بەنگین ڕێكانی: پۆستی سەرۆككۆماری عێراق لای كورد دەمێنێتەوە

هاوڵاتی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت جەخت دەکەنەوە کە پێویستە مووچەی تەواوی مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکرێت و نابێت مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، بێبەش بکرێن لە ماف و شایستەی دارایی خۆیان. مەسرور بارزانى، سەرۆکى حکومەتى هەرێم لە پەیجى خۆى لە فەیسبوک نووسیویەتى "لە کۆبونەوەى ئەمڕۆى ئەنجومەنى وەزیراندا، وەزیری دارایی و ئابووری ئاماژەی دا بەوەی، کە وەزارەتەکەی، داوای تەمویلکردنی تەواوی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانی لەلایەن وەزارەتی دارایی عێراق کردبوو بۆ مانگی شوبات بە بڕی ( 949,813,146,170) ملیار دینار، بەڵام وەزارەتی دارایی عیراق، 569 ملیار و 219 ملیۆن دیناری تەمویل کردووە، کە دەکاتە ڕێژەی (%59) لە کۆی گشتی مووچە و ئەمەش وا دەکات کە کورتهێنان لە پێدانی مووچەی هەرێم بۆ مانگی شوبات دروست ببێت". راشیگەیاندووە "جەخت دەکەینەوە کە پێویستە مووچەی تەواوی مووچەخۆرانی هەرێم خەرج بکرێت و نابێت مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان، بێبەش بکرێن لە ماف و شایستەی دارایی خۆیان، چونکە ئەمە مافی دەستوریی و یاسایی مووچەخۆرانی هەرێمە و نابێت تێکەڵی هیچ ناکۆکیەکی نێوان هەردوو حکومەت بكرێ و کۆسپ و تەگەرە بخرێتە بەردەم خەرجکردنی". باسی لەوەشکردووە "هیچ ڕێگرییەک نییە بۆ پشت بەستن بە پڕۆژەی (هەژماری من) کە پڕۆژەیەکی گرنگ و پێشکەوتووی بانکییە و هاوشێوەی پرۆسەی ( تەوتین)ە، بۆیە دەبێ مووچەخۆرانی هەرێم، لە ڕێگەی وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان و ( هەژماری من ) ەوە، مووچەی خۆیان وەربگرن، پرۆسەکەش بەردەوامە و بڕیارە تا کۆتایی ئەمساڵ، هەموو مووچەخۆرانی هەرێم ، حیسابی بانکیان بۆ بکرێتەوە، ئەو بانکانەی لە ( هەژماری من )یش بەشدارن، مۆڵەتپێدراوی بانکی ناوەندی عێراقین و بەشێکن لە پرۆسەی ( توطين) کە لە ناوچەکانی دیکەی عێراق کراوە". نووسیوشیەتی "وەک چۆن مووچەخۆرانی عێراق، ئازادن لە هەڵبژاردن و دەستنیشانکردنی ئەو بانکانەی حیسابی لێ دەکەنەوە، بە هەمانشێوە، پێویستە مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانیش، ئازادبن کە لە چوارچێوەی ( هەژماری من)دا، لە چ بانکێک حیساب بکەنەوە، کە ئێستا پێنج بانک بەشدارن لە پرۆژەکە و لە ماوەیەکی نزیکیشدا، چەندین بانکی تریش دەبنە بەشێک لە پرۆژەکە".  

هاوڵاتی وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت حکومەتی هەرێمی کوردستان پاشەكشێ ناکات لە "هەژماری من"، ئاماژە بەوەشدەکات سەرۆک وەزیرانی هەرێم لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق لە پەیوەندیدایە، بۆئەوەی پارەی تەواوی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان رەوانە بکرێت. پێشەوا هەورامانی، وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند "حکومەتی هەرێمی کوردستان پاشەكشێ ناکات لە "هەژماری من" و وای تەواوبوونی هەژماری من ئابووری هەرێمی کوردستان دەچێتە قۆناغێکی دیکەوە، ئەوانەی کارتی هەژماری من-یان هەبێت دەتوانن قەرز وەربگرن و تاوەکو کۆتایی ئەمساڵ سەرجەم فەرمانبەران ئەو کارتەیان دەبێت". ئاماژەی بەوەشکرد "سەرۆک وەزیرانی هەرێم لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق لە پەیوەندیدایە، بۆئەوەی پارەی تەواوی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان رەوانە بکرێت و کێشەکە چارەسەر بکرێت". لەبارەی لیستی مووچەی مانگی شوباتی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستانەوە دەڵێت "ئەو پارەی کە خراوەتە سەر هەژماری وەزارەتی دارایی دەستی لێنەدراوە، دەبێت ئەو پارەیە بە تەواوی بنێردرێت ئینجا دەست بە دابەشکردنی مووچە دەکرێت و تا ئێستا مووچەی خانەوادەی شەهیدانی هەرێمی کوردستان نەنێدراوە و ئێمە دەستبەرداری مافی خەڵکی هەرێمی کوردستان و کەسوکاری شەهیدان نابین". لەبارەی هێزی پێشمەرگەوە ناوبراو وتی "هێزی پێشمەرگە لە پێداویستی سەربازی و مووچە لەلایەن حکومەتی عێراقەوە بێبەش کراوە، لەکاتێکدا هێزی نایاسایی و لە یاسا دەرچوو پارەیەکی زۆریان بۆ دابین دەکرێت". دەشڵێت "دادگای فیدراڵی لە دوو ساڵی رابردوودا زیاتر لە هەشت بڕیاری دژی هەرێمی کوردستان دەریکردووە، دادگای فیدراڵی لە بری حکومەت و پەرلەمانی عێراق بڕیار دەدات، هەروەها دادگای فیدراڵی بڕیارەکانی سیاسین و دژی دەستووری عێراقن".      

هاوڵاتی میدیای فەرمی یەکێتی بڵاویکردەوە لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمدا بڕیار دراوە مووچە دابەش نەکرێت تا بەغدا مووچەی هێزە ئەمنییەکانیش دەنێرێت. میدیای یەکێتی لە زاری سەرچاوەیەکەوە ئەمرۆ چوارشەممە بڵاویکردەوە،  لە كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێم بڕیاردراوه‌، مووچەی مانگی شوبات دابەشناکرێت تا بەغدا مووچەی ھێزە ئەمنییەکان دەنێرێت. سه‌رچاوه‌كه‌ ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە رۆژانی داھاتوو شاندێکی حکومەتی ھەرێم بۆ پرسی مووچە دەچێتەوە بەغدا.  

شەنای فاتیح ساڵانە لەگەڵ هاتنی مانگی رەمەزاندا بازاڕ تاڕادەیەک بووژانەوەیەک بەخۆیەوە دەبینێت بەراورد بەپێش رەمەزان، کاڵاکان خواستێکی زیاتریان لەسەر دەبێت بەتایبەت بابەتە خۆراکییەکان و شیرینی و شەربەت، بەڵام رەمەزانی ئەمساڵ لەهەرێمی کوردستاندا جیاوازە لەساڵانی رابردوو و بازاڕ سست بووەو کاڵاو شمەک و خواردەمەنییەکان خواستیان کەمتر لەسەرە. کاسبکاران و هاووڵاتیان هۆکاری سستی بازاڕ دەگەڕێننەوە بۆ قەیرانی دارایی و دابەشنەکردنی موچە لەکاتی خۆیدا، ئەمە لەکاتێکدایە کەئەمڕۆ ١٣ی ئادارە، بەڵام تائێستا فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان موچەی مانگی شوباتیان وەرنەگرتووە، هەرچەندە رۆژی ١١ی ئادار وەزارەتی دارایی عێراق رایگەیاند موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی خستووەتە سەر هەژماری بانکی هەرێمی کوردستان، بەڵام تائێستا شێوازو کاتی دابەشکردنی موچەی شوباتی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان نادیارە. رۆژی دووشەممە، ١١ی ئاداری ٢٠٢٤ قایمقامیەتی قەزای ناوەندی سلێمانی لەڕاگەیەندراوێکدا رایگەیاند:  هەڵمەتی لیژنە هاوبەشەکانی قایمقامیەتی سلێمانی بۆ دوکان و بازاڕو شوێنە گشتییەکان و پشکنین بۆ ئەو خواردن و خواردنەوانەی بەهاووڵاتیان و رۆژوەوان دەفرۆشرێت ئەنجامدراوە. هەروەها راگەیەندراوەکە باسی لەوەشکردووە خشتەی کارو چالاکی لیژنەکانی قایمقامیەتی سلێمانی بەجۆرێک رێکدەخرێت کەبەردەوام چەند لیژنەیەک لەبازاڕ پشکنین بۆ ئەو خواردن و خواردنەوانە ئەنجامبدەن لەمانگی رەمەزاندا خواستی زۆریان لەسەرە. سەبارەت بەبەرزبوونەوەی نرخ قایمقامی سلێمانی ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە « لەکۆبوونەوەی لایەنە پەیوەندیدارەکان ئامادەکاری بۆ مانگی رەمەزانی پیرۆز بڕیاردراوە، هەر بازرگان و دوکاندارێک بەبێ هۆکار نرخی کاڵاو شمەک بەرزبکاتەوە شوێنەکەی دادەخرێت و خاوەنەکەشی رووبەڕووی رێکاری یاسایی توند دەکرێتەوە». محەمەد عەبدوڵا، فرۆشیارێکی شیرینی و شەربەتە لەنێو بازاڕی شاری سلێمانی و لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: بەشێوەیەکی گشتی بازاڕ لەسەرەتای رەمەزاندا کزە، بەڵام هیچ ساڵیک وەک ئەمساڵ نەبووە، ساڵی گرانییەکە کاسبکار لەڕەمەزاندا پارەی شەش مانگی پەیدا دەکرد، بەڵام ئەمساڵ خەڵک پارەی پێ نییە. وتیشی: موشتریمان کەمی کردووە بەراورد بەساڵانی رابردوو بەهۆی قەیرانەوە، چونکە خەڵک نانەکی گرنگترە هەیبێت تاشەربەت و شیرینی. «ئەگەر ساڵانی رابردوو لەم کاتانەدا  ١٠ موشتەریمان هەبووایە، ئێستا شەش تا حەوت موشتەریمان هەیە« محەمەد عەبدوڵا وای وت. عەلی قادر، یەکێکی دیکەیە لەفرۆشیارەکانی شاری سلێمانی و زیاتر لە ٣٠ ساڵە فرۆشگای پێداویستییەکانی رۆژانەی هاووڵاتیانی هەیە و لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: لەئێستادا بازاڕ سفرە ساڵ بەساڵ خراپتر دەبێت، ئەم بێبازاڕییە بووەتە مایەی زەرەرێکی زۆر بۆ کاسبکاران و دوکانداران. وتیشی: ئەوەی کرێ دوکان دەدات کرێکەی دەرناهێنێتەوەو ئەوەشی لەشاگردێک زیاتری هەبووبێت هەموویانی ئیزن داوەو تەنها شاگردێکی لای خۆی هێشتووەتەوە. عەلی قادر باسی لەوەشکرد کە نرخیان بەرز نەکردووەتەوەو هەمان نرخی ساڵانی رابردوو و پێش رەمەزانە، هەروەها ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد کەدەفتەری قەرزیان نەهێشتووە، چونکە دەفتەری قەرزیان هەیە نزیکی حەوت ملیۆن دیناریان لەقەرزدا هەیەو تائێستا هیچ بڕە پارەیەکیان بۆ نەگەڕاوەتەوە. «ئەگەر ساڵان ١٠ موشتەریم هەبووایە ئێستا بووەتە موشتەرییەک یان دوو موشتەری« عەلی قادر وای وت. ئەحمەد عوسمان، فرۆشیارێکی دوکانی مریشکەو لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: بازاڕ زۆر سستەو ساڵی رابردوو لەم کاتەدا سێ شاگردم هەبوو فریای بەڕێکردنی موشتەرییەکان نەدەکەوتن، بەڵام ئەمساڵ یەک موشتەریم هەیەو بازاڕ لاوازە. وتیشی: باشی و خراپی بازاڕ پەیوەستە بەموچەوە، هەرچەندە بەشێکی هاووڵاتیان بەقەرز پێداویستییەکانیان دەبەن، بەڵام بەو شێوەیەش بازاڕ هەو لاوازە. «ئەگەر ساڵانی رابردوو ١٠ موشتەریم هەبووبێت، ئێستا تەنها دوو موشتەریم ماوە«. ئەحمەد عوسمان وای وت. فاتمە عومەر، هاووڵاتییەکی تەمەن ٤٥ ساڵەو نیشتەجێی شاری سلێمانییە، لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: خێزانێکی پێنج کەسیم هەیە و یەک سەرچاوەی داراییمان هەیە، ئەویش موچەی هاوسەرەکەمە، هیچ ساڵێک وەک ئەمساڵ بارودۆخمان خراپ نەبووە. وتیشی: ئەمساڵ نیوەی ساڵانی رابردوو پێداویستی رەمەزانم کڕیوەو نیوی ئەوەشی کەکڕیومە بەقەرز هێناومە.

  هاوڵاتی تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق لەگەڵ لیژنەی دارایی پەرلەمان کۆبووەوە و ئەندامێکی لیژنەکە دەڵێت، وەزیری دارایی گوتوویەتی، هەر وەزارەتێک داتای دروستی ناردبێ مووچەیان بۆی ناردووە و بو هیچ شێوەیەک کار بە پڕۆژەی هەژماری من ناکات. د. جه‌مال كۆچه‌ر، ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی په‌رله‌مانی عێراق ئەمڕۆ چوارشەممە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا رایگه‌یاند، له‌ كۆبونه‌وه‌ی ئه‌مڕۆدا ته‌یف سامی، وه‌زیری دارایی عێراق وتی لیستی هه‌ر وه‌زاره‌تێك ره‌وانه‌ كرابێت موچه‌كه‌ی ره‌وانه‌كراوه‌ به‌ڵام ده‌ڵێت، "حكومه‌تی هه‌رێم پابه‌ندنییه‌ به‌ یاسای خانه‌نشینی یه‌كگرتوی عێراق و ئه‌گه‌ر بۆ مانگی داهاتوش توطین نه‌كرێت ئه‌وا موچه‌ نانێرێت". وتیشی،  وەزیری دارایی عێراق داوای کردوە کە داتای هەموو هێزە ئەمنییەکان بنێردرێت بۆ عێراق هاوشێوەی وەزارەتەکانی دیکە و ئەو کات مووچەکانیان بۆ خەرج دەکرێت. بەوتەی جەمال کۆچەر، وەزیری دارایی عێراق باسی لەوە کردوە کە ئەوان کار بە پڕۆژەی 'هەژماری من' ناکەن و دەبێت، پشت بە بانکە فیدڕاڵییەکان ببەستین و وتویەتی، ئاماده‌نیم یه‌ك دینار بۆ مووچه‌ى مانگى ئازارى مووچه‌خۆرانى هه‌رێم بنێرم هه‌تاوه‌كو هه‌ژمارى بانكى و كارتيان بۆ دروستنه‌كرێت. سەبارەت بەوەش کەدروستکردنی ئەو هەژمارە بانکیانە کاتی زۆریان پێویستە ڕایگەیاندووە، كۆمپانیا هه‌یه‌ ئێمه‌ گرێبه‌ستمان له‌گه‌ڵى هه‌یه‌ وتویه‌تى: به‌ 15 رۆژ كارتى بانكى بۆ سه‌رجه‌م مووچه‌خۆرانى هه‌رێم دروستده‌كات، بۆچى گرێبه‌ستى له‌گه‌ڵ ناكه‌ن"؟! . هەروەها وەزیریی دارایی عێراق سەبارەت بە مووچەی هێزە ئەمنییەکان دەڵێت،" هەمو ئەو وەزارەتانەی هەرێم کە  ناو و زانیاریان بۆ وەزارەتی دارایی عێراق ناردوە موچەیان بۆ نێردراوە، موچەی وەزارەتی پێشمەرگە نەنێردراوە چونکە داتاکانیان بە وەزارەتەکە نەگەیشتوە، بە دڵنیاییەوە ئەگەر داتای موچەخۆرانی وەزارەتی پێشمەرگە بنێردرێت پارەیان بۆ دەنێرن." رۆژی سێشەممە دادگەی فیدراڵی لەسەر ناردنی مووچە داوای لە هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان کرد کە پەلە بکەن لە پرۆسەی جێبەجێکردنی بە ئەلکترۆنی کردنی  (بەبانکیکردنی) مووچە و تائەو کاتەی پرۆسەکەش تەواو دەبێت، مووچەی فەرمانبەران بە کاش بدرێت.  بەڵام بەپێی قسەی دوو ئەندامی لیژنەی دارایی، ئەمڕۆ وەزیری دارایی شتێکی پێچەوانەی ئەو بڕیارەی وتووە و بڕیاری داوە بە بێ هەژماری بانکی هیچ بڕەپارەیەک بۆ مووچەی مانگی سێ نەنێرێت  

چاوپێکەوتن: شوان عەباس بەدری فەریقی یەکەم «جەبار یاوەر» پسپۆری بوارەکانی سەربازی و ئەمنی  لەچاوپێکەوتنێکی تایبەت بە «هاوڵاتی» تیشکی خستەسەر ئەگەری هێرشی بەرفراوانی زەمینی و ئاسمانی تورکیا بۆ سەر هەرێمی کوردستان و بەتایبەتیش بۆ سەر ناوچەکانی پارێزگای سلێمانی و قەندیل. هەروەها لەبەشێکی دیکەی چاوپێکەوتنەکەدا باس لەهۆکارەکانی بێدەنگبوونی حکومەتی فیدراڵی عێراق لەبەرامبەر ئوپراسیۆنەکانی تورکیاو ئەگەری رێکەوتنێکی ژێربەژێری تورکیاو عێراق  سەبارەت بەهێرش و ئوپراسیۆنەکانی ئەو وڵاتەو ئەگەری گواستنەوەی جەنگ بۆ ناو قووڵایی خاکی تورکیا لەلایەن گەریلاکانی پەکەکەوە دەکات. هاوڵاتی: ئایا تورکیا بەبێگوێدانە یاساو رێسا نێودەڵەتییەکان دەتوانێت هێرشێکی سەربازی بەرفراوانی وشکانی بکاتەسەر هەرێمی کوردستان و بەتایبەتیش ناوچەکانی سلێمانی و شنگال بەبیانووی لەناوبردنی پەکەکە؟ جەبار یاوەر: هەتا ئێستا تورکیا هیچ گوێی نەداوەتە یاسایەکی نێودەوڵەتی بۆ هێرشکردن بۆ ناو خاکی عێراق لەهەرێمی کوردستاندا، لەبەرئەوەی لە 2007ەوە تاکو ئێستا بەبیانووی بوونی چەکدارانی پارتی کرێکارانی کوردستان لەدیوی سنووری عێراق یان لەسەرتاسەری سنوورەکانی عێراق و تورکیا هێرشی خۆی دەکات و بەردەوام پشت دەبەستێت بەیاسایەکی نێودەوڵتی کەگوایە رێدەدات بەدەوڵەتان پارێزگاری لەوڵاتی خۆیان بکەن و تەنیا پشت دەبەستێت بەو بڕیارەی کەساڵانە پەرلەمانی تورکیا مۆڵەت دەدات بەهێزە چەکدارەکانی تورکیا کە لەودیو سنوور بۆ پاراستنی ئەمنییەتی تورکیا کردەی سەربازی ئەنجام بدەن دژی ئەو دوژمنانەی کەئەوان خۆیان دەستنیشانی دەکەن، لەبەرئەوەیە تورکیا گوێی نەداوەتە ئەو شتانەو بەبەردەوامی هەروەک باسمکرد بەیاساکانی نێودەوڵەتی یان گوێی نەداوەتە ئەوەی کە رەزامەندی وڵاتانی چواردەورو ئەو وڵاتانەی کەپرۆسەی سەربازی تیایاندا ئەنجامدەدات وەربگرێت، بەبەردەوامیش پرۆسەی سەربازی هەم لەئاسمانەوەو هەم لەئەرزەوە، بەهۆی فرۆکەی جەنگی و فرۆکەی بێفڕۆکەوان و هێزی پیادەوە ئەنجامداوە، هەم لەناو خاکی سوریا هەم لەناو خاکی عێراق لەهەرێمی کوردستان، ئێستاکەش تورکیا بەدرێژایی 200 کیلۆمەترو لەهەندێ ناوچەش بەقوڵایی 10 کیلۆمەترو لەهەندێ ناوچەی دیکەش بەقوڵایی نزیکەی 40 کیلۆمەتر بنکەو سەربازگەی هەیە لەناو خاکی عێراق لەهەرێمی کوردستاندا کە بەخۆی بڵاویدەکاتەوە لەسەر نەخشەکانی وەزارەتی بەرگری تورکیا کە تائێستا نزیکەی 87 بنکەی سەربازی لەناو خاکی عێراقدا لەهەرێمی کوردستاندا هەیە، کەیەکێک لەو بنکانە نزیک باشیقە کە لەنێوان 80 تا 100 کیلۆمەتر لەسنووری تورکیاوە دوورەو فرۆکە جەنگییەکانی و فرۆکە بێفرۆکەوانی جار هەیە 300 کیلۆمەتر دێنە ئاسمانی عێراق و ئامانجەکانی خۆیان دەپێکن، هەندێک جار لای پێنجوێن و هەندێک جار لای سلێمانی و هەندێک جار لای کەرکوک و هەندێک جاری تریش لەناوچەکانی کفری. هاوڵاتی: گەر هێرشێکی بەو جۆرە رووبدات ، بەڕای جەنابتان کاردانەوەی ئەمەریکا لەلایەک و ئێران لەلایەکی دیکەوە چی دەبێت؟ جەبار یاوەر: سەبارەت بەپرسیاری دووەم هەروەک وتم لە 2007 ەوە تاکو ئێستا تورکیا بەبەردەوامی پرۆسەی سەربازی لەئاسمان و لەئەرزەوە ئەنجامدەدات لەناو خاکی عێراق و لەناو خاکی تورکیاش بەهەمانشێوە، بەڵام تائێستا هیچ کاردانەوەیەکی نە ئەمەریکی نە ئێرانی تەنانەت خودی عێراقیش کاردانەوەیەکی ئەوتۆی نەبووە، جار جارێک لەلایەن وەزارەتی دەرەوە  بەیاننامەیەکی دەرکردووە  یان لەلایەن وتەبێژی هێزە چەکدارەکانی عێراقەوە، بەڵام تاکو ئێستا بەشێوازێکی فەرمی نە لەلایەن عێراقەوە شکایەت کراوە نە داواکراوە کەچیتر ئەو پرۆسە سەربازیانە ئەنجام نەدا کە رۆژانە ئەو پرۆسانەی کە ئەنجامدەدرێت لەلایەن پاسەوانی سنوورەوە بەپێی ئەحداسیات کام شوێن پرۆسەیەکی تیا ئەنجام دراوە یان کام شوێن بۆردومان کراوە بەشێوەیەکی ورد، هەموو زانیارییەکان دەنێردرێت  بۆ حکومەتی فیدراڵی عێراق و دەدرێت بەفەرماندەی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەکان و دەدرێت بەفەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عێراق و وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی ناوخۆ. هاوڵاتی: ئایا بەرپرسە سیاسی و سەربازییەکانی سنووری سلێمانی تاچەند ئەو هەڕەشانەی تورکیا بەمەترسییەکی راستەقینە دەبینن بۆ سەر ئاسایشی ئەم زۆنەو ئایا لەو بارەیەوە هیچ ئامادەسازی یاجووڵەیەکی سیاسییان ئەنجامداوە بۆ رێگریکردن لەئەگەری هەر هێرشێکی بەو جۆرە؟ جەبار یاوەر: سەبارەت بەم پرسیارە لەئێستادا من لێپرسراو نیم، من فەریقی یەکەمی خانەنشینم و وەکو پسپۆرێکی سەربازی و ئەمنی وەڵام دەدەمەوە، ئەو پرسیارە دەتوانی ئاراستەی لێپرسراوانی باڵای سیاسی و سەربازی بکەیت لەسلێمانی کەئایا هەڵوێستی ئەوان چۆنە بەرامبەر ئەو بابەتە، واتە بابەتی هێرشی بەردەوامی تورکیاو ئۆپراسیۆنی بەردەوامی تورکیا کە لەناو خاکی هەرێمی کوردستاندا ئەنجامیدەدات، بەڵام بێگومان ئەوە مەترسییەکی زۆر گەورەیە، لەبەرئەوەی یەکەم بەبەردەوامی سنوورەکانی تورکیاو عێراق و لەئێستاشدا تەنانەت سنوورەکانی عێراق ئێرانیشی گرتووەتەوە، چونکە زۆرجار فرۆکەی جەنگی تورکیا لەگەڵ فرۆکەی بێفرۆکەوان سنوورەکانی عێراق و ئێرانیش بۆردومان دەکەن بەبیانووی بوونی بارەگای چەکدارانی پەکەکە لەو ناوچانە، بێگومان بەردەوامی ئەم بابەتە دەبێتە هۆکارێک بۆ ناسەقامگیری ئاسایش لەو ناوچانەو چۆڵکردنی زۆربەی گوندەکانی سنوورو هاتنیان بەرەو شارەکان و جێهێشتنی مەزرا و باخ و ماڵ و خانووی خۆیان لەو ناوچانەو شەهیدبوونی خەڵکی مەدەنی و برینداربوونی خەڵکی مەدەنی ناوچەکەو سووتاندنی هەرچی دارو درەخت و کێوی ئەو ناوچانەیە، هەروەها نەتوانینی ئاژەڵدارەکان بەهاوینان و بەبەهاران کەوەکو رەوەند دەچنە ئەو ناوچە کیویانە کە بڕۆن بۆ لەوەڕاندنی مەڕو ماڵاتیان لەو ناوچانە، ئەمانە هەمووی هەڕەشەی گەورەن بۆ سەر هەرێمی کوردستان بەهۆی ئەو پەلامارەی کە بەبەردەوامی لەلایەن هێزەکانی تورکیاوە دەکرێتە سەر ئەو ناوچانە. هاوڵاتی: گەر ئەو هێرشە زەمینییە بەرفراوانە رووبدات ئەوا کاردانەوەی بەغداد چی دەبێت بەڕای جەنابتان؟ ئایا وەک هەمیشە تەنها بەدەرکردنی بەیاننامەیەک و شکایەتێک لەئەنجومەنی ئاسایش ئیکتیفا دەکات یان هێز دەجووڵێنێت؟ جەبار یاوەر: دیارە تائێستا من نازانم ئەگەر ئەو هێرشە فراوانە بکرێت ئایا کاردانەوەی بەغداد چی دەبێت، بەڵام وەکو رای خۆم وەکو باسمکرد لە 2007 ەوە هەتاکو ئێستا بەبەردەوامی ئۆپراسیۆنی سەربازی تورکیا لەناو خاکی هەرێمی کوردستان کە بەشێکە لەخاکی عێراق و جگە لەوەش لەئاسمانی هەرێمی کوردستان کە بەشێکە لەئاسمانی عێراق دەکرێت و پێشێلکاری سەوەری عێراقە، بەڵام تائێستا عێراق هیچ هەنگاوێکی کردەیی نەناوە دژ بەو کارانەی کەتورکیا دەیکات و تائێستا هیچ شکایەتێکی نەبووە لەهیچ ناوەندێکی نێودەوڵەتی بەتایبەتی لەئەنجومەنی ئاسایش بۆ ئەوەی ئەو پرسە بجوڵێنێت، دیاریشە تورکیا لەئێستادا هەوڵێکی زۆر دەدات بەتایبەتیش لەم ماوەیەی دواییدا کەوەزیری بەرگری تورکیا سەردانی عێراقی کردو لەگەڵ سەرۆکی ئەرکانی هێزەکانی تورکیاو بڕیاریش وایە ماوەیەکی تر سەرۆکی تورکیا ئەردۆغان سەردانی عێراق بکات و دیارە دەیانەوێ رێکەوتنێکی ئەمنی هاوشێوەی ئەو رێکەوتنە ئەمنییەی کە لەنێوان عیراق و ئێراندا هەیە لەنێوان عێراق و تورکیاش مۆر بکرێت بەمەبەستی هەماهەنگی و هاوکاری یەکتر. هاوڵاتی: گەر هێرشێکی بەو جورە رووبدات ئەوا کاریگەرییە کورتخایەن و درێژخایەنەکانی چی دەبێت لەسەر هەرێمی کوردستان بەگشتی و ناوچەی سلێمانی بەتایبەتی؟ جەبار یاوەر: بێگومان ئەگەر ئەو هێرشە فراوانە بکرێت و بگاتە ناوچەکانی سنووری سلێمانی و بەتایبەتی ناوچەکانی قەندیل و لەولاشەوە بگاتە سنوورەکانی ناوچەی شنگال، بێگومان ئەو کاریگەریانەی کە باسمکرد پێشتر لەسەر هەلومەرجی ئەمنی گشتی لەهەرێمی کوردستان و چۆڵکردنی گوندەکانی سەرتاسەری سنوورو سووتاندنی رەزو باخ و کێوەکانی ئەو ناوچانەو ناسەقامگیری ئەمنی گشتی لەناوچە سنوورییەکان بێگومان زیاد دەبێت، چونکە دەبێتەهۆی بەردەوامی شەڕ لەو ناوچە سنوورییانەداو ئەوەش کاریگەرییەکی نەرێنی هەیە لەسەر ناوچەکە بەشێوەیەکی گشتی. هاوڵاتی: دەنگۆی ئەوە هەیە کەتورکیا لەگەڵ حکومەتی فیدراڵی عێراقدا سەبارەت بەهێرشەکەی بۆ سەر هەرێمی کوردستان ژێر بەژێر رێککەوتووە، بەڕای جەنابتان  ئەم دەنگۆ یان ئەگەرە تاچەند راستە؟ جەبار یاوەر: هەتاکو ئێستا حکومەتی فیدراڵی عێراق بەپێی روونکردنەوەی زۆربەی لێپرسراوانی باڵای حکومەتی عیراقی، چ فەرماندەی گشتی هێزە سەربازییەکانی عێراق، چ فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکان، چ وەزارەتی بەرگری عێراق، چ سەرۆکی ئەرکانی هێزەکانی عێراق، چ وەزارەتی دەرەوە، دەڵێن ئێمە هیچ رێکەوتنێکمان نییە لەگەڵ تورکیا بۆ هاتنە ناوەوەی خاکی هەرێمی کوردستان کە بەشێکە لەخاکی عێراق، یان ئەو ئوپراسیۆنانەی کە ئەنجامی دەدەن لەسنوورەکان و لەناو خاکی عێراق لەئاسمان و لەئەرزەوە، بەڵام بێدەنگبوونی عیراق گومان دەخاتەسەر ئەوەی کە رەنگە رێکەوتنێکی ژێربەژێر هەبێت، ئەگەر رێکەوتنی ژێر بەژێریش نەبێت ئەوا هەر وادەکات کە رێکەوتن هەبێت، چونکە عێراق بێدەنگەو وەکو باسمکرد ئێستا تورکیا دەیەوێ بەفەرمی بگاتە رێکەوتنێک لەگەڵ عێراقدا کە رێکەوتنێکی ئەمنی بێت بۆ ئەنجامدانی ئەو ئوپراسیۆنانەی کە لەناو خاکی عێراقدا ئەنجامی دەدات. هاوڵاتی: لەڕوودانی هێرشێکی بەم جۆرە ئایا پەکەکە هێرشەکانی دەباتە ناو قووڵایی خاک و شارە گەورەکانی تورکیاو دامەزراوە گرنگەکانی ئەو وڵاتە بەئامانج دەگرێت؟ جەبار یاوەر: دیارە دەبێت پرسیار لەپەکەکە بکرێت، چونکە من ناتوانم وەڵامی ئەو پرسیارە بدەمەوە، بەڵام بەپێی ئەوەی کەهەیە ئێستا لەسەر ئەرزی واقیع، بەبەردەوامی ئێستا شەڕەکان کەوتوونەتە ناو خاکی هەرێمی کوردستان، یەعنی ئێستا شەڕەکانی هێزەکانی پەکەکە لەگەڵ تورکیا زیاتر لەسەر سنووری تورکیا و عێراقەو لەناو قووڵایی خاکی هەرێمی کوردستانەو وەکو ئەوەی کەبڵاودەکرێتەوە لەلایەن پەکەکەوە کردەی سەربازی لەقووڵایی خاکی تورکیا کەمبووەتەوە، چونکە تورکیا هەوڵیداوە کۆنترۆڵی سنوور بکات، بەتایبەتی بەو هێزانەی کەهێناوێتییە ناو خاکی عێراقەوە لەهەرێمی کوردستان بۆ ئەوەیە کە دیواربەندییەک دروستبکات لەسەرتاسەری سنوورەکان بۆ ئەوەی نەهێڵێت هێزەکانی پەکەکە بچنە ناو قووڵایی خاکی تورکیاو لەواقعدا بەحەقیقەت ئەوەی کەدەبینرێت و ئەوەی کەبڵاودەکرێتەوە کە چالاکی سەربازی پەکەکە لەناو قووڵایی خاکی تورکیا زۆر زۆر کەمبووەتەوە بەهۆی ئەوەی وەکو وتم مەشغوڵ بوونی هەموو هێزەکانی خۆی لەدیوی هەریمی کوردستان بەشەڕ لەگەڵ هێزەکانی تورکیاو بۆ ئەوەی کە تورکیا بەبەردەوامی فرۆکەی بێفرۆکەوان لەسەر سنوورەکانی تورکیاو عێراق دەجۆڵێتەوەو دواییش بەسەر بارەگاکانی هێزەکانی پەکەکە دەسوڕێتەوە کە وایکردووە جموجۆڵی زۆر بەرتەسک بکاتەوە، جموجۆڵی سەربازییان بەتایبەتی . هاوڵاتی: ‌ئامانجی ‌ئەم جارەی سوپای تورکیا بۆ هێرشکردنە ناو قووڵایی عێراق و هەرێمی کوردستان چۆن دەخوێننەوە؟ جەبار یاوەر: لەگەڵ ‌ئەوەی تائێستا سوپای تورکیا بەردەوامە لەهێرشکردنە سەر خاکی عێراق‌و هەرێمی کوردستان لەڕێی ‌ئاسمانی‌و زەمینییەوە لەڕێی فرۆکەو فڕۆکەی بێفرۆکەوانەوە، سوپای تورکیا دەیەوێت دوای ئۆپراسیۆنی چنگی قفڵ،  ‌ئەمجارە بەقووڵایی ٤٠ کیلۆمەتر بێتە ناو خاکی عێراق‌و هەرێمەوەو تا هاوینی داهاتوو شەڕی یەکلاکەرەوە بکات.  

هاوڵاتی ئەنجوومەنی دادوەریی هەرێمی کوردستان لە ڕاگەیەندراوێکدا لەسەر بریارەکانی ئەم دواییەی دادگای فیدراڵی  ڕایگەیاند،نابێت ماددەکانى دەستور پێشێل بکرێن و جەختیش دەکاتەوە کە دادگاى باڵاى فیدراڵى زیادەڕۆیی لە دەسەڵاتە یاساییەکانى کردوە.  ئەمڕۆ چوارشەممە، 13-03-2024، دادوه‌ر عەبدولجەبار عەزیز حەسەن، سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی دادوه‌ریی هه‌رێمی كوردستان سه‌باره‌ت به‌ دوا بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق له‌سه‌ر پرسی كۆتاكان راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و تیایدا هاتووە ئەو دادگایە زیادەڕۆیی لە دەسەڵاتە یاساییەکانی کردووە کە لەدەستوردا ھاتووە بە شێوەیەک مافی بەخۆی داوە کە لە ھەموو گەورە ‌و بچوکێکی ھەرێم دەستێوەردان بکات. ئەنجومەنی دادوەری هەرێم چەخت لەوەشدەکاتەوە کە  "ناكرێت له‌ژێر هیچ پاساوێك ده‌ستكاری ماده‌ ده‌ستورییه‌كان بكرێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌ستوریین و گشت لایه‌ك ده‌بێ پێوه‌ی پابه‌ند بن له‌نێویشیاندا دادگای فیدراڵی كه‌ پێویسته‌ پێوه‌ی پابه‌ند بێت و كێشه‌ی بۆ دروست نه‌كات یان پێشێلی نه‌كات به‌ بیانووی نابه‌جێ. " دەقی راگەیەندراوەکەی  سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەریی ھەرێمی کوردستان: عێراق بە پێی یاسای ئیدارەی دەوڵەت لە قۆناغی گواستنەوە لە ساڵی ٢٠٠٤ گۆڕا بۆ دەوڵەتێکی فیدراڵی و تێیدا سیستەمی حوکم بە پێی مادە چوار لەو یاسایە دەستنیشان کرا بە شێوەیەک لەسەر بنەمای راستیی مێژوویی و جوگرافی و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان بە پێی دەستور لەنێوان ناوەند و ھەرێمی کوردستان بوو. دوای پەسەندکردنی دەستوریش لە ساڵی ٢٠٠٥ لە مادە ١١٧ / یەکەم دان بە ھەرێمی کوردستان و دەسەڵاتەکانی دەنێت و مافی بەکارھێنانی دەسەڵاتەکانی پێی داوە تەنیا دەسەڵاتە دیاریکراوەکانی فیدراڵی (الێلاحیات الحێریە للسگات الاتحادیە) نەبێت و ئەوەی باسی نەکردووە لە دەسەڵاتە دیاریکراوەکان لە دەسەڵاتی ھەرێمدایە و تەنانەت لەبەرامبەر یاسا فیدرالیەکان ئەولەویەتی بە یاساکانی ھەرێم داوە.  ھەروەھا ئەوەی پەیوەستە بە دەسەڵاتە ھاوبەشەکان کە لەمادەکانی ١١٠ تاکو ١١٥ی دەستوردا ھاتووە مافی ھەموارکردنەوەی جێبەجێکردنی یاساکانی فیدراڵی بە ھەرێم داوە کاتێک ھاودژی یان ناکۆکی لەگەڵ یاساکانی ھەرێمدا ھەبێت و لێرەدا باڵادەستی بۆ یاساکانی ھەرێمە. ھەروەھا شایەنی ئاماژەپێکردنە کە ناکرێت لەژێر ھیچ پاساوێک دەستکاری مادە دەستورییەکان بکرێت لەبەر ئەوەی دەستوریین و گشت لایەک دەبێ پێوەی پابەند بن لەنێویشیاندا دادگای فیدراڵی کە پێویستە پێوەی پابەند بێت و کێشەی بۆ دروست نەکات یان پێشێلی نەکات بە بیانووی نابەجێ.  لەسەر ئەو بنەمایانەش، مافی ھەرێمی کوردستانە لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراق مافە دەستورییەکانی خۆی بەکار بھێنێت. بەڵام دادگای باڵای فیدراڵی سەرەڕای ئەوەی دامەزراندنەکەی بە پێچەوانەی حوکمەکانی مادە ٩٢ی دەستور و یاسای دادگای فیدراڵی ژمارە ٣٠ ساڵی ٢٠٠٥ی ھەموار کراوە، زیادەڕۆیی لە دەسەڵاتە یاساییەکانی کردووە کە لەدەستوردا ھاتووە بە شێوەیەک مافی بەخۆی داوە کە لە ھەموو گەورە ‌و بچوکێکی ھەرێم دەستێوەردان بکات ھەروەک لە بڕیاری ژمارە ٨٣ی ساڵی ٢٠٢٤ خۆیدا کە بڕیاری ھەڵوەشاندنەوەی کۆتاکانی لە یاسای ھەموارکراوی ژمارە یەکی ساڵی ١٩٩٢ی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی کردووەو ھەڵوەشاندنەوەی یازدە کورسیی پەرلەمان و کەمکردنیان بۆ سەد کورسی، کە بە وردبوونەوە لەو بڕیارە بە ئاشکرا دەردەکەوێت کە بە پێچەوانەی ئەو دەستورەیە کە لەژێر سایەیدا کار دەکات چونکە دەستور دانی بەوەدا ناوە کە باڵادەستی بۆ یاساکانی ھەرێمی کوردستانە کاتێک ناکۆک یان ھاودژ بێت لەگەڵ یاسا فیدرالیەکان، بەڵام یاسای نێوبراو ھیچ شتێکی نادەستوریی تێدا نیە و دادگای فیدرالی لە بڕیارەکەیدا، خۆی لەشوێنی یاسادانەر داناوە کاتێک ھەستاوە بە ھەموار کردنی کورسیەکانی پەرلەمانی کوردستان و یاسای ژمارە ١١ی ساڵی ٢٠٠٧ی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان کاتێک دابەشکردنی ناوچەکانی ھەڵبژاردن لە دەسەڵاتەکانی دیاریکراوی پەرلەمانی کوردستانەو بە دوور و نزیک ھیچ پەیوەندییەکی بە دادگای فیدراڵیەوە نیە بە شێوەیەک کە وا دەخوازێت پێداچوونەوە بە بڕیاری دادگاکەدا بکرێت سەرەڕای ئەوەی بڕیارەکە کۆتاییەو ھەموو دەسەڵاتەکان دەبێ پێوەی پابەند بن بەڵام پێویستی بە پێداچوونەوە ھەیە بۆ ئەوەی رەچاوی دادپەروەری و یەکسانی بکات چونکە یەکسانی و دادپەروەری بناغەی حوکمرانیە و پەیڕەوکردنی لەنێو خەڵکدا ھێز و پێگە و سەنگ و قورسایی لەنێو کۆمەڵگەدا پتەو دەکات ئەویش بۆ گەرەنتی کردنی ماف و کەرامەتی ھاووڵاتیان بە بێ جیاکاری ئیتنی و دینی و نەتەوەیی و مەزھەبی یان رەگەزیی. دادوەر  عبدالجبار عزیز حسن سەرۆکی ئەنجومەنی دادوەریی ھەرێمی کوردستان ١٣/٣/٢٠٢٤    

هاوڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ چوارشەممە تایبەت بە کێشەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان و سەردانەکەی ئەم دواییەی مەسرور بارزانی بۆ ئەمریکا کۆدەبێتەوە. بەپێی خستەی کاری ئەنجومەنی وەزیران ئەمڕۆ چوارشەممە ئەو ئەنجومەنە لەسەر سێ تەواورەی سەرەکی کۆدەبنەوە و تەوەرەی یەکەم تایبەتە  ده‌بێت به‌خستنه‌ڕوی سه‌ردانی فه‌رمی شاندی باڵای حكومه‌تی هه‌رێم به‌سه‌رۆكایه‌تی مه‌سرور بارزانی بۆ ئه‌مریكا و كۆبونه‌وه‌ و دیداره‌كانیان له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی باڵای كۆشكی سپی و كۆنگرێس و وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ و پنتاگۆن و وه‌زاره‌تی گه‌نجینه‌ی ئه‌مریكا. لە تەوەرەی دووەمیشدا سەرۆکى دەستەى دەستپاکى راپۆرتێکى تایبەت بە جێبەجێکردنى (ستراتیژى نیشتیمانى روبەڕوبونەوەى گەندەڵى لە هەرێمى کوردستان-عێراق) کە پێشتر لەلایەن ئەنجومەنەکەوە پەسەند کرابو دەخاتە ڕوو. لە تەوەرەی سێیەمی کۆبونەوەکەشدا ئەنچومەنی وەزیران تاوتویی پرسی مووچەی هەرێم و ڕێکارەکانی ئەم دواییەی وەزارەتی دارایی تاوتوێدەکرێت. هاوکات چاوەڕێدەکرێت لە کۆبونەوەکەدا بڕیاری کۆتای سەبارەت بە دابەشکردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بدرێت لەوەی کە مووچە بە پێی ئەو ڕیزبەندییەی بەغدا ناردوێتی دابەشبکرێت کە بە وتەی وەزارەتی دارایی هەرێم بەشێکی زۆری مووچەخۆران بێبەشدەبن لە وەرگرتنی مووچە یانیش بە داهاتی ناوخۆ ئەو بڕە پارەیەی کەمی هەیە پڕدەکرێتەوە. بە گوتەی وەزارەتی دارایی هەرێم وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ تەنها بڕی ٥٦٠ ملیار و ٢١٧ ملیۆن دیناری تەمویل کردووە کە دەکاتە ڕێژەی تەنها ( ٥٩٪) لە کۆی گشتی مووچەی هەرێم و بێ بەشکردنی ڕێژەی (٤١٪ ) ی مووچەخۆرانی هەرێم لە شایستەی مووچەکانیان، و تا ئێستا ئەو بڕە پارەیەش کە بڕیاری تەمویلکردنی دراوە نەگەیشتۆتە دەستی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم. باسی لەوەشکردووە ئەم ڕێکارەی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵی وایکردووە کە کورتهێنان لە پێدانی مووچەی هەرێم بۆ مانگی شوبات بە نزیکەی ( ٣٩٠ ) ملیار دینار دروست بێت  وگرفتی گەورەی دارایی دروستدەکات ودەبێتە هۆی بێ بەشکردنی بەشێکی زۆری مووچەخۆران ودروستکردنی فەرق وجیاوازی لە نێوان مووچەخۆران.    

هاوڵاتی سۆران عومەر، ئەندامێ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاشکرایدەکات کە بەبێ دامەزراندنی وانەبێژو خۆبەخش و سێ یەکەمەکان و بەهەمیشەیی کردنی گرێبەستەکان و پلەبەرزکردنەوە پارەی مووچە زیادکراوە. ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پەیامێک ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان کردووە و رایگەیاندووە "ئەو لیستانەی وەزارەتی دارایی هەرێم بۆ وەزارەتی دارایی فیدراڵی ناردووە سەرجەمی مووچەکەیان تەمویل کراوە، تەنها ئەو لیستانەتان ناردووە، پاشان مووچە بەڕادەستکردنی داهاتی ناوخۆوە دەدرێت، ئێوە لە مانگەکانی (١٠-١١-١٢) ی ساڵی ٢٠٢٣ مووچەتان نەداوە کوا داهاتی ناوخۆ کە مانگانە سەرو ٣٢٠ ملیارە، جگە لەوە ١٧/١٠/٢٠٢٣ کاتێک هاتن بۆ بەغدا لیستێکتان هێنابوو کۆی گشتی مووچەی هەرێم ٩١٣ ملیارو ٦٢٣ ملیۆن دینار بوو، ئێستا بەبێ دامەزراندنی وانەبێژو خۆبەخش و سێ یەکەمەکان و بەهەمیشەیی کردنی گرێبەستەکان و پلەبەرزکردنەوە، چۆن مووچە گەشتووە بە ٩٤٩ ملیارو ٨١٣ ملیۆن دینار، واتە لەم ماوەدا ٣٦ ملیارو ١٩٠ ملیۆن موچە زیادی کردووە". دەشڵێت "سەیرە وەزارەتی دارایی باس لەداهاتی نەوتی و نانەوتی ناکات، کە بەپێی یاسای بودجە و بڕیاری دادگای فیدراڵی ئەبێ ئەو داهاتانە ڕادەست بکرێ، بەتەنکەر نەوت دەفرۆشن کوا داهاتەکەی، جگە لەوە مانگانە هاوکاری هاوپەیمانان بۆ هێزی پێشمەرگە وەردەگرن".    

هاوڵاتی بڕیارە جارێکی دیکە نوێنەری مامۆستایانی سەرجەم ئەو شار و شارۆچکەکان کە پێشتر بایکۆتیان کردبوو لە شاری سلێمانی کۆببنەوە و چەند پرسێک تاوتوێ بکەن. سەرچاوەیەکی تایبەت بە هاوڵاتی راگەیاند "بڕیارە رۆژی پێنجشەممە 14ی ئازاری 2024 نوێنەری مامۆستایانی سەرجەم ئەو شار و شارۆچکانەی کە پێشتر بایکۆتیان کردبوو کۆببنەوە بۆ تاوتوێکردنی سزای ئەو مامۆستایانەی کە لەکاتی بایکۆت لەلایەن بەڕێوەبەرایەتییەکانی پەروەردەوە سزادرابوون و چ رێگەیەک بگیرێتەبەر بۆ هەڵوەشاندنەوەی سزاکان".  ئەو سەرچاوەیە وتیشی "بڕیارە لە کۆبوونەوەکەی رۆژی پێنجشەممەدا کە نوێنەری مامۆستایانی شار و شارۆچکەکانی سنووری پارێزگای سلێمانی لێدەبێت پرسی مووچە و خۆپیشاندانی مامۆستایان تاوتوێ بکرێت".  

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی هەرێم سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لە ڕاگەیەندراوێکدا رایگەیاند، ئەو پارەیەی لە عێراقەوە خراوەتە سەر هەژماری حکومەتی هەرێم بەشی تەواوی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم ناکات و بە بڕی 390 ملیار دینار کورتهێنانی دەبێت. ئەمڕۆ سێشەممە وەزارەتی دارایی هەرێم  ڕونکردنەوەیەکی سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند،وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ تەنها بڕی ٥٦٠ ملیار و ٢١٧ ملیۆن دیناری تەمویل کردووە کە دەکاتە ڕێژەی تەنها ( ٥٩٪) لە کۆی گشتی مووچەی هەرێم و بێ بەشکردنی ڕێژەی (٤١٪ ) ی مووچەخۆرانی هەرێم لە شایستەی مووچەکانیان، و تا ئێستا ئەو بڕە پارەیەش کە بڕیاری تەمویلکردنی دراوە نەگەیشتۆتە دەستی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم. سەبارەت بە دروستکردنی هەژماری بانکیش بۆ فەرمانبەرانی هەرێم لە ڕونکردنەوەکەی وەزارەتی داراییدا هاتووە کە "هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی پڕۆژەی هەژماری من لە مێژە دەستی کردووە بە پرۆسەی توطین لەژێر سەرپەرشتی بانکی ناوەندی عێراق و گفتوگۆکان لەم بارەیەوە بەردەوامن، و نابێت هیچ لەم ڕێکارانەی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ  ببنە مایەی بێبەشکردنی مووچەخۆرانی هەرێم لە لەمووچەکانیان". دەقی روونکردنەوەکە: ڕوونکردنەوەیەک بۆ ڕای گشتی وەزارەتی دارایی و ئابووری حکومەتی هەرێمی کوردستان، بە نووسراوی ژمارە (٢١٤٧/٤/٧ ) لەبەرواری ( ٢٠٢٤/٣/٥ ) داوای لە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ کردبوو بە تەمویلکردنی تەواوی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بە بێ جیاوازیی بۆ مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٤  بە بڕی ( ٩٤٩،٨١٣،١٤٦،١٧٠ ) دینار.  بەڵام وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ تەنها بڕی ٥٦٠ ملیار و ٢١٧ ملیۆن دیناری تەمویل کردووە کە دەکاتە ڕێژەی تەنها ( ٥٩٪) لە کۆی گشتی مووچەی هەرێم و بێ بەشکردنی ڕێژەی (٤١٪ ) ی مووچەخۆرانی هەرێم لە شایستەی مووچەکانیان، و تا ئێستا ئەو بڕە پارەیەش کە بڕیاری تەمویلکردنی دراوە نەگەیشتۆتە دەستی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم.  ئەم ڕێکارەی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵی وایکردووە کە کورتهێنان لە پێدانی مووچەی هەرێم بۆ مانگی شوبات بە نزیکەی ( ٣٩٠ ) ملیار دینار دروست بێت  وگرفتی گەورەی دارایی دروستدەکات ودەبێتە هۆی بێ بەشکردنی بەشێکی زۆری مووچەخۆران ودروستکردنی فەرق وجیاوازی لە نێوان مووچەخۆران.  جگە لە کەمی ئەو بڕە پارەیەی کە نێردراوە بۆ مانگی شوبات، بەپێی ئەو نوسراوانەی کە وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدرال دەریچواندوون، بۆ مووچەی مانگی ئاداری ٢٠٢٤ ، هیچ تەمویلێکی حکومەتی هەرێم ناکرێت ئەگەر مووچەی هەرێم (توطين) نەکرێت، ئەمەش لە کاتێکدایە کە هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی پڕۆژەی هەژماری من لە مێژە دەستی کردووە بە پرۆسەی توطین لەژێر سەرپەرشتی بانکی ناوەندی عێراق و گفتوگۆکان لەم بارەیەوە بەردەوامن، و نابێت هیچ لەم ڕێکارانەی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدڕاڵ  ببنە مایەی بێبەشکردنی مووچەخۆرانی هەرێم لە لەمووچەکانیان کە شایستەی دارایی خۆیانە و دەبێت هاوشێوەی مووچەخۆرانی عێراق لە ناوچەکانی دیکەی عێراق مامەڵە بکرێن.  لێرەوە وەکو وەزارەتی دارایی وئابووری  جەختدەکەینەوە لە نووسراوی سەرەوەمان بۆ خەرج کردنی تەواوی مووجەی هەرێم، ونابێت مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بێبەش بکرێن لە ماف و شایستەی دارایی خۆیان و داوا دەکەین وەزارەتی دارایی حکومەتی عێراق بەمەرجی تەعجیزی ئەو مافە لە هەرێمی کوردستان زەووت نەکات و بۆ مووچەی مانگی ئازار هیچ کۆتو بەندێک بۆ تەمویلکردنی مووچەخۆران دانەڕێژن چونکە ئەمە مافی دەستوری و یاسایی مووچەخۆرانی هەرێمە ونابێت تێکەڵی هیچ ناکۆکیەکی نێوان هەردوو حکومەت بکرێن. وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێمی کوردستان.                                                ٢٠٢٤/٣/١٢.    

هاوڵاتی کارەبای سلێمانی رایدەگەیەنێت: بڕانی کارەبای دوكانەكانی کاسۆ مۆڵ، پەیوەندی بە پێوەری کارەباکانیان و ئەو قەرزانەی لەسەریان كەڵەكە بوە و رادەستیان نەکردوە هەیە، هەر کاتێک چارەسەرکرا کارەباکانیان پێدەدرێتەوە. ئەمڕۆ سێشەممە، بەشێک لە کاسبکارانی کاسۆمۆڵ لەناو بازاڕی شاری سلێمانی دوای ئەوەی کارەبای مۆڵەکەیان لەسەر کوژێندرایەوە لەبەردەم مۆڵەکەدا گردبوونەوە و رایانگەیاند، سەباری ئەوەی کێشەکانیان بۆ چارەسەر نەکراوە، کارەبایان لێ کوژێندراوەتەوە. ئاماژەیان بەوەش کرد، لە رابردوودا ئەو کێشەیەیان نەبووە بەڵام لە ئێستاشدا مۆلیدەکانیان بە پاساوی ژینگە لەلایەن شارەوانی سلێمانییەوە لەسەر کوژێندراوەتەوە و ناهێڵن بەکاریبهێنن. دەشڵێن، "رۆژانە دەبێت ٥٠ هەزار دینار بدەین بە کرێ و ٢٠ بۆ ٤٠ هەزار دیناریش بدەین بە کارەبای پریپەید". ئەوەشیان خستە روو،داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکەن ئەو گرفتەیان بۆ چارەسەر بکەن ئەگەر بەوشێوەیە بڕوات ئەوا ناتوانن کارەکانیان ئەنجامبدەن و دەبێت مۆڵەکە دابخەن. کارەبای سلێمانیش لەم بارەیەوە  دەڵێت،   بەشێك لە كێشەی بڕانی كارەبای دوكانەكانی بازاڕی كاسۆ مۆڵ پەیوەندی بە پێوەری كارەبای ژمارەیەك دوكان و بەشێكی دیكەشی پەیوەندی بەبڕی ئەو قەرزە كەڵەكەبوەی ژمارەیەك لە دوكاندارەكانەوە هەیە كەتا ئێستا رادەستیان نەكردوە. سەبارەت بە گەڕاندنەوەی كارەبا بۆ بازاڕەکەش باسی لەوەکردووە، هەر کاتێک دوکاندارەکان بۆ دانەوەی قەرزەكانی سەریان سەردانی بەڕیوەبەرایەتی كارەبای سلێمانیان كرد، راستەوخۆ کارەبایان پێدەدرێتەوە. ئەوەش لە کاتێکدایە، لە رۆژی ١٥ـی حوزەیرانی ساڵی رابردوەوە کارەبای ئەو مۆڵەکراوەتە پریپەید و لەو ماوەیەشدا بەهۆی نەدانی قەرزەکانیانەوە چەندین کاسبکار کارەبای دوکانەکانیان لێ کوژێندراوەتەوە.  

هاوڵاتی نوێنەرانی 10 حزب و لایەنی سیاسیی تورکمانی لە هەرێمی کوردستان بڕیاریان دا بایکۆتی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بکەن. ئەمڕۆ سێشەممە، 12-03-2024، نوێنەرانی 10 حزب و لایەنی سیاسیی تورکمانی لە هەرێمی کوردستان، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایانگەیاند، لە دژی بڕیارەکانی ئەم دواییەی دادگای فیدراڵی، بڕیاریان داوە بایکۆتی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بکەن کە بڕیارە رۆژی 10-06-2024 ئەنجام بدرێت. نوێنه‌ری ئه‌و لایه‌نانه‌ی حزبه‌ توركمانه‌كان جه‌خت ده‌كه‌نه‌وه‌ كه‌ "بڕیاره‌كانی دادگای فیدراڵی عێراق ته‌واو ناده‌ستورین و هۆكاری سیاسیان له‌ پشته‌وه‌یه‌ و نه‌هێشتنی كۆتاكان له‌ په‌رله‌مان ناكۆكه‌ له‌گه‌ڵ یاسای هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق كه‌ تیایاندا كورسی وه‌كو كۆتا بۆ پێكهانه‌كان ته‌رخانكراوه‌". هاوکات داواش لە وڵاتانی ناوچەکە و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکەن "کار بۆ راگرتنی جێبەجێکردنی بڕیاری دادگای فیدراڵی بکەن سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی کورسی کۆتای پێکهاتەکانی هەرێمی کوردستان.  ئه‌وه‌ش خراوه‌ته‌ڕو، "بڕیارمانداوه‌ به‌ بایكۆتكردنی هه‌ڵبژاردنی خولی شه‌شه‌می په‌رله‌مانی كوردستان تا ئه‌وكاته‌ سیستمی كۆتای پێكهاته‌كان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌". 21ی مانگی (شوبات/2)ی ئه‌مساڵ دادگای فیدڕاڵی عێراق له‌سه‌ر سكاڵایه‌كی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان بڕیاریدا بەنه‌مانی 11 كورسی پێكهاته‌كان له‌ په‌رله‌مانی كوردستان و کەمکردنەوەی 111 کورسی  بۆ 100 کورسی.  

هاوڵاتی دادوەر عەبدولڕەحمان سلێمان، ئەندامی دادگای فیدراڵیی عێراق لە پشکی پارتی ئەمڕۆ دوشەممە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا  دەستی لە کارکێشایەوە و ڕایگەیاند، "نەمتوانی لە دادگای فیدراڵی بەرگری لە مافەکانی هەرێمی کوردستان بکەم". ئەمڕۆ دووشەممە حاکمی کورد عەبدولڕەحمان سلێمان دوای ئەوەی لە دادگای فیدراڵی عێراق  دەستیلەکارکێشایەوە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، وەکو ناڕەزایەتییەک دەربڕین دژی بڕیارەکانی ئەم دواییەی دادگای فیدراڵی لە دژی قەوارەی هەرێم و فەرمانبەرانی کوردستان دەستلەکاردەکێشمەوە. وتیشی، "هه‌میشه‌ هیوام وابوه‌ ببمه‌ نوێنه‌رێكی باش بۆ هه‌رێمی كوردستان و به‌رگریكارێكی باش له‌ سیستمی فیدڕاڵیه‌ت و به‌رگریكردن له‌مافه‌كانی هه‌رێم له‌چوارچێوه‌ی ده‌ستوری عێراقدا، به‌ڵام دوای سێ ساڵ له‌ تێپه‌ڕبون له‌كاره‌كه‌م، كۆمه‌ڵێكی زۆر بڕیار ده‌ركران و به‌وهۆیه‌وه‌ ناتوانم به‌رده‌وام بم له‌كاره‌كانم له‌دادگا، چونكه‌ به‌رده‌وام هه‌وڵمداوه‌ بۆ به‌دیهێنانی ئامانجه‌كان". ئەوەشیخستەڕوو،  "هه‌رێمی كوردستان تاكه‌ هه‌رێمێكی دانپێدانراوی سیسستمی فیدڕاڵی بوه‌، گه‌یشتومه‌ته‌ ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ی له‌چوارچێوه‌ی كاره‌كانمدا وه‌كو دادوه‌ر هه‌ستم به‌ كۆمه‌ڵێك گه‌ڕانه‌وه‌ كرد بۆ سیستمی مه‌ركه‌زیه‌ت له‌بریاره‌كانی دادگای فیدڕاڵی و سه‌نته‌ربون و كۆكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاته‌كان له‌ پایته‌ختدا، ئه‌مه‌ش به‌پێی ده‌ستور نیه‌، به‌پێی ئه‌و ده‌ستوره‌ی عێراق هه‌یه‌، ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمه‌كان كه‌متر ده‌كرێنه‌وه‌ و ده‌سه‌ڵاتی سه‌نته‌ر زیاتر ده‌كرێت، له‌كاتێكدا دادگای فیدڕاڵی ئه‌ركی پاراستنی هاوسه‌نگیه‌ له‌نێوان ناوه‌ند و هه‌رێمه‌كان و رێگه‌نادات هیچ لایه‌نێك ده‌ستدرێژی بكاته‌سه‌ر لایه‌نه‌كه‌ی دیكه‌".  بریارەکەی ئەو حاکمە کوردە دوای ئەوە هات دادگای فیدراڵی بڕیاریدا مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ بنێردرێت لە بەغداوە بۆ هەرێم و داوای دروستکردنی هەژماری بانکی فەرمانبەران دەکات لە بانکەکانی عێراق هاوکات داوای ڕادەستکردنی داهاتە نەوتی و نانەوتییەکانی هەرێم دەکات بۆ سەرفکردنی بەشەبودجەی هەرێم.

هاوڵاتی یاریده‌ده‌ری سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی کوردستان لەبارەی دابەشکردن و کورتهێنانی مووچە زانیاری نوێ دەخاتەڕوو و ئاماژە بەوەشدەکات، شاندی هەرێمی کوردستان سەردانی بەغدا دەکات. رێباز حه‌ملان، یاریده‌ده‌ری سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی کوردستان لەمیانەی چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند "سبه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی و ئابووریی هه‌رێمی كوردستان كۆده‌بێته‌وه‌ گفتوگۆ له‌باره‌ی راگه‌یاندنی لیستی مووچه‌وه‌ ده‌كات". ئاماژەی بەوەشکرد "بڕیارە شاندێکی دیکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەردانی بەغدا بکات و لە کۆبوونەوەی ئەم هەفتەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان کاتی سەردانەکە دیاری دەکرێت". رێباز حەملان وتیشی "حكومه‌تی فیدڕاڵی له‌ڕێگه‌ی چوار نامه‌ی مۆبایله‌وه‌ ئاگاداری كردوین كه‌ پاره‌ هاتووه‌ و بڕی ٥٦٠ ملیار دینار هاتووە، هەروەها عێراق مووچه‌ی وه‌زاره‌تی پێشمه‌رگه‌وئه‌نجومه‌نی ئاسایشی نه‌ناردووه‌". روونیشیکردەوە "تائێستا نزیكه‌ی ٣٦٠ ملیار دینار كورتهێنانمان هه‌یه‌ بۆ مووچه‌ی مانگی شوبات".