بەنگین ڕێكانی: پۆستی سەرۆككۆماری عێراق لای كورد دەمێنێتەوە

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی عێراق 37 ملیار دیناری موچەی کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوانی خستە سەر هەژماری حکومەتی هەرێم لەلقی هەولێری بانکی ناوەندی. ئەمڕۆ دووشەممە 20ی ئاداری 2024 وەزارەتی دارایی عێراق نووسراوێکی ئاراستەی یەکەی سیستمی خەرجکردنی وەزارەتەکەی کردووە، تێیدا هاتووە، "بڕی 37 ملیار و 123 ملیۆن و 814 هەزار و 706 دینار بخرێتە سەر هەژماری حکومەتی هەرێمی کوردستان. ئەو پارەی کە بەغدا ناردوێتی تایبەتە بە موچەى کەسوکارى شەهیدان و ئەنفالکراوانەو  ئەو بڕە پارەیە بۆ دابەشکردنی مووچەی مانگی دوویانە. ئەو بڕەی وه‌زاره‌تی دارایی عێراق ناردوێتی ئەمڕۆ  37 ملیار دینارە  بەوەش کۆی گشتی ئەو پارەیەی بەغدا بۆ هەرێمی ناردوە تائێستا بۆ دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەران نزیکەی 608 ملیاری دینارە. بەڵام تا ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان بە فەرمی وادەی دابەشکردنی موچەی مانگی دووی فەرمانبەرانی ڕانەگەیاندووە.     

هاوڵاتی ئه‌مساڵ هاوكات له‌گه‌ڵ مانگی پیرۆزی ره‌مه‌زان هاوڵاتیانی كورد له‌ هه‌ر چوار پارچه‌ی كوردستان نه‌ورۆزی "به‌رخۆدان" به‌ڕێده‌كه‌ن، کۆنسەی بەڕێوەبەریی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان (كه‌نه‌كه‌) ده‌ڵێت، ئەم نەورۆزە نەورۆزی بەرخودانەو تورکیا هێرشەکانی بۆ سەر رۆژئاوا و باشوری کوردستان زیادکردوە و، پلان و ئامانجی لە ناوبردنی هەمو دەستکەوتەکانی کوردە. کۆنسەی بەڕێوەبەریی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا پیرۆزبای نەورۆز لە گەلی کورد دەکات و باسی لەوەکردووە کە،" ئەمڕۆ گەلی کورد بە رەنج و بەرخۆدانی خۆی ساڵەهایە بە قوربانیدانی مەزنەوە نەورۆزی کردووەتە جەژن و خۆشی و شادی گەورەی جەماوەری و بەرخۆدان. بەو تێکۆشان و قوربانیدانەش لە ئاستی نێودەوڵەتیدا نەورۆزی کردووەتە جەژنێکی کوردانە و لە شار و گوند و زیندان و لە هەر جێگایەکی ژیان کوردان نەورۆزیان کردووەتە سەنگەری تێکۆشان بۆ ئازادیی و رزگاری." وەک لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، ئەمساڵ لە سەرانسەری کوردستاندا ئاگری نەورۆز "بەگوڕوتین ترە"، لە باشور و رۆژئاوای کوردستان بە فەرمی جەژنی نەورۆز پیرۆز دەکرێت و لە رۆژهەڵات و باکوری وڵاتیش سەرەڕای هەمو ئاستەنگیەکان جەژنی نەوروز پیرۆز دەکرێت و ئاگری ئەو جەژنە بە گوڕتر هەڵدەکرێت.   باس لەوەشکراوە، ساڵی رابردوو لە هەموو روویەکەوە بووبووە ساڵی تێکۆشان و لەمیانی ئەو ساڵەدا دوژمنەکانمان لە زۆر شوێنی کوردستان چالاکانە و بە هێزگەلی زەبەلاحەوە هێرشیان کرد. بەتایبەتی دەوڵەتی تورک، کە دوژمنی سەرەکیی گەلی کورد و دەستکەوتووەکانیەتی، هێرشەکانیان بۆ سەر رۆژئاواو باشوری کوردستان زیادکرد. ئەوەش خراوەتەڕوو، پلان و ئامانج دەوڵەتى تورک لە ناوبردنی هەموو دەستکەوتەکانی کوردە. لە بەرامبەر ئەو هێرشانەیان تەڤگەری ئازادیخوازییەوە لە سەرانسەری کوردستان بەرخۆدانێکی مەزنیان ئەنجام دا. بەتایبەتی ئۆپەراسیۆنەکانی هێزەکانی هەپەگە لە خواکورک، مەتینا، زاپ و ئاڤاشین قارەمانانە لە دژی داگیرکەری بەرگریان لە خاکی کوردستان کرد. ئاماژە بەوەشکراوە، سەران و دەوڵەتى تورک ماوەیەکە بە شێوەیەکی دەوری سەردانی عێراق و باشوری کوردستان دەکەن و هەروەها ئەوان داوەتی ئەنقەرە دەکەن و ئامانجی دەوڵەتی تورک لەم چاوپێکەوتنانەدا ئەوەیە، کە حکومەتی عێراق و دەسەڵاتداری هەرێمی کوردستانیش بکەنە شەریکی هێرشەکانیان بۆ سەر تەڤگەری ئازادیی کوردستان.  کەنەکە ڕاشى گەیاندووە، ئێران بە هەموو شێوەیەک گەلی کورد و چالاکوانانیی بە ئامانج دەگرێ و دەیەوێ هێزە ئازادیخوازەکانی گەلی کورد لەناو ببات. هەر چەندە لە باشوری کوردستان پێگە و قەوارەیەکی فەرمی هەیە، لەهەمان کاتدا کێشە و پرسگرێکان بەردەوامن و دۆخی ناوچەکانی دەرەوەی دەسەڵاتداری هەرێمی کوردستان لە خراپیدایە. ئەوەش هاتووە، دوژمنانمان لەپێناو لاوازکردن و لەناوبردنی قەوارەیەی هەرێمی کوردستان لە پلانگێریدان. ساڵێک زیاتر بەسەر وادەی هەڵبژاردنەکانی پەڕلەمانی هەرێمی کوردستان تێپەڕیوە و بۆشاییەکی دەسەڵاتداری شەرعی لە ئارادایە. بابەتی هەڵبژاردن بووەتە کریزێکی قووڵ، ئەمەش شەرعیەتی حکومەت دەخاتە ژێر پرسیارەوە و ترس لەسەر دامو دەزگاکانی کوردستان و فیدرالیەتی عێراق درووست دەکات. لە درێژەى ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، لە رۆژئاواى کوردستان داگیرکاری و هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بەردەوامن و فشارەکانیان لە زیادبووندان. رژێمی سوریاش لە قۆزتنەوەی هەر دەرفەتێکە بۆ لەناوبردنی دەستکەوتەکانی گەلەکەمان لە رۆژئاوا. کەنەکە وتوشیانە، دۆخێکی تایبەت و ناهەموار لە ناو زیندانەکاندا هەیە. لە زیندانەکانی دەوڵەتی تورکیا و ئێراندا بە دەیان هەزار زیندانی کورد و کوردستانی هەن و لەژێر فشاری مەزنی ئەشکەنجەداندان.لە بەڕێز عەبدوڵا ئۆجالان و سێ لە هەڤاڵانی لە زیندانی ئیمڕاڵی، ئەوە بۆ ماوەی سێ ساڵ دەچێت هیچ ئاگاداریەک نییە و سۆراغیان نادیارە. هەموو زیندانیە سیاسییەکان چاویان لە ئێمە و لە خەباتی ئێمەیە، بۆیە دەبێ ئێمە لە ویست و خواستەکانی ئەوان ببینە جێگای ئومێد و بە سەرخستنی شۆڕش ئەوان ئازاد بکەین. لە بەشێکى دیکەى ڕاگەیەندراوەکەدا دەشڵێن، ئەم بارودۆخە ئەرکێکی زۆر دەخاتە سەر شانی ئێمە. پێویستە لەبەرامبەر هەموو داگیرکاراندا تەگبیری خۆمان بکەین. پێویستە هێزی پاراستن و بەرخۆدان بەهێزتر بکەین. پێویستە هێرشی دوژمنان تێکبشکێندرێن. پێویستە دەستکەوتەکان بپارێزرێن و  دەستکەوتی نوێ بەدەست بێنین. بۆ هەموو ئەم ئەرکانەش پێویستە سەرەتا یەکڕیزی ناوماڵی کوردان بێتە دی و یەکێتی نەتەوەیی بەهێز بکرێت. پێویستە ئەمساڵ بکەینە ساڵی ئازادی. هەروەها، باس لەوەکراوە، ئێمە لە دۆخێکی ئاوادا پێشوازی لە نەورۆزی ئەمساڵ دەکەین. نەورۆز بە واتای خۆی و بە رۆحی بەرخۆدان پیرۆز دەکەین. داوا لە گەلی خۆمان دەکەین و دەڵێین: وەک هەر ساڵێک بچنە مەیدان و کۆڵانان و بە واتاو رۆحی بەرخۆدان نەورۆز پیرۆز بکەن.  لە کۆتایدا هاتووە، لەم قۆناغە گرنگەدا لە پڕۆسەی تێکۆشان بۆ ئازادی و رزگاری کوردستان، ئاگری نەورۆز ببێتە رووناکیەکی گەش و تەبایی و یەکێتی نەتەوەیی کوردستان و ئێمە بەم بیروباوەڕ و رۆحەوە، نەورۆز بە دڵگەرمی نەتەوەیی و نیشتمانی لە هەموو کوردستانیان پیرۆز دەکات    

هاوڵاتی دوایین ئامار لەبارەی زیانەکانی لافاوەکەی دهۆک لەلایەن ژوورى ئۆپەراسیۆن و بەڕێوەبردنى قەیران و کارەساتی هەرێمی کوردستانەوە بڵاوکرایەوە، تێیدا ئاماژە بەوە کراوە، سێ کەس گیانیان لەدەستدا و 11 کەسیش بریندار بوون. بێوار عه‌بدولعه‌زیز، وته‌بێژی به‌رگریی شارستانی پارێزگای دهۆك ڕایگەیاند: بەهۆی ئەو لافاوەی پارێزگای دهۆکى گرتەوە، پاش ئەوەی دوو کەس گیانیان لەدەست دا، هاوڵاتییه‌كی دیكه‌ی ته‌مه‌ن 15 ساڵ له‌ گه‌ڕه‌كی ره‌زا، دواى ئەوەى کەتوەتەوە ئاوەوە، بەهۆی تەزوی کارەباوە، گیانی لەدەست داوە و ئەوەش بوە سێیەمین قوربانیی لافاوەکە. وتیشى: هەر بەهۆى لافاوەکەى دوێنێوە 11 کەس بریندار بون و 120 ی دیکەیش لە مەترسی رزگار کراون، لە ئێستاشدا 627 کەس لە هۆتێل و مۆتێلەکانى شارەکە دەمێننەوە بەهۆى ئەوەى زیان بەر ماڵەکانیان گەیشتوە.  هه‌ربەهۆی لافاوەکەوە 50 ئۆتۆمبێل لە دهۆک زیانیان پێگەیشتووەو كه‌شناسیی ئه‌و شاره‌ش  دەڵێت: لە کاتژمێر 9ی بەیانی دوێنێ سێشەممەوە تا 9ی شەو، 133 ملیمەتر باران له‌ شاره‌كه‌دا باریوە. هاوکات کەشناسیی هەرێمی کوردستان لە راگەیێندراوێکدا دەڵێت، "لە ئەنجامی بەردەوامبوونى کاریگەریی هەردوو نزمە پاڵەپەستۆى دەریاى سوور و ناوەڕاست لەسەر هەرێمى کوردستان، پێشبینى دەکرێت ئەمشەو بارین بەشێوەى نمەباران و مامناوەند بێت؛ کە هەندێک جار هەورەتریشقەشی لەگەڵە، هەروەها بەفریش لە ناوچە شاخاوییە سنوورییەکان دەبارێت." پێشبینى دەکرێت بارانبارین لە 9:00ی شەو تاوەکو 9:00ى بەیانى بەمشێوەیە بێت: هەولێر: 9 - 15 ملیمەتر سلێمانی: 8 - 12 ملیمەتر دهۆک: 10 - 16 ملیمەتر هەڵەبجە: 10 - 15 ملیمەتر راپەرین: 12 - 16 ملیمەتر گەرمیان: 7 - 12 ملیمەتر زاخۆ: 10 - 15 ملیمەتر سۆران: 8 - 12 ملیمەتر

هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە سەرۆک کۆماری عێراق لەبارەی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم هەڵوێستی خۆی راگەیاند و ئاماژەی بەوەکرد دەستووری عێراق بەڕوونی هەرێمی کوردستان و ئەو دەسەڵاتانەی ئێستای پەسندکردووە. دوای دەرچوونی بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق ژمارە (224 و یەکخستنی 269/ فیدراڵی /2023) لە 21ی شوباتی 2024 ئەمڕۆ سێشەممە 19ی ئازاری 2024 د. لەتیف رەشید، سەرۆك کۆماری عێراق لەگەڵ سەرۆکی دادگای باڵای فیدراڵی کۆبووەوە بۆ راوێژکردن لەبارەی ناوەڕۆکی بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵی، لە دوای کۆبوونەوەکە لە راگەیەندراوێکدا سەرۆک کۆمار رایگەیاند "پرۆسەی سیاسی لە دوای ساڵی 2003 لەسەر چەند بنەمایەکی نەگۆڕ داڕێژراوە، کە خواستی سەرکردە سیاسییەکانی لەسەر بووە و لە دەستووردا چەسپاوە و یەکێک لە دیارترین ئەو پرەنسیپانە ئەوەیە، کە عێراق دەوڵەتێکی فیدراڵییە و سیستمی دەسەڵات کۆماری نوێنەرایەتی پەرلەمانییە، دەستوور بەڕوونی هەرێمی کوردستان و ئەو دەسەڵاتانەی ئێستای پەسندکردووە، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان دەسەڵاتی تەواویان بەسەر هەرێم و هاوڵاتییاندا هەیە، بەشێوەیەک کە جگە لە دەسەڵاتە تایبەتەکانی حکومەتی فیدراڵ، دەستوور و یاسا پێشێل نەکات". ئەوەشخراوەتەڕوو "سیاسەتی دارایی و گومرگی و دەرکردنی دراو و رێکخستنی سیاسەتی بازرگانی لە سنووری هەرێمەکان و پارێزگاکان لە عێراق و داڕشتنی سیاسەتی نەختینەیی، دەسەڵاتە تایبەتەکانی حکومەتی فیدراڵە، بەڵام جێبەجێکردنی ئەم سیاسەتە و دیاریکردنی میکانیزمەکانی جێبەجێکردن، لەدەسەڵاتەکانی هەرێمدایە". هەروەها سەرۆکی دادگای فیدراڵی ئاماژەی بەوەکرد "دادگا پابەندە بەوەی دامەزرێنەرانی پرۆسەی سیاسی لەسەری ڕێککەوتوون و ئەوەی لە دەستووردا ئاماژەی پێکراوە، کە عێراقییەکان پەسندیانکردووە و پەیوەندی نێوان دەسەڵاتەکانی فیدراڵی و هەرێمەکانی رێکخستووە، دادگای باڵای فیدراڵیش بەپەرۆشە کە ئەوەی لە دەستوور و یاسا کارپێکراوەکاندا هاتووە جێبەجێ بکات". وتیشی "بڕیاری دادگای فیدراڵی پەیوەندیدار بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی عێراق ئامانجی پاراستنی بەرژەوەندی گشتی و بەدیهێنانی دادپەروەری کۆمەڵایەتییە و وەزارەتی دارایی فیدراڵی هەماهەنگییەکی راستەوخۆی لەگەڵ وەزارەتی دارایی و ئابووری لە حکومەتی هەرێمی کوردستان هەیە سەبارەت بە بابەتی بڕیارەکە و دیاریکردنی چوارچێوەیەک بۆ جێبەجێکردنی بڕگەکانی، بەشێوەیەک کە خەرجکردنی مووچە بەبێ وەستان مسۆگەربکات و بە هۆکاری هونەری یاخود گرتنەبەری ڕێوشوێنەکان نەوەستێت، چونکە میکانیزمی بە بانکیکردن (توطین)ی مووچە، پێویستی بە ماوەیەک هەیە بەپێی نوسراوی وەزارەتی دارایی فیدراڵ، لەبەرئەوە مووچە بەکاش دەدرێت بەو فەرمانبەرانەی پرۆسەی بە بانکیکردنی مووچەیان بەهۆی ڕێوشوێنە تەکنیکییەکانەوە تەواو نەبووە". هەروەها دادگا پشتگیری و پارێزەری مافەکانی گەلە و لە پەیوەندی و راوێژی بەردەوامدا دەبێت لەگەڵ سەرۆك کۆمار و پەیوەندی بەردەوام لەگەڵ وەزارەتی دارایی فیدراڵ بۆ نەهێشتنی ئەو بەربەستانەی ڕەنگە روبەڕوی جێبەجێکردنی بڕیارەکە ببنەوە. لە کۆتایی کۆبوونەوەکەدا سەرۆک کۆماری عێراق جەختیکردەوە لە  جێبەجێکردنی بڕگەکانی دەستوور و یاساکان لە رێکخستنی پەیوەندی نێوان پێکهاتەکانی گەلی عێراق و کارکردن بۆ کەمکردنەوەی ئەو نەهامەتیانەی خەڵکی کوردستان بەهۆی ناڕێکی لە دابەشکردنی مووچەوە سەرچاوەیان گرتووە.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیی کەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی کوردستان لەبارەی کەشوهەوای ئەمشەوەوە راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژە بەوەدەکات، ئەمشەو بارانبارین بەردەوام دەبێت. لە راگەیەندراوەکەی بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی كەشناسی و بوومەلەرزەزانی هەرێمی كوردستان هاتووە "لە ئەنجامی بەردەوامبوونى کاریگەرى هەردوو نزمە پاڵە پەستۆى دەریاى سوور و ناوەراست لەسەر هەرێمى کوردستان، پێشبینىدەکرێت ئەم شەو بارانبارین بەشێوەى نمە باران و مام ناوەند کە هەندێکجار هەورە تریشقەشی لەگەڵ دەبێت، هەروەها بەفریش لە ناوچە شاخاوییە سنوورییەکان دەبارێت". کەشناسی هەرێم پێشبینیکردووە تاوەکو کاتژمێر 9:00ی بەیانی بارانبارین بەمشێوەیە بێت: - هەولێر 9 - 15 ملم. - سلێمانی 8 - 12 ملم. - دهۆک 10 - 16 ملم. - هەڵەبجە 10 - 15 ملم. - راپەرین 12 - 16 ملم. - گەرمیان 7 - 12 ملم. - زاخۆ 10 - 15 ملم. - سۆران 8 - 12 ملم.

هاوڵاتی حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان لەبارەی کێشەی مووچە و دابەشنەکردنی راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و لە چەند خاڵێکدا باس لە چارەسەرەکانی ئەم بارودۆخەی ئێستا دەکات. لە راگەیەندراوەکەی حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان رایگەیاند "هەرێمی کوردستان لە بەردەم بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگاریی گەورە دایە، تێنەگەیشتن لە باری ناهەمواری ژیان و گوزەرانی خەڵک و دواکەوتنی بەردەوامی مووچەی مووچەخۆران لەلایەک و لەلایەکی دیکەشەوە بە سیاسی کردنی مووچە و قووتی خەڵک لە ململانێی ناوخۆدا ئاکامێکی مەترسیداری لێ دەکەوێتەوە". دەقی راگەیەندراوەکەی حزبی زەحمەتکێشانی کوردستان لەبارەی کێشەی مووچەوە: سەڕەڕای ئەوەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان مووچەی چەند مانگی ساڵی ڕابردوویان پێنەدرا، ئێستاش خەریکە مووچەی مانگی ئادار لە بەغدا دابەش دەکرێت،کەچی هێشتا مووچەی مانگی شوبات لە هەرێمی کوردستان دابەش نەکراوە، هێشتا ڕەوانەکردنی تەواوی مووچە لەلایەن حکومەتی عێراقەوە کێشەی لەسەر هەیە، بێبەش کردنی مووچەخۆران لە سەرچاوەی ژیان و قووتی ڕۆژانەیان  کارێکی نادەستووری و نادادپەروەرانەیە.  لە کاتێکدا کە هەرێمی کوردستان لە بەردەم بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگاریی گەورە دایە، تێنەگەیشتن لە باری ناهەمواری ژیان و گوزەرانی خەڵک و دواکەوتنی بەردەوامی مووچەی مووچەخۆران لەلایەک و لەلایەکی دیکەشەوە بە سیاسی کردنی مووچە و قووتی خەڵک لە ململانێی ناوخۆدا ئاکامێکی مەترسیداری لێ دەکەوێتەوە. بۆیە لەم قۆناخەدا: یەکەم : دەبێ بەر لە هەر شتێکی دیکە لە کاتێکی نزیکدا کێشەی مووچەی مووچەخۆران بە شێوەیەکی ڕیشەیی لەنێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق چارەسەر بکرێت.  دووەم : دەبێ حکومەتی هەرێمی کوردستان، وەکوو بەرپرسایەتی خۆی لە بەرامبەر مووچەخۆران، ئەگەر بە قەرزیش بێ، هەوڵبدات چیدیکە مووچە دوانەکەوێت و مووچەخۆر لە مافی خۆی بێبەش نەکرێت. 

هاوڵاتی لەبارەی بڕیاری بەشدارینەکردنی پارتی دیموکراتی کوردستان لە هەڵبژاردنی پەرلەمان کۆمەڵی دادگەریی راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە. لە راگەیەندراوەکەی کۆمەڵی دادگەریی کوردستان هاتووە "تایبەت بەپرسی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانیش، ئێمە لە كۆمەڵی دادگەریی كوردستان لەگەڵ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنداین لەو كاتەی كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان دیاریكردووە و،  هیوادارین هیچ لەمپەرو ڕێگریەک نەخریتە بەردەم ئەنجام دانی پرۆسەكە". دەقی راگەیەندراوەکەی کۆمەڵی دادگەریی کوردستان: حوكمڕانی خراپ و پڕ گەندەڵیی  و بێباكیی دەسەڵاتدارەكانی كارێكی كردووە كە ڕۆژ بە ڕۆژ قەیران و گرفتەكان زیاتر و مەینەتییەكانی خەڵكیش زۆرتردەبن. زیاتر لە هەفتەیەكە وەزارەتی دارایی فیدراڵ، پارەی پێویستی بۆ موچەی فەرمانبەران ناردووە، بەڵام بە بڕیارێكی چاوەڕوان نەکراولەلایەن حكومەتی كاربەڕێكەری هەرێمەوە دەستی بەسەرداگیراوە، لەكاتێكدا دەتوانێت لەگەڵ داهاتی ناوخۆ موچەی هەموو موچەخۆرانی دابەشبكردایە. دەبوو ئەم دەسەڵاتە ئەوەندە هەستی بەرپرسیارێتی هەبوایە كە لەم مانگی ڕەمەزاندا دەستی بەسەر ژیان و گوزەرانی خەڵكدا نەگرتایە كە تاكە سەرچاوەی ژیانی ئەو موچەیە یە. تایبەت بەپرسی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانیش، ئێمە لە كۆمەڵی دادگەریی كوردستان لەگەڵ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنداین لەو كاتەی كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان دیاریكردووە و،  هیوادارین هیچ لەمپەرو ڕێگریەک نەخریتە بەردەم ئەنجام دانی پرۆسەكە. هەرجۆرە ئینكاریەک کە وەستان بێ لەبەردەم جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای فیدراڵیی دا هەرێمی كوردستان ڕوبەڕوی قەیرانی زیاتردەکاتەوە و دوورنیە چوارچێوە دەستوری و یاساییەکەی هەرێم لەدەست  بدەین. کۆمەڵی دادگەری کوردستان  ئەنجومەنی باڵا ۲٠۲٤/۳/۱۹

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی خەلیفان دەستگیرکردنی شەش تۆمەتباری راگەیاند کە فێڵیان لە هاوڵاتییان کردووە و هەژماری بانکییان بەناوی خەڵکەوە کردووەتەوە. لە راگەیەندراوێکدا بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی خەلیفان رایگەیاند "لە رێکەوتی 17/3/2024 لە لایەن بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی خەلیفان شەش کەس بە تۆمەتی فێلکردن لە هاوڵاتییان دەستگیرکراون، تۆمەتبارەکان لە ڕێگەی بەخشینی سیمکارتی (زین) و پێدانی بڕی 20 هەزار دینار بە هەرکەسێکی وەرگری سیمکارتەکە هەڵساون بە وێنەگرتنی کارتی نیشتیمانی و وێنەی کەسی هاوڵاتیyان، لەو رێگەیەوە هەژماری بانکی نهێنییان دروستکردووە و کە بەو هۆیەوە پارەیەکی زۆریان خستووەتە سەر ئەم  هەژمارە بانکییانە و بەرەو دەرەوەی وڵاتیان بردوون بەمەبەستی کڕینی دۆڵار بە نرخێکی کەمتر لە عێراق و دواتر هێنانەوە بۆ هەرێمی کوردستان بە ئامانجی فرۆشتنی بە نرخێکی زیاتر،بۆ ئەو مەبەستە پەڕاوی لێکۆلینەوەیان بۆ کراوەتەوە و رەوانەی دادگا کراون". ئاسایشی خەلیفان داوا لە هاوڵاتییان دەکات هۆشیاربن بەرامبەر ئەم جۆرە فێڵانە، چونکە لەوانەیە پێدانی کارتی نیشتیمانی و وێنەی خۆیان رەنگە بۆ چەندین کاری مەترسیدارتر بە کاربهێنرێت و ئەگەری هەیە لە داهاتوودا زیانێکی زۆر لەو خاوەن هەژمارە بانکیانە بدات و باج و رسوماتی بانکی بکەوێتە سەر.

هاوڵاتی ئەمڕۆ سێشەممە 19ی ئازاری 2024 حزبی رەوتی هەڵوێستی نیشتمانی بە سەرۆکایەتی عەلی حەمە ساڵح لە شاری سلێمانی یەکەم کۆنگرەی خۆی بەست. بەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، لە کۆنگرەکەدا عەلی حەمە ساڵح کە بە سەرۆکی رەوتەکە هەڵبژێردراوە بەهۆی ئەوەی سەرجەم بەرنامەکانی گۆڕیوە و هەرچی دەسەڵاتی حزبەکەیە لەناو دەستی خۆیدا کۆیکردووەتەوە، هەتا لە هەڵبژاردنی کەسەکانیش ئەندامانی ستاندارد و کەسە نزیکەکانی د. یوسف محەمەدی پشتگوێ خستووە. هەربەپێی زانیارییەکانی هاوڵاتی، د. یوسف محەمەد هەر لەسەرەتاوە لەگەڵ بەستنی کۆنگرە نەبووە و بەشداریشی نەکردووە، هەروەها ئەمڕۆ لەکاتی کۆنگرەکەدا بەهار مەحمود و مەسعود عەبدولخالق و سەرجەم ئەندامانی ستاندارد لە کۆنگرەکە کشانەوە. دەستەی بەڕێوەبردنی رەوتەکە پێکهاتووە لە دکتۆر رێبوار کەریم مەحمود، بەدەل بەرواری، غالب محەمەد، سەردار قادر، سەلیم کۆیی، خانزاد، مامۆستا فوئاد، کاروان حەمە ساڵح.

هاوڵاتی بەپێی ئاماری سەرەتایی به‌رگریی شارستانیی دهۆك، له‌ لافاوی ئه‌مڕۆی شاره‌كه‌دا جگە لە گیانلەدەستدانی دوو کەس، نزیکەی 100 ماڵ ئاویان تێچووەو ، هەروەها نزیکەی 15 ئۆتۆمبێل بەر لافاو کەوتوون و زیانیان پێگەیشتووە و یان ئاو بردونی .  بێوار عەبدولعەزیز، وتەبێژی‌ پۆلیسی‌ بەرگریی‌ شارستانیی‌ دهۆک  رایگه‌یاند: تیمەکانی بەرگریی شارستانی و شارەوانی و هێزە ئەمنییەکان سەرجەمیان بەنێو ئەو گەڕەکانەدا بڵاوبوونەتەوە کە کەوتوونەتە ژێر لافاوەوە، لە کۆمەڵگەی بەڕۆژکێ بە دوو شۆفڵ هاوڵاتییان لەو ماڵانە هێنراونه‌ته‌ دەرەوە کە کەوتوونەتە ژێر ئاوەوە. هه‌ر له‌ لافاوه‌كه‌ی ئه‌مرۆی دهۆكدا ئۆتۆمبێلێک بە چوار سەرنشینەوە ئاو بردی و تیمه‌كانی به‌رگریی شارستانی توانیان دووان لە سەرنشینەکان رزگاربکەن، به‌پێی زانیارییه‌كان دووانه‌كه‌ی دیکەش گیانیان لەدەستداوه‌ و بێسەروشوێنن و سه‌رجه‌میشان له‌ نه‌ته‌وه‌ عه‌ره‌بن. وتەبێژەکەی بەرگریی شارستانیی دهۆک دەڵێ  ئەو چوار هاوڵآتییەی لە ئوتومبێلەکەدا بوون چوار کەسی عەرەب  بوون و ئەو دوو کەسەی ئاو بردونی و گیانیان لەدەستداوە 35 و 45 ساڵ دەبن. بەپێی سەرچاوەیەکی بەرگریی شارستانیی دهۆک ئەو لافاوەی ئەمڕۆی دهۆک جگە لە زیانی گیانی زیانێکی ماددی زۆری هەبووە لەم بارەیەوە هەکار هروری، بەرپرسی ڕاگەیاندنی کۆمەڵەی موەلیدەکانی شاری دهۆک  بە هاوڵاتی  وت زیاتر لە 10موەلیدە کە هی کۆمەڵگای بەرۆشکێ و گەڕەکی "جزمە" ن لە ناوەندی شاری دهۆک ژێر ئاوکەوتوون و بەوهۆیەوە لە کارکەوتوون . هاوکات زیاتر لە 100 ماڵ ئاوی لافاو چۆتە ناوی و ژمارەیەکی زۆریش ئوتومبێل زیانیان بەرکەوتووەو ئاو بردونی  هه‌ر له‌سه‌ر لافاوەکەی ئەمرۆ عەلی تەتەر، پارێزگاری دهۆک لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا داوای لە هاوڵاتیان کرد بۆ کاری زۆر پێویست نەبێت لە ماڵەکانیان نەچنە دەرەوە.   

هاوڵاتی بزوتنەوەی گۆڕان هه‌ڵوێستی خۆی له‌باره‌ی بایكۆتكردن و دواخستنی پرۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی كوردستان ده‌رده‌بڕێت و رایگەیاند، " پێویستمان بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنە". ئەمڕۆ سێشەممە بزوتنەوەی گۆڕان لە ڕاگەیەندراوێکدا سەبارەت بە بەیکۆتکردنی هەڵبژاردنەکان و دواخستنی هەڵوێستی خۆی دەربڕی و ڕایگەیاند، "ڕەوایەتیدان بە دامەزراوەکانی هەرێمی کوردستان، پێویستمان بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنە و باشترین بژاردەش هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەردە." لە راگەیەنراوەکەی بزوتنەوەی گۆڕاندا هاتوە، لەپێناو پرۆسەی دیموکراسی، گەڕانەوە بۆ دەنگ و ئیرادەی هاونیشتمانیان، ڕەوایەتیدان بە دامەزراوەکانی هەرێمی کوردستان؛ پێویستمان بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنە. ئاماژە بەوەشکراوە، باشترین بژاردە لەبەردەم هەرێمی کوردستان هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەردە، بە بەشداری و لێکتێگەیشتنی هەمو لایەنە سیاسییەکان، هەڵبژاردنێک وەڵامگۆی پێداویستیە نیشتمانی، قانونی، دامەزراوەیی و بەپیرەوەچوونی ژیان و گوزەران و دابینکردنی موچەی فەرمانبەران بێت. بزوتنەوەی گۆڕان جەختدەکاتەوە، لەڕێگەی پەرلەمانی هەڵبژێردراوی کوردستانەوە نوێنەرایەتی خەڵکی کوردستان بۆ داکۆکیکردن لە مافە دەستوریەکانی هەرێم بکرێت. ڕاگەیەندراوەکەی بزوتنەوەی گۆڕان لە کاتێکدایە رۆژی دوشەممە مه‌كته‌بی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان بایکۆتی هەڵبژاردنەکانی بڵاوکردەوەو  رایگەیاند، "بە بەرژەوەندی گەل و نیشتمانەکەمانی دەزانین كە پارتی نەچێتە ژێر باری پەسەندکردنی بریاری نادەستوریی و سیستەمێکی سەپێنراو لە دەرەوەی ئیرادەی گەلی هەرێمی كوردستان و دامەزراوە دەستورییەکانی و بەشداری هەڵبژاردنێک نەكات کە بە نایاسایی و نادەستوری و لەسایەی سیستەمیکی سەپێنراودا بەڕێوەبچێت." دوای ڕاگەیەندراوەکەی پارتی دیموکراتی کوردستان هەریەک لە یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و حزبی بەرەی گەل و بزوتنەوەی گۆڕان جەختیان لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن کردەوە.

هاوڵاتی سه‌رۆكی دادگای باڵای فیدڕاڵی ئامانجی بڕیارەکەی دادگا بۆ خۆجێیکردنی موچەی هەرێمی کوردستان ئاشکرا دەکات و رایده‌گه‌یه‌نێت، پێویسته‌ ناردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم به‌رده‌وام بێت، تا پرۆسه‌ی به‌نیشتمانیكردن "ته‌وتین"ی ته‌واو ده‌بێت کە ڕەنگە ماوەیەکی زۆری بخایەنێت. دادوەر جاسم عەمیری سەرۆکى دادگاى فیدراڵى لەکۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ د. لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق،ئەمرۆ سێشەممە رایگەیاند، پێویستە ناردنى پارە بۆ مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستان بەردەوامبێت تاوەکو پرۆسەى بەبانکیکردن جێبەجێدەکرێت. وتیشی، "بەگوێرەى رێکارەکانى وەزارەتى دارایی عێراق، رێوشوێنەکانى پرۆسەى بەبانکیکردن کاتى پێویستە هەر بۆیە تا تەواو کردنی ئەو پرۆسەیە پارە بەشێوەی کاش دەنێردرێت بۆ مووچەخۆرانی هەرێم". باسی لەوەشکردووە کە لە پەیوەندی بەردەوامدا دەبن لەگەڵ سەرۆککۆمار و وەزارەتى دارایی بۆ چارەسەرکردنى رێگرییەکانى بەردەم بڕیارەکە . ئەمەشلەکاتێکدایە بە بڕیاری دادگای فیدراڵی مووچەی مانگی دووی مووچەخۆران بەپێی لیستی مووچە بۆ فەرمانبەرانی هەرێم نێردراوەو مووچەی مانگی سێش دوای دروستکردنی هەژمار لە بانکێکی حکومی عێراق مانگانە دەنێردرێت بەڵام تا ئێستا لەگەڵ ئەوەی بری 562 ملیار و 500 ملیۆن دینار لە لایەن بەغداوە بۆ مووچەی مانگی دوو نێردراوە بەڵام تا ئێستا حکومەتی هەرێم سەڕەڕای تێپەڕبوونی زیاتر لە ٥٠ ڕۆژ بەسەر مووچەی مانگی یەکدا هێشتا ئەو بڕە پارەیەوی دابەشنەکردووە و دەستیشی نەکردووە بە دروستکردنی هەژماری بانکی بۆ مووچەخۆران.

هاوڵاتی  وته‌بێژی بەرگریی شارستانی دهۆک رایگه‌یاند، ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌ له‌ئه‌نجامی دروستبونی لافاو و كۆبونه‌وه‌ی ئاو له‌چه‌ند شوێنێكی پارێزگای دهۆك، تا ئێستا دو كه‌س ئاو بردونی و گه‌ڕان به‌دوای ته‌رمه‌كانیان به‌رده‌وامه‌ و ئاو چۆتە ناو ژمارەیەک ماڵەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، 19-03-2024، شەپۆلێکی لێزمەباران ناوەندی شاری دهۆک و دەوروبەری گرتووەتەوە و بەهۆیەوە لافاو لە چەند شوێنێک دروستبووە لەم بارەیەوە بێوار عەبدولعەزیز، بەرپرسی ڕاگەیاندنی بەرگری شارستانی دهۆک لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت"بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان زیانەکانی لافاو لەبەیانیەوە تا ئێستا بەم شێوەیە، دوو کەس لەگەڕەکی نزارکێ لەئاو دا خنکاون، هەروەها ئاو چووەتە ناو زیاتر لە 10ماڵ و ژمارەیەکی زۆر ئوتومبلیش ئاو بردونی و لە کارکەوتوون ." وتیشی، "تا ئێستا تیمه‌كانمان سه‌رقاڵن بۆ به‌هاناوه‌چونی ئه‌و هاوڵاتیانه‌ی ئاو چۆته‌ ماڵه‌كانیان له‌گه‌ڵ دۆزینه‌وه‌ی ته‌رمی ئه‌و دو كه‌سه‌، داواشده‌كه‌ین هه‌ركه‌سێك ئه‌گه‌ر كاری زۆر گرنگی نه‌بێت له‌ماڵه‌كه‌ی نه‌یته‌ ده‌ره‌وه‌ و له‌كاتی بونی هه‌ر حاڵه‌تێكی نه‌خوازراویش په‌یوه‌ندی به‌ ژماره‌ 115ه‌وه‌ بكه‌ن بۆئه‌وه‌ی تیمه‌كانمان بچن به‌هانایانه‌وه‌". ئه‌وه‌شیخسته‌ڕو، بارانبارین و بای بەهێز لە سنوری شارەکە هه‌یه‌، به‌وهۆیه‌وه‌ مه‌ترسی روداوی نەخوازراو و لافاو و ئاستەنگی هاتوچۆ زۆر بونه‌.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی عێراق بڕی یەک ملیار و 500 ملیۆن دیناری دیکەی خستە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی هەرێم و سودانیش لەسەر پرسی ناردنی پارەی زیاتر بۆ هەرێم کۆدەبێتەوە   وەزارەتی دارایی عێراق بری یەک ملیار و 500 ملیۆن دیناری دیکەی خستە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی هەرێم، بەمەش کۆی گشتی ئەو بڕە پارەیەی تا ئێستا بەغدا بۆ مووچەی مانگی شوبات ناردویەتی گەیشتوەتە 562 ملیار و 500 ملیۆن دینار. بەپێی زانیارییەکان ئەمڕۆ لە کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، چاوەڕوان دەکرێت محەمەد شیاع سودانی، سه‌رۆك وه‌زیران داوایەکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بخاتە ناو بەرنامەی کۆبونەوەکە، ئەویش داوای ناردنی 100 ملیار دیناری دیکەیە، بەڵام چاوەڕوان دەکرێت وەزارەتی دارایی عێراق تەنها نیوەی ئەو بڕە پارەیە بنێرێت بۆ هەرێم ئەو کات دابەشکردنی مووچە دەستپێدەکات. رۆژی 11ـی ئازار، وەزارەتى دارایی عێراق بە چوار لیست، 560 ملیار و 218 ملیۆن و 37 هەزار و 912 دیناری وەکو مووچەی مانگی شوباتی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان خستە سەر هەژماری وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان. هاوکات هێشتا بەغدا مووچەى وەزارەتى پێشمەرگە و چەند هێزێکی سەر بە وەزارەتى ناوخۆ و هێزەکانی ئاسایشی هەرێمی کوردستانی نەناردووە ، بەهۆی ئەوەی حکومەتی هەرێم لیستی مووچەخۆرانی ئەو وەزارەتانەی نەناردووە بۆ ئەوەی وردبینی تێدا بکرێت. سەرچاوەیەکیش لە وەزارەتى دارایی هەرێمى کوردستان باسی لەوەکردووە  کە لە دواى ناردنى ئەو ملیار و 500 ملیۆن دینارە، هێشتا زیاتر لە 387 ملیار دینار کورتهێنانیان هەیە بۆ دابەشکردنی مووچەی مانگی دووی فەرمانبەران. ئەوەش لەکاتێکدایە، بەهۆی ئەوەی پارەی پێویست لەبەردەستدا نییە، تا ئێستا حکومەتی هەرێم موچەی مانگی شوباتی فەرمانبەرانی دابەش نەکردوە، بەوهۆیەوە ماوەی سێ رۆژە بەشێک لە فەرمانگەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی بایکۆتی دەوامیان کردوە.

هاوڵاتی بۆ سێیەم ڕۆژ لەسەر یەک ژمارەیەک فەرمانگەی سلێمانی بەهۆی دواکەوتنی مووچەکانیانەوە بایکۆتیان ڕاگەیاند و دەرگای فەرمانگەکانیان داخستووە. ئەمڕۆ سێشەممە ١٩ ی ئازار زیاتر لە حەوت فەرمانگەی جیاجیا لە سلێمانی بەهۆ دواکەوتنی مووچە بۆ زیاتر لە ٥٠ ڕۆژ بایکۆتیان ڕاگەیاندووەو مامەڵەی هاوڵاتییانیان وەستاندووە، هاوکات بەشێک لە فەرمانگەکان لە سنووری سلێمانی بەتەواوی بایکۆتی دەوامیان کردووە و ئەو فەرمانگانەشی دەوامیان تێدا دەکرێت بەشێک لە کارمەندەکانیان نەچوونەتەوە سەر کارەکانیان. ئەوەش لە کاتێکدایە، لە دوو رۆژی رابردوودا کارمەندانی پۆلیسی هاتوچۆی سلێمانی، خانەنشینی پێشمەرگە، بەڕێوەبەرایەتی ئاو، بەڕێوەبەرایەتی دابەشکردنی کارەبا، دادنوسی بەکرەجۆ، بنکەی تەندروستی سەروەری و چەند بەڕێوەبەرایەتییەکی دیکەی سەر بە وەزارەتی کشتوکاڵ دژی پێنەدانی مووچەکانیان دەوامیان راگرت ،بەیانی ئەمڕۆش بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی هاتوچۆی گەرمیان بایکۆتی ڕاگەیاند. سەرباری ئەوەی حکومەتی عێراق مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی ناردووە جگە لە وەزارەتی پێشمەرگە و ناوخۆ حکومەتی هەرێم ئەو مووچەیە بەسەر هاوڵاتییاندا دابەشناکات و هاوڵاتییانی هەرێم زیاتر لە ٥٠ ڕۆژە هیچ مووچەیەکیان وەرنەگرتووە هاوکات  لەماوەی شەش مانگی رابردوودا تەنها یەک مووچەیان وەرگرتووە.