سامان مەجید برێت مەکگۆرگ نوێنەری پێشووی سەرۆکی ئەمریکا بۆ شەڕی داعش پۆستێکی نوێ لەئیدارەی جۆبایدن وەردەگرێت کەتایبەتە بەئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا لەکاروباری خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا، ئەمەش دیسانەوە ئەو کارەکتەرەی هێنایەوە بەرباس کە زیاتر لەچوار ساڵ لەگەڵ کورددا لەپرسی شەڕی داعشدا لەپەیوەندیی توندوتۆڵدا بووە. برێت مەکگۆرک کەسێکی مەیدانی بوو، چەندین جار سەردانی هەولێرو سلێمانی و قامیشلۆو رەققەو چەندین ناوچەی تری کردووە بۆهێزکردنی شەڕی دژ بەداعش، بەتایبەتی پەیوەندییەکی توندوتۆڵی هەبوو لەگەڵ کوردانی رۆژئاڤای کوردستان، ئەوەش بووە هۆی نیگەرانی تورکیا. برێت مهکگۆرگ لهساڵی 1973 لهبیتسبێرگی ویلایهتی پنسلڤانیا لهدایکبووه، لەکابینەکانی بوش و ئۆباماو ترەمپدا پۆستی پێدراوە، ساڵی 1991 کۆلێژی یاسای لهزانکۆی کۆڵۆمبیا تهواوکردووهو ساڵی 1999ش لهههمان زانکۆ بووهته مامۆستا و وانهی وتووهتهوه. مەکگۆرک دیپلۆماسییەکی دیارو شارەزای ئەمریکایە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی لەدۆسیەی عێراق، سوریاو ئەفغانستان کاریکردووە کەسایەتییەکی دیپلۆماتکارو ئاکادیمییە و بەشی یاسای تەواو کردووە. مەکگۆرگ بایەخی بەنیگەرانییەکی تورکیا نەدەدا لەسەر رۆژئاڤا لەسەرەتای ساڵی 2016 و وەک بەشێک لەهەوڵە دیپلۆماسییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، مهکگۆرگ سەردانی بەرپرسانی رۆژئاڤای کوردستانی کردو لەوکاتەشەوە پەیوەندییەکی بەهێزی لەگەڵ سەرکردەکانی رۆژئاڤا هەبوو، بۆچوونەکانی ئەو لەواشنتن بووەهۆی دروستکردنی ئەڵقەیەکی پەیوەندی هاوکاری سەربازیی، لۆجستی و تائاستێکی کەمتریش پەیوەندی دیپلۆماسیی نێوان ئەمریکا و ئیدارەی خۆسەری کە بەکۆتاییهێنان بەداعش لەباکوری سوریاو دروستکردنی پشتێنەیەکی ئارام لەو ناوچەیەدا کۆتاییهات. لەماوەی کارکردنیدا مەکگۆرک لەچوارچیوەی پلانی رووبەڕووبوونەوەی داعش، هاوکاری کوردانی رۆژئاڤای کرد، ئەوەش بووە هۆی نیگەرانی تورکیا، لەو ماوەیەدا چەند پەرلەمانتارو پارێزەرێک لەتورکیا، داوایان لەدادگای باڵای ئەو وڵاتە کرد، برێت مەکگۆرک نوێنەری سەرۆکی ئەمەریکا بۆ شەڕی داعش، دەستگیربکرێت، بەھۆی ئەوەی یارمەتی ھێزەکانی یەپەگەی داوەو بۆتە هۆی مەترسی لەسەر ئاسایشی تورکیا. ئەو کەسانە داوایان کردبوو لەئەگەری نزیکبوونەوەو بینینی مەکگۆرک لەخاڵە سنورییەکانی نێوان تورکیا-عێراق، تورکیا-سوریا، دەستبەجێ دەستگیربکرێت، بە تۆمەتی ئەنجامدانی یاری مەترسیدار بەدەستکەوت و سەروەرییەکانی تورکیاوە. بەپێی یاداشتەکە، برێت مەکگۆرکـ، چەکی داوە بەیەکینەکانی پاراستنی گەل و راھێنانی پێکردوون ئەوەشیان وەکو مەترسی لەسەر «سەقامگیری ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا» ناوبردبوو. پێشتر چەندجارێک تورکیا رەخنەی لەئەمەریکا گرتبوو، بەھۆی ھاوکاری ئەو وڵاتە بۆ شەڕڤانانی ھێزەکانی سوریای دیموکرات و چەندجارێک بەرپرسانی ئەو وڵاتە مەکگۆرکیان تۆمەتبارکردووە. بەڵام لە کۆتاییەکانی ساڵی ٢٠١٩ ئەردۆغان و ترەمپ رێککەوتن کە هێزەکانی ئەمریکا لە رۆژاوای کلوردستان بکێشێتەوەو دواتر تورکیا دەستی گرت بەسەر چەند شارۆچیەکەی سنوویدا، ئەوەش نیگەرانی مەکگۆرکی لێکەوتوەوە دەستی لەکارکێشایەوە. برێت مەکگۆرک پێش رێکەوتنەکەی ترەمپ و ئەردۆغان وردەکاری پلانی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکای لە سوریا ئاشکراکرد و وتی «ئەوە ههڵهیهکی کوشندهیه، دوژمنانی واشنتن ئهو بۆشاییه پڕدهکهنهوه که دوای کشانهوهی هێزهکانی ئهمهریکا درووست دهبێت». ئامبەرین زەمان، کە کچە رۆژنامەنووسێکی تورکە لەمیانی بابەتێکدا لە ماڵپەڕی ئەلمۆنیتەر بڵاویکردەوە لەسەربەندی ناکۆکیەکانی نێوان تورکیاو برێت مەکگۆرگ، ئاماژەیکردبوو رۆژنامەیەکی لایەنگری حکومەتی تورکیا مەکگۆرک-ی بە «بکوژ» وەسفکردووە. ئاماژەی بەوەش کردبوو شاراوە نییە کە تورکیا توڕەیە لە هاوپەیمانێتی نێوان ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و سەردانە ئاشکراکانی مەکگۆرگ بۆ شارەکانی ناوچە کوردییەکان، کە لەوێ لەگەڵ فەرماندەکانی یەپەگە کۆدەبێتەوە کە باوەڕدەکرێت ئەوان وەکو بەشێک لە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) دەستیان کردبێت بەشەڕکردن لەدژی تورکیا. ئاماژەشی کردبوو تورکیا وا خەیاڵ دەکات کە ئەمەریکا و مەکگۆرگ بناغەی دەوڵەتی کوردی لە سوریا دادەمەزرێنن. هەروەها وتبووی «بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە سیاسەتی ئەمەریکا بریتیە لە شکستپێهێنانی داعش و یەپەگەش باشترین هاوبەشی ئەمەریکایە بۆ جێبەجێکردنی ئەو کارە». مەکگۆرک و نەوشیروان مستەفا سلێمان عەبدوڵا یونس، نوسەر و رۆژنامەنوس دەگێڕێتەوە ساڵی 2017 ئەو ماوەیەی کە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا کرا و دۆناڵد ترەمپ و کۆمارییەکان سەرکەوتنیان بەدەستهێنا، لە نوسێنێکدا کە پیشتر بڵاویکردۆتەوە دەڵێت «کاک نەوشیروان لەلەندەن بوو، لە یەکێک لە سەردانەکانمدا بۆ لای پرسیارێکی کرد لام سەیر بوو، زۆر بە پەرۆشەوە لێی پرسیم و داوایکرد کە لە ڕێگەی دکتۆر، بەرهەمەوە پرسیاری بۆبکەم ئایا برێت مەکگۆرک نوێنەری تایبەتی سەرۆک ئۆباما بۆ شەری داعش له پۆستەکەی دەمێنێتەوە یا دەگۆڕدرێت». لە کاک نەوشیروانم پرسی، ئەو پرسیارەت بۆ چییە؟ جارێ حەز دەکەی بمێنێتەوە یا حەز دەکەی بگۆڕێت ؟ سلێمان عەبدوڵا یونس دەڵێت «منیش لە کاک نەوشیروانم پرسی، ئەو پرسیارەت بۆ چیە؟ جارێ حەز دەکەی بمێنێتەوە یا حەز دەکەی بگۆڕێت ؟ کاک نەوشیروان وتی بێگومان حەز دەکەم نەگۆڕێ و بمێنێتەوە، منیش وتم باشە بۆچی کاک نەوشیروان خۆ ئەو پیاوە زۆر دژی تۆ و گۆڕانە، لەکێشەی پەرلەمان و سەرۆکایەتی هەرێم هەڵوێستی دژی ئێوە بوو، لەوەڵامدا کاک نەوشیروان وتی گرنگ نیە هەڵوێستی لەسەر خودی من یا گۆڕان چیە و چۆنە، بەڵام مەکگۆرک پەیوەندی لەگەڵ رۆژئاڤای کوردستان زۆر باشەو مانەوەی ئەو بۆ ئەزموونی کانتۆنەکان و رۆژئاڤا سودی زۆر دەبێ ، بۆیە خۆزگە نەئەگۆڕدرا». سلێمان عەبدوڵا یونس دەڵێت: «کاک نەوشیروان وتی گرنگ نییە هەڵوێستی لەسەر خودی من یا گۆڕان چییە و چۆنە، بەڵام مانەوەی مەکگۆرک بۆ ئەزموونی کانتۆنەکان و رۆژئاڤا سوودی زۆر دەبێت». کاری نوێی مەکگۆرگ جۆ بایدن، سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا هەینی رابردوو برێت مەکگۆرکی وەکو رێکخەری کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا لەئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی دیاریکرد. کاری سەرەکیی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی هاوکاریکردن و پێدانی ئامۆژگارییە بەسەرۆکی ئەمریکا لەبارەی ئاسایشی نیشتمانی و سیاسەتی دەرەوە، هاوکات رێکخستنی ئەو سیاسەتانەیە لەنێو دامەزراوەکانی حکومەتدا. برێت مەکگۆرک و ئەندامانی دیکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی لەژێر فەرمانی جەیک سولیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانیی «هاوکاریی سەرۆکی ئەمریکاو جێگرەکەی دەکەن بۆ پاراستنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا». سولیڤان لەئیدارەی ئۆباما لە 2013 تاوەکو 2014 راوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی جێگری سەرۆکی ئەمریکا بوو، هەروەها لە 2011 تاوەکو 2013 بەڕێوەبەری پلانی سیاسیی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بوو. جۆ بایدن، سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا لەبارەی کارەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا دەڵێت، «رۆڵێکی گرنگ دەبینن لەپاراستنی سەقامگیریی و ئاسایشی وڵاتەکەمان». برێت مەکگۆرک لەتویتێکدا لەبارەی پێدانی ئەو پۆستە پێی، دەڵێت، لەدەیەی رابردوودا لەگەڵ جۆ بایدن خزمەتی کردووە و «ئەو سەرکردەیەکە کە لەم دۆخە هەستیارەی مێژوودا پێویستمانە». مەکگۆرک و هەرێمی کوردستان برێت مەکگۆرک رۆڵی هەبووە لەپێدانی چەک بەهێزەکانی پێشمەرگە بۆ شەڕی داعش، بەڵام پشتیگریی ریفراندۆمی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستانی نەکرد. بەڵام لەدوای ریفراندۆم و رووداوەکانی ١٦ی ئۆکتۆبەر، برێت مەکگۆرک رایدەگەیاند وڵاتەکەی پشتیوانی لەحکومەتێکی بەهێز لەهەرێمی کوردستان دەکات. مەکگۆرک لەتویتێکدا لەهەژماری فەرمیی خۆی لەتویتەر لەبارەی پەیوەندییەکانی هەولێرو بەغدا وتی «ویلایەتە یەکگرتووەکان ... بەشدارییەکی چالاکانەی کردووە بۆ کردنەوەی دیالۆگێکی نوێ و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان بەشێوەیەکی ئاشتییانە بەپێی دەستوری عیراق». دوای وازهێنانی مەسعود بارزانی لەپۆستی سەرۆکی هەرێم لەتویتێکی تردا وتی «ستایشی بڕیارە مێژووییەکەی بارزانی دەکەین و بەشێوەیەکی چالاکانە لەگەڵ سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان نێچیرڤان بارزانی و جێگرەکەی قوباد تاڵەبانی کاردەکەین». ئەوەش دوای ئەوە هات پەرلەمانی کوردستان یاسای دابەشکردنی دەسەڵاتەکانی سەرۆکی هەرێمی پەسەندکرد، دوای ئەوەی مەسعود بارزانی نامەیەکی ئاراستەکردن و رایگەیاند لەدوای 1ی تشرینی دووەم لەپۆستەکەی بەردەوام نابێت. مەکگۆرک هەروەها لەتویتەکەیدا وتبووی «ویلایەتە یەکگرتووەکان پاڵپشتی حکومەتێکی بەهێز لەهەرێمی کوردستان دەکات لەعێراقێکی یەکگرتوو و فیدراڵدا».
هاوڵاتى وهزیرى دهرهوهى نهورویج رایگهیاند: «حکومهتى نهرویج لهههوڵدایه بۆ کۆتایهێنان بهگۆشهگیریى سهر عهبدوڵا ئۆجالان رێبهرى پارتى کرێکارانى کوردستان و زیندانیانی دیکه لهباکورى کوردستان»، ئهمه لهکاتێکدایه کهمانگرتنى زیندانیانى کورد لهباکور بۆ کۆتایى هێنان بهگۆشهگیریى ئۆجهلان بهردهوامهو لهچهندین وڵاتى ئهوروپاش دهست بهههمان»مانگرتن» کراوه. ئینه ماریا ئهریکسن سۆریده وهزیرى دهرهوهى نهرویج لهوهڵامى پرۆژه پرسیارێک لهحکومهتى نهورویج لهبارەى گۆشهگیریى سهر عهبدوڵا ئۆجالان رێبهرى پارتى کرێکارانى کوردستان که لهئیمراڵى دیلکراوه، رایگهیاند، حکومهتى نهرویج لهههوڵهکانى بهردهوامه بۆ کۆتایهێنان بهگۆشهگیریى سهر ئۆجالان و زیندانیانى تر. ههروهها فرێدى ئاندرێ ئۆستگارد پهرلهمانتارى پارتى چهپى سۆسیالیستى نهرویج لهبارهى گۆشهگیریى سهر عهبدوڵا ئۆجالان که لهدوورگهى ئیمراڵى دیکراوهو زیندانیانى تر، له رۆژى 18ى کانوونى یهکهمى 2020دا ئهو بابهتهى بهپرۆژه پرسیارێک ناردووه بۆ پهرلهمان. لهپرۆژهکهدا داوا له ئینه ماریا ئهریکسن سۆریده وهزیرى دهرهوهى نهرویج کرابوو، بۆ کۆتایهێنان بهگۆشهگیریى سهر عهبدوڵا ئۆجالان زیندانیانى دیکهى باکورى کوردستان مافهکانیان پێشێل دهکرێت، بۆ ئهوهى مافهکانیان پارێزراو بێت و ئازاد بکرێن. ئۆستگارد لهپرۆژه پرسیارهکهیهدا ئهوهى بهبیر هێنابووهوه، کهکۆمیتهى دژ بهئهشکهنجه (سى پى تی)ى ئهنجوومهنى ئهوروپا له راپۆرتهکهیدا رهخنهى لهقهدهغهى بینین و چاوپێکهوتن لهسهر عهبدوڵا ئۆجالان و سێ زیندانیى تر لهئیمراڵى گرتبوو و داوایکردبوو، ئهو گۆشهگیرییه کۆتایى پێبهێنرێت. ههروهها داواى له ئینه ماریا ئهریکسن سۆریده وهزیرى دهرهوهى نهرویج کردبوو لهچاوپێکهوتنهکانیدا لهگهڵ بهرپرسانى تورکیادا باسى پاراستن و داکۆکى لهمافهکانى ئۆجالان و زیندانیانى تر بکات. ئۆستگارد باسى ئهوهشیکردبوو، ژمارهیهکى زۆر رێکخراوى نێونهتهوهیى پێشێلکردنى مافهکانى مرۆڤى زیندانیانى سیاسى لهلایهن دهوڵهتى تورکیاوه خستووهته بهرباس رایگهیاند، ههڵوێستى دهوڵهتى تورکیا رێگره لهچارهسهرى ئاشتییانهى کێشهى نێوان دهوڵهتى تورکیاو گهلى کورد. ئینه ماریا ئهریکسن سۆریده وهزیرى دهرهوهى نهرویج لهوبارهیهوه رایگهیاند، پێشێلکارییهکانى مافهکانى مرۆڤ لهلایهن دهوڵهتى تورکیاوه جێگاى نیگهرانییه. ههروهها راشیگهیاند:» دهبێت تورکیا بهرامبهر به رێککهوتننامهکانى مافى مرۆڤى ئهوروپاو بهرهوپێشچوونهکانى مافه دیموکراتیه بنهڕهتییهکان و دهوڵهتى یاسا رێزدار بێت». سۆریده باسى ئهوهشیکرد، لهچاوپێکهوتنهکانیدا لهگهڵ وهزیرى دهرهوهى تورکیا لهمانگى ئابى 2019داو بۆ ئهوهى ئهو بهرپرسیارایانه جێبهجێ بکهن، گفتوگۆى لهگهڵ مهولود چاوشئۆغلۆ کردووه لهکۆبوونهوهى ساڵانهى ئهنجوومهنى ئهوروپاشدا جاری دیکه باسى دهکهنهوه تافشارهکان لهسهر تورکیا زیاتر بکهن پابهند بێت بهپرهنسیپه دیموکراتییهکانهوه. سۆریده وهزیرى دهرهوهى نهرویج رایگهیاند، لهبهرامبهر زیادبوونى پیشێلکارییهکانى مافهکانى مرۆڤ لهلایهن دهوڵهتى تورکیا، حکومهتى نهورویج بهپێدانى ژمارهى بهرچاو و روون و رێژهى هاوکاریى نهرویج بۆ رێکخراوهکانى کۆمهڵگهى مهدهنى خستهڕوو و وتی:» لهساڵى 2018دا بڕى (11) ملیۆن و (500) ههزار کرۆن هاوکارییان پێشکهشى رێکخراوهکانى مافى مرۆڤ لهتورکیا کردووهو لهساڵى 2020 ئهو هاوکارییه بۆ (23) ملیۆن کرۆن بهرزکراوهتهوه. هاوکات وهزیرى دهرهوهى نهرویج رایگهیاند، هاوکاریى مادییان پێشکهشى رێکخراوهکانى کۆمهڵگهى مهدهنى کردووه بۆ ئازادیى راگهیاندن، بیروڕا، یهکسانیى نێوان ژن و پیاو، داکۆکیکارانى مافهکانى ژنان و ئهوانهى لهدژى ئهشکهنجه تێدهکۆشن. ههروهها ئهوهشى دووپاتکردهوه که بۆ حکومهتى نهورویج پاراستنى مافهکانى ئۆجالان و زیندانیانى تر گرنگه بۆ پاراستنى ئهو مافانه و لهبارهى بابهته پهیوهندیدارهکانى پێشێلکردنى مافهکانى مرۆڤهوه درێژه بهههوڵهکانى لهگهڵ تورکیا دهدات. عهبدوڵا ئۆجالان رێبهرى پارتى کرێکارانى کوردستان (پهکهکه) ماوهى (٢١) ساڵه لهدوورگهى ئیمراڵى راگیراوهو حکومهتى تورکیا سهردانى بنهماڵهکهى و پارێزهرانى بۆ بینینى دهیان جار رهتکردووهتهوه. پارتى دیموکراتى گهلان (ههدهپه) رایگهیاند که ههزاران لهئهندامان و پهرلهمانتاران و سهرۆک شارهوانى و لایهنگرانى ههدهپه لهزیندانهکانى تورکیادان و بهشێکیان دهستیان کردووه بهمانگرتن بۆ کۆتایى هێنان بهگۆشهگیرى سهر عهبدوڵا ئۆجهلان. هاوکات، لهوڵاتانى سویدو نهرویج و فنلهنداو ئهڵمانیاو فهرهنساو دانیمارک لهلایهن لایهنگرو ئهندامانیانهوه مانگرتن دهستىپێکردووهو فشارهکان لهسهر پهرلهمانى یهکێتى ئهوروپا زیادیان کردووه تاتورکیا دهست لهگۆشهگیرى ئۆجهلان ههڵبگرێت و زیندانیانى دیکهى کورد ئازاد بکرێن.
هاوڵاتى جێگرى سهرۆکى لیژنهى دارایى و ئابورى لە پەرلەمانی كوردستان رایگهیاند بڕی ٤٠٧ ملیۆن دینار لە مووچەی مانگانەی ٤٩٢ فەرمانبەری حكومەت بڕدرا و ھەر فەرمانبەرێك زیاتر لە یەك مووچەی ھەبێ، ئەوا دوای ئەوەی لێدەبڕدرێت ٢٠٪ تاوەكو ٤٩٪ی لەجاتی ئەو مووچانەی وەریگرتووە، مانگانە لە مووچەكەی دەبڕدرێت. هێڤیدار ئەحمەد، جێگرى سهرۆکى لیژنهى دارایى و ئابورى لە پەرلەمانی كوردستان لەفەیسبووكی خۆی نووسیویەتی، لە بڕیاری نوێدا بڕی ٤٠٧ ملیۆن دینار لە مووچەی مانگانەی ٤٩٢ فەرمانبەری حكومەت بڕدرا، هەروەها ٨٧ ملیۆن دینار مانگانە لە مووچەی خانەنشینی ١٠٣ حاكم كەمكرایەوە. هێڤیدار ئەحمەد ئاماژەی بەوەشكردووە، ھەر فەرمانبەرێك زیاتر لە یەك مووچەی ھەبێ، ئەوا دوای ئەوەی لێدەبڕدرێت ٢٠٪ تاوەكو ٤٩٪ی لەجاتی ئەو مووچانەی وەریگرتووە، مانگانە لە مووچەكەی دەبڕدرێت، واتە ئەوەی ئەوەندە ساڵە وەریگرتووە لێی دەسەنرێتەوە. هەفتەی رابردووش حكومەتی هەرێمی كوردستان مووچەی ژمارەیەك فەرمانبەری دیكەی بڕی كە ساڵانی رابردوو بە "نایاسایی" مووچەیان وەرگرتووە.
هاوڵاتى وهزیرى تهندروستیى ئێران، تووشبوونى چوار کهسى دیکهى به ڤایرۆسى کۆرۆناى نوێ راگهیاند که چوار کهسن و ئهندامى یهک خێزانن و له وڵاتى بهریتانیا گهراونهتهوه تاران. ئهمڕۆ یهکشهممه 10ى کانونى دووهمى 2021، سهعید نمهکی، وهزیرى تهندروستیى ئێران رایگهیاند:" ئهو خێزانه سهردانى ئهوروپایان کردووه و پشکنینهکانى کاتى گهڕانهوهیان نێگهیڤ بووه، بهڵام دواتر که پشکنینیان بۆ کرایهوه دهرکهوت ئهوان تووشبووى کۆرۆناى نوێى بهریتانیان". کۆرۆناى نوێ یهکهمجار له بهریتانیا له مانگى کانوونى یهکهمى ساڵى رابردوو راگهیێندرا، جیاوازیهکهى لهگهڵ کۆڤید19 تهنها ئهوهیه خێراتر بڵاودهبێتهوه. بهریتانیا بههۆى خێرایى بڵاوبوونهوهى ڤایرۆسهکه و زۆریى ژمارهى تووشبووان، قهدهغهى هاتووچۆى تا ناوهڕاستى مانگى شوبات راگهیاندووه.
هاوڵاتى وهزارهتى تهندروستى عێراق نزیکهى شهست بنکهى دابهشکردنى ڤاکسینى فایزهرى تهنها له نهخۆشخانهکان دیاریکرد که ئهو دابهشکردنه بنکه تهندروستییهکان ناگرێتهوه. ئهمڕۆ یهکشهممه 10ى کانونى دووهمى 2021 ریاز عهبدولئهمیر حیلفى بهڕێوهبهرى تهندروستى گشتى له وهزارهتى تهندروستى عێراق له لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامهى فهرمى سهباح رایگهیاند:" وهزارهتى تهندروستى پلانێکى داناوه بۆ دیاریکردنى بنکهکانى دابهشکردنى ڤاکسینى دژه کۆرۆناى فایزهر لهکاتى گهیشتنى بۆ عێراق که تهنها نهخۆشخانهکان دهتوانن ڤاکسینهکه دابهشبکهن و دهدرێت بهخهڵک نهک لهبنکه تهندروستییهکانى گهڕهکهکان". ههروهها ئاماژهى بهوهکرد له ئێستادا شهست بنکهى دابهشکردنى ڤاکسینى فایزهر لهسهر تاسهرى عێراقدا دهست نیشانکراوه. هاوکات، وهزارهتى تهندروستى له راگهیاندراوێکدا ئاشکرایکرد، بهوردى چاودێرى بڵاوبوونهوهى زینجره نوێیهکهى کۆرۆنا له ئهمریکا و ئهوروپا و بهریتانیا وههندێک له وڵاتان دهکات.
هاوڵاتى ئهنجومهنى وهزیرانى عێراق لهکۆبونهوهى ئهمڕۆیدا ژمارهیهک بڕیارى دهرکرد و وتهبێژى حکومهتیش رایگهیاند حکومهت دهیهوێت چاودێریهکى توندى پرۆسهى ههڵبژاردنى پێشوهخت بکرێت, ئهمڕۆ شهممه 9ى کانونى دووهمى 2021 حهسهن نازم، وتهبێژى حکومهتى عێراق له کۆنگرهیهکى ڕۆژنامهنوسیدا له شارى بهغدا، ڕایگهیاند:" مستهفا کازمی، سهرۆک وهزیران، له میانهى کۆبونهوهى حکومهتدا که ئهمڕۆ بهڕێوهچو، لایهنهکانى راسپارد بهمهبهستى ئاسانکارى بۆ تهواوکردنى مامهڵهى شههیدان و بریندارانى خۆپیشاندانهکان". ههروهها لهبارهى ئهنجامدانى ههڵبژاردنیشهوه، حهسهن نازم رایگهیاند:"گرنگیهکى جدى ههیه لهپرسى ههڵبژاردنهکاندا، بۆئهو مهبهستهش حکومهت دهیهوێت چاودێریهکى توندى پرۆسهى ههڵبژاردنى پێشوهخت بکرێت، بۆئهوهى دهستهبهرى پاکى ئهو پرۆسهیه بکات". وتهبێژى حکومهتى عێراق ئهوهشى روونکردهوه که لهکۆبونهوهى ئهنجومهنى وهزیران وهزیرى تهندروستى داواى قهدهغهى سهفهرکردنى هاوڵاتیانى عێراقى کرد بۆ ئهو وڵاتانهى که ڕێژهیهکى زۆر کۆرۆنایان تێدا بڵاوبووهتهوه. هاوکات لهکۆبونهوهکهدا بڕیاردرا به تهرخانکردنى پاره بۆ پرۆژهى بۆریى دهریایى بهمهبهستى زیادکردنى تواناى ههناردهکردنى نهوتى خاو له بهندهرهکانى باشورهوه.
هاوڵاتى رێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤ رایگهیاند:"ئهمریکا بهڵێنى به هێزهکانى سوریاى دیموکرات (ههسهده) داوه که رێگرى بکهن له هێرشهکانى تورکیا و نههێڵن ناوچهکانى عهین عیسا و دهروبهرى داگیر بکرێن". ئهمڕۆ شهممه 9ى کانونى دووهمى 2021 بهپێى راگهیهندراوێکى رێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤى سوریا که ئاژانسى ههواڵى میهر ناوهڕۆکهکهى بڵاوکردۆتهوه هاتووه:" ئهمریکا بهڵێنى به هێزهکانى سوریاى دیموکرات داوه که پارێزگاریان لێ بکهن و نههێڵن تورکیا ناوچهى دیکهى کوردستانى رۆژئاڤا داگیر بکات". له راپۆرتهکهدا ئهوهش هاتووه:" ماوهیهکه ناوچهکانى عهین عیسا و دهوروبهرى بووهته جێگهى مهبهستى سوپاى تورکیا و هێزه چهکدارهکانى سهر بهو وڵاته، بهڵام زانیارییان ههیه که هێزهکانى ئهمریکا بهڵێنى پاراستنى کوردهکانیان داوه و رایانگهیاندووه که ههندێک ناوچه هێڵى سوورن و تورکیا ناتوانێت داگیرى بکات". چهند ههفتهیهکه تورکیا چاوى بریوهته ناوچهى عهین عیسا و گوندهکانى دهروبهری، تورکیا ههوڵ دهدات ئهو شارۆچکهیه و شاڕێگهى نێودهوڵهتى (M4) داگیربکات. شاڕێگهى (M4) دهکهوێته باکوورى خۆرئاواى سوریاوه و درێژییهکهى دهگاته نزیکهى 120 کیلۆمهتر، به ناوچهکانى (لاکاتیا و سهرقیب)دا تێپهڕدهبێت و درێژ دهبێتهوه تا دهگاتهوه سنوورى تورکیا. له مانگى تشرینى دووهمى 2019 تورکیاو میلشیا ئیسلامییهکانى هاوپهیمانى لهتۆپباران و هێرشهکانیان بۆ گوندهکانى دهوروبهرى شارۆچکهى عهین عیساو شارێگاى (M4) بهردهوامن و هێزهکانى سوریاى دیموکرات(ههسهده) بهتوندى وهڵامیان داونهتهوهو بهپێى میدیاکانى ههسهدهش بێت تا ئێستا تورکیا یهک بست نهیتوانیوه پێشرهوى بکات.
هاوڵاتى برێت مهکگۆرک، دواى دیاریکردنى به بهرپرسى دۆسیهى رۆژههڵاتى ناوهڕاست و ئهفریقا پهیامێکى بڵاوکردهوه و رایگهیاند:" بایدن ئهو سهرکردهیه که لهم ساتهدا پێویستمانه". برێت مهکگۆرک، دواى ئهوهى پۆستى بهرپرسى دۆسیهى رۆژههڵاتى ناوهڕاست و ئهفریقاى وهرگرت پهیامێکى بڵاوکردهوه و له تویتێکدا له ههژمارى خۆى نوسیویهتى:"من له ماوهى 10 ساڵى ڕابردوودا مافى خزمهتکردنم لهگهڵ جۆ بایدنى سهرۆک کۆمارى ههڵبژێراودا ههبوو ئهو سهرکردهیه که لهم ساته ڕهخنهیهى مێژوودا پێویستمانه". ههروهها دهشڵێت:" من شانازى ئهوهم پێدهبڕێت بۆ ئهوهى بهشدارى تیمهکهى ئاسایشى نیشتیمانى ئهمریکا (NSC) بکهم به سهرۆکایهتى جاک سولیڤان له دواى 12 رۆژى دیکه". رۆژى 6ى ئهم مانگه ئاشکرا بوو که برێت مهکگۆرک که پێشتر نوێنهرى باراک ئۆباما، سهرۆکى پێشووى ئهمریکا بوو بۆ شهڕى داعش وهک بهرپرسى دۆسیهى رۆژههڵاتى ناوهڕاست و ئهفریقا له کابینهى داهاتووى حکومهتى ئهمریکا دیاریکراوه و جۆو بایدن سهرۆکى ههڵبژێردراوى ئهمریکا متمانهیهکى بههێزى پێى ههیه بۆ راپهراندنى ئهو ئهرکهى خستویهته ئهستۆى مهکگۆرک.
هاوڵاتى بهرپرسى دۆسیهى ئاوارهکانى ئیدارهى خۆبهڕێوهبهرى باکورى رۆژئاڤاى کوردستان و کوڕهکهى لهلایهن ژمارهیهک چهکدارى نهناسراوهوه لهبهشى چوارهمى کامپى "هۆڵ" کوژران. ئێوارهى ئهمڕۆ ههینی 8ى کانونى دووهمى 2021 سهرچاوهیهکى ئهمنى رایگهیاند، ئهمڕۆ ژمارهیهک چهکدارى نهناسراو له بهشى چوارهمى کهمى هۆڵ دهستدرێژى گوللـهیان له حهمهد ساڵح حهدید بهرپرسى دۆسیهى ئاوارهکان له خۆبهڕێوهبهرێتى رۆژئاڤا و کوڕهکهى کردووه، بهوهۆیهوه ههردووکیان گیانیان لهدهستداوه. ههروهها سهرچاوهکه ئاماژهى بهوهکرد، لهدواى روداوهکهدا هێزهکانى ئاسایشى ناوخۆ گهڕان و پشکنینیان بهدواى چهکداره نهناسراوهکان ئهنجامداوه، روبهڕو بونهوه دروستبوه، لهئهنجامیشدا کارمهندێکى هێزهکانى ناوخۆ برینداربوه. حهمهد ساڵح حهدید پێشتر سهرۆکى ئهنجومهنى سوریاى دیموکرات بوو بۆ دۆسیهى ئاوارهکان، ئهرکهکهى چاودێریکردن و ئاسانکارى بوو بۆ کاروبارى ئاواره سورییهکانى ناو کهمپى هۆڵ. ڕۆژى پێنجشهممه هێزهکانى ئاسایشى ناوخۆ تهرمى پهنابهرێکى به نهتهوه عێراقییان دۆزییهوه و دوو فیشهکیان به سهریهوه ناوه ، له بهشى دوهمى کهمپى " هۆل " دا . کامپى هۆڵ یهکێکه له گهورهترین کهمپهکانى نیشتهجێبون و کهسوکار و خێزانى ئهندامانى رێکخراوى چهکدارى داعش له باکورى ڕۆژههڵاتى سوریا، زیاتر له شهست ههزار هاوڵاتى سورى و بیانى تێدا نیشتهجێیه.
هاوڵاتى وهزارهتى گهنجینهى ئهمریکا رایگهیاند، بههۆى تێوهگلانى له مافهکانى مرۆڤ و توندوتیژى بهرامبهر بهخۆپیشاندهران، فالح فهیاز سهرۆکى دهستهى حهشدى شهعبى خراوهته نێو لیستى سزاکانهوه. ئهمڕۆ ههینى 8ى کانونى دووهمى 2021 لهبهیاننامهیهکدا وهزارهتى گهنجینهى ئهمریکا رایگهیاند:" بههۆى تێوهگلانى له پێشێلکاریهکانى مافى مرۆڤ و دهستبهسهرکردن و ئهشکهنجهدانى خۆپیشاندهرانى خۆپیشاندانهکانى ساڵى 2019 بڕیاردرا فالح فهیاز سهرۆکى دهستهى حهشدى شهعبى و راوێژکارى پێشوى ئاسایشى نیشتمانى عێراق بخرێته لیستى سزاکانهوه". ههروهها ئاماژه بهوه کراوه که حهشدى شهعبى بهردهوامه له روبهڕوبونهوه لهگهڵ چالاکوانان و ئهو کهسانهى داکۆکى له ههڵبژاردنى دادپهروهرانه بۆ عێراق دهکهن. فهلاح فهیسهڵ فههاده ناسراو به فالح فهیاز له ساڵى 1956 له شارى بابل لهدایکبوه، دامهزرێنهرى جوڵانهوهى عهتایه، پێشتریش پۆستى سهرۆک و راوێژکارى ئاسایشى نیشتمانى عێراق و سهرۆکى دهستهى حهشدى شهعبى وهرگرتووه.
هاوڵاتى وتهبێژى فهرماندهى گشتى هێزه چهکدارهکانى عێراق رایگهیاند، گفتوگۆ لهسهر دووباره داڕشتنهوه و کاراکردنى یاساى خزمهتى سهربازى زۆرهملێ دهکرێت ئامادهکارى پێویستیان بۆ کردووه. ئهمڕۆ ههینى 8ى کانونى دووهمى 2021 یهحیا رهسوڵ رایگهیاند:" کهمپ و سهنتهرى ڕاهێنان ههیه و دهتوانین بهردهوامى به مهشق و راهێنانهکان له زستانیشدا بدهین ئهگهر یاساى سهربازى زۆرهملێ له ئهنجومهنى نوێنهران پهسهندبکرێت که ئهو یاسایه گرنگه بۆ پێکهوهژیانى گهنجان لهسهرجهم نهتهوه و پێکهاته جیاوازهکان و لهگهڵئهوهشدا سودى ئابورى دهبێت". ههروهها راشیگهیاند:" یاساى خزمهتى سهربازى زۆرهملێ وهک زانستێک لهههمو وڵاتاندا بونى ههیه، چونکه گهنجان پێویستیان به بنیاتنانهوه و بهرزکرددنهوهى ئاستیان ههیه، تاببنه جێگرهوهیهک بۆ سوپا، مهرجیش نییه ماوهى دامهزراندن 3 (سێ) ساڵ یان بهههمان مهرجهکانى پێشوو سیستمهکه دابنرێتهوه، بهڵکو دهتوانرێت بهماوهیهکى کهمتریش مهشق و راهێنانهکان بکرێن". دواى رووخانى رژێمى سهدام له ساڵى 2003 دا پۆڵ بریمهر، حاکمى مهدهنى ئهوکاتى عێراق ئهو یاساى زۆره ملێى سهربازییهى ههڵوهشاندهوه که رژێمهکهى سهدام جێبهجێیان دهکرد.
هاوڵاتى وهزارهتى دارایى عێراق رایگهیاند، بهرنامهیهک بۆ زیادکردنى سود و قازانجهکان له رێکارهکانى دابهزاندنى بههاى دینار رادهگهیهنێت و له ههفتهى داهاتوشدا کۆبوونهوهیهکى بهرفراوان بۆ ئهو مهبهسته ساز دهکات بۆ پشتیوانى له ههژار و کهمدهرامهتانى وڵات. له راگهیهنراوێکدا وهزارهتى دارایى عێراق ئاماژهى بهوهکراوه که ههندێک رێکار بۆ زیادکردنى کاریگهرییه ئهرێنییهکانى دابهزاندنى بههاى دینار دهگیرێنه بهر، که بههۆى ههستیاریى بابهتهکان ناتوانرێت ئاشکرا بکرێن. وهزارهتى دارایى عێراق راشیگهیاندووه، ههفتهى داهاتوو وهزارهتى دارایى کۆبوونهوهیهکى فراوان لهگهڵ ئابووریناسان رێک دهخات و سیاسهتى خۆى بۆ زیادکردنى کاریگهرییه ئهرێنییهکانى دابهزاندنى بههاى دینار دادهڕێژێت. ههروهک له بهیاننامهکهدا هاتووه، وهزارهتى دارایى هیواخوازه کۆبوونهوه فراوانهکه هاوکات بێ لهگهڵ گفتوگۆکانى پهرلهمانى عێراق بۆ پهسهندکردنى پرۆژهیاساى بودجهى گشتیى عێراق بۆ ساڵى 2021. مانگى رابردوو بانکى ناوهندیى عێراق بڕیارى دابهزاندنى بههاى دیناریدا ئهوهش له پێناو زاڵبوون به سهر قهیرانى دارایى و کورتهێنانى بودجهدا.
هاوڵاتى دهستهى سهرۆکایهتى پهرلهمانى عێراق رایگهیاند، رۆژى شهممه پهرلهمان بۆ خوێندنهوهى یهکهم و تاوتوێکردنى پڕۆژهیاساى بودجهى ساڵى 2021ى عێراق کۆدهبێتهوه و بانگهێشتى پهرلهمانتاران دهکهن بۆ کۆبونهوه. ئهمڕۆ پێنجشهممه 7ى کانونى دووهمى 2021 دهستهى سهرۆکایهتى پهرلهمانى عێراق لهراگهیهنراوێکدا کهوێنهیهکى بۆ "هاوڵاتى" نێردراوه باس لهوهکراوه، کاتژمێر 5:00ـى ئێوارهى رۆژى شهممه (9ـى کانونى دوهم) پهرلهمانى عێراق بهمهبهستى خوێندنهوهى یهکهم بۆ پڕۆژهیاساى بودجهى ساڵى 2021ى عێراق کۆدهبێتهوه. پڕۆژهیاساى بودجهى ئهمساڵى عێراق به 150 ترلیۆن دینار دیاریکراوه (نزیکهى 103.4 ملیار دۆلار)، لهو رێژهیهش 70 تریلیۆن دینار (48.2 ملیار دۆلار) کورتهێنانى ههیه کهدهکاته 46.6% کۆى بودجه. پهرلهمانى عێراق ماوهى مانگێک ماوهى دانیشتنهکانى درێژکردوهتهوه لهپێناوى پهسهندکردنى پڕۆژهیاساى بودجهى ساڵى 2021، بڕیاره پهرلهمان لهماوهى مانگێکدا پڕۆژهى بودجه پهسهندهکات
هاوڵاتى جۆ بایدن، سهرۆکی ههڵبژێردراوى ئهمریکا پۆستى بهرپرسى دۆسیهى رۆژههڵاتى ناوهڕاست و باکورى ئهفریقیا دهداته برێت مهکگۆرک، نێردهى پێشووى سهرۆکى ئهمریکا له هاوپهیمانى نێودهوڵهتیى دژ به داعش. بهپێى رۆژنامهى نیویۆرک تایمزى ئهمریکی، له چوارچێوهى پێکهێنانى کابینهى حکومهتهکهى و دیاریکردنى بهرپرسه باڵاکانى کۆشکى سپی، جۆ بایدن، سهرۆکى ههڵبژێردراوى ئهمریکا بڕیاریداوه برێت مهکگۆرگ وهک بهرپرسى دۆسیهى رۆژههڵاتى ناوهڕاست و باکورى ئهفریقیا دیاریبکات. پێشتر، برێت مهکگۆرگ لهلایهن باراک ئۆباما سهرۆکى پێشووترى ئهمریکاوه وهک نێردهى سهرۆکى ئهمریکا له هاوپهیمانى نێودهوڵهتى دژ به داعش دیاریکرا، بهڵام لهگهڵ هاتنى دۆناڵد ترهمپ بۆ کۆشکى سپى دواى ماوهیهک لهکارهکهى دوورخرایهوه.