هاوپەیمانەکانی ڕوسیا ڕاستەوخۆ بەشدارن لەشەڕی ئۆكرانیا

هاوڵاتی  محەممەد بن سەلمان، شازادەی جینیشینی سعودیە رایگەیاند، وڵاتەکەی نزیکە لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل، هۆشداریش دەدات کە ئەگەر ئێران چەکی ئەتۆمی بەدەست بهێنێت ئەوا "ئێمەش دەبێت بەدەستیبهێنین." لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا لەگەڵ کەناڵی فۆکس نیوزی ئەمریکی کاتێک محەممەد بن سەلمان پرسیاری چۆنیەتی دانوستانەکانی لێکرا سەبارەت بە ئاساییکردنەوەی پەیوەنددییەکانی سعودیە و ئیسرائیل، رایگەیاند، "هەر رۆژێک تێپەڕێت زیاتر نزیک دەبینەوە" لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان.  وتەکانی بن سەلمان لەکاتێکدایە کە ئیدارەی بایدن لە هەوڵی جدیدایە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی هەردوو وڵات کە هەردووکیان هاوپەیمانی سەرەکی ئەمریکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لە رێی پەیماننی ئەبراهام یان رێککەتننامەی ئاشتی ئەمریکا تا ئیستا چوار وڵاتی عەرەبی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی کردووەتەوە کە بریتین لە بەحرەین، ئیمارات، سودان و مەغریب. لە دانوستانەکانی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان سعودیە داوای گەرەنتی ئاسایش لە ئەمریکا و بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی بۆ مەبەستی مەدەنی دەکات لەگەڵ سازانی ئیسرائیل لەسەر بابەتی فەلەستین. "بۆ ئێمە پرسی فەلەستینییەکان زۆر گرنگە، پیویستە ئەو بابەتە چارەسەر بکەین و تا ئیستا ستراتیجیەتێکی باشمان هەیە لەسەر ئەو بابەتە، هیوامان وایە ژیانی فەلەستینییەکان ئاسان بکەین"، بن سەلمان وای وت. محەممەد بن سەلمان سەبارەت بە هەوڵەکانی ئێران بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی رایگەیاند، "ئەگەر چەکی ئەتۆمی بەدەستبهێنن ئێمەش دەبێت هەمان بێت بۆ هۆکاری ئەمنی و هاوسەنگی هێز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام ئێمە نامانەوێت ئەوە رووبدات."

هاوڵاتی  وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، ئەو شەش ملیار دۆلارەی گەڕاندویانەتەوە بۆ ئێران لەبەرامبەر ئازدکردنی پێنج هاوڵاتی ئەمریکی پارەی ئێران خۆی بووە. ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ  کەناڵی ئێن بی سی ئەمریکی بەرگری لە رێککەوتنی نێوان وانشنتن و تاران سەبارەت بە ئاڵوگۆڕکردنی زیندانیەکانیان و ئازادکردنی شەش ملیار دۆلار بۆ ئێران کرد. لە چاوپێکەوتنەکەدا بلینکن وتی، "ئەو شەش میلیار دۆلارەی ئێران لە کۆریای باشوور، سەرچاوەی سامانی خودی ئێران بووە لە فرۆشی نەوت و بۆیان گەڕاوەتەوە." وەزیری دەرەوەی ئەمریکا وتیشی، "یەکەم ئەرکی من یارمەتی دانی ئەو هاوڵاتییە ئەمریکیانەیە کە لە وڵاتە بیانییەکان تووشی کێشە بوون، بەتایبەت ئەوانەی بێ هۆ و نادادپەروەرانە دەستبەسەر دەکرێن." لە وەڵامی پریسیاری ئەوەی ئاخۆ ئازاد کردنی ئەو شەش میلیار دۆلارە لە بەرامبەر ئازادکردنی هاوڵاتیانی ئەمریکی، مەترسییەک نییە بۆ ئەوەی ئێران و وڵاتانی تری هاوڵاتی ئەمریکی دەستگیربکەن و داوای پارە بکەن، وتی، "لەم نموونە تایبەتەدا، گرینگە لەوە تێ بگەین ئەو پارەیەی ئازاد کراوە، پارەی خودی ئێرانییەکانە لە فرۆشی نەوت بە دەستیان هێناوە ئێمە ئەم بڕە پارەیەمان لە ئەژمارێکی بانکییەوە لە کۆریای باشوور گواستۆتەوە بۆ ئەژماری بانکی لە وڵاتێکیتر (قەتەر) و بەو پەڕی چاودێرییەوە ئەم پارەیە گوازراوەتەوە بۆ ئەوەی دڵنیا بین تەنها بە ئامانجی مرۆڤدۆستانە بەکار دەهێنرێت." ئەو پێنج هاوڵاتییە ئەمریکییە- ئێرانییەی کە لە ئێران دەستبەسەر بوون رۆژی دووشەممە 18ی ئەیلوول لە قەتەرەوە بەرەو ئەمریکا کەوتنەرێ و گەیشتنەوە ئەمریکا و پێنج زیندانی ئێرانیش کە لە ئەمریکا دەستبەسەر بوون ئازادکران و هەروەها بڕی شەش میلیار دۆلار پارەی ئێران کە لە کۆریای باشوور دەستی بەسەردا گیرابوو، ئازاد کرا. رێککەوتنەکەی تاران و واشنتن لە ناوخۆی ئەمریکا ناڕەزایەتی زۆری لێکەوتەوەو کۆمارییەکان ئەمە بە هەڵەیەکی مێژوویی ئیدارەی بایدن ناو ئەبەن.  

هاوڵاتی وه‌زاره‌تی به‌رگری ئازه‌ربایجان ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌ ده‌ستپێكردنی ئۆپه‌راسیۆنی دژه‌ تیرۆری له‌ قه‌ره‌باغ ڕاگه‌یاند كه‌ به‌ وته‌ی خۆی ئامانجی سه‌پاندنی فه‌رمانه‌، به‌وه‌ش شه‌ڕ و پێكدادان له‌نێوان هێزه‌كانی ئه‌و وڵاته‌ و ئه‌رمینیا ده‌ستیپێكرده‌وه‌. وەزارەتی بەرگریی ئازەربایجان هۆکاری شەڕەکە دەخاتە ئەستۆی هێزەکانی ئەرمینیا و دەڵێت، "سوپای ئەو وڵاتە ژمارەیەک پێگەی سەربازی سوپای ئازەربایجانی تۆپباران کردووە و ئەویش لە بەرامبەردا دەستی بە ئەنجامدانی ئەو ئۆپەراسیۆنە کردووە بۆ ئەوەی ژمارەیەک لە هێزە سەربازییەکانی ئەرمینیا ناچار بکات لە سنوورەکەمان بکشێنەوە".  لە وڵامدا وەزارەتی بەرگریی ئەرمینیا بڵاویکردەوە، ئەو تۆمەتەی دەدرێتە پاڵ سوپای وڵاتەکەی دوورە لە راستییەوە.  هاوکات لاى خۆیەوە ئاژانسى هەواڵى ئازەربایجان (ئازەرتاج) بڵاویکردوەتەوە؛ ئەو گروپە چەکدارە نایاساییانەى ئەرمینیا کە بەشێوەیەکی کاتی لەژێر بەرپرسیارێتی هێزەکانی ئاشتیپارێزی روسیادان و لە خاکی ئازەربایجان چالاکن، بە هاوەن پێگەکانی سوپای ئازەربایجان بە ئاراستەی پارێزگای ئەگدەم بۆردومان دەکەن. ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە کە ئازەربایجان وەڵامى بۆ ئەو هێرشانە دەبێت و جەختیش دەکەنەوە، ئامانجیان تەنها تێکشکاندنى ئامانجە سەربازییەکانە و هیچ زیانێک بە هاوڵاتییان و ژێرخانى ئابورى وڵاتەکە نییە. ئۆپه‌راسیۆنه‌كه‌ی ئازه‌ربایجان له‌كاتێكدایه‌ مه‌شقه‌كانی هاوبه‌شی هاوبه‌شی هه‌ڵۆی ئه‌مریكا و ئه‌رمینیای 2023 دوێنێ ده‌ستیپێكرد و تا سبه‌ینێش به‌رده‌وام ده‌بێت. لە 27ی ئەیلوول تاوەکو 10ی تشرینی دووەمی 2020، جەنگی ئازەربایجان و ئەرمینیا لەسەر هەرێمی ناگۆرنۆ قەرەباخ هەڵگیرسا. لەو جەنگەدا زیاتر لە دوو هەزار و 700 هاووڵاتیی ئەرمینیا لە سەرباز و مەدەنیی کوژران و لە بەرامبەردا زیاتر لە دوو هەزار و 700 هاووڵاتیی ئازەربایجانیش لە سەرباز و مەدەنی کوژران. 

هاوڵاتی  ئاگرێکی گەورە لە فرۆکەخانەی عەربەت کەوتەوە، بەڵام تا ئێستا هۆکاری رودانی ئاگرەکە دیار نییە.  کەمێک لەمەوبەر ئاگرێکی گەورە لە فرۆکەخانەی کشتوکاڵی عەربەت کەوتەوە و هەندێک شایەتحاڵ باس لەوە دەکەن کە گوێیان لە دەنگێکی گەورە بووە.  چەند سەرچاوەیەکی نافەرمی ئاماژە بەوە دەکەن کە فرۆکەخانەکە بە درۆن هێرشی کرابێتە سەر و کوژراو و بریندار هەیە.

هاوڵاتی  رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا رایگەیاند، ئەگەر پێویست بکات وڵاتەکەی خەونی بوون بە ئەندامی یەکێتی ئەوروپا کۆتایی پێ دەهێنێت.  ئەمڕۆ 16ی ئەیلولی 2023، سەرۆککۆماری تورکیا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، "یەکێتی ئەوروپا هەوڵ دەدات پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێمە تێکبدات، ئێمەش بارودۆخەکە هەڵدەسەنگێنین و ئەگەر پێویست بکات ماڵئاوایی لە یەکێتی ئەوروپا دەکەین."  وتەکانی ئەردۆغان دوای ئەوە دێت کە لە راپۆرتێکی نوێی پەرلەمانی ئەروپادا هاتووە، "پرۆسەی بوون بە ئەندامی تورکیا لە یەکێتی ئەوروپا ناکرێت لەم بارودۆخەدا دەستپێبکاتەوە."  تورکیا لە ساڵی 1999 داواکاری پێشکەش کرد بۆ بوون بە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا و گفتوگۆکان لەسەر ئەندامێتی وڵاتەکە لەساڵی 2005 دەستیپێکرد بەڵام دانوستانەکان لەساڵی 2018 لەلایەن پەرلەمانی ئەوروپاوە وەستێندران بەهۆی "پاشەکشێی دیموکراسی" لە تورکیا.

هاوڵاتی وەزارەتی ناوخۆی بەریتانیا رایگەیاند، بە پشت بەستن بە بڕیارەکەی 6ـی ئەم مانگەی پەرلەمانی وڵاتەکەیان بۆ قەدەغەکردنی گرووپی ڤاگنەر، بڕیاریانداوە ئەو گرووپە وەک گرووپێکی تیرۆریستی بناسێنن. وەزارەتی ناوخۆی بەریتانیا لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، هەر شتێک پەیوەندی بە گروپی سەربازی ڤاگنەرەوە هەبێت یان هاوکاری ئەو گروپە بکات وەک تاوانبار مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت و سزای 14 ساڵ بەندی بەسەردا دەسەپێندرێت. ئەمە لەکاتێکدایە هەفتەی رابردوو سوەیلە برێڤەرمان وەزیری ناوخۆی بەریتانیا ڤاگنەری وەک داردەستی ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی رووسیا ناوبرد. ڤاگنەر دەبێتە رێکخراوى ژمارە ٧٩ لەنێو “لیستى تیرۆر”ـى بەریتانیاندا، کە سەرەتاى ئەم مانگە یاساى قەدەغەکردنەکەى پێشکەشى پەرلەمانى بەریتانیا کرابوو. وەزارەتى ناوخۆى بەریتانیا لە راگەیەنراوێکدا ئاشكرایکرد، بڕیارەکە ڕاستەوخۆ دەکەوێتە بوارى جێبەجێکردنەوە و بەوەش هاوسۆزی و پێشکەشکردنى هاوکارى بە رێکخراوەکە، بە تاوان هەژماردەکرێت لە بەریتانیا، سزاکەى بەندکردن کە دەگاتە ١٤ ساڵ یاخود پێبژاردن دەبێت . دیارترین رێکخراوە قەدەغەکراوەکان لە بەریتانیا بریتین لە ( چەتەکانی داعش، قاعیدە و حیزبوڵڵاى لوبنانى). لێکۆڵینەوەیەکی "بی بی سی" لە گروپی ڤاگنەر ئاماژەی بەوەکردووە، دیمیتری ئوتکین ئەفسەری پێشووی سوپای رووسیای تەمەن 51 ساڵ، پێدەچێت ئەو کۆمپانیای "ڤاگنەر"ی دامەزراندبێت. گرووپی ڤاگنەر بەشداری لە چالاکییە سەربازییەکان دەکەن لە ژمارەیەک وڵات کە شایەتحاڵی ململانێ ناوخۆییەکانن، لە بەرامبەر دەستڕاگەیشتن بە سامانە سروشتییەکانیان، بۆ نموونە باس لەوە کرا کە ئەندامانی ئەو گرووپە پاسەوانی ئەو کێڵگە نەوتییانە دەکەن کە لەژێر کۆنترۆڵی حکوومەتی سووریادایە، لە بەرامبەردا رێژەیەک لە داهاتی ئەو کێڵگەیە دەبەن. هەروەها سەرکردەی گروپی ڤاگنەر یەڤگینی پریگۆژین بوو، لە ساڵی 1961 لەدایک بووە بە شێفەکەی پوتن ناسرابوو، لە ساڵی 2014 لەگەڵ چەند کەسێکی دیکە گرووپی ڤاگنەریان دامەزراند، ئەم گرووپە لە وڵاتەکانی رووسیا، بێلاڕووس، ئۆکرانیا، سووریا، سودان، مۆزەمبیق، کۆماری ئەفریقای ناوەڕاست، مالی و لیبیا، چالاکییان هەیە.

هاوڵاتی ئیدارەی بایدن نزیکە لەپەسەندکرندی ناردنی موشەکی دوورمەودای بۆمبی هێشوویی (دەستەیی) بۆ ئۆکرانیا، ئەمەش توانایەکی گەورەو بەرچاو دەداتە کیێڤ تا بتوانێت گورزی کوشندە بدات لەڕوسیا لەناو خکای خۆیدا. بەپێی راپۆرتێکی ئاژانسی رۆیتەرز کە لەزاری چوار بەرپرسی ئەمریکاوە سەرچاوەی گرتووە، ئیدارەی بایدن ئەو مووشەکە دوورمەودایانە بۆ ئۆکرانیا دەنێرێت و چەکەکان دەتوانن زیانی گەورە بگەیەنن بەو ناوچانەی لەژێر دەستی روسیادان. پێشتر واشنتن چەکی هێشوویی ١٥٥ ملیمی ناردووە بۆ ئۆکرانیاو لەتۆپهاوێژەکاندا بەسەرکەوتوویی تاقیکردووەتەوەو لەجەنگی دژی روسیا بەکاریهێناوە. موشەکی هێشوویی بەو موشەکانە دەوترێت کەچەندین بۆمبی بچوکتری لەخۆی گرتووەو زیانێکی زۆر دەگەیەنێت کاتێک هەڵدەدرێت و رەنگە هەندێکی نەتەقێت، ئەمەش مەترسییەکی ترە بۆ سەر خەڵکی سڤیل کە رەنگە دوای چەندین ساڵ زیانیان پێبگەیەنێت. بەپێی قسەی سێ بەرپرسی ئەمریکی کە بۆ رۆیتەرز قسەیان کردووە، دوای سەرکەوتنی بەکارهێنانی ئەو بۆمبانە، ئەمریکا بیر لەوە دەکاتەوە دوو جۆری تری سیستەمی موشەکی بنێرێت بۆ ئۆکرانیا کە یەکەمیان سیستەمی موشەکی تاکتیکی سوپایەو دەتوانێت ٣٠٦ کیلۆمەتر ببڕێت یان سیستەمی هەڵدەری چەند موشەکی کەتوانای هەیە زیاتر لە ٧٢ کیلۆمەتر ببڕێت و پڕدەکرێت لەبۆمبی هێشوویی. بەپێی زانیارییەکانی نێو راپۆرتەکە، ئەگەر هەرکامیان پەسەند بکرێت، ئەوا ئامادەن بەخێایی بنێردرێن بۆ کیێڤ. لەئێستادا ئۆکرانیا تۆپهاوێژی ١٥٥ ملیمی هەیە کەتۆپەکانی ٢٨ کیلۆمەتر دەبڕن و دەتوانن ٤٨ بۆمبی بچوک هەڵبگرن. سیستەمی یەکەم کە لەپێداچوونەوەدایە بۆ ناردن دەتوانێت  زیاتر لە ٣٠٠ بۆمبی بچوک هەڵبگرێت و سیستەمی دووەمیش کەچەند مانگێکە ئۆکرانیا هەیەتی، دەتوانێت زیاتر لە ٤٠٠ بۆمبی بچوک هەڵبدات. دووان لەسەرچاوەکان دەڵێن، بەهۆی ئەوەی پێشڕەوییەکانی ئۆکرانیا دژی روسیا بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە دیوە، ئیدارەی بایدن سوورە لەسەر ئەوەی توانستی سوپای ئۆکرانیا لەم کاتە گرنگەدا زیاد بکات. هەر چوار سەرچاوەکەی رۆیتەرز باس لەوە دەکەن کە ناردنی هەردوو سیستەمەکە یان یەکیکیان بڕیاری کۆتایی لەسەر نەدراوەو رەنگە ئەگەرەکە هەڵبوەشێتەوە. ئیدارەی بایدن چەندین مانگە کێشەی بۆ دروستبووە لەبڕیاردانی ناردنی سیستەمی یەکەم، چونکە ترسی ئەوەی هەیە ناردنیان بۆ ئۆکرانیا لەلایەن روسیاوە وەک هەنگاوێکی زۆر «شەڕانگێزانە» لێکبدرێتەوە. سیستەمی یەکەم، یان سیستەمی موشەکی تاکتیکی سوپا، بۆ مەبەستی «هێرشی قوڵ لەهێزەکانی دووەمی بەرگری دوژمن» دروستکراوەو دەکرێت بۆ هێرشکردنە سەر ناوەندەکانی فەرمان، ناوەندەکانی کۆنترۆڵکردن، سیستەمەکانی بەرگری ئاسمانی و شوێنە لۆجستییەکان بەکاربهێنرێت، هەروەها بۆ بەشەکانی پشتەوەی بەرەکانی پێشەوەی جەنگیش دەتوانرێت سوودی لێ ببینرێت. کیێڤ چەندینجار داوای لەئیدارەی بایدن کردووە بۆ رەوانەکردنی ئەم سیستەمە کە دەتوانێت لەهێرشەکانیدا سوودی لێ ببینێت و هێڵەکانی سەرچاوەی سەربازی سوپای روسیا پەکبخات و هێرش بکاتەسەر بنکە ئاسمانی و تۆڕە ئاسنیینەکان لەو ناوچانەی لەلایەن روسیاوە داگیرکراون. هەفتەی رابردوو دیمیترۆ کولیبا، وەزیری دەرەوەی ئۆکرانیاو هاوتا ئەمریکییەکەی، ئەنتۆنی بلینکن، گفتوگۆیی ناردنی موشەکی دوورمەدایان کردو وەزیری دەرەوەی ئۆکرانیا هیوای خواست بڕیارێکی ئەرێنی لەبارەوە بدرێت. یەکێک لەسەرچاوەکان دەڵێت، «ئێستا کاتییەتی» چونکە هێزەکانی ئۆکرانیا لەهەوڵی ئەوەدان بدەن لەهێڵەکانی سوپای روسیا لەباشوری شاری ئۆرکیڤ بەمەبەستی پەرشوبڵاوکردنی هێزەکانی روسیاوهەڕەشە دروستکردنی بۆ سەر هێڵەکانی سەرچاوەی سەربازی سوپای روسیا. ئەو سەرچاوەیە دەڵێت، ئەو دوو سیستەمە بەو توانایانەیانەوە نەک هەر ورەی ئۆکرانییەکان بەرزدەکەنەوە، بەڵکو گورزێکی کوشندەی تاکتیکیش دەدەن لە روسیا. بەپێی قسەی سەرچاوەکان، پلانەکەی ئەمریکا بەجۆرێکە کە ئەو چەکانە لەخۆبگرێت کە بۆمبی تێدایە. لە ئێستادا ئۆکرانیا تەنها یەک تۆپهاوێژی دروستکراوی ئەمریکی هەیە ئەویش ئەوەیە کە تۆپی ١٥٥ ملیم لەخۆدەگرێت و لەمانگی تەمموزدا راگەیاندرا کە بۆ ئۆکرانیا نێردراوە. چەکە نوێیەکان توانای ئەو سیستەمە بەهێز دەکەن کە لەئێستادا ئۆکرانیا هەیەتی و مووشەکەکانی توانای بڕینی ٢٨ کیلۆمەتریان هەیە و دەتوانن ١٠٠ هەزار پارچە هەڵبدەن نەک بۆمبی بچوک. ئەمریکا چەندین جار لەدەستپیکی جەنگەوە چەکی جۆراوجۆری بۆ ئۆکرانیا ناردووە و لەئێستادا ئەو فەرمانەی کەهەیە بۆ ناردنی چەک بۆ ئۆکرانیا بە زوویی جێبەجێ دەکرێت کە لەنێوان چەند رۆژێک بۆ چەند هەفتەیەکدایە. دوو لەبەرپرسەکانی ئەمریکا ئەوەیان بە رۆیتەرز وتووە کەپێش ئەوەی ئەو سیستەمانە بنیردرێن، پێویستە ئەپگریەد یان تازەکردنەوە لەو سیستەمانەدا بکرێت کە ئێستا ئۆکرانیا بەکاریدەهێنێت بۆ ئەوەی بتوانێت لەگەڵ سیستەمە نوێیەکان بیانگونجێنێت. بەڵام چونکە بڕیاری کۆتایی نەدراوە لەسەر ناردنی ئەو سیستەمانە، روون نییە کە ئەو چەکانە دەبنە بەشێک لەوانەی کە دیاریکراون بۆ ناردن لەلایەن ئیدارەی بایدنەوە. رەنگە چەکەکان ببنە پاکێجێکی ناردن لەگەڵ چەکی تردا لەدەوروبەری ١٩ی ئەم مانگە. بەپێی راپۆرتەکەی رۆیتەرز، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، رەنگە دژی ناردنی سیستەمەکان بڕیاربدات یان رەوانەکردنیان دوابخات. چەکی هێشوویی لەلایەن زیاتر لە ١٠٠ وڵاتەوە  قەدەغەکراوە. روسیاو ئۆکرانیاو ئەمریکا لەو پەیماننامەیە بەشداریان نەکردووە کەچەکی هێشوویی قەدەغە دەکات، کە بەپێی پەیماننامەکە بەرهەمهێنانی، عەمبارکردنی، بەرکارهێنانی و گواستنەوەی ئەو جۆرە چەکە قەدەغەیە. ئەو چەکانە بۆیە قەدەغەن چونکە مەترسییەکی گەورەن و لەجارێکدا ژمارەیەکی زۆر بۆمبی بچوک بەناوچەیەکی فراواندا بڵاودەکەنەوە کە رەنگە ژمارەیەکی زۆر خەڵک بکوژێت. ئەگەری هەیە کەهەندێکیان نەتەقن و ئەمەش دەبێتە مەترسی بۆ سەر ژیانی خەڵکی سڤیل، تەنانەت چەندین ساڵ دوای کۆتایهاتنی جەنگیش. لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٢٢ەوە کە روسیا هێرشی بۆ سەر ئۆکرانیا دەستپێکرد، واشنتن بەبەهای ٤٠ ملیار دۆلار هاوکاری سەربازی کیێڤی کردووە.

هاوڵاتی ئەندامێکی شاندی حکومەتی هەرێم لە بەغدا رایگەیاند، کۆبونەوەیان لەگەڵ محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، ئەرێنی بووە و "هەواڵی خۆش بەرێوەیە."  ئەندامێکی شاندەکەی حکومەتی هەرێم بە میدیای پارتی راگەیاندووە، کۆبونەوەی ئەمڕۆ لەگەڵ محەممەد شیاع سودانی ئەرێنی بووە، "هەواڵی خۆش هەیە و بەبێ ئەنجام ناگەڕێینەوە." ئەمڕۆ پێنجشەممە شاندێکی حکومەتی هەرێم بە سەرۆکایەتی مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم گەشتە بەغدا، بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نیوان بەغدا و هەولێر لەسەر پشکی هەرێم لە بودجە. شاندەکە هەریەک لە قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم و ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی و رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆیی حکومەتی هەرێمی لەخۆگرتبوو لەگەڵ چەند بەرپرسێکی تری هەرێمی کوردستان.   مەسرور بارزانی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند، "ئەمڕۆ لە بەغدام بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ جەنابی سەرۆکوەزیران و سەرکردەکانی دیکەی عێراق بۆ داکۆکیکردن لە مافە دەستوورییەکانی خەڵکی کوردستان و چارەسەرکردنی کێشەکان".

هاوڵاتی  ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، دادگایەکی بەغدا سزای زیندانی بەسەر 18 پۆلیسی شارەکەدا سەپاند کە نەیانتوانیووە پارێزگاری لە باڵیۆزخناەی سوید بکەن لەکاتی سوتاندنیدا لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە دوای ئەوەی سەلوان مۆمیکا بێڕێزی و سوکایەتی بە قورئان کرد.  لە مانگی تەمووزی 2023 دوای ئەوەی سەلوان مۆمیکا، کە بەرەگەز عێراقییە، بۆ یەکەمجار لەبەردەم مزگەوتێکی ستۆکهۆڵم سوکایەتی بە قورئان کرد و کتێبەکەی سوتاند، سەدەها خۆپیشاندەر لە بەغدا هەڵیانکوتایە سەر باڵیۆزخانەی سوید لە بەغدا و بینای باڵیۆزخانەکەیان سوتاند بەهۆی ئەوەی سوید رێگەیدابوو بە سەلوان مۆمیکا بێڕیزی بە قورئان بکات.  بەپێی بڕیاری دادگاکە، سزای 18 پۆلیسەکە لەنێوان 18 مناگ بۆ سێ ساڵدایە و بە تاوانی ئەوە سزادراون کە "ئەرکەکانیان بەجێنەهێناوە لە پاراستنی باڵیۆزخانەی سوید و رێگرییان نەکردووە لەو کەسانەی هەڵیانکوتایە سەر باڵیۆزخانەکە و سوتاندیان." سوتاندنی قورئانەوە لەلایەن سەلوان مۆمیکا و دووبارەکردنەوەی ئەو کارە بۆ چەندین جار، تووڕەیەکی گەورەی لە جیهانی ئیسلامیدا دروستکرد و چەند هەفتەیەک خۆپیشاندان لە عێراق بەردەوام بوو، جگەلەوەی کە ناکۆکی لەنێوان بەغدا و ستۆکهۆڵمیش دروستبوو و دواتریش گەشتە ئەوەی حکومەتی عێراق باڵیۆزی سوید لە وڵاتەکەی دەربکات و نوێنەری وڵاتەکەش لە سوید بانگێشت بکاتەوە.  

هاوڵاتی  حکومەتی ئەڵمانیا رایگەیاند بۆ ماوەی ساڵێکی تر سەربازەکانی لە عێراق و هەرێمی کوردستان دەمێنێتەوە، بەڵام بڕیارەکە هێشتا پێویستی بە پەسەندکردنی پەرلەمان هەیە.  ئەمڕۆ چوارشەممە 13ی ئەیلولی 2023، حکومەتی فیدڕاڵی ئەڵمانیا رایگەیاند، لەسەر داوای عێراق سوپای وڵاتەکەیان لەو وڵاتە دەمێنێتەوە و "پشتگیریی لە ئاشتی و سەقامگیریی دەکات." بڕیاربوو ئەرکی سەربازەکانی ئەڵمانیا لە عێراق لە مانگی داهاتوو کۆتایی بێت بەڵام بەپێی بڕیارەکە، تا ساڵێکی تر درێژکرایەوە بۆ 31ی تشرینی یەکەمی 2024. حکومەتی ئەڵمانیا دەشلێت، بڕیارەکە پێویستی بە پەسەندکردنی پەرلەمان هەیە کە تێیدا 500 سەربازی ئەڵمانی لە عێراق جێگیر دەکرێن و تێچووی جێگیرکردنی سەربازەکان نزیکەی 100 ملیۆن دۆلارە. ئەڵمانیا لەساڵی 2014ەوە یەکێک بوو لەو وڵاتانەی هاوپەیمانان کە زۆرترین هاوکاری عێراق و هەرێمی کوردستانی کردووە بۆ تێکشکاندنی داعش.

هاوڵاتی  دەیڤد بارنیا، بەرێوبەری گشتی دەزگای هەواڵگری مۆسادی ئیسرائیل هەڕەشەی توند لە ئێران دەکات و دەڵێت، ئەوانەی پلان داڕێژەری هێرشن بۆ سەر ئیسرائیل لە قوڵایی ئێران و "دڵی" تاراندا دەستیان پێیان دەگات. ئاژانسی ئەسۆشەیەتد پرێسی ئەمریکی لە راپۆرتێکدا بڵاوی کردووەتەوە، دەیڤید بارنیا لە کۆنفرانسێکی ئاسایشدا وتوویەتی:" ئیسرائیل و هاوپەیمانەکانی لە ساڵی رابردوودا 27 هەوڵی تیرۆریستیان لە ئەورووپا و ئەفریقا و باشووری ئاسیا و ئەمریکای باشوور پووچەڵکردۆتەوە کە لەلایەن ئێرانەوە پلانیان بۆ دارێژرابوو." بەڕێوەبەری گشتی مۆساد هەڕەشەی توندیش لە ئێران دەکات و لە کۆبونەوەکەدا وتوویەتی، "پەیامی ئێمە روون و ئاشکرایە، ئەوانەی بڕیاری وا ئەدەن و تیمی تیرۆر دەنێرن، دڵنیابن دەستمان پێتان ئەگات بۆ ئەوەی بزانن دادپەروەری چۆن جێبەجێ ئەکرێت." دەیڤد بارنیا، باسی لەوەش کردوە کە وڵاتەکەی "بە شوێن ئەوانەوەیە کە پلان داڕێژەرن و ئەوانەی کە کەس ئەنێرن دڵنیابن لە قووڵایی ئێران و لە دڵی تاراندا، دەستمان پێیان ئەگات." ئیسرائیل و ئێران ناکۆکی توندیان هەیە و هەریەک یەکتری تۆمەتبار دەکەن بە تێکدانی سەقامگیری وڵاتەکانیان. ئیسرائیل، ئێران بە مەترسی دەزانێت بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی خۆی بەهۆی هەوڵی تاران بۆ بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی. هاوکات تەلئەبیب زۆرجار لە سوریا هێرش دەکاتەسەر هێزەکانی سەر بە ئێران و تارانیش دژی بەرژەوەندییەکانی ئیسرائیل کار دەکات.

هاوڵاتی  دادگای باڵای ئیداری فەرەنسا رایگەیاند ئەو تانانەیان رەتکردووەتەوە کە دژی لەبەرکردنی پاڵاپۆشی یان عەبا تۆمارکرابوون و دەڵێت، بڕیاری قەدەغەکردنی ئەو جۆرە جلە لە شوێنە گشتییەکاندا هیچ زیانێکی نییە و بێڕێزی نییە بۆ ژیانی تایبەتی موسوڵمانەکان. لە مانگی رابردوودا حکومەتی فەرەنسا بڕیاڕیدا کە باڵاپۆشی (عەبا) لە قوتابخانەکاندا قەدەغە بکات بەهۆی ئەوەی کە لەگەڵ یاساکانی سیکولاریزم یەکناگرێتەوە. پێش چەند ساڵێکیش لەچک لەسەرکردن لە شوێنە گشتییەکاندا قەدەغەکرا لە وڵاتەکەدا. چەندین رێکخراوی ئیسلامی و موسوڵمانان لە ئەنجومەنی دەوڵەت، ئەو دادگا ئیدارییەی کە باڵاترین دادگایە بۆ وەرگرتنی تانە لە بڕیارەکانی حکومەت، تانەیان لە بڕیارەکەی حکومەتی فەرەنسادا بەڵام دادگاکە تانەکانی رەتکردەوە. ئەو رێکخراوانە دەڵین کە بڕیارەکە دەبێتە هۆی دروستکردنی "جیاکاری" و "چاندنی رق" لە کۆمەڵگەی فەرەنسیدا. دادگاکە دەڵێت، ئەو تانانەی رەتکردووەتەوە کە داوایان کردبوو بڕیارەکە هەڵبوەشێنرێتەوە چونکە بڕیارەکە لەسەر یاسای فەرەنسا داڕێژراوە و "نابێتە هۆکار بۆ زیانگەیاندنی جدی بە تایبەتمەندێتی ژیانی تاکەکان، ئازادی ئایین و هەروەها مافی خوێندن." بەهۆی بڕیارەکەی حکومەتی فەرەنساوە، نارەزایەتی گەورە دروستبووە لەنێو موسوڵمانانی فەرەنسا و لە هەفتەی رابردوودا لەکاتی سەرەتایی ساڵی نوێی خوێندن 300 کچ دژی بڕیارەکە وەستانەوە و دواتر زۆربەیان رازیبوون کە عەباکانیان بگۆڕن، بەڵام 67 کەسیان بە بریارەکە رازی نەبوون و نێردرانەوە بۆ ماڵەوە. فەرەنسا یەکێکە لەو وڵاتە ئەوروپیانەی کە زۆرترین موسوڵمانی تێدا دەژی و ژمارەیان نزیکەی شەش ملیۆن کەس دەبێت.

هاوڵاتی  نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهاندا دوای بەرزبونەوەیەکی زۆر جارێکی تر دابەزی، ئەمەش بەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار لەبەرامبەر دراوەکانی تردا و بوژانەوەی ئابوری چین.  ئەمڕۆ هەیینی 8ی ئەیلولی 2023, ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە کە نرخی بەرمیلیک نەوتی خاوی برێنت 41 سەنت دابەزی و گەیشتە 89.51 دۆلار، هاوکات نرخی بەرمیلیک نەوتی خاوی تەکسایش کەمبوویەوە بۆ 86.36 دۆلار دوای ئەوەی 50 سەنت دابەزی.  لەم هەفتەیەدا نرخی نەوت بەرزترین ئاستی بەخۆیەوە بینی لە 10 مانگی رابردوودا دوای ئەوەی نزیکبوویەوە لە 91 دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک بەهۆی کەمکردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنان لەلایەن سعودیە و روسیاوە. بەڵام دابەزینی ئەمڕۆ پەیوەندی بە بەرزبوونەوەی دۆلارەوە هەیە لەبەرامبەر دراوە جیهانییەکانی تر و بوژانەوەی ئابوری چین کە لە چەند مانگی رابردوودا سستی بەخۆیەوە بینی بوو.

هاوڵاتی  وتەبێژی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لەدووشەممەی رابردوو دۆسیەیەکی هەستیاری ئاشکراکرد سەبارەت بەبارمتەگرتنی هاووڵاتییەکی سویدی لەلایەن ئێرانەوە، بەڵام ناوی ئەو کەسەی نەهێنا کەدەستگیرکراوە. پیتەر ستانۆ، وتەبێژی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا، رۆژی دووشەممە ٤ی ئەیلوول، دەربارەی دۆخی یەکێک لەفەرمانبەرەکانی یەکێتییەکە کە زیاتر لەساڵێکە،  لەلایەن ئێرانەوە دەستگیرکراوە بەدەنگی ئەمریکای راگەیاند، «ئاگاداری دۆسیەی هاووڵاتییەکی سویدی هەین کە لەئێران دەستبەسەرەو لەنزیکەوە چاودێری دۆسیەکەی دەکەین». ئەم دیپلۆماتە پلەباڵایەی یەکێتی ئەوروپا، بەجەختکردنەوە لەسەر ئەوەی نایەوێ دەربارەی وردەکاری بابەتەکە قسە بکات، بەدەنگی ئەمریکای راگەیاندووە:» پەیوەندییەکی نزیکمان لەگەڵ بەرپرسانی سویدی و کۆنسوڵگەرییەکانی سوید هەیە لەم بارەیەوە». بەڵام لەبەر باری ئەمنی و دۆخی تایبەتی کەسەکە زانیارییەکی زیاتری نەخستەڕوو. بەڵام باسی لەوە کرد دەستبەسەرکردنی ئەم کەسە بەشێکە لەو دەستبەسەرکردن و قۆڵبەستکردنە سەرەڕۆییانەیەی هاووڵاتیانی یەکێتی ئەوروپا کەئێران دەیکات. ستانۆ باسی لەوەکرد، «بەڕاوێژو هاوکاری لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپی، لەهەموو دەرفەتێک کەڵک وەردەگرین بەوەی ئەم بابەتە لەگەڵ بەرپرسانی ئێرانی بدەینە بەرباس بەمەبەستی ئازادکردنی سەرجەم هاووڵاتیانی ئەوروپی کە لەئێران بەبێ هۆ دەستگیرکراون». ئەوەی ناوی کەسەکەی بۆ یەکەمجار ئاشکراکرد رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی بوو. رۆژنامەکە رۆژی دووشەممە ٤ی ئەیلوول بڵاویکردەوە «یۆهان فلۆدرۆس» فەرمانبەری یەکێتی ئەوروپا، زیاتر لە ٥٠٠ رۆژە لەئێران دەستبەسەرە، بەڵام تا ئێستا سویدو یەکێتی ئەوروپا بێدەنگیان بەرامبەر دۆسییەکەی هەڵبژاردووە».   هەڵوێستی سوید وەزارەتی دەرەوەی سوید، لەئیمەیلێکدا بۆ نیۆیۆرک تایمز لەم بارەوە نووسیویەتی:» هاووڵاتییەکی سویدی کە لەدەیەی چوارەمی تەمەنیدایە، لەنیسانی ٢٠٢٢ەوە لەئێران دەستبەسەرەو وەزارەتی دەرەوەی سویدو  باڵیۆزخانەی سوید لەتاران لەم دۆسیەیە دەکۆڵنەوەو خەریکی تاوتوێکردنی دۆسیەکەن». وەزارەتی دەرەوەی سوید لە ئیمەیلەکەیدا ئاماژەی بەوردەکاری رووداوەکە نەداوەو خۆی بواردووە بەوەی لەمبارەوە قسە بکات، بەڵام هەر لەم پەیوەندەدا نووسیویانە:» لەگرنگی بابەتەکە تێئەگەین، بەڵام ئێمە لامان وایە ئەگەر ئەم وەزارەتە بەئاشکرا دەربارەی دۆسیەکەی قسە بکات، تاوتوێکردن و کارکردن لەسەر دۆسیەکە ئاڵۆز ئەکات».   یۆهان فلۆدرۆس کێیە؟ بەپێی ئەو زانیارییانەی رۆژنامەی نیۆیۆرک تایمز دەربارەی یوهان فلۆدرۆس بڵاویکردووەتەوە، یۆهان فلۆدرۆس، تەمەن ٣٣ ساڵ و هاوڵاتی سویدی، بەهاری ٢٠٢٢ لەگەڵ چەند هاوڕێیەکی بەمەبەستی گەشتکردن سەردانی ئێرانیان کردووە، رۆژی ١٧ نیسان، کاتێک ویستوویانە لەئێران بێنە دەرەوە لەفڕۆکەخانەی (ئیمام خومەینی) لەتاران دەستگیرکراوەو دوو مانگ دواترو مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢، لەلایەن کۆماری ئیسلامییەوە تۆمەتی سیخوڕی درایە پاڵ و ئێستا لەزیندانی ئێڤین دەستبەسەرە. ئەم هاووڵاتییە سویدییە پێشتر کۆمەڵێک ئەرک و بەرپرسایەتی لەدامەزراوەکانی سەر بەیەکێتی ئەوروپا پێسپێردراوە. فلۆدرۆس لەساڵی ٢٠١٩ەوە، وەک یاریدەدەری ئیلڤا یۆهانسۆن، کۆمیسیاری یەکێتی ئەوروپا بۆ کۆچ و کۆچبەران کاری کردووە. ساڵی ٢٠٢١ تایبەت بووە بە «خزمەتگوزاری کارلێکی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا»وە. ئەم دامەزراوەیە تێکەڵەیەکە لەوەزارەتی دەرەوەو وەزارەتی بەرگری یەکێتی ئەوروپا، لەئێستادا جۆزێپ بۆرل، بەپرسایەتی دەکات.   هەڵوێستی یەکێتی ئەوروپا بەشی «خزمەتگوزاری کارلێکی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا» دەربارەی دەستگیرکردنی ئەم هاووڵاتییە سویدیە نووسیویەتی:» لەنزیکەوە چاودێری دۆسیەکەین، بەڵام ئاماژەی بەوە نەداوە کە فلۆدرۆس لەم بەشە کاردەکات یان ئەوەی پێشتر بەهۆی کاروباری یەکێتی ئەوروپاوە سەردانی ئێرانی کردبێت». نەبیلە مێسرالی، یەکێک لەوتەبێژەکانی ئەم دامەزراوەکە، بە ئاماژە بەزیاتربوونی ئەو هاووڵاتییە ئەوروپاییانەی کە لەئێران دەستگیردەکرێن وتی:» لەهەموو دەرفەتێک کەڵک وەردەگرین بۆ هێنانە بەرباسی ئەم بابەتە بەبەمەبەستی ئازادکردنی ئەو هاووڵاتییە ئەوروپیانەی کە سەرەڕۆیانەو بێ هۆکار لەئێران دەستگیرکراون.» جۆزب بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دەستگیرکردنی ئەم دیپلۆماتە سویدیەی بەناڕەواو سەرەڕۆیانە ناوبرد  کە ٥٠٠ رۆژە لەئێران دەستبەسەرە. کەسانی نزیک بە فلۆدرۆس چی ئەڵێن؟ باوکی فلۆدرۆس لەوەڵامی نیۆیۆرک تایمز دەربارەی کوڕەکەی، لەگەڵ ئەوەی نیگەرانی خۆی دەربارەی دۆخی کوڕەکەی دەربڕیوە، ئامادە نەبووە لەم بارەوە هیچ بڵێت و تەنها ئەوەندە بووە باسی لەوە کردووە نیگەرانی دۆخی کوڕەکەیەتی. کەسانی نزیک و ئاگادار بەنیۆیۆرک تایمزیان راگەیاندوە ئەم هاووڵاتییە سویدیە پێشتر لەچوارچێوەی بەرنامەو پلانی گەشەی یەکێتی ئەوروپا سەردانی ئێرانی کردووەو هیچ کێشەیەکی بۆ دروست نەبووە. نیۆیۆرک تایمز لەگەڵ شەش کەسی ئاگادار و نزیک لە فلۆدرۆس، لەمبارەوە قسەی کردووە. هەموویان لەترسی دەرئەنجامەکان و هەڕەشەکان، داوایان کردووە کە نەناسراو بمێننەوە ناویان نەبرێت. هەر هەموویان تۆمەتی سیخوڕیکردنی ئەم فەرمانبەرەی یەکێتی ئەوروپایان بەبێ بنەماو ناڕاست زانیوە. ئێران چی دەڵێت؟ ئێران تائێستا سوورە لەسەر ئەوەی ئەم هاووڵاتییە سویدیەی بەتاوانی سیخوڕیکردن دەستگیرکردووە، بەڵام رۆژی دووشەممە لەم بارەوە پرسیار لەناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران کراو بێئاگایی خۆی لەدۆسیەکە راگەیاند.  مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ئێران رایگەیاند هاووڵاتییەکی سویدی کەپێشتر چەند جار سەردانی ئێرانی کردووەو بەتۆمەتی «چالاکی تێکدەرانە» دەستگیرکراوە. هەر ئەوکات رۆژنامەی سویدی «ئافتۆنبلادێت» لە راپۆرتێکدا نووسی، دەستگیرکردنی ئەم کەسە تەمەن نزیک ٣٠ ساڵەیە، پەیوەندی هەیە بەدۆسیەی دادگایی کردنی «حەمید نووری» یەکێک لەتاوانبارەکانی لەسیدارەداناکانی دەیەی ١٩٨٠ی ئێران. نیۆیۆرک تایمز لەم بارەوە نووسیویەتی: »تاران هاووڵاتییانی بیانی دەستگیردەکات بەمەبەستی مامەڵەکردن پێیانەوە بۆ ئەوەی ئەو ئێرانیانەی لەئەوروپاو ئەمریکا دەستبەسەرن ئازادیان بکات یان ئەوەیە بەمەبەستی ئازادکردنی پارەیەک کە بە هۆی گەمارۆ ئابوورییەکانەوە دەستی بەسەرداگیراوە.»   پەیوەندیی نێوان ئێران و سوید لەچەندساڵی رابردوودا پەیوەندی نێوان ئێران و سوید پەیوەندییەکی ساردو سڕە. لەتەمموزی ٢٠٢٢ دا، دادگاییەک لەسوید، سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەر حەمید نووری سەپاند کەیەکێکە لەبەرپرسانی پێشتری سیستەمی دادوەری ئێران. حەمید نووری دەستی هەبووە لەقەتڵ و عامی زیندانییە سیاسییەکان لە ١٩٨٨. لەم ساڵەدا نزیکەی ١٥ هەزار کەس لەزیندانەکانی ئێران لەسێدارەدران. رۆژی ٦ی ئایاری ٢٠٢٢، یانی کەمتر لەمانگێک دوای دەستگیرکردنی یۆهان فلۆدرۆس، ئەحمەد رەزا جەلالی، پزیشک و لێکۆڵەری ئێرانی- سویدی بەتۆمەتی سیخوڕی کردن و هاوکاریکردن بۆ تیرۆری زانا ناوکییەکانی ئێران لەلایەن ئیسرائیلەوە، سزای لەسیدارەدانی بەسەردا سەپا. ئەحمەد رەزا جەلالی، ٢٤ی نیسانی ٢٠١٦، لەسەر بانگهێشتی زانکۆکانی تاران و شیراز سەردانی ئێرانی کردو سێ رۆژ پێش گەڕانەوە لەکاتی ئۆتۆمبێل لێخوڕین لەڕێگای کەرەج دەستگیرکرا. هەر لەم مانگەدا ئێران حەبیب ئەسیوەد، هاووڵاتی ئێرانی – سویدی لەسێدارەدا. حەبیب ئەسیوەد ساڵی ٢٠٢٠ لە تورکیا لەلایەن ئیتلاعات و ئیتلاعاتی سوپای پاسدارانەوە رفێنرا. ئێران، سوید بەوە تاوانبار ئەکات کە لەژێر کاریگەری لۆبی موجاهیدین خەڵقدا، حەمید نووری دادگایی کردووە. شارەزایان لەسەر ئەو باوەڕەن سەپاندنی سزای لەسیدارە بەسەر ئەحمەد رەزا جەلالی و لەسێدارەدانی حەبیب ئەسیوەد، وەڵامدانەوەی ئێران بووە بە رەوتی دادگایی کردنی حەمید نووری، کەئەو دەم نزیک پێنج مانگ بوو بەڕێوە ئەچوو و سەرەنجام لەمانگی تەمموزی ٢٠٢٢دا سزای  زیندانی هەتاهەتایی بەسەردا سەپا.   ئێران و بەبارمتەگرتنی هاووڵاتیانی ئەوروپی و ئەمریکی ئەوروپاو ئەمریکا، ئێران بەوە تۆمەتبار دەکەن کەهاووڵاتییەکانیان بەبارمتە دەگرێت بەمەبەستی دەستکەوتی سیاسی یان ئابووری. تاران لەساڵانی رابردوودا زۆرجار ئەم سیاسەتەی پەیڕەو کردووە. موحسێن رەزایی، جێگری ئابووری سەرۆککۆماری ئێران، لەگەڵ دیاریکردنی گەمارۆکان بۆ سەر ئێران لەسەردەمی «دۆناڵد ترەمپ» باسی لەوەکرد دەتوانن هاووڵاتیانی ئەوروپی و ئەمریکی «دەستگیر بکەین و بەملیۆنان دۆلار پێیان بفرۆشینەوە.» مانگی ئابی ٢٠٢٣ ئەمریکاو ئێران رێککەوتن لەبەرامبەر شەش ملیار دۆلار سەرمایەی ئێران لەبانکەکانی کۆریای باشوور، پێنج هاووڵاتی ئەمریکی، کە لەئێران دەستبەسەرن، ئازاد بکرێن.

هاوڵاتی ئاژانسی کۆچی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، لە نێوەی یەکەمی ئەمساڵدا 519 هەزار داواکاری پەنابەرێتی لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا پێشکەشکراون و زۆرترینیان لە سویسرا و نەرویج بون، پێشبینیدەکرێت لە کۆتایی ئەمساڵ ژمارەی داواکارییەکان بگاتە یەک ملیۆن. ئاژانسی کۆچ لە یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، دواکاری پەنابەرێتی لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا بە تایبەتی لە نەرویج و سویسرا لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردو بە رێژەی 28٪ بەرزبوەتەوە. راشیگەیاند، ئەگەر داوای مافی پەنابەرێتی بەو شێوەی ئێستا بەردەوامبێت، ئەوا چاوەڕواندەکرێت تا کۆتایی ئەمساڵ ملیۆنێک تێپەڕێنێت. ئەوەشیخستوەتەڕو، ژمارەی ئەو داواکاری پەنابەرێتیانەی لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا پێسکەش کراون بەرزترین رێژەیە لە ساڵی 2015 و 2016ەوە. لە ساڵەکانی 2015 و 2016 بەهۆی چەند بارودۆخێکەوە بە تایبەتی شەڕی سوریا شەپۆلێکی کۆچبەران رویان لە وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا کرد و ژمارەی داواکاری پەنابەرێتی گەیشتە 1.3 ملیۆن داواکاری، لە ساڵی 2022ش ژمارەی داواکاری پەنابەرێتی 994 هەزار بوە. ھەروەھا ئاژانسی پەنابەرانی یەکێتی ئەوروپا روونیشکردووەتەوە، زۆرینەی پێشکەشکردنی داوای مافی پەنابەریەتی لەئەمساڵدا لە وڵاتانی نەرویج و سویسرا بووە لە دوای ئەوانیش ئەڵمانیان و فەڕەنسا بوون.