قەرەیلان: ئۆجەلان ئازاد نەبێت و زیندانەکان پڕبن گەریلا چۆن چەک دابنێت؟

هاوڵاتی وەزاره تی پلاندانانی عێراق ڕەتیدەکاتەوە لە پرۆسەی سەرژمێری گشتیی دانیشتووان پرسیار دەربارەی نەتەوە یان مەزهەب بکرێت. دوای 27 ساڵ بڕیاروایه‌ ئەمساڵ لە 24-11-2024 سەرژمێری گشتی دانیشتووان لەعێراق و هەرێمی کوردستان بکرێت و تاوەکو 15ـ 12ـ2024 بەردەوام بێت. عەبدولزەهرە هینداوی، وتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند: سەرژمێری گشتیی دانیشتووان و نیشتەجێبوون تەنها دانیشتووانی نێوخۆی عێراق بە عێراق و غەیرە عێراقی دەگرێتەوە و هیچ پرسیارێک لەبارەی نەتەوە یان مەزهەبی تێدا نییە، وەزارەتی پلاندانانیش هیچ داتایەکی لەبارەی هیچ کام لە پێکهاتەکان لەبەردەست دا نییە.

هاوڵاتی لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمانی عێراق دوای ئەوەی بڕگەی هەمواری یاسای باری کەسیی بۆ کارنامەی کۆبوونەوەکە زیاد کرا، خوێندنەوەی یەکەمی بۆ کرا و دانیشتنەکە هەڵگیرا. نیوەڕۆی‌ ئەمڕۆ یەکشەممە 4-8-2024 کۆبوونەوەکەی‌ پەرلەمانی عێراق بە ئامادەبوونی 172 ئەندام دەستی پێکردو کارنامەی دانیشتنەکەش چوار بڕگەی لە خۆ دەگرت، لە میانی دانیشتنەکە بڕگەی هەمواری یاسای باری کەسی زیاد کرا. لە دانیشتنی ڕۆژی 24-7-2024 به‌هۆی بوونی ناكۆكیی لەسەر هەمواری یاسایەکە، سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان خوێندنه‌وه‌ی یه‌كه‌می هەمواری یاسای باری کەسیی بۆ كاتێكی نادیار دواخست. بەپێی هەمواری یاساکە، لە کاتی ئەنجامدانی گرێبەستی هاوسەرگیریدا، پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌ردوو هاوسه‌ر ئه‌و مه‌زهه‌به‌ دیاریبکه‌ن "شیعە یان سوننە" بۆ ئەوەی لە ژیانی هاوسەرگیریاندا پشت بە یاساکانی ببەستن، لەکاتی ناکۆکیی نێوان ژن و پیاوێکی مەزهەب جیاوازدا، مەزهەبی پیاوەکە کاری پێدەکرێت. هەمواری یاسای باری کەسێتی لە نێو پێکهاتەکانی پەرلەمان و ڕێکخراوە مەدەنییەکان مشتومڕی‌ دروستکردووە بەوپێیەی‌ لە ماددەی دووـی پڕۆژەیاساکەدا هاتووە، دادگای باری کەسێتی ئەو گرێبەستی هاوسەرگیریانە پەسەند دەکات کە لەنێوان تاکی موسڵمانی پێگەیشتوو "الافراد البالغون" ئەنجام دەدرێن لەسەر دەستی لایەنێکی دادوەریی یان ئاینی یان لە دیوانەکانی وەقفی سوننە و شیعە.  

هاوڵاتی مەسعود بارزانی سەرۆکی پارتی پێشوازی لە شاندێكی هاوبەشی كوتلەی عەرەبی و توركمانیی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك و ژمارەیەك پەرلەمانتار و سەركردەی سیاسی بە سەرۆكایەتی خەمیس خەنجەر دەكات. ڕۆژی یەكشەممە 4ی ئابی 2024 لە سەلاحەددین مەسعود بارزانی پێشوازی لە شاندێكی هاوبەشی كوتلەی عەرەبی و توركمانیی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك و ژمارەیەك پارلەمانتار و سەركردەی سیاسی بە سەرۆكایەتیی خەمیس خەنجەر كرد. بەپێی ڕاگەیەنراوی بارەگای بارزانی، "لەو كۆبوونەوەیەدا بیروڕا لەبارەی بارودۆخی سیاسیی عێراق و هەروەها دۆخی كەركووك و هەوڵەكان بۆ چارەسەركردنی پرسی پێكهێنانی حكوومەتی خۆجێی و هەڵبژاردنی پارێزگاری كەركووك و دیاریكردنی پۆستە ئیدارییەكانی تری كەركووك ئاڵۆگۆڕ كرا". "لەو دیدارەدا جەخت لەسەر ئەوە كرایەوە كە پێویستە چارەسەرەكان بە ئاراستەی ڕەچاوكردنی مافی سەرجەم پێكهاتەكانی كەركووك و لە خزمەت پاراستنی سەقامگیری و ئەو شارە و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری بە هاووڵاتیان و بوژانەوەی كەركووك بێت ئەویش لە چوارچێوەی تەوافق و كۆدەنگیی نیشتیمانی". بارەگای بارزانی وادەڵێت، کۆبوونەوەی بارزانی و بەشێک لە لایەنە عەرەبی و تورکمانییەکان لەکاتێکدایە، کەمتر لە هەفتەیەک مۆڵەت ماوە بۆ دیاریکردنی پارێزگار و پۆستە ئیدارییەکانی پارێزگای کەرکووک، ئەگەرنا بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی سەرۆکوەزیرانی عێراق خۆی کەسێک بۆ پۆستی پارێزگار ڕادەسپێرێت.

هاولاتی دوای ئەوەی لە چەند ڕۆژی ڕابردوودا چەند جارێک ئاگر لە چیای گۆیژە کەوتەوە، ئەمڕۆ قایمقامی سلێمانی دەستگیردنی کەسێکی ڕاگەیاند بە تۆمەتی سووتاندنی چیاکە. ئەمڕۆ شەممە 4ی تەموزی 2024، ئاوات محەمەد، قایمقامی سلێمانی بە میدیای یەکێتی ڕاگەیاندووە، "کەسێک بە تۆمەتی سووتاندنی چیای گۆیژە دەستگیرکراوە". تەنها لە ماوەی سێ ڕۆژدا پێنج جار ئاگر لە شاخی ئەزمەڕ و گۆیژە و دەوروبەری کەوتەوە و بەهۆیەوە نزیکەی 500 سەد دۆنم زەوی و هەزاران دار سووتاون.  

هاوڵاتی بە مەبەستی پاراستنی ژینگەی هەولێر، ژمارەیەک ڕێنمایی گرنگ بۆ کارپێکردنی مووەلیدەی گەڕەکەکان، ئۆتۆمبێل، وێستگە و پاڵاوتگە یاسایی و نایاساییەکان لە سنووری پارێزگای هەولێر دەرکران. ئەمڕۆ شەممە 4ی تەموزی 2024، ئومێد خۆشناو، پارێزگاری هەولێر ڕایگەیاند، "سەرجەم پاڵاوگە نایاساییەکانی سنووری پارێزگای هەولێر دادەخرێن، هەروەها ماوەی 10 ڕۆژ مۆڵەت دەدرێت بە پاڵاوگە یاساییەکان کەموکوڕی پارێزگاری لە ژینگە چارەسەر بکەن".' زیاتر لە 200 پاڵاوگەی نایاسایی لە هەولێر هەن تا ئێستا 26 یان داخراون. پارێزگاری هەولێر چەند ڕێنماییەکی بۆ پاراستنی ژینگە دەرکرد: 1. 138 پاڵاوگەی نایاسایی لەسنووری هەولێر دادەخرێن. 2. ماوەی 10 ڕۆژ بۆ پاڵاوگە یاساییەکان دادەنرێت تاوەکو سەرجەم مەرجە ژینگەییەکان جێبەجێ بکەن، هەر کەم و کوڕییەکی ژینگەیی هەبێت مەرجە چارەسەر بکرێت، بە پێچەوانەوە ڕووبەڕووی سزا دەبنەوە. 3. تەواوی کارگەکانی سنووری هەولێر، دەستبەجێ چارەسەری گرفتەکانی ژینگەپارێزی بکەن. 4. موەلیدەی گەڕەکەکان نابێت گازی خراپ بەکاربهێنن گازەکە سەرجەن گازەکەیان دەپشکێنرێت، نابێت دووکەڵ بکەن و یەک هەفتە لەبەردەمیانە موەلیدەکانیان بگۆڕن بۆ بێدەنگ. 5. هەر ئۆتۆمیلێک دووکەڵی پیس بڵاوبکاتەوە دەستیبەسەردا دەگیرێت و خاوەنەکەی سزای دارایی دەدرێت. 6. داوا لە وەزارەتی کارەبا و سامانە سرووشتییەکان دەکەین مەرجە ژینگەییەکان لە وێستگەی هەڵمی خەبات جێبەجێ بکرێن. 7. لیژنەیەکی باڵا بەسەرپەرشتی جێگری پارێزگار و ئەندامێتیی ژمارەیەک بەڕێوەبەری گشتیی و قایمقام پێکدێت بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارانە، هەر بەرپرسێک لە کارەکەی کەمتەرخەمی بکات سزا دەدرێت  و هەر بەرپرسێک لە کارەکەی سەرکەوتوو بێت پاداشت دەکرێت.

هاوڵاتی لە ڕێگەی دوو بازگەوە ڕێگری لە هەناردەکردنی بەرهەمەکانی کارگە و کۆمپانیاکانی هەرێمی کوردستان بۆ باشوور و ناوەڕاستی عێراق دەکرێت. ئەمڕۆ شەممە 4ی ئابی 2024، کەمال موسلیم، وەزیری بازرگانی و پیشەسازیی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، "حکومەتی عێراق دوو بازگەی داناوە و ڕێگری دەکات لە هەناردەکردنی بەرهەمی کارگە و کۆمپانیاکانی هەرێمی کوردستان بۆ باشوور و ناوەڕاستی عێراق". وەزیری بازرگانی و پیشەسازی هەرێم ئاماژەی بەوەشکرد، "لە هەوڵی چارەسەرکردنی ئەم کێشەیەین، هەموو ئەو ڕێگایانە دەگرینەبەر بۆ دۆزینەوەی ڕێگەچارەی ئەم بارودۆخە". بە ڕێگریکردن لە هەناردەکردنی بەرهەمەکانی کارگە و کۆمپانیاکانی هەرێمی کوردستان بۆ ناوچەکانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق ئەو کارگانە تووشی زیانی دارایی دەبن و دوورنییە بەشێکیشیان دابخرێن.  

هاوڵاتی شەوی ڕابردوو هێزێکی هاوپەیمانی پڕچەککراو لە سەربازگەی "کەی وەن"ی شاری کەرکوک جێگیرکران. بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی بێت، درەنگانی شەوی ڕابردوو، هێزێکی هاوپەیمانی کە پێکهاتووە لە 60 سەرباز و پلەداری سوپای ئەمەریکا گەیشتوونەتە شاری کەرکوک و لە سەربازگەی "کەی وەن" جێگیرکراون. هەر بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی بێت، ئەو هێزە بە مەبەستی ڕووبەڕووبوونەوەی چەکدارانی داعش هاتوونەتە کەرکوک و لە ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانی ‌سوپای عێراق و هێزەکانی پێشمەرگە لە ناوچەکانی، حەویجە و ناوچەکانی وادی شای و زغیتۆن و چەمی ڕۆخانە بەشداری دەکەن. سەربازگەی کەی وەن دەکەوێتە دووری 16 کیلۆمەتر لە ناوەندی شاری کەرکوک، ئەمە بۆ جاری یەکەمە دوای ڕووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەری 2017 هێزێکی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژ بە داعشی لێ جێگیردەکرێت.

هاوڵاتی لیژنه‌ی دیاریكردنی نرخی موه‌لیده‌ ئه‌هلییه‌كان لە سلێمانی کۆبووەوە و نرخی موەلیدەی بۆ مانگی تەموز دیاریکرد. ئه‌مڕۆ یەكشه‌ممه‌ 4ی ئابی 2024، لیژنه‌ی دیاریكردنی نرخی موه‌لیده‌ ئه‌هلییه‌كان کۆبووەوە و به‌پێی نرخی سوته‌مه‌نی له‌ بازاڕه‌كاندا نرخی هه‌ر كاتژمێرێك بۆ یه‌ك ئه‌مپێر (42) دینارە،‌ به‌مه‌ش نرخی یه‌ك ئه‌مپێر كاره‌بای موه‌لیده‌ی ئه‌هلی گه‌ڕه‌كه‌كان له‌ ناوشاری سلێمانی له‌نێوان (15.000) بۆ (16.000) دیناره‌، بەو پێیەى موەلیدەکان لە نێوان (365 بۆ 380) کاتژمێر کاریان کردووە، به‌هۆی جیاوازی كارکردنیان نرخی ئه‌مپێرێك له‌ گه‌ڕه‌كێك بۆ گه‌ڕه‌كێكی دیكه‌ جیاواز ده‌بێت.  هاوكات، خشته‌ی كارپێكردنی موه‌لیده‌ بۆ مانگى ته‌مموز (24) كاتژمێری دەبێت واتە هەركاتێك كارەبای نیشتیمانی كوژایەوە پێویسته‌ موه‌لیده‌كان كارەبا بدەن به‌ هاوڵاتییان.    

هاولاتی لیژنەیەکی وەزارەتی دارایی عێراق سەردانی هەولێر دەکات لە چوارچێوەى کارەکانى لیستى مووچەى مووچەخۆرانی هەرێمى کوردستان. بڕیارە ئەمڕۆ یەکشەممە 4ی ئابی 2024، لیژنەیەک لە وەزارەتی دارایی عێراق، سەردانى هەرێمى کوردستان بکات و بە هاوبەشى لەگەڵ بەشی ژمێریاریی لە وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمى کوردستان، کارلەسەر ئامادەکارییەکانى لیستى مووچەى مووچەخۆران بکەن. بەپێی ئەو زانیارییانەی میدیای یەکێتی بڵاویکردووەتەوە، یەکێک لە ئامانجەکانى لیژنەکەى وەزارەتى دارایى عێراق، کارکردنى هاوبەشە لەگەڵ وەزارەتى دارایى هەرێمى کوردستان، تاوەکو مانگانە لیستی مووچە و دەرخستەی کۆتایی مانگەکان کە ئامادەی دەکەن، هاوشێوەی ئەوە بێت وەزارەتی دارایی عێراق داوای دەکات. هەروەها، لیژنەکە ڕاهێنان بە کارمەندانى بەشى ژمێریاریى وەزارەتى دارایى هەرێمى کوردستان دەکەن، بۆ چۆنیەتى ئامادەکردنى لیستى مووچە و وردبینى لە داهاتى نانەوتیى هەرێمى کوردستان.

هاوڵاتی ئەمڕۆ شەممە، 3ی ئابی 2024، وەزارەتی نەوتی عێراق ئامارەکانی وەزارەتەکەی بڵاوکردەوە لە هەناردەکردنی نەوت و ڕایگەیاند، کۆی گشتی هەناردەی نەوتی لە شەش مانگی یەکەمی 2024 گەیشتووەتە 618 ملیۆن و 44 هەزار و 445 بەرمیل. ئەوەشی خستۆتەڕوو، بە تێكرای هەناردەی مانگانەی 103 ملیۆن و حەوت هەزار و 407 بەرمیل، لە ئاستی ڕۆژانەشدا سێ ملیۆن و 433 هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە، بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی ڕابردوو بە 3.77% بەرز بووەتەوە. وەزارەتی نەوتی عێراق باسی لەوشوێنانەکردووە کە نەوتی بۆ هەناردەکردوون دەڵێت، 611 ملیۆن و 952 هەزار و 117 بەرمیل نەوت لە بەندەری بەسرە و ناوچەکانی ناوەڕاست بووە، لە کێڵگەی گەیارە سێ ملیۆن و 999 هەزار و 417 بەرمیل نەوت هەناردە کراوە، هاوکات دوو ملیۆن و 133 هەزار و 111 بەرمیل نەوت هەناردەی ئوردن کراو. بەپێی ئامارەکانیش، 65% نەوتی عێراق هەناردەی وڵاتانی ئاسیا و 20% هەناردەی ئەوروپا و 15% هەناردەی ئەمەریکا دەکرێت.

هاوڵاتی لە دەیەمین ساڵوەگەڕی کۆمەڵکوژی شەنگالدا فەرماندەی گشتی یەکینەکانی پاراستنی گەل- یەپەگە، ڕاگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، لەکاتێکدا گەلی ئێزدیمان لەلایەن ڕێکخراوی تیرۆرستی داعشەوە کۆمەڵکووژ دەکرا، هەموو جیهان بێدەنگیان هەڵبژارد و تەماشاکەری کۆمەڵکووژییەکە بوون، پێش هەر کەسێک، گەریلاکانی ئازادیی کوردستان بەهانای گەلی ئێزدییەوە چوون، پاشان هێزەکانی یەپەگە- یەپەژەمان بەفریا کەوتن، گەلەکەمانیان لە کۆمەڵکووژییەکی گەورەتر ڕزگار کرد. لە ڕاگەندراوەکەشدا هاتووە، پێویستە هەمووان بزانن کە لە کەسایەتی گەلی ئێزدیماندا لە دژی مرۆڤایەتی جینۆسایدێک ئەنجامدرا، بەرخۆدانی شەڕڤانانی ئازادیی ڕێگری لە دڕندەیی داعش کرد و مرۆڤایەتی لە کارەساتێکی گەورەتر ڕزگار کرد، داواش لە هەموو لایەک دەکەین لەبەرامبەر هێرشە جینۆسایدییەکانی دەوڵەتی تورکیا بەرخۆدان بەرز بکەنەوە. ئاماژە بەوەشکراوە، دەوڵەتی تورکیا مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر هەموو گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی گەلی ئێزدی، ئێمە ئامادەین بەرگریی لە گەلی ئێزدی خۆمان بکەین و دەشڵێت: بە هەموو هێزمانەوە گەلی ئێزدیمان دەپارێزین. یەپەگە باسلەوەشدەکات، بە بەرخۆدانی شەڕڤانانی یەپەگە- یەپەژە، چەتەکانی داعش لە ڕۆژئاوا بێکاریگەر کران و ڕۆحی تێکۆشانی گەلی کورد و دۆستەکانیان بۆ هەموو لایەک نیشاندرا، هێزە بکوژەکان کە نەیانتوانی لە ڕێگەی داعشەوە بگەنە ئامانجەکانیان، بە شێوازی جیاواز درێژەیان بە هێرشەکانیان دژ بە گەلەکەمان دا، بە تایبەت دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا لە تۆڵەکردنەوەی شکستی داعشدا، هێرشی کردە سەر گەلی ئێزدیمان لە شەنگال، لەو هێرشانەدا بەدەیان ئێزدی و شەرڤان گیانیان لەدەستدا، بەڵام لەلایەن هێزە نێودەوڵەتییەکانەوە هیچ کاردانەوەیەکی جددی نیشان نەدرا. لە کۆتایی ڕاگەندراوەکەشدا هاتووە، پێویستە هەمووان بزانن کە هەڵوێستی ئێمە لە بەرامبەر هەر هێرشێک بۆ سەر گەلی ئێزدیمان ڕوونە، ئێمە جارێکی تر ڕایدەگەیەنین کە ئەمڕۆش وەک 10 ساڵ لەمەوبەر بە هەموو هێزمانەوە گەلی ئێزدیمان دەپارێزین، ئێمە جارێکی دیکە بەڵێن دووبارە دەکەینەوە کە میراتی تێکۆشانی شەهیدانمان لە پاراستنی گەلەکەمان و شنگال دا دەپارێزین.

هاوڵاتی موحسین مەندەلاوی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق بە وەکالەت، لەمیانی ساڵڕۆژی جینۆسایدی ئێزدییەکان لیژنەیەکی پێکهێنا بۆ بەدواداچوونی یاسای ژمارەی 8ی ژنانی ئێزدی. ئەمڕۆ شەممە، 3ی ئابی 2024، موحسین مەندەلاوی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق بە وەکالەت ڕایگەیاند، لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی پەرلەماندا لیژنەیەکمان پێکهێنا بەمەبەستی بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی بڕگەکانی یاسای ژمارە 8ی ژنانی ئێزدی لە ساڵی 2021. دەشڵێت، داوا لە دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن دەکەم تا ئاسایش و سەقامگیری بۆ ئەو ناوچانە بگەڕێندرێتەوە کە تووشی کارەساتی کۆمەڵکوژی هاتوون و ئاوەدانبکرێنەوە، لە ڕێگەی دەستبەرکردنی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان و بژێوی ژیانیان و هەوڵدان بۆ قەرەبووکردنەوەیان لەڕووی ماددی و مەعنەوی. جێگای ئاماژەیە یاسای ژمارە 8ی ساڵی 2021، ژنانی ئێزدی پەیوەندیدارە بە بە چارەسەرکردنی زیانەکانی جەستەیی، دەروونی، کۆمەڵایەتی و ماددییەوە ، کە بەهۆی تاوانی ڕێکخراوی تیرۆرستی داعشەوە درووستبووە.

هاوڵاتی بەرەی گەل لە دەیەمین ساڵ وەگەڕی کۆمەڵکوژی شەنگالدا ڕاگەندراوێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، وەک پێویست کار لەسەر دۆسیەی کۆمەڵکوژی شەنگالدا نەکراوە، دەشڵێت، لێرەوە بەرپرسیارێتی مێژووی دەخەینە سەر کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ودادگا هەرێمییەکانی مافی مرۆڤ ودادگا جیهانییە تاوانکارییەکان کە بێدەنگ بوون و وەک پێوسیت کاریان لەسەر ئەم دۆسیە نەکردووە بەتایبەت دەرهەق بە کەسانی تاوانبار و ئەو لایەن ودەوڵەتانەی کە بە هەرجۆرێک لەجۆرەکان لەپشت ئەم تاوانەوە بوون. ئەوەشی خستۆتەڕوو، وەک بەرەی گەل پێمان وایە دەبوو دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان وحکومەتی فیدراڵ هەر زوو هەنگاوی کرداریی و وردییان بنایە لەپێناو قەرەبووکردنەوەی تەواوی قوربانیان، وئاوەدانکردنەوەی ئێزیدخان وشنگال، ویەکخستنی ئاوارە وکچانی بەکەنیزەککراو وخێزانە پەرتبووەکان، وکۆکردنەوەی بەڵگەی تاوانەکە وبە دۆکۆمێنتکردنیان، وکارکردن بۆ بەجینۆساید ناساندنی ئەو دڕەندەییە لەسەرئاستی ناوخۆیی ونێودەوڵەتی لەڕێی ناوەندەکانی یاسادانان وڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، وپاشان دادگاییکردنی بکەر وهاوکار وکەمتەرخەم وهەڵهاتووانی پشت ئەم تاوانە جیهانییە. دەقی ڕاگەیەندراوی بەرەی گەل لە ساڵیادی کۆمەڵکوژی ئێزیدخان: ئەمڕۆ دەیەمین ساڵ وەگەڕی تاوانێکی شەرمەزارانەی سەدەی بیست ویەکە، کە لەلایەن گروپی تیرۆرستانی داعش وهاوکارانیەوە بەپلانێکی پێشەوەختە وبەبەرچاوی تەواوی جیهان ومرۆڤایەتیەوە لەسایەی یاسا نێودەوڵەتیەکاندا نەک بەرامبەر ئێزیدخان وکوردستان بەڵکو بەرامبەر تەواوی مرۆڤایەتی ئەنجامدرا. هەر بۆیە وەک بەرەی گەل پێمان وایە دەبوو دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان وحکومەتی فیدراڵ هەر زوو هەنگاوی کرداریی و وردییان بنایە لەپێناو قەرەبووکردنەوەی تەواوی قوربانیان، وئاوەدانکردنەوەی ئێزیدخان وشنگال، ویەکخستنی ئاوارە وکچانی بەکەنیزەککراو وخێزانە پەرتبووەکان، وکۆکردنەوەی بەڵگەی تاوانەکە وبە دۆکۆمێنتکردنیان، وکارکردن بۆ بەجینۆساید ناساندنی ئەو دڕەندەییە لەسەرئاستی ناوخۆیی ونێودەوڵەتی لەڕێی ناوەندەکانی یاسادانان وڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، وپاشان دادگاییکردنی بکەر وهاوکار وکەمتەرخەم وهەڵهاتووانی پشت ئەم تاوانە جیهانییە. لێرەوە بەرپرسیارێتی مێژووی دەخەینە سەر کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ودادگا هەرێمییەکانی مافی مرۆڤ ودادگا جیهانییە تاوانکارییەکان کە بێدەنگ بوون و وەک پێوسیت کاریان لەسەر ئەم دۆسیە نەکردووە بەتایبەت دەرهەق بە کەسانی تاوانبار و ئەو لایەن ودەوڵەتانەی کە بە هەرجۆرێک لەجۆرەکان لەپشت ئەم تاوانەوە بوون، لەهەمان کاتدا تائێستا پارێزبەندییەکی یاسایی ونێودەوڵەتیان بەدینەهێناوە بۆ کوردانی ئێزیدی کە بەدرێژایی مێژوو دەیان جار ڕوبەڕووی کۆمەڵکوژی وهێرش بوونەتەوە. لەم یادە پڕ ئازارەدا وەک بەرەی گەل جگە لە جەختکردنەوە لەسەر داواکارییەکانی پێشتر، داوادەکەین کە هێزەچەکدارەکانی هەرێم لەبری ئەوەی لەناوەندی شارە گەورەکانی هەرێمی کوردستان پێشێلکاری بکەن بهێنرێن لەژێر ناوی پێشمەرگە ڕێکبخرێن وبەنیشتمانی بکرێن تاوەکو لە داهاتوودا وەک ئەرکی نیشتمانی ونەتەوەیی خۆیان پارێزەری خاک وگەلی هەرێمی کوردستان بن و ڕێگەنەدەن کۆمەڵکوژییەکی تری هاوشێوەی ئیزیدخان دوبارە بێتەوە. وەهەروەها کاتی خۆیەتی بڵێین (تاوانی جینۆساید ومێژووی جینۆسایدی کورد) بکرێتە وانەیەکی زانستی ولەناو تەواوی ناوەندەکانی پەروەردە وخوێندنی باڵای هەرێمی کوردستان بخوێندرێت، بۆ ئاشنا بوونی نەوەکانی داهاتوو لەبارەی تاوانەکانی کۆمەڵکوژی ودژەمرۆڤایەتی کە دژ بە باوانیان کراوە لەمێژووی کورددا هەر لە تاوانی دژ بە شۆڕشە کوردییەکان تاوەکو پرۆسە بەدناوەکەی ئەنفال وکیمیابارانی هەڵەبجە وڕاگواستن وتۆببارانی ناوچەکان وکۆمەڵکوژییەکەی ئێزیدخان. بەرەی گەل ٣-٨-٢٠٢٤

هاوڵاتی ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەکانی پاراستنی گەل-هەپەگە، لەبارەى هێرشە داگیرکارییەکانی تورکیا و بەکار‌هێنانی چەکی قەدەغەکراوی کیمیایی لە دژی گەریلاکانی ئازادیی. ئەمڕۆ شەممە 3ی ئانی 2024، هەپەگە ڕایگەیاندوە، لە ڕاگەیەندراوی ٣١ـی تەمووزدا ڕامانگەیاندبوو، کە لە ئەنجامی هێرشی دوژمندا لە ٢٥ـی تەمووزی ٢٠٢٤ بۆ سەر گۆڕەپانی کاتۆ خەلیلا لە هەرێمی بۆتان ئەندامانی گیانبازی تێکۆشانی ئازادیی کوردستان هەڤاڵانمان بەندا ئامەد، دەستینا بۆتان و باران خەملین تێکەڵ بە کاروانی شەهیدان بوون، سەبارەت بە زانیارییەکانی هێزەکانمان پەیوەست بەو ڕووداوە؛ ڕۆژی ٢٥ـی تەمووز لە ئەنجامی ڕاپۆرتی خائینێک لە سەرلەبەیانیدا لە دژی ئەو گۆڕەپانەی هەڤاڵانمانی تیایدا دەمانەوە، ئۆپراسیۆنێک دەستیپێکرد و هەڤاڵانمان بەندا، دەستینا و باران لە دژی ئەو ئۆپراسیۆنە بە ئازایەتیەکی بەرزەوە بەرپەرچیان دایەوە و تا کاتژمێر ١٤:٠٠ بە قارەمانێتیەوە خۆڕاگرییان کرد و جەنگان. لەو شەڕە دژوارەدا دوو داگیرکەر سزادران، سوپای داگیرکەری تورک کە دەرەقەتی تێکۆشانی هەڤاڵانمان نەهات کە بە قارەمانێتی شەڕیان دەکرد و نەیتوانی بگاتە هیچ ئەنجامێکی و زیانی گیانی بەرکەوت، بۆ چەندین کاتژمێر ئەو گۆڕەپانەی کە هەڤاڵنمانی تێدا دەمایەوە لە ڕێگەی فڕۆکەی شەڕ و هەلیکۆپتەرەوە بۆردوومان کرد، هەڤاڵانمان بەندا، دەستینا و باران لە ئەنجامی ئەو بۆردوومانەی چەند کاتژمێری خایان، تێکەڵ بە کاروانی شەهیدان بوون. ئەوەش هاتووە، لە سێ چالاکیی گەریلاکانى یەژاستار و هەپەگەدا لە ڕۆژانی ٢ و ٣ـی ئاب لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی شاخی ئێف ئێم لە هەرێمی شەهید دەلیلی ڕۆژئاوای زاپ پێنج داگیرکەری دیکە سزادران و سێ کامێرای چاودێری و سێ خێمە لەناوبران. هاوکات هەپەگە ڕوونیکردەوە، لە ١ـی ئاب تونێلەکانی گەریلا لە گۆڕەپانی بەرخودانی شاخی جودی جارێک بە تەقەمەنی قەدەغەکراو بۆردوومان کراوە. ئەوەشی خستەڕوو، لە ١ و ٢ـی ئابدا گۆڕەپانەکانی قەلە، شەهید شەریف، بەربزن، شاخی شەهید هێمن، شاخی شەهید هاوار و لۆلان لە هەرێمی خواکورک، گۆڕەپانەکانی دەشتی کافیا، ڕێبین، دێرەش و هەفتەباخی هەڕێمی گارە، گۆڕەپانەکانی شێلازێ، گۆڕەپانی بەرخودانی سەرێ مەتینای هەرێمی مەتینا و گۆڕەپانی بەرخودانی شاخی بەهار لە هەرێمی شەهید دەلیلی ڕۆژئاوای زاپ؛ بە گشتی ١٥ جار بە فڕۆکەی شەڕ بۆردوومان کراون. هەروەها لە ١ و ٢ـی ئاب لە گۆڕەپانی شاخی شەکیفی هەرێمی خواکورک و گۆڕەپانی بەرخودانی دەرگەلێی هەرێمی مەتینا بە هەلیکۆپتەری هێرشبەر بۆردومان کراون. ب. ق

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی خۆپارێزیی تەندروستیی سلێمانی لەبارەی بڵاوبوونەوەی سکچوون و ڕشانەوە هۆشداریی دەدات. ئەمڕۆ شەممە 3ی ئابی 2024، بەڕێوەبەرایەتیی خۆپارێزیی تەندروستیی سلێمانی لەبارەی بڵاوبوونەوەی سکچوون و ڕشانەوە هۆشداری دا و ڕایگەیاند، "پێویستە هاووڵاتییان دووربکەونەوە لە خواردنی سەر عەرەبانە". داوا دەکەن، هاوڵاتییان تانكى ئاوى خواردنه‌وه‌ى ماڵه‌كانیان شه‌ش مانگ جارێك پاکبکنەوە و ده‌بێت به‌رده‌وام سه‌رداپۆشراوبێت، هەروەها پێویسته‌ سه‌وزه‌ و میوه‌ به‌باشى بشۆرێته‌وه‌ به‌ مادده‌ى په‌رمه‌نگه‌ناتى پۆتاسیۆم یان به‌ خوێ یان هه‌ر پاكژكه‌ره‌وه‌یه‌كى تر پاشان ئاوێكى زۆرى پێدابكه‌.  بەڕێوەبەرایەتیی خۆپارێزیی تەندروستیی سلێمانی دەڵێت، "پێویستە هاوڵاتییان ته‌نها ئاوى به‌لوعه‌ یان بوتڵكراوى كارگه‌كان به‌كاربهێنن بۆ خواردنه‌وه‌، بەڵام ئه‌گه‌ر ئاوى بیریان به‌كارهێنا پێویستە به‌باشى بیكۆڵێنن پاشان به‌كاریبهێنن".