هاوڵاتی سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاند، پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێران چوونەتە رێڕەوێکی نوێ و کار لەسەر ھاریکاریی درێژمەودا لە رووی ئابووری و دروستکردنی ناوچەی بازرگانی ئازاد لەگەڵ ئێران دەکەن و سەرەڕای سزاکانی وڵاتانی رۆژئاوا ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیان زیادیکردووە. ئهم وتانهی وهزیری دهرهوهی ڕوسیا لهکاتێکدا هات که وەزیرانی دەرەوەی روسیا و ئێران لە مۆسکۆ کۆبوونەوە و پەیوەندییە دوو قۆڵییەکانیان و رەوشی عێراق و سوریا و رێککەوتننامەی ئەتۆمییان تاوتوێکرد. لاڤرۆڤ لەبارەی رێککەوتننامی ئەتۆمیش رایگەیاند، پێویستە پەلەبکرێت لە زیندووکردنەوەی رێککەوتننامەی ئەتۆمی و لەلابردنی سزاکانی سەر ئێران. ھاوکات حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، رووداوەکانی ئۆکراین جێگەی نیگەرانی گەورەیە بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، وتیشی، ئامادەن ھاوکاری بۆ دوورکەوتنەوە لەکارەساتی ئەتۆمی لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا پێشکەش بکەن، چونکە رەوشی دەوروبەری وێستگەکە جێگەی نیگەرانییە. وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوەشکرد، ئومیدیان ھەیە سزاکانی ئەمریکا لەسەریان لاببرێن، راشیگەیاند، لەگەڵ لاڤرۆڤ رەوشی عێراقیان تاوتوێ کردووە و ھاوھەڵوێستن لەبارەی رووداوەکانەوە و رەوشی عێراق جێگەی نیگەرانیە و ھیوادارن رەوشەکە سەقامگیرببێتەوە.
هاوڵاتی لهبهیاننامهیهکدا سهرۆکی هاوپهیمانێتی فهتح داوای لە هێزە سیاسییەكان كرد بێدەنگی سیاسی و میدیایی ڕابگەیەنن. هادی عامری سهرۆکی هاوپهیمانێتی فهتح لهبهیاننامهیهکدا که ئهمڕۆ چوارشهممه بڵاویکردۆتهوە ڕایگەیاندووە: لە سەروبەندی سەردانی ئەربەعینیەین كە تێیدا ئازاری شەهیدبوونی ئەبو ئەلئەحرار و خانەوادەكەی و هاوەڵەكانی وەبیر دێنینەوە، هەروەها ئێمە پرسەی نەمر نوێ دەكەینەوە لەم ڕۆژانەدا پڕە لە هەستی دڵسۆزی و خۆشەویستی بۆ خەڵكی ماڵی پێغەمبەر ( درودی خوایان لەسەر بێت ) بانگەوازی بۆ سەركردەكان و هێزە سیاسییەكان بە وتنی سوێند بە هەموو برایان لە ئازاری ئەلحسێن - سڵاوی خوای لەسەر بێت - بۆ ڕاگەیاندنی بێدەنگی سیاسی و میدیایی. ئەلعامری داوای كرد : گوتارێكی میانڕەو كە كۆبكاتەوە و بڵاونەبێتەوە بەڵگەنامە بكات و جیاوازی نەكات، واز لەو لێدوانانە بهێنێت كە ڕق و كینە دەوروژێنێت و هەروەها لە ڕۆژانی حسێندا تەنها لەسەر پەیامەكەی حسێن قسە بكرێت لە بەرامبەر نادادپەروەری و دەستدرێژی و رەتكردنەوەی ملكەچبوون بۆ ستەمكاران. لە درێژەی قسەكانیدا وتی: با هەموو هەوڵێك یەكبخرێت بۆ ئامادەكردنی پێداویستییەكان بۆ سەركەوتنی ئەم سەردانە پیرۆزە بۆ ئارامكردنەوەی ڕۆحەكان و وە گەڕاندنەوەی متمانە و سۆز لەنێوان ڕۆڵەكانی یەك نەتەوە، خەڵكی هەمان مەزهەب و ڕۆڵەكانی دوو شەهیدی ئازیزی سەدری. جێگای ئاماژهیه لهچهند ڕۆژی ڕابووردوودا بههۆی پێکدادانهکانی ناوچهی سهوزهوه زیاتر له ٣٠ کهس کوژران و دهیانی دیکهش برینداربوون.
هاوڵاتی.. بهپێی ڕاپۆرتێكی شیكاری كه ماڵپهڕی CNN بڵاویكردوهتهوه، جهنگی ئۆكرانیا و روسیا كاریگهری ئابووری لهسهر خۆرههڵاتی ناوهڕاست دروستكردووه. جهنگی ئۆكرانیاو روسیا چوار كاریگهری بههێزی لهسهر ڕۆژههڵاتی ناوهڕاست دروستكردووه. جهنگی ئۆكرانیاو روسیا پێدهنێته مانگی حهوتهمهوهو به گهورهترین جهنگ دادهنرێت لهدوای ساڵی 1945 هوه، ههروهها ئهم جهنگه كاریگهری له ئهوروپا و ڕۆژههڵاتی ناوهڕاست دروستكردوه. چوار كاریگهری جهنگ لهسهر وڵاتان 1-ههناردهكارانی وزه داهاتیان له زیادبوندایه جهنگهكه بۆته هۆی بهرزبونهوهی نرخی نهوت ئهمهش بۆته هۆی بهرزبوونهوهی ههڵئاوسان و گرێبهستی ئابووری لهسهر ئاستی جیهانی، بهڵام بۆ وڵاتانی وزه دهوڵهمهندی كهنداوی فارس، مژدهبهخشه دوای دابهزینی ههشت ساڵهی ئابووری بههۆی نزمی نرخی نهوت و كۆڤید-19 وه. سندوقی دراوی نێودهوڵهتی پێشبینی دهكات كه وڵاتانی ههناردهكاری نهوتی ڕۆژههڵاتی ناوهڕاست 1.3 تریلیۆن دۆلاری زیاتر له داهاتی نهوت لهچوار ساڵی داهاتوودا پهیدا بكهن . ئهمه بۆ یهكهمینجاره وڵاتانی كهنداو له ساڵی 2014هوه بودجهیان بهشێوهیهكی بهرچاو زیاد دهبێت، ههروهها پێشبینی دهكرێت گهشهی ئابووری به شێوهیهكی بهرچاو خێراتر بێت، بۆ نمونه ئابووری سعودیه 9.9٪ زیادی كردووه، كه بهرزترینه له 10 ساڵی رابردوودا. ههروهها جهنگهكه دهرفهتی بۆ بهرههمهێنهرانی غاز ڕهخساندووه له ناوچهكه ، بۆ دهیان ساڵ وڵاتانی ئهوروپا لهجیاتی ئهوهی له وڵاتانی دوورهوه له ڕێگهی دهریاوه ههناردهی غاز بكهن له ڕووسیاوه له ڕێگهی بۆریهكانهوه غازیان هاورده كردوه، بهڵام له كاتێكدا ئهوروپا ههناردهی غاز له روسیاوه كهمدهكاتهوه ، له ئێستادا به دوای هاوبهشی نوێدا دهگهڕێت بۆ كڕینی غاز، لهبهرامبهردا وڵاتی قهتهر بڕیاری داوه بۆ چوار ساڵی داهاتوو نیوهی توانای غازی خۆی ببهخشێت به وڵاتانی ئهوروپا ،ههروهها یهكێتی ئهوروپاش گرێبهستی غازی لهگهڵ میسر و ئیسرائیل ئیمزاكردووه . ٢- وڵاته زلهێزهكان لاواز دهبن دهسهڵاتداره بههێزهكانی ڕۆژئاوا كه پێشتر ڕهخنهی توندیان له وڵاتانی ڕۆژههڵاتی ناوهڕاست دهگرت، ئێستا پێویستیان پێیانه، سهڕهڕای ئهوهی سهرۆكی ئهمهریكا بڕیاری دابوو كه سعودییه پشتگوێ بخات و بیكات به وڵاتێكی دهركراو، سهرۆكی ئهمهریكا جۆ بایدن له گهشتێكی گرنگی مانگی ڕابردوودا سهردانی سعودیهی كرد، ئهم ههنگاوه وهك خۆبهدهستهوهدانێك بوو كه سهنگی ئابووری جیهانیدا دهگۆڕێت، بایدن بهو هیوایهوه چوو كه سعودیه نهوتێكی زیاتر بهرههم بهێنێت تا یارمهتی ئهمهریكا بدات له بهرهنگاربونهوهی ههڵئاوسانی ئابوری، بهڵام سعودیه ئهو داوایهی رهتكردوهتهوه. ههروهها جهنگهكه ڕێگهی به رهجیب تهیب ئهردۆغانی سهرۆك كۆماری توركیا داوه كه خۆی وهك كهسایهتیهكی پێویست له رێكخستنی نێودهوڵهتیدا دهربخات دوای ئهوهی ڕووبهڕووی قهیرانی ئابوورییهكی قوڵ بوهتهوهو لهههڵبژاردنهكانی ساڵی داهاتوو نزیك دهبێتهوه، لهلایهكی دیكهوه توركیا یاری دوو لایهنه دهكات لهلایهك پهیوهندییهكانی لهگهڵ رۆوسیا هێشتوهتهوه، لهلایهكی دیكه فڕۆكهی بێفڕۆكهوان به ئۆكراینا دهفرۆشێت و تهنانهت نێوهندگیری نێوان شهڕهكهش دهكات. 3- هاوپهیمانیهتیهكان له گۆڕاندان لهگهڵ گۆڕانی ڕێگه بازرگانییهكان هاوپهیمانێتیهكانیش له گۆڕاندان . ڕاوێژكاری سهرۆكی ئیمارات ئهنوهر گارگاش له مانگی نیساندا ڕایگهیاندبوو، شهڕهكه سهلماندوویهتی كه چیتر ئهمهریكا دهسهڵاتی تهواوی نییه له ڕێكخستنی هاوپهیمانێتییه نێودهوڵهتییهكان و وتیشی، هاوپهیمانێتیهكان له گۆڕاندایه و"كاریگهری وڵاتانی رۆژئاوا لهسهر رێكخستنی جیهانی له ڕۆژانی كۆتاییدایه" ههروهها باڵیۆزی ئیمارات له ئهمریكا له سهرهتای ئهمساڵدا وتی، پهیوهندیهكانیان لهگهڵ واشنتۆن به تاقیكردنهوهدا تێپهڕیوه، دوای ئهوهی ئیمارات چووه پاڵ هیندستان و چین له دهنگ نهدان بۆ بڕیارێكی ئهنجومهنی ئاسایشی نهتهوه یهكگرتووهكان كه ئهمریكا پشتگیری دهكرد، سهبارهت به جهنگهكهی ئۆكرانیا. چین دهبێته جێگرهوه ههروهها سعودییهش وڵاتی چین وهك جێگرهوهیهك بۆ ئهمریكا دادهنێت و ههماههنگی سهربازی لهگهڵ زیاتر كردووهو لهلایهكێ دیكهشهوه بیر لهفرۆشتنی نهوت دهكاتهوه بهچین. 4- قهیرانی خۆراك و ههڵئاوسانی ئابوری گرژیی دروست دهكات جهنگهكهی ئۆكرانیاو روسیا زۆربهی جیهانی توشی قهیرانی ههناردهكردنی دانهوێڵه كرد، بهڵام وڵاتانی ڕۆژههڵاتی ناوهڕاست زۆرترین زیانی لهو بارهیهوه بهركهوتووه . سێ یهكی دانهوێڵهی جیهان له روسیا و ئۆكۆانیاوه بهدهستیان دهگهیشت، ههروهها وڵاتانی ڕۆژههڵاتی ناوهڕاستیش بۆ زیاتر له نیوهی هاوردهكانیان پشت بهو دوو وڵاته دهبهستن، كه ئهمه به تایبهت گورزێكی توندی له لیبیا و لوبنان دا له ههناردهكردنی دانهوێڵه ، ههروهها میسریش كه یهكێكه لهو وڵاتانهی زۆرترین هاوردهی دانهوێڵهی ههیه له جیهاندا. لهلایهكی دیكهوه جهنگهكه باری ئابووری ڕۆژههڵاتی ناوهڕاستی تێكداوهو ههڵئاوسانی دروستكردوهو بهرزبوونهوهی نرخی كاڵاكان لهعێراق و ئێران زۆر بهروونی دهركهوتووه.
دادگای تێهەڵچوونەوەی هەولێر بڕیاریدا بە ڕەتکردنەوەی ئازادکردنی مەرجدار، بۆ بەشێک لە دەستگیرکراوانى شیلادزێ. بەشدار حەسەن، سەرۆکی تیمی پارێزەرانی دەستگیرکراوانى بادینان لە کۆنگرەیەکى ڕۆژنامەنوسیدا ڕایگەیاند، ئەمڕۆ داواکاری گشتی ڕایگەیاند، هەریەکە لە گۆڤان تاریق، ئەمجەد یوسف، نێچیرڤان بەدیع، مەحمود ناجی و یوسف شەریف، ئازدکردنی مەرجدار نایانگرێتەوە و لە هەمانکاتیشدا سەرۆکی داواکاری گشتی ئەم بڕیارەى بۆ سەرۆکی چاکسازی گەوران ناردووە، کە ئەو دەستگیرکراوانە تاوەکو سزاکەیان تەواو نەبێت ئازاد نەکرێن. بەشدار حەسەن ڕاشیگەیاند، لەگەڵ پارێزەران لە هەوڵدان بۆ ئەوەی بڕیاری دادگا لە بارەی ئازاد نەکردنی ئەو دەستگیرکراوانە بەشێوەى مەرجدار تەمیز بکرێتەوە، چونکە ئەو بڕیارەى دادگا و داوکاری گشتى پشتیان پێی بەستووە، دوور و نزیک پەیوەندی بە ئازادکردنی مەرجدارەوە نیە. ئەو پارێزەرە وتیشى، بەپێى یاسای ژمارە١ى ساڵی ٢٠١٣ی پەرلەمانی هەرێمى کوردستان، ئەم بڕیارەی دادگا پشتی پێ بەستووە یاسای تیرۆرە، کە ئەمەش سەرپێچکردنى یاساییە، هەربۆیە پێویستە دادگا لەڕێگەى تەمیزکردنەوەوە ئەم بڕیارە ڕاست بکاتەوە و دەستگیرکراوانیش بەشێوەى مەرجدار ئازاد بکرێن. بەشدار حەسەن ئاماژەى بەوەشکرد، هەریەک لە شێروان شێرونی، هاریوان عیسا، شڤان سەعید، گۆهدار زێباری و ئەیاس ئەکرم داواکارییان پێشکەشی چاکسازی گەوران کردووە، تاوەکو لە چاکسازی هەولێرە و بگوازرێنەوە بۆ چاکسازی گەورانی سلێمانی، چونکە دەتوانن بە مەرج ئازاد بکرێن، هەروەها بەهۆی مانگرتنەوە باردودۆخی تەندروستی بەشێک لە و زیندانیانە باش نییە .
هاووڵاتی بهگوێرهی ڕاپۆرتێكی ڕۆژنامهی "العرب"، بانگهوازهكهی موقتهدا سهدر بۆ ئهوهی لایهنگرانی له ناوچهی سهوز و خۆپیشاندانهكان بكشێنهوه بهشێك نهبووه له پلانێكی پێشوهخته پلان بۆ داڕێژراو، بهڵكوو ههنگاوێكی ناچاری بووه دوای ئهوهی ئێران ههڕهشهی لێكردووه. بهپێی ڕاپۆرتی ڕۆژنامهكه كه له چهند سهرچاوهیهكی سیاسیی عێراقییهوه (31ی ئابی 2022) دهستی كهوتووه، پهیامێك له ئێرانهوه گهیشتووه به سهدر كه پێویسته ئهو ئاژاوهیه بوهستێنێت كه ڕۆژی دووشهممهی ڕابردوو دوای وازهێنانی لهسیاسهت له بهغدا دروست بوو. ئهو سهرچاوانه دهشڵێن، "ئێران، كه له ماوهی ڕابردوودا وازی له سهدر هێناوه و ڕووبهڕووی نهبووهتهوه به ئومێدی ئهوهی بهخۆی و بژاردهكانیدا بچێتهوه، سهدری ئاگادار كردووهتهوه كه پێویسته شیعهكان یهكگرتوو بن نهك شیعهی عهرهبی و شیعهی وهلائی بۆ ئێران." ڕۆژنامهكه ئاشكراشی كردووه كه "ئێران سهدری ئاگادار كردووهتهوه كه دهبێت گفتوگۆ لهگهڵ چوارچێوهی ههماههنگی بكات و ناكۆكییه كۆنهكانیشی لهگهڵ نووری مالیكی، سهرۆكی دهوڵهتی یاسا له بیر بكات." ئهو سهرچاوانه دهشڵێن كه "پهیامهكهی ئێران ئامادهیی ئهو وڵاتهی دهرخستووه بۆ كوشتنی سهدرییهكان ئهگهر پێویست بكات بۆ ڕێگری له دروستبوونی دووبهرهكی نێوان شیعهكان، ئهوهش به پێكدادانهكانی ڕۆژی دووشهممهو سێشهممهدا به ڕوونی دیار بوو كه زۆربهی كوژراوهكان لایهنگرانی سهدری بوون." باسیان لهوهش كردووه كه ئهو پهیامهی ئێران، سهدری لهنێوان دوو بژاردهی قورس داناوه، یان پێكدادان لهگهڵ دهوڵهتی عێراقی و ڕووبهڕووبوونهوهی سوپا، كه ئهوهش له زیانیهتی، یان بژاردهی دووهم كه ڕووبهڕووبوونهوهیه لهگهڵ چوارچێوهی ههماههنگی كه هێزێكی ڕێكخراویان ههیهو لهسهر ڕاسپاردهی ئێران دهجووڵێنهوه.
هاوڵاتی دادگای فیدڕاڵی عێراق دهستی كرد به پێداچوونهوهی دۆسیهی ههڵوهشاندنهوهی پهرلهمانی عێراق. سهرچاوهیهك له دادگای باڵای فیدڕاڵی عێراق به میدیا عێراقییهكانی راگهیاندوه، دادگای فیدراڵی دهستی كردووه به پێداچوونهوهی دۆسیهی ههڵوهشاندنهوهی پهرلهمان كه لهلایهن كوتلهی سهدرهوه پێی گهیشتبوو. سهرچاوهكه راشیگهیاندوه، ئهمڕۆ هیچ دانیشتنێكی دادگاكه بهڕێوهناچێت، ئهوهش بههۆی پشووی فهرمییهوه له سهرجهم دامودهزگاكان.
هاوڵاتی بەرلەوەی دادگای فیدراڵی عێراق رۆژی سێشەممە بڕیاری خۆی لەبارەی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یاخود هەڵنەوەشاندنەوەی بدات، رۆژی دووشەممە تویتێكی (كازم حائیری) مەرجەعی ئاینی سەدرییەكان و دواتریش تویتێكی موقتەدا سەدری رابەری رەوتی سەدر گڕیان لەتەواوی شەقامی عێراقی بەرداو دۆخی ئەمنی بەغداو زۆربەی شارەكانی باشووری عێراقیان گەیاندە ئەو خاڵەی كەچەندین مانگە سیاسییەكان و چاودێران هۆشداری لەبارەوە دەدەن و پێیان وایە هەر كەدۆخەكە لەدەست دەرچوو ئیدی گەڕانەوەی بۆ نییەو هەمووان بەیەكەوە دەسوتێنێت. كازم حوسەینی حائیری ساڵی 1938 لەكەربەلا لەدایكبووە، لەتەمەنی پێنج ساڵیدا لای باوكی دەستی بەخوێندنی ئاینیی كردووەو دواتر رووی لەشاری نەجەف كردووە بۆ تەواوكردنی خوێندن، ئەو یەكێك لەدیارترین خوێندكارەكانی سەید (محەمەد باقر سەدر)ی مامی موقتەدا سەدرەو ماوەیەكی دورودرێژ هاوەڵی بووەو لەشاری قوم نیشتەجێیە، كتوپڕ وازهێنانی خۆی لەمەرجەعییەتی سەدرییەكان راگەیاند. كازم حوسەینی حائیری لەڕاگەیەندراوێكدا وێرای وازهێنانی لەمەرجەعییەت، داوای لە «بڕواداران»ی كرد گوێڕایەڵی رابەری باڵای ئێران، عەلی خامنەیی بن و وەك هێزێكی سەربەخۆ پاڵپشتی لەحەشدی شەعبی بكەن. هاوكات رایگەیاند: «هەركەسێك هەوڵی جیاكردنەوەی رۆڵەكانی مەزهەب بدات و بێ فەرمانی سەركردایەتی شەرعیی بكات لەڕاستییدا ئەو كەسە سەدری نییە، تەنانەت ئەگەر داواكاری ئەوەیش بكات». دوابەدوای ئەوە، موقتەدا سەدری لەبارەی وازهێنانی مەرجەعی شیعە، كازم حوسەینی حائیری تویتێكی بڵاوكردەوە و ڕایگەیاند «زۆر كەس لەنێویاندا بەڕێز حائیری وا هەست دەكەن كەئەم سەركردایەتییە بەهۆی كارو فەرمانی ئەوانەوە هاتووەتە ئاوارەوە، بەڵام نەخێر وانییە ئەم سەركردایەتییە بەپشتیوانی خواو هەوڵی باوكم كە دەستی لەكاروباری عێراق و گەلەكەی وەرنەداوە، هاتووەتە ئاوارەوە». سەدر رایگەیاند كەسەرباری وازهێنانی كازم حائیری، بەڵام نەجەف بەردەوام بەگەورەترین بارەگای مەرجەعییەت دەمێنێتەوە. دوای وازهێنانی سەدر، خۆپیشاندەرانی لایەنگری سەدر لەناوچەی سەوز دۆخەكەیان ئاڵۆزكردو پەلاماری چەندین باڵەخانەی حكومییان داو تەنانەت چوونە ناو كۆشكی كۆماریشەوە، لەئێستاشدا هەموو چاوەكان لەسەر (عەلی سیستانی)ی مەرجەعی گەورەی شیعەكانە كە لەشاری نەجەف نیشتەجێیە تا ئەو ئاگرەی كەهەڵگیرساوە بەفەتوایەك بیكوژێنێتەوە. بەبڕوای ئەو چاودێرانەی كەساڵانێكە چاودێری بڕیارو فەتواكانی سیستانییان كردووە، هەرچەندە زۆرینەی عێراقییەكان و سەركردەی حزبە شیعییەكان چاویان لەوەیە (سیستانی) لەدوایین ساتدا دەستوەردان بكات، بەڵام ئاماژە بەوەدەكەن سیستانی نایەوێت هەڵوێستێك دەرببڕێت كەخزمەت بەلایەنێكی سیاسی بكات لەسەر حسابی لایەنێكی دیكە، چەند سەرچاوەیەكیش كەقسەیان بۆ رۆژنامەی (عەرەبی جەدید) كردووە دەڵێن: چەندین پەیام لەكەسایەتییە عێراقی و ئاینییە ئێرانییەكانەوە گەیشتوون بەسیستانی بۆ ئەوەی هەڵوێستی خۆی لەسەر رووداوەكانی ئێستا دەرببڕێت یاخود دەستپێشخەرییەك بكات، تەنانەت چەندین لایەنی نێودەوڵەتیش بەتایبەتی نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكان هەوڵیانداوە سیستانی هەڵوێستێك دەرببڕێت یاخود چاویان پێبكەوێت، بەڵام سیستانی رەتیكردووەتەوە كەس ببینێت. ئەوەی ئەم دۆخەی عێراقی درووستكردووە لەئێستادا رێكنەكەوتنە لەسەر درووستكردنی حكومەت و دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنەكان و هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی ئێستا، كەسەدرییەكان زۆر بەتوندی دەستیان بەداواكانیانەوە گرتووە، هەرچی لایەنی هەماهەنگیشە هەرچەندە كەمێك نەرمییان نواندووە لەبەرامبەر داواكانی سەدردا، بەڵام مەرجی قورسیان داناوە. توندوتیژییەكانیش كۆمەڵگای نێودەوڵەتی هێناوەتە سەر خەت و هەریەكە لەنەتەوەیەكگرتووەكان و یەكێتی ئەوروپاو ئەمریكاو بەریتانیاو كۆمكاری عەرەبی و دەیان وڵاتی دیكە داوای دەستبەجێ وەستاندنی هەموو توندوتیژییەك دەكەن. لەڕاگەیەندراوێكدا سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان «داوای ئارامی و دانبەخۆداگرتن دەكات و داوا لەهەموو لایەنەكان دەكات هەنگاوی دەستبەجێ بنێن بۆ كەمكردنەوەی گرژییەكان و خۆیان لەتووندوتیژی بەدووربگرن.» هاوكات یەكێتیی ئەوروپا دەڵێت «دووپاتی دەكەینەوە كە پێویستە رێز لەهەموو یاساكان بگیرێت و سەلامەتیی دامودەزگاكان مسۆگەر بكرێت. پێویستە هەموو لایەنەكان لەپێناو كەمكردنەوەی گرژییەكان كاربكەن و بەگوێرەی دەستوور لەگفتوگۆی سیاسیدا بەشداربن، كەئەوە تاكە رێگەی چارەسەركردنی ناكۆكییەكانە». لەلایەن خۆشیەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاندووە وەزارەتی دەرەوە سەركۆنەی گرژییەكانی عێراق دەكات و داوا لەهەموو لایەنێك دەكات دان بەخۆیاندا بگرن و بەدوای رێگەی چارەسەردا بگەڕێن. بەریتانیاش دەڵیت»داوا لەوانە دەكەین كە لەسەر شەقامەكانن، خۆیان بەدووربگرن لەتووندوتیژی و دەبێت خۆپێشاندانەكان ئاشتییانە بن، چونكە عێراقییەكان شیاوی ئەوە نین وڵاتەكەیان بەشەڕو تووندوتیژییەوە تێوەبگلێندرێت.» بەپێی ئەو ئامارانەی بڵاوكراونەتەوە دەیان كەس كوژراون و سەدانی تریش برینداربوون، هەموو ئەمانە لەكاتێكدایە وابڕیاربوو رۆژی سێشەممە 30ی ئاب دادگای فیدراڵی بڕیار لەسەر هەڵوەشاندنەوە یاخود هەڵنەوەشاندنەوەی ئەم خولەی پەرلەمانی عێراق بدات، بەڵام بەهۆی ئاڵۆزبوونی دۆخەكە، دادگاكە رایگەیاندووە بڕیارەكەی بۆ كاتێكی نادیار دواخستووەو بەمەش جارێكی تر چارەنووسی ئەو كێشەو گرفتانەی كەهەموو ئەم رووداوانەی لێكەوتووەتەوە دراوەتە دەست قەدەرو كەس نازانێت عێراق روو لەكوێ دەكات. لەتازەترین پەیامیشدا كە ئێوارەی سێشەممە بڵاویكردەوە، موقتەدا سەدر نیگەرانیی خۆی لەدۆخی ئێستای عێراق دەربڕی و رایگەیاند:»لەماوەی یەك كاتژمێردا خۆپیشاندەران نەكشێنەوە حاشایان لێدەكەم»، و وتیشی:»گەل دیلی گەندەڵیو تووندوتیژیە، بەڵام نەفرەت لەو شۆڕشەی بەتوندوتیژی بێت، ئەو شۆڕشەی توندوتیژی تێكەڵبوو شۆڕش نییە لەبنەڕەتدا، لەمەودوا ناڵێم شۆڕش»، و دەڵێت:»هیوادار بووە ناڕەزایەتیی ئاشتییانە هەبێت، نەك شۆڕشەكە بگاتە ئەم ئاستە، نەفرەت لەشۆڕشەكەتان». لەبارەی بڕیارەكەی خۆیشیەوە كەكشانەوەی لەپرۆسەی سیاسیی راگەیاند، موقتەدا سەدر وتی:»لەدوێنێوە من كشاومەتەوە لەڕووی شەرعەوە، چونكە مەرجەع وتی نابێت لەڕووی شەرعەوە دەستوەردان هەبێت، بۆیە من كشاومەتەوەو حەقم بەسیاسەتەوە نییەو هیچ كەسیش پرسیاری سیاسیم لێ نەكات». بەبڕوای زۆرێك لەوانەی لەدۆخی سیاسی عێراق شارەزان پێناچێت ئەمجارەش كشانەوەی سەدر یەكجارەكی بێت و هاوشێوەی جارانی پێشووتر كە پاشەكشەی دەكرد لەپرۆسەی سیاسی و دواتر دەگەڕایەوە ئەمجارەش بگەڕێتەوە. بەپێی راپۆرتێكی رۆژنامەی «ئیندپێندنت»ی بەریتانی كە لەژێر ناوی «ئایا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی بۆ كۆتاییهێنان بەقەیرانی سیاسیی عێراق دەستتێوەردان دەكات؟» ئاماژە بەوەكراوە ئەنجومەنی ئاسایش مافی ئەوەی هەیە بەپێی مادەكانی 24و 34و 39ی پەیماننامەی نەتەوەیەكگرتوەكان دەستتێوەردان لەكاروباری ناوخۆی عێراقدا بكات، بەوپێیەی ئەوەی روودەدات هەڕەشەیە لەسەر ئاشتییو ئاسایشی نێودەوڵەتیی.لەگەڵ ئەوەشدا، چاودێران بەدوریدەزانن لەئایندەیەكی نزیكدا دەستپێشخەریی نێودەوڵەتیی یان هەوڵی بەنێودەوڵەتییكردنی قەیرانی عێراق هەبێت. رۆژنامەكە ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: «كۆمەڵگای نێودەوڵەتیی بەدەست عێراقەوە ماندوو بوەو نابێت چاوەڕێی ئەوە بكرێت بەقوڵی لەدیمەنی سیاسیی عێراقەوە بگلێت، بەتایبەت كە ماوەی 19 ساڵە قەیرانی سیاسیی عێراق بەردەوامەو بەردەوامیش قەیرانی نوێ سەرهەڵدەدات، ئەمەش وایكردووە عێراق لەكارە لەپێشینەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی بێتە دەرەوە». لەئێستاداشدا دوابەدوای پەیامەكەی سەدر، دۆخی توندوتیژی و ئاڵۆزییەكان بەرەو خاوبوونەوە دەچن، بەڵام دۆخە سیاسییە گڕگرتووەكە پێناچێت بەم نزیكانە دوای 10 مانگ لەهەڵبژاردن كۆتایی پێبێت و لایەنەكان بگەنە ڕێككەوتن.
هاوڵاتی محهمهد ساڵح عێراقی كه به وهزیرهكهی سهدر ناسراوه دهڵێت، ئهگهر چوارچێوهی ههماههنگی پرسه بۆ كوژراوانی رِووداوهكانی دووشهممهی بهردهم ناوچهی سهوزی بهغدا رِانهگهیهنێت، "ئهوه لهمرِۆوه رِهوتی سهدری به ههموو شێوهیهك دوژمنی یهكهمی ئهوانه." ساڵح محهمهد عێراقی له پهیامێكدا "چوارچێوهی ههماههنگی" تۆمهتبار دهكات به كوشتنی خۆپیشاندهران و دهڵێت، "ئهوان هێشتا بهردهوامن له داواكاری خۆیان بۆ دانیشتنی پهرلهمان و پێكهێنانی حكومهته قێزهونهكهیان لهكاتێكدا خوێنی خۆپیشاندهران هێشتا دهرِوات." وهزیری سهدر رایگهیاند، ههڵوێستهكانی چوارچێوهی ههماههنگیی "بێئابرِوو" و ههڵوێستهكانی گرووپه چهكداره "بێئابرِووهكانم" بهلاوه سهیر نهبوو، "كه دهڵێن پهرلهمان كۆدهبێتهوه بۆ پێكهێنانی حكومهتێكی بێئابرِوو." وهزیری سهدر ئاماژهی بهوهش كردووه، "چوارچێوهی ههماههنگی و گرووپه چهكدارهكانی بێرِهوشتن و ئایینیان نییه، چونكه ئهوان سێكوچكهیهكی بێئابرِوون و نازانن چاكسازی و شۆرِش و ئاشتیخوازی و نههامهتی خهڵكی چین." لهكۆتایی پهیامهكهیدا وهزیرهكهی سهدر دهڵێت، داوا لهئێران دهكهم كه حوشترهكانی لهعیراق ببهستێتهوه، تا رووبهڕووی بارودۆخێك نهبنهوه كه دوای پهشیمانی دادیان نهدات.
هاوڵاتی دوێنێ سێشهمه 30/08/2022 كاتژمێر 8:30 خولهكی ئێواره كهسێك به چهكی كلاشینكۆڤ نزیك دهبێتهوه له كۆچبهرانی كهمپی دانیكخك و دهست رێژی گوللـه بهسهر كۆچبهران دهكات و لهئهنجامدا 9 كهس بریندار دهكات كه برینی دوانیان زۆر سهخته. بهپێی زانیاری میدیاكانی فهرهنسا، لهئێستادا ئهو دوو كهسهی برینهكانیان سهخته لهنهخۆشخانهیهكی شاری لیلی باكوری فهرهنسا له ژێر چاودێرین ئهوانی تریش له نهخۆشخانهكانی شاری كالاس و دانكیخك. ئهم كهمپه ئهو كۆجبهرانهی تێدا دهژین كهله چاوهڕوانیدان له دهرفهتێكدا خۆیان بگهیێنن به وڵاتی بهریتانیاو بهشی ههر زۆری ئهم كۆچبهرانهش كوردی باشوری كوردستانن و پۆلیسی فهرهنسی لهسهر رووداوهكه سهقاڵی لێكۆڵینهوهن و تائێستا توانبارهكه دهستگیر نهكراوه.
هاوڵاتی سهرۆك وهزیرانی عێراق هۆشداری لهبارهی رووداوهكان دهدات و دهڵێت، ئهگهر ئاژاوه، رووبهرِووبوونهوه، ناكۆكی، ململانێ و گوێنهگرتن له لۆژیك بهردهوام بێت، ههنگاوی ئهخلاقی و نیشتمانی دهنێت و له كاتێكی گونجاودا دهستبهرداری پۆستهكهی دهبێت. مستهفا كازمی سهرۆك وهزیرانی عێراق راشیگهیاندوه، ههتا من له دهسهڵاتدا بم بههیچ شێوهیهك دهستبهرداری بهرپرسیارێتییهكانم له بهرامبهر گهلی عیراق نابم. كازمی له نوێترین وتاریدا لهسهر بارودۆخی عێراق باسی لهوه كردووه كه لایهن ههبووه ویستوویهتی هێزه ئهمنییهكان بكاته بهشێك له رووداوهكان و جهنگێكی فره لایهنه لهئارادایه بۆ لاوازكردنی عیراق و داوای گفتوگۆم كردووه و پێویسته ههموو لایهك سازش بكهن. جهختی لهسهر ئهوهش كردهوه كه دهبێت چهك له دهستی دهوڵهتدا بێت و پێویسته دیاردهی چهكی نایاسایی كۆنترِۆڵ بكرێت. له كۆتایشدا لهسهر هێرشكردنه سهر ناوچهی سهوز باسی لهوه كرد كه لێكۆڵینهوه لهئارادایه سهبارهت به هێرشهكانی سهر ناوچهی سهوزو ئهنجامهكانیشی رادهگهیهنین.
هاوڵاتی وەزیرەکەی سەدر لە تویتێکدا ڕونیکردەوە ، مەبەستی موقتەدا سەدر لەوەی کە وتی کوژراو و بکوژ لەدۆزەخدان ئەوانەن پەنایان بۆ چەک بردووە. ڕاشیگەیاندوە، مەبەستیشی لە وشەی مەرجەع، کازم حائیری بووە. ساڵح محەممەد عێراقی ناسراو بە وەزیرەکەی سەدر لە روونکردنەوەیەکدا فەرموودەیەکی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) وەک بەڵگەیەک بۆ وتەکانی موقتەدا سەدر دەهێنێتەوە کە لەبارەی رووبەڕووبوونەوە لە خۆپێشاندانەکانەوە وتبووی، "بکوژ و کوژراو لە دۆزەخن". لە تویتەکەدا وەزیرەکەی سەدر ڕونیشی دەکاتەوە مەبەست لە وەی کە سەدر وتی کوژراو و بکوژ لە دۆزەخدان وتەی پێغەرمبەری ئیسلامە کە وتوویەتی "هەرکاتێک دوو موسڵمان بە شمشێر رووبەڕووی یەکتربوونەوە ئەوا بکوژ و کوژراو لە دۆزەخدان" یەکەم مەرج لەم بابەتە پەنابردنە بۆ شمشێر، واتە پەنابردن بۆ چەک، کەواتە وتەکەی موقتەدا سەدر روونە هەرکەسێک پەنای بۆ چەک نەبردێت نایگرێتەوە. وتیشی : مەبەست لەبەکارهێنانی وشەی "مەرجەع" کازم حائیری بووە وەڵامێک بووە تایبەت بە دەستبەرداربوونی حائیری لە پۆستی مەرجەعییەت، نەک کشانەوەی شۆرشگێڕان.
هاوڵاتی هاوڵاتییەک لە کاتی مامەڵەی کڕینی ئوتومبێلدا ئوتومبێلەکانی ڕفاندووەو پاشان لە شوێنێکی کە فرۆشتوێتی. هۆگر عەزیز، وتەبێژی پۆلیسی هەولێر لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: کەسێک بە تۆمەتی دزینی پێنچ ئۆتۆمبێلی هاوڵاتیان دەستگیراکراوە. ڕوونیشیکردەوە، تۆمەتبارەکە دانی بە تاوانەکەیداناوە و پێشووتر لەسەر هەمان کار لە سلێمانی بۆ ماوەی شەش ساڵ سزادراوە. وتیشی، پێشبینی دەکەین ئۆتۆمبێلی زیاتری هاوڵاتیانی دزیبێت لەبەرئەوەی دزەکە پێشینەی تاوانی هەیە و هاوڵاتیانی ئاگادار کردەوە کە دەتوانن سکاڵای لەسەر تۆمار بکەن. باسی لەوەشکرد: شێوازی دزیکردنەکەی بە جۆرێک بووە لە کاتی مامەڵەی کڕینی ئۆتۆمبێل لەگەڵ هاوڵاتیان، دوای ئەوەی ئۆتۆمبێلی تاقیدەکردۆتەوە ، هەڵهاتووەو ئۆتۆمبێلەکەی ڕفاندووە و لە شوێنیکی دیکە فرۆشتوێتی . وتەبێژی پۆلیسی هەولێر لە بارەی جۆری ئەو ئۆتۆمبێلانەی ئەو کەسە بردونی وتی: ئۆتۆمبێلەکان یەکیان لەجۆری تۆتۆتا پرادۆ، دوو ئۆتۆمبێلی نیسان سەنی و دوو ئۆتۆمبێلی تۆیۆتا پیکاب بوون. ئاماژەشی بەوەکرد: پێشبینی دزینی زیاتری ئۆتۆمبێل دەکەین لەلایەن تۆمەتبارەوە، چونکە لەماوەکانی ڕابردوو ئۆتۆمبێلی زیاتری هاوڵاتیان رێفندراوە، بەڵام ناو ناسنامەی دزەکەیان نەزانیوە، بۆیە هاوڵاتیان دەتوانن سکاڵا لەسەر کەسی تۆمەتبار تۆمار بکەن.
هاوڵاتی د. بهرههم ساڵح، سهرۆك كۆماری عێراق له وتارێكدا ئاماژه بهوه دهكات، ئهو قهیرانهی له نێوان حكومهتی عێراق و ههرێمی كوردستان ههیه جێگهی قبووڵ نییه. له بهشێكی دیكهی قسهكانیدا د. بهرههم ساڵح داوای له چوارچێوهی هاوئاههنگی كرد لهگهڵ موقتهدا سهدر گفتوگۆ بكهن بۆ هێوركردنهوهی دۆخهكه و بهشداریكردن له دیالۆگی نیشتمانی. وتیشی: پێویسته گفتوگۆی نیشتمانی جهخت له چۆنێتیی ههڵبژاردنی پێشوهخت و پێكهێنانی حكومهت بكاتهوهو پێویسته دهستبهجێ دهست به ههمواركردنهوهی دهستوور بكرێت. لهبارهی كۆتا ههڵبژادنیشهوه لهعێراق سهرۆك كۆمار وتی: ههڵبژاردنی ئهم دواییانهی عێراق ئاواتی خهڵكی بهدینههێناو پێویسته حكومهتی داهاتووی عێراق تهواو لهئاست خواستی خهڵكی عێراقدا بێت. ههروهها ئاماژهی بۆ ئهوهشكرد، داواكهی موقتهدا سهدر داوایهكی ئازایانه بوو، لهگهڵ ئهوهشدا هێزه ئهمنییهكان به داناییهوه مامهڵهیان لهگهڵ رووداوهكانی تووندوتیژی كردو جێی دهستخۆشییه. وتیشی: قهیرانی سیاسی عیراق كۆتایی نههاتووهو پێویستمان بهچارهسهری ریشهیی كێشهكانه، چونكه بهردهوامی ئهم دۆخه دهبێته هۆی زیاتر بوونی گهندهڵی لهدامهزراوهكانی وڵات و مهترسی دهكرێت جارێكی تر تووندوتیژی سهر ههڵبداتهوه. د.بهرههم ساڵح ڕاشیگهیاند: پێویسته لایهنه ناكۆكهكانی عیراق لهسهر یهك مێز كۆببنهوه و گفتووگۆی ڕاشكاوانه سهبارهت بهچارهسهری كێشهكانی وڵات و جێبهجێ كردنی داخوازییهكانی گهل بكهن. سهرۆك كۆمار جارێكی تر دووپاتیكردهوه كهپێویسته كێشهكانی ههرێم و حكومهتی فیدراڵ لهسهر بنهمای دهستور چارهسهر بكرێن. سهرۆك كۆماری عیراق له وتارهكهیدا تهئكیدی لهوهكردهوه پێویسته داخوازی ڕهوای هاووڵاتیان بۆ باشتركردنی بژێوی و خزمهتگوزاری جێبهجێ بكرێت و باسی لهوهكرد: هیچ پۆستێك لهبهرژهوهندی گهل باڵا تر نیه.
جۆ بایدن سەرۆکی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا داواکاری خۆ کاندید کردنەوەی بۆ هەڵبژاردنی 2024 پێشکەش کرد. جۆ بایدن سەرۆکی ئەمەریکا ڕۆژی سێشەممە داواکاری خۆ کاندیدکردنەوەی بۆ خولێکی نوێی سەرۆکایەتی لە هەڵبژاردنی ساڵی 2024دا پێشکەشی کۆمسیۆنی هەڵبژاردنی فیدڕاڵی کرد. ڕۆژنامەی ئیندیپێندێنت لە راپۆرتێکيدا باسی لەوە کردوە، کە بایدن دووبارە داواکاری خۆ کاندید کردنەوەی بۆ پۆستی سەرۆکی ئەمەریکا پێشکەش بە كۆمسیۆنی هەڵبژاردنی فیدڕاڵی کردوە. پێشکەشکردنی داواکاری خۆ کاندید کردنەوەی لە کاتێکدایە کە بایدن خۆی ئامادە دەکات کە ڕۆژی پێنجشەممە وتارێکی گرنگ لە فیلادلفیا پێشکەش بکات . بە پێی زانیاریەکانی کۆشکی سپی، وتارەکەی بایدن دەربارەی چۆنیەتی سەرکەوتنیەتی بەسەر دۆناڵد ترەمپدا لەهەڵبژاردنی پێشووی ئەمەریکا و شەڕکردنی لە پێناو ئەمەریکادا دەبێت .
هاوڵاتی موقتهدا سهدر سهرۆكی رهوتی سهدر له تویتهری خۆی دوای كۆتایی هاتنی گرژی و ئاڵۆزییهكان پهیامێكی بڵاوكردهوهو دهڵێت، رهحمهتی خوا له شههیدانی شۆرِشی ئاشتییانهو پرسهی خۆم رادهگهیهنم، ههروهها داوا له خوا دهكهم سهبر و ئارامی به خانهوادهی شههیدان بدات و شیفای پهلهش بۆ برینداران بنێرێت. سهدر لهتویتهكهیدا ئهوهشدهخاتهرِوو، خوا لهوانه ببورێت كه چهكیان ههڵگرت، داوایان لێ دهكهم تۆبهی زیاد بكهن و نهگهرِێنهوه سهر كاری لهو جۆرهی داهاتوویان. دهقی تویتهكه بهوێنه..