%20(1).jpg)
هاوڵاتی بڕیارە جارێکی دیکە سەرۆک وەزیرانی عێراق لەگەڵ بەرپرسی یەکەمی لایەنە براوەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کۆبێتەوە لەبارەی پێکهێنانی حکومەتی خۆجێی شارەکە. ئەمڕۆ یەکشەممە ١٧ی ئازاری ٢٠٢٤ پەروین فاتیح، ئەندامی سەرکەوتووی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک بە هاوڵاتی راگەیاند "لە کۆبوونەوەی پێشووتری محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق کە رۆژی ٣ی ئازاری ٢٠٢٤ لەگەڵ بەرپرسی یەکەمی لایەنە براوەکانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک ئەنجامیدا ماوەی دوو هەفتە درا بە لایەنەکان بۆ ئەوەی رێککەوتن بکەن بۆ دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی پارێزگار، ئەمڕۆ ماوەی ئەو دوو هەفتەیە کۆتایی هات ئەمڕۆ یان سبەی دووبارە کۆبوونەوە ئەنجام دەدرێت". ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک ئاماژەی بەوەشکرد "هەر لایەنێک بەرنامەی خۆی داوەتە سەرۆک وەزیرانی عێراق و لە کۆبوونەوەی ئەمجارەدا تاوتوێ دەکرێت، هەروەها بە بەردەوامیش لایەنەکان سەردانی یەکتریان کردووە، بۆ ئەوەی بگەنە رێککەوتنێک". بۆ دیاریکردنی کەسێک بۆ پۆستی پارێزگاری کەرکوک، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق هاوپەیمانێتییەکی سیاسی بەناوی «هاوپەیمانی ئیدارەی کەرکوک» پێکهێناوە کە کاردەکات بۆ رێککەوتنی نێوان لایەنەکانی پارێزگاکەو دانانی بەرنامەیەکی هاوبەش لەنێوان لایەنەکان بۆ بەڕێوەبردنی حکومەتی خۆجێی شارەکە.
هاوڵاتی ئەمڕۆ یەکشەممە ١٧ی ئازاری ٢٠٢٤ دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە و بڕیاریدا. مامۆستا ئاوات ئازاد کە ئامادەی دانیشتنەکەی بوو سەبارەت بە بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بە هاوڵاتی راگەیاند "بڕیاری پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێم لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە پەسەندکراوە". ئاماژەی بەوەشکرد، دادگای فیدراڵی دەستپێکردنەوەی پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێمی بەستووەتەوە بە تەواوکردنی بە بانکیکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم. سکاڵاکە لەلایەن نۆ مامۆستا و فەرمانبەری ھەرێمی کوردستان لەسەر سەرۆک وەزیران و وەزیری دارایی ھەرێمی کوردستان تۆمارکراوە و تیایدا داواکراوە راگرتنی پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی ھەرێم بە نادەستوری لە قەڵەم بدرێت.
هاوڵاتی شارەزایەکی کەشناسی پێشبینی هاتنی شەپۆلێکی بەهێزی بارانبارین دەکات بۆ ناوچەکانی هەرێمی کوردستان و داوادەکات حکومەتی هەرێمی کوردستان پشووی فەرمی رابگەیەنێت. شاڵاو هیدایەت، شارەزای کەشناسی بە هاولاتی راگەیاند "داوا لەحکومەتی هەرێمی کوردستان دەکەین کە رۆژی سێشەممە 19 - 3 - 2024 بکاتە پشووی سەرتاسەری لە هەرێمی کوردستان بەهۆی ئەو شەپۆلە بەهێزەی باران و هەورە بروسکەی كە روو لەناوچەکە دەکات و لافاویشی پێوەیە بۆ ناوچە جیاوازەکان". ئاماژەی بەوەشکرد "پاش شیکاریە وردەکانمان بۆمان دەرکەوت کە سێشەممە شەپۆلەکە زۆر قوڵ دەبێتەوە و زۆر بەهێزدەبێت، بۆیە پێویستە بکرێتە پشوو بۆ سەلامەتی گیان و ماڵی هاوڵاتییان". هەروەها بەشی پێشبینییەکان لە وەزارەتی گواستنەوە و گەیاندنی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند "سبەینێ دووشەممە ئاسمان نیمچە هەور و هەوری تەواو دەبێت لەگەڵ دەستپێکردنی باران بارین لە کاتەکانی بەیانی زوودا لەسەر ناوچە جیاجیاکانی هەرێم، لەئەنجامی هاتنی شەپۆلێکی باران بارین لەسەر ناوچەکەمان پێشبینی باران بارین دەکرێت بەشێوەی نمە باران و بارانی مامناوەند لەناوچە جیاجیاکانی پارێزگاکان لە هەندێک کاتدا، زیادبوونی کاریگەری ئەم شەپۆلە لەدرەنگانی شەوی دووشەممە لەسەر سێشەممە دەبێت لەدوای یەکگرتنی هەردوو نزمە پاڵە پەستۆی دەریای ناوەراست و دەریای سوور".
هاوڵاتی فەرمانگەی دادنووسی دووی سلێمانی ئەمرۆ یەکشەممە 17/3/2024 بەهۆی دابەش نەکردنی مووچەکانیان لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە بایکۆتی دەوامیان راگەیاند. سەبارەت بەم بابەتە سەرچاوەیەکی تایبەت لە ناو فەرمانگەکەوە بە هاوڵاتی رایگەیاند "بەهۆی دواکەوتنی مووچەکانیان بەشێک لە فەرمانبەرانی دادنووسی دووی سلێمانی بریاری بایکۆتی دەوامیان داوە و لە ئێستادا لە کۆی 40 فەرمانبەر ، تەنها 7 فەرمانبەر هاتوونەتەوە بۆ دەوامەکانیان" . هەروەها سەرچاوەکە ئەوەشی بە هاوڵاتی وت "رەنگە تا کاتی دابەشکردنی مووچە و یەکلایی کردنەوەی پرسی مووچە ئەم بایکۆتە بەردەوام بێت" . لەلایەکی دیکەوە هەر ئەمرۆ یەکشەممە کارمەندانی هاتۆچۆی سلێمانی بە هۆی دابەشنەکردنی مووچەکانیانەوە ، بایکۆتی دەوامیان کردو مامەڵەی هاوڵآتیانیان راگرت، هەروەها ئەگەر هەیە لە رۆژانی داهاتوودا بە هۆی دواکەوتن و دابەشنەکردنی مووچەوە بایکۆت چەند فەرمانگەیەکی دیکەش بگرێتەوە.
هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتیى دەستەبەرى کۆمەڵایەتیى کرێکارانی سلێمانى بڵاویكردەوە، لە ئەمڕۆوە مووچەی دوو مانگی ئەمساڵى كرێكارانی خانەنشین لە سلێمانی دابەش دەكرێت. ئەمڕۆ یەكشەممە ١٧ی ئازاری ٢٠٢٤ بەڕێوەبەرایەتیى دەستەبەرى کۆمەڵایەتىی کرێکارانی سلێمانى رایگەیاند "ئاگادارى ئەو مووچەخۆرانە دەکەین، کە مووچەى خانشینانى هەرێمی كوردستان لە بەڕێوەبەرایەتیی دەستەبەرى کۆمەڵایەتیی کرێکارانی سلێمانى سەر بە وەزارەتى کار و کاروبارى کۆمەڵایەتى وەردەگرن، لە ئەمڕۆوە مووچەى مانگەکانى یەک و دووی ساڵی 2024 دابەش دەکرێت". بەڕێوەبەرایەتیى دەستەبەرى کۆمەڵایەتىی کرێکارانی سلێمانى ئاماژەی بەوەشکردووە "دەبێت لەو مووچەخۆرانە سەردانى بانکى مەڵکەندى بکەن بە مەبەستى وەرگرتنى مووچەکانیان".
هاوڵاتی يه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان په‌یامێك ئاراسته‌ی به‌رپرسانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات كه پێویسته ره‌چاوی بارودۆخی ئابووری خه‌ڵكی كوردستان بكرێت و هه‌رچی زووه له‌و داهاته‌ی له‌به‌رده‌سته مووچه دابه‌ش بكرێت. لە پەیامێکەی یەکێتیی مامۆستایانی کوردستان هاتووە "سه‌باره‌ت به بارودۆخی ئێستای مامۆستایان و فه‌رمانبه‌ران، یه‌كێتی مامۆستایانی كوردستان داوا ده‌كات دابه‌شكردنی مووچه ده‌ستپێده‌كات له‌و داهاته‌ی به‌رده‌سته، به‌تایبه‌ت مووچه‌ی وه‌زاره‌ته مه‌ده‌نییه‌كان، هه‌روه‌ك دابه‌شكردنی مووچه له‌م كاته ده‌بێته راسته به‌غدا له‌مپه‌رو بیانوو و رێگری زۆر دروستده‌كات له‌به‌رده‌م ناردنی بوودجه و مووچه‌ی خه‌ڵكی كوردستان، به‌ڵام بارودۆخی خه‌ڵك زۆر له‌وه ناله‌بارتره كه به‌رگه‌ی ئه‌و ماوه درێژه بكرێت". ئاماژە بەوەشکراوە "ناكرێت بیانووی نه‌ناردنی مووچه له‌لایه‌ن به‌غداوه ببێته رێگر له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی دابه‌شكردنی مووچه، بۆیه داوا له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و وه‌زاره‌تی دارایی ده‌كه‌ین هه‌رچی زووه لیستی مووچه بڵاوبكاته‌وه".
هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ لە گوندی زڕگوێزی سەر بە پارێزگای سلێمانی پێشمەرگەیەکی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران کوژرا. ئێوارەی ئەمڕۆ شەممە 16ی ئازاری 2024 پێشمەرگەیەکی کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران بە ناوی شوعەیب زارعی، ئەندامی کۆمیسیۆنی ئەمنییەتی ئەو حزبە لە گوندی زڕگوێزی سەر بە پارێزگای سلێمانی کوژرا. سەرچاوەیەک لە ناو کۆمەڵە بە هاوڵاتی راگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ شوعەیب زارعی کە خەڵکی شاری جوانڕۆیە و چەندین ساڵە پێشمەرگەی کۆمەڵەیە و ئەندامی کۆمیسیۆنی ئەمنییەتی ئەو حزبە بووە، تەقەی لێکراوە و کوژراوە، دوای رووداوەکە بکوژەکە بەناوی (سەرکەوت ئەحمەدی) هەڵهات، بەڵام دواتر لە قەزای پێنجوێن دەستگیرکرا. بکوژ پێشتر خۆشی پێشمەرگە بووە، بەڵام ماوەی چوار بۆ پێنج مانگێک دەبێت دوورخراوەتەوە و بۆی نەبووە سەردانی بنکەکانی کۆمەڵە بکات، ئێوارەی ئەمڕۆ لە بەرزاییەکانی پشت ئۆردوگای کۆمەڵە، تەقەی لەم پێشمەرگەیە کردووە کە هاوڕێی نزیکیشی بووە و کوشتوویەتی و دوای رووداوەکە یەکسەر هەڵهاتووە و نازانارێت بەرەوکوێ چووە.
هاوڵاتی وەک لە نووسراوێکدا ئاماژەی پێکراوە ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم رازی بووە بە خەرجکردنی زیاتر لە پێنج سەد ملیۆن دینار بۆ ئەنجومەنی دادوەری کە پاشەکەوتی مووچەی دادوەرەکانی کوردستانە. بەپێی نووسراوێک کە دەست هاوڵاتی کەوتووە، نووسراوەکە لە ساڵی ٢٠١٩ دەرچووە و رێباز حەملان، وەزیری پێشووتری وەزارەتی دارایی هەرێم واژۆی کردووە بەڕێوەبەرایەتی گەنجینەی هەرێم و پاڵپشت بە نووسراوی ئەنجومەنی وەزیران رازی بووە بە خەرجکردنی زیاتر لە پێنج سەد ملیۆن دینار بۆ ئەنجومەنی دادوەری کە پاشەکەوتی مووچەی دادوەرەکانی کوردستان لە ساڵەکانی ۲۰۱٥ تا ۲۰۱٨ واتە چوار ساڵ بۆیان خەرجکراوە و گەڕێندراوەتەوە. ئەمەش لە کاتێکدا ماوەی چەند ساڵێکە بەردەوام فەرمانبەران و مامۆستایان داوای پاشەکەوتی مووچەکانیان دەکەن، بەڵام تائێستا لەلایەن ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی داراییەوە بۆیان خەرج نەکراوە.
هاوڵاتی بڕیارە سبەینێ دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر سکاڵایەکی تایبەت بە پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان کۆبێتەوە. بەپێی خشتەی کۆبوونەوەکانی دادگای فیدڕاڵی عێراق، سبەینێ یەکشەممە 17ی ئازاری 2024 دادگاکە سکاڵایەک تاوتوێدەکات کە لەلایەن نۆ مامۆستا و فەرمانبەری ھەرێمی کوردستان لەسەر سەرۆک وەزیران و وەزیری دارایی ھەرێمی کوردستان تۆمارکراوە و تیایدا داواکراوە راگرتنی پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەرانی ھەرێم بە نادەستوری لە قەڵەم بدرێت. لە سکاڵاکەدا، داواکراوە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیری دارایی پابەندبکرێن بە جێبەجێکردنی یاسای مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت ژمارە 22ی ساڵی 2008، بەتایبەت مادەکانی 6، 7، 8، 9 و پلەبەرزکردنەوە دەستپێبکاتەوە کە ماوەی زیاتر لە هەشت ساڵە راگیراوە. دادگای فیدڕاڵی عێراق 25ی شوبات بڕیاردانی لەسەر ھەمان سکاڵا بۆ 17ی ئازار دواخست و چاوەڕێدەکرێت لەو دانیشتنەدا بڕیاری کۆتایی لەسەر سکاڵاکە بدات.
هاوڵاتی فەرماندەیی هێزەکانی پاسەوانی سنووری ناوچەی یەک ئاشکرایکرد لە 22 کەسی پاکستانی لە سنووری سلێمانی دەستگیرکراون. لە راگەیەندراوێکدا فەرماندەیی هێزەکانی پاسەوانی سنووری ناوچەی یەک رایگەیاند "لەلایەن مەفرەزەیەکی فەوجی دووی سەربە لیوای سێی فەرماندەیی پاسەوانی سنوری ناوچەی یەک 22 کەسی پاکستانی لە سنوری پارێزگای سلێمانی دەستگیرکراون". ئەوەش روونکراوەتەوە"دەستگیرکراوەکان ویستوویانە بەنایاسایی بێنە ناو خاکی هەرێمی کوردستان و عێراق و دوای دەستگیرکردنیان رادەستی لایەنی پەیوەندیدار کراون". فەرماندەیی پاسەوانی سنووری ناوچەی یەک، بەشێک لە هێزەکانی پاسەوانی سنووری عێراق پێکدەهێنێت و ئەرکی پاراستنی سنورەکانی هەرێمی کوردستانی لە ئەستۆ گرتووە.
هاوڵاتی ئەمڕۆ شەممە ئەنجومەنی سەرتاسەری مامۆستایانی ناڕازی بەیاننامەیەکیان سەبارەت بە دواکەوتنی موچە و ڕێکارەکانی حکومەتی هەرێم سەبارەت بە بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی بڵآوکردەوە و هۆشداری دەدەن لەوەی دووبارە دەستدەکەنەوە بە بایکۆت و خۆپیشاندان و داوایەکیش ئاڕاستەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەولێر و دهۆک دەکەن. ئەنجومەنی سەرتاسەریی مامۆستایانی ناڕازیی ئه‌مڕۆ شه‌ممه له راگه‌یه‌ندراوێكدا باسی له‌وه‌كردوه، "پاش بڕیارەکانی دادگای فیدراڵیی لە بەرژەوەندی موچەخوراوانی هەرێمی کوردستان، چاوەڕێمان دەکرد دەسەڵات واز لە چەوساندنەوەی خەڵکی کوردستان بهێنێت و ئاسانکاریی بۆ جێبەجێکردنی بڕیارەکان بکات، بەڵام بەداخەوە وەک دەبینین دەسەڵات سورە لەسەر سزادان و برسیکردنی مامۆستایان و فەرمانبەران". سەبارەت بە دواکەوتنی مووچە و دەستکردنەوە بە خۆپیشاندان ئەنجومەنی سەرتاسەریی مامۆستایانی ناڕازیی باسی له‌وه‌شكردوه، "هۆشداری توند بە دەسەڵات دەدەین، کە ئەگەر چیتر موچە دوا بکەوێت یان دەستکاری بکرێت و کەمتەرخەمیی لە جێبەجێکردنی بڕیارەکانی دادگای باڵای فیدراڵیی بکات، ئەوا هەمو ڕێگایەکی فشار و ناڕەزایەتیی مەدەنیی لەبەردەمماندا کراوەیە و لە داهاتویەکی نزیکدا شەقامی سەرجەم شار و شارۆچکەکان پڕدەکەین لە دەنگی بەرزی ناڕەزایەتیی. (ناڕەزایەتییەکانی ئەمجارەش بەتەنها لە بایکۆت و خۆپیشانداندا ناوەستێت)". مامۆستایان داوایەک ئاڕاستەیی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەولێر و دهۆک دەکەن و دەڵێن، "داوا لە سەرجەم مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان و چین و توێژە جیاوازەکان دەکەین، بە یەکدەنگیی لەگەڵمان بن تا گەیشتن بە ئامانجەکان و کۆتاییهێنان بە قەیرانی دروستکراوی موچە، هەروەها داوا لە چین و توێژەکانی پارێزگای دهۆک و هەولێر دەکەین، کە بێدەنگیی بشکێنن و هەنگاوبنێن بۆ کۆتاییهێنان بەم ستەمەی دەسەڵات، کە ساڵانێکی زۆرە بەسەرماندا سەپاندویانە". هاوکات له راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌دا هاتوه، "ئەگەر دەسەڵاتی سنوری زۆنی سەوز ڕاستگۆیە لەگەڵ خۆی و دادگای فیدراڵیی و خەڵکی ئەم سنورە، ئەوا با ڕاستەوخۆ لیستی موچەخۆران بنێرێت بۆ وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵیی و ڕێگەبدات بەزویی لە ڕێی یەکێک لە بانکەکانی ڕەشید و ڕافیدەین کارت بۆ موچەخۆران دروستبکرێت؛ چونکە بڕیاری دابەشکردنی ڕاستەوخۆی موچەی هەرێمی کوردستان و هەڵوەشاندنەوەی کورسی پێکهاتەکان؛ لەلایەن هەمان دادوەرو دادگا و لە هەمان ڕۆژدا، دەرچوە، ناکرێت بۆ یەکێکیان خۆڵەمێشیانە مامەڵە بکەیت و بۆ ئەوی تریان شایی بگێڕیت". بەیاننامەکەی مامۆستایانی ناڕازی لە کاتێکدایە کە دادگای فیدراڵی عێراق لە دانیشتنێکیدا سەبارەت بە سکاڵای مامۆستایان بڕیاریدا مووچەی مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم ڕاستەوخۆ لە لایەن بەغداوە دابەشبکرێت و وەزارەتی دارایی عێراقیش داوای لیستی مووچەخۆرانی هەرێمی کرد بۆ مانگی دوو هاوکات دروستکردنی هەژماری بانکی بۆ مووچەخۆران بۆ مووچەکانی مانگی سێ و مانگەکانی داهاتوو ی ساڵی ٢٠٢٤، لە ئێستاشدا لەگەڵ ئەوەی بەغدا بەشێکی مووچەی مانگی دووی مووچەخۆرانی ناردووە بەڵام حکومەتی هەرێم هێشتا دەستی بە دابەشکردنی ئەو بڕە پارەیە نەکردووە و هیچ هەنگاوێکیشی بۆ دروستکردنی ئەو هەژمارە بانکیانە نەداوە کە لییان داوا دەکرێت لە لایەن عێراقەوە ئەمەش مامۆستایان و فەرمانبەرانی توڕە و بێئومێد کردووە.
هاوڵاتی لە ٣٦ ـەمین ساڵیادی کیمیابارانکردنی هەڵبجە نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان پەیامێکی بڵاوکردەوەو ڕایگەیاند، "ئه‌گه‌ر هيچ دادپه‌روه‌رييه‌ك هه‌بوايه، ته‌نيا جينۆسايدى هه‌ڵه‌بجه به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ى هه‌موو مافه ڕه‌واكانى گه‌لى كوردستان، بناسرێن." ئەمڕۆ شەممە ١٦-٣-١٩٨٨ یادی ٣٦ ساڵەی کیمیابارانکردنی هەڵەبجەیە و سەرۆکی هەرێم لە پەیامەکەیدا جەختی لەوەکردەوە " كه ده‌بێ هه‌ڵه‌بجه و هه‌ڵه‌بجه‌يييه‌كان و ته‌واوى قوربانييانى جينۆسايد و ئه‌نفال و تاوانه‌كانى رژێمى پێشوو له هه‌رێمى كوردستان له هه‌موو روويه‌كه‌وه قه‌ره‌بوو بكرێنه‌وه." هەروەها باسی لەوەشکردووە کە پێويسته حكوومه‌تى عێراق هه‌موو ئه‌رك و به‌رپرسياريه‌تييه‌كان و دادپه‌روه‌رى بۆ قوربانييان جێبه‌جێ بكات. دەقی پەیامەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستان نێچیرڤان بارزانی: له (36)هه‌مين ساڵيادى مه‌رگه‌سات و تاوانى سامناكى كيميابارانكردنى هه‌ڵه‌بجه‌دا، سه‌رى ڕێز نه‌وازش بۆ گيانى پاكى زياتر له پێنج هه‌زار شه‌هيدى هه‌ڵه‌بجه و ته‌واوى شه‌هيدانى كوردستان داده‌نوێنين، به ڕێز و شكۆدارييه‌وه ياديان ده‌كه‌ينه‌وه، سڵاو بۆ خێزان و كه‌سوكاريان و بۆ هه‌موو ئه‌و قوربانييانه ده‌نێرين كه هێشتا به شوێنه‌وار و پاشماوه و نه‌خۆشييه‌كانى ئه‌و تاوانه‌وه، ده‌ناڵێنن. كيميابارانكردنى هه‌ڵه‌بجه ئه‌ڵقه‌يه‌كه له زنجيره‌يه‌ك تاوان و جينۆسايد و ئه‌نفال و زينده‌به‌چاڵكردن كه زۆر دڕندانه ده‌رهه‌ق به گه‌لى سته‌ملێكراوى ئاشتيخواز و ژياندۆست و مرۆڤپه‌روه‌رى كوردستان كراوه، ته‌نيا گوناهيشى ئه‌وه بووه له وڵاتى خۆيدا داواى ماف و ژيان و ئازادى و شكۆمه‌ندى كردووه. ئه‌گه‌ر هيچ دادپه‌روه‌رييه‌ك هه‌بوايه، ته‌نيا جينۆسايدى هه‌ڵه‌بجه به‌س بوو بۆ ئه‌وه‌ى هه‌موو مافه ڕه‌واكانى گه‌لى كوردستان، بناسرێن. له‌م ياده‌دا جه‌خت ده‌كه‌ينه‌وه كه ده‌بێ هه‌ڵه‌بجه و هه‌ڵه‌بجه‌يييه‌كان و ته‌واوى قوربانييانى جينۆسايد و ئه‌نفال و تاوانه‌كانى ڕژێمى پێشوو له هه‌رێمى كوردستان له هه‌موو ڕوويه‌كه‌وه قه‌ره‌بوو بكرێنه‌وه، له هه‌موو بواره‌كانيشدا باشترين خزمه‌ت بكرێن. بۆ ئه‌مه پێويسته حكوومه‌تى عێراق هه‌موو ئه‌رك و به‌رپرسياريه‌تييه‌كان و دادپه‌روه‌رى بۆ قوربانييان جێبه‌جێ بكات. له‌سه‌ر ئاستى جيهانيش ده‌بێ كار بكرێت بۆ ئه‌وه‌ى هه‌رگيز ڕێگه نه‌درێت تاوان و كۆمه‌ڵكوژيى ئاوا له هيچ شوێنێك دووباره ببنه‌وه. ده‌سكه‌وته‌كان و قه‌واره‌ى سياسى و ده‌ستووريى فيدراڵيى هه‌رێمى كوردستان، به‌رهه‌مى خوێنى شه‌هيدان و قوربانيدانى گه‌لى كوردستانن به هه‌موو پێكهاته‌كانييه‌وه، بۆيه ئێستاش ئه‌ركى هه‌مووانه به يه‌كڕيزى و ته‌بايى بيانپارێزن و گيانى شه‌هيدان و دڵى خێزان و كه‌سوكاريان شاد بكه‌ن، تا پێكه‌وه به‌ره‌و داهاتوويه‌كى باشتر و ئارام و پارێزراو هه‌نگاو بنێين.
هاوڵاتی ئەمڕۆ (36) ساڵ بەسەر کیمیابارانکردنی هەڵەبجە تێدەپەڕێت، بەڵام دواى ئەو ماوەیە و زیاتر لە (33) ساڵ لە حکومڕانى کوردیى و دوای ساڵێک لە بەپارێزگا بوونی هەڵەبجە خەڵکەکەى چاوەڕوانى خزمەت و گەشەپێدانى زیاترن. ئەمڕۆ 16ی ئادار لە ساڵیادی کیمیابارانکردنی هەڵەبجەدا چەندین ڕێوەڕەسمی جیاجیا بەڕێوەدەچن و بڕیارە لە کاتژمێرەکانی بەیانییەوە بەرپرسانی پارێزگای هەڵەبجە لە مەزارگەی شەهیدان لە پێشوازیی میواناندا دەبن و کاتژمێر 10:00ی بەیانی، رێوڕەسمی سەرەکی دەستپێدەکات. لە رێڕەسمەکەدا لە مەزارگەی شەهیدانی هەڵەبجە، وێڕای دانانی تاجە گوڵینە، چەند وتارێک پێشکەش دەکرێن هاوکات هەر لە چوارچێوەی چالاکییەکانی ساڵیادەکەدا، ئێوارەی ئەمڕۆ لە زانکۆی هەڵەبجە چەند پانێڵێک بەڕێوەدەچن. هەروەها سەرۆکایەتییەکانی هەرێمی کوردستان و عێراق بۆ رێوەڕەسمەکە بانگهێشت کراون. لە رۆژى (16/3/1988) هەڵەبجە لەلایەن رژێمى بەعسەوە کیمیاباران کرا و پێنج هەزار هاوڵاتى شارەکە شەهید بون، هاوکات دانیشتوانى شارەکە بۆ دەربازبون لە کاریگەرییەکانى چەکى کیمیایى رویان لە وڵاتى ئێران کرد و شارەکە لەژێر کاریگەریى چەکى کیمیایى و بۆمباران کرندا بوە وێرانە. هەزاران هاوڵاتی هەڵەبجە برینداربون و بەشێکى زۆریان بەهۆى برینەکانیانەوە گیانیان لەدەستدا و ئیستاش سەدان قوربانى بەدەست ئازار و کارییگەرییەکانى چەکى کیمیاییەوە دەناڵێنن. جێگەیباسە دوای تێپەڕبونی زیاتر لە 36 ساڵ بەسەر ئەو کارەساتە تا ئێستاش بەرکەوتووانی چەکی کیمیای لەو شارەدا بە پێی پێویست چارەسەریان بۆ نەکراوەو بە دەست نەخۆشی و کەمی خزمەتگوزارییەوە دەناڵێنن. ژمارەی دانیشتووانی هەڵەبجە نزیکەی 130 هەزار کەسە؛ پارێزگاکە لە قەزایەک و چوار ناحیە پێکهاتووە؛ قەزای ناوەندی هەڵەبجە و ناحیەکانی خورماڵ، بیارە، بەمۆ و سیروان.
هاوڵاتی وەزیری دارایی رایگەیاند، "تەیف سامی خودی خۆی پێی وتوین کە ئەو لیستانەی بۆ موچە رەوانەمان کردوە کێشەیان نییە، ئێمەش هیچ پاساوێکمان بۆ نەهێشتون، بەڵام هێستا موچەی کەسوکاری شەهیدان، سێ سەرۆکایەتییەکەی هەرێم و 307 هەزار ئەندامی دەزگا ئەمنییەکان نەنێردراوە." ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ هەینی بە میدیای گۆڕانی راگەیاند، "لە دوایین کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیراندا باسی بڕیارەکانی دادگەی فیدراڵی کرا و بڕگەیەکیش بۆ دابەشکردنی مووچە تەرخان کرا. بە کۆی دەنگی وەزیرانی سەرجەم لایەنە سیاسییەکانیش بڕیاردرا مامەڵەی بەغدا لەگەڵ هەرێمی کوردستان رەتبکرێتەوە." ئاماژەی بەوەشکرد، مامەڵەكردنی وەزارەتی دارایی عێراق بەرامبەر بە موچەخۆرانی هەرێمی كوردستان پێچەوانەی بڕیارەكانی دادگای فیدراڵیە، بڕیارەكەی دادگا باسی لە ئەوە كردوە سەرجەم موچەخۆرانی عێراق بەهەرێمی كوردستانەوە بەیەك جۆر مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت. ئەوەشی خستەڕو، بۆ دابەشكردنی موچە سەرجەم فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان پێویستمان بەبڕی زیاتر لە (940) ملیار دینارە، بەڵام بەغداد (560) ملیار دیناری رەوانەی هەرێمی كوردستان كردوە، بەڵام موچەی شەهیدان و دامەزراوە ئەمنییەکان و موچەی هەر سێ سەرۆكایەتییەكە و (307) هەزار ئەندامی دەزگا ئەمنییەكان نەنێردراوە. رۆژی چوارشەممە 13-03-2024 ئەنجوومەنی وەزیران بە سەرۆکایەتیی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان کۆبووەوە. دوای کۆبوونەوەکە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە راگەیێندراوێکدا نێوەڕۆکی کۆبوونەوەکەی خستەڕوو و رایگەیاند، وەزیری دارایی و ئابووری لە کۆبوونەوەکەدا ئاماژەی دا بەوەی کە وەزارەتەکەی داوای پارەدارکردنی تەواوی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانی لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کردبوو، "بێ جیاوازی بۆ مانگی شووباتی 2024 بە بڕی (949,813,146,170) ملیار دینار." بەڵام وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ "تەنيا بڕی 569 ملیار و 219 ملیۆن دیناری تەمویل کردووە کە دەکاتە رێژەی تەنيا (%59) لە کۆی گشتی مووچەی هەرێمی کوردستان، ئەمەش وا دەکات کورتهێنان لە پێدانی مووچەی هەرێمی کوردستان بۆ مانگی شووبات دروست ببێت."
هاوڵاتی ئەنجوومەنی ئەورووپا دوای سێ رۆژ کۆبوونەوە لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا، داوایکرد سەلاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری هەدەپە ئازاد بکرێت. کۆبوونەوەکەی ئەنجوومەنی ئەورووپا رۆژی سێشەممە 12ی ئاداری 2024 لە شاری ستراسبۆرگی فەرەنسا دەستیپێکرد و تاوەکو ئەمڕۆ هەینی 15-03-2024 بەردەوام بوو. ئەمڕۆش ئەنجامی کۆبوونەوەکە بڵاوکرایەوە. ئەنجوومەنی ئەورووپا داوای لە تورکیا کرد، هەرچی زووە سەلاحەدین دەمیرتاش ئازاد بکات. ئاماژە بەوەش دەکات، ئەگەر دەمیرتاش ئازادنەکرێت، مانگی حوزەیرانی 2024 کۆبوونەوەیەکی دیکە دەکرێت و ئەوجارە هۆشداری بە تورکیا دەدرێت. زیندانیکردنی دەمیرتاش لە کاتێکدایە پێشتریش دادگای مافی مرۆڤی ئەورووپا دوو جار داوای ئازادکردنی ئەو سیسەتمەدارە کوردەیان کرد بەهۆی ئەوەی هیچ بەڵگەیەک نەبوو لە رێگەیەوە دەمیرتاش بە تاوانی تیرۆر سزا بدرێت، بەڵام تورکیا هەر دوو جارەکە بڕیارەکەی دادگای ئەوروپای ڕەتکردەوە. بەپێی مادەی 46ـی رێککەوتننامەی ئەورووپا بۆ مافەکانی مرۆڤ، بڕیارەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەورووپا پابەندکەرن بۆ وڵاتانی ئەندام کە تورکیا یەکێکیانە. سەلاحەدین دەمیرتاش رۆژی 4ی تشرینی دووەمی 2016 بە تۆمەتی "تیرۆر" دەستگیر کرا و تاوەکو ئێستا لە گرتووخانەی ئەدیرنە زیندانییە. ئەنجوومەنی ئەورووپا داوای لە ئەنقەرەش کرد، لە دۆسیەی عوسمان کاڤاڵادا دەست بە دیالۆگ بکات.
