیان بەلاوە گرنگەو لەناو هەرێمیشدا یەكێتی بەلای ئەوانەوە گرنگە كە بەشدارە لەحكومەتی هەرێم و لەهەمانكاتدا لەبەغداش لەهەرەمی سەرەوەی حكومڕانییە كە سەرۆك كۆمار بەبەردەوامی لەپشكی كورد بووەو لەناو كوردیشدا لەپشكی یەكێتی بووە. یەكێتی حزبێكی سۆسیال دیموكراتەو گرنگی بەئازادیی رادەربڕین و ئازادی رۆژنامەوانی و پرسی مافی ژنان و مرۆڤ دەدات و دەورێكی كاریگەری هەبووە لەگەڵ هاوپەیمانان دژ بەتیرۆریستان، هیوادارین یەكێتی خۆی لەئاستی ئەو گرنگیپێدانانە بێت كە لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی بە یەكێتی دەدرێت كە هەموومان بچینە ژێر باری ئەو بەرپرسیارێتییەی لەسەر شانی ئێمەیە تا بتوانین ئەم دۆخە تێپەڕێنین. هاوڵاتى: هەوڵەكانی هەریەك لە مەحمود سەنگاوی و حامید حاجی غالی و عەدنان حەمەی مینا بۆ نێوەندگیری بەچی گەیشتووە؟ لەتیف نێروەیی: ئەو سێ هەڤاڵە سێ تێكۆشەری دێرینن و خاوەن ئەزمونن، بێگومان خەباتێكی زۆریان كردووە لەپێناو یەكێتی، بۆیە پەرۆشی ئەم دۆخەی یەكێتی بوون، بێگومان هەوڵەكانی ئەوان و كۆمەڵێك هەڤاڵانی دیكەی یەكێتی كە هەوڵەكانی ئەو دۆستانە بووە  بەرهەمی هەموویانە كە كۆبوونەوەی رووبەڕوو ئەنجامدراوە، لەقۆناغێكی گرژی گەیشتووەتە قۆناغێكی نیمچە ئاسایی. هاوڵاتى: ئایا سەركردایەتی یەكێتی چاوەڕوانی ئەو نێوەندگیریانەیە كە ئەنجامدراون؟ گلەییەك هەیە كە 124 ئەندامی سەركردایەتی بێدەنگن لەسەر ئەم دۆخە؟ لەتیف نێروەیی: سەركردایەتی یەكێتی بێدەنگ نییەو ئەم جۆرە كێشانە، كە پێی دەڵێن كێشەی ئاڵۆز واتا دانوساندنەكانیش ئاڵۆزن، ئەم جۆرە دانوساندنانە پێویستی بەوەیە كە قسەی لەسەرنەكرێت لەمیدیاكانەوە، تەنانەت شاندەكانیش نابێت زانیاری كۆبوونەوەكان ببەنە دەرەوە، چونكە جاری وایە لەسەر لێدوانێك دوور نیە كۆی پرۆسەكە پەكی بكەوێت، چونكە تا رادەیەك دۆخەكە هەستیارە. بەگشتی سەركردایەتی یەكێتی تەحەفوز دەكەن لە لێدوان و قسەكردن، ئەوانیش بەبەردەوامی  بەشێكی زۆریان لەهەوڵدان، بەڵام دواجار دەبێت ئەم دوو هەڤاڵە بگەنە نیمچە لێك تێگەیشتنێك ئەوجا سەركردایەتی دەتوانێت كۆبوونەوە بكات و بڕیاری تەندروست بدات، چونكە لەوانەیە بەدەر لەوە كۆبوونەوەی سەركردایەتی ئامانجی خۆی نەپێكێت. بێدەنگبوونی سەركردایەتی جۆرێك بوو لەبەرپرسیارێتی و دۆخەكە وای دەخواست، لەم دۆخەدا هەر كۆبوونەوەیەكی بەپەلە بكرایە، بەرەئی شەخسی خۆم ئەنجامێكی ئەرێنی لێ نەدەكەوتەوە كە لەئاست ئەو بەرپرسیارێتییەدا بێت كە لەسەر شانی سەركردایەتیدا بووە. هاوڵاتى: واتا دەتوانین بڵێین قۆناغی گرژی زۆر لەنێوان لاهور شێخ جەنگی و بافڵ تاڵەبانی تێپەڕێندراوەو بەرەو قۆناغی چارەسەر هەنگاو دەنێن؟ لەتیف نێروەیی: قۆناغی گرژی میدیایمان تێپەڕاند كە هەندێ گرژی دیكەی بەدوای خۆیدا هێنابوو، قۆناغی ئەوەشمان تێپەڕاند كۆبوونەوەی ناڕاستەوخۆ بكرێت لەڕێگەی تەرەفی سێیەم، گەیشتوونەتە قۆناغی كۆبوونەوەی رووبەڕوو، ئەمەش پێویستی بەكات هەیە و دەبێت گەشبین بین كە بگاتە ئەوەی هەواڵێك هەبێت كە دڵمان پێی خۆش بێت.

عەمار عەزیز دووجار لەژێر دەستی داعش دووگیان بووەو لەباری بردووە، كەسوكارەكەی بیست هەزار دۆلاریان دایە داعش تا لەشاری دێرەزووری سوریا رزگاریان بكەن، ئەحلام ئەو كچەی كە 25 جار وەك خۆی باسی دەكات كڕین و فرۆشتنی پێوە كراوەو بەزۆر دەستدرێژیی سێكسی كراوەتەسەر لەلایەن چەكارانی ئەو گروپەوە. كاتێك داعش دەست بەسەر شەنگالدا دەگرێت و داگیری دەكات، (ئەحلام میعە)ی تەمەن 26 ساڵان وەك سەدان كچی ئێزیدی لەلایەن داعشەوە دەستگیر دەكرێت و دوای گواستنەوەیان بۆ تەلەعفەر كڕین و فرۆشتنیان پێوە دەكرێت لەنێوان چەكدارانی داعشدا. ئەحلام میعە ، لەدایكبووی 1988و ئێستا تەمەنی بووە بە 33 ساڵ، خەڵكی قەزای شەنگالە، لەئابی 2014 لەگەڵ 23 كەس لەكەسوكارەكەی دەكەونە دەست چەكدارانی داعش، نزیكەی چوار ساڵ لەژێر دەستی داعشدا بووە ، لەكۆتاییەكانی ساڵی 2018 بەبڕی 20 هەزار دۆلار (دوو دەفتەر) لەشاری دێرەزووری سوریا لەدەست چەكدارانی داعش رزگار دەكرێت. بەپێی ئاماری نوسینگەی رزگاركراوانی دەستی داعش بێت تائێستا سێ هەزار ژن و كچی ئێزیدی رزگاركراون و زیاتر لەدوو هەزاریان بێسەروشوێنن و باس لەوەش دەكەن زیاتر لە 400 ژن و كچی ئێزیدی لەكەمپی هۆڵن لە رۆژئاڤای كوردستان و بەدوایاندا دەگەڕێن بەپێی وتەی بەرپرسانی نوسینگەی رزگاركراوانی دەستی داعش. ئەحلام میعە، باس لە رۆژی هاتنی چەكدارانی داعش دەكات بۆ شەنگال و لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی وتی: »كاتژمێر 8ی بەیانی داعش گەیشە ناو كۆمەڵگای سیبا شێخ خدر لە 2014دا، هەوڵماندا خۆمان رزگاربكەین، دابەشبووین بەسەر دوو ئۆتۆمبێل، كەمێك بەناو كۆمەڵگا رویشتین دواتر داعش گەیشتە ئێمەو هەموومان كەوتینە دەستی داعش». ناوبراو وتیشی:» دوای ئەوە ئێمەیان گواستەوە بۆ ناوەندی كۆمەڵگا لەوێ‌ ژن و منداڵ و پیاویان لێك جیاكردەوە، دواتر هەندێك پاسیان هێنا بەگریان و بەزۆر ئێمەیان كردە ناو ئەو پاسانەو بەرەو تەلەعفەر بە رێكەوتین «. لەتەلەعفەر ژنێكی داعش هاتە ناو ئێمە چەند قسەیەكی كردو وتی: « دەبێت هەمووتان جلوبەرگی ئایینی ئیسلام بپۆشن و مزگەوتتان بۆ دروستدەكەین و دەبێت نوێژ بكەن و قورئان بخوێنن، «دوای ئەوەی هەندێك مونشەئەی جام رەشیان هێنایە تەلەعفەر، ژن و كچیان كردە ناو ئەو مونشەئانە و ئێمەیان گواستەوە بۆ هوڵی گالاكسی لەناوەندی شاری نەینەوا، لەموسڵ دەستیان بەكڕین و فرۆشتنی ژن و كچانی ئێزدییان كرد». ئەحلام دەڵێت:»چەكدارانی داعش بیست و پێنج جار كڕین و فرۆشتنیان بەمن كردووە، 37 جار دەستدرێژی بەزۆر لەگەڵ من كراوە، دووجار دووگیان بووم، بەڵام بەچەند رێگایەكی نهێنی توانیم هەردوو منداڵەكە لەبەر خۆم ببەم ، كاتێك زانیان ئەو كارەم كردووە چەكدارانی داعش ئەشكەنجەیان دام». هەروەها ئەو كچە ئێزیدیە ئەوەشی نەشاردەوە زۆرجار لەكاتی كۆبوونەوە و ئاهەنگی ئەوان بەشداردەبوون، «لەوێ‌ ژنان و كچانی ئێزیدی بەنهێنی حەبیان دەدا بەیەكتر تا دووگیان نەبن، بەڵام  زۆر بەنهێنی ئەو ئیشەمان دەكرد چونكە داعش زۆر حەزیان لەمنداڵ بوو بەقسەی ئەوان تا ژمارەی چەكدارانی داعش زیاد ببن». چەكدارانی داعش بەزۆر ئەحلام فێری نوێژكردن و قورئان خوێندن دەكەن وەك خۆی باسی دەكات،»چەكدارانی داعش بەزۆر بەمنیان وت دەبێت بەشداری لەخولێكی ئایینی بكەیت، ماوەی خولەكە 40 رۆژ بوو، هەموو رۆژێك لەبەیانی زوو دەچووم بۆ مزگەوتەكە تا ئێوارە لەناو مزگەوت بووم، ئێمەیان فێری نوێژكردن و قورئان خوێندن دەكرد، جارجاریش قورئانمان لەبەردەكرد، باش لەبیرم نیە 15 ئایەتی قورئانم لەبەركردبوو، ئەگەر جارێك نوێژم نەكردبا یان قورئانم بەهەڵە خوێندبا چەكدارانی داعش ئێمەیان ئەشكەنجە دەدا». هاوكات ئەحلام باس لەناخۆشترین شت دەكات  و وتی:»لەموسڵ بووم لەنیوە شەودا خەوتبووم، چەكدارێكی داعش هات و منی لەگەڵ خۆی برد، دواتر دەستدرێژی كردەسەرم، كاتێك ئەو داعشەم بینی زۆر ترسام هەموو شتێكی خراپی لەگەڵ كردم .... هەرگیز ئەو شەوە لەبیرناكەم». سەرەڕای ئەو هەموو ناخۆشی و ئازارانەی ئەحلام و كچانی ئێزیدی لەشەنگال بینیویانە، دەڵێت حكومەتی عێراقی هیچ شتێكی بۆ كچان و ژنانی ئێزیبدی نەكردووە» ئەگەر ئەمە لە وڵاتێكی دیكە بووایە هەموومان قەرەبووی ماددی و مەعنەوی دەكراین، بەڵام ئێمە بێ

سازدانی: هاوڵاتى سەرۆكی شارەوانی سلێمانی زانیاری نوێ لەسەر ئەو پارچە زەویانە دەدات كە بەزەوییەكانی»دژەتیرۆر» لەبەكرەجۆ دەستاو دەتسیان پێكراوە ئاشكرا دەكات و دەشڵێت:» ئەوانەی زەوی دژە تیرۆریان لەبەكرەجۆ كڕیوە زەرەرمەند نابن، بەڵام دەبێت مافی موڵكی گشتیش وەربگیرێت. توانا كەمال، سەرۆكی شارەوانی سلێمانی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەڵێت هەموو ئەو زیادەرۆییانەی كراونەتە سەر موڵكی گشتی بە كۆنوسێك تەسلیمی قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم كراوەو چاوەڕێی تێبینی و سەرنجەكانیانن پەسەندی دەكات یان داوای روونكردنەوەو پێداچوونەوە دەكات. سەرۆكی شارەوانی سلێمانی باسی پرۆژەی 20 20 دەكات كە 23 هەزار دۆنم زەوی بۆ تەرخان كراوەو بەشاری سلێمانی نوێ ناسراوەو ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەدەرگایان بۆ وەبەرهێنەران و سەرمایەداران كردووەتەوە تا بەپێی ماستەرپلانی شارەوانی پرۆژە جێبەجێ بكەن. هاوكات توانا كەمال سەرۆكی شارەوانی سلێمانی جەخت لەوەش دەكاتەوە كە ناوەندی هەولێر بەروارد ناكرێت بەسلێمانی و لەدەسەڵاتی ناوەندی حكومەتەوە نزیكەوە دەیبینێت، بەڵام ئیدارەی پێشووی سلێمانی بۆچوونی وابووە كە خزمەتگوزارییەكان بگەیەنێتە قەزاو ناحییەكان و ئەنجامیشی داوە. هاوڵاتى: سیمای شاری سلێمانی و شەقامەكان تاڕادەیەك خەڵك پێی وابوو فەرامۆشكراوە، بەڵام دوو سێ هەفتە پێش ئێستا بودجەیەكی تایبەتی لەلایەن ئیدارەی گشتییەوە بۆ تەرخانكرا و حكومەت نەیتوانی بۆتان جێبەجێبكات، خۆتان داواتان كرد؟ توانا كەمال: ئەو پارەیەی كە دادەنرێت بۆ خزمەتكردنی سەوزاییەكانی شەقامەكانی شاری سلێمانی، كە بریتیە لەهەردوو بلواری شەقامی بازنەیی مەلیك مەحمودو بلواری سلێمانی تاسڵوجە، ساڵی رابردوو هیچ بودجەیەكی بۆ تەرخاننەكرا. بۆ پاركی هەواری شاریش ئەمساڵیش سودمەندنەبووین، پارەكەی بۆ دانراوە، بەڵام سودمەندنەبوین و چۆتە پرۆژەی تەندەرینەوەو بەبڕوای ئێمە مانگێك بۆ 20 رۆژی دیكەی پێدەچێت، بۆیە كاری تەندەرین و وەرگرتنی ئەوە هۆكاری دواكەوتنەكەیە، ئەگینا بودجەكە لەلایەن سەرۆكی حكومەتەوە بڕیاری لێدراوە، بۆیە تەنیا بەهۆی شتی رۆتیناتەوە دواكەوتووە و لەپێنجی مانگەوە لەپارێزگای سلێمانی تەندەرەكەی بۆ كراوەتەوەو ئینجا دەچێتەوە وەزارەت و  گرێبەستەكەی بۆ دەكرێت، بۆیە لەمانگی نۆدا دەستبەكاردەبێت. بۆیە ئەمساڵ و پاریش ئەوە دواكەوت و بۆیە بیرمان لەوە كردەوە شتێك بكەین هەرچۆنێك بێت بیپارێزین، بۆیە لەئیدارەی گشتییەوە دووجار بڕە پارەی كەم كەممان بۆ دابینكراو هەندێك وەبەرهێنەر وەك بەخشین پێشكەشی سلێمانی كردووە، بۆ ئەوەی ئەو شوێنانەی ماون و وشك نەبوون وشكتر نەبن، تا بتوانین خزمەتێكی بكەین بەئاودانێك تەنیا بۆ مانەوەیان، بۆیە جێگری سەرۆكی حكومەت لەسەر راسپاردەی بافڵ تاڵەبانییەوە بڕیار درا لەلایەن ئیدارەی گشتییەوە بڕە پارەیەكمان بۆ دیاریبكەن لەسنوری یەك ملیار دینار، بۆیە ناوی لێنرا جوانكاری بۆ ئەوەی جیابكرێتەوە لەئەو بڕە پارەیەی تر. بۆیە ئێمە بەشێك لەو پارانەمان  پێگەیشتتووەو كارمان دەستپێكردووەو چەندین لیژنەمان پێكهێناوە بۆ ئەوەی لەیەك كاتدا پێش وەرزی باران و قوڕ ئەوە تەواو بكەین، جوانكاریەكە خۆی دەبینێتەوە لە بۆیاخكردنی قەراغی شۆشتەكان و رێكخستنیان، ئەو شوێنانەی وشكبوون لەبلواری مەلیك مەحمودو هەندێك لە بلوارەكانی شەقامی ناو شاری سلێمانی، ئێستا هاتووینە سەر قیرتاوكردنی شەقامەكان، چونكە پرۆژەی یەك ملیارەكە ئەوانەش دەگرێتەوە،  ئەوانەی قیرەو تێكچووەو چاڵ و چۆڵییە هەموویمان چاككردووە. هاوڵاتى: پێتانوایە گرنگترین شت بەردەوامبوونی ئاودان و سەوزكردنەوەیانە؟ توانا كەمال: ئەمانە هەمووی دەكەونە پرۆسەیەكەوە، چونكە ئەمە گرنگترین شتی بەردەوامبوونە، چونكە ئێمە خۆمان وەك شارەوانی و حكومەتیش كە بزانرێت توانای نیە یەك جار وازی لێبهێنرێت باشترە. هەموو ساڵێك دەبێت ئەو بڕە پارەیەی لێ‌بدرێت، چونكە ساڵێك نەكرێت بۆ ساڵی دواتر، پێویستە چەندین قاتی ئەو پارەیە دابنرێت تا دووبارە سەوزدەكرێتەوەو دروست دەكرێتەوە، ئەو بلوارانەی باسمان كردن و بودجەكەیان بۆ دانراوە چەندین ملیار دیناریان تێچووە تائێستا ئێمە ئەیڵێین تەنیا بۆ جوانكردن و رێكخستن و ئاودانە، یان بۆ گوڵە وەرزیەكان و پاككردنەوەی بۆری و سۆندە و مزەخەكان  بۆ پاركی هەواری شارو بلوارەكان، بۆیە كە سەیربكرێت ساڵانەكە پێنج ملیارو 700  ملیۆن دینارە  بۆ ئەو شوێنانە. ئێمە ناڵێین ئەو پارەیە هیچ نیە و كەمە، بەڵام دەبێت بزانی بۆچی ئەو پارەیە دانراوەو ئەوانە زەرورەو پێویستە، بۆیە ئەمە ساڵانە ئەوەندەی پێویستە، كە دووساڵ نەكرا ئەوە خۆی وێران دەبێت و وشك دەبێتەوەو بەو بڕە پارەیە دروست نابێتەوە، پێویستە حكومەت رێنمایی تایبەتمان بداتێ‌ بۆ ئەوە، كە ساڵی داهاتوو پارەی بۆ دابینناكرێت، بۆیە ئەو بڕە پارەیەی لەبەردەستدایە، ئەوانەی پێبكرێت كە سودی دەبێت بۆ ساڵی داهاتوو. هاوڵاتى: بڕیاربوو سلێمانی دوو بازاڕی هاوچەرخ لە رۆژئاواو رۆژهەڵاتی سلێمانی دروستبكرێت هاوشێوە یان لێچووی بازاڕی ئێستا، چی كراوە بۆ ئەوە؟ توانا كەمال: ئێمە بەنزیكەیی 27 بۆ 28 پارچە زەویمان دیاریكردووە بۆ ئەوە لەزەوی جۆراوجۆر و پاراستومانە، بۆ ئەوەی بتوانین ئەو پڕۆژەیە جێبەجێبكەین، بەڕاستی ئێمە چاوەڕێی پرۆسەی یاساو رێنمایی (PP) پیپی -مان كرد بۆ ئەوەی هەم ببێت بەداهات بۆ شارەوانی و هەم بۆ ئەو كەسەی كارەكە دەكات، چونكە رەبتی كەین و شارەوانی تێدابێت بۆ دیاریكردنی نرخەكان  و شێوازی كاركردنەكە و دیاریكردنیان، هەموو ئەمانە پرۆسەی پیپی-یە، بەڵام پرۆژەكە لەلایەن حكومەت و وەزارەتی پلاندانانەوە و زۆر چەقیوەو قورس بووەو هەندێك رێنماییان دەركردووە وەك یاساكە، بەڵام پێویست بەڕێنمایی دیكە دەكات. زۆر دەمێكە ئەو رێنماییانەی پێ دەرنەچووە كە ئاسانكاریەك بێت بۆ ئێمە كە بیخاتە بەردەستمان بڵێ‌ ئەمە پیپیەكەی تۆیەو تۆ بۆت هەیە لەم سنورەدا كار لەسەر ئەم جۆرە شتانە بكەی، چونكە ئێمە زۆر شتمان هەیە. بۆ نمونە بازاڕی دەبۆكە، موڵكی شارەوانییە، بەڵام ئەو ویرانەیە كە دەیبینی، پاركەكەی كارناكات، قاتی سەرەوەی كراوە بەمەخزەن و سودی لێوەرناگیرێت، كە دەتوانرێت چەندین قاتی دیكەشی لەسەر دروست بكرێت، بۆیە پێویستە بەو موشارەكەیە بیكەیت، ئەو موشارەكەیەش شتێكی تازە نیە، لەوڵاتان و شارانی تر زۆر بەكارهاتووەو لەحكومەتی عێراقیدا چەندین ساڵە ئەو پیپیانە هەیە و ناوی ناوە موشارەكە، لەیاسای بەڕێوەبەرایەتی شارەوانیەكانیشداهەیە، بەڵام بەڕاستی ئەو دەسەڵاتانە وەرگیراوەتەوە، چۆتە شوێنی بەرزتر لەشارەوانی، ئێمە زەویەكانمان حازرە، ئەوەی ماوەتەوە جۆری پرۆژەكەیە، چاوەڕێی ئەوەمان كرد، بۆیە كەچاوەرێی ئەوەمان نەكردایە، دەتوانرا زووتر بكرایە، رووبەری زەوییەكان جۆراوجۆرە، چونكە بیركردنەوەكەی كە بیرمان لێ‌كردۆتەوە بازاڕی جۆراوجۆرە، وەك ئەوەی بازاڕێك دروستبكرێت تەنیا بۆ بابەتی مۆبایل و كارەبایی و وردەواڵە، بۆ هاووڵاتیان سودی زۆرە و قەرەباڵغی ناو بازاڕ كەمدەكرێتەوە. ماستەرپلانی هەردوو بازاڕی هاوچەرخی رۆژهەڵات و ڕۆژئاوای سلێمانی لەتەواوبوندایە و دەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە   بەم نزیكانە بازاڕە هاوچەرخەكان لە رۆژهەڵات و رۆژئاوای سلێمانی دەكرێت، ئێمە بابەتەكانمان و شێوازەكەیمان داڕشتووە، بۆیە كە بزانین ئەو موشارەكەیە دوادەكەوێت ناچار دەبین بەزیادكدرنی ئاشكرا یان بەجۆرێكی وەبەرهێنان بیدەین، مەرجی تێدا دابنرێت كە كابرا ئینزامكەین كە بەردەوام بێت، بەتایبەتی وا بیرمان لێكردۆتەوە ئەمە خزمەتی ئەو چین و تووێژانە بكات كەتوانای داراییان كەمە، چونكە ئەوانیش جێگەیان بێتەوە، لەوانەیە یەكێك لەو زەویانە هەمووی بكرێت بەكۆشك یان بەمێز بۆ ئەوەی خەڵكانێك بێن وەریبگرن و رۆژانە كاری خۆی تێدا بكات. هاوڵاتى: ئەو پێشانگایانەی تەنیشت تاسڵوجە كە بە علوجەكان ناسراوە، دەگوازرێنەوە یان نا؟ ئەی ئەوانەی ناوچەی پیشەسازی یەك دەوترێت ماستەرپلانی نوێتان بۆی هەیە؟ توانا كەمال: نەمبیستووە ئەوە ئاوا بكرێت، بەڵام ئەوانە لە زمنی پرۆژەی تەرمیناڵەكە پێشانگایەكی زۆری تیدایە و پرۆژەی تریشمان هەیە، كەهەر خۆی پیشەنگایە و لەلایەن وەبەرهێنی ترەوە دروستكراوە. پێشانگاكانی دیكەش ئەمانە خۆیان دەبێت دواتر بگوازنەوە، لەماستەر پلانی خۆماندا هەیەو وەك ناوچەی پیشەسازی ناوزەند ناكرێت، ناوچەی پیشەسازی گوازراوەتەوە بۆ هوانە، بۆیە لەڕێگەی وەبەرهێن و خۆبەخشەوە كاری تەختكردنی زەویەكان و ئاوو ئاوەڕۆ و تیكەڵەڕێژێكی بۆ بكەین بۆ ئەو كەسانەی كە پیشەوەرن دەگوازنەوە بۆ ئەو شوێنانە بتوانێت بچێت لەو شوێنە تەختانەدا بیناكەی خۆی دروست بكات، ئەو پیشەوەرانە ببرێنە دەرەوەو ناوچەی پیشەسازی یەك بەناوی پیشەسازیەوە نامێنێت و شوێنی تازەی پیشەسازی لێناكەین. ماستەر پلانی تازەی بۆ دەكەین و وەك هەموو بەشەكانی دیكەی شاری سلێمانی بازاڕی تێدایە و پێشانگای تری تێدایە و بینای بازرگانی و ئەو بابەتانەی تێدایە، پیشەسازی بچووك و پاركی تێدایە، گەنجینەی دەرمان، شتی بەهادار و بەقیمەت كە نزیك شار بێت و زوو بگات، یان ئەو شتانەی زوو خراپ دەبن و ماستەر پلانی دانراوە نزیكە لەتەواوبوون. ئەوانەی لەناوچەی پیشەسازی یەكن بۆ نموونە پێشانگایە بەپێی ماستەر پلانەكە مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، پێی بوترێت ئەم شوێنەی تۆ بۆ گەنجینەیە یان بۆ پێشەنگای جۆراوجۆر وەك ناوچەیەكی پیشەسازی نامێنێت. هاوڵاتى: لیژنەیەك لەلایەن جێگری سەرۆكی حكومەتەوە دروست كرا بۆ بەدواداچوونی ئەو زیادەڕۆییانەی كە لەسلێمانیدا دەكرا، بەڕێزتان ئەندامی لیژنەكە بوون و چەند كەسێكی دیكەی تێدابوو؟ كاری ئەو لیژنەیە بەچی گەیشت؟ توانا كەمال: ئەو لیژنەیە لەلایەن جێگری سەرۆكی حكومەتەوە دانرابوو، لەشوێنی تریشەوە لیژنەی بچووك هەر هەبووە و كارمان تێداكردووە پێشتر، بەڵام ئەوە لیژنەیەكی حكومی بوو لەلایەن قوباد تاڵەبانییەوە دانرابوو خۆشی ئامادەبوو و رێنمایی تەواویان كردین كە چۆن بكرێت، ئەو بڕگانە چیە كە دەبێت ئێمە كاری تێدابكەین، لەسەر ئەوە رێككەوتووین و چەند مانگێكە زۆر سەرقاڵی ئەوە بووین و مەهام و كاری لیژنەكەمان تەواو كردووە و كۆنووسی خۆمان نووسیوە و پێشكەش جێگری سەرۆكی حكومەتمان كردووە و چاوەڕێی بڕیاری بەڕێزیانین، ئێمە زۆر بابەتیانە كارمان لەسەر كردووە، دواتر ئەم لیژنەیە تەواوكەری دەبێت، ئەو كۆنووسە یان پەسەند دەكرێت یان رەخنە و تێبینی لەسەری دەبێت و ئێمە دەبێت چاكی بكەین. رێژەی زیادەرۆییەكان زۆرن، هەمووی دیاریكراوەو هەیە زۆر زۆر كۆنە، تیایەتی، كە لەساڵی 2000 كراوە لە تاسڵوجەو چەند شوێنێكی دیكە كە هەر بووە بەگەڕەك كە كارەباو ئاوو ئاوەڕۆی بۆ چووە، خەڵكی تێدا دانیشتووە و كراوە بەفۆرم، زۆرمان هەیە لەئەوانە، ناكرێت تا پەسەند نەكرێت كۆنووسەكە زیاتر باس بكرێت، ئێمە كارمان لەسەر هەموو خاڵێكی كردووە. هاوڵاتى: زەویەكانی بەكرەجۆ كە بەناوی زەوی «دژەتیرۆر» لەناو خەڵكدا باسدەكرێت كڕین و فرۆشتنی زۆری پێوە كراوە چۆن چارەسەری ئەو پرسە دەكەن كە كەوتووەتە دەست خەڵك بەگشتی؟ توانا كەمال: ئێمە لە لیژنەكەداو بەپێی رێنمایی جەنابی كاك قوباد و كاك بافڵ  لەسەر ئەم تەوەرانە هەمووی قسە كراوە، بەڕاستی هەمووی چاوی لەسەر چارەسەرە، كە مافی خەڵك و ئەوانەی كە كڕیویانە و ئەوانەی لەچین و تووێژێكی دیاریكراون، لەهێزەكانی پێشمەرگە و دژتیرۆرو ناوخۆ یان هەیە فەرمانبەرێكە و چووە بەقەرزو قۆڵە كڕیویەتی، چونكە پێشتر ئەم دیاردەیە هەر هەبووە. شەش بۆ پێنج پارچە زەوی هەیە كەئێستا بۆتە خانوو لەتاسڵوجە و ئەو ناوانە كە لەساڵی 2007-ەوە خەڵكی تێدا دەژی و چەندین جار كڕین و فرۆشتنی تێدا كراوە، بۆیە كە تۆ بێیت و بانگی بكەیت و تاپۆی فەرمیشت بۆ دەكەمەوە نایەن، چونكە 10 ساڵە تیای دەژی و كێشەی نەبووە. بۆ چارەسەری ئەوانە رێنماییەكەی ئێمە بۆ چارەسەری ئەوانەیە، چارەسەری  بنبڕی بكەین، بەشێك لەو خەڵكانە بوونەتە زەحیە و بەشێكیش وەك بازرگانی كڕیویانەو ئێستا چوونەتە دەستێكی تر. زەوی هەیە چەندین دەستی كردووەو كەسیش هەیە چەندین پارچەزەوی كڕیوە، ئێمە بابەتیانە چارەسەری دەكەین و ئەو خەڵكانەی كە خۆیان چین و تووێژن و خۆیان بەپێی یاسا مافی زەوی وەرگرتنی هەیە، راستە دابەشكردن و ئیفرازكردنی زەوی وەستاوە، كە ئەمەش یەكێك بووە لەو بابەتانەی كە ئەم بابەتی زیادەرۆییەی زۆر زیاتر كردووە. بۆیە كە ساڵانی پێشوو بودجەی دیاریكراو هەبوایەو ئیفرازی زەوی و زار بكرایە، بەپلان بكرایەو ئەوەی بۆ نیشتەجێبون بوایە جیابكرایەتەوە، بەڕاستی كەس نەیدەتوانی ئەو زیادەڕۆییە بكات، چونكە زەویەكە سورەت قەیدێكی دەبوو بەناو شارەوانی یان بەناوی كەسێكەوە، ئەمە هۆكار بوون و زیاتر زەمینەی رەخساندووە، ئێمە هەوڵمانداوە چارەسەری بكەین بەئاراستەی ئەوەی مافی دەوڵەت نەفەوتێت و قەرەبووی ئەو زەویانە چۆن بكرێتەوە و مافی گشتی نەفەوتێت و زەویەكان زەوی تر بخەینەوە شوێنی. هیچ كەس بەمانای زەرەر زەرەرمەند نەبێت، بەڵام كە هاتەسەر ئەوەی كە بۆیان تاپۆ بكرێت، بۆیان بە یاسایی بكرێت و رەچاوی مافی حكومەت و بەرژەوەندی گشتی بكرێت، نابێت بەرژەوەندی گشتی بفەوتێت، بڕە پارەیەكی مامناوەند و گونجاوی لێوەربگیرێت كە كەس زەرەرمەند نەبێت، راسپاردەكەمان و رێنماییەكان هەمووی بەو ئاراستەیە بووە. هاوڵاتى: كۆمەڵێك لە خەڵكی پارەدارو دەوڵەمەند زەویەكی زۆریان كڕیوە خەڵك هەیە 45 دۆنمی كڕیوە لەسەر شەقامی سەدمەتری یان نزیكی شەقامەكە، ئایا گرفتیان بۆ دروست نابێت كە هێشتا شەقامی خەدەماتیش دروست نەكراوە؟ توانا كەمال: ئێمە هەر لەسەرەتاوە، لە رێگەی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی و پارێزگاری سلێمانی و ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیشەوە، هەر هەمووی پێكەوە بانگەوازمان كردووەو بۆ بەڕێوبەرایەتییەكان، بۆ شارەوانییەكان و بۆ یەكە ئیدارییەكانی ئەو سنورانە و قەزا و ناحیەكان كە بەهیچ جۆرێك هیچ پابەندبوونێكی نوێ‌ وەك ئەو گرێبەستە كشتوكاڵییانەی كە باسی دەكەیت نابێت بكرێت، لەكەناڵەكانیشەوە داوامان لەخەڵكی كردووە خۆیان سەرقاڵ نەكەن بە بابەتی كڕینی ئەو پارچەزەویانەوە. بە نسبەت شەقامی سەد مەترییەوە، ئێمە 200 مەترمان هەیە لە پانتایی شەقامەكە، پاشان شەقامی خەدەمی و سەد مەتری و زۆر بابەتی دیكە هەیە، بۆیە ئەو كەسە كە ئێستا دەچێت دەیكڕێت  وابزانێت ئێمە لەسەر شەقامی سەد مەترییەوە دوكان و بازاڕ و بەنزینخانە دروست دەكەین، نەخێر وانییە، بۆیە هیچ جۆرە شتێكی دیكە دروستناكرێت تا شەقامەكە تەواو دەكرێت. ئینجا لەسەر شانەكانی یان ئەمبەرو ئەوبەری، ئێمە دامەزراوە دروستناكەین، چونكە ئەوە رێگایەكی خێرایە، چونكە لەدوای ئەو شەقامەكە شەقامی خەدەمی هەیە، شەقامی خزمەتگوزاری هەیە بلوارو باخچەو ئەو شتانە هەیە، ئەم شەقامە لەم رۆژەدا دروستدەكرێت پێویستی بەجوانی و رازاندنەوە هەیە، ئینجا ئەمە لەژێر دەستی خۆماندایە دەتوانین ستانداردەكانی بەسەردا جێبەجێبكەین، بۆیە دوایی نەیكەینەوە بەلۆمە. كەسێك دەچێت لەنزیكی شەقامەكە پارچە زەویەك دەكڕێت، بۆ بەنزینخانە یان دوكان، نەخێر ئەمە شتی تری بۆ دەكرێت، بۆیە نازانم چۆن و لەسەر چ ئەساسێك لەوێیا پارچەزەوی دەكڕدرێت، لەحاڵەتێكدا تاپۆی كشتوكاڵیشی هەبێت تەنیا لەسەدا 20یان هەیە، لەسەدا 12 قەرەبوو دەكرێتەوە، بۆیە ئێمەش نووسراومان كردووەو تا خەڵك خۆشی تووشی زەرەرو زیان نەكات، چونكە ئەوانەی كە لەوێدان و لەسەدا 12 مافی قەرەبوویان هەیە هەمووی تۆماركراوە و پێداچوونەوەی بۆكراوە لەلایەن وەزارەتی كشتوكاڵەوە، بۆیە پێویستە ئەو فەرمانگانەش مولتەزیم بن بەئەوانەوە و ئاگاداریشمان كردووە لەدوای راگەیاندنی ئەو شەقامەوە هەر گرێبەستێكی تازە بكرێت قەرەبوو وەرناگیرێتەوە. هاوڵاتى: پرۆژەی بیست بیست، یان شاری سلێمانی نوێ بەچی گەیشتووە توانا كەمال: پرۆژەی پارچەزەوی 20 ، 20 هەمووی وەك یەكە، بەپێی بڕیاری ئەنجومەنی وەزیران، پەردەیەكی ترە دادەخرێت لەسەر ماستەر پلانی شاری سلێمانی و شەقامەكە. ئێمە هەموو ماستەر پلانەكەمان گۆڕیوە كە پێی دەوترێت ماستەر پلانی 20 ،20 راستە  هەندێك ماستەر پلانی كۆنی سلێمانی بۆتە ئەمری واقع وەك عەلوەی سلێمانی، ئەوە پێشتر كراوەو فەرمین و هەن، بۆیە ئەوانە مافەكانیان پارێزراوەو لەناو ماستەر پلانە تازەكەدا شوێنی بۆ كراوەتەوەو شوێنەكانی دیكە هەمووی گۆڕاوە، ئەوە نەماوە كە لە ماستەرپلانە كۆنەكەدا هەیە. ئیستا خۆمان تەواومان كردووەو بەشێكی دیكەی ماستەرپلانەكە ماوە، ئەوە تەفاسیلی جادەو بان و ئاوەڕۆی سندوقی و كارەبا و تەفاسیلی ئەندازیارییە، ئێستا كۆمپانیایەك كاری تێدا دەكات و بەبێ‌ بەرامبەر و گریبەستێكی یاسایمان لەگەڵ كردووە، لەسەدا 50ی ئیشەكانی ئەو ماستەر پلانەی كە شارەوانی خۆی كردوویەتی ئیستا تەواو بووەو لەیەك دوو هەفتەیەكدا دەخرێتە بەردەم ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی بۆ روونكردنەوە. ئێمە ئەوەی ئێستا لە بیست بیست دەیكەین پەیمانگاو زانكۆ و كەمپەكەی ئاسایش و شاری ئابوریناسان و مامۆستایان و كۆمەڵگەی تری تێدایەو  ئەمانە هەمووی لە بابەتی بیست بیست-دایە. مافی هەموو ئەوانە پارێزراون كە پێشتر هەبوون و لە ماستەر پلانەكەدا جێگەی كراوەتەوە، ئەوەی لەم دوو ساڵەدا كراوە وەك كۆمەڵگەی نیشتەجێبوون و گەنجینەیەكی زۆر و چەندین پرۆژەی ستراتیژی تر. هاوڵاتى: گرفتی سەرەكی جێبەجێنەكردنی خزمەتگوزاری گەڕەكەكانی شار چییە؟ توانا كەمال: بەداخەوە سیستمەكە هەر ئەوەیە كە لەلایەن حكومەتدا پەیڕەو دەكرێت، سیستمی زۆر زۆر هەیە، كرانەوەیەك هەبێت، زۆر پلانی دیكە هەیە و لەوڵاتان هەمووی بەكاردەهێنرێت، دەیان ساڵ و سەدان ساڵە، چۆن تۆ خۆت ژێرخانی خۆت دروستبكەیت بۆ ئەوەی ژێرخان دروست بكەیت، بەشێوەیەك بێت حكومەت بودجەیەكی هەبێت تا بتوانێت بودجەی بۆ تۆ هەبێت، لەهەموو كاتێكدا، لەو كاتانەی كە لوتكەی هەبوونی بودجە بوو لەهەرێمداو پرۆژە تەرخانكرابوو، لەو كاتەدا ئەندازیارمان نەبوو، هەر ئەندازیارەی سێ بۆ چوار پرۆژەی گەورە گەورەی لابوو، لەوكاتەشدا كێشەی كەمی بودجەمان هەر هەبووە، چونكە خواست زۆرەو وڵاتەكەت تازەیەو حكومەت تازە بۆی دەركەوتووە، ئەو وڵاتانەی كە چەندین ساڵە دەستیان كردووە بەپرۆژە ئێمە تازە ناگەینەوە بەئەوان، چونكە تۆ پرۆژەیەكی زۆرت هەیە، چەندین بەنداوت هەیە، كەهەر لەدەوروبەری سلێمانی سێ بەنداوی زۆر گەورەو چاك هەیە، هەیانە كە نیوەی ئاو بردوویەتی و ویران بووە، رووخاوە، دەبێت پارەیەكی بۆ دابنرێتەوە، یان بەنداوی ترت هەیە كەدەبێت دروستبكرێت، یان كارگەت هەیە، ئەمانە مەرج نین هەمووی دروستبكرێت، رێگەی تریش هەیە بۆ دروستكردنیان،  بەداخەوە ئەو رێنمایی و یاسا ئاشكراو روونەی كە دەسەڵاتی لەسەر بدرێت، كەهەر هەیئەتێك یان هەر دامودەزگایەك یەكەیەكی لەم یەكەو فەرمانگەیە بتوانێت ئەو دەسەڵاتانەی لەبەردەستدا بێت بۆ ئەوەی هەر یەكەی ئیشی خۆی بكات، چونكە بەو رێگەیە زۆر ئاسانە بچی لەدوكانەوە بۆریەكی تری ئاو بهێنیت، بەبێ‌ ئەوەی بودجەی بۆ دابین بكرێت. هاوڵاتى: كەسانێك پێیان وایە هەولێر شارە، بەڵام سلێمانی بووەتە گوندێكی گەورە؟ توانا كەمال: ئەم قسەیە واریدەو هەیە منیش ئەوە دەبینم كە لەهەولێر پرۆژە دەكرێت، چونكە هەولێر پایتەختە و لەمەركەزی دەسەڵاتەكەوە نزیكە و مەركەزی دەسەڵاتەكە لەبەرچاوی خۆیدایەتی و دەبینرێت و جیاوازی زۆرە. *چەندین پرۆژەی نوێ‌و ســتراتیژی لەســلێمانی ئـامادەیــــەو وەبەرهێنەران‌و سەرمایەداران دەتوانن جێبەجێی بكەن   پرۆژەیەك لەناوچەیەكی تر بكرێت كە دوورە لێیەوە، ئەمانە جیاوازی هەیە، ئەو گرنگی پێدانەی كە باس دەكرێت زیاتر لەسەر پایتەختە یاخود لەسەنتەری پایتەختەوە بۆ شوێنەكانی تر، لەهەموو وڵاتێكیشدا وایە. راستە كە بێیتە سلێمانیش دەڵێیت ئەوەندەی گرنگی دەدرێت بە سلێمانی گرنگی نادرێت بەقەزاو ناحیەكان. كابینەكانی ئیدارەی سلێمانی بۆچوونی وابوو زیاتر خزمەتی قەزاو ناحیەكان بكرێت، چونكە لەقەزا و ناحیەكاندا پرۆژە خزمەتگوزارییەكان هەمووی كراوە، بڕە پارەكانی هەولێر زۆر بێ‌شومارە، لەكاتێكدا هەندێك گەڕەكی هەیە ئاوەرۆی بۆ نەكراوە، لەكاتێكدا سلێمانی لەزووەوە ئاوەڕۆی بە رێكوپێكی بۆ كراوە، گرنگی زۆر دراوە بە خزمەتگوزاری ئاوو ئاوەڕۆو تیكەڵەرێژ كردن، بۆیە ئەمانە شتی حەقن دەبێت بوترێت. هاوڵاتى: ئەوەندەی ئاگاداربین وەبەرهێنەران و سەرمایەداران ئامادەن پرۆژە جێبەجێ بكەن لەسلێمانیدا، هاوكارییان دەكەن. توانا كەمال: بەڵێ‌ ئامادەین، چونكە تۆ دەكەویتە ناو دەرگای كۆمەڵێك پرۆژەی ترەوە كە ئەو پرۆژانە سەرتاسەرییە یا تا پەنجا ساڵە یان تەندەری لەسەر دەكرێت، یان دەگەڕێتەوە بۆ حكومەت، ئەم وەبەهێنەرانەی سلێمانی ئامادەن ئەمە بكەن، بۆیە دەرگایەگ دەكاتەوە  بۆ كۆمەڵێك پرۆژەی تر، وەبەرهێنێك كە پارەكەی پێبێت با نەیەت هەر كۆمەڵگایەكی نیشتەجێبوون دروستبكات، بابێت بیر لەوە بكاتەوە ئەو دوكان و بازاڕە هاوچەرخەی لە رۆژهەلات و رۆژئاوای سلێمانی پێشتر باسمان كرد بیكات، وەبەرهێنی ئێمە هیچی لەبەردەستدا نیە، دەبێت یان بازاڕ دروستبكات یان كۆمەڵگەی نیشتەجێبوون یان ئوتێل دروستبكات، بۆیە وەبەرهێنێك بێت لەپرۆژەی بیست بیست دا پرۆژە ئەنجام بدات، خۆی سودی لێوەردەگرێت و پارەكەی خۆی دابین دەكاتەوەو قازانج دەكات و بەدرێژایی ئەو چەند ساڵەش بڕێكی كەمی داوە بەحكومەت.

سازدانی: عەمار عەزیز جێگری ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات لەشەنگال دەڵێت:» بەهۆی بۆردومانەكانی چەند رۆژی رابردووی توركیاوە هەشت كەس شەهید بوون، دەشڵێت:»جارێك ئۆتۆمبێلێكی سەكردەیەكی یەبەشەیان كردە ئامانج، جاری دووەمیش نەخۆشخانەی سكێنیە». حەسو ئیبراهیم، جێگری ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات لەشەنگال لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى ئەوەش دەخاتەڕوو كە بۆردومانكردنی ئەم دواییەی توركیا بۆ سەر شەنگال بەپلانی حكومەتی عێراق و توركیا دەبینێت و وتی:» ئەگەر ئەمە پلان نەبێت چۆن دەكرێت لەڕۆژی هاتنی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ پارێزگایەكی وەك موسڵ لەو رۆژە قەزاكە بۆردوومان بكرێت». هاوڵاتى: لەبارەی بۆردومانەكەی 16 و 17ی ئاب كەتوركیا بۆ سەر شەنگال ئەنجامیدا چ قسەیەكتان هەیە؟ حەسو ئیبراهیم: بەفەرمی ئێمە بانگهێشتكرابووین بۆ ئامادەبوون لەكۆبوونەوەكەی سەرۆك وەزیرانی عێراق، بەڵام بەداخەوە لەو رۆژە فرۆكەی توركیا بۆردوومانی ئۆتۆمبێلی سەركردەیەكی یەبەشەی كرد، بەداخەوە سەعید حەسەن سەركردەی یەبەشە لەگەڵ برازایەكی ئەو شەهیدبوون، ئێمە بەهۆی ئەو رووداوە بایكۆتی كۆبوونەوەی سەرۆك وەزیرانمان كرد، رۆژی 17ی ئاب گورزێكی تری كوشندەو ناخۆشی لەخەڵكی ئێمەدا ئەویش بۆردومانكردنی نەخۆشخانەی سكێنیە، كە بەداخەوە هەشت كەس شەهیدبوون، لەم ژمارەیە پێنج كەس خەڵكی شەنگال و ئێزیدی بوون ، دوو كەسیش عەرەب بوون، ئەوەی دیكە پزیشكێكی باكوری كوردستان بوو، بوونە قوربانی.   هەرچەندە بەشەهیدكردنی فەرماندە سەعید حەسەن زۆر دڵگران بووین، بەڵام ئەمە بەواتای ئەوە نایەت كە هیچ كەسێكمان شوێنەكەی پڕبكرێتەوە، بەپێچەوانەوە دەیان كەس هەن لەشوێنی ئەو خزمەتی خاكی شەنگال و ئێزدییەكان بكەن، بەزووترین كات ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات كەسێكی نوێ لەشوێنەكەی دەستنیشان دەكات. هاوڵاتى: ئێزیدییەكان لەبارەی هێرشەكانی توركیاوە چ هەڵوێستێكیان هەبووە بەگشتی؟ حەسو ئیبراهیم: خەڵكی ئێزیدی زۆر تووڕەو نیگەرانن لەهێرشەكانی توركیا بۆ سەر شەنگال، ئێمە بەزۆر خەڵكمان راگرتووەو داوامان لێكردووە كەمێك هێور ببنەوە، ئەگەر لەبەر ئێمە نەبێت هەڵویستی زۆر توندیان دەبێت و هێرش دەكەنەسەر دامودەزگاكانی حكومی لەشەنگال، ئەگەر دۆخەكە هەروا بەردەوام بێت خەڵك زیاتر بەرگە ناگرێت، ئێمە موڵەتمان داوەتە حكومەتی عێراق ئەگەر هەر هیچ هەڵوێستیان نەبوو و بەفەرمی داوایان لەتوركیا نەكرد هێرشەكان بۆ سەر شەنگال رابگرن، ئەوا ئەوكات هەڵوێستی نوێمان دەبێت. هاوڵاتى: پێتانوایە كشانەوەی ئەم دواییەی بەشێك لەهێزەكانی حەشدی شەعبی رێگای بۆ توركیا كردەوە بۆ بۆردومانكردنی شەنگال؟ حەسو ئیبراهیم: كشانەوی بەشێك لەهێزەكانی حەشدی شەعبی لەشەنگال هیچ كاریگەری نەكردووەو بۆشایی ئەمنی دروست نەبووە، بەڵام وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت توركیا واز لەشەنگال ناهێنێت و دەیەوێت ئەمنیەتی ناوچەكە تێكبدات، بەدڵنیایەوە ئەگەر ئێمەش لەشەنگال نەبین، ئەوا توركیا هەر بۆردومانی شەنگال دەكات چونكە ئەوان نیازیان وایە سنورەكانی دەوڵەتی عوسمانی بگەڕێننەوە و جارێكی تر بیخەنەسەر توركیا، ئەمەش خەونە بۆ ئەردۆغان و قەد ناتوانیت ئەمە دووبارە بكاتەوە، چونكە ئێمە گوڕەپانەكە چۆڵناكەین. هاوڵاتى: پێتانوایە دەبێت حكومەتی عێراق سەروەری خاكەكەی بپارێزێت؟ حەسو ئیبراهیم: دەبێت عێراق دان بەوەدا بنێت كە ناتوانیت سەروەری وڵاتەكەی خۆی بپارێزیت، لەچ شوێنێكی دونیا هەیە نەخۆشخانەیەك بۆردوومان بكرێت، نەخۆشخانەی سكێنیە كە دەكەوێتە باشوری شەنگال راستە سەر بەئەنجومەنی خۆسەری دیموكراتە، بەڵام خەڵكی سڤیل و ناوچەكە سەردانی نەخۆشخانەكەیان دەكردو چارەسەری پێویستیان وەردەگرت، ئەمە ئیهانەو شەرمەزارییەكی زۆر گەورەیە بۆ عێراق. هاوڵاتى: بێجگە لەبەغدا داواتان لەوڵاتانی دیكە كردووە هەڵوێستیان هەبێت لەبارەی بۆردومانەكانی توركیا بەتایبەت كە ئێزیدییەكان قوربانی گەورەی دەستی داعش بوون؟ حەسو ئیبراهیم: داوا لەبەرپرسانی یوئێن و وڵاتانی دەرەوە دەكەین هەڵویستی توندیان هەبێت لەبەرامبەر هێرشەكانی توركیا بۆ سەر شەنگال و لەڕێگای پەرلەمانەكانی خۆیان و دامودەزگاكانی حكومی سنورێك بۆ توركیا دابنێن، چونكە ناكرێت توركیا بەئارەزوی خۆی هەركاتێك ویستی شەنگال بۆردومان بكات و هیچ وڵات و لایەنێك قسە نەكات .»

سازدانی: هاوڵاتى سەرپەرشتیاری ژووری هەڵبژاردنی بزوتنەوەی گۆڕان دەڵێت حەوت بازنە بۆ هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق كاندیدیان هەیەو دڵنیان ئەنجامی دڵخۆشكەریان دەبێت. یاسین حەمەعەلی، سەرپەرشتیاری ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان و ئەندامی لیژنەی باڵای هەماهەنگی هاوپەیمانی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» پشتیوان بەخواو هەڵسوڕاوان و هاونیشتمانیانی ئازیز، پێمانوایە سەرجەم كاندیدەكانمان سەردەكەون». هاوكات ئەوەش دووپاتدەكاتەوە كە وەكو هاوپەیمانی كوردستان هەموو هەوڵێكی خۆیان دەخەنەگەڕ، بۆ بەدەستهێنانی زۆرترین دەنگ و كورسی لە هاوپەیمانێتییەكەیاندا لەگەڵ یەكێتی نیشتمانیدا. ‌هاوڵاتى: بزوتنەوەی گۆڕان چۆن دەڕوانێتە هاوپەیمانێتی كوردستان لەگەڵ یەكێتی بەگشتی؟  یاسین حەمەعەلی: دیارە پێكهێنانی هاوپەیمانێتی كوردستان، بەرهەمی چەندین گەڕی دانوستان و گفتوگۆ بوو لەنێوان ئێمەو یەكێتی نیشتمانی، دیدگای ئێمە لەسەر پرسە نەتەوەییەكان و چۆنییەتی مامەڵەكردنمان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی، چارەسەركردنی سەرجەم كێشە هەڵپەسێردراوەكان لەگەڵ بەغدا بەكێشەی ناوچە كێشە لەسەرەكانیشەوە، هەروەها هەوڵەكانمان لەپێناوی بەدیهێنانی یەكڕیزی و یەك وتاری سەرجەم لایەنەكان دیدگایەكی روون و راشكاوە، بۆیە سەرەنجام ئەم هاوپەیمانێتیەمان پێكهێنا لەپێناوی بەدیهێنانی ئەو ئامانجانەدا. هاوڵاتى: گۆڕان‌ كاندیدەكانی لەچەند پارێزگاو لەكام بازنەدایە ئەگەر بەوردی باسی بكەن؟ یاسین حەمەعەلی: پاش خوێندنەوەی وردو بابەتییانەی یاسا نوێیەكەی هەڵبژاردن، هەوڵمانداوە كاندیدەكانمان لەو شوێنانە بن كە دڵنیاین لەئەنجامەكانیان و سەركەوتن بەدەستدەهێنین، لەنێو هاوپەیمانی كوردستان و لە (7) بازنەی هەڵبژاردن كاندیدمان پێشكەش كردووە، كە بازنەكانی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و پارێزگای كەركوك لەخۆدەگرێت. هاوڵاتى: لەهەندێ بازنە گۆڕان كاندیدی نییەو تەنها كاندیدی یەكێتی هەیە، كارتان بۆ ئەوە كردووە دەنگدەرانتان دەنگ بدەنە كاندیدەكانی یەكێتی، بەپێچەوانەشەوە؟ یاسین حەمەعەلی: ئێمەو یەكێتی نیشتمانی پێكەوە هاوپەیمانێتی كوردستانمان پێكهێناوەو هەموو هەوڵمان دەستەبەركردنی زۆرترین كورسییە بۆ هاوپەیمانێتییەكە، بەڵێ كارمان لەسەر كردووەو هەردوولامان رەزامەندین لەسەری. هاوڵاتى: ئایا هیچ گرفتێك لەتۆماری دەنگدەراندا بوونی هەیە، كە كێشە بۆ دەنگدەران دروستبكات؟ یاسین حەمەعەلی: دەتوانم بڵێم گرفتەكە لەوێدایە بەشێك لەدەنگدەران نەیانتوانیوە تۆماری بایۆمەتری بكەن و كارتی دەنگدانیان تازە نەكردووەتەوە، وەكو كۆمسیۆنیش ئاماژەی پێداوە بەشێك لەو كارتانەشی هاتوونەتەوە، هەڵەی تێدایەو نێردراونەتەوە بەو ئامانجەی راست بكرێنەوە، بەدڵنیاییەوە ئەمانە گرفتن و دەكرا كۆمسیۆن وردتر مامەڵەی لەگەڵ ئەم پرسەدا بكردایە، حاڵەتێكی تریش كەگرنگە كاری لەسەر بكرێت بەشێكی زۆری هاووڵاتیان كارتی بایۆمەترییان تەواو بووەو لەبنكەكانی تۆمارەو وەریان نەگرتووەتەوە، بۆیە زۆر گرنگە لەم وادەیەی كەماوە هەموان هاوكاربین لەوەی هاووڵاتیان بچن بۆ وەرگرتنەوەی كارتەكانیان و بێبەش نەبن لەمافی دەنگدان. هاوڵاتى: هەڵسوڕاوانی گۆڕان بۆچوونیان چیە لەسەر هاوپەیمانێتییەكەتان لەگەڵ یەكێتی؟ ئایا روونكردنەوەی پێویستیان پێدراوە؟ یاسین حەمەعەلی: لەماوەی رابردوودا بەبەردەوامی گرنگی و ئامانجی بەستنی هاوپەیمانێتیەكەمان بۆ سەرجەم ئۆرگانەكانمان روونكردووەتەوە، خۆشبەختانە فیدباك و ئامادەیی تەواو هەیە لەسەرجەم ئاستەكان. هاوڵاتى: پێتانوایە پێویستە بەرپرسانی گۆڕان و یەكێتی ان و دەنگدەران ئاشت بكەنەوە ئەوانەی كە نیگەرانییەكیان هەیە؟ یاسین حەمەعەلی: بەدڵنیاییەوەو بە بەردەوامی چ لەكۆبوونەوە هاوبەشەكانمان و چ وەكو بزوتنەوەكەشمان جەختمان لەوە كردووەتەوە، هەموو هەوڵێكی خۆمان دەدەین زۆرترین كەس بچنە سەر سندوقەكانی دەنگدان و دەنگ بەهاوپەیمانی كوردستان بدەن. هاوڵاتى: كورسییەكانی سێ پارێزگاكەی هەرێم روونە؟ پێتانوایە لەسلێمانی و هەولێرو دهۆك دەتوانن چەند كورسی بەدەستبهێنن؟ ئایا ئەمجارە لەكەركوك كورسی بەدەستدەهێنن؟ یاسین حەمەعەلی: پشتیوان بەخواو هەڵسوڕاوان و هاونیشتمانیانی ئازیز، پێمانوایە سەرجەم كاندیدەكانمان سەردەكەون. هاوڵاتى: بەشێك لەهاووڵاتیان كارتی دەنگدانیان وەرنەگرتووەتەوە؟ چی دەكەن بۆ ئەوەی هۆشداری بدەنە هاووڵاتیان كە كارتەكانیان وەربگرنەوەو بەشداری دەنگدان بكەن؟ یاسین حەمەعەلی: هەڵبژاردن مافێكی سەرەتایی و دیموكراسی زۆر گرنگە، داوامان وایە هاووڵاتیان بە بایەخەوە ئەم مافە بەكاربهێنن و دەستبەرداری نەبن. داواكاریمان ئەوەیە هاونیشتمانیان كارتەكانیان وەربگرنەوەو بەشداری پرۆسەكە بكەن. هاوڵاتى: گۆڕان لەهەڵبژاردنی پێشووی عێراق پێنج كورسی بەدەستهێنا، پێتانوایە دەتوانن پارێزگاری لەو ژمارە كوردسییەتان بكەن یان زیاتری دەكەن؟ پێشبینیتان بۆ بەدەستهێنانی چەند كورسییە؟ یاسین حەمەعەلی: زۆر گەشبینین هەموو هەوڵێكی خۆمان دەخەینەگەڕ لەپێناو زیادكردنی كورسییەكانمان و بەدڵنیایی ئەنجامی دڵخۆشكەرمان دەبێت. هاوڵاتى: ئایا كاندیدەكانی گۆڕان جێی متمانەی هاووڵاتیانن؟ یاسین حەمەعەلی: كاندیدەكانی ئێمە كەسانی خاوەن پێگەو ئەزمونن و لەپسپۆڕی جیاوازن، بەدڵنیاییەوە جێگای متمانەی زۆرینەی هاووڵاتیانن. هاوڵاتى: دەوترێت میكانیزمێكتان لەگەڵ كاندیدەكانتان گرتووەتەبەر كە وەك پێنج ئەندامەكەی ئێستای گۆڕان لەبەغدا لەبزوتنەوەكە دوورنەكەونەوە؟ یاسین حەمەعەلی: متمانەی تەواومان بەكاندیدەكانمان هەیەو پێویست بەهیچ رێوشوێنێك ناكات. هاوڵاتى: هەموو دەزانین بەشێك لەهەڵسوڕاوانی گۆڕان زویرن لەبزوتنەوەكە‌، چی كراوە بۆ ئەوەی ئەوانیش لەم هەڵبژاردنەدا رۆڵیان هەبێت بۆ پشتیوانی لەبزوتنەوەكە؟ یاسین حەمەعەلی: بزوتنەوەكەی ئێمە هەمیشە دیدگای جیاوازی تێدابووە، ئێمە لەنیگەرانی هاوڕێكانمان تێدەگەین، بەڵام هەموو لایەك دڵنیادەكەینەوە كە سورین و بەردەوامین لەسەر ئەو ئامانجانەی كە رەوانشاد كاك نەوشیروان بناغەكەی داڕشتووە.

سازدانی: هاوڵاتى یەكێك لەئەندامانی دەستەی نێوەندگرانی نێوان بافڵ تاڵەبانی و لاهور شێخ جەنگی زانیاری نوێ و نەبیستراو بۆ هاوڵاتى ئاشكرا دەكات و دەڵێت:»میكانیزمی چارەسەركردنی كێشەكان لەنێوان هەردوو هاوسەرۆكان جیاوازە «. ‌نیكولا ئەشرەف شاڵی یەكێك لەدەستەی نێوەندگرانی نێوان هاوسەرۆكانی یەكێتی لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» بافڵ تاڵەبانی لەناو مۆبایلەكەی خۆیەوە 11 تۆمەتباری پێنیشانداین كە بەرپرسی یەكێتی تێدایەو  فەرمانی دەستگیركردنیان هەیەو لەماڵی لاهور شێخ جەنگیدان، بەڵام لاهور شێخ جەنگی پێی وتین كە ماڵەكەی كراوەیەو هیچ تۆمەتبارێكی لانییەو دوو برای لایە كە چوونەتە بەردەم دادگا». هەروەها ئەوەشی خستەڕوو كە بافڵ تاڵەبانی هاوسەرۆكی یەكێتی باسی لەوە كردووە كە ئەو هەنگاوانەی دەینێت بۆ چاكسازی و گەڕانەوەی شكۆیە بۆ یەكێتی و پێشی وتووین كە» بەدەرمانی دایۆكسین هەوڵی ژەهراویكردنم دراوە». هاوكات نیكۆڵا ئەشرەف شاڵی ئەوەشی روونكردەوە كە لاهور شێخ جەنگی پێی راگەیاندوون كە ملم لەموو باریكترە لەبەردەم یاسادا، هەر تۆمەتێكم بەسەردا ساغ بێتەوە بەڵێن بێت بەدەستی خۆم پەتی سێدارە دەخەمە ملم. هاوڵاتى: هەوڵی نێوەندگیری دەیان كەس پێكەوە سەردانی هەردوو هاوسەرۆكی یەكێتیتان كردووە، ئامانجەكەی چی بووە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: ئێمە وەك دەستەیەكی ناوەندگیری ئاشتەوایی بێلایەن رۆڵ دەگێڕین لەنێوان هەردوو هاوسەرۆكانی یەكێتیدا، چەندین كەسین لەئاست و پێگەی جیاوازدا. ئێمە كەسانی بێلایەنین لەنێوان هەردوولادا، هەرچەندە هەندێك كەس و لایەن تۆمەتبارمان دەكەن كە لایەنداری یەكێك لەهاوسەرۆكان دەكەین، ئەمەش هیچ بنەمایەكی نیە و تەواو دورە لەڕاستیەوە، چونكە ئەم دەستپێشخەریەی ئێمە تەنها لەڕوانگەی هەستكردنمانە‌ بەبەرپرسیارێتی نیشتمانی و نەتەوەیی. هەروەها ئامانجمانە ئەوە بیری هەردوو هاوسەرۆكان بهێنینەوە، ئەوان لەم قۆناغەی كاری حزبیاندا لەبەردەم بەرپرسیارێتی‌ نەتەوەیی و نیشتمانی و مێژوویی و ئەخلاقی و پیشەیی حزبیەوەن، لەكۆی ئەو كارو هەنگاوانەی دەیگرنەبەر دەبێت ئاشتی و ئارامی شاری سلێمانی بەتایبەتی و هەرێمی كوردستان بەگشتی بپارێزن. ئەوەی روویداوە لەنێوان هاوسەرۆكاندا، راستە بابەتەكە تەواو حزبیەو لەفۆرمی حزبیدایە، لایەنێكیان بەچاكسازی ناویدەبات و ئەوی دیكە بەكودەتا، بەڵام هەرچیەك بێت، كۆی ئەوەی روودەدات كاریگەری راستەوخۆی نەرێنی هەیە لەسەر دەروون و ژیان و بازاڕو ئابوری خەڵك بێ جیاوازی. ئێمە دەزانین لەكوردستاندا، حزب دابڕاو نیە لەكۆمەڵگا بەتایبەت حزبێكی خاوەن پێگەو باڵادەستی وەك (ی.ن.ك) كە سەنگ و قورسایی خۆی هەیە لەبڕیاری سیاسی چ لەناوخۆی هەرێم یان لەسەر ئاستی عێراق و تەنانەت هەرێمایەتیش، بۆیە هەرشتێك لەناوخۆی ئەو حزبەدا رووبدات كاریگەری و لێكەوتەی راستەوخۆی دەبێت لەسەر سەقامگیری كۆمەڵایەتی و ئابوری و سیاسی. ئێمە لەواقعێكدا دەژین سەرجەم هێزەكانی پێشمەرگە بەكرداری لەژێر چەتری وەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێم یەكنەخراون، بۆیە دەبینین حزبەكان بەتایبەت حزبێكی وەكو یەكێتی كەمێژوویەكی دورودرێژی هەیە لەخەباتی چەكداری تائێستا هێزی چەكداری تایبەت بەخۆیان لەژێر دەستدا ماوە هەرچەندە ئەو هێزانە نیزامی و رێكخراون، بەڵام لەژێر فەرمانی چەند كەسانێكی دیاریكراوی حزبیدان و ئەوان دەتوانن بیانجوڵێنن. ئێمەومانان، وەك دەستەی ناوەندگیری بێلایەن، نیگەرانیمان هەبوو لەوەی ئەو هێزانە بەپێچەوانەوەی ئامانجەكانیان بەكاربهێنرێن لەیەكلاكردنەوەی ناكۆكیەكانی ناوخۆیی حزبدا، بەتایبەتی ئێمە بینیمان ئەو هەنگاوانەی نران لەلایەن هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی زیاتر مۆركێكی سەربازی پێوە دیاربوو، لەهەمان كاتدا بینیمان لەماڵی هاوسەرۆك لاهور جەنگی خەڵكانێك بەچەكی قورس و سوكەوە وێنەیان دەگرت و لەشۆسیال میدیا پەخشیان دەكرد، كۆی ئەمانە بووە هۆی ترس و دڵەڕاوكێ بەتایبەت لای خەڵكی شاری سلێمانی. لەڕوانگەی هەستكردنمان بە بەرپرسیارێتی، بۆ ئەوەی خوانەخواستە هەنگاو نەنێین بۆ قۆناغێك ململانێكان تیایدا لەململانێی حزبییەوە بگۆڕێت بۆ ململانێی چەكداری، دەستەیەكی بێلایەن كۆبووینەوە و پەیوەندیمان بە بەڕێزان هەردوو هاوسەرۆكانی (ی.ن.ك)ەوە كرد. هاوڵاتى: هەریەك لە بافڵ تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی ئەوەیان راگەیاند كە هێز بەكارناهێندرێت و دواتریش لاهور جەنگی ئەوەی دووپاتكردەوە كە كاری واناكەن؟ كەواتە تائێستا دۆخەكە ئارامە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: سەبارەت بە بەڕێز قوباد تاڵەبانی، ئەو جێگری سەرۆكی حكومەتە، دەسەڵاتەكانی دەسەڵاتی فەرمین و بەیاسا دیاریكراوە، هەر بەیاساش دەسەڵاتەكانی بەكاردەهێنێت لەكاتی پێویستدا بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی هەرێم لەدۆخە نەخوازراوەكاندا. واتا تادۆخێك نەیەتە پێشەوە كە پێشێلكاری بێت بۆ ئەركەكانی حكومەت، بەتایبەتتر ئەو ئەركانەی پەیوەندیدارن بەپاراستنی ئارامی و ئاسایشی شارەكان و ژیان و سەرو ماڵی خەڵكەوە، بەهیچ جۆرێك خۆیان هەڵناقورتێنن و دەبێت دور بن لەكێشە حزبیەكانەوە. سەبارەت بە هاوسەرۆك لاهور جەنگی، ئێمە لە 7 و 9 ئاب 2021، سەردانمان كردو لەگەڵیدا كۆبووینەوە، داوامان لێكرد بەهێمنی كێشە حزبیەكانیان لەگەڵ هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی چارەسەر بكەن لەكۆی ئەو شتانەی روودەدات پێویستە ئارامی سلێمانی بپارێزیت، وتی «دڵنیاتان دەكەمەوە لەلایەن منەوە هەرگیز پەنا نابرێتە بەر هێز یان كارێك سەقامگیری سلێمانی و هەرێم تێكبدات». هەروەها وتی «من هێزی ئەمنیم دروستنەكردووە بۆ ئەوەی لەململانێ و بۆ بەرژەوەندی خۆم بەكاریان بهێنم، بەڵكو من هێزی دامەزراوەیم بۆ خزمەتی خەڵكی كوردستان بێ جیاوازی دروستكردووە، بۆ دەرخستنی نیازپاكی و بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هەموو دەسەڵاتەكانی خۆم بەشێوەی كاتی تا پێكهێنانی لیژنەی لێكۆڵینەوەی حزبی رادەستی هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی كردووە»، هەروەها ئامادەیی دەربڕی لاپەڕەی سپیمان بۆ واژو بكات بۆ چارەسەركردنی كێشە حزبیەكان بەپێی پەیڕەوو پرۆگرامی (ی.ن.ك) و یاسا بەركارەكانی عێراق. جەختیشی كردەوە كەكوردستان جێناهێڵێت وەك ئەوەی داوایلێكراوەو لەبەردەم دادگادا بەرگری لەخۆی دەكات لەكۆی ئەو تۆمەتانەی خراونەتەپاڵی و جەختی كردەوە تاوانبار نیە و بەناهەق تۆمەتی بۆ هەڵدەبەستن، لەدادگا بێتاوانی خۆی دەسەلمێنێت و ئەگەر لەناوخۆی حزبیشدا بێت بەهەمان شێوە بەڵگەكان دەخاتەڕوو. سەبارەت بە هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی، بەهەمان شێوە لە 9 ئاب 2021 لەگەڵیدا كۆبووینەوە، دوای گفتوگۆیەكی چڕوپڕ نزیكەی حەوت كاتژمێری خایاند، بەوردی كێشە ناوخۆییەكانی (ی.ن.ك)ی خستەڕوو كە خاڵی ناكۆكی بوون لەنێوانیاندا وەك هاوسەرۆكان. هەروەها باسی لەكۆی ئەو پاڵنەر و هەنگاوانە كرد كە بۆ گۆڕانكاری و چاكسازی ناویەتی، وتی ئەو كارانەی دەیكات «بۆ گەڕاندنەوەی شكۆیە بۆ یەكێتی، لەهەمان كاتدا هەنگاونانە بۆ چاكسازی، چونكە لەدوو ساڵی رابردوودا دەستدرێژی زۆر كراوەتەسەر مافی خەڵك‌ و هەڕەشە لەبازرگان كراوەو دەستخراوەتە بینەقاقای بازاڕ، هێڵەكانی پەیوەندی چاودێری خراوەتەسەر‌، هێزەكانی دژە تیرۆرو زانیاری بۆ مەرامی تایبەتی و كۆكردنەوەی زانیاری ناپێویست و ناڕەوا بەكارهێندراون‌«. هەروەها وتی «سیخوڕ لەماڵەكەمدا دانراوەو بەدەرمانی دایۆكسین هەوڵی ژەهراویكردنم دراوە». هاوكات كاك بافڵ وتی:» هەنگاوەكانم بەردەوام دەبن بەئاڕاستەی چاكسازی و لەچارەسەركردنی كۆی گرفتەكان سەقامگیری هەرێم و شاری سلێمانی دەپارێزم»، بەڵێنیشی پێداین كە هەر هێزێك لەژێر فەرمانی حزبدا بێت هەرچەندە سەرجەمیان نیزامی و رێكخراون و میلیشیا نین، بەهیچ جۆرێك‌‌ فەرمان لەهیچ كەسێكی ئەوانەوە‌ وەرناگرن بۆ جوڵەپێكردنیان، ئەمما دەسەڵاتی حكومەت چی دەكات ئەوە پەیوەندی بەئەوانەوە نییە، چونكە ئەوان فەرمان لەحكومەتەوە وەردەگرن نەك سەركردەكانی حزب. جەنابیان وتیشی؛ «ئەگەر هێزی حكومی بجوڵێندرێت بۆ دەستگیركردنی ئەو (١١) تاوانبارەیە كە لەماڵی لاهور جەنگی خۆیان حەشارداوە، ئەوە پەیوەندی بەمنەوە نیەو دەسەڵاتی منی تێدا نییە». دوای سەردانمان بۆ لای هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی، بۆ تەواوكردنی كارەنمان راستەوخۆ لەهەمان رۆژدا، سەردانی هاوسەرۆك لاهور جەنگی-مان كردەوە، گفتوگۆیەكی ترمان لەگەڵ ئەنجامدا لەسەر ئەو بابەتانەی كەگرنگن بۆ پاراستنی سەقامگیری سلێمانی و هەرێم. سەبارەت بەو كەسانەی داواكراون لەلایەن یاساوە، من بە ‌بەڕێز لاهور شێخ جەنگی-م وت، «ئەو (١١) كەسەی بەڕێز بافڵ تاڵەبانی باسیان دەكات و داواكراون لەماڵەكەتدان، لەڕووی یاساییەوە پێویستە رادەستیان بكەیت بۆ ئەوەی هێزی حكومی كە دەسەڵاتی سەپاندنی یاسایان هەیە، پاڵپشت بەفەرمانی دادوەر نەیەنە سەر ماڵەكەت و دەستبەسەریان بكەن بۆ بەردەم دادگا». لەوەڵامدا وتی «بفەرموون دەرگای ماڵەكەم واڵایە، بگەڕێن تیایدا هەر داواكراوێكی تیادا بوو بیبەن» وتیشی «من كەسی داواكراوم لا نییە، ‌تەنها ئەو دوو برایەم لایە كە سكاڵایان لەسەر تۆماركراوەو هەردووكیان ئامادەن بچنە بەردەم دادگاو  پێشتریش چوون و جارێكی دیكەش دەچنەوە بەردەم دادگا» هەروەها قسەمان لەگەڵ كرد سەبارەت بە بەكارهێنانی هێز و ئەو كەسانەی بەچەكەوە لەماڵەكەیدا لەڕێگای سۆشیال میدیاوە نمایش دەكەن، جەنابیان پێی راگەیاندین كە سەرقاڵەو ئاگاداری ئەو جۆرە نمایشانە نیە، وتی؛ «بەهیچ شێوەیەك چەكم بەكارنەهێناوەو هێزی سەربازیم نییە تا بەكاریبهێنم»، پێمان وت لەماڵەكەتدا خەڵكانێك بەچەكەوە ڤیدیۆو وێنەیان بڵاوبووەتەوە! ئەو بێئاگایی خۆی لەوە دەربڕی و وتی؛ «ئەوانەی لێرەن‌ میلیشیا نین، بەشێكی زۆری كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان و پێشمەرگەی دێرینن و بەشێكی دیكەیان خەڵكی مەدەنین و هاوسۆزن». وە بەڵێنی بەهەمووماندا كەناهێڵێت كەس بەچەكەوە‌ ماڵەكەیدا نمایش بكات. دوای پەیامەكەی ئێمە،‌ بینیمان دیاردەی چەكداری لەماڵەكەیدا وەك پێشتر نیە، بۆ بەدواداچوون و دڵنیایی خۆتان دەتوانن بچنە ماڵەكەی بەدواداچوونی زیاتر لەسەر ئەو بابەتە بكەن. هاوڵاتى: پاش هەفتەیەك لەو پەیامەی ئێوە كە گەیاندوتانە هەردوو هاوسەرۆك، چ گۆڕانكاریە‌ك بەهۆی نێوەندگیریە‌كەوە روویداوە؟ ئایا میكانیزمی چارەسەر لای هەردوولایان جیاوازە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: ئێمە لەچوارچێوەی پەیامەكەی خۆماندا كارمانكردوە، سەبارەت بەمیكانزمی چارەسەركردن، هەردوو هاوسەرۆكان میكانیزمی تەواو جیاواز بۆ چارەسەركردنی گرفتە حزبیەكان دەخەنەڕوو لەناو یان لەدەرەوەی حزب، واتا لەبەردەم دادگاكاندا.  لەئاستی حزبیش هەوڵدراوەو بەردەوام هەوڵ هەیە بۆ ئەوەی ناكۆكییەكان بەپێی پەیڕەوو پرۆگرامی ناوخۆی حزب و یاسا چارەسەر بكرێن‌، بەڵام دیارە تائێستا دەرەنجامی نەبووە. ئێمە وەك دەستەی ناوەندگیر هەست دەكەین گوێمان لێگیراوە، بەتایبەت لەو بابەتانەی پەیوەندیان بەنمایشی هێزو شەڕی راگەیاندنەوە هەیە كەتەواو خاوبوونەتەوە، هەر پێشوازی لێكردنمان لەلایەن بەڕێزان هەردو هاوسەرۆكانەوە نیشانەی رێزگرتن و بەهەند وەرگرتنی هەوڵەكانمانە، هەرچەندە ئێمە هەر چاوەڕوانی ئەو بەدەنگەوەهاتنەمان لێدەكردن. هاوڵاتى: بافڵ تاڵەبانی هیچ زانیارییەكی لەبارەی ئەو (١١) كەسەوە خستەڕوو بۆ ئێوە كە وەك دەستەی نێوەندگیر سەردانتان كردووە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: جەنابی بافڵ تاڵەبانی هەموو فەرمانی دەستگیركردنی ئەو (١١) كەسەی لەمۆبایلەكەی خۆیەوە پیشانداین، كۆمەڵێكیان بەرپرسیارێتیان هەبووە، هەندێكی تێدایە بەناوی یەكێتی و دەزگا ئەمنییەكانەوە خەڵكی دەستگیركردووە، بەرپرسی باڵای حزبی یەكێتیش لەناو ئەو (١١) كەسانەدا بوونی هەبوو. هاوڵاتى: وتەی لاهور شێخ جەنگی لەبارەی چارەسەركردنی كێشەكان چی بوو؟ نیكۆلا ئەشرەف شاڵی: وەك ئاماژەم پێدا، ئێمە لە ٧ و ٩ ئاب ٢٠٢١، جەنابیمان بینی، جەختی كردەوە ئامادەیە ملكەچی كۆی رێكارە حزبی و یاساییەكان بێت بەچوونە بەردەم دادگاشەوە، وتی «ملم لەموو باریكترە لەبەردەم یاسادا، هەر تۆمەتێكم بەسەردا ساغ بێتەوە بەڵێن بێت بەدەستی خۆم پەتی سێدارە دەخەمە ملم، چونكە هیچ كەموكورتیەك لەخۆم قبوڵ ناكەم چ بەرامبەر خەڵكی كوردستان بێت یان یەكێتی یان بەرامبەر ماڵی مام جەلال و هاوسەرۆك بافڵ تاڵەبانی». وتیشی «بەهیچ جۆرێك ئامادەنیم كوردستان جێبهێڵم وەك ئەوەی داوام لێكراوە، چونكە ناكرێت تۆمەتبار بكرێم و داواكراوی دادگا بم، بەڵام بوارم نەدەن بەرگری لەخۆم بكەم و بێتاوانی خۆم بسەلمێنم. وتی؛ لەكوێی دنیادا بووە بەتۆمەتبار بوترێ بڕۆ وڵات جێبهێڵە!» هاوڵاتى: پێتانوایە یەكێتی ئەم دۆخەی ئێستای تێپەڕێنێت، یان پێش هەڵبژاردنەكانی عێراق یەكلاببێتەوە؟ نیكولا ئەشرەف شاڵی: یەكێتی لەسەرەتای دامەزراندنیەوە لە 1975،‌ لەسەر بنەمای رای جیاوازو لەیەكگرتنی سێ ئاڕاستەی‌ جیاواز دامەزراوە، تائێستا ئەو تێڕوانین و را جیاوازە تیایدا بەردەوامە، ئەوەش خاڵی جیاكەرەوەی یەكێتیە لەحزبە تەقلیدیەكانی تر. چارەسەركردنی ئەم دۆخە كاتی دەوێت، چونكە ئەم كێشانە لەبنەڕەتدا هەر هەبوون، بەڵام دوای كۆچی دوایی سەرۆك مام جەلال و بەستنی كۆنگرەی چوار زیاتر بەدەركەوتن و لەم ماوەیەدا دەرهاویشتەو لێكەوتەكانیمان بینی، بۆیە چاوەڕوان ناكرێت پێش هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق چارەسەر بكرێن. من پێم وایە ئەم كێشەیە زیاتر پەل ناكێشێت و وەك ئەوانی پێشتر‌ تێدەپەڕێت، متمانەمان بەهەردوو هاوسەرۆكانە كە بەرپرسیارانە مامەڵە دەكەن لەچارەسەركردنی كێشەكان. چونكە ئەوان وەك هەر تاكێكی ئەم كوردستانە دەزانن، كە ئەم ئەزمونەی هەرێم بەرهەمی خوێنی هەزاران شەهید و بەری رەنج و ماندوبونی پێشمەرگە و رێكخستن و تێكۆشەرە دێرینەكانی كوردستانە. بۆیە دەبێت حەكیمانە و وردبینانە مامەڵە لەگەڵ كۆی كێشەكان بكەن‌. هاوڵاتى: پێتانوایە ئەم كێشانە كاریگەری دەكاتە سەر دەنگدەری یەكێتی؟ نیكۆلا ئەشرەف شاڵی: بەگشتی دەنگدەر، دەنگدەری یەكێتین كە بۆ ئازادی و مافی چارەی خۆنووسین و سەربەخۆی كوردستان دامەزراوە‌‌، بەڵام دەبێت ئەوەمان بیرنەچێت بەشێكی زۆر لەدەنگدەران بەسۆز بیر دەكەنەوە، بۆیە‌ بێگومان ئەم كێشانە بەشی خۆی كاریگەری دەبێت لەسەریان و وەك لێكەوتەش كاریگەری دەبێت لەسەر كۆی پرۆسەی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق سەبارەت بە (ی.ن.ك)

سازدانی شاناز حەسەن پسپۆرێكی پزیشكی سنگ و بۆری هەوا دەڵێت:» وەرگرتنی ڤاكسین پارێزراوت دەكات لە كۆرۆنا نەك پارێزراو بی لە ئیلتیهابات، یان جەڵدە و هەوكردنی سییەكان، بۆیە كەسێك با دوو ژەمە ڤاكسینی وەرگرتبێت، كە دەمرێت بە هەوكردنی سییەكان دەمرێت نەك بە كۆرۆنا». دكتۆر كامەران قەرەداغی، پسپۆری سنگ و بۆری هەوا لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» لە كوردستاندا بەرگری گشتی لەناو خەڵكدا بڵاوبۆتەوە و خەڵكی لەناو یەكدا بەتێكەڵی توشی كۆرۆنا ڤایرۆس دەبن و بەركەوتەی یەكترین و چاكدەبنەوە، ئەمە بۆ خۆی وایكردووە نیشانەی شەپۆلەكان جیاوازبن». هاوڵاتى: بەشێك لەهاووڵاتیان هێشتا ترسیان لەوەرگرتنی ڤاكسین هەیە؟ئایا هیچ مەترسییەكی هەیە؟ كامەران قەرەداغی: هیچ جۆرە ڤاكسینێك مەترسی نیە، یان مەترسیەكەی ئەوەندە كەمە ، كە ئێمە پێی دەڵێین ماكەكانی، كە شایانی باسكردن و  ترساندن نیە، بەپێی تەمەنەكانیش جیاوازی هەیە، بۆ نمونە كەسێك تەمەنی لەسەرو 50 ساڵەوە بوو، بەهیچ  شێوەیەك لەهیچ جۆرە ڤاكسینێك نەترسێت، ئەگەر تەمەنی  ژنێك یان كچێك تەمەنی خوار 50ساڵ بوو هەر جۆرێك هەبوو بەكاریبێنە، ، بەڵام گەر جۆرێكی تری جیاواز لە ئەزترازێنیكا هەبوو ئەوەیان بەكاربێنێت، وە توێژینەوە جیهانیەكان سەلماندویانە هەموو جۆرەكانی باشە و گونجاوە، تەنیا هەندێك حاڵەتی زۆر دەگمەن بۆنمونە ئەوانەی خەستی خوێنیان تێدادەركەوتووە. هاوڵاتى: هاووڵاتیان دەپرسن چەند ژەم ڤاكسین وەربگرن گونجاوە؟ كامەران قەرەداغی: ڤاكسینەكان كەلەمانگی دووی ساڵی رابردووە دروستكران، سەرەتا ژمارەیەكی كەم كرایەوە بازاڕەوە و ئەوكاتە دوو شەپۆلی جیاوازی كۆرۆنا ڤایرۆس هاتن كە ڤاكسینەكان شمولی نەكردن.  شەپۆلی بەریتانیەكە و دەلتاش كە ئێستا زۆر بڵاوە، بۆیە دوو ژەم ڤاكسین زۆر گرنگە تا كاریگەریەكەی بۆ هەردوو جۆرەكەی كۆرۆنای گۆڕاو هەبێت، سەرەتا دەركەوت ژەمی یەكەم لەسەدا 70 تۆ دەپارێزێت لە نیشانە دەركەوتن و بەتوندی توشبوون. هەندێكی جۆریشی لەسەدا 90 بۆ 95  لەمردن دەتپارێزێت، ئەمە تەنیا شیكارە سەرەتاییەكان بوو كە لەسەر ژمارەیەكی كەمی توشبوو تاقیدەكرایەوە، بەڵام كاتێك توێژینەوەكان فراوان بوون و لەسەر ژمارەیەكی زیاتری  توشبوو تاقیكرایەوە وردە وردە نیشانەی زیاتری ڤایرۆسەكە دەركەوت، ئەو نیسبەیە هاتە خوارەوە بۆ لەسەدا 30 هەتا 60و لەسەر ژمارەیەكی زیاتری  توشبوو تاقیكرایەوە، بۆیە وا بەپێویست زانرا دوو ژەم ڤاكسین وەربگرێت.  لەو كاتەشدا تەنیا تۆ پارێزراوی لە كۆرۆنا ڤایرۆس نەك پارێزراو بی لەئیلتیهابات، یان جەڵدە و هەوكردنی سییەكان، بۆیە كەسێك با دوو ژەمە ڤاكسینی وەرگرتبێت، كە دەمرێت بە هەوكردنی سییەكان دەمرێت نەك بە كۆرۆنا بۆیە پێویستە  خەڵك لە ئەوە تێبگات كە دەوترێت فڵان كەس دوو ژەمە ڤاكسینی وەرگرتبوو بەڵام مرد. بۆ نمونە وڵاتێكی وەك نەرویج، پێنج ملیۆن و 400 هەزار ژەمە ڤاكسینی بەكارهێناوە، بەو پێیەش لەسەدا 67%ی خەڵكی ژەمی یەكەمی وەرگرتووە و لەسەدا 33%ژەمی دووەمی وەرگرتووە، كە لە سەرەتای مانگی یەكەوە دەستی بە بەكارهێنانی كردووە، پێم سەیرە راوێژكاری وەزیری تەندروستی دەڵێت پلانمان هەیە  بیگەیەنینە لەسەدا 40% ژمارەی دانیشتوان كە لەوەرگرتنی ڤاكسین سودمەندبن.  هەر خۆشی دەڵێت لەسەدا سێ تا چواری خەڵكی هەرێمی كوردستان ڤاكسینی وەرگرتووە، بۆیە كە لەماوەی چوار مانگدا ئەوەندە بەكارهاتووە چۆن دەتوانرێت بەو ماوە كەمە بگەیەنرێتە لەسەدا 40% بۆیە ئەم شێوە لە وەهمی زانستی بۆ وەزارەتی هەرێم خۆی خراپە، یاخود دەوترێت ئێمە 500 هەزار ژەمە ڤاكسینمان وەرگرتووە، لەو ژمارەیە 300 هەزارمان داوەتە هاووڵاتیان، لەكاتێكدا سەیری ئاماری عێراق بكەین، ملیۆنێك و 800 هەزار ژەمە ڤاكسین دراوەتە هاووڵاتیان، كەچی لە سلێمانی نوسراوە 63 هەزار و سەد ژەم و لەهەولێر نوسراوە 66 هەزار و 500 ژەمە ڤاكسین و لەدهۆك نوسراوە 68 هەزار و 600 ژەمە ڤاكسین، واتە بەپێی ئەو ئامارانە ئەوە چۆن داخڵ كراوە و چۆن بەكارهاتووە.  بۆیە ئەو ناشەفافیەتە لەوانەیە لەپارەی نەوت  و قاچاغچێتیدا بكرێت، بەڵام باسی زانست بەو شێوەیە بكەیت كە هەموو قسەكان پڕن لە دژ بەیەك و ناكرێت بەو شێوە ناڕاستە لەلایەن بەرپرسانی تەندروستی. هەروەها سۆشیال میدیاش بەهیچ شێوەیەك دژی ڤاكسین هیچ بڵاونەكاتەوە، چونكە خەڵك خۆی گومانی هەیە و دەترسێت و دەریش كەوتووە تەنیا ڤاكسینە دەتوانێت كۆنترۆڵی ڤایرۆسەكان بكات. هاوڵاتى: پارێزگای دهۆك بەراورد بە هەولێر و سلێمانی دۆخی كۆرۆنا تێیدا خراپە، هۆكار چییە؟ كامەران قەرەداغی: دهۆك لەبەرنامەی گونجاودا دەڕوات بەڕێوە كە لەڕۆژێكدا زۆرترین ژمارەی پشكنین دەكرێت لەو پارێزگایەدا، چونكە كە لە پارێزگایەك پشكنین نەكرا یان كەمتر كرا با بەراورد نەكرێت بە شوێنێكی وەك دهۆك كە زۆرترین ژمارەی پشكنینی تێدادەكرێت، بۆیە پێویستە خەڵك لە ئەوە تێبگات، بۆیە  پێویستە ئەو كەسانەی بەناوی وەزارەتەوە قسەدەكەن بتوانێت زانیاریەكان بە خەڵك بگەێنێت تا سەری لێ تێكنەچێت، بۆیە من پێم وایە دهۆك لەسەر ئەو رێگە راستە دەڕوا كە وڵاتێكی وەك بەریتانیا لەسەری دەڕوات، كە لەجیهاندا بەریتانیا زۆرترین پشكنینی تێدادەكرێت. هاوڵاتى: ئایا شەپۆلەكانی كۆرۆنا كاریگەری لەسەر گۆڕینی نیشانەكانی دەكات؟ كامەران قەرەداغی: شەپۆلی پەتای ڤایرۆسی، تەنانەت پزیشكەكانیش، كەسانی خوێندەوار و پسپۆریش هەر لە شەپۆلی یەكەم لەسەرەتای دۆزینەوەی كۆرۆنا تا كۆتایی ساڵی 2020 بەردەوام بوو، دوای ئەوە شەپۆلی دووەم تا مانگی چوار بەردەوام بووە، لەدوای ئەویشەوە شەپۆلی سێیەم دەستی پێكردووە و تائێستا بەردەوامە، هەموو شەپۆلێك لەگەل خۆیدا نیشانەی خۆی هەیەو دیاریكردنەوەی گۆڕانی تیداكراوە و كاریگەریشی هەبووە لەسەر نیشانەكانی و لەسەر بڵاوبونەوەی، بۆیە یاسای شەپۆل ئاوایە لەجیهاندا كەماوەی چوار بۆ هەشت هەفتە هیچ حاڵەتێك تۆمار نەكرا، دوای ئەوە هەمان حاڵەت دەستی پێكردەوە ئینجا ناودەنرێت شەپۆلێكی دیكە، بەڵام لەم كۆرۆنایەدا هەتاكوو ئێستا لە جیهاندا ئەو دیاردەیە ڕووی نەداوە هاوڵاتى: نیشانەكانی كۆرۆنای دەلتا چی جیاوازە لە كۆرۆنای شەپۆلی یەكەم و دووەم؟ كامەران قەرەداغی: نیشانەكانی كۆرۆنا دەلتا، كۆرۆنا ڤایرۆس لەگەڵ خۆیدا لەنیشانەكاندا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، یەكێك لەوانەیە بەرەنگاربوونەوەی بەرگری مرۆڤە بەرامبەر ڤایرۆسەكە و شەپۆلە تازەكە زۆربوونی ڤایرۆس لەو كاتەی كە ڤایرۆسەكەی تێدەچێت لەبری ئەوەی نیشانەكان وەربگرێت نیشانەكان زۆر سوك دەبێت. بۆیە با شەپۆلەكەش بێت كە تۆ ڤاكسینی تەواوت هەبێت نیشانەكان دەگۆڕێت لەگەڵی، بۆیە با خەڵك لە ئەوە تێنەگات كە دەلتا ڤایرۆس نیشانەی هەڵامەتە،  بۆیە نیشانەكانی تەنیا هەڵامەت نیە، بەڵكو لە كوردستاندا بەرگری گشتی بە نیسبەتێك هەیە كە نازانین چەندە ئێمەش كاریگەری لەسەر نیشانەكان هەیە. ئێستا هەموو كوردستان بەركەوتەی یەكترین، چونكە تیكەڵاوی هەیە، بۆیە كە نیشانەی هەڵامەتت هەیە دەبێت نیشانەی پرسیار بۆ خۆت دابنێیت كۆرۆنامە یان نا دەبێت بچی پشكنین بكەی، بۆ دڵنیابونەوە، چونكە تۆ لەشوێنێكدا دەژیت، كەتێكەڵاوی زۆر هەیە و دەلتاش زۆر زوو بڵاودەبێتەوە بۆیە ئەگەری هەیە بڵاوبێتەوە و هەموو چواردەورت تووشی ببێت. ڤایرۆسی دەلتا تایبەتمەندییەكی تریشی هەیە كە درەنگ دەگاتە سییەكان و لەبەشی سەرەكی سییەكان دەمێنێتەوە و بۆیە حاڵەتی مردن لەئێستادا زۆر  كەمە. هاوڵاتى: ئایا دەكرێت هاووڵاتیان ڤاكسین وەرنەگرن؟ كامەران قەرەداغی: ناكرێت كۆرۆنا ڤایرۆس بچێتە لەشی مرۆڤەوە و بەرگری دروست نەكات، بەڵام ناشكرێت ئەو كەسەی كۆرۆنای گرت، ڤاكسین بەكارنەهێنێت، بەڵكو دەبێت بەكاریبهێنێت، بەڵام بەرگریەكە دروست بووە و پێویستە ئەو كەسانەی گرتویانە دوای چوار مانگ ڤاكسین بەكاربهێنن، چونكە گاریگەریە گرنگەی ئەوەیە لە مردن دەتپارێزێت نەك لە توشبوون.  هیچ چارەسەرێكی تایبەتی نیە بۆ كۆرۆنا دەلتا، تەنیا هەندێك چارەسەر هاتوون پێش حاڵەتی توند كە بەكاردەهێنرێن تەنیا ریگری دەكات لەتوشبون بە توندی و دەیپارێزێت كە ڤیتامینەكانن بەتایبەت ڤیتامین دی. ئەگەر ئۆكسجینی مرۆڤ گەیشتە 93 واتە سییەكان گرتویەتی، بۆیە لەوكاتەدا پێویستی بە دەرمان هەیە و پێویستە بچێتە نەخۆشخانە و چارەسەر وەربگرێت و رێنماییەكان وەربگیرێت. وەرگرتنی ڤاكسین تەنیا بۆ ئەو كەسانە خراپە كە ئیلتیهاباتیان هەیە مانای هەر ئێستا نەخۆشە یان پێشوو تر حەساسیەتیەكی زۆر زۆر قورسی گرتبێت و لە نەخۆشخانە دەخڵكرابێت، بەدەر لەوە هەموو كەس لەسەرو 12 ساڵەوە دەتوانێت ڤاكسین وەربگرێت ئەوانەشی كە فیلەر و بۆتۆكسیان كردووە دەتوانن و هیچ كێشەی نیە. هاوڵاتى: پێتانوایە ڤاكسین وەرگرتن باشترە یان بەستنی ماسك لەكاتی چوونەدەرەوەو خۆپاراستن لەقەرەباڵغی؟ كامەران قەرەداغی: : پێموایە هەر كەسێك دەبڵ ڤاكسینیشی وەرگرتبێت لەكاتێكدا دەچێتە دەرەوە و ناو قەرەباڵغی پێویستە ماسك بكات، چونكە ئەوە سەلمێنراوە كە دەبڵ ڤاكسینیش وەربگری، هەر توشی كۆرۆنا ڤایرۆس دەبیت و هەر دەشیگوازیتەوە، بۆیە باشترین شت ئەوەیە تا كۆرۆنا هەبێت ڤاكسینیش بكرێت و ماسكیش بەكاربهێنرێت. هاوڵاتى: بەپێی ئامارە فەرمییەكان كە پۆلێنبەندی بۆ تووشبوان دەكرێت، جۆری سێیەمی كۆرۆنا (كۆرۆنای دەلتا) زیاتر تووشی گەنجان دەبێت، پێتانوایە بۆچی ئەمجارە باس لە تووشبوونی گەنجان زیاتر دەكرێت؟ كامەران قەرەداغی: ئەو توێژینەوانەی كە بڵاوبونەتەوە لە جیهاندا بەتایبەت لە ئەوروپای غەربی و ئەمریكادا، لەو وڵاتانەدا زۆربەی پیرەكان كورتراون و بۆیە زۆربەی زۆریان كە تووش دەبن گەنجن و گەنجان زۆر تێكەڵاو دەبن و زیاتریش دەچنە شوێنە قەرەباڵغیەكان و تائێستا ڤاكسینیان وەرنەگرتووە. هاوڵاتى: پێتانوایە حكومەتی هەرێم یا وەزارەتی تەندروستی بەگشتی توانیویەتی هاوكار بێت بۆ ئەوەی تووشبوون بە كۆرۆنا كەمببێتەوە؟ كامەران قەرەداغی: حكومەتی هەرێم ناتوانێت سەربەخۆ بڕیار بدات  بەبێ عێراق، ڤایرۆسێكی وەك كۆرۆناش كە چووە وڵاتێكەوە، بەتایبەت دەلتا ڤایرۆس هەر ئەوەندەی پێویستە بچێتە وڵاتێكەوە، بەخێرایی بڵاودەبێتەوە، وەزارەتی تەندروستی بەشێوەیەكی گشتی ئامادەنەبووە بۆ بەرەنگاربوونەوە و بەیاننامە و ڕێنمایی دەركردووە و ئەوەندەی كە توانای هەبووە كردوویەتی، بە دانپێنانی هەموو وەزیرەكانی ئێستا و پێشووش سیستەمی تەندروستی سیستەمیێكی خراپە و دەبێت بگۆردرێت ، بۆیە وەزارەتی ناوخۆیە كە دەبێت ڕێنماییەكانی وەزارەتی یتەندروستی جێبەجێ بكات كە نەیتوانیوە شتەكان بكات بە عەمەلی، كەرەنتین و كەمكردنەوەی قەرەباڵغی، بۆیە وەزارەتی تەندروستی هیچ دەسەلاتێكی دیكەی نیە تەنیا دەتوانێت نەخۆشخانە بكاتەوە و چاودێری بارودۆخەكە بكات، لەكاتێكدا خۆشی وەزارەتێكە كەموكوڕی زۆری هەیە. هاوڵاتى: هیچ توێژینەوەیەكی نوێ هەیە كە كۆرۆنا لە جیهاندا كەی كۆتایی دێت كە پشتڕاستكراوە بێت بە كۆمەڵێك بەڵگە بەتایبەت باس لە ناوەڕاستی ساڵی داهاتوو دەكرێت؟  كامەران قەرەداغی: كەس ناتوانێت كاتی كۆتایی هاتنی كۆرۆنا ڤایرۆس دیاریبكات، تەنیا ئەوەی كە دەتوانرێت بكرێت كۆنتڕۆڵكردنی كۆرۆنا ڤایرۆسە و ڤاكسینكردنە كە دەتونێت كۆنترۆڵی بكات، ئەگری هەیە ئەم ڤایرۆسە ببێتە ڤایرۆسی وەرزی وەك ڤایرۆسەكانی دیكەش.  

سازدانی: ئارا ئیبراهیم بەرپرسی پێشووی پەیوەندییەكانی دەرەوەی یەكێتی لەوڵاتی یۆنان ئەوە دەخاتەڕوو كە كۆچكردنی گەنجان و خێزانەكان لەهەرێمی كوردستانەوە بەرەو وڵاتانی ئەوروپا زیادیان كردووەو دەشڵێت:» گەنجان هیچ رووناكییەك بەدیناكەن بۆ مانەوەیان لەهەرێمی كوردستاندا، بۆیە رێگەی نادیار دەگرنە بەر لەپێناو ئاسودەیی و هەلی كاردا». حسێن حەمەساڵح، بەرپرسی پێشووی پەیوەندییەكانی دەرەوەی یەكێتی لەیۆنان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  هاوڵاتى دەشڵێت:» چەتەی دەریا لەئاوەكانی نێوان توركیا و یۆنان بوونی هەیەو زۆركات لەڕێگەی یەختی گەورەو كەشتییەوە یەختی پەنابەرانیان نقوم كردووە یان تەقەیان لێكردوون، دواتر چوون هەموو كەلوپەلەكانیان دزیون و گوێ بەوە نادەن ئەمە مرۆڤەو گیانی لەدەستداوە».  هاوڵاتى:كۆچكردن لەهەرێمی كوردستانەوە بەردەوامە بۆ وڵاتانی ئەوروپاو دەوترێت زیادی كردووە؟ حسێن حەمەساڵح: ئەو دۆخە ئاڵۆزەی لەهەرێمی كوردستاندا بوونی هەیە بەتایبەت بۆ چینی گەنجان دواڕۆژێكی روون بەدیناكەن لەمانەوەیان لەهەرێم بەتایبەت ئەوانەی كە دەرچووی زانكۆو پەیمانگاكانن یان تەنانەت ئەوانەی كاسپكارو خاوەن پیشەیەكن هیچ هیوایەكیان نەماوەو خەڵك كۆچ دەكەن و دەگەنە وڵاتانی ئەوروپا. بەپێی زانیارییەكانی ئێمە خەڵكێكی زۆر لەناوچە جیاجیاكانی هەرێمی كوردستان بەتایبەت لەناوچەی بتوێن و پشدەرو دەربەندیخان و ئاكرێ هەزارەها گەنج و خێزان چوونەتە توركیاو چاوەڕێی ئەوە دەكەن بپەڕنەوە بۆ یۆنان یان لەتوركیاوە راستەوخۆ لەڕێگەی ئاوییەوە بگەنە ئیتاڵیاو لەوێوە بچنە وڵاتانی دیكەی ئەوروپا.  هاوڵاتى: رێگاكانی گەیشتن بەئەوروپا قورس بووە بەتایبەت ئەوەی باسی رێگای قاچاغ دەكرێت؟ حسێن حەمەساڵح: بێگومان رێگای قاچاغ بمانەوێت و نەمانەوێت لەسەدا سەد كۆنترۆڵ ناكرێت لەتوركیاوە بۆ یۆنان چەند رێگایەك هەیە، رێگای دەریا هەیەو كەمتر كورد پێیدا تێپەڕ دەبێت، بەڵكو زیاتر لەتوركیاوە لەڕێگەی یەختی گەشتیارییەوە بەمانەوەی چەندین شەوو رۆژ خۆیان دەگەیەننە ئیتاڵیا، بەڵام مەترسی تێكچوونی یەختەكان و نوقمبوونیان لەسەرەو بەپەڕینەوەیان بەسەلامەتی قۆناغێكی دیكە دەچێتە پێشەوە. رێگایەكی دیكەی وشكانی هەیە كەدەكەوێتە سنوری توركیا یۆنان بولغاریا، كە رووبارێكی لێرەو لەبولغاریا دێتە خوارەوەو چەند سەد مەترێك پەڕینەوەی تێدایە بەبەلەمی بچووك و چوپ دوو كەس و سێ كەس دەپەڕنەوە، ئێستا حكومەتی یۆنان لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا هێزێكی پۆلیسیان بڵاوكردووەتەوە لەناوچە سنورییەكان، حكومەتی یۆنان بەهاوكاری مادیی ئەوروپا تەلبەندێكی بەبەرزی پێنج مەترو بەدرێژایی 27 كیلۆمەتر لەسنور دروست كردووە كە ئەمە تەنها تەلبەندەكە نییەو كامێرای چاودێری و بورجی بەرز بەرز دروستكراون و پۆلیس بەردەوام چاودێری ئەو ناوچەیە دەكات. لەدوای ئەوەش دیواربەندییەكی دیكە هەیە بەبەرزی سێ مەتر كە بەردەوام پۆلیسی پاسەوانی چاودێری وردی ناوچەكان دەكەن بۆ رێگرتن لەهاتنە ژوورەوەی كۆچبەران، لەو سنورەدا خەڵك زۆر زۆر بەكەمی تێپەڕ دەبێت.  هاوڵاتى: ئەو رێگا وشكانییە مەترسی لەسەر نییە بۆ كۆچبەران هاوشێوەی رێگای ئاوی؟ حسێن حەمەساڵح: بێگومان مەترسی لەسەرە، هەندێكیان دەستگیردەكرێن و دەنێردرێنەوە بۆ توركیا، ئەو قاچاغچیانەی كۆچبەرەكانیش دەگەیەنێتە شوێنی خۆی بۆ نموونە ساڵۆنێك لەیۆنان دواتر ئوتومبێل دەچێت بەشوێن كۆچبەرەكاندا زۆر كات تووشی كۆنترۆڵی پۆلیس دەبن و دەستگیردەكرێن.  هاوڵاتى: پەتای كۆرۆنای دەلتا كە ئێستا لەسەرانسەری جیهاندا بڵاوبووەتەوە نەبووەتە هۆی كەمبوونەوەی كۆچكردن لەهەرێمەوە بۆ وڵاتانی ئەوروپا؟ حسێن حەمەساڵح: كۆچكردن بەردەوامەو كۆرۆنا ڤایرۆس هیچ كاریگەری نەبووە لەسەر كەمبوونەوەی، بەتایبەت لەسەرەتای بەهاری ئەمساڵەوە تا ئێستا زۆر زیادی كردووە و كەمی نەكردووە.  هاوڵاتى:پێتانوایە هۆكار چییە گەنجان و خێزانەكان بیر لەكۆچكردن دەكەنەوە بۆ ئەوروپا بەو رێگا قاچاغانەی كە باستان كرد؟ حسێن حەمەساڵح: دیارە كۆچكردن تەنها لەهەرێمی كوردستانەوە نییەو لەزۆرێك لەوڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستەوە ئەم كۆچە بوونی هەیە، ئەوەی تایبەتە بەهەرێمی كوردستان كە ئێمە لەساڵی 1991-ەوە حوكمڕانی خۆمان كردووەو دواتر لەساڵی 2003 و بەتایبەتتر لەساڵی 2005 سەرۆك كۆماری عێراق كورد بووە تائێستا، حكومەتی یەكگرتووی هەرێم دروستبووە لەو كاتەوە تائێستا هیچ پرۆژەیەكی ستراتیژی و گەورە وەك پێویست نەكراوە كەخاوەنی سامانی سروشتین لەژێر زەوی و سەرزەوی و ناوچەی فراوانی گەشتیاری زۆرمان هەیەو خاوەنی ئاوو زەوی كشتوكاڵی بەپیتن، خاوەنی سەرمایەی مرۆیی و دەستكاری گرنگن، بۆیە ئەو ماوە زۆرەی حوكمڕانی لەكوردستاندا دەبوو كارێك بكرایە بەو پارەیەی كە لەبەغداوە دەهات لەگەڵ داهاتی هەرێم سەدان و دەیان پرۆژەی جۆراوجۆری ستراتیژی و گرنگ ئەنجامبدرایە تادەستی كاری ناوخۆ هەلی كاریان بۆ بڕەخسێندرایە نەك خەڵك و گەنجان بێهیواو بێئومێد بكرێت و رێگەیەكی نادیار بگرێتە بەر كە نازانێت بەزیندوویی دەگاتە ئەوروپا یان لەناو ئاوەكاندا دەبێتە خۆراكی قرشەكان و تەرمەكەشی ون دەبێت. حكومەتی هەرێم و عێراق هیچ پلانێكیان نییە بۆ گەنجان كەخاوەن بڕوانامەن و سەرمایەیەكی مرۆیی گەورەمان هەیە ئەم سەرمایەیە بەگەڕبخات و بیانخاتەسەر كار.  هاوڵاتى: بێجگە لەگەنجان (رەبەن) خێزانەكانیش كەخاوەنی منداڵن چیان هەیە دەیفرۆشن و روو لەئەوروپا دەكەن، رێژەی كۆچی خێزانەكانیش هاوشێوەی گەنجان زیادی كردووە؟ حسێن حەمەساڵح: بێگومان خێزانەكانیش كۆچ دەكەن لەهەموو تووێژە جیاوازەكان، بۆ ئەوەی داهاتوویەكی باشتر بۆ منداڵەكانی دابین بكات تا ئاسوودە بن، چونكە لەهەرێمی كوردستان رووناكییەك بەدی ناكەن بۆ ئایندەیانو بۆیە گەنجان و خێزانەكان بەلێشاو روو لەئەوروپا دەكەن.  هاوڵاتى: بەپێی هەندێك داتا ئاماژە بە رۆشتنی زیاتر لە 15 هەزار لەگەنجان و خێزانەكان دەكرێت لەمساڵدا، ئایا ئەو ژمارەیە راستە؟ حسێن حەمەساڵح: كۆچكردن بەردەوامەو هەموو ئەو كەسانەی لەهەرێمی كوردستانەوە كۆچ دەكەن تێیدایە سێ مانگ لەتوركیا ماوەتەوە تا دەرچەیەكی بۆ دروستبووە بۆ گەیشتن بەئیتاڵیا و لەوێوە بۆ ئەڵمانیا و بەریتانیا و وڵاتانی ئەسكەندەناڤی. هەموو كۆچبەران تادەگەنە شوێنی خۆیان (وڵاتی مەبەست) تادوای وەرگرتنی بەڵگەنامەكانیان ئەوكات ناویان تۆمار دەكرێت، رۆژانە كۆچ بەردەوامە، بۆیە باسی هەر ئامارێك بكرێت زیاترە لەوەی كە دەخرێتەڕوو.  هاوڵاتى: ماوەیەكی زۆرە بەشێك لەهاووڵاتیانی هەرێم لەڕێگەی (پاسپۆرتی دۆمەنیكا)و جۆرەكانی دیكەوە خۆیان دەگەیەننە ئەوروپا كە دەیان هەزار دۆلار خەرج دەكەن بۆ كڕینی، ئایا ئەو كەسانە وەك پەنابەر قبوڵ دەكرێن یان وەك گەشتیارێك بۆ ماوەی شەش مانگ مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت؟ حسێن حەمەساڵح: ئەوانەی پاسپۆرتی دۆمەنیكا دەكڕنەوە یان هاوشێوەی ئەوە ئەو پاسپۆرتە وەك گەشتیاری بۆ ماوەیەك قبوڵ دەكرێت نەك وەك پەنابەر قبوڵ بكرێت لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاو بەریتانیاوە. خەڵك هەبووە ئەو پاسپۆرتەی كڕیوەو حكومەتی بەریتانیا دەڵێت ئەوانەی ئەو پاسپۆرتە دەكڕن بۆیان نییە بچنە ناو بەریتانیاوە وەك مانەوە، بەڵكو تەنها وەك گەشتیارێك مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت، بەهەمان شێوە بۆ وڵاتانی ئەوروپاش بەو شێوەیە مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت. بۆ نمونە وڵاتێكی وەك یۆنان هەر كەسێك بەبەهای 250 هەزار یۆرۆ موڵكێك بكڕێت لەیۆنان سەرەتا خۆی، دواتر خێزانەكەی ئیقامە وەردەگرن و پێنج ساڵ جارێك بۆیان نوێ دەكرێتەوە. هەروەها لەوڵاتێكی وەكو ئیسپانیا هەر كەسێك بەبەهای 160 هەزار یۆرۆ موڵك بكرێت یان پرۆژەیەكی هەبێت كارتی مانەوەی پێدەدرێت لەوڵاتەكەداو دواتر ئەگەر خێزانی هەبێت مامەڵەی بۆ دەكات.  هاوڵاتى: ئایا چەتەی دەریا لەئاوەكانی نێوان توركیاو ئیتاڵیا بوونی هەیە كە دەوترێت بەكەشتی گەورە یەختی كۆچبەرانی كورد نقوم دەكەن؟ حسێن حەمەساڵح: وەكو وڵات وەكو حكومەت ناتوانیت بڵێت ئاگادارن، بەڵام چەتەی دەریا بوونی هەیەو یەختی گەورەو كەشتییان هەیە لەدەریاكاندا هاتوچۆ دەكەن، زۆر كات بەلای یەختی كۆچبەراندا بەنزیكی تێپەڕ دەبن و شەپۆلی گەورە دروستدەكەن و یەختی كۆچبەران نقوم دەكەن و دواتر دەچن ئەو كەلوپەلانەی كۆچەران كە پێیان بووە دەیبەن و دەیدزن ئیتر گوێ نادەن بەوەی كە كۆچبەران گیانیان لەدەستداوە یان نا، ئەو كارانە روویداوە لەسنوری توركیا و یۆنان، بەڵام ئەوانەی چەتەی دەریان و تەنگەشەیان بۆ دروست دەكەن یاخود تەقەیان لێدەكەن و چیرۆكی خەمناك هەبووە و بۆ لەمەودواش دەبێت بەتایبەت كە لێشاوی خەڵكی هەرێمی كوردستان بەو رێگایەدا بەردەوامەو رۆژانە پەنابەران هەوڵی پەڕینەوە دەدەن. رێگری دەكرێت لەپەنابەران لەهەموو ئەو ناوچانەی كۆچبەران پێیدا تێپەڕدەبن، تەقەیان لێدەكرێت وەك ترساندنیان تا بگەڕێنەوە.