هاوڵاتی/ ئیمان زه‌ندی ساڵانه نزیكه‌ی هه‌شت هه‌زار تۆن چا هاورده‌ی هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت و 37 دۆلارو نیو باجی گومرگی یه‌ك تۆنی چایه، كێشه‌كانی كوالێتی كۆنترۆڵ زۆرن به‌هۆی ئه‌وه‌ی ئامێره‌كانی كوردستان له‌كاركه‌وتوون و كادری باش نیه كاری پێبكات. له‌كوردستان 10 جۆر چا بازرگانی پێوه‌ده‌كرێت، كه له‌سه‌دا 85ی سریلانكیه‌و له‌ڤێتنام، فلیپین، هندستان، كینیا هاورده ده‌كرێن. فاتح یاسین، به‌ڕێوه‌به‌ری كۆمپانیایه‌كی هاورده‌كردنی به‌رهه‌مه خۆراكییه‌كانه به هاوڵاتی وت:»به‌پێی ئاستی ماددی خه‌ڵك جۆره‌كانی چا دێته بازاڕه‌وه، جۆره‌كانیش چای شكسته‌و بارووتی له‌گه‌ڵ قه‌ڵه‌می و بیكۆیه، زیاتر له 50 ماركه‌ی چا هه‌یه»، وتیشی:» نرخی چا بۆ تۆنێك له‌نێوان پێنج بۆ 10 هه‌زار دۆلاره، چای چینی ناگونجێ بۆ كوردستان چونكه یه‌ك كیلۆی زیاتر له 500 دۆلاره تا كۆن بێت خۆشتر ده‌بێت، پێموانیه چا له‌كوالێتی كۆنتڕۆڵ ده‌رنه‌چێت، چونكه چا تابمێنێته‌وه باشتر ده‌بێت، هه‌رچی چای بۆنداره‌كانه بۆنی ده‌ستكرده‌و له‌به‌ریتانیا به‌رهه‌مدێت». به‌پێی ئامارێكی فه‌رمی كه هاوڵاتی له‌كۆمپانیایه‌كی هاورده‌كردنی خۆراك ده‌ستیكه‌وتووه، ساڵانه نزیكه‌ی 45 ملیۆن كیلۆ چا هاورده‌ی عێراق ده‌كرێت، بۆ هه‌رێمی كوردستانیش ده‌وروبه‌ری هه‌شت هه‌زار تۆن چا هاورده ده‌كرێت، نرخی یه‌ك تۆنیش به‌حه‌وت هه‌زارو 500 دۆلار ده‌خه‌مڵێنرێت، به‌م پێیه ساڵانه به‌به‌های نزیكه‌ی 60 ملیۆن دۆلار چا هاورده‌ی هه‌رێم ده‌كرێت. نه‌وزاد شێخ كامیل، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی پیشه‌سازی و بازرگانی هه‌رێم به هاوڵاتیراگه‌یاند:» هاورده‌كردنی چا بازرگانیه‌كی سنوردارو گشتییه، ده‌توانن هه‌موو جۆره خۆراكێك بهێنن، واته بازرگانه‌كه بۆ ساڵه‌كه به‌به‌های هه‌شت ملیۆن دۆلار ره‌سیدی بۆ داده‌نێین، ئیتر نایه‌ته‌وه بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیمان تا هه‌موو ره‌سیده‌كه ته‌واو ده‌كات، ئازاده چ خۆراكێك ده‌هێنێت و زیاتر له 35 هه‌زار كۆمپانیا له‌كوردستان هه‌یه نزیكه‌ی سێ هه‌زاریان بیانین. هاوكات ساماڵ عه‌بدولڕه‌حمان، به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی گومرگی هه‌رێم ده‌ڵێت:» گومرگی هاورده‌كردنی چا بۆ تۆنێك 37 دۆلارو نیو وه‌رده‌گیرێت، به‌ڵام پێنج مانگه ئه‌و گومرگه وه‌رنه‌گیراوه له‌به‌ر خراپی دۆخی بازاڕ هه‌تاوه‌كو ئه‌و مادده‌یه گران نه‌بێت. محه‌مه‌د فاروق، لێپرسراوی كۆنترۆڵی جۆری كۆمپانیای ره‌زگه له‌مه‌رزی باشماخ بۆ هاوڵاتی دواو ده‌ڵێت:» سه‌رجه‌م ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ی چا كه له‌ڕێگه‌ی مه‌رزه‌وه هاورده ده‌كرێت پشكنینی بۆ ده‌كرێت، له‌كاتی پشكنین هه‌ر جۆرێكی چا ده‌رنه‌چێت لایه‌نی په‌یوه‌ندیداری لێ ئاگادارده‌كه‌ینه‌وه‌و ناردنه‌وه‌ی خۆراكه‌كه بۆ وڵاتی سه‌رچاوه یاخود له‌ناوبردنی، زیاتر ئه‌و چایانه ده‌رناچن كه به‌شێوه‌ی فه‌لن كێشیان 25 بۆ 50 كیلۆیه»، وتیشی:» پشكنینه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای باره‌كان ده‌كرێت، ئه‌و كۆنتێنه‌ره‌ی دێته ناو ده‌روازه‌وه، پڕۆسه‌ی وه‌رگرتنی نموونه له‌لایه‌ن تیمی كه‌ره‌نتینه‌ی حكومه‌ته‌وه‌یه به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه پێنج نموونه له‌كیس و كارتۆن وه‌رده‌گرین». له‌باره‌ی پشكنینی چا محه‌مه‌د فاروق ده‌ڵێت:» له‌قۆناغی یه‌كه‌مدا پشكنینی فیزیایی بۆ ده‌كرێت به‌پێی تایبه‌تمه‌ندی عێراقی ژماره‌ی1847ی ساڵی 2021 كه‌تایبه‌ته به‌ته‌مه‌نی خۆراك ته‌مه‌نی چاش سێ ساڵه، پاشان پشكنینی له‌یبڵی بۆ ده‌كرێت كه به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه زمانی عه‌ره‌بی و ئینگلیزی له‌سه‌ر بێت و كێش له‌گه‌ڵ به‌رواری دروستكردن و به‌سه‌رچوون، هه‌روه‌ها رووپۆشه‌كه‌ی، دواتر ئاڕاسته‌ی تاقیگه‌كانی كیمیاو مایكرۆبایلۆجی ده‌كرێت و سه‌رجه‌م پشكنینه پێویسته‌كانی رێژه‌ی (شێ، خوڵه‌مێش، كافاین و تانین)ی بۆ ده‌كرێت له‌گه‌ڵ رێژه‌ی كانزا قورسه‌كان و دیاریكردنی رێژه‌ی ئاسن، قۆناغی كۆتاییش تاقیگه‌ی مایكرۆبایلۆجیه بۆ دڵنیابوونه‌وه له‌به‌كتریاكانی به‌رهه‌مه‌كه». له‌به‌رامبه‌ردا د.سیروان ئه‌حمه‌د پزیشكی یاریده‌ده‌ر له‌زانكۆی سه‌ڵاحه‌دین له‌كۆلێژی زانستی ئه‌ندازیاره كشتوكاڵییه‌كان به‌شی پیشه‌سازی خۆراك، باوه‌ڕی وایه پشكنینه‌كان سه‌د ده‌رسه‌د نیه‌و له‌و باره‌یه‌وه به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:» كوالێتی كۆنترۆڵا ئامێری پێشكه‌وتووی ده‌وێت و ئامێره‌كانی كوردستانیش له‌كاركه‌وتون و كادری باش نیه كاری پێبكات، به‌مه پشكنینه‌كان سه‌د له‌سه‌د نیه»، وتیشی:» پڕۆژه‌مان پێشكه‌شكردووه داوامان له‌وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی كردووه پێویسته سه‌لامه‌تی و كۆنترۆڵی خۆراك سه‌ر به‌ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران یاخود وه‌زاره‌تی پیشه‌سازی و بازرگانی بێت، تا له‌ڕێگه‌یه‌وه به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیه‌كی سه‌ربه‌خۆ سنووره‌كان له‌ئیبراهیم خه‌لیل تا سه‌یرانبه‌ن ببه‌ستێته‌وه، ئه‌ویش به‌سیسته‌مێكی ئه‌لیكترۆنی بۆ ئه‌وه‌ی رێگه له‌هاتن و نه‌هاتنی هه‌موو جۆره خۆراكێك بگیرێت به‌پێی یاسای گرێبه‌ستی عێراقی، هه‌ر كۆمپانیایه‌ك یاساكانی جێبه‌جێنه‌كرد سه‌ره‌تا ئاگاداربكرێته‌وه پاشان غه‌رامه بكرێت و دواتر بخرێته لیستی ره‌شه‌وه‌و رێگه‌ی پێنه‌درێت هاورده‌ی خۆراك بكاته‌وه، به‌مه‌ش ده‌بێته داتابه‌یسێكی باشی خۆراك». د. سیروان ئه‌حمه‌د ده‌ڵێت:» چای سه‌وز ته‌نها گه‌ڵا سه‌وزه‌كه‌یه، به‌ڵام یه‌ك قۆناغ سووتانی به‌سه‌ردا دێت بۆ ئه‌وه‌ی نه‌ئۆكسێدو تام و ره‌نگ و بۆنی نه‌ڕوات، ئه‌ویش به‌دوو رێگا ده‌كرێت بوخاركردن له‌یابان و گه‌رمكردن له‌چین و هندستان، جۆری دووه‌م چای ره‌شه كه‌هه‌مان ئه‌و چایه‌یه به‌ڵام ترشاندنی به‌سه‌رداده‌كه‌ن تا ره‌نگه‌كه‌ی ده‌گۆڕێت و وشك ده‌بێته‌وه»، راشیگه‌یاند:» ده‌بێت شوێنی چاندن و كه‌شوهه‌واو خاك له‌گه‌ڵ شێوازی مامه‌ڵه‌كردن بۆ كۆكردنه‌وه‌ی چا گونجاو بێت، جۆرێكیتر دوای كۆكردنه‌وه‌یه‌تی له‌كێڵگه ئه‌ویش شێوازی هه‌ڵگرتن و مانه‌وه‌ی له كۆگادایه»و وتیشی:»رێگای دووه‌م له‌ڕێگای بینینه‌وه‌یه كه‌چای باش له‌بازاڕه‌كان بناسینه‌وه، جۆری چای گه‌ڵا گه‌وره زۆر لول دراو ئه‌م جۆره جۆرێكی باشه به‌راورد به‌و چایانه‌ی وردكراوه‌و قه‌دی چاكه‌ی تێدایه، چونكه به‌ناو سلینده‌ردا رۆیشتوه‌و هه‌موو خانه‌كانی تێكشكاندووه، به‌مه چایه‌كی كوالێتی نزمی به‌رهه‌مهێناوه، مادده‌ی كافین به‌ڕێژه‌ی سێی و نیو له‌چادا هه‌یه، به‌مه‌ش مرۆڤ ئالوده‌ی خواردنه‌وه‌ی ده‌كات»، ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد:»فێڵكردن له‌چا ئه‌وه‌یه كه رووه‌كی تری تێكه‌ڵ ده‌كرێت و زیادكردنی جۆرێكی زۆر له‌بۆن، هه‌روه‌ها له‌كاتی هه‌ڵگرتنه‌وه‌ی له‌كێڵگه هه‌ندێك له‌ده‌غڵ و گژوگیای تری تێكه‌ڵكرابێت، ئه‌و چایانه‌ی له‌كوردستان هه‌ن ناتوانین بڵێین كوالێتییان باشه یاخود خراپه، ده‌بێت له‌ڕووی كیمیایی و فیزیایی و بایه‌لۆجی تێست كرابێت». له‌جیهاندا سێ جۆری به‌ناوبانگی چا هه‌یه، كه‌ئه‌وانیش ره‌ش و سه‌وزو ئۆلۆنگه، له‌ڕووی ته‌ندروستییه‌وه یه‌كێكه له‌مادده هۆشیاركه‌ره‌وه‌كان و به‌رگری له‌ش زیادده‌كات له‌وباره‌یه‌وه پسپۆڕێكی بواری به‌رگری له‌ش، د.شۆخان عوسمان بۆ هاوڵاتی دواو ده‌ڵێت:» چا به‌پێی پێكهاته‌كان ده‌گۆڕێت و سوودو زیانی هه‌یه، سووده‌كانی چا ئه‌وه‌یه به‌رگری له‌ش به‌هێز ده‌كات و سوودی زۆره بۆ ده‌م و پووك و هه‌رسكردن، به‌ڵام زیاده‌ڕه‌ویكردن له‌خواردنه‌وه‌ی زیان به‌گه‌ده ده‌گه‌یه‌نێت و پرۆسه‌كانی بایه‌لۆجی ناو خانه‌كان لاواز ده‌كات، هه‌روه‌ها ده‌بێته‌هۆی هه‌ڵمژینی ئاسن و ئه‌لیكترۆلایت و كانزاكان كه‌ڕۆژانه له‌ش به‌ده‌ستیده‌هێنێت»، وتیشی:» چا ده‌بێت پێش ژه‌مه خواردن بخورێته‌وه ئه‌ویش یه‌ك كوپ له‌ڕۆژێكدا، هه‌روه‌ها خواردنه‌وه‌ی چا بۆ ماوه‌ی ٢٠ ساڵ به‌ڕێژه‌ی زۆر ئه‌گه‌ری توشبوون به‌برینی گه‌ده‌ی هه‌یه كه‌مرۆڤ دووچاری شێرپه‌نجه ده‌كاته‌وه»، هه‌روه‌ها له‌باره‌ی چای كێش دابه‌زاندن د.شۆخان ده‌ڵێت:» جه‌سته هه‌موو رۆژ پێویستی به‌مادده‌و كانزاكانه وه‌ریبگرێت، ئه‌م چایانه‌ش هه‌ستی تێربوون ده‌دات به‌جه‌سته‌و ناهێڵێت سوود له‌و وزانه وه‌ربگیرێت، كارده‌كاته سه‌ر گه‌ده‌و غوده‌ی ده‌ره‌قی و كۆڵۆن له‌گه‌ڵ گورچیله‌كان و یاری به‌هۆرمۆنه‌كانی له‌ش ده‌كات، چای سه‌وز باشترینه دژی پیریی و نه‌خۆشییه درێژخایه‌نه‌كانه». مام به‌كر نۆبه‌ره‌ی وه‌ستا شه‌ریفی چایچیه له‌گه‌ڵ عومه‌ری برای 52 ساڵه چایی پێشكه‌شی كڕیاره‌كانیان ده‌كه‌ن له‌چایخانه‌ی شه‌عب، چایخانه‌ی شه‌عب له‌ساڵی 1950 دامه‌زراوه، مام به‌كر له‌گفتوگۆیه‌ك له‌گه‌ڵ هاوڵاتی باسی كوالێتی چا ده‌كات و ده‌ڵێت:» زیاتر له‌پێنج جۆر چا تێكه‌ڵ ده‌كه‌ین و كڕیار لێی رازییه، چایه‌كمان به‌كارنه‌هێناوه كه‌خراپ بێت، جاران یه‌ك جۆر چا هه‌بوو ئه‌ویش سیلان بوو، چای ئێستا بۆ ماوه‌ی 15 خوله‌ك دابنرێت ره‌نگه‌كه‌ی ده‌گۆڕێت وه‌كو خه‌نه‌ی لێدێت و تامی زۆر ناخۆش ده‌بێت»، مام به‌كر وتیشی:» جاران چا كه‌م ده‌خورایه‌وه و چایخانه‌ش كه‌مبوو، یه‌ك چا به‌عانه‌یه‌ك بوو، قۆریه‌كمان لێده‌نا به‌شی سێ كاتژمێری ده‌كرد، به‌ڵام ئێستا كڕیار زۆره‌و قۆریه‌ك چا به‌شی چاره‌كێك ده‌كات، موشته‌ری هه‌یه دوو پیاڵه ده‌خواته‌وه‌و هه‌یشه 15 پیاڵه چا ده‌خواته‌وه».
.jpg)
هاوڵاتی.. به‌پێی ڕاپۆرتێك كه CNN بڵاویكردۆته‌وه، به‌كارهێنان و بازرگانی به مادده هۆشبه‌ره‌كان له‌سعودییه به شێوه‌یه‌كی به‌رچاو زیادیكردووه. میدیاكانی سعودیه‌ش له‌باره‌ی به‌كارهێنه‌رانی مادده‌ی هۆشه‌به‌ره‌وه زه‌نگی ئاگادار كردنه‌وه‌ی لێده‌ده‌ن. ڕۆژی چوارشه‌ممه ده‌سه‌ڵاتدارانی سعودیه گه‌وره‌ترین ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ده‌رمانی نایاسایییان له مێژووی ئه‌و وڵاته‌دا ڕاگه‌یاند، دوای ئه‌وه‌ی نزیكه‌ی 47 ملیۆن حه‌بی ئه‌مفتامین له بارێكی ئارددا دۆزییه‌وه‌و چه‌ند كه‌سێكیان ده‌ستگیر كرد. ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی ئه‌م بڕه زۆره‌ی مادده هۆشبه‌ره‌كان ئه‌وه ده‌رده‌خات، وابڕوات سعودییه وه‌ك پایته‌ختی مادده‌ی هۆشبه‌ر له ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌ستنیشان ده‌كرێت و سعودیه ده‌بێته شوێنی سه‌ره‌كی قاچاخچیه‌كانی مادده‌ی هۆشبه‌ر به‌تایبه‌ت قاچاخچیه‌كان سوریا و لوبنان. له‌ئێستادا سعودییه، یه‌كێكه له گه‌وره‌ترین ئه‌و وڵاتانه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست كه زۆرترین مادده‌ی هۆشبه‌ری تێدایه. هه‌روه‌ها له سه‌ره‌تای ئه‌م هه‌فته‌یه به‌له‌مێكی پاسه‌وانی كه‌ناری ئه‌مریكی ده‌ستی گرت به‌سه‌ر بڕی 320 كیلۆگرام حه‌بی ئه‌مفتامین و نزیكه‌ی 3000 كیلۆگرام حه‌شیش كه به به‌های ملیۆنان دۆلار دێت كه‌له به‌له‌مێكی ماسی گرتندا له كه‌نداوی عومان بوو. له ماوه‌ی چه‌ند ساڵی ڕابردوودا، ژماره‌یه‌ك له بنكه‌ی تایبه‌ت به وازهێنان له مادده هۆشبه‌ره‌كان له سعودییه كراونه‌ته‌وه وه‌ك ڕێگه‌یه‌ك بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی به‌كارهێنانی ئه‌و ماددانه له لایه‌ن گه‌نجانه‌وه.
هاوڵاتی لە ئەنجامی کارەکانی کنەوپشکنین لە میانی نۆژەنکردنەوەی دیوارەکانی دیاربەکر، کە لە ٢٠١٥ەوە لەلایەن یونیسکۆوە خراونەتە لیستی میراتی کولتووری جیهانییەوە، چرایەکی رۆن دۆزرایەوە کە مێژووەکەی بۆ هەزار و ٥٠٠ ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە. گەورەشارەوانیی دیاربەکر لە ڕاگەیەندراوێدا رایگەیاند: لە میانی پرۆسەی نۆژەنکردنەوەی دیوارەکانی دیاربەکردا، چرایەکی رۆن دۆزرایەوە کە مێژووەکەی بۆ هەزار و ٥٠٠ ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە. لە راگەیەندراوەکەدا تیشک خراوەتە سەر ئەوەی لە میانی کارەکانی کنەوپشکنینی شوێنەوارناسیی بە هەماهەنگی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی مۆزەخانەی دیاربەکر، چرایەکی رۆن دۆزراوەتەوە کە بەپێی شێوەی دروستکردن و نەخشەکانی سەری پێ دەچێت بۆ سەردەمی ئیمپراتۆریەتی رۆمانی بگەڕێتەوە و مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ هەزار و ٥٠٠ ساڵ لەمەوبەر. شارەوانی دیاربەکرڕاشیگەیاند پرۆسەی نۆژەنکردنەوەی دیوارەکانی دیاربەکر کە لانکەی چەندین شارستانییەت بووە، بەردەوامە. جێگەی باسە دوای ئەنجامدانی کارەکانی بەڕێوەبەرایەتی هۆبەکانی چاودێری و جێبەجێکردنی پاراستنی فەرمانگەی ئاوەدانکردنەوە و شارسازی، دەرکەوتووە چراکە هیچ تێک نەچووە و ڕادەستی بەڕێوەبەرایەتی مۆزەخانەکە کراوە.
هاوڵاتی.. تایبه‌ت به‌یانی ئه‌مڕۆ هه‌ینی فڕۆكه‌یه‌كی بێ فڕۆكه‌وان له‌دهۆك كه‌وته خواره‌وه. به‌پێی زانیارییه‌كانی په‌یامنێرمان له‌دهۆك، به‌یانی ئه‌مڕۆ فڕۆكه‌یه‌كی بێ فڕۆكه‌وان له ناحیه‌ی شیلادزێی سه‌ر به پارێزگای دهۆك كه‌وته خواره‌وه. په‌یامنێرمان راشیگه‌یاند: فڕۆكه‌كه كه‌وتوه‌ته سه‌ربانی ماڵێك، به‌ڵام زیانی گیانی نه‌بووه‌و تائێستاش هێزه ئه‌منییه‌كانی ناوچه‌كه هیچ زانیارییه‌كیان له‌سه‌ر ئه‌و رووداوه بڵاونه‌كردوه‌ته‌وه.
هاوڵاتی ژماره‌یه‌كی زۆر له به‌شداربووانی گردبوونه‌وه‌ی ئاشتی له ئیسته‌نبووڵ كه به‌رپرسی هه‌ده‌په‌شیان له نێودایه، له‌لایه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستگیركران. دوای ئه‌وه‌ی رۆژی پێنجشه‌ممه 1-9-2022 به‌بۆنه‌ی رۆژی جیهانیی ئاشتی سه‌دان كه‌س له ناوچه‌ی كادیكۆی ئیسته‌نبووڵ كه زۆربه‌یان جه‌ماوه‌ری هه‌ده‌په بوون، به‌شدارییان له گردبوونه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ریی كرد و بانگه‌وازی ئاشتییان كرد، پۆلیس زیاتر له 100 كه‌سی لێ ده‌ستگیركردن. له‌گردبوونه‌وه‌كه‌دا سه‌دان هاووڵاتی به‌شداربوون، به‌ڵام هێزه‌كانی ئاسایش كه هه‌وڵیاندا گردبوونه‌وه‌كه په‌رته‌وازه بكه‌ن، تووندوتیژییان له دژی به‌شداربووان به‌كارهێنا و ژماره‌یه‌كی زۆریان لێ ده‌ستگیركردن. به‌پێی ئاماری كۆمه‌ڵه‌ی داكۆكیكاران له‌پێناوی ئازادی/لقی ئیسته‌نبووڵ هێزه‌كان زیاتر له 100 كه‌سیان ده‌ستگیركردووه. ئه‌مه له‌كاتێكدایه به‌شێك له‌وانه لایه‌نگر، ئه‌ندام و به‌رپرسی هه‌ده‌په‌ن.
هاوڵاتی ڕێکخراوی پەروەردەیی و زانستی و ڕۆشنبیری نەتەوە یەکگرتووەکان (یونسکۆ) ڕایگەیاند کە 244 ملیۆن منداڵ لە دەرەوەی قوتابخانەن لە جیهاندا، کە لە ماوەی ئەم ٢٠ ساڵەدا ژمارەی ئەو منداڵانەی کە ناچنە قوتابخانە لە کەمبونەوەدایە باڵام ئامارەکان هێشتا جێگەی نیگەرانین . ئۆدری ئەزولای بەڕێوەبەری گشتی یۆنسکۆ لە لێدوانێکدا ڕایگەیاند: "کەس ناتوانێت ئەم دۆخە قبوڵ بکات، پەروەردە مافێکە و دەبێت بە هەموو توانامانەوە هەوڵبدەین بۆ ئەوەی دڵنیابین لەوەی کە ئەم مافە بۆ هەموو منداڵێک ڕێزی لێگیراوەو دابین کراوە" لە لێدوانەکەیدا ئەوەشی خستە ڕوو کە لە کۆی ئەو 244 ملیۆن منداڵەی کە نەخراونەتە بەر خوێندن کە تەمەنیان لەنێوان 6 بۆ 18 ساڵدایە 98 ملیۆنیان کە لە سەدا 40 ی کۆی گشتییان دەکات لە ناوچەکانی ، ئەفریقان بە تایبەتی لە نایجیریا (20.2 ملیۆن منداڵ ) و ئیتیۆپیا ( 10.5 ملیۆن منداڵ) و کۆماری دیمۆکراسی کۆنگۆ (5.9ملیۆن منداڵ) و کینیا (1.8ملیۆن منداڵ ) بە پێی ئامارەکانی یونسکۆ.
هاوڵاتی/ سه‌ركۆ جه‌مال كۆبوونه‌وه‌كانی یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان و بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان بۆ دابه‌شكردنه‌وه‌ی پۆسته‌كان له‌پارێزگاكانی سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌و ئیداره سه‌ربه‌خۆكانی گه‌رمیان و راپه‌ڕین به‌رده‌وامی ده‌بێت، یه‌كێتی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی داوای پۆستی پارێزگاری سلێمانی ده‌كات له‌به‌رامبه‌ردا ئاماده‌نیه پۆستی تر بداته گۆڕان، یه‌كێتی ده‌كات رێكه‌وتنه‌كه‌ی پێشتریان هه‌ڵبوه‌شێنرێته‌وه‌و رێكه‌وتنێكی نوێ له‌گه‌ڵ گۆڕاندا بكرێت و ئه‌نجامه‌كانی دوایین هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق بكرێته پێوه‌ر، چونكه گۆڕان و یه‌كێتی له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌نجامی هه‌ڵبژاردنه‌كانی 2014 رێككه‌وتنیان كرد، له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا گۆڕان خاوه‌نی 472 هه‌زارو 503 ده‌نگ بوو، به‌ڵام له‌ئێستادا كه‌جارێكی تر له‌گه‌ڵ یه‌كێتی باس له‌دابه‌شكردنی پۆسته‌كان ده‌كه‌ن، له‌دوایین هه‌ڵبژاردندا كه‌هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق بوو له 10/10/2021 بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان ته‌نها 22 هه‌زار و 91 ده‌نگی هێناوه، به‌راورد به‌ساڵی 2014 بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان 450 هه‌زارو 412 ده‌نگی له‌ده‌ستداوه. یه‌كێتی و گۆڕان رۆژی 25-08-2022 به‌سه‌رپه‌رشتی بافڵ تاڵه‌بانی سه‌رۆكی یه‌كێتی و عومه‌ری سه‌ید عه‌لی رێكخه‌ری گۆڕان له‌ده‌باشان كۆبوونه‌وه، هه‌رچه‌نده دوای كۆبوونه‌وه‌كه هیچ راگه‌یێندراوێك بڵاونه‌كرایه‌وه، به‌ڵام به‌پێی زانیارییه‌كانی هاوڵاتی له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا یه‌كێتی به‌فه‌رمی داوای پۆستی پارێزگاری سلێمانی له‌گۆڕان كردووه‌ته‌وه. به‌رزان محه‌مه‌د، جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی له‌پشكی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان به هاوڵاتی وت:» له كۆبوونه‌وه‌كه باس له‌چه‌ند پرسێك كرا، بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان گله‌ییان هه‌یه له‌وه‌ی كاتی خۆی خاڵه‌كانی رێككه‌وتنه‌كه وه‌كو خۆی جێبه‌جێنه‌كراون و چه‌ندین پۆست هه‌بوون گۆڕان وه‌رینه‌گرتوون له‌وانه قایمقامی هه‌ڵه‌بجه‌و سه‌رپه‌رشتیاری ئیداره‌ی گه‌رمیان و لێپرسراوی ئیداره‌ی راپه‌ڕین كه دواتر جێگره‌كه‌ی درایه گۆڕان». ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد:»ده‌بوایه شه‌ش مانگ له‌مه‌وبه‌ر ئه‌و گۆڕانكارییانه بكرێن، ئێستاش دیسانه‌وه بیرۆكه بۆ ئه‌و بابه‌ته‌و رێككه‌وتنه‌كه‌و پۆسته‌كانیش هه‌یه، چونكه هه‌م یه‌كێتی و هه‌م گۆڕانیش ده‌یانه‌وێت ئه‌و گۆڕانكارییانه بكرێن، یه‌كێتی و گۆڕان ده‌یانه‌وێت كۆببنه‌وه، به‌ڵام هێشتا دیار نییه رێككه‌وتنه‌كه هه‌مان ئه‌وه‌ی پێشوو ده‌بێت یان رێككه‌وتنی دیكه‌ی نوێ له‌و باره‌یه‌وه ده‌كرێت.» جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجوومه‌نی پارێزگای سلێمانی ده‌ڵێت: «یه‌كێتی كه‌داوای پۆستی پارێزگاری كردووه‌و گۆڕانیش ئاماده‌یی ده‌ربڕیوه، به‌ڵام به‌هۆی كێشه‌كانی ئه‌مدواییه‌ی نێوخۆی هه‌رێمی كوردستان و عێراق ئه‌و پرسه دواكه‌وتووه.» سه‌باره‌ت به‌داواكه‌ی یه‌كێتی به‌رزان محه‌مه‌د، بۆ هاوڵاتی ئه‌وه‌ی ئاشكراكرد:»له‌كۆبوونه‌وه‌ی ده‌باشان هیچ رێككه‌وتنێك نه‌كراوه، به‌ڵام یه‌كێتی داوایكردووه له‌سه‌ر ئه‌نجامی دوایین هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق كه گۆڕان كورسی نه‌هێناوه رێككه‌وتن بكرێت و پۆستی پارێزگاری سلێمانی راده‌ست بكرێت به‌بێ ئه‌وه‌ی ئاماده‌بێت پۆسته‌كانی دیكه بدات به‌گۆڕان «. هه‌ر سه‌باره‌ت به‌و پرسه د.هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌كر پارێزگاری سلێمانی كه له‌پشكی گۆڕان ئه‌و پۆسته‌ی وه‌رگرتووه له‌لێدوانێكدا به‌هاوڵاتی ڕاگه‌یاند:» پێشتر به‌ر له‌كۆتاییهاتنی چوار ساڵ كاركردنمان له‌م پۆسته‌دا به‌فه‌رمی داوای به‌خشینم كردووه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌ڕووی یاساییه‌وه ده‌توانین به‌رده‌وام بین تاهه‌ڵبژاردنی نوێی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان و هه‌ڵبژاردنی پارێزگارێكی نوێ». وتیشی:»پێشوازی له‌هه‌ر هه‌نگاوێك بۆ گۆڕینی پارێزگاری سلێمانی ده‌كه‌ین چ له‌لایه‌ن بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان خۆیه‌وه یان به‌ڕێكه‌وتن له‌گه‌ڵ یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان و لایه‌نه به‌شداره‌كانی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی و پابه‌ندی هه‌ر رێكه‌وتنێكی نێوان بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان ده‌بم». ئاسۆ ره‌حیم، ئه‌ندامی خانه‌ی راپه‌ڕاندنی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان، له‌باره‌ی كۆبوونه‌وه‌كه‌یان له‌گه‌ڵ یه‌كێتی، به هاوڵاتی وت :»له‌گه‌ڵ یه‌كێتیی نیشتمانیی كوردستان په‌یوه‌ندیمان باشه، له‌كۆبوونه‌وه‌كه باسی زۆر ته‌وه‌ر كراوه، له‌وانه پرسی عێراق و رووداوه‌كانی، بابه‌ته ناوخۆییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و په‌یوه‌ندیی حزبه‌كان و په‌یوه‌ندیی له‌گه‌ڵ پارتی و په‌یوه‌ندیی نێوان یه‌كێتی و گۆڕانیش باسكرا كه له‌وێدا باسی چه‌ندین بابه‌ت كرا». به‌ڵام ئاسۆ ره‌حیم ئاماده‌نه‌بوو له‌سه‌ر پرسی دابه‌شكردنی پۆسته‌كان قسه بكات و وتی:» كۆبوونه‌وه‌مان له‌گه‌ڵ یه‌كێتی كۆتایی نه‌هاتووه‌و به‌رده‌وام ده‌بێت». به‌پێی زانیارییه‌كان گۆڕان له‌به‌رامبه‌ر راده‌ستكردنی پۆستی پارێزگاری سلێمانی داوای پۆستی پارێزگای هه‌ڵه‌بجه‌ی كردووه، هاوڵاتی په‌یوه‌ندیكرد به ئازاد تۆفیق، پارێزگاری هه‌ڵه‌بجه، كه له‌پشكی یه‌كێتیی ئه‌و پۆسته‌ی وه‌رگرتووه، وتی:» من ئاگادارنیم له‌كۆبوونه‌وه‌ی نێوان یه‌كێتی و گۆڕان باس له‌ئاڵوگۆڕی پۆسته‌كان كرابێت». سه‌باره‌ت به‌و پرسه ستران عه‌بدوڵا، ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان به هاوڵاتی وت:»تائێستا هیچ بڕیارێك له‌باره‌ی ئاڵوگۆڕی پۆسته‌كانی نێوان یه‌كێتی و گۆڕان نه‌دراوه، جگه له‌وه هیچ لێدوانێكی تر له‌وباره‌یه‌وه ناده‌م و رێگه نه‌دراوه جگه له‌وته‌بێژ هیچ كه‌سێكی دیكه قسه له‌وباره‌یه‌وه ناكات». هاوڵاتی چه‌ند جارێك په‌یوه‌ندی به‌سۆران جه‌مال تاهیر وته‌بێژی یه‌كێته‌وه كرد به‌ڵام وه‌ڵامی په‌یوه‌ندیه‌كانی نه‌دایه‌وه. لیژنه‌ی باڵای ئاڵوگۆڕی پۆسته‌كان هه‌ر سه‌باره‌ت به‌و پرسه جه‌زا سه‌ید مه‌جید، ئه‌ندامی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان به هاوڵاتی وت:»هه‌ر قسه‌یه‌ك له‌سه‌ر ئه‌و پرسه بكه‌م قسه‌ی خۆمه نه‌ك یه‌كێتی نیشتیمانی كوردستان، ئێمه لیژنه‌یه‌كی باڵامان هه‌یه بۆ پرسی ئاڵوگۆڕی پۆسته‌كانی نێوان یه‌كێتی و گۆڕان ئه‌وان ده‌توانن له‌وباره‌یه‌وه قسه بكه‌ن». به‌رزان محه‌مه‌د جێگری سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای سلێمانی ده‌ڵێت:»بۆ ئاڵوگۆڕی پۆسته‌كان ده‌بێت رێككه‌وتنێكی نوێ بكرێت، چونكه له 2014 ه‌وه هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له‌عێراق ئه‌نجام نه‌دراوه و به‌پێی یاساش ده‌بێت له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان پۆسته‌كان دابه‌ش بكرێته‌وه، یاخود به‌پێی رێككه‌وتنه كۆنه‌كه، چونكه گۆڕان له‌دوایین هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان 12 كورسی له‌پارێزگای سلێمانی هێناوه‌و زۆرترین كورسییه». له‌دوای هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان له 30/4/2014 بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان و یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان هیچ لایه‌كیان نه‌یتوانی بێ ئه‌وی تریان پارێزگار هه‌ڵبژێرن، دوای تێپه‌ڕبوونی زیاتر له‌حه‌وت مانگ به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكاندا، رۆژی 11-12-2014 یه‌كێتی و گۆڕان له‌سه‌ر پۆستی پارێزگاری سلێمانی و هه‌ڵه‌بجه‌و چه‌ند پۆستێكی دیكه‌ی ئه‌و دوو پارێزگایه گه‌یشتنه رێككه‌وتن. به‌پێی بڕگه‌یه‌كی ئه‌و رێككه‌وتنه، ساڵێك و هه‌شت مانگی یه‌كه‌م پۆستی پارێزگاری سلێمانی له‌لای یه‌كێتی ده‌بێت و پۆستی پارێزگاری هه‌ڵه‌بجه له‌لای بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان، پاشان ساڵێك و هه‌شت مانگی دیكه پۆستی پارێزگاری سلێمانی ده‌درێته بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان و پارێزگاری هه‌ڵه‌بجه‌ش ده‌درێته یه‌كێتی.
هاوڵاتی هێزە ئەمنیەکانی رۆژئاوای کوردستان لە ئۆپەراسیۆنێکدا کە هەفتەیەکی خەیاندووە لە کامپی هۆڵ 121 کەسیان دەستگیرکردوە و 119 خێمەش کە بۆ کاری مەشق و ڕاهێنانی داعش بەکاردەهێنران تێکدا. هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا، لە بارەی ئەنجامی گەڕان و پشکنینی هەفتەیەکی لە کامپی هۆڵ رایگەیاند: لەو ماوەیەدا 121 کەس کە لە نێویادا 15 ژن هەیە ئەندامی داعش بوون و 16 تونێلیش تێکدران کە لەلایەن شانەکانی داعشەوە بەکارهاتوون بۆ شاردنەوە و دەربازبوون لەو کامپە دۆزرایەوە. ڕاشیگەیاندووە هەر لەو هەفتەیەدا: 119 خێمە کە لەلایەن شانە نهێنیەکانی داعشەوە بۆ مەشق و ڕاهێنان و دادگاکان و ئەشکەنجە و کوشتن بەکارهاتوون تێکشکێنران. ئەوەشی ئاشکرا کردووە، هێزەکانیان چەکێکی ئێم-16 و جلوبەرگی سەربازییان بە دروشم و ئاڵای دەوڵەتی تورکەوە دەستبەسەردا گرتوە و لە ئەنجامی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان لەگەڵ زۆربەی دەستگیرکراوەکان دەرکەوتووە هەماهەنگی ڕاستەوخۆ لەنێوان شانەکانی دەرەوەی کەمپەکەدا هەبوە بەتایبەتی لەو ناوچانەی تورکیا دەسەڵاتی بەسەریاندا هەیە.
هاوڵاتی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، ئیدانەی توندوتیژییەکانی عێراق دەکات و داواش لەلایەنەکان دەکات، بەبێ دواخستن، دەست بە گفتوگۆ بکەن. ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، لە بەیاننامەیەکدا لەبارەی دوایین پێشهاتەکانی عێراقەوە رایگەیاند: ئەندامانی ئەنجومەن، ئیدانەی توندوتیژییەکانی رۆژانی 29 و 30 ی مانگی رابردویان کرد و نیگەرانیشیان تایبەت بە کوژران و برینداربونی ژمارەک هاوڵاتیی عێراقی، دەربڕی. داواشیان لە لایەنە عێراقییەکان کرد، دورکەونەوە لە بەکارهێنانی توندوتیژیی و لەپێناو چارەسەری کێشەکانی وڵاتەکەیان، دان بەخۆیاندا بگرن و بەپەلە دەست بە گفتوگۆ بکەن ، وهەموو هەوڵی خۆیان بدەن بۆ ڕێگریکردن لە توندوتیژی. جەختیشی کردوەتەوە لەوەی، پێویستە لایەنە عێراقییەکان جیاوازیەکانیان بخەنە لاوەو، رێز لە سەروەریی وڵاتەکەیان بگرن و مافی خۆپیشاندانیش بپارێزن بۆ هەموان.
هاوڵاتی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا ناوه‌ندی پاراستنی گه‌ل (نه‌په‌گه) ڕایده‌گه‌یه‌نێت لە کاتێکدا شەڕی نێوان ئێمە و ڕژێمی ئاکەپە-مەهەپەی قڕکەر لەسەر هێڵی نێوان گردی هەکاری و گردی ئامێدی و سێگرێ گەیشتووەتە خاڵێکی زۆر گرینگ، لە بەرەبەیانی ٢٧ی ئاب لە نێوان ئەم دوو هێڵەدا، لە پارکێکەوە بەرەو ناوچەکانی بەرخۆدان، هێزێکی ئەمنی پارتی دەستی کردووە بە دروستکردنی ڕێگا، ئاماژه‌به‌وه‌شده‌کات بە دروستکردنی ڕێگایەک لەو شوێنە و بە هێنانی تانک و زرێپۆش لەو ڕێگایەوە، دەوڵەتی تورک لە هەوڵی ئەوەدایە خۆی لەو بنبەستەی کە لە “وەرخەڵێ” و “ئەشکەوتی برینداران” تێکەوتووە خۆی رزگار بکات. نه‌په‌گه جه‌ختیش له‌وه‌ده‌کاته‌وه دروستکردنی ئەم ڕێگایە بۆ دەوڵەتی تورک و ڕژێمی ئاکەپە – مەهەپە بە مانای پشتیوانی و دەستێوەردانێکی ئاشکرا لە شەڕدا دێت. ڕاگه‌یه‌ندراوێک له‌ناوه‌ندی پاراستنی گه‌له‌وه: وەک دەزانرێت دەوڵەتی تورک لە ١٤ی نیسانی 2022 هێرشێکی لەشکرکێشی هەمەلایەنەی بۆ سەر ناوچەکانی زاپ و ئاڤاشین و م٤تینا لە باشووری کوردستان دەستپێکرد. لە ١٤ی نیسانەوە هێزەکانمان لە دژی لەشکرکێشی دەوڵەتی تورک شەڕ دەکەن و بەرخودانێکی مێژوویی و گەورە دەنوێنن. دەوڵەتی تورک ناتوانێت بە ئامانجەکەی بگات، لەسەر لێواری داڕمانە. ئەوە زانراوە کە دەوڵەتی چەوسێنەری تورک پلانی دانابوو لە ماوەیەکی زۆر کورتدا ئەو ناوچانە داگیر بکات و بەم ئامانجە هێرشی کرد. بەڵام سەرەڕای ئەوەی کە دەوڵەتی تورک پشتیوانییەکی زۆری وەرگرتووە و هەموو چەکێک لە دژی بزووتنەوەکەمان بەکاردەهێنێت کە بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان قەدەغەیە، بەڵام ماوەی چوار مانگ و نیوە نەیتوانیوە ئەو داگیرکارییە بە ئەنجام بگەیەنێت. دەوڵەتی تورک لەم هێرشەدا بە بنبەست گەیشتووە و خەریکە شکست دەهێنێت. شەڕی ئێمە لەگەڵ دەوڵەتی تورک بێوچان بەردەوامە. شەڕ لەگەڵ بارودۆخی ئێستا لە ئاستێکی زۆر گرنگ و هەستیاردایە. یەکێک لەو ناوچانەی کە لە ٢٥ی ئایارەوە شەڕ تیادا چڕبووەتەوە، هێڵی نێوان گردی هەکاری و گردی ئامێدییە. ئێمە بڕیارمانداوە لێرەدا بەدڵنیاییەوە دەوڵەتی تورکیا بشکێنین. دەوڵەتی تورک تا ئێستا نەیتوانیوە ئەو ناوچانە داگیر بکات و پێویستە بکشێتەوە ؛ ئەگەر نەکشێتەوە، لەناو دەچێت. گەلەکەمان و جەماوەر زۆر باش دەزانن کە ئێمە ئەم شەڕە بە شەڕێکی تاکتیکی نازانین. وەک شەڕێکی گرنگ و ستراتیژی بۆ بەرژەوەندیی نەتەوەیی هەموو خەڵکی کوردستان بە تایبەت گەلی باشوری کوردستان و ئایندەی دیموکراتیکی خەڵکی ناوچەکە دەیبینین. ئەم شەڕە بەرخۆدانێکی دیموکراسی و نەتەوەیی زۆر گرنگە بۆ بەرژەوەندی نەتەوەیی و ئایندەی ئازادی گەلی کوردستان. هەروەكو چۆن تا ئێستا هەموو قوربانیدان و فیداکارییەکمان کردووە، لەمەوبەدواش ئێمە بەبڕیارین ئەوەی پێویست بێت بیكەین. گرنگ نییە باجەکەی چی دەبێت. لە کاتێکدا شەڕی نێوان ئێمە و ڕژێمی ئاکەپە-مەهەپەی قڕکەر لەسەر هێڵی نێوان گردی هەکاری و گردی ئامێدی و سێگرێ گەیشتووەتە خاڵێکی زۆر گرینگ، لە بەرەبەیانی ٢٧ی ئاب لە نێوان ئەم دوو هێڵەدا، لە پارکێکەوە بەرەو ناوچەکانی بەرخۆدان، هێزێکی ئەمنی پەدەکە دەستی کردووە بە دروستکردنی ڕێگا. ئێمە زۆر باش دەزانین کە بە دروستکردنی ڕێگایەک لەو شوێنە و بە هێنانی تانک و زرێپۆش لەو ڕێگایەوە، دەوڵەتی تورک لە هەوڵی ئەوەدایە خۆی لەو بنبەستەی کە لە “وەرخەڵێ” و “ئەشکەوتی برینداران” تێکەوتووە خۆی رزگار بکات. دروستکردنی ئەم ڕێگایە بۆ دەوڵەتی تورک و ڕژێمی ئاکەپە – مەهەپە بە مانای پشتیوانی و دەستێوەردانێکی ئاشکرا لە شەڕدا دێت. ڕوونە کە دروستکردنی ئەم ڕێگایە لە لایەن پەدەکەوە بۆ ناوەندی بەرەی جەنگ بە مانای بەشداریی دەستبەجێی شەڕ دەبێت. لەم کاتەدا ڕوودانی شەڕێک لە نێوان کورددا گەورەترین زیان بە بەرژەوەندیی نەتەوەیی گەلی کورد دەگەیەنێت و بە واتای دژایەتی تەواوی گەلی کوردستان دێت. بۆیە لەم کاتەدا نابێت پەدەکە کارێکی وا بکات. لێرەدا بانگەوازی ئێمە بۆ بەڕێوەبەرایەتی پەدەکە ئەوەیە کە “ئەم ڕێگایە دروست مەکەن کە خزمەت بە دوژمنانی گەلی کورد دەکات”! هەروەها داوا لە هەموو هێزەکانی کوردستان دەکەین کە ئەرک و بەرپرسیارێتییەکانیان بەجێ بێنن بۆ ئەوەی ڕێگری بکەن لە دروست کردنی ئەم ڕێگایە کە جگە لە خزمەتکردنی ڕژێمی ئاکەپە – مەهەپە هیچ مانایەکی دیکەی نییە. هەر بۆیە داوا لە ڕای گشتیی دیموکراتیک، خەڵکی کوردستان، رۆشنبیران، هێز و لایەنە سیاسییەکان و هەموو کەسایەتییەکی نیشتمانپەروەر دەکەین کە لە پێناو پاشگەزکردنی پەدەکە لەو جۆرە گێرەشێوینییەی کە دەتوانێت شەڕی نێوان کوردی لێبکەوێتەوە هەوڵەکانی خۆیان چڕ بکەنەوە و هەڵوێستێکی یەکگرتوو نیشان بدەن.
شەنای فاتیح زیاتر لە 10 ساڵە حكومەتی هەرێمی كوردستان دامەزراندنی لەزۆربەی كەرتەكان راگرتووەو ئەمەش گرفتی بۆ بەشێكی زۆری سێكتەرو فەرمانگەكانی حكومەت دروستكردووە، بەتایبەتی لەكەرتی پەروەردەدا دانەمەزراندنی مامۆستا گرفت و بۆشایی لەناو خوێندنگاو قوتابخانەكاندا لێكەوتووەتەوە، بەپێی ئامارێك 126 هەزار مامۆستا لەكەرتی پەروەردەدا هەیەو لەم ژمارەیەش زیاتر لە 20 هەزاریان مامۆستای وانەبێژن. بەپێی ئامارێكی وەزارەتی پەروەردە لەهەرێمی كوردستاندا نزیكەی حەوت هەزار قوتابخانەو ملیۆنێك و 815 هەزار خوێندكارو قوتابی هەیە. بەهۆی دانەمەزراندنەوە بەشێكی زۆری مامۆستایانی پەروەردە لەهەرێمی كوردستاندا مامۆستایانی وانەبێژەو حكومەتیش لەكاتی خۆیدا شایستە داراییەكانیان بۆ خەرج ناكات و تائێستا مامۆستایانی وانەبێژ شایستە داراییەكانی مانگی حوزەیرانیان وەرنەگرتووە. جێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان دەڵێت: كێشەی كەمی و نەبوونی مامۆستای میلاك لەهەموو ناوچەكانی كوردستاندا هەیە بەتایبەت پەروەردەی دەرەوەی شارەكان. عەتا ئەحمەد، جێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی راگەیاند:»ساڵانە ئێمە داوا دەكەین كەهیچ نەبێت ساڵانە بەرامبەر ژمارەی مامۆستایانی خانەنشین مامۆستا دابمەزرێت»، وتیشی: «لەئێستادا پەروەردەكانی دەرەوەی شارەكان زۆربەیان وانەبێژن و خزمەتێكی زۆری كەرتی پەروەردە دەكەن». عەتا ئەحمەد باسی لەوەشكرد:» كێشەی نەبوونی مامۆستای میلاك لەهەموو ناوچەكانی كوردستاندا هەیە بەتایبەت پەروەردەی دەرەوەی شارەكان، چونكە ئەو میلاكانەی خزمەتیان تەواوبووە هاتوونەتەوە ناوشارو جێگایان چۆڵ بووە كە پێشتر مامۆستایان لەجێگا دادەمەزراو بەڵام لەئێستادا دامەزراندن نییە». روونیشیكردەوە: « ئەوەی مامۆستایانی وانەبێژی نیگەران كردووە ئەوەیە لەهەر كاتێكدا ئەگەری دوورخستنەوەیان هەیەو هەر مامۆستایەكی میلاك بخرێتە شوێنیان مامۆستای وانەبێژ دووردەخرێتەوەو قوتابخانە هەیە تەنانەت بەڕێوەبەرەكەشی وانەبێژە». «مامۆستایانی هەرێمی کوردستان بەوەزارەتی خوێندنی باڵاشەوە نزیكەی 135 هەزار مامۆستایە، لەم ژمارەیە زیاتر لە 20 هەزار مامۆستای وانەبێژ هەیەو دامەزراندنیشیان هەنگاوێكی گرنگ و پێویستە چونكە لەئێستادا 20٪ی وەزارەتی پەروەردە وانەبێژ دەیبات بەڕێوەو زۆربەی پەروەردەكانی دەرەوەی شارەكان 50% بۆ 60% وانەبێژەو مامۆستایانی وانەبێژ بەپارەیەكی كەم خزمەتێكی زۆر دەكەن و مافیان خوراوەو ئەگەر ئەوانیش نەبن كەرتی پەروەردە دەڕووخێت بەتایبەت پەروەردەكانی دەرەوەی شار»، عەتا ئەحمەد وای وت. جێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» وەزارەتی پەروەردە بڕیار لەسەر ئەوە دەدات كەپێویستی بەچەند مامۆستا هەیە بۆ دامەرزاندن، بەڵام دەسەڵاتی نییەو دامەزراندنی مامۆستا بەهەمیشەیی یان گرێبەست تەنها لەدەسەڵاتی ئەنجومەنی وەزیرندایە. مامۆستایانی وانەبێژ داوای دامەزراندن دەكەن هێرۆ عەبدولواحید، تەمەن 33 ساڵ مامۆستای وانەبێژە لەقوتابخانەی سنكێ لەبەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی شارباژێڕو خۆیشی نیشتەجێی شاری سلێمانییە، لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت:»ماوەی 10 ساڵە مامۆستای وانەبێژەو رۆژانە لەسلێمانییەوە بۆ گوندی سنكێ هاتوچۆ دەكات و نزیكەی 50 خولەكیان پێدەچێت تا دەگەنە گوندەكە‌و كرێی هاتوچۆشیان مانگانە پێش گرانبوونی نرخی بەنزین 125 هەزار دینار بوو، بەڵام لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین كرێی هاتوچۆی ئێمەش بۆ 142 هەزار دینار بەرزبووەوە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:»لەو قوتابخانەیەی ئەو لەكۆی 13 مامۆستا بەبەڕێوبەرەكەشەوە تەنها سێ مامۆستا میلاكن و ئەوانی دیكەی سەرجەمیان وانەبێژن»، وتیشی: «داواكاریمان لەلایەنی پەیوەندیدار ئەوەیە كەدابمەزرێین بەشێوەی هەمیشەیی نەك گرێبەست». ئەحمەد فازیل، تەمەن 28 ساڵ مامۆستای وانەبێژە لەقوتابخانەی گۆپتەپەی سەر بەبەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی كۆیەو خۆیشی نیشتەجێی شاری كۆیەیە، لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی راگەیاند: «ماوەی چوار ساڵە مامۆستای وانەبێژم، سەرەتا لەناحیەی سەكتان مامۆستا بووم كە رۆژانە بە 40 خولەك بەڕێگاوە بووین و ئەمساڵ قوتابخانەكەم گواستووەتەوە گوندێكی سەر بەناحیەی دێگەڵە كە رۆژانە نزیكەی 20 خولەكمان پێدەچێت تادەگەین و مانگانەش بڕی 70هەزار دینار دەدەین بەكرێی هاتوچۆ». وتیشی: «مامۆستای وانەبێژ لەپەروەردەی كۆیە ژمارەیان زۆرەو گوندەكانی دەوروبەری كۆیە بەگشتی 95%یان مامۆستای وانەبێژن و سنووری پەروەردەی كۆیە نزیكەی 700 مامۆستای وانەبێژی تێدایە، ئێمە داوا دەكەین بكرێین بەهەمیشەیی، ئەگەر حكومەت پێی وایە ناتوانێت بەهەمیشەیی دامانبمەزرێنێت، بەگرێبەست دامەزراندانمان بۆ بكات، بۆ ئەوەی موچەكانمان باشتر بێت و ئێمەش بتوانین زیاتر گرنگی بەپیشەكەمان و پرۆسەی پەروەردە بدەین، خاوەن بڕوانامەی بەكالۆریۆس ببێتە 550 هەزار دینارو مامۆستایانی خاوەن بڕوانامەی دبلۆمیش 500 هەزار دینار وەربگرن». مامۆستایانی وانەبێژ سەرەڕای پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە گەورەیەی كەرتی پەروەردە لەبەرامبەر شایستە داراییەكی كەمدا كاردەكەن، سەرباری ئەوەش حكومەتی هەرێم لەكاتی خۆیدا شایستەی داراییان پێنادات، دەرماڵەی هاتوچۆو خێزانداری و بڕوانامەشیان بۆ خەرجناكرێت. سەرۆكی لقی هەولێری یەكێتی مامۆستایان دەڵێت:» ئێمە لەگەڵ ئەوەداین كەمامۆستا دابمەزرێت بەشێوەی هەمیشەیی نەك بەشێوەی وانەبێژی وانە بڵێتەوە». عیسا حسێن، سەرۆكی لقی هەولێری یەكێتی مامۆستایانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی راگەیاند: «زیاتر لە 20 هەزار مامۆستای وانەبێژ لەكوردستاندا هەیەو پاش دابەشكردنی فۆرمی وانەبێژیش ژمارەكە زۆرتر دەبێت و ئێمە لەگەڵ ئەوەداین كە مامۆستایان دابمەزرێن بەشێوەی هەمیشەیی نەك گرێبەست، وەزارەتی پەروەردەش ئەم داواكارییەیان هەبووەو تائێستاش حكومەتی هەرێم وەڵامی ئەم داواكارییەی نەداوینەتەوە». وتیشی:« ساڵانە لەهەرێمی كوردستاندا نزیكەی دوو هەزار مامۆستا خانەنشین دەبن، داوامانكردووە لەجێی هەر مامۆستایەكی خانەنشین مامۆستایەك دابمەزرێنن كەخۆی لەجێی هەر مامۆستایەكی خانەنشین دەتوانرێت دوو مامۆستا دابمەزرێن، ئێمە داوای دامەزراندنی مامۆستایەكیشمان كردووە بەڵام ئەوەش نەكراوە.» عیسا حسێن باسی لەوەشكرد:» مامۆستایانی وانەبێژ، رۆڵ و كاریگەری گەورەیان هەیە و بەنەبوونیان پرۆسەی پەروەردە پەكیدەكەوێت، سەرباری كەمی كرێكەیان بەتایبەت ئەوانەی لەگوندە دوورە دەستەكاندا دەوام دەكەن، كێشەی نەبوونی مامۆستاش زیاتر لەپەروەردەكانی دەرەوەی شارەكاندا هەیەو لەئێستاشدا هەرێمی كوردستان پێویستی بەهەموو مامۆستایانی وانەبێژانەو بگرە پێویستی بەزیاتریش هەیە». روونیشیكردەوە:»یەكێكی دیكە لەو كێشانەی كە رووبەڕووی كەرتی پەروەردە دەبێتەوە مۆڵەتی ئەو مامۆستایانەیە كەمۆڵەتی دایكایەتی وەردەگرن و ساڵێك لەپڕۆسەی خوێندن دادەبڕێن و بۆ ئەوەش دەبێت مامۆستایەكی دیكە شوێنەكەیان پڕبكاتەوە لەكاتێكدا دامەزراندن نییە دووبارە شوێنیان بەمامۆستایانی وانەبێژ پڕدەكرێتەوە». مامۆستایانی وانەبێژ پێشتر بەپێی وانە پارەیان وەردەگرت و بۆ هەر وانەیەك چوار هەزار دینار دەدرایە مامۆستایانی وانەبێژ، بەڵام لەمانگی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردووەوە پارەكەیان مانگانە بەشێوەی مووچە پێدەدرێت و مامۆستایانی خاوەن بڕوانامەی بەكالۆریۆس مانگانە بڕی 400 هەزار دینارو مامۆستایانی خاوەن بڕوانامەی دبلۆمیش بڕی 350 هەزار دینار وەردەگرن، بەڵام ئەم بڕە پارەیە لەكاتی پشووی هاویندا كەمدەكرێتەوەو مامۆستایانی خاوەن بڕوانامەی بەكالۆریۆس بڕی 200 هەزار دینارو مامۆستایانی خاوەن بڕوانامەی دبلۆمیش بڕی 150هەزار دینار وەردەگرن، ئەمە سەرەڕای ئەوەی كەساڵانی مامۆستایەتیان بەشێوەی وانەبێژی وەكو خزمەت بۆ ئەژمار ناكرێت.
هاوڵاتی به‌پێی هه‌واڵێکی ئاژانسی ڕۆیته‌رز ئەو کۆمپانیا نەوتییانەی لە هەرێمی کوردستان کار دەکەن، داوایان لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کردووە هاوکاریان بێت لە چارەسەرکردنی ئەو ناکۆکییانەی لەنێوان حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستاندایە سەبارەت بە پرسی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان. رۆژی پێنجشەممە، 1ی ئەیلوول، ئاژانسی رۆیتەرز بڵاوی کردەوە، کە چەند نامەیەکی ئەو کۆمپانیایانەیان دەستکەوتووە، تێیدا داوا لە حکومەتی ئەمریکا دەکەن بۆ ئەوەی هەناردەکردنی نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ تورکیا بەردەوام بێت و ئەنقەرە ناچار نەبێت نەوتی زیاتر لە ئێران و رووسیا وەربگرێت. هەروەها لە نامەکاندا، ئەو کۆمپانیایانە ئەوەشیان بۆ ئەمریکییەکان خستووەتەڕوو ئەگەر هەرێمی کوردستان داهاتی نەوتی لەدەستبدات ئەوا ترسی داڕمانی ئابوورییەکەی هەیە. هەروەها رۆیتەرز ئاشکرای کردووە ئەو کۆمپانیایانە پشتگیریی نامەکەی مانگی رابردووی ژمارەیەک ئەندامی کۆنگرێسی ئەمریکیشیان کردووە، کە نامەیەکیان بۆ ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ناردووە سەبارەت بەوەی پێویستە واشنتن رۆڵی هەبێت لە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و عێراق بەتایبەت لەسەر پرسی نەوت و گازی هەرێمی کوردستان. هەروەها لە نامەی ئەندامانی کۆنگرێسدا بۆ بلینکن، داوایان لێکردووە هەوڵبدات هەولێر و بەغدا لەسەر ئاستی باڵا کۆببنەوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە و هەروەها گوشار بکەن کە عێراق لەژێر هەژموونی ئێران دەرچێت. لە کانوونی دووەمی ئەمساڵ، یەکێک لەو کۆمپانیایانە بەناوی (HKN Energy) کە ئەمریکییە و بنکەی سەرەکی کۆمپانیاکە لە شاری داڵاسە، نامەیەکیان بۆ باڵیۆزەکانی ئەمریکا لە عێراق و تورکیا ناردووە، تاوەکو واشنتن هەوڵبدات پرسی کێشەی نەوت لەنێوان هەولێر و بەغدا چارەسەر بکات، بەتایبەتی لەسەر پرسی بۆریی نەوتی نێوان هەرێمی کوردستان و تورکیا، کە لە ساڵی 2014وە بەغدا ئەو پرسەی بردووەتە دادگەیەکی نێودەوڵەتی. بەگوێرەی وەزارەتی نەوتی عێراق، مانگی تەممووزی رابردوو، دوا دانیشتنی ئەو کەیسە لە یەکێک لە دادگەکانی پاریس بەڕێوەچووە و بڕیارە ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتی لە چەند مانگی داهاتوودا بڕیاری کۆتایی لەسەر ئەو پرسە بدات. لە 16ی ئابی رابردوو، نێد پرایس، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، لەبارەی ئەو کێشانەوە رایگەیاند، ئەو کێشانە لەنێوان هەولێر و بەغدایە، بەڵام واشنتن هانی گفتوگۆی هەردوولا دەدات. مانگی تەممووزی رابردووش، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، کۆمپانیای یاسایی ئەمریکی (ڤێنسن ئاند ئێلکنس) کە نوێنەرایەتیی وەزارەتی نەوتی عێراقی دەکات، بانگهێشت کرد بەمەبەستی روونکردنەوە لەسەر کێشەی بۆریی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ تورکیا و ئاژانسی رۆیتەرزیش ئاشکرای کردووە چاوەڕێ دەکرێت لە ئایندەیەکی نزیکدا چەند دانیشتنێکی دیکە لەنێوان بەرپرسانی وەزارەتی دەرەوە و ئەو کۆمپانیایەدا لە بەغدا و واشنتن بەڕێوەبچن. لە مانگی شوباتی رابردووەوە، پەیوەندییەکانی نێوان بەغدا و هەولێر لەسەر پرسی نەوت جارێکی دیکە خراپبووەوە دوای ئەوەی دادگەی فیدڕاڵیی عێراق بڕیاری دا یاسای نەوت و گازی کوردستان، "نادەستوورییە". لە دوای ئەو بڕیارەش، حکومەتی عێراق هەوڵەکانی چڕکردووەتەوە تاوەکو کۆنتڕۆڵی داهاتی نەوتی کوردستان بکات. ئێستا هەرێمی کوردستان رۆژانە 500 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدێنێت و شارەزایانی ئابووریش هۆشداریانداوە لە ئەگەری نەهاتنی وەبەرهێنەری زیاتر، رەنگە هەرێمی کوردستان نەتوانێت ئەو ئاستە لە ئایندەدا تێپەڕێنێت و رۆیتەرز ئاشکرایکردووە کە ئەگەر دۆخەکە هێورنەبووەوە، رەنگە کۆمپانیاکان لە کوردستان بکشێنەوە.
هاوڵاتى/ نیگار عومەر لەسنوری ئیدارەی گەرمیان 70 قوتابخانەو خوێندنگا پێویستی بەنۆژەنكردنەوە هەیەو هەندێك لە قوتابخانەكانیش مەترسی رووخانیان لەسەرە، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی گەرمیانیش دەڵێت» داوای نۆژەنكردنەوەی قوتابخانەكانمان كردووە بەڵام تائێستا هیچ بڕە پارەیەكمان بەدەست نەگەشتووە». لەسنوری گەرمیان نزیكە 270 بینای خوێندنگە هەیەو 403 دەوامی تێدا دەكرێت كەهەندێك لەقوتابخانەكان جگە لەدوو دەوامی، سێ دەوامی تێدا دەكرێت. تەیب مەلا فەرج، بەڕێوەبەری ئامادەیی بێداری لەسنوری ساڵح ئاغا، بەهاوڵاتی راگەیاند:»نزیكەی 70 گوندی ناحیەی قۆرەتوو لەسەر ئەم قوتابخانەیە ساڵانە نزیكە 200 خوێندكارمان هەیە لەساڵی 1967ەوە دروستكراوە، بیناكە زۆر كۆنەو هەموو پۆلەكانی وێرانبووە مەترسییەكی زۆری لەسەرە كەڕۆژێك داڕوخێت بەسەر خوێندكارەكاندا». وتیشی:» بینای خوێندنگاكەمان هەمووی درزی بردووە كاتێك كە باران دەبارێت دڵۆپە دەكات و قوتابخانەكە هیچ مەرجێكی خوێندنی تێدا نیە، ئەوە سەرباری گرفتەكانی تری وەك نەبوونی وەك كۆمپیتەرو داتاشۆ، هەموو ئەم داواكاریانەمان چەندین جار گەیاندووەتە پەروەدەی گەرمیان و وەزیری پەروەدەش هیچ وەڵامێكی نەبووە تائێستا». هاوكات نەشوان ئەحمەد بەڕێوەبەری خوێندگای شەهیدانی زەنگ ئاباتی بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت:» لەساڵی 1958ەوە بینای قوتابخانەكە دروستكراوە، هەموو ژوورەكانی درزی بردووەو گەچ و لەبخی بیناكە لەكاتی باران باریندا دەكەوێت بەسەر قوتابیەكانداو ئاوی باراناو دێتە ژوورەوە بۆ نێو پۆلەكانی خوێندن لەسەرەوەش دڵۆپەدەكات، وتیشی:» قوتابخانەكە دەرگاو پەنجەرەی نیەو كارەباشی تێدا نیەو هەموو كاتێك دڵەڕاوكێمانە لەكاتی باران و بومەلەرزە بكەوێتە سەرماندا». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» لەڕۆژی باران باریندا دەوامی تێدا ناكەین، چەندین خوێندكاریش لەبەر سەلامەتی خۆیان گواستویانەتەوە بۆ قوتابخانەی دوورتر». سەبارەت بەخراپی بینای خوێندنگاكان، دارا ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی گەرمیان بەهاوڵاتی وت،»لەسنوری گەرمیان كەمی گرفتی بینامان هەیەو ئەو بینایانەی كەئێستا هەن بەشی پێویستی خوێندكاری گەرمیان ناكات، 70 قوتابخانەمان پێویستیان بەنۆژەنكردنەوە هەیەو نۆ قوتابخانەشمان هەیە مەترسی رووخانیان لەسەرە». وتیشی:» دەرخستەی نۆژەنكردنەوەو دروستكردنی ئەو قوتابخانانەی كە مەترسی رووخانیان لەسەرە ناردوومانە بۆ وەزارەتی پەروەردەو رەزامەندی وەرگیراوە بۆ نۆژەنكردنەوەی ئەو قوتابخانانە بەڵام تائێستا هیچ بڕە پارەیەك بەدەستمان نەگەیشتووە». ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» لەهەندێك لەقوتابخانەكاندا سێ دەوامی تێدا دەكرێت و زۆربەشی دوو دەوامی تێدا دەكرێت و زۆربەی بینای قوتابخانەكانیش خراپن و هەموو ئەمانەش كاریگەری لەسەر پرسەی پەروەردو فێركردن دروستكردووە «. هاوكات لەیلا ئەحمەد، توێژەری كۆمەڵایەتی لەڕێكخراوی وادی ئەڵمانی كە كار بۆ منداڵان و خوێندكاران دەكەن بەهاوڵاتی راگەیاند:» ئێمە ئاگاداری دۆخی خوێندنگاكانین و خوێندنگاكانی سنوری گەرمیان بەشێكیان مەترسی رووخانیان لەسەرە یان زۆرێك لەخوێندنگەكان بەهۆی زۆری كۆنیەوە پێویستی بەنۆژەنكردنەوە هەیە». وتیشی: زۆرجار دەبینین خوێندكارەكان تووشی دڵەڕاوكێ و شپرزەی و قەلەقی دەبن و دەڵێن كاتێك دێین بۆ دەوام جگە لەخەمی خوێندن و تاقیكردنەوە، ئێمە دڵمان لای ئەوەیە كەئایا بەسەلامەتی دەگەڕێینەوە ماڵەوە یان نا، كە بەڕاستی لەڕووی دەرونییەوە خوێندكاری ئەم قوتابخانانە نائارام و نائاسودەن و خوێندن لەشوێنی وادا چۆن دەكرێت، پێویستە پەروەردە خەمێكی لێبخوات».
هاوڵاتی وەزیری دەرەوی ئێران، حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان لە میانی سەردانێکیدا بۆ مۆسکۆ پایتەختی رووسیا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە، سێرگی لاڤرۆڤ کۆبوویەوە و سەبارەت بە سەرلەنوێ کاراکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران ئاماژەی بەوە کرد کە بەردەوامن لە تاوتوێکردنی ئەو پێشنیازانەی ئەمریکا ناردوویەتی و گوتی: "لە بەباتی گەرەنتییەکاندا پێویستمان بە دەقێکی بەهێزترە. ئەگەر ئەمریکا راستبینانە هەڵسوکەوت بکات و ئەو دەقەی کە هەیە بەهێزتری بکات، ئەوە رێککەوتن دوور نییە". وەزیری دەرەوی ئێران لە میانی کۆنگرە رۆژنامەوانییەکەدا ئاماژە بەوە کرد کە پەیامی سەرکردەیەکی ئەورووپای سەبارەت بە دۆخی ئۆکراینا بە لاڤرۆڤ گەیاندووە و گوتی: "پەیامەکە بیرۆکەی سەبارەت بە بەرپاکردنی ئاشتی لە ئۆکراینا و پاڵپشتیکردنی کۆتاییهێنان بە چالاکییە سەربازییەکانی لەخۆگرتووە. لەگەڵ لاڤرۆڤ قسەمان لەسەر ئەمە کرد". حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان ئاماژەی بەوە کرد کە لەگەڵ هاوتا رووسییەکەی پرسەکانی هەماهەنگی لە بوارەکانی بازرگانی، ئابووری، گواستنەوە، بەرگریی و ئاسایش لە نێوان هەردوو وڵاتدا تاوتوێ کردووە و جەختی لەوە کردەوە کە توانای فراوانکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و رووسیا زۆر زیاترە و ئۆمێدی خواست کە لە ماوەیەکی نزیکدا هەماهەنگیی ستراتیژیی درێژ مەودا لە نێوان ئێران و رووسیادا ئەنجامبدرێت. وەزیری دەرەوی ئێران ئەوەشی خستەڕوو کە لەگەڵ لاڤرۆڤ باسیان لە پرسە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان کردووە و دەربارەی پرسی سووریا گوتی: "سوورین لەسەر ئەوەی سووریا لە چوارچێوەی لێکتێگەیشتنی ئاستانادا لەم دۆخەی ئێستای رزگار بکەین". عەبدوڵڵاهیان دەربارەی پێشهاتەکانی عێراق جەختی لەوە کردەوە کە لەگەڵ رووسیا هاوڕابوونە لەسەر بەردەوامبوون لە پاڵپشتیکردنی عێراق و بەهێزکردنی تواناکان بۆ سەقامگیریی ئەو وڵاتە. وەزیری دەرەوی ئێران،حوسێن ئەمیر عەبدوڵڵاهیان ئاماژەی بە وەڵامی ئەمریکا سەبارەت بە رەشنووسی رێککەوتنی ئەتۆمی کرد کە بە نەخشەڕێگای کۆتایی دانوستانە ئەتۆمییەکان دادەنرێت و لەلایەن رێکخەری دانوستانە ئەتۆمییەکان لەگەڵ ئێران، یەکێتی ئەورووپاوە پێشکەش کراوە و گوتی "دوایین دەقمان لە ئەمریکاوە سەبارەت بە هەڵگرتنی سزاکان پێگەیشتووە. هاوپیشەکانم بە وردی لە پێشنیازەکانی ئەمریکا دەکۆڵنەوە. لە بەباتی گەرەنتییەکان (هەڵگرتنی سزاکان و گەرەنتی ئەوەی کە ئەمریکا جارێکی دیکە لە رێککەوتنەکە ناکشێتەوە) پێویستمان بە دەقێکی بەهێزترە. ئەگەر ئەمریکا راستبینانە هەڵسوکەوت بکات و ئەو دەقەی کە هەیە بەهێزتری بکات، ئەوە رێککەوتن دوور نییە".
هاوڵاتی به‌پێی راگه‌یه‌ندراوێکی فه‌رمانگه‌ی میدیاو زانیاری حکومه‌تی هه‌رێم، ڕۆژی چوارشەممە ٣١ی ئابی ٢٠٢٢ تاوتوێی جۆرێک لە لێکتێگەیشتن لە نێوان وەزارەتی کشتوکاڵ، و سەرچاوەکانی ئاو، و بانکی ئەلقورتاسی ئیسلامی کرا، بە مەبەستی وەرگرتنی پاڵپشتیی پێدانی قەرزی کشتوکاڵی بۆ ئەو جوتیارانەی کە بیرۆکەی بونیادنانی پڕۆژەی بچووک و مامناوەندیان هەیە لە سێکتەری کشتوکاڵی و پیشەسازیی کشتوکاڵی. لەو بارەیەوە دکتۆرە زیدە محەمەد کەریم، بەڕێوەبەری گشتی پلاندانان و بەدواداچوون لە وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، لە لێدوانێکی تایبەت بۆ ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند:''بانکی ئەلقورتاسی ئیسلامی لقێکی بانکی ناوەندی عێراقە و قەرزی کشتوکاڵی و پیشەسازی بەو هاووڵاتییانە دەدات کە پڕۆژەی مامناوەند یا بچووکیان هەیە، ئێمە لە وەزارەتی کشتوکاڵ سەیری پڕۆپۆزەڵی ئەو کەسە دەکەین کە دەیەوێت قەرزەکە وەربگرێت، ئەگەر لە ڕووی یاسایی و گرێبەست و ئەو زەوییەی پڕۆژەکەی لەسەر ئەنجام دەدات هیچ کێشەیەکی نەبێت و توانای ئەوەی هەبێت پڕۆژەکە تەواو بکات ئەوا ئێمە پشتگیریی وەزارەتی پێ دەدەین و دواتر کارەکانی دیکەی وەرگرتنی قەرزەکە لەگەڵ بانکەکە تەواو دەبێت و هیچ پەیوەندیی بە ئێمەوە نامێنێت.'' سەبارەت بە بڕی قەرزەکە و چۆنییەتی وەرگرتنەوەی قەرزەکە بەڕێوەبەری گشتی پلاندانان و بەدواداچوون لە وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو راشیگەیاند:''بڕی قەرزەکە لە نێوان ١٥ بۆ ١٠٠ ملیۆن دینار دەبێت و ماوەی وەرگرتنەوەشی ٥ ساڵ دەبێت و بۆ هەندێک پڕۆژەش ٧ ساڵە.'' د. زیدە محەمەد کەریم ئاماژەشی بەوەدا کە، خاڵێکی دیکە هەیە کە پێویستە ئاماژەی پێ بدرێت ئەویش ئەوەیە ئەو کەسەی داوای قەرزەکە دەکات دەبێت کەفیلێک دابنێت، دوای تەواوکردنی یاداشتەکە لە نێوان ئێمە و بانکی ناوبراو ڕێکارەکانی وەرگرتنی قەرزەکە دەست پێدەکات و هاووڵاتییان دەتوانن مامەڵەکانیان پێشکەش بکەن. بەگوتەی بەڕێوەبەری گشتی پلاندانان و بەدواداچوون لە وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، ئەو کەسانەی کە داوای قەرزەکە دەکەن دەبێت ئەوەش بزانن کە ئەو بانکە پارەی کاش ناداتە هاووڵاتییان، بەڵکو سەیری پرۆپۆزەڵی پێشکەشکراو دەکات و پڕۆژەکە پێویستی بە چیی هەبێت لە ئامێر و پێداویستی بۆی دابین دەکات تاکو پڕۆژەکە دەست بەکار دەکات.
.jpg)
