هاوپەیمانەکانی ڕوسیا ڕاستەوخۆ بەشدارن لەشەڕی ئۆكرانیا

هاوڵاتی  دەیڤد بارنیا، بەرێوبەری گشتی دەزگای هەواڵگری مۆسادی ئیسرائیل هەڕەشەی توند لە ئێران دەکات و دەڵێت، ئەوانەی پلان داڕێژەری هێرشن بۆ سەر ئیسرائیل لە قوڵایی ئێران و "دڵی" تاراندا دەستیان پێیان دەگات. ئاژانسی ئەسۆشەیەتد پرێسی ئەمریکی لە راپۆرتێکدا بڵاوی کردووەتەوە، دەیڤید بارنیا لە کۆنفرانسێکی ئاسایشدا وتوویەتی:" ئیسرائیل و هاوپەیمانەکانی لە ساڵی رابردوودا 27 هەوڵی تیرۆریستیان لە ئەورووپا و ئەفریقا و باشووری ئاسیا و ئەمریکای باشوور پووچەڵکردۆتەوە کە لەلایەن ئێرانەوە پلانیان بۆ دارێژرابوو." بەڕێوەبەری گشتی مۆساد هەڕەشەی توندیش لە ئێران دەکات و لە کۆبونەوەکەدا وتوویەتی، "پەیامی ئێمە روون و ئاشکرایە، ئەوانەی بڕیاری وا ئەدەن و تیمی تیرۆر دەنێرن، دڵنیابن دەستمان پێتان ئەگات بۆ ئەوەی بزانن دادپەروەری چۆن جێبەجێ ئەکرێت." دەیڤد بارنیا، باسی لەوەش کردوە کە وڵاتەکەی "بە شوێن ئەوانەوەیە کە پلان داڕێژەرن و ئەوانەی کە کەس ئەنێرن دڵنیابن لە قووڵایی ئێران و لە دڵی تاراندا، دەستمان پێیان ئەگات." ئیسرائیل و ئێران ناکۆکی توندیان هەیە و هەریەک یەکتری تۆمەتبار دەکەن بە تێکدانی سەقامگیری وڵاتەکانیان. ئیسرائیل، ئێران بە مەترسی دەزانێت بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی خۆی بەهۆی هەوڵی تاران بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی. هاوکات تەلئەبیب زۆرجار لە سوریا هێرش دەکاتەسەر هێزەکانی سەر بە ئێران و تارانیش دژی بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل کار دەکات.

هاوڵاتی  دادگای باڵای ئیداری فەرەنسا رایگەیاند ئەو تانانەیان رەتکردووەتەوە کە دژی لەبەرکردنی پاڵاپۆشی یان عەبا تۆمارکرابوون و دەڵێت، بڕیاری قەدەغەکردنی ئەو جۆرە جلە لە شوێنە گشتییەکاندا هیچ زیانێکی نییە و بێڕێزی نییە بۆ ژیانی تایبەتی موسوڵمانەکان. لە مانگی رابردوودا حکومەتی فەرەنسا بڕیاڕیدا کە باڵاپۆشی (عەبا) لە قوتابخانەکاندا قەدەغە بکات بەهۆی ئەوەی کە لەگەڵ یاساکانی سیکولاریزم یەکناگرێتەوە. پێش چەند ساڵێکیش لەچک لەسەرکردن لە شوێنە گشتییەکاندا قەدەغەکرا لە وڵاتەکەدا. چەندین رێکخراوی ئیسلامی و موسوڵمانان لە ئەنجومەنی دەوڵەت، ئەو دادگا ئیدارییەی کە باڵاترین دادگایە بۆ وەرگرتنی تانە لە بڕیارەکانی حکومەت، تانەیان لە بڕیارەکەی حکومەتی فەرەنسادا بەڵام دادگاکە تانەکانی رەتکردەوە. ئەو رێکخراوانە دەڵین کە بڕیارەکە دەبێتە هۆی دروستکردنی "جیاکاری" و "چاندنی رق" لە کۆمەڵگەی فەرەنسیدا. دادگاکە دەڵێت، ئەو تانانەی رەتکردووەتەوە کە داوایان کردبوو بڕیارەکە هەڵبوەشێنرێتەوە چونکە بڕیارەکە لەسەر یاسای فەرەنسا داڕێژراوە و "نابێتە هۆکار بۆ زیانگەیاندنی جدی بە تایبەتمەندێتی ژیانی تاکەکان، ئازادی ئایین و هەروەها مافی خوێندن." بەهۆی بڕیارەکەی حکومەتی فەرەنساوە، نارەزایەتی گەورە دروستبووە لەنێو موسوڵمانانی فەرەنسا و لە هەفتەی رابردوودا لەکاتی سەرەتایی ساڵی نوێی خوێندن 300 کچ دژی بڕیارەکە وەستانەوە و دواتر زۆربەیان رازیبوون کە عەباکانیان بگۆڕن، بەڵام 67 کەسیان بە بریارەکە رازی نەبوون و نێردرانەوە بۆ ماڵەوە. فەرەنسا یەکێکە لەو وڵاتە ئەوروپیانەی کە زۆرترین موسوڵمانی تێدا دەژی و ژمارەیان نزیکەی شەش ملیۆن کەس دەبێت.

هاوڵاتی  نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دوای بەرزبونەوەیەکی زۆر جارێکی تر دابەزی، ئەمەش بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار لەبەرامبەر دراوەکانی تردا و بوژانەوەی ئابوری چین.  ئەمڕۆ هەیینی 8ی ئەیلولی 2023, ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە کە نرخی بەرمیلیک نەوتی خاوی برێنت 41 سەنت دابەزی و گەیشتە 89.51 دۆلار، هاوکات نرخی بەرمیلیک نەوتی خاوی تەکسایش کەمبوویەوە بۆ 86.36 دۆلار دوای ئەوەی 50 سەنت دابەزی.  لەم هەفتەیەدا نرخی نەوت بەرزترین ئاستی بەخۆیەوە بینی لە 10 مانگی رابردوودا دوای ئەوەی نزیکبوویەوە لە 91 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بەهۆی کەمکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان لەلایەن سعودیە و روسیاوە. بەڵام دابەزینی ئەمڕۆ پەیوەندی بە بەرزبوونەوەی دۆلارەوە هەیە لەبەرامبەر دراوە جیهانییەکانی تر و بوژانەوەی ئابوری چین کە لە چەند مانگی رابردوودا سستی بەخۆیەوە بینی بوو.

هاوڵاتی  وتەبێژی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لەدووشەممەی رابردوو دۆسیەیەکی هەستیاری ئاشکراکرد سەبارەت بەبارمتەگرتنی هاووڵاتییەکی سویدی لەلایەن ئێرانەوە، بەڵام ناوی ئەو کەسەی نەهێنا کەدەستگیرکراوە. پیتەر ستانۆ، وتەبێژی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا، رۆژی دووشەممە ٤ی ئەیلوول، دەربارەی دۆخی یەکێک لەفەرمانبەرەکانی یەکێتییەکە کە زیاتر لەساڵێکە،  لەلایەن ئێرانەوە دەستگیرکراوە بەدەنگی ئەمریکای راگەیاند، «ئاگاداری دۆسیەی هاووڵاتییەکی سویدی هەین کە لەئێران دەستبەسەرەو لەنزیکەوە چاودێری دۆسیەکەی دەکەین». ئەم دیپلۆماتە پلەباڵایەی یەکێتی ئەوروپا، بەجەختکردنەوە لەسەر ئەوەی نایەوێ دەربارەی وردەکاری بابەتەکە قسە بکات، بەدەنگی ئەمریکای راگەیاندووە:» پەیوەندییەکی نزیکمان لەگەڵ بەرپرسانی سویدی و کۆنسوڵگەرییەکانی سوید هەیە لەم بارەیەوە». بەڵام لەبەر باری ئەمنی و دۆخی تایبەتی کەسەکە زانیارییەکی زیاتری نەخستەڕوو. بەڵام باسی لەوە کرد دەستبەسەرکردنی ئەم کەسە بەشێکە لەو دەستبەسەرکردن و قۆڵبەستکردنە سەرەڕۆییانەیەی هاووڵاتیانی یەکێتی ئەوروپا کەئێران دەیکات. ستانۆ باسی لەوەکرد، «بەڕاوێژو هاوکاری لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپی، لەهەموو دەرفەتێک کەڵک وەردەگرین بەوەی ئەم بابەتە لەگەڵ بەرپرسانی ئێرانی بدەینە بەرباس بەمەبەستی ئازادکردنی سەرجەم هاووڵاتیانی ئەوروپی کە لەئێران بەبێ هۆ دەستگیرکراون». ئەوەی ناوی کەسەکەی بۆ یەکەمجار ئاشکراکرد رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی بوو. رۆژنامەکە رۆژی دووشەممە ٤ی ئەیلوول بڵاویکردەوە «یۆهان فلۆدرۆس» فەرمانبەری یەکێتی ئەوروپا، زیاتر لە ٥٠٠ رۆژە لەئێران دەستبەسەرە، بەڵام تا ئێستا سویدو یەکێتی ئەوروپا بێدەنگیان بەرامبەر دۆسییەکەی هەڵبژاردووە».   هەڵوێستی سوید وەزارەتی دەرەوەی سوید، لەئیمەیلێکدا بۆ نیۆیۆرک تایمز لەم بارەوە نووسیویەتی:» هاووڵاتییەکی سویدی کە لەدەیەی چوارەمی تەمەنیدایە، لەنیسانی ٢٠٢٢ەوە لەئێران دەستبەسەرەو وەزارەتی دەرەوەی سویدو  باڵیۆزخانەی سوید لەتاران لەم دۆسیەیە دەکۆڵنەوەو خەریکی تاوتوێکردنی دۆسیەکەن». وەزارەتی دەرەوەی سوید لە ئیمەیلەکەیدا ئاماژەی بەوردەکاری رووداوەکە نەداوەو خۆی بواردووە بەوەی لەمبارەوە قسە بکات، بەڵام هەر لەم پەیوەندەدا نووسیویانە:» لەگرنگی بابەتەکە تێئەگەین، بەڵام ئێمە لامان وایە ئەگەر ئەم وەزارەتە بەئاشکرا دەربارەی دۆسیەکەی قسە بکات، تاوتوێکردن و کارکردن لەسەر دۆسیەکە ئاڵۆز ئەکات».   یۆهان فلۆدرۆس کێیە؟ بەپێی ئەو زانیارییانەی رۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز دەربارەی یوهان فلۆدرۆس بڵاویکردووەتەوە، یۆهان فلۆدرۆس، تەمەن ٣٣ ساڵ و هاوڵاتی سویدی، بەهاری ٢٠٢٢ لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی بەمەبەستی گەشتکردن سەردانی ئێرانیان کردووە، رۆژی ١٧ نیسان، کاتێک ویستوویانە لەئێران بێنە دەرەوە لەفڕۆکەخانەی (ئیمام خومەینی) لەتاران دەستگیرکراوەو دوو مانگ دواترو مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢، لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە تۆمەتی سیخوڕی درایە پاڵ و ئێستا لەزیندانی ئێڤین دەستبەسەرە. ئەم هاووڵاتییە سویدییە پێشتر کۆمەڵێک ئەرک و بەرپرسایەتی لەدامەزراوەکانی سەر بەیەکێتی ئەوروپا پێسپێردراوە. فلۆدرۆس لەساڵی ٢٠١٩ەوە، وەک یاریدەدەری ئیلڤا یۆهانسۆن، کۆمیسیاری یەکێتی ئەوروپا بۆ کۆچ و کۆچبەران کاری کردووە. ساڵی ٢٠٢١ تایبەت بووە بە «خزمەتگوزاری کارلێکی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا»وە. ئەم دامەزراوەیە تێکەڵەیەکە لەوەزارەتی دەرەوەو وەزارەتی بەرگری یەکێتی ئەوروپا، لەئێستادا جۆزێپ بۆرل، بەپرسایەتی دەکات.   هەڵوێستی یەکێتی ئەوروپا بەشی «خزمەتگوزاری کارلێکی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا» دەربارەی دەستگیرکردنی ئەم هاووڵاتییە سویدیە نووسیویەتی:» لەنزیکەوە چاودێری دۆسیەکەین، بەڵام ئاماژەی بەوە نەداوە کە فلۆدرۆس لەم بەشە کاردەکات یان ئەوەی پێشتر بەهۆی کاروباری یەکێتی ئەوروپاوە سەردانی ئێرانی کردبێت». نەبیلە مێسرالی، یەکێک لەوتەبێژەکانی ئەم دامەزراوەکە، بە ئاماژە بەزیاتربوونی ئەو هاووڵاتییە ئەوروپاییانەی کە لەئێران دەستگیردەکرێن وتی:» لەهەموو دەرفەتێک کەڵک وەردەگرین بۆ هێنانە بەرباسی ئەم بابەتە بەبەمەبەستی ئازادکردنی ئەو هاووڵاتییە ئەوروپیانەی کە سەرەڕۆیانەو بێ هۆکار لەئێران دەستگیرکراون.» جۆزب بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەستگیرکردنی ئەم دیپلۆماتە سویدیەی بەناڕەواو سەرەڕۆیانە ناوبرد  کە ٥٠٠ رۆژە لەئێران دەستبەسەرە. کەسانی نزیک بە فلۆدرۆس چی ئەڵێن؟ باوکی فلۆدرۆس لەوەڵامی نیۆیۆرک تایمز دەربارەی کوڕەکەی، لەگەڵ ئەوەی نیگەرانی خۆی دەربارەی دۆخی کوڕەکەی دەربڕیوە، ئامادە نەبووە لەم بارەوە هیچ بڵێت و تەنها ئەوەندە بووە باسی لەوە کردووە نیگەرانی دۆخی کوڕەکەیەتی. کەسانی نزیک و ئاگادار بەنیۆیۆرک تایمزیان راگەیاندوە ئەم هاووڵاتییە سویدیە پێشتر لەچوارچێوەی بەرنامەو پلانی گەشەی یەکێتی ئەوروپا سەردانی ئێرانی کردووەو هیچ کێشەیەکی بۆ دروست نەبووە. نیۆیۆرک تایمز لەگەڵ شەش کەسی ئاگادار و نزیک لە فلۆدرۆس، لەمبارەوە قسەی کردووە. هەموویان لەترسی دەرئەنجامەکان و هەڕەشەکان، داوایان کردووە کە نەناسراو بمێننەوە ناویان نەبرێت. هەر هەموویان تۆمەتی سیخوڕیکردنی ئەم فەرمانبەرەی یەکێتی ئەوروپایان بەبێ بنەماو ناڕاست زانیوە. ئێران چی دەڵێت؟ ئێران تائێستا سوورە لەسەر ئەوەی ئەم هاووڵاتییە سویدیەی بەتاوانی سیخوڕیکردن دەستگیرکردووە، بەڵام رۆژی دووشەممە لەم بارەوە پرسیار لەناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران کراو بێئاگایی خۆی لەدۆسیەکە راگەیاند.  مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئێران رایگەیاند هاووڵاتییەکی سویدی کەپێشتر چەند جار سەردانی ئێرانی کردووەو بەتۆمەتی «چالاکی تێکدەرانە» دەستگیرکراوە. هەر ئەوکات رۆژنامەی سویدی «ئافتۆنبلادێت» لە راپۆرتێکدا نووسی، دەستگیرکردنی ئەم کەسە تەمەن نزیک ٣٠ ساڵەیە، پەیوەندی هەیە بەدۆسیەی دادگایی کردنی «حەمید نووری» یەکێک لەتاوانبارەکانی لەسیدارەداناکانی دەیەی ١٩٨٠ی ئێران. نیۆیۆرک تایمز لەم بارەوە نووسیویەتی: »تاران هاووڵاتییانی بیانی دەستگیردەکات بەمەبەستی مامەڵەکردن پێیانەوە بۆ ئەوەی ئەو ئێرانیانەی لەئەوروپاو ئەمریکا دەستبەسەرن ئازادیان بکات یان ئەوەیە بەمەبەستی ئازادکردنی پارەیەک کە بە هۆی گەمارۆ ئابوورییەکانەوە دەستی بەسەرداگیراوە.»   پەیوەندیی نێوان ئێران و سوید لەچەندساڵی رابردوودا پەیوەندی نێوان ئێران و سوید پەیوەندییەکی ساردو سڕە. لەتەمموزی ٢٠٢٢ دا، دادگاییەک لەسوید، سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەر حەمید نووری سەپاند کەیەکێکە لەبەرپرسانی پێشتری سیستەمی دادوەری ئێران. حەمید نووری دەستی هەبووە لەقەتڵ و عامی زیندانییە سیاسییەکان لە ١٩٨٨. لەم ساڵەدا نزیکەی ١٥ هەزار کەس لەزیندانەکانی ئێران لەسێدارەدران. رۆژی ٦ی ئایاری ٢٠٢٢، یانی کەمتر لەمانگێک دوای دەستگیرکردنی یۆهان فلۆدرۆس، ئەحمەد رەزا جەلالی، پزیشک و لێکۆڵەری ئێرانی- سویدی بەتۆمەتی سیخوڕی کردن و هاوکاریکردن بۆ تیرۆری زانا ناوکییەکانی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە، سزای لەسیدارەدانی بەسەردا سەپا. ئەحمەد رەزا جەلالی، ٢٤ی نیسانی ٢٠١٦، لەسەر بانگهێشتی زانکۆکانی تاران و شیراز سەردانی ئێرانی کردو سێ رۆژ پێش گەڕانەوە لەکاتی ئۆتۆمبێل لێخوڕین لەڕێگای کەرەج دەستگیرکرا. هەر لەم مانگەدا ئێران حەبیب ئەسیوەد، هاووڵاتی ئێرانی – سویدی لەسێدارەدا. حەبیب ئەسیوەد ساڵی ٢٠٢٠ لە تورکیا لەلایەن ئیتلاعات و ئیتلاعاتی سوپای پاسدارانەوە رفێنرا. ئێران، سوید بەوە تاوانبار ئەکات کە لەژێر کاریگەری لۆبی موجاهیدین خەڵقدا، حەمید نووری دادگایی کردووە. شارەزایان لەسەر ئەو باوەڕەن سەپاندنی سزای لەسیدارە بەسەر ئەحمەد رەزا جەلالی و لەسێدارەدانی حەبیب ئەسیوەد، وەڵامدانەوەی ئێران بووە بە رەوتی دادگایی کردنی حەمید نووری، کەئەو دەم نزیک پێنج مانگ بوو بەڕێوە ئەچوو و سەرەنجام لەمانگی تەمموزی ٢٠٢٢دا سزای  زیندانی هەتاهەتایی بەسەردا سەپا.   ئێران و بەبارمتەگرتنی هاووڵاتیانی ئەوروپی و ئەمریکی ئەوروپاو ئەمریکا، ئێران بەوە تۆمەتبار دەکەن کەهاووڵاتییەکانیان بەبارمتە دەگرێت بەمەبەستی دەستکەوتی سیاسی یان ئابووری. تاران لەساڵانی رابردوودا زۆرجار ئەم سیاسەتەی پەیڕەو کردووە. موحسێن رەزایی، جێگری ئابووری سەرۆککۆماری ئێران، لەگەڵ دیاریکردنی گەمارۆکان بۆ سەر ئێران لەسەردەمی «دۆناڵد ترەمپ» باسی لەوەکرد دەتوانن هاووڵاتیانی ئەوروپی و ئەمریکی «دەستگیر بکەین و بەملیۆنان دۆلار پێیان بفرۆشینەوە.» مانگی ئابی ٢٠٢٣ ئەمریکاو ئێران رێککەوتن لەبەرامبەر شەش ملیار دۆلار سەرمایەی ئێران لەبانکەکانی کۆریای باشوور، پێنج هاووڵاتی ئەمریکی، کە لەئێران دەستبەسەرن، ئازاد بکرێن.

هاوڵاتی ئاژانسی کۆچی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، لە نێوەی یەکەمی ئەمساڵدا 519 هەزار داواکاری پەنابەرێتی لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا پێشکەشکراون و زۆرترینیان لە سویسرا و نەرویج بون، پێشبینیدەکرێت لە کۆتایی ئەمساڵ ژمارەی داواکارییەکان بگاتە یەک ملیۆن. ئاژانسی کۆچ لە یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، دواکاری پەنابەرێتی لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا بە تایبەتی لە نەرویج و سویسرا لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردو بە رێژەی 28٪ بەرزبوەتەوە. راشیگەیاند، ئەگەر داوای مافی پەنابەرێتی بەو شێوەی ئێستا بەردەوامبێت، ئەوا چاوەڕواندەکرێت تا کۆتایی ئەمساڵ ملیۆنێک تێپەڕێنێت. ئەوەشیخستوەتەڕو، ژمارەی ئەو داواکاری پەنابەرێتیانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا پێسکەش کراون بەرزترین رێژەیە لە ساڵی 2015 و 2016ەوە. لە ساڵەکانی 2015 و 2016 بەهۆی چەند بارودۆخێکەوە بە تایبەتی شەڕی سوریا شەپۆلێکی کۆچبەران رویان لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا کرد و ژمارەی داواکاری پەنابەرێتی گەیشتە 1.3 ملیۆن داواکاری، لە ساڵی 2022ش ژمارەی داواکاری پەنابەرێتی 994 هەزار بوە. ھەروەھا ئاژانسی پەنابەرانی یەکێتی ئەوروپا روونیشکردووەتەوە، زۆرینەی پێشکەشکردنی داوای مافی پەنابەریەتی لەئەمساڵدا لە وڵاتانی نەرویج و سویسرا بووە لە دوای ئەوانیش ئەڵمانیان و فەڕەنسا بوون.    

هاوڵاتی  نرخی نەوت لەماوەی حەوت مانگی رابردوودا بۆ بەرزترین ئاستی بەرزبوویەوە، ئەمەش بەهۆی ئەوەی کە رەنگە بەرهەمهێنانی نەوت کەمبکرێتەوە.  ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبوویەوە و کۆتایی بە پاشکەشەی دوو هەفتەی پێشووی خۆی هێنا.  نرخی نەوتی خاوی برێنت یەک دۆلار و 72 سەنت بەرزبوویەوە و گەیشتە 88 دۆلار و 50 سەنت بۆ هەر بەرمیلێک، لەکاتێکدا نرخی نەوتی خاوی تەکساس گەیشتە 85 دۆلار و دوو سەنت دوای ئەوەی نرخەکەی یەک دۆلار و 39 سەنت زیادیکرد. بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لەکاتێکدایە کە پیشبینی دەکرێت سعودیە یەک ملیۆن بەرمیلی رۆژانە لە مانگی داهاتوودا کەمبکاتەوە و هاوکات روسیاش رازیبووە کە لەگەڵ هاوبەشانیدا لە رێکخراوی ئۆپیک بەرهەمهێنانی نەوت کەمبکاتەوە.  

هاوڵاتی یەڤگینی پریگۆژین نزیکەی ١٠ ساڵی پێچوو تا گروپی چەکداری ڤاگنەر دروست بکات. گروپەکی ئەڤگینی بووە سەرەکیترین گروپ لەجەنگی روسیا دژی ئۆکرانیاو سەربازەکانی پریگۆژین یارمەتیدەربوون بۆ زیادکردنی هەژمونی روسیا لەئاستی جیهانیدا، لەڕێگەی پێکهێنانی هاوپەیمانی بۆ ڤلادمیر پوتن، سەرۆکی روسیا، لەئەفریقاو سوریا. ئێستا کە یەڤگینی لەمەیدانەکە نەماوە، مردنەکەی بووەتە هۆی دروستبوونی چەندین گومان لەسەر داهاتووی ڤاگنەر. شارەزایانی سەربازی و بەرپرسانی سەربازی رۆژئاوا بیر لەوەدەکەنەوە کەکێ جێگەی دەگرێتەوە و چی بەسەر ئەو چەکدارە بەکرێگیراوانەدا دێت کە پریگۆژین سەرکردایەتی دەکردن. چۆن کوژراو بۆچی کوژرا؟ یەڤگنی پریگۆژین، سەرۆکی گروپی ڤاگنەر، لەچوارشەممەی رابردوو لە کەوتنەخوارەوەی فرۆکەیەک لەهەرێمی تڤیر لەنزیک مۆسکۆ لەگەڵ نۆ سەرنشینی تر گیانی لەدەستدا. بەشێک لەسەرنشینەکان فەرماندەی باڵاو نزیکی پریگۆژین بوون. سەرەتا روسیا نکۆڵی دەکرد کە فڕۆکەکە پریگۆژینی تێدا بووبێت بەڵام دوای چەند رۆژێک لیژنەی لێکۆڵینەوەی روسیا رایگەیاند، لەڕێی پشکنینی جیناتییەوە مردنی یەڤگینی پریگۆژین لە رووداوی کەوتنەخوارەوەی فرۆکەکەی رۆژی هەیینی پشتڕاستکراوەتەوە. لەلێکۆڵینەوەی لیژنەکەدا هاتووە کە یەڤگنی پریگۆژین، سەرۆکی گروپی ڤاگنەر، مردووە ئەویش دوای ئەوەی کە «پشکنینە جیناتییەکان کۆتاییان هاتووەو ئەنجەماکەی دەریدەخات جیناتی ئەو 10 سەرنشینەی لەفرۆکەکەدا بوون هاوتان لەگەڵ لیستی ناوی ئەو کەسانەی کە لەفرۆکەکەدا پێشتر بڵاوکراونەتەوە.» ئاژانسی فرۆکەوانی روسیا پێشتر لیستی سەرنشینەکانی بڵاوکردەوە کە یەکێک لەوانە پریگۆژین بوو. مردنی پریگۆژین چەندین سیناریۆی جیاوازی دروستکردووەو دەوترێت کە دەستی روسیا خۆی تێدا بووە. تەنانەت سەرۆکی ئەمریکاو ئۆکرانیا بڕوایان وایە کە کاری روسیا خۆی بێت. یەڤگینی یەکیک بوو لەنزیکەکانی ڤلادمیر پوتن، بەڵام ئەو نزیکایەتی و هاوڕێیەتیە لەمانگی حوزەیراندا کۆتایی هات کاتێک پریگۆژین دژی فەرماندە باڵاکانی سەربازی روسیا جوڵایەوە و چەکدارەکانی لەئۆکرانیاوە بەرەو مۆسکۆ بەڕێکرد کەوەک هەڵمەتێکی «کودەتا» لیکدرایەوە و تەنانەت پوتین خۆشی رایگەیاند کە کارێکی خیانەت بوو. تەنها دوای چەند رۆژیک لەکودەتا شکستخواردووەکە، کە دواتر پوتن رێککەوتنی لەگەڵ پریگۆژیندا کردو رەوانەی بیلاڕوس کرا، سەرۆکی روسیا بەڕوونی وتی کە کارەکەی گروپی ڤاگنەر جۆرێک بوو لەخیانەت. هەرچەندە ناوی پریگۆژینی نەبرد بەڵام «رێکخەرانی یاخیبونەکەی» بە خیانەت کردن لە روسیا ناوبرد. میدیاکانی رۆژئاوا سوورن لەسەر ئەوەی کە کوشتنی پریگۆژین تۆڵەکردنەوەی پوتنە، بەڵام کۆشکی کریملن دەڵێت، کە ئەوەی رۆژائاوا دەیڵێت «گوایە پریگۆژین بە فەرمانی ئێمە کوژراوە درۆیەکی بێ چەندوچونە». هیچ بەڵگەیەک نییە کە دەستتێوەردانی کریملن و هیزە ئەمنییەکانی روسیا ببەستێەوە بەکەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە و هۆکاری تێکشکانی فڕۆکەکەش تائیستا نەزانراوە. چەند بەرپرسێکی ئەمریکی کە قسەیان بۆ سی ئێن ئێن کردووە هۆشداری ئەوەیان داوە کەهێشتا زووە بگەیتە ئەنجام دەربارەی هۆکاری روودانی رووداوەکە، بەڵام ژمارەیەک ئەگەر رەچاو کراوەو لێکۆڵینەوەی لێدەکرێت، لەوانەش دانانی بۆمبێک لەناو فڕۆکەکە کەبووەتە هۆی تێکشکانی. هاوکات سی ئێن ئێن دەڵێت، لەهەمانکاتدا هەندێک کەس کە ناویان نەهاتووەو ئاشنان بەکاری هەواڵگری بڕوایان وایە کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە بە ئەنقەست بووبێت و ئامانجی سەرەکی ئەوە بووبێت کە پریگۆژین بکوژرێت. پاتریک رایدەر، وتەبێژی پنتاگۆن، رایگەیاندووە ئەوان زانیارییان نییە کە فڕۆکەکەی پریگۆژین بەموشەکی هێزی بەرگری ئاسمانی تێکشکابێت، بەڵام ئەوەشی نەشاردەوە کە بڕوایان وایە پریگۆژین کوژرابێت نەک رووداوێکی رێکەوت بێت. تەنانەت جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکاو بەرپرسانی ئۆکرانیا ئاماژەیان بەوە کردووە پوتن لەپشت تێکشکانی فڕۆکەکە بووبێت. بەپێی راپۆرتێکی سی ئێن ئێن کە لەگەڵ چەند کەسێکی روسیا قسەی کردووە، بەبێ ئەوەی پلەو پۆستیان ئاشکرا بکات بەهۆی ترسیان لەئاشکرابوونیان، هەندێکیان بەڕاشکاوانە قسەیان لەسەر بابەتەکە کردووەو دەڵێن، «پریگۆژین لەلایەن پوتنەوە کوژراوە کە لەخیانەت خۆش نابێت، پوتن لەپشتی ئەم کارە بووە، رەنگە دارودەستەکەی بووبن بەڵام ئەو زانیویەتی و رەزامەند بووە لەسەری». پشتڕاستکردنەوەی گومانەکان لەلایەن میدیای رۆژئاواوە لەوە دێت کەهەندێک مدیای روسیا بڵاویانکردەوە کە ئۆکرانیا لەپشت کوشتنی پریگۆژینەوە بێت، بەڵام لەو بارەیەوە ڤۆلۆدمیر زیلینسکی، سەرۆکی روسیا رایگەیاند، «ئێمە پەیوەندیمان بەدۆخەکەوە نییە، بەڵام هەموو کەس ئەزانێت کێ پەیوەندی هەیە بەو بابەتەوە». پریگۆژین «هەندێک هەڵەی جددی کردووە لەژیانیدا» دوای رۆژێک لە کەوتنەخوارەوەی فڕۆکەکە پوتن قسەی بۆ رایگشتی کردو وتی سەرکردەکەی ڤاگنەر کەسێکی «بەهرەمەند بوو» بەڵام «هەندێک هەڵەی جددی کردووە لەژیانیدا». سەرۆکی روسیا لەدەمی رابردوو دەربارەی پریگۆژین قسەی کردو وتی کە «ماوەیەکی زۆر بوو» سەرکردەکەی ڤاگنەری دەناسی. «ئەو پیاوێک بوو کە دیار بوو چارەنووسی سەخت دەبێت، هەروەها هەندێک هەڵەی جددی لە ژیانیدا کردووە و ئەوەی بەدەستهێناوە کە پێویست بووە خۆی و کە منیش داوامکردووە بۆ ئامانجێکی هاوبەش»، پوتن وای وت. دوای مردنی پریگۆژین، ڤلادمیر پوتن فەرمانێکی دەرکرد بۆ کۆنترۆڵکردنی شەڕکەرانی ڤاگنەر. لەچەند رۆژی رابردوودا ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، ڤلادمیر پوتن فەرمانێکی نوێی دەرکردو لە رۆژی هەینیدا واژۆی کردووە کە دەبێت دەستبەجێ بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەپێی فەرمانەکە دەبێت هەموو ئەو لایەنانەی کار بۆ سوپا دەکەن سوێندی یاسایی بخۆن وەک دەربڕینی دڵسۆزی بۆ روسیاو لانەدان لەفەرمانی سەرۆکی وڵات. لەبەشێکی فەرمانەکەدا هاتووە کە ئەوانەی سوێندی یاسایی دەخۆن نابێت لەفەرمانی فەرماندەو سەرکردە باڵاکان دەربچن و پێویستە لەسەریان پەیڕەوی لەبڕیارەکانیان بکەن. بەپێی وتەی شارەزایانی بواری سەربازی، دەرکردنی ئەو فەرمانە لەلایەن پوتنەوە بۆ گروپی ڤاگنەرو گروپە میلیشیاکانی تر هەنگاوێکی روونە کە سەرۆکی روسیا دەیەوێت بیانخاتە ژێر کۆنترۆڵی تەواوەتی وڵاتەوە کودەتاکەی مانگی حوزەیران کە ترسی دروست کردووە دووبارە ببنە هۆی مەترسی و جارێکی تر ترس بۆ دەسەڵاتی وڵات دروست بکەن. ڤاگنەر دوای پریگۆژین چی لێدێت؟ مردنی پریگۆژین دوای دوو مانگ لەکودەتاکە گومانی لای شارەزایان دروستکردووەو دەڵێن پوتن پێویستی بەو ماوەیە هەبووە تاجێگرەوەیەک بۆ پریگۆژین دابنێت. بینۆیت برینگەر، رۆژنامەنوس کە بەڵگەفیلمێکی لەسەر گروپی ڤاگنەر کردووە بۆ بی بی سی قسەی کردووەو دەڵێت، یەکێک لە بەربژیرە هەرە سەرەکییەکانی بۆ شوێنگرتنەوەی پریگۆژین ئەندرێی ئەڤریانۆڤە کە بەرپرسی ئۆپەراسیۆنە نهێنییەکانی هەواڵگری روسیایە. برینگەر دەڵێت، «وادیارە پوتن کاتی پێویست بووە بۆ ئەوەی بەنهێنی ئەم گۆڕانکارییە رێکبخات، ئەمەش ئەو هۆکارە رووندەکاتەوە کە بۆچی دوو مانگ وەستا تا پریگۆژین لەکۆڵ بکاتەوە». تەنانەت عەباس گالیامۆڤ، وتارنووسی پێشووی پوتن لەگەڵ ئەم قسەیەدا هاوڕایەو بۆ ئەسۆشیەتد پرێس دەڵێت، رەنگە بۆیە پریگۆژین رێیدرا دوای کودەتاکە لەکارەکەی بەردەوام بێت چونکە بەرپرسانی روسیا دەبوو چەند کەسێک بدۆزنەوە بۆ جێگرتنەوەی. گالیامۆڤ دەڵێت،»کات پێویست بوو بۆ دروستکردنی رێگای نوێ و میکانیزمی نوێی دەستبەسەرداگرنتی ئەو پرۆژانەی» یەڤگینی هەیەتی لەسوریا و ئەفریقاو ئۆکرانیا. شارەازیان پێیانوایە کە رەنگە ڤاگنەر دوای پریگۆژین وەک خۆی نەمێنێت و گۆڕانکاری بەسەردا بێت. ئەوان دەڵێن، رەنگە لەدۆخی مامناوەند مەودادا ئۆپەراسیۆنەکانی ڤاگنەر زۆر گۆڕانکارییان بەسەردا نەیەت، بەڵام لەدۆخی دوورمەودادا شیوازی تر وەردەگرێت. «ئەگەری بەهێز ئەوەیە ڤاگنەر جیاببێتەوە بۆ دوو گروپ، کە ئەو لایەی لە بیلاڕوسیایە و بێ سەرکردە ماوەتەوە هەڵبوەشێتەوە، پارچەکانی تر ئەوانەی کە لەدەرەوەی روسیا کاران ببنە یەک گروپ و ئامراز کە سیاسیەتی دەرەوەی روسی بتوانێت سوودیان لێوەربگرێت،» ئێمڵی فێریس توێژەر لەبواری سەربازی ئەمەی بە بی بی سی وت. رۆژنامەنوس برینگەر لەسەر نەمانی پریگۆژین و ئەو کەلەپورەی بەجێیهێشتووە دەڵێت: ڤاگنەر ئەوەی بەکریملن نیشانداوە کەچۆن سوپایەکی شاراوەی تایبەت لەدەرەوەی یاسا دەکرێت سوودبەخش بێت بۆ جەنگ و زیادکردنی هەژموونی روسیا لەدەرەوە، رەنگە ناوی ڤاگنەر نەمێنێت بەڵام چەکدارە بەکرێگیراوەکانی مەیدان و ئەو رێبازەی پریگۆژین دروستی کرد وەک خۆیان دەمێنێتەوە».

هاوڵاتی  چوار ئەندامی خێزانێکی کورد لە ویلایەتی تەکساس بە مردوویی لە ماڵی خۆیاندا دۆزرانەوە کە هێشتا نازانرێت کردارەکە خۆکوژی بێت یان تاوانی کوشتن بووە.  پۆلیسی شاری ئاڵنی ویلایەتی تەکساس رایگەیاند لە رۆژی دوشەممە 28ی ئابی 2023 چوار ئەندامی خێزانێکیان بە مردوویی لە ماڵەکەی خۆیاندا دۆزیوەتەوە کە دایک و باوکێک و دوو منداڵن. پۆلیس ئەوەی ئاشکرا کردووە کە یەکێک لە ئەندامانی خێزانەکە نەیتوانیووە بۆ ماوەی دوو کاتژمیر بڕواتەوە ماڵەکەوە چونکە دەرگاکان داخرابوون بۆیە پەیوەندی بە پۆلیسەوە کردووە و دواتر پۆلیس چوونەتە ماڵەکەوە و چوار کەسەکەیان بە مردوویی دۆزیەوەتەوە. هەندێک لە میدیاکانی ئەمریکا دەڵێن ئەو کەسەی لە دەرەوە بووە نەنکی منداڵەکان بووە. بەپێی ئەو زانیارییانەی رێکخراوی ئیسلامی شاری ئاڵن بڵاویکردووەتەوە ناوی ئەندامانی خێزانەکە بەمجۆرەیە: فەرمان شێروانی، لەیلا شێروانی، مەتین شێروانی تەمەن دوو ساڵ و شاهین شێروانی تەمەن 12 ساڵ. رێکخراوەکە دەشڵێت، سێ هەفتە لەمەوبەر خێزانەکە کچێکی تەمەن چوار ساڵیان بەناوی لیان لەدەستدا دوای ئەوەی لە مەلەوانگەیەکدا خنکا. پۆلیسی شاری ئاڵن هێشتا هۆکاری روداوەکەی نەخستووەتەڕوو بەڵام دەڵێت، رەنگە خنکانی کچەکەیان "هۆکارێک بێت" بۆ رودانی روداوەکە.  عەبدولرەحمان بەشیر، سەرۆکی رێکخراوەکە کە لە هەمان کاتیشدا مزگەوتە، رایگەیاندووە کە خانەوادەی بەشیر بەدۆخێکی سەختدا تیدەپەڕین بەهۆی مردنی لیانی کچیان چونکە "ئە بارودۆخانە بۆ هیچ خێزانێک ئاسان نییە هەرچەندە ئەندامی تری خێزانەکەیان لێ نزیکبوون بەڵام ئەوان تێکشکابوون." وێنەی فەرمان شێروانی: 

مستەفا زاهیدی لەچەند رۆژی رابردوودا میدیای کوردی خەڵکیان بەکەشتیوانێکی ناساوە سەرقاڵ کرد کەگوایە خەڵکی مەهابادەو کوردە، ئەو کەشتیوانە بووەتە یەکەم کورد کەگەشتی بۆشایی ئاسمان بکات، بەڵام دوای بەدواداچوونێکی وردی هاوڵاتی دەرکەوت ئەو ژنە نە کوردەو نە بنەماڵەکەشی خەڵکی مهابادن. یاسەمین موقبیلی ئەو ناوە دیارە بوو کە لەمیدیای کوردیدا بەرچاوکەوت و بەشێکی زۆر لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و تەنانەت ماڵپەرو میدیا دیارەکان، ئەم خاتوونەیان بەکورد ناوبرد. بەشێکی زۆر لەمیدیاکان، بە بیستراوو بینراوەوە، بەو میدیایانەوە کە پشتیوانییەکی ماددی گەورەیان لەپشتە، زۆر بەپەلە باسیان لەوەکرد کە ئەم خاتوونە  کوردەو خەڵکی مەهابادە. هەواڵەکە جێی گومان بوو چونکە هیچ بەڵگەیەک نەبوو بیسەلمێنێت یاسەمین کوردە، بۆیە هاوڵاتی هەوڵیدا بەدواداچوون بۆ ئەم بابەتە بکات و دوای بەدواداچوون و لێکۆڵینەوە دەرکەوت ئەم خاتوونە نە کوردەو نە خەڵکی مەهابادە. ئاژانسی ناسا لەڕۆژی یەکشەممەی رابردوو ٢٦ی ئابی ٢٠٢٣، بڵاویکردەوە کەشتی ئاسمانی سپەیس ئێکس ٧ دراگۆن گەیشتووەتە بۆشایی ئاسمان و لەنگەری لەوێستگەی نیودەوڵەتی بۆشایی ئاسمان گرتووە. ناسا بڵاویشیکردەوە کەپرۆژەکەیان نزیکەی شەش مانگ دەخایەنێت و بەهاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیای سپەیس ئێکس کراوە. ناسا باسی لەوەش کرد کەچوار کەشتیوان گەشتەکەیان کردووە کە یەکێک لەوان یاسەمین موقبیلییەو بەنوێنەرایەتی ناسا گەشتەکەی کردووەو ئەو سەرپەرشتی گەشتەکە دەکات. یاسەمینی تەمەن ٤٠ ساڵ پێشتر لەسوپای ئەمریکا وەک فڕۆکەوان خزمەتی کردووەو دواتر لە ٢٠١٧ چووەتە ئاژانسی ناسا. وەک خۆی لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێس نیوزی ئەمریکی دەڵێت، لەمنداڵییەوە خەونی ئەوە بووە ببێتە کەشتیوانی ئاسمانی. «شتەکە زۆر سەیرە چونکە لەقوتابخانە کاتێک لەکتێبی ساڵنامە هەموان ئەوە دەنووسن کە دەیانەوێت گەورە ببن، ببن بەچی، من نووسیم: کەشتیوانی ئاسمانی». چۆن دەرکەوت یاسەمین کورد نییە؟ بەپێی هەندێک بەڵگە کەدەست هاوڵاتی کەوتووە دەریدەخات کە یاسەمین کورد نییەو بنەماڵەکەشی خەڵکی مهاباد نین، تەنانەت کەسوکاری خۆشی نکۆڵی لەوە دەکەن کەکوردن. یەکێک لەبەڵگەکان کە دەریدەخات وتەی رۆژنامەنووس هەرمان وەتمانییە کە خەڵکی مەهابادەو دەڵێت نازناوی موقبیلی هەرگیز لەمەهاباد بوونی نەبووە. هەرمان وەتمانی لەلاپەڕەی تایبەتی خۆی لە فەیسبووک نووسیویەتی، « لەماوەی یەک دوو رۆژی رابردوو هەواڵێک بەشێوەیەکی چڕوپڕ بڵاوبووەتەوە کە یەک لەو چوار کەشتیوانەی ناسا ناردویەتییە وێستگەی نێودەوڵەتی بۆشایی ئاسمان، ئافرەتێکی بەرەچەڵەک کوردو خەڵکی مەهابادە بەناوی یاسەمین موقبیلی. بەپێی لێکۆڵینەوەو بەدواداچوونی وردم هەر لەچرکەساتی یەکەمەوە راستی ئەو هەواڵەم بۆ نەسەلماو تەنانەت بەپێی سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراوو تەواو جێی متمانە کامبەخشی باوکی و باپیرو باپیرەگەورەی بەناوی نێعمەتوڵڵا هەر خەڵکی تاران بوون و لەناوچەی نیاوەران نیشتەجێ بوون. نازناوی موقبیلیش لەمەهاباد نەبیستراوە». یەکێکی تر لەبەڵگەکان ئەوەیە کەخودی کەسوکاری یاسەمین نکوڵی لەوە دەکەن کەکوردبن. ئەفشین ئیبراهیمیان، کەچالاکوانێکی شاری مهابادە، پەیوەندی بە پژمان موقبیلی، کەسی نزیکی بنەماڵەی یاسەمین کردووە لەتۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک و لەوەڵامی پرسیاری ئەوەی ئایا دایک و باوکی یاسەمین بەڕەچەڵەک کوردن، پژمان موقبیلی دەڵێت، «نەخێر کورد نین». بەڵگەیەکی تر کە دەیسەلمێنێت یاسەمین موقبیلی رەچەڵەکی کورد نییە چاوپێکەوتنیکی باوکیەتی لەماڵپەڕی کەنیسەیەک لەئەمریکا. لەماڵپەڕی ST. Paul‌s Episcopal Church کەماڵپەڕێکی ئایینیەو باس لەنەریتەکانی ئایینی مەسیحیەت کراوە، وتووێژێک لەگەڵ کامی موقبیلی، باوکی یاسەمین کراوە وەک کەسایەتییەکی مەسیحی و قەشەیەکی مەسیحی. کامی موقبیلی دەرباری ژیاننامەی خۆی دەڵێت،  «ساڵی ١٩٥١ لەتاران لەبنەماڵەیەکی شیعە دایکبووم، باوکم پزیشک بووەو دایکم پەرەستار بووە. قوناغی سەرەتایی خوێندنم لەخوێندنگەی (کاسۆلیکی رۆمی) تەواوکردووە. دواتر بەشێوەی پیشەییانە بیناسازی و ئەندازیاری بیناسازی خوێندووە. هەر لەتەمەنی لاوییەوە رەحمەتی خودا بەسەریدا باریوە لەگەڵ مەسیحییەت ئاشنا بووە. وەک دیارە کامی موقبیلی جگە لەشوێنی لەدایکبوونی و مەزهەبەکەی هیچ زانیارییەکی تر ناخاتەڕوو کە لەچ نەتەوەیەکە و لەدیمانەکەدا دەڵێت، هەر لەم سەردەمانەدا لەگەڵ فێری کە پێدەچێت کورتکراوەی  فریشتە بێت ژیانی هاوسەری پێکهێناوە، ساڵی ١٩٨٠ و دوای هاتنەسەرکاری کۆماری ئیسلامی ئێرانی جێهێشتووەو چووەتە ئەڵمانیا. وەک خۆی دەڵێت، چوار ساڵ لەئەڵمانیا ماوەتەوەو دوو مناڵی بووە بە ناوەکانی کاوەو یاسەمین، کەمتر کاتی خۆی تەرخان ئەکات بۆ ئەو بوارەی کەشارەزایە تێیدا کەمەبەستی تەلارسازییە و دەست دەکات بەخوێندنەوەی کتێبی پیرۆز بەمەبەستی ئاشنابوونی زیاتر بەعیساو بەدوای خودادا دەگەڕێت وەک پەناگەو هێزێکی پشتیوان. بەپێی چاوپێکەوتنەکە، ساڵی ١٩٨٣ لەسەر بانگهێشتی رێکخراوی تۆلستۆی کە رێکخراوێکی دژە کۆمۆنیستی بوون، کامی موقبیلی لەگەڵ خێزانەکەیدا روو دەکەنە ئەمریکاو لە نیویۆرک نیشتەجێدەبن و لەئێستادا چالاکێکی ئایینی مەسیحییە. پێش ئەوەی کۆچ بکەن بۆ ئەمریکا، یاسەمین لە ئەڵمانیا لەدایک دەبێت. لەماڵپەڕی ناساو نیویۆرک تایمز بەوردی باس لەژیاننامەی یاسەمین موقبیلی کراوە، هەردوو سەرچاوەکە دەڵێن کە بنەماڵەکەی ئێرانین و خۆی ساڵی ١٩٨٣ لەئەڵمانیا لەدایکبووە. لەهیچ سەرچاوەیەکدا باس لەکوردبوونی ئەم خاتوونەو بنەماڵەکەی نەکراوە. هیچ زانیارییەک لەسەر بنەماڵەو رەچەڵەکی دایکی یاسەمین بەردەست نییە. تەنانەت لەئینستاگرامی خۆشی کەزیاتر لە ٢٦٥ هەزار فۆڵۆوەرسی هەیە، بەهیچ شێوەیەک باس لەکوردبوونی ناکات و باس لەئێرانیبوونی خۆشی نەکردووە. تەنها لەبەشی بایۆکەی نووسیویەتی: دایک، فرۆکەوانی هێزی دەریایی، فرۆکەوانی تاقیکاری و کەشتیوانی ناسا. تاکە سەرچاوە کەباس لەکوردبوونی یاسەمین دەکات دوو سەرچاوەن کەهیچیان باوەڕپیکراو نین و رەنگە هەواڵی میدیا کوردییەکان سەبارەت بە یاسەمین موقبیلی لەم دوو سەرچاوەیەوە هاتبێت. دوو سەرچاوە لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەردەستە کە باس لەکوردبوونی یاسەمین موقبیلی دەکەن. یەکەمیان ماڵپەڕی ویکیپیدیایە، کە بەهیچ شێوەیەک ناتوانرێت وەک سەرچاوەی متمانەپێکراو پشتی پێ ببەسترێت. سەرچاوەیەکی تر کە باس لەکوردبوونی ئەم خاتوونە دەکات، بابەتێکە لە ماڵپەڕی «عصر ایران» لەنووسینی نهال موسەوی کەدووبارە کردنەوەی زانیارییەکانی ویکیپیدیایەو هیچ شتێکی نوێ و سەرچاوەیەکی متمانەپێکراوی تێدا نییە کە بیسەلمێنێت ئەم خاتوونە کوردو مەهابادییە.

هاوڵاتی حکومەتی بەریتانیا رایگەیاند، ئەمساڵ زیاتر لە 20 هەزار کەس بەرێگای نایاسایی هاتوونەتە بەریتانیا و هەزار و 671  پەنابەری عێراقیش داوای مافی پەنابەرێتییان کردووە.  بەپێی ئاماری حکومەتی بەریتانیا، تا سەرەتایی مانگی ئابی ئەمساڵ 20 هەزار و 100 کەس بەشێوەیەکی نایاسایی لەرێگەی نۆکەندی ئینگلیزەوە روویان لە بەریتانیا کردووە. ئامارەکە ئاماژە بۆ ئەوە دەکات کە رێگەی قاچاخ و نایاسایی بۆ بەریتانیا کەمینەکردووە و ئەو یاسا نوێیانەی بەریتانیا دژی کۆچکردنی نایاسایی دەریکردوون نەبوونەتە بەربەست لەبەردەم کۆچبەراندا.  دوای دەستبەکاربوونی ریشی سوناک لە کۆتایی ساڵی رابردوو، حکومەتی بەریتانیا چەند یاسایەکی نوێی دەرکرد دژی کۆچکردنی نایاسایی کە گرنگترینیان رێگرتن بوو لەو کەسانەی دەچنە نێو بەریتانیەوە لەرێگەی نۆکەندی ئینگلیزەوە. بەپێی یاساکە، کە هێشتا جێبەجێنەکراوە، ئەو کۆچبەرانە یان دیپۆرت دەکرێنەوە بۆ وڵاتی خۆیان یان رەوانەی وڵاتی سێیەم دەکرێن کە رواندایە.  بەڵام بەپێی ئامارەکەی حکومەتی بەریتانیا، لە هەشت مانگی ئەمساڵدا سێ هەزار و 366 پەنابەری ئەفغانی داوای مافی پەنبەرێتییان کردووە و دوای ئەوانیش ئێرانین کە سێ هەزار و 200 کەسن. هاوکات ئامارەکە دەریدەخات کە هەزار و 671 کۆچبەری عێراقی داوای مافی پەنابەرێتییان کردووە.

هاوڵاتی سەرۆكایەتی فڕەنسا (ئیلیزێ) ئەمڕۆ سێشەممە رایگەیاند، ئەفسەرێكی هێزە تایبەتەكانی سوپای فڕەنسا لە كاتی ئۆپەراسیۆنی دژە تیرۆر بۆ پشتیوانی لە سوپای عێراق كوژراوە. كۆشكی ئیلیزێ لەپەیامێكدا بڵاویکردەوە، "ئیمانوێڵ ماكرۆن سەرۆكی فڕەنسا بەداخ و پەژارەیەكی زۆرەوە، دوێنێ دوشەممە لە عێراق كوژرانی نیکۆلاس مازیری ئەفسەری سوپای فڕەنسای پێگەیشت، كە لە لە ئۆپەراسیۆنێكی دژە تیرۆردا كۆتایی بەژیانی هات". لە بەشێکی دیکەی راگەیێندراوەکەی ئێلیزێدا هاتووە، "سەرۆککۆمار سڵاو لە بوێریی سەربازانی فەرەنسا لە عێراق دەکات و جەختدەکاتەوە لەوەی شان بەشانی عێراق، فەرەنسا پابەندە بە شەڕی دژی تیرۆر." نیکۆلاس دەبێتە سێیەمین سەربازی فەرەنسا کە لەماوەی 11 رۆژی رابردوودا لە عێراق گیانلەدەستبدات. فەرەنسا ئەندامێکی کارای هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعشە و یەکێکە لەو وڵاتانەی لە شەڕی دژی داعش پشتیوانێکی دیاری هەرێمی کوردستان، رۆژئاوای کوردستان و عێراق بووە. 

هاوڵاتی دۆنالد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، بەهۆی وێنەیەکەوە کە لە یەکێک لە بنکەکانی پۆلیسی ئەمریکا گیراوە حەوت ملیۆن دۆلاری دەستکەوتووە.  میدیاکانی ئەمریکا بڵاویانکردەوە کە وتەبێژی کەمپینی دۆناڵد ترەمپ بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی 2024 رایگەیاندووە، لەدوای بڵاوبوونەوەی وێنەکەی دۆنالد ترەمپ، حەوت ملیۆن دۆلاری ئەمریکی بەخشراوە بە کەمپینەکەیان. کەمپینەکەی دۆناڵد ترەمپ بۆ کۆکردنەوەی بودجەیە تا بتوانێت ببێتە بەربژێری سەرەکی کۆمارییەکان لە هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی بۆ ساڵی 2024. لە ئێستادا ترەمپ یەکێکە لە کاندیدە لەپێشینەکانی کۆمارییەکان. وێنەکەی ترەمپ پێنجشەممەی رابردوو بڵاوبوویەوە کاتێك لە بنکەیەکی پۆلیس لە شارۆچکەی فوڵتن سەر بە ویلایەتی جۆرجیا دەستبەسەر کرا و وەک تۆمەتبارێک وێنەی گیرا. دەستگیرکردنی ترەمپ بە تۆمەتی هەوڵدانیەتی لە دەستکاریکردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی لە ساڵی 2020 لە ویلایەتی جۆرجیا. سەرۆکی پێشووی ئەمریکا جگە لەم تۆمەتە چەندین تۆمەتی تریشی لەسەرە کە یەکێکیان هاندانی لایەنگرانییەتی بۆ هێرشکردنە سەر کۆنگرێسی ئەمریکا. ترەمپ یەکەم سەرۆکی ئەمریکایە لە مێژوودا کە وێنەی تۆمەتباری بگیرێت لە بنکەی پۆلیسدا. بەپێی وتەی وتەبێژی کەمپینەکەی ترەمپ تا ئێستا کەمپینەکایان توانیویەتی 20 ملیۆن دۆلار کۆبکاتەوە کە مەبەست لێی یارمەتیدانی ترەمپە بتوانێت ببێتەوە بە سەرۆکی ئەمریکا لە ساڵی 2024.  هاوکات ترەمپ دوای ئازادبوونی، لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس کە پێشتر بە تویتەر ناسرابوو، داوای لە لایەنگرانی کرد کە پارە ببەخشن بە کەمپیەنەکەی لەڕیگەی فرۆشتنی تیشیرتەوە کە وێنەکەی لەسەر بێت. ئەو وێنەیەی دۆناڵد ترەمپ کە حەوت ملیۆن دۆلاری کۆکردەوە: 

هاوڵاتی  لیژنەی لێکۆڵینەوەی روسیا رایگەیاند، لەرێی پشکنینی جیناتییەوە مردنی یەڤگینی پریگۆژین لە روداوی کەوتنەخوارەوەی فرۆکەکەی رۆژی هەیینی پشتڕاستکراوەتەوە. لە لێکۆڵینەوەی لیژەنەکەدا هاتووە کە یەڤگنی پریگۆژین، سەرۆکی گروپی ڤاگنەر، مردووە ئەویش دوای ئەوەی کە "پشکنینە جیناتییەکان کۆتاییان هاتووە و ئەنجەماکەی دەریدەخات جیناتی ئەو 10 سەرنشینەی لە فرۆکەکەدا بوون هاوتان لەگەڵ لیستی ناوی ئەو کەسانەی کە لە فرۆکەکەدا پێشتر بڵاوکراونەتەوە." ئاژانسی فرۆکەوانی روسیا پێشتر لیستی سەرنشینەکانی بڵاوکردەوە کە یەکێک لەوانە پریگۆژین بوو. روداوەکە لە هەیینی رابردوو رویدا و تێیدا فرۆکەیەک بە 10 سەرنشینەوە لە هەرێمی تڤێر لە نزیک مۆسکۆ کەوتەخوارەوە. پریگۆژین لە کۆتایی مانگی حوزەیراندا هەڵمەتێکی ئەنجامدا بۆ دژایەتیکردنی سەرکردە سەربازییەکانی روسیا کە بەپێی وتەی خۆی "شکستیان هێناوە" لە جەنگی روسیا، بەوهۆیەوە چەکدارانی گروپی ڤاگنەری بەرەو مۆسکۆ رەوانە کرد. ئەم هەنگاوەی پریگۆژین بە کودەتا دژی ڤلادمیر پوتن، سەرۆکی روسیا، لێکدرایەوە.

هاوڵاتی رێکخراوی فیفا بڕیاریدا بۆ ماوەی سێ مانگ کارەکانی لویس روبیالس، سەرۆکی فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئیسپانیا، سڕ بکات و لە کار دووریبخاتەوە بەهۆی ماچکردنی كچە یاریزانێک لە جامی جیهانی ژنان. بڕیارەکە دوای ئەوە دێت کە هەفتەی رابردوو ژنانی ئیسپانیا لە یاری کۆتایی جامی جیهانی لە ئینگلەتەرایان بردەوە و دواتر بوونە پاڵەوان، لەکاتی وەرگرتنی ناسناوەکانیاندا، لویس روبیالس باوەش بە هەموویاندا دەکات و ماچیان دەکات، بەڵام لەگەڵ یەکێک لە کچەیاریزانەکان بەناوی جێنی هێرمۆسۆ ماچی لێو دەکات و ئەم کارەشی لەناو ئیسپانیا هەرای نایەوە. روبیالس دەڵێت، ماچەکە دوولایەنە بووە و هەردوکیان رەزامەند بوون لەسەری بەڵام کچە یاریزانەکە ئەوە رەتدەکاتەوە و دەڵێت، ماچەکە پێویست نەبووە و رەزامەندی ئەوی لەسەر نەبووە.  روبیالس فشارێکی زۆری لەسەر بوو لەلایەن حکومەتی ئیسپانیا و تیمی نیشتمانی ئیسپانیا کە دەستلەکاربکێشێتەوە بەڵام پێداگربوو لەسەر کارەکەی و رایگەیاند هیچ کارێکی هەڵەی نەکردووە.  بەهۆی فشارەکانەوە رێکخراوی فیفا بڕیاریدا ماوەی 90 رۆژ کارەکانی روبیالس هەڵپەسێرێت و دووریبخاتەوە تا دادگا دۆسیەکە یەکلایی دەکاتەوە. 

هاوڵاتی دوای مردنی یەڤگینی پریگۆژین، سەرۆکی گروپی ڤاگنەر، ڤلادمیر پوتینی سەرۆکی روسیا فەرمان بە شەڕکەرانی ڤاگنەر دەکات کە سوێندی یاسایی بخۆن و بچنە ژێر فەرمانی سوپای روسیاوە. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، ڤلادمیر پوتن فەرمانێکی نوێی دەرکرد و لە رۆژی هەینیدا واژۆی کرد کە دەبێت دەستبەجێ بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە و بەپێی فەرمانەکە دەبێت هەموو ئەو لایەنانەی کار بۆ سوپا دەکەن سوێندی یاسایی بخۆن وەک دەربڕینی دڵسۆزی بۆ روسیا و لانەدان لە فەرمانی سەرۆکی وڵات. لە بەشێکی فەرمانەکەدا هاتووە کە ئەوانەی سوێندی یاسایی دەخۆن نابێت لە فەرمانی فەرماندە و سەرکردە باڵاکان دەربچن و پێویستە لەسەریان پەیڕەوی لە بڕیارەکانیان بکەن. ئەمە لەکاتێکدایە کە هەیینی رابردوو یەڤگینی پریگۆژین لە نزیک مۆسکۆ لە تێکشکانی فرۆکەیەکدا لەگەڵ نۆ کەسی تر گیانی لەدەستدا. هێشتا کریملن پشتراستی نەکردووەتەوە کە پریگۆژین مردووە، بەڵام رایگەیاندووە کە ئەوەی رۆژائاوا دەیڵێت "گوایە پریگۆژین بە فەرمانی ئێمە کوژراوە درۆیە" و دەبێت چاوەرێی ئەنجامی تاقیکردنەوەکان بکرێت کە ئاخۆ پریگۆژین لەنێو فرۆکەکەدا بووە یان نا. هاوکات ڤلادمیر پوتن لەکاتی واژۆکردنی فەرمانەکەدا سەرەخۆشی خۆی نارد بۆ خانەوادەی هەموو ئەوانەی لە روداوەکە گیانیان لەدەستدا و دواتر لە دەمی رابردوو قسەی لەسەر پریگۆژین کرد. لە قسەکانیدا ڤلادمیر پوتن رایگەیاند، زانیاری سەرەتایی هەیە کە پریگۆژین و هاوکارەکانی لە ڤاگنەر کوژرابن و ستایشی رۆڵی رپیگۆژینی کرد و دواتریش ئەوەی نەشاردەوە کە چەند "هەڵەیەکی جدی" کردووە. بەپێی وتەی شارەزایانی بواری سەربازی، دەرکردنی ئەو فەرمانە لەلایەن پوتنەوە بۆ گروپی ڤاگنەر و گروپە میلیشیاکانی تر هەنگاوێکی روونە کە سەرۆکی روسیا دەیەوێت بیانخاتە ژێر کۆنترۆڵی تەواوەتی وڵاتەوە دوای ئەوەی لە کۆتایی مانگی حوزەیران گروپی ڤاگنەر بە سەرکردایەتی پریگۆژین لە فەرمانی فەرماندە باڵاکان لایاندا و ئۆکرانیان بەرەو مۆسکۆ بەجێهێشت کە ئەم هەنگاوە وەک "کودەتایە" لێکدرایەوە.