.jpeg)
سه‌رکۆ جه‌مال وه‌زاره‌تى پلاندانانى عێراق ئه‌وه ئاشکراده‌کات که‌داهاتى تاک له‌هه‌رێمى کوردستان له‌دواى 2014وه مانگانه (200) هه‌زار دیناره، به‌ڵام له‌عێراقدا (500) دۆلارى مانگانه‌یه. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى 2014 به‌دواوه له‌قه‌یرانى داراییدا بووه‌و موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران پاشه‌که‌وت کرداوه‌و به‌شێکى نه‌دراوه‌و قه‌رزێکى (28) ملیار دۆلارى له‌سه‌ره که‌نزیکه‌ى (10) ملیار دۆلارى موچه‌ى موچه‌خۆرانه. له‌سه‌دا 31%ى خێزانه‌کانى عێراق له‌دۆخێکى خراپى ئابووریدان به‌پێى دوایین راپۆرتى وه‌زاره‌تى پلاندانانى عێراق، ده‌رکه‌وتووه له‌سه‌دا 31%ى خێزانه‌کانى عێراق له‌دۆخێکى خراپى ئابووریدان و داهاتى مانگانه‌ى هه‌ر خێزانێک له‌خوار (200) هه‌زار دیناره‌وه‌یه، وه‌زاره‌تى پلاندانان جه‌ختى کردووه‌ته‌وه، نزیکه‌ى له‌سه‌دا 28%ى گه‌نجانى عێراق بێکارن و له‌سه‌دا 90%ى هێزى کارى ژنانیش له‌که‌رتى گشتیى حکومیدا کارده‌که‌ن، ئه‌وه‌ش روونکراوه‌ته‌وه له‌سه‌دا 31%ى خێزانه‌کان مانگانه که‌متر له‌یه‌ک ملیۆن دینار خه‌رج ده‌که‌ن و له‌سه‌دا 48%یشیان له‌نێوان یه‌ک ملیۆن و زیاترو له‌سه‌دا 14%ى خێزانه‌کانیش له‌نێوان دوو تا سێ ملیۆن دینار داهاتیانه. به‌پێى ئامارێک که‌ده‌زگاى ناوه‌ندى عێراق بۆ سه‌رژمێرى ئه‌نجامیداوه «له‌ساڵى 2018دا ژماره‌ى تێکڕایى خێزانى عێراقى شه‌ش سه‌ر خێزانن، به‌و پێیه‌ش له‌سه‌دا 45.7%ى هاووڵاتییانى عێراق مانگى (200) هه‌زار دینار خه‌رجده‌که‌ن بۆ هه‌ر تاکێک، هه‌روه‌ها له‌سه‌دا 26.8%یان خه‌رجیى مانگانه‌یان له (200) هه‌زار دیناره‌وه تا (300) هه‌زاره، به‌پێى هه‌مان ئه‌و ئاماره، له‌سه‌دا 13.3%ى هاووڵاتیانى عێراقى له‌مانگێکدا (400) هه‌زار دینار یان زیاتر خه‌رجده‌که‌ن، به‌ڵام خه‌رجیى خێزان بۆ هه‌ر تاکێک له‌هه‌رێم به‌پێى دوایین ئامارى ده‌سته‌ى ئامارى هه‌رێم (239) هه‌زار دینار بووه بۆ مانگێک، به‌وپێیه‌ش داهاتى تاک له‌هه‌رێم که‌متره له‌داهاتى تاک له‌عێراق. ده‌زگاى ناوه‌ندى بۆ سه‌رژمێرى عێراق، ئاماژه‌ى به‌وه داوه، به‌پێى سه‌رژمێریى ساڵى 2018 کۆى ژماره‌ى دانیشتوانى عێراق (38) ملیۆن و (124) هه‌زارو (182) که‌سه، ژماره‌ى نێرینه له‌عێراقدا (19) ملیۆن و (261) هه‌زارو (253) که‌سه، که‌ده‌کاته له‌سه‌دا 51%. داهاتى تاک له‌عێراقدا مانگانه 500 دۆلاره به‌پێى وته‌ى عه‌بد زه‌هره هینداوی، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى پلاندانى عێراق بێت، داهاتى تاک له‌عێراقدا ساڵانه شه‌ش هه‌زار دۆلاره‌و پێش 2003 ته‌نیا (300) دۆلار بووه. ده‌زگاى ناوه‌ندیى بۆ سه‌رژمێری، ئاشکراشیکردووه، عیراق ساڵانه (850) هه‌زار بۆ یه‌ک ملیۆن که‌س زیاد ده‌کات، پێشبینیش ده‌کرێت تاساڵى 2030 ژماره‌ى دانیشتوانى عێراق بگاته (50) ملیۆن که‌س. له 2003 تا 2012 هه‌رێم باشترین ئاستى داهات و خه‌رجى تاکى هه‌بووه له‌مانگى 7ى 2012دا، عه‌لى سندی، وه‌زیرى پلاندانان له‌حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، له‌میانى دانیشتنێکى په‌رله‌ماندا که‌تایبه‌ت کرابوو به‌تاووتوێکردنى بودجه ئاشکرایکردووه، که «له‌ساڵى 2003 داهاتى ساڵانه‌ى تاک له‌هه‌رێمى کوردستاندا (300) دۆلار بووه تا 2012 گه‌یشتووه‌ته چوار هه‌زار دۆلار». داهاتى تاک له‌هه‌رێم به‌راورد به‌عێراق له‌دواى ساڵى 2012ه‌وه له‌هه‌رێمى کوردستان به‌وپێیه‌ى سه‌ر به‌عێراقه به‌هه‌مانشێوه‌ى عێراق هێڵى هه‌ژارى (110) هه‌زارو (800) دینارى عێراقى هه‌ژمارکراوه وه‌ک که‌مترین داهاتى تاک له‌مانگێکدا. له‌سه‌ر ئاستى عێراق، له‌ساڵى 2012 رێژه‌ى هه‌ژارى له‌سه‌دا 19.1%، به‌ڵام له‌هه‌رێم له‌و ساڵه‌دا له‌سه‌دا 3.5% بووه، له‌ساڵى 2014 رێژه‌ى هه‌ژارى له‌عێراق ئه‌وه‌نده‌ى تر به‌رزبووه‌ته‌وه‌و گه‌یشتووه‌ته له‌سه‌دا 22.5%، له‌هه‌رێمیش بۆ 12.5% به‌رزبووه‌ته‌وه، له‌ساڵى 2018دا له‌عێراق و هه‌رێمیش ئاستى رێژه‌ى هه‌ژارى دابه‌زیوه، له‌عێراق رێژه‌ى هه‌ژارى دابه‌زیوه بۆ 20% و له‌هه‌رێمیش بۆ له‌سه‌دا 5.5%. وه‌زیرى پلاندانانى عێراق رایگه‌یاند که‌ژماره‌ى ئه‌و که‌سانه‌ى له‌ژێر هێڵى هه‌ژارییه‌وه‌ن له‌عێراق (11) ملیۆن و (400) هه‌زار که‌سه. خالید به‌تال، وه‌زیرى پلاندانانى عێراق وتیشى:» به‌به‌راورد به‌ساڵى 2019 رێژه‌ى هه‌ژارى له‌عێراق له‌ساڵى 2020دا له‌سه‌دا 20% زیادى کردووه«. به‌پێى خه‌مڵاندنى ده‌سته‌ى ئامارى هه‌رێم، خه‌رجى خێزان له‌ساڵى 2018دا له‌هه‌رێم له‌ماوه‌ى ساڵێکدا ملیۆنێک و (293) هه‌زار دینار بووه، به‌پێى ئه‌و ئامارانه له‌ئێستادا به‌تایبه‌ت دواى قوڵبوونه‌وه‌ى قه‌یرانه‌کانى هه‌رێم له‌دواى ساڵى 2014ه‌وه داهاتى تاک له‌هه‌رێم له‌داهاتى تاک له‌عێراق که‌متره. هه‌رچه‌نده هه‌رێمى کوردستان سامانێکى زۆرى نه‌وتى هه‌یه، به‌ڵام به‌پێى دوایین خه‌مڵاندنه‌کانى ده‌سته‌ى ئامارى هه‌رێم له 2020دا هه‌ژارى له‌سه‌دا 20%ی تێپه‌ڕاندووه‌‌و داهاتى تاکیش که‌مبووه‌ته‌وه، له‌به‌رامبه‌ردا خه‌رجییه‌کان زیادیان کردووه. پسپۆرێکى ئابوورى ده‌ڵێت له‌ساڵى رابردوودا به‌شێکى زۆر له‌هاووڵاتیان په‌نایان بۆ قه‌رزکردن بردووه بۆ ئه‌وه‌ى خه‌رجییه‌کانیان دابین بکه‌ن. بیلال ره‌ئوف پسپۆڕى ئابوورى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: »له‌ساڵى 2020دا زۆربه‌ى تاک و خێزانه‌کانى هه‌رێم په‌نایان بۆ قه‌رز یاخود فرۆشتنى زه‌وى و که‌لوپه‌له‌کانیان بردووه تا بژێویى ژیانیان دابین بکه‌ن، به‌شێکیشیان ده‌ستیان بۆ ئه‌و داهاته بردووه که‌چه‌ندین ساڵه پاشه‌که‌وتیان کردووه‌و خه‌رجیان کردووه«. به‌پێى ئه‌و زانیاریانه‌ى له‌لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کانى هه‌رێمه‌وه ده‌ستى هاوڵاتى که‌وتوون، له‌دواى ساڵى 2018ه‌وه داهاتى مانگانه‌ى هه‌ر تاکێک له‌کوردستان له (500) دۆلاره‌وه دابه‌زیوه بۆ که‌متر له (200) دۆلار، ئه‌مه‌ش دواى ئه‌و قه‌یرانه یه‌ک له‌دواى یه‌کانه دێت که به‌سه‌ر خه‌ڵکى کوردستاندا هاتوون. بیلال ره‌ئوف پسپۆڕى ئابوورى گومانى له‌ئه‌م ئاماره‌و ئاماره‌کانى دیکه‌ى وه‌زاره‌تى پلاندانانى حکومه‌تى هه‌رێم هه‌یه، چونکه پێوه‌ره‌کان به‌واقیعى نازانێت، ده‌شڵێت:»حکومه‌تى هه‌رێم (100) هه‌زار دینارى داناوه بۆ هه‌ر تاکێک له‌خێزاندا، له‌کاتێکدا زۆربه‌ى خێزانه‌کان له‌هه‌رێم که‌سێک یاخود دوو که‌س تیایدا کارده‌کات، که‌ئه‌مه‌ش شتێکى ناواقیعییه«. ئەو پسپۆڕه ئابوورییه پێشیوابوو ده‌بوو هه‌رێمى کوردستان به‌راورد به‌عێراق تاکه‌کانى زۆر باشتر بژیانایه‌و داهاتیان زیاتر بوایه، به‌وپێیه‌ى له‌دواى 2003ه‌وه له‌عێراق ناسه‌قامگیرى بوونى هه‌یه‌و حکومه‌ت نه‌یتوانیوه خزمه‌تگوزارى به‌هاووڵاتیان بگه‌یه‌نێت. هاوکات، عیزه‌ت سابیر شاره‌زاى بوارى ئابووری پێیوایه رێککه‌وتن له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غدا ئه‌نجامبدرێت بۆ ئه‌مساڵ داهاتى تاکه‌که‌س زیاد ده‌کات. عیزه‌ت سابیر شاره‌زاى بوارى ئابووری له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» به‌دڵنیاییه‌وه له‌دواى 2015ه‌وه تائێستا تێکڕاى داهاتى تاکه‌که‌س که‌میکردووه، به‌به‌راورد به 2013 و 2012 ، چونکه بودجه له‌به‌غداوه نه‌هاتووه و داهاتى نه‌وت که‌متربووه له‌جاران، ئه‌مه‌ش وایکردووه داهاتى تاکه‌که‌س که‌م ببێت». هه‌روه‌ها جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه ئه‌گه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق رێکبکه‌ون، داهاتى تاکه‌که‌س به‌رزده‌بێته‌وه.
ئارا ئیبراهیم پڕۆژه خه‌مڵێندراوى بودجه‌ى 2021ى هه‌رێم بڕیاره رۆژى دووشه‌ممه‌ى داهاتوو بگاته حکومه‌تى هه‌رێم و له‌ماوه‌ى که‌متر له دوو هه‌فته‌دا ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکرێت و بڕه‌که‌ى 14 تریلۆن دینار ده‌بێت. دواى فشاره‌کانى فراکسیۆنه جیاوازه‌کانى په‌رله‌مانى وکوردستان و لیژنه‌ى دارایى حکومه‌تى هه‌رێم بڕیاریدا بۆ 2021 پڕۆژه‌ى بودجه‌ى هه‌بێت. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى، حکومه‌تى هه‌رێم مه‌به‌ستییه‌تى هه‌فته‌ى ئاینده پشکى هه‌رێم له بودجه‌ى عێراق یه‌کلابکرێته‌وه تا پێش ناردنى بۆ په‌رله‌مانى کوردستان له‌سه‌ر بنه‌ماى داهاته‌کان که له‌به‌غداوه بۆ هه‌ولێر ره‌وانه ده‌کرێت رێکبخرێته‌وه. ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى ده‌ڵێت:" پڕۆژه‌ى بودجه‌که بڕه‌که‌ى 14 تریلۆن دینار ده‌بێت ئه‌گه‌ر رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ عێراق بکرێت و چاکسازى به‌رده‌وام بێت کێشه داراییه‌کان بۆ ئه‌مساڵ چاره‌سه‌ر ده‌بن". به‌ڵێن ئیسماعیل، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:"پڕۆژه‌ى بودجه‌ى ئه‌مساڵ بڕیاره 15ى شوبات بگاته حکومه‌تى هه‌رێم و به‌شى یاسایى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران پێداچونه‌وه‌ى پێدا ده‌کات و دواى په‌سه‌ندکردنى بریاره کۆتایى ئه‌م مانگه بگاته په‌رله‌مانى کوردستان و ئه‌وله‌ویه‌تیش بۆ کاره‌کانى په‌رله‌مان گفتوگۆى بودجه‌که ده‌بێت". ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، پڕۆژه بودجه‌ى 2021ى هه‌رێم بڕه‌که‌ى 14 تریلۆن دیناره و کورتهێنانى تێدایه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق رێککه‌وتن بکه‌ن کورتهێنان به‌ته‌واوى تێیدا که‌مده‌بێته‌وه. به‌ڵێن ئیسماعیل باسى له‌وه‌شکرد، سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ته‌کان راپۆرتى خه‌رجى و دارایى خۆیان داوه‌ته وه‌زاره‌تى دارایى ته‌نها وه‌زاره‌تى سامانه سروشتییه‌کان نه‌بێت "ئه‌ویش له دوو تا سێ رۆژى دیکه راپۆرتى خۆى ته‌سلیمى وه‌زاره‌تى دارایى ده‌کات و ئه‌وانیش پرۆژه‌که ده‌به‌نه ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران". له‌باره‌ى ئه‌گه‌رى رێککه‌وتن له‌نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق، د‌وخى ئابوورى باشتر ده‌بێت، ئه‌و په‌رله‌مانتاره جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که ئه‌وه‌ى ئه‌وله‌ویه‌تى حکومه‌تى هه‌رێمه رێککه‌وتنه له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق، وتیشى:"ئه‌گه‌ر هه‌رێم رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ عێراق بکات دۆخى ئابوورى بۆ ئه‌مساڵ زۆر باش ده‌بێت، له‌هه‌مانکاتدا پێویسته ئه‌و بڕیارانه‌ى له‌باره‌ى چاکسازى ده‌رکراون به‌تایبه‌ت ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى به ده‌روازه سنورییه‌کانه‌وه هه‌یه بۆ رێگرتن له قاچاغچێتى و کۆکردنه‌وه‌ى داهات وه‌ک خۆى جێبه‌جێ بکرێت". "ئه‌گه‌ر داهاته‌کانى هه‌مووى به شێوه‌یه‌کى شه‌فاف کۆبکرێته‌وه‌و رێگرى له گه‌نده‌ڵییه‌کان بکرێت به‌شى موچه‌و پڕۆژه‌کانى وه‌به‌رهێنان ده‌کات"، به‌ڵێن ئیسماعیل وا ده‌ڵێت
عه‌مار عه‌زیز .دهۆک له‌سنورى پارێزگاى دهۆک قومارکردن به‌ڕێژه‌یه‌کى به‌رچاو زیاد بووه‌و خه‌ڵکێکى زۆر تێوه‌گلاون و چه‌ندین که‌س به‌و هۆیه‌وه مایه‌پووچ بوون وه‌ک ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکه ده‌ڵێت:» به‌شێک له‌قومارچییه‌کان ژن و کچى خۆیان دۆڕاندووه‌و دواتر سوڵحیان به‌پاره بۆ کراوه«. به‌پێى به‌دواداچوونه‌که‌ى په‌یامنێره‌که‌ى هاوڵاتى، قومارکردن له‌پارێزگاى دهۆک به‌دوو جۆر ده‌کرێت، به‌شێکى به ئۆنلاین و ئه‌وى دیکه شوێن و جێگاى تایبه‌تیان هه‌یه. یه‌کێک له‌و که‌سانه‌ى که بۆ ماوه‌ى (18) مانگ قومارى کردووه‌و دواى ئه‌وه‌ى مایه‌پوچ ده‌بێت داوا ده‌کات هاووڵاتیان لێى دووربکه‌ونه‌وه. مسته‌فا نه‌زیر، فه‌رمانبه‌رو دانیشتووى پارێزگاى دهۆک له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «سه‌ره‌تا قازانجێکى زۆرم کرد، هه‌ندێک رۆژ سێ هه‌زار دۆلار قازانجم ده‌کرد، هیچ ئیشێکم نه‌ده‌کرد جگه له‌قومار، له‌ماوه‌ى ساڵێکدا نزیکه‌ى ملیۆنێک و (500) هه‌زار دۆلارم ده‌ستکه‌وت». ئه‌و هاووڵاتییه ده‌شڵێت هه‌موو ئه‌و پاره‌یه‌ى ده‌ستى که‌وتووه له‌مانگى رابردوو دۆڕاندوویه‌تى و ئۆتۆمبێلێکیشى بۆ فرۆشتووه، وتیشى:» ئێستا نه پاره‌م ماوه و نه ئۆتۆمبێل، بۆیه بڕیارمدا به‌یه‌کجارى وازى لێبهێنم». «هاوڕێیه‌کم سێ ملیۆن دۆلارى له‌قومارکرندا دۆڕاندووه‌و مایه‌پوچ بووه، بۆیه داوا له‌هه‌موو دانیشتوانى پارێزگاى دهۆک ده‌که‌م واز له‌قومارکردن بهێنن، چونکه له‌کۆتاییدا هه‌موو پاره‌که ده‌دۆڕێنن و قه‌رزاریش ده‌بن»، مسته‌فا نه‌زیر واى وت . «ئێستا دوو جۆر قومار له‌پارێزگاى دهۆک هه‌یه، یه‌که‌م: قومارى سیسته‌مى واته ئه‌لیکترونى که له‌ڕێگاى ئینته‌رنێت هه‌رکه‌سێک له‌ماڵى خۆى ده‌توانێت بیکات و کۆنتروڵکردنیشى قورسه‌و ده‌بێت وه‌زاره‌تى گه‌یاندن به‌یه‌کجارى رایبگرێت» به‌پێى به‌دواداچوونى ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک (50) شوێنى قومارخانه له‌پارێزگاکه‌دا بوونى هه‌یه‌و به‌دوو شێوازیش ئه‌نجامده‌درێت و ئه‌نجامدانیشى له‌زیادبووندایه‌و به‌لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمیش راگه‌یەندراوه. سه‌باح باپیری، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «ئێستا دوو جۆر قومار له‌پارێزگاى دهۆک هه‌یه، یه‌که‌م: قومارى سیسته‌مى واته ئه‌لیکترونى که له‌ڕێگاى ئینته‌رنێت هه‌رکه‌سێک له‌ماڵى خۆى ده‌توانێت بیکات و کۆنتروڵکردنیشى قورسه‌و ده‌بێت وه‌زاره‌تى گه‌یاندن به‌یه‌کجارى رایبگرێت». هه‌روه‌ها باسى جۆرى دووه‌مى قومارکردنى کرد که له‌ڕێگاى هه‌ندێک ئامێرى تایبه‌ت ده‌کرێت و چه‌ند شوێنێکیان له‌سنورى پارێزگاى دهۆکدا هه‌یه. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک پێشیوابوو جۆرى دووه‌میان ده‌توانرێت کۆنتروڵ بکرێت، چونکه چه‌ند شوێنێکى تایبه‌تیان هه‌یه، وتیشى:» ئه‌گه‌ر ئه‌و شوێنانه داخران که‌س ناتوانێت ئه‌و جۆره قوماره بکات». له‌ساڵى 2015 ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک به‌کۆى ده‌نگ بڕیاریاندا به‌داخستنى هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌ى قومارى لێده‌کرێت، دواى ده‌رخستنى بڕیاره‌که هه‌موو شوێنه‌کان داخران. سه‌باح باپیرى له‌مباره‌یه‌وه وتى:»راسته ئه‌وکاته داخران، به‌ڵام به‌داخه‌وه جارێکى تر به‌شێوازێکى دیکه کرانه‌وه«. هاوکات، ئه‌و ئه‌ندامه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک حکومه‌تى هه‌رێمى تۆمه‌تبارکرد به‌وه‌ى «جددى نیه« له‌داخستنى ئه‌و شوێنانه‌ى که قومارى لێده‌کرێت. به‌پێى وته‌ى سه‌باح باپیرى به‌شێکى زۆر له‌دانیشتوانى پارێزگاى دهۆک قومارده‌که‌ن و تووشى زیانى گه‌وره بوون، نموونه‌ى ئه‌وه‌شى هێنایه‌وه که به‌هۆى قومارکردنه‌وه خه‌ڵک هه‌بووه چوار ملیۆن دۆلارى دۆڕاندووه یان بینایه‌کى به‌به‌هاى (120) ده‌فته‌ر دۆلارى دۆراندووه‌و مایه‌پووچ بووه. «له‌ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌کدا (10) قومارخانه داخراون و (16) که‌سیش ده‌ستگیرکراون، هه‌موو ئه‌و که‌لوپه‌لانه‌ى قوماریان پێده‌کرا له‌لایه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستیان به‌سه‌رداگیراوه، تاوانباره‌کان به‌پێى مادده‌ى (389) له‌یاساى سزادانى عێراقى مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت» سه‌باح باپیرى مه‌ترسییه‌کى دیکه‌ى قومارکردنى خسته‌ڕوو که له‌دۆڕاندن و مایه‌پووچ بوونى پاره مه‌ترسیدارتره، وتی: «له‌هه‌مووى خراپتر که‌سانێک ژن و کچى خۆیان له‌سه‌ر قومار داناوه، دواتر له‌ڕێگاى په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵاتییه‌کانه‌وه له‌جیاتى ژن و کچى خۆیان به‌بڕێک پاره رێککه‌وتنیان کردووه«. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى په‌یامنێره‌که‌ى هاوڵاتى، ئه‌و شوێنانه‌ى قوماریان لێده‌کرێت له‌سنورى پارێزگاى دهۆک زۆرن و ته‌نها له‌قه‌زاى سێمێل له (16) شوێن بوونى هه‌یه. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که‌ده‌بێت بڕیاره‌که‌ى ئه‌نجومه‌ن بۆ داخستنى قومارخانه‌کان پێداچوونه‌وه‌یان پێدا بکرێته‌وه‌و له‌و رێگه‌یه‌وه بڕیار ده‌ربکرێت بۆ داخستنیان،»چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه ئه‌و بڕیارى ئه‌نجومه‌ن ده‌ریکردووه ده‌بێت به‌دواداچوونى وردی بۆ بکرێت و دووباره جێبه‌جێ بکرێت تا هه‌موو شوێنه‌کان دابخرێن». وته‌بێژى پۆلیسى پارێزگاى دهۆک ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که‌چه‌ندین که‌سیان له‌سه‌ر قومارکردن ده‌ستگیرکردووه‌و چه‌ندین شوێنیان داخستووە، هێمن سلێمان، وته‌بێژى پۆلیسى پارێزگاى دهۆک له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «له‌ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌کدا (10) قومارخانه داخراون و (16) که‌سیش ده‌ستگیرکراون، هه‌موو ئه‌و که‌لوپه‌لانه‌ى قوماریان پێده‌کرا له‌لایه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستیان به‌سه‌رداگیراوه، تاوانباره‌کان به‌پێى مادده‌ى (389) له‌یاساى سزادانى عێراقى مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت». -مادده‌ى (389) له‌یاساى سزادانى عێراقى ژماره (111) ساڵى 1969 هه‌موارکراو، تێیدا ئاماژه به‌جۆرى سزادانى ئه‌و که‌سانه ده‌کات که‌قومارده‌که‌ن یان شوێنیان هه‌یه، که به‌م شێوه‌یه‌یه: ده‌توانرێت ئه‌و که‌سه بۆ ماوه‌ى ساڵێک زیندانى بکرێت یان غرامه بکرێت یان به‌یه‌کێک له‌و سزایانه مامه‌ڵه‌ى لەگەڵدا ده‌کرێت. هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ى شوێنى قومارکردنیان هه‌یه تایبه‌ت بێت به‌قومار یان ماڵێکیش بێت، ئه‌و سزایانه ده‌یگرێته‌وه‌و ده‌بێت ساڵێک ئه‌و شوێنه دابخرێت، ئه‌وانه‌شى قومار ده‌که‌ن مانگێک زیندانى ده‌کرێت یان غرامه ده‌کرێت. هێمن سلێمان ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو پۆلیسى تایبه‌تمه‌ندیان هه‌یه‌و هه‌ر شوێنێک بزانن قومارى لێده‌کرێت دایده‌خه‌ن، وتیشى:»قومار تاوانه، هه‌رکه‌سێک له‌پشت ئه‌م کاره‌وه بێت ئه‌ویش ده‌ستگیر ده‌که‌ین». وته‌بێژى پۆلیسى دهۆک داواى له‌زانکۆکاکانى دهۆک و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى رۆشنبیرى و رێکخراوه ناحکومییه‌کان کرد پانێل و سمینار ئه‌نجامبده‌ن له‌پێناو نه‌هێشتنى قومارکردن له‌پارێزگاکه‌دا تا زیان و لێکه‌وته خراپه‌کانى بۆ خه‌ڵک روونبکرێته‌وه.
سه‌رچین ساڵح لێکۆڵینه‌وه له‌که‌یسى ساخته‌کارى پسوڵه‌ى ده‌روازه‌ى گومرگى په‌روێزخان له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌فراکسیۆنى گۆڕان کۆتایى هاتووه، لێکۆڵینه‌وه‌کانی دادگا گه‌یشتووه‌ته ئه‌وه‌ى تاوانباره‌و (10) ساڵ سزاده‌درێت. 7ى مانگى تشرینى یه‌که‌مى ساڵى رابردوو به‌تۆمه‌تى ساخته‌کردنى پسوڵه‌ى ده‌روازه‌ى گومرگى په‌روێزخان، دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى قۆره‌توو – گه‌رمیان فه‌رمانى ده‌ستگیرکردنى بۆ (محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب)، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌فراکسیۆنى گۆڕان ده‌رکرد، له‌نووسراوه‌که‌ى دادگادا هاتووه« محه‌مه‌د وه‌هاب عومه‌ر تۆمه‌تباره به‌مادده‌ی (279)ى یاسای سزادانى عێراقى که‌تایبه‌ته به‌ته‌زویر». محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب زیاتر له‌سێ مانگه ده‌ستگیرکراوه، هه‌رچه‌نده به‌پێى ئه‌و مادده‌یەى پێى تۆمه‌تبارکراوه ده‌توانرێت به‌که‌فاله‌ت ئازاد بکرێت تا رۆژى دادگاییکردنی، به‌ڵام دادگا ئازادکردنى به که‌فاله‌ت ره‌تکردۆته‌وه تاکۆتایهاتنى دادگاییکردنه‌که‌ى. "دادوه‌ر یه‌قینى هه‌یه که محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب تاوانباره‌و ره‌بتى که‌فیلى ناکات، له‌کاتێکدا مادده‌که شمولى که‌فاله‌ت ده‌کات تا رۆژى دادگایى کردن، له‌یاسادا دوو شاهید تاوان ئیسپات ده‌کات، به‌ڵام محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب (11) شاهیدى له‌سه‌ره که پسوڵه ساخته‌کانیان له‌و وه‌رگرتووه« ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌فراکسیۆنى گۆڕان که‌ناوه‌که‌ى لاى هاوڵاتى پارێزراوه، بههاوڵاتى وت: «له‌دادگاى قۆره‌توو لێکۆڵینه‌وه له‌دۆسییه‌که‌ى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب کۆتایى هاتووه‌و ته‌نها دادگاى جینایەت ماوه بڕیارى له‌سه‌ربدات». هه‌روه‌ها وتیشى:»دادوه‌ر یه‌قینى هه‌یه که محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب تاوانباره‌و ره‌بتى که‌فیلى ناکات، له‌کاتێکدا مادده‌که شمولى که‌فاله‌ت ده‌کات تا رۆژى دادگایى کردن، له‌یاسادا دوو شاهید تاوان ئیسپات ده‌کات، به‌ڵام محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب (11) شاهیدى له‌سه‌ره که پسوڵه ساخته‌کانیان له‌و وه‌رگرتووه«. هاوکات جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که به‌پێى وته‌ى شاهیده‌کان و ئه‌و مادده‌یه‌ى پێى تۆمه‌تبار کراوه به (10) ساڵ زیندانى سزا ده‌درێت، وتیشى:»دۆسییه‌که تائێستا له‌سه‌ر که‌سێک به‌ناوى (قادر) که‌نوسینگه‌ى هه‌بووه لەگەڵ ئەندامی فراکسیۆنەکەی گۆڕان محه‌مه‌دى شێخ وه‌هاب قورسه، (قادر) هه‌ڵهاتووه و له‌ده‌ره‌وه‌ى وڵاته«. تائێستا (40) که‌س له‌و که‌یسه‌دا تێوه گلاوه‌و که‌یسى هه‌ریه‌که‌یان له‌ویتریان جیاوازه، هه‌یانه به‌نووسراوى که‌فیل ئازادکراوه، (15) که‌س چوونه‌ته به‌رده‌م دادگا، ژماره‌یه‌کیان ئوتومبێله‌کانیان دەستی بەسەرداگیراوە بۆ حکومه‌ت و سزاى (50) ملیۆن دینار کراون، که‌هه‌شت که‌سن و ئه‌مه کۆتایى هاتووه، به‌ڵام هێشتا به‌شێکى دیکه‌یان ده‌ستگیر نه‌کراون. چاره‌نوسى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب چى لێدێت؟ ئه‌ندامه‌که‌ى فراکسیۆنى گۆڕان له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌سه‌ر چاره‌نووسى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب وتی: «ئه‌و رۆژه‌ى دادگا حوکمى ده‌دات ئه‌گه‌ر حوکمه‌که‌ى له‌سێ ساڵ زیندانى که‌متربوو، له‌ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌ن ده‌رده‌کرێت و ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر وه‌زیفه‌ى خۆى که‌مامۆستا بووه، له‌وێش په‌روه‌رده فه‌سڵى ده‌کات و ئه‌گه‌رێکى لاواز هه‌یه دواى ته‌واوبوونى حوکمه‌که‌ى بگه‌ڕێته‌وه سه‌ر پیشه‌ى مامۆستایی». هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو، ئەگەر حوکمه‌که‌ى له‌سێ ساڵ زیاتر بوو له‌ئه‌ندامێتى ئه‌نجومه‌ن ده‌رده‌کرێت و ناتوانێت بچێته‌وه سه‌ر پیشه‌ى مامۆستاییه‌که‌ى به‌هیچ شێوه‌یه‌ک. ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان : «له‌لایه‌ن دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى ده‌ستپاکى که‌لارو دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى قۆره‌تو لێکۆڵینه‌وه له‌و که‌یسه‌دا ده‌کرێت، ئه‌وه‌ى راگه‌یه‌نراوه له‌ئه‌نجامى وردبینى ئاشکرا بووه، که‌ژماره‌یه‌ک له‌و پسوڵانه به‌دوو کۆپى ساخته‌کراوه«. دۆسیه‌ى ساخته‌کردنى پسوڵه‌ى گومرگى له‌مه‌رزى په‌روێزخان ماوه‌ى چوار ساڵه به‌رده‌وامه‌و مانگى تشرینى یه‌که‌مى ئه‌مساڵ ته‌زویرکردنه‌که ئاشکرابوو. ئه‌و بارانه‌ى ساخته‌ى پسوڵه‌کانیان بۆ کرابوو له‌بارى کانزاى وشکه‌ى وه‌ک فافۆن و مس پێکهاتبوون که‌گومرگى هه‌ر تۆنێکیان (250) دۆلاره‌و قه‌باره‌ى ساخته‌کارییه‌کان به‌ده‌یان ملیار دینار ده‌خه‌مڵێندرێت. دواى ده‌ستگیرکردنى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب، هه‌ریه‌ک له عه‌لى حه‌مه‌ساڵح و دابان محه‌مه‌د هۆشدارییاندا له به‌لاڕێدابردنى که‌یسه‌که، ئاماژه‌یان به‌وه‌کردبوو که (40) که‌س له‌که‌یسه‌که‌دا ناوى هاتووه‌و فه‌رمانى ده‌ستگیرکردنى بۆ ده‌رچووه‌و ده‌بێت دادگایى بکرێن. له‌مباره‌یه‌وه، دابان محه‌مه‌د ئه‌ندامى لیژنه‌ى ده‌ستپاکى له‌په‌رله‌مانى کوردستان بههاوڵاتى وت: «که‌یسه‌که بنه‌ماى راستى هه‌یه، به‌ڵام ئیتر کێ کردوویه‌تى و کێ بێتاوانه، ئه‌وه جارێ له‌دادگایه‌و ئیجرائات به‌رده‌وامه له‌سه‌ر که‌یسه‌که‌و خه‌ڵک ده‌گرن و به‌ریده‌ده‌ن». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى ده‌ستپاکى که له‌هه‌مانکاتدا ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕانه له‌په‌رله‌مانى کوردستان وتیشی: «ئێمه ئه‌وکاته هۆشداریمان دا که‌یسه‌که به‌لاڕێدا نه‌برێت، ئێستا (30) بۆ (40) که‌س تۆمه‌تباره‌و ئێمه چاودێریى که‌یسه‌که ده‌که‌ین تاده‌گات به‌ئه‌نجام». سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان ئاماژه به‌قه‌باره‌ى ئه‌و ساخته‌کارییانه ده‌کات که له‌ده‌روازه‌ى په‌روێزخان کراوه، که به (15) بۆ (20) ملیار دینار ده‌خه‌مڵێندرێت. ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان بههاوڵاتى وت: «له‌لایه‌ن دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى ده‌ستپاکى که‌لارو دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى قۆره‌تو لێکۆڵینه‌وه له‌و که‌یسه‌دا ده‌کرێت، ئه‌وه‌ى راگه‌یه‌نراوه له‌ئه‌نجامى وردبینى ئاشکرا بووه، که‌ژماره‌یه‌ک له‌و پسوڵانه به‌دوو کۆپى ساخته‌کراوه«. هه‌روه‌ها وتیشى:» به‌دوو پسوڵه ساخته‌کارییه‌که کراوه به‌پسوڵه‌یه‌ک و پاره وه‌رگیراوه، به‌ته‌واوى دراوه به‌شۆفێره‌کان به‌پسوڵه‌یه‌کى دیکه‌و بۆ حکومه‌ت نێردراوه به‌ڕێژه‌یه‌کى زۆر که‌متر له‌پاره حه‌قیقییه‌که‌ى». هاوکات، قه‌باره‌ى ئه‌و ساخته‌کارییه‌ى که‌کراوه به‌وته‌ى سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى له‌نێوان (15) بۆ (20) ملیار دینار خه‌مڵێنراوه، ئه‌گه‌ر هه‌یه ژماره‌کان که‌م و زیاد بکه‌ن. سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌دواى کۆتاییهاتنى لێکۆڵینه‌وه دۆسیه‌کان ئاراسته‌ى دادگا ده‌کرێت بۆ بڕیاردان له‌سه‌رى.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند، هۆکارى سه‌ره‌کى نه‌گه‌یشتن به رێککه‌وتن له‌نێوان هه‌رێم و حکومه‌تى فیدراڵ ئه‌وه‌یه، "رێکه‌وتنێکى ژێربه‌ژێر هه‌یه له نێوان گروپێک له هه‌رێم و گروپێک له به‌غدا". هۆشیار عه‌بدوڵا، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له هه‌ژمارى تایبه‌تى خۆى له تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبوک بڵاویکرده‌وه: "هۆکارى سه‌ره‌کى نه‌گه‌یشتن به رێککه‌وتن له‌نێوان هه‌رێم و حکومه‌تى فیدراڵ ئه‌وه‌یه، رێککه‌وتنێکى ژێربه‌ژێر هه‌یه له نێوان گروپێک له هه‌رێم و گروپێک له به‌غدا، هه‌ردولایان رێککه‌وتنیان هه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى نه‌هێڵن بگه‌نه رێکه‌وتن". هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:"ئه‌و دوو گروپه له راگه‌یاندن هێرش ده‌که‌نه سه‌ر یه‌کتری، له‌ژێریشه‌وه هاوڕان دۆخه‌که وه‌ک خۆى بهێڵنه‌وه، هه‌ر کات ده‌رفه‌تێک هه‌بێ بۆ رێککه‌وتن تێکى ده‌ده‌ن". تا ئێستا گفتوگۆکانى نێوان هه‌رێمى کوردستان و حکومه‌تى عێراق له‌باره‌ى پڕۆژه یاساى بودجه‌ى 2021 به‌رده‌وامه و له‌مساڵدا دوجار وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان سه‌ردانى به‌غداى کردوه، بڕیاره سبه‌ینێ یه‌کشه‌ممه جارێکى تر سه‌ردانى به‌غدا بکه‌نه‌وه. دوێنێ، قوباد تاڵه‌بانى سه‌رۆکى وه‌فدى هه‌رێم بۆ به‌غدا رایگه‌یاند که "نه‌وت سه‌رچاوه‌ى سه‌ره‌کى داهاتى هه‌رێمى کوردستانه، له‌و ڕێگایه‌شه‌وه پاره‌ى زۆربه‌ى خه‌رجییه‌کانى هه‌رێم دابینده‌کرێت، ئه‌گه‌ر ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌مان نه‌مێنێت، هیچ گه‌ره‌نتییه‌ک بۆ دابینکردنى خه‌رجییه‌کانمان نامێنێت". هه‌روه‌ها قوبان تاڵه‌بانى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که"ناشتوانین ئه‌و قه‌رزانه بده‌ینه‌وه، که که‌وتووه‌ته ئه‌ستۆى هه‌رێمى کوردستان".
هاوڵاتى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق ده‌نگى له‌سه‌ر ژماره‌یه‌ک بڕگه‌ى بودجه‌دا که دیارترینیان هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى لێبڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینان و ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌کات که کورتهێنانى بودجه له (49٪)ه‌وه بۆ (19٪) که‌مراوه‌ته‌وه. له‌راگه‌یه‌ندراوێکدا هه‌یسه‌م جبوری، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاندووه، لیژنه‌یه‌کیان ده‌نگیان له‌سه‌ر ژماره‌یه‌ک بڕگه‌ى نێو پڕۆژه یاساى بودجه داوه، له‌وانه‌ش که‌مکردنه‌وه‌ى بودجه‌ى سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق به‌رێژه‌ى (20٪) و که‌مکردنه‌وه‌ى کورتهێنانى بودجه له (47٪)ه‌وه بۆ (19٪)، واته له (76) ترلیۆن دیناره‌وه بۆ (25) ترلیۆن دینار. هه‌روه‌ها لیژنه‌ى دارایى بڕگه‌ى لێبڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینانى هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و هه‌روه‌ها (199) ملیۆن دۆلاریشى ته‌رخانکردوه بۆ دروستکردنى هه‌زار قوتابخانه له‌ته‌واوى عێراق. هاوکات لیژنه‌که له پاره‌ى گه‌شه‌پێدانى پارێزگاکان له دوو ترلیۆن دیناره‌وه بۆ چوار ترلیۆن دینار زیاد کراوه و بڕى پاره‌ى پترۆ دۆلاریش زیاد کراوه. گرنگترین ئه‌و خاڵانه‌ى که لیژنه‌ى دارایى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له‌ناو پرۆژه‌یاسای بودجه‌ی 2021دا دوای گۆڕانکاریى په‌سه‌ندى کردووه: 1-هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى لێبڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینان 2ـ که‌مکردنه‌وه‌ى بودجه‌ى سه‌رۆکایه‌تییه‌کانى عێراق به رێژه‌ى 20% 3ـ که‌مکردنه‌وه‌ى کورتهێنان به 47% بۆ 19% واته له 47 ترلیۆن دیناره‌وه بۆ 25 ترلیۆن دینار 4ـ که‌مکردنه‌وه‌ى قه‌رز 51 ترلیۆن دینار 5ـ مسۆگه‌رکردنى پاره‌ى وانه‌بێژان و گرێبه‌سته‌کان 6ـ چالاککردنى سیستمى کۆکردنه‌وه‌ى باج و کرێى خزمه‌تگوزارییه‌کان 7ـ زیاکردنى پاره‌ى پترۆدۆلار بۆ پارێزگاکان له 500 ملیاره‌وه بۆ ترلێونێک دینار 8ـ زیادکردنى بودجه‌ى سوپاى عێراق و ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌کان 9ـ زیادکردنى بودجه‌ى تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى به‌بڕى 1.5 ترلیۆن دینار 10ـ زیادکردنى بودجه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده بۆ چاپکردنى کتێب 11ـ ته‌رخانکردنى بودجه‌یه‌ک بۆ قه‌ره‌بوونى زیانلێکه‌وتووانى گۆڕینى به‌هاى دۆلار له که‌رتى تایبه‌ت 12ـ ته‌رخانکردنى پاره‌ى ته‌واوى جوتیاران و ته‌رخانکردنى 200 ملیار بۆ هاورده‌ى په‌ین و ده‌رمان و تۆو بۆیان 13ـ پاڵپشتیکردنى سیستمى ناناوه‌ندێتنى (لامه‌رکه‌زی) له پارێزگاکان 14ـ ناچارکردنى وه‌زاره‌ته‌کان به‌کڕینى به‌رهه‌مى ناوخۆیی 15ـ پاڵپشتیکردنى هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبی 16ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى بڕگه‌کانى فرۆشتنى موڵکى ده‌وڵه‌ت 17ـ ته‌رخانکردنى پاره بۆ فڕۆکه‌خانه‌ى نه‌ینه‌وا و به‌نده‌رى فاو و فڕۆکه‌خانه‌ى زیقار 18ـ زیادکردنى 339 ملیار بۆ کڕینى ده‌رمان 19ـ مسۆگه‌رکردنى راده‌ستکردنى نه‌وتى خاوى کوردستان به حکومه‌تى ناوه‌ندی 20– زیادکردنى پاره‌ى زیانلێکه‌وتوانى تیرۆر و زیندانیانى سیاسى و شه‌هیدان 21ـ ته‌رخانکردنى 199 ملیۆن دۆلار بۆ دروستکردنى هه‌زار قوتابخانه 22ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى مۆله‌ته‌کانى کۆمپانیاکانى مۆبایل پاش بژاردنى قه‌رزه‌کان 23ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى پاره‌ى کۆنگره و نه‌سریه‌ى میواندارى سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ته‌کان 24ـ ناچارکردنى حکومه‌ت به ئۆتۆماتیکى کردنى گومرگ و باج و په‌یوه‌ستکردنى به‌بانکى ناوه‌ندی ـ25 ناچارکردنى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران به جێبه‌جێکردنى سیستمى بایۆمه‌ترى فه‌رمانبه‌ران بۆ ده‌رخستنى بندیوار 26ـ پێداچوونه‌وه به گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کان و گرێبه‌سته‌کانى کاره‌با 27ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى به‌خشینه گومرگییه‌کان بۆ سه‌رجه‌م وڵاتان
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى پارتى له په‌رله‌مانى کوردستان رایگه‌یاند، وه‌فدى هه‌رێم بۆ جارى دووه‌م و بۆ ماوه‌ى چوار رۆژ و له ئه‌نجامى چوار دانیشتنى به‌رفراوان له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له به‌غدا کۆبوه‌وه‌و وه‌ڵامدانه‌وه‌ى 13 پرسیارى لیژنه‌که بووه. هیڤیدار ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى له په‌رله‌مانى کوردستان له وتارێکدا رایگه‌یاند:"شاندى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به سه‌رۆکایه‌تیى به‌ڕێز قوباد تاڵه‌بانی، بۆ جارى دوه‌م و بۆ ماوه‌ى چوار رۆژ و له ئه‌نجامى چوار دانیشتنى به‌رفراوان له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له به‌غدا کۆبوه‌وه، مه‌به‌ستى شانده‌که ئه‌مجاره وه‌ڵامدانه‌وه‌ى 13 پرسیارى لیژنه‌که بوو". ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردوه، شاندى هه‌رێمى کوردستان سێیه‌م سه‌ردانى خۆى بۆ به‌غدا ئه‌نجامدا، ئه‌وه‌ش به‌مه‌به‌ستى جێگیرکردنى به‌شه بودجه‌ى هه‌رێمى کوردستان بووه، دو سه‌ردانى کۆتایی، شاندى هه‌رێمى کوردستان سه‌رۆکوه‌زیرانى عێراقى نه‌بینیوه، سه‌ردانى یه‌که‌م: له‌گه‌ڵ حکومه‌تى فیدراڵیى عێراق گه‌یشتنه رێککه‌وتن، که به‌رامبه‌ر راده‌ستکردنى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت له‌لایه‌ن هه‌رێمى کوردستانه‌وه به‌غدا 12.67%ى بودجه دواى ده‌رهێنانى خه‌رجییه سه‌روه‌رییه‌کان و حاکیمه، پشکى هه‌رێمى کوردستان بدات و ئه‌مه له‌نێو پرۆژه یاساى بودجه په‌سندکرا. ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى پارتى ئه‌وه‌شى خستۆته‌روو سه‌ردانى دوه‌م: له مانگى یه‌که‌مى 2021 بووه له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق، لیژنه‌که 13 پرسیارى دایه شاندى حکومه‌ت و پێیان وتوه بگه‌ڕێنه‌وه هه‌رێمى کوردستان و وه‌ڵامى پرسیاره‌کانى ئێمه له‌گه‌ڵ خۆتان بێنن و وه‌رنه‌وه. هێڤیدار ئه‌حمه‌د، باسى له‌وه‌شکردووه که سه‌ردانى سێیه‌م: شاندى حکومه‌ت له سه‌ره‌تاى مانگى دوو له به‌غدا بووه، وه‌ڵامى هه‌ر 13 پرسیاره‌که‌ى بردبوو، به‌ڵام به‌غدا هه‌ر هیچى نه‌خسته به‌رده‌م شاندى هه‌رێمى کوردستان که پشکى هه‌رێمى کوردستان چۆن ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ى زانراوه، "به‌غدا ده‌یه‌وێت دۆسیه‌ى نه‌وت که ده‌ستوورى عێراق له مادده‌ى 111 و 112 به هه‌ردوو به‌شى یه‌که‌م و دوه‌مى ئه‌م مادده‌یه به وردى و به ئاشکرا باسیکردوه که سیاسه‌تى نه‌وت له عێراق چۆن ده‌بێت و ده‌بێت یاساى نه‌وت و غاز له په‌رله‌مانى عێراق ده‌ربچێت، به‌غدا ئێستا ده‌یه‌وێت له‌ڕێگه‌ى یاساى بودجه‌ى 2021، ئه‌م دۆسیه‌یه یه‌کلایى بکاته‌وه و هه‌رێمى کوردستان نه‌وته‌که‌ى راده‌ستى به‌غدا بکات". ده‌قى وتار‌ى هیڤیدار ئه‌حمه‌د: شاندى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به سه‌رۆکایه‌تیى به‌ڕێز قوباد تاڵه‌بانی، بۆ جارى دوه‌م و بۆ ماوه‌ى چوار رۆژ و له ئه‌نجامى چوار دانیشتنى به‌رفراوان له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له به‌غدا کۆبوه‌وه، مه‌به‌ستى شانده‌که ئه‌مجاره وه‌ڵامدانه‌وه‌ى 13 پرسیارى لیژنه‌که بو. وه‌زیرى نه‌وتى عێراقیش سێ قۆناخى خستوه‌ته‌ڕو بۆ وه‌رگرتن و فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان. دیپلۆماتکارێکى گه‌وره‌ى به‌ریتانیا له هه‌ولێر وتى "به‌غدا خه‌ڵکى دیکه‌ى هه‌رێمى ده‌وێت له به‌غدا بن". هه‌وڵده‌ده‌م له‌ڕێگه‌ى ئه‌م گوتاره زانیارى و دیدگاى نوێ له‌سه‌ر ره‌وتى دانوستاندنه‌کانى نێوان هه‌ولێر و به‌غدا له‌سه‌ر پشکى هه‌رێمى کوردستان له بودجه‌ى 2021ى عێراق بخه‌مه‌ڕوو که ده‌بێت ئیدى هه‌رێمى کوردستان چى بکات. سێ سه‌ردانه‌که‌ى به‌غدا شاندى هه‌رێمى کوردستان سێیه‌م سه‌ردانى خۆى بۆ به‌غدا ئه‌نجامدا، ئه‌مه‌ش به‌مه‌به‌ستى جێگیرکردنى به‌شه بودجه‌ى هه‌رێمى کوردستان بوه، دو سه‌ردانى کۆتایی، شاندى هه‌رێمى کوردستان سه‌رۆکوه‌زیرانى عێراقى نه‌بینیوه. سه‌ردانى یه‌که‌م: له کۆتایى ساڵى 2020 بوه و له‌گه‌ڵ حکومه‌تى فیدراڵیى عێراق گه‌یشتنه رێککه‌وتن، که به‌رامبه‌ر راده‌ستکردنى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت له‌لایه‌ن هه‌رێمى کوردستانه‌وه به‌غدا 12.67%ى بودجه دواى ده‌رهێنانى خه‌رجییه سه‌روه‌رییه‌کان و حاکیمه، پشکى هه‌رێمى کوردستان بدات و ئه‌مه له‌نێو پرۆژه یاساى بودجه په‌سندکرا. سه‌ردانى دوه‌م: له مانگى یه‌که‌مى 2021 بوه له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق، لیژنه‌که 13 پرسیارى دایه شاندى حکومه‌ت و پێیان وتوه بگه‌ڕێنه‌وه هه‌رێمى کوردستان و وه‌ڵامى پرسیاره‌کانى ئێمه له‌گه‌ڵ خۆتان بێنن و وه‌رنه‌وه. سه‌ردانى سێیه‌م: شاندى حکومه‌ت له سه‌ره‌تاى مانگى دو له به‌غدا بو، وه‌ڵامى هه‌ر 13 پرسیاره‌که‌ى بردبو، به‌ڵام به‌غدا هه‌ر هیچى نه‌خسته به‌رده‌م شاندى هه‌رێمى کوردستان که پشکى هه‌رێمى کوردستان چۆن ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ى زانراوه، به‌غدا ده‌یه‌وێت دۆسیه‌ى نه‌وت که ده‌ستورى عێراق له مادده‌ى 111 و 112 به هه‌ردو به‌شى یه‌که‌م و دوه‌مى ئه‌م مادده‌یه به وردى و به ئاشکرا باسیکردوه که سیاسه‌تى نه‌وت له عێراق چۆن ده‌بێت و ده‌بێت یاساى نه‌وت و غاز له په‌رله‌مانى عێراق ده‌ربچێت، به‌غدا ئێستا ده‌یه‌وێت له‌ڕێگه‌ى یاساى بودجه‌ى 2021، ئه‌م دۆسیه‌یه یه‌کلایى بکاته‌وه و هه‌رێمى کوردستان نه‌وته‌که‌ى راده‌ستى به‌غدا بکات! 13 پرسیاره‌که‌ى به‌غدا چین؟ له دوه‌م سه‌ردانى شاندى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆ به‌غدا کاتێک له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق کۆبونه‌وه، لیژنه‌که 13 پرسیارى خستوه‌ته به‌رده‌م شاندى هه‌رێمى کوردستان و داواى وه‌ڵامى ئه‌و 13 پرسیاره‌یان کردوه، من لێره 9 پرسیارى سه‌ره‌کى ده‌خه‌مه‌ڕو ئه‌ویش: 1- ئایا ئه‌م شانده‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ده‌سه‌ڵاتى بڕیاردانیان هه‌یه؟ 2- داهاتى ناوخۆى هه‌رێمى کوردستان چه‌نده؟ 3- هه‌رێمى کوردستان نه‌وتى خۆى به چه‌ند ده‌فرۆشێت؟ 4- گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان چۆنن؟ 5- قه‌رزه‌کانى هه‌رێمى کوردستان چه‌ندن؟ قه‌رزى کێن؟ 6- ئایا دیوانى چاودێریى دارایى چ رۆڵێکى هه‌یه له چاودێریکردنى گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کان؟ 7- هه‌رێمى کوردستان بودجه‌ى تایبه‌ت به خۆى هه‌یه؟ 8- ئه‌گه‌ر بودجه نه‌بێت، به چ میکانیزمێک داهات خه‌رج ده‌که‌ن؟ 9- ژماره‌ى فه‌رمانبه‌ر و خانه‌نشین و مووچه‌خۆران به‌گشتى چه‌ندن له هه‌رێمى کوردستان؟ هه‌رچه‌نده لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق مافى ئه‌وه‌ى نییه له‌گه‌ڵ شاندى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان گفتوگۆ بکات و شاندى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانیش هیچ پێبه‌ندییه‌کى نییه به‌رامبه‌ر لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق ئه‌و ورده‌کارییانه بخاته‌ڕوو، چونکه رێککه‌وتنى له‌گه‌ڵ حکومه‌تى فیدراڵى عێراق کردوه و حکومه‌تى فیدراڵ پابه‌نده له‌به‌رده‌م لیژنه‌ى دارایى عێراق، به‌ڵام دیاره شاندى هه‌رێمى کوردستان وه‌کو نیازپاکییه‌ک ئاماده‌بووه له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق زیاتر له جارێک کۆبونه‌وه بکات، که ته‌نیا له دوا سه‌ردانیدا چوار کۆبوونه‌وه‌ى فه‌رمیى ئه‌نجامداوه و کۆبونه‌وه‌ى لاوه‌کیش هه‌بوه. هه‌ڵوێستێکى مه‌ترسیدارى وه‌زیرى نه‌وتى عێراق سه‌ربارى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى هه‌مو ئه‌و پرسیارانه و هه‌مو ئه‌و گفتۆگۆ و کۆبونه‌وانه، له به‌غدا به ئاشکرا به هه‌رێمى کوردستانى وتراوه بابه‌تى راده‌ستکردنى (250 هه‌زار به‌رمیل به سۆمۆ) کۆتایى هاتوه، ته‌نیا دو رێگه له‌به‌رده‌م هه‌رێمى کوردستان هه‌ن له بابه‌تى نه‌وت ئه‌ویش: یه‌که‌م: هه‌مو نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان راده‌ستى به‌غدا بکرێت دووه‌م: هه‌مو داهاتى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان راده‌ستى به‌غدا بکرێت به‌غدا وه‌کو نه‌خشه‌ڕێگه‌یه‌ک باسى ئه‌وه ده‌کات که کام له‌م دو رێگه‌یه، هه‌رێمى کوردستان هه‌ڵبژێرێت. داهاتى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان به‌سه‌ر سێ که‌رتدا دابه‌شده‌کرێت ئه‌ویش: ا- نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان به‌شێکى بۆ ناوخۆ به‌کاردێت ب- ده‌ستحه‌قى کۆمپانیاکانى نه‌وت بدرێت که له هه‌رێمى کوردستان وه‌به‌رهێنان ده‌که‌ن ج- ئه‌وه‌ى ده‌مێنێته‌وه ده‌خرێته نێو گه‌نجینه‌ى گشتی ئه‌ى چۆن پشکى هه‌رێمى کوردستان ده‌ده‌ن له بودجه‌ى 2021؟ لیژنه‌ى دارایى عێراق ده‌ستکاریى ژماره‌ى پرۆژه یاساى بودجه‌ى 2021ى کردوه که حکومه‌تى فیدراڵیى عێراق ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى عێراقى کردوه ئه‌ویش له 163 ترلیۆن دیناره‌وه که‌مکراوه‌ته‌وه بۆ 127 ترلیۆن. پشکى هه‌رێمى کوردستانیش 12.67% دانراوه. ئه‌گه‌ر ئه‌م ژماره‌یه ده‌ستکارى نه‌کرێت، هه‌روه‌کو خۆى که حکومه‌ت ناردویه‌تى 163 ترلیۆن دینار بمێنێت، ئه‌وا پشکى هه‌رێمى کوردستان زیاتر له 13 ترلیۆن دینار ده‌بێت. به‌ڵام ئه‌گه‌ر که‌مکرایه‌وه بۆ 127 ترلیۆن دینار، ئه‌وا ئه‌و ژماره‌یه که‌مده‌بێت بۆ نزیکه‌ى 11 ترلیۆن دینار. ئیحسان عه‌بدولجه‌بار، وه‌زیرى نه‌وتى عێراق له‌نێو لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له‌سه‌ر دۆسیه‌ى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان وتى "ئه‌گه‌ر ئه‌و دۆسیه‌یه که‌وته ده‌ست حکومه‌تى عێراق ئه‌وا به سێ قوناخ مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌که‌ین که ئه‌ویش: قۆناخى یه‌که‌م: دۆسیه‌ى نه‌وت وه‌رده‌گرین. قۆناخى دوه‌م: چۆن ئه‌و دۆسیه‌یه رێکده‌خه‌ین، ره‌نگه هه‌ندێک بیر هه‌بێت هه‌ر دایبخه‌ین؟ قۆناخى سێیه‌م: له‌ڕوى ئیدارى و چاودێرییه‌وه مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌که‌ین". ئه‌م دۆسیه‌یه هێڵى سوره له‌و رۆژانه له شارى هه‌ولێر له‌گه‌ڵ دیپلۆماتکارێکى گه‌وره‌ى به‌ریتانیا له عێراق، وه‌کو لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان کۆبوینه‌وه و ئه‌و به ئاشکرا وتى "په‌رله‌مانتارانى به‌غدا و وه‌زیرى نه‌وتى عێراق له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ن دۆسیه‌ى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان ده‌ستکارى بکرێت و ده‌زانین ئه‌مه بۆ هه‌رێمى کوردستان قورسه و هه‌رس ناکرێت". هه‌رێمى کوردستان له مانگى یه‌کى 2021 به‌کۆى گشتى رۆژانه 433 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى فرۆشتووه و ئه‌م ژماره‌یه لاى به‌غدا له کۆمپانیاى سۆمۆش تۆمارکراوه. به‌غدا نایشارێته‌وه که چیدیکه ئه‌وان قبوڵ ناکه‌ن هه‌رێمى کوردستان دۆسیه‌ى نه‌وتى خۆى به‌ڕێوه‌ببات و، گوێناداته ده‌ستوور و یاسا و، ده‌ڵێن "هیچ رێگه‌یه‌کى دیکه نییه، ده‌بێت ئه‌و دۆسیه‌یه راده‌ستى به‌غدا بکرێت". هه‌رێمى کوردستان به‌رامبه‌ر به‌غدا نه ئابورییه‌کى به‌هێزى هه‌یه، نه له‌ڕوى سیاسییه‌وه یه‌کده‌نگین، ئه‌وه‌ى له‌ده‌ست هه‌رێمى کوردستاندا ماوه و (عێراق، تورکیا، ئێران و ئه‌مریکا و ....) به چاوێک سه‌یرى هه‌رێمى کوردستان ده‌که‌ن، هه‌بونى دۆسیه‌ى نه‌وته، به‌غدا ده‌یه‌وێت ئه‌و دۆسیه‌یه‌ش له‌ده‌ست کورد ده‌ربهێنێت. بۆئه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان له‌وپه‌ڕى لاوازیدا بمێنێت. ئه‌م دۆسیه‌یه‌ش هێڵى سوره و هیچ لایه‌نێک ره‌نگه جورئه‌تى ئه‌وه نه‌کات دۆسیه‌ى نه‌وتى کوردستان راده‌ستى به‌غدا بکات. به هه‌مو شێوه‌یه‌ک پاڵپشتیى به‌ڕێز قوباد تاڵه‌بانی، جێگرى سه‌رۆکوه‌زیرانى هه‌رێمى کوردستان ده‌که‌ین که رۆڵێکى باشى هه‌بووه له دانوستاندنه‌کانى له‌گه‌ڵ به‌غدا گێڕاوه. دیپلۆماتکاره گه‌وره‌که‌ى به‌ریتانیا به لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستانى وت "ده‌بێت هه‌رێمى کوردستان خه‌ڵکى گونجاو ره‌وانه‌ى به‌غدا بکات که له به‌غدا گوێیان بۆ ده‌گرن و به‌غداش ئه‌و که‌سانه‌ى ده‌وێت".
.jpg)
سه‌رکۆ جه‌مال وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌به‌غداوه بۆ هاوڵاتى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که‌گفتوگۆکان به‌رده‌وامن و هه‌رێم ئاماده‌یه هه‌م داهاتى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت یاخود خودى نه‌وته‌که راده‌ست بکات. دوێنێ شه‌و هه‌یسه‌م جبورى، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق په‌رده‌ى له‌سه‌ر گفتوگۆکانى وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم و لیژنه‌که‌یان لاداو زۆرترین زانیارى بۆ ته‌له‌فزیۆنى فه‌رمى عێراقى خسته‌ڕوو، جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که به‌بێ راده‌ستکردنى نه‌وت قبوڵ ناکه‌ن پشکى هه‌رێم له‌پڕۆژه بودجه‌ى 2021دا تێبپه‌ڕێندرێت. دوێنێ یه‌کشه‌ممه بۆ جارێکى دیکه وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم به سه‌رۆکایه‌تى قوباد تاڵه‌بانى، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌به‌غدا بوون و گفتوگۆیان له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى ئه‌نجامدا. سه‌میر هه‌ورامی، وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت:» ئاماده‌یمان ده‌ربڕیوه که (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکه‌ین وه‌ک ئه‌وه‌ى له رێککه‌وتنه‌که‌دا هاتووه‌و له‌پرۆژه بودجه‌ى 2021یشدا یه‌کێکه له‌بڕگه‌کان». ناوبراو ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که به‌نرخى نه‌وته‌که بێت یاخود نه‌وته‌که راده‌ست بکه‌ن ئاماده‌ییان ده‌ربڕیوه‌و ئه‌وه‌یان به‌لیژنه‌ى دارایى و لایه‌نه عێراقییه‌کانیش راگه‌یاندووه. سه‌میر هه‌ورامى وتیشى «گفتوگۆکان به‌رده‌وامن و چاوه‌ڕێین ئه‌نجامیان هه‌بێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که‌فراکسیۆنه‌که‌یان پشتگیریى له‌و بڕگه‌و ماددانه ده‌کات که‌په‌یوه‌ستن به‌شایسته‌کانى کورد له‌پڕۆژه‌ى بودجه‌دا که‌وه‌ک خۆى جێگیر بکرێت. ڤیان سه‌برى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق به هاوڵاتى وت «ئێمه پشتگیرى له‌مادده‌ى (10 و 11)ى پرۆژه‌ى بودجه‌ى عێراق ده‌که‌ین که تایبه‌ته به رێککه‌وتنى نێوان هه‌رێم و به‌غدا». وتیشی»تائێستا وه‌ک فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق پشتگیریى ئه‌وه ده‌که‌ین رێککه‌وتن له‌نێوان هه‌رێم به‌غدا بێته‌کایه‌وه«. ڤیان سه‌بری، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى دیموکراتى کوردستان له‌په‌رله‌مانى عێراق به‌وردى ئه‌و بڕگه‌یه روون ده‌کاته‌وه، که له‌مادده‌ى (11)دا ھه‌یه‌و ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر پڕۆژه یاساکه به‌و شێوه‌یه په‌سه‌ند کرا، لیژنه‌یه‌کى ته‌کنیکى پێکده‌ھێندرێت، بۆ ئه‌وه‌ى ھه‌موو شایسته داراییه‌کانى نێوان ھه‌رێمى کوردستان و عێراق بخه‌مڵێنێت». له‌مادده‌ى (10 و 11)ى پڕۆژه یاساى بودجه‌ى عێراقدا، سه‌رجه‌م شایسته داراییه‌کانى ھه‌رێمى کوردستان له‌بودجه‌ى وه‌به‌رھێنان و جووتیاران و پێشمه‌رگه جێگیرکراوه، ئێستا په‌رله‌مانتاران سه‌رقاڵى دۆزینه‌وه‌ى ده‌رچه‌یه‌کى سیاسین، بۆ رێککه‌وتن له‌سه‌ر پڕۆژه یاساکه، به‌ر له‌وه‌ى کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مانى عێراق ئه‌نجامبدرێت. به‌ڵام هه‌یسه‌م جبوری، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق، ئێواره‌ى یه‌کشه‌ممه، له‌میانى چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ ته‌له‌فزیۆنى ره‌سمى عێراق، رایگه‌یاند:»لیژنه‌که‌مان بڕگه‌ى سێیه‌م له‌مادده‌ى 11ى پڕۆژه‌یاساى بودجه‌یان هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه که‌باس له‌وه‌ده‌کات حکومه‌تى عێراق قه‌رزه که‌ڵه‌که‌بووه‌کانى سه‌ر هه‌رێمى کوردستان بداته‌وه، چونکه ئه‌وه داننانه به‌وه‌دا که‌ئه‌و قه‌رزانه‌ى پابه‌ندیى حکومه‌تى فیدراڵین». سه‌باره‌ت به‌کۆبوونه‌وه‌کانیان له‌گه‌ڵ وه‌فدى هه‌رێم، هه‌یسه‌م جبورى وتى «سێ جار دیدارمان له‌گه‌ڵ وه‌فدى هه‌رێم هه‌بووه، پێمانوتوون که‌جگه له‌ڕاده‌ستکردنى نه‌وت و سه‌رپه‌رشتیکردن و فرۆشتنى له‌لایه‌ن سۆمۆوه، شتێکى تر قبوڵ ناکه‌ین». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق باسى له‌وه‌شکرد وه‌فده‌که‌ى هه‌رێم پێیانوتوون ده‌رفه‌تێکیان بده‌نێ بگه‌ڕێنه‌وه هه‌رێم و تاگفتوگۆى بکه‌ن له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کان و دواتر ده‌گه‌ڕێنه‌وه به‌غداو وه‌ڵاممان ده‌ده‌نه‌وه. هه‌یسه‌م جبورى، وتیشی:»دۆستایه‌تى و موجامه‌له به‌س نییه بۆ کارکردنى راسته‌قینه، ئه‌وان برامانن و ده‌بێت رێزو دۆستایه‌تى له‌نێوانماندا هه‌بێت، به‌ڵام ئه‌مه ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵیدا ده‌قێکى یاسایى نه‌بێت بۆ پاراستنى مافى هه‌موولایه‌ک به‌شێوه‌یه‌ک که‌یاساکه‌ش ببێته کرده‌یه‌کى راسته‌قینه به‌پابه‌ندبونى هه‌ردوو حکومه‌ت به‌یاساکه‌وه، ئه‌م دۆسایه‌تییه به‌هاى چى ده‌بێت؟». سه‌باره‌ت به‌موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێم، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌دا تا ئێستا ئه‌و بابه‌ته له‌بودجه‌دا یه‌کلایى نه‌کراوه‌تەوە، «ئامانجى ئێمه موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێمه، به‌ڵام ئه‌م هاووڵاتیانه باجى هه‌ڵه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم و لاوازیى حکومه‌تى فیدراڵ ده‌ده‌ن له‌وه‌ى که لێپێچینه‌وه‌ى له‌وانه نه‌کردووه که له‌حکومه‌تى هه‌رێمدا که‌مته‌رخه‌من، ره‌نگه گه‌وره‌ترین فشارى سه‌ر ئێمه هاووڵاتیانى هه‌رێم بن بۆ ئه‌وه‌ى بگه‌ینه رێککه‌وتن». تائێستا ژماره‌یه‌ک سه‌ردان کراوه له‌لایه‌ن وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانه‌وه بۆ به‌غدا، یه‌که‌م سه‌ردان پاش پێکهێنانى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان دواى یه‌که‌م کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران له 15/7/2019 له رۆژى 16/7/2019 وه‌فدێکى هه‌رێمى کوردستان به‌سه‌رۆکایه‌تى مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت و به‌شدارى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت سه‌ردانى به‌غدایان کرد. پاش ئه‌وه چه‌ندین جار وه‌فدى وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى و پلاندانان و لایه‌نى ته‌کنیکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان سه‌ردانى به‌غدایان کردووه. بۆ پرسى بودجه و مووچه ده‌یان جار وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم سه‌ردانى به‌غدایان کردووه، به‌ڵام تائێستا ده‌رئه‌نجامى سه‌ردانه‌کان به‌ته‌واوى یه‌کلانه‌کراوه‌ته‌وه‌و پرسى بودجه وه‌ک خۆى به‌هه‌ڵواسراوى ماوه‌ته‌وه. پرۆژه یاساى بودجه‌ى گشتى عێراق بۆ ئه‌مساڵ به (165) ترلیۆن دینار خه‌مڵێندرابوو، به‌ڵام له‌لایه‌ن لیژنه‌ى دارایی په‌رله‌مانى عێراقه‌وه که‌مکرایه‌وه بۆ (129) تریلۆن دینارو نزیکه‌ى (30) ترلیۆن دینار کورتهێنانى هه‌یه. پشکى هه‌رێم له‌پڕۆژه بودجه‌که‌دا به‌ڕێژه‌ى له‌سه‌دا (12.67) دیارى کراوه له‌به‌رانبه‌ر ته‌سلیمکردنى (250) هه‌زار به‌رمیل نەوت و نیوه‌ى داهاته فیدراڵییه‌کان. پێشتر جه‌مال کۆچه‌ر ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق بههاوڵاتى راگه‌یاندبوو «شیعه‌کان بوونه‌ته دوو به‌ش، به‌شێکیان وتیان ئێمه رازیین به‌وه‌ى له‌ڕه‌شنووسه‌که هه‌یه‌و هه‌ندێکى دیکه‌یان ده‌یانوت نه‌خێر ده‌بێت نه‌وت هه‌مووى راده‌ست بکات». به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى حکومه‌تى هه‌رێم له‌ئێستادا ئاماده‌یه نه‌وت و نیوه‌ى داهاته‌کانى دیکه ته‌سلیم بکات و هه‌وڵێک هه‌یه بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌کان و وه‌فدیکى سیاسى سه‌ردانى به‌غدا بکات بۆ گفتوگۆکردن بە‌تایبه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ى که نه‌یارى پشکى هه‌رێمن له‌ڕه‌شنووسى بودجه‌ى ساڵى 2021ى عێراقدا
ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى هاوپه‌یمانى فراکسیۆنى هیوا دۆسییه‌کى گرنگ بۆ هاوڵاتى ئاشکرا ده‌کات که وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم پێشنیارێکى ئه‌وان و فراکسیۆنى یه‌کێتى ره‌تکردووه‌ته‌وه تایبه‌ت به ته‌سلیمکردنى نه‌وت. رێبوار که‌ریم مه‌حمود، ئه‌ندامى هاوپه‌یمانى فراکسیۆنى هیوا له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد تا دوو شه‌ممه سه‌رجه‌م بڕگه‌و مادده‌کانى پرۆژه بودجه‌ى 2021 ته‌واو ده‌کرێت و ئاماده ده‌کرێت بۆ ده‌نگدان ته‌نها پرسى پشکى کورد نه‌بێت به هه‌ڵواسراوى ماوه‌ته‌وه. ناوبراو وتیشى:" وه‌ک هاوپه‌یمانى فراکسیۆنى هیواو فراکسیۆنى یه‌کێتى داوامان له وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم کرد رۆژانه 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت له 1ى 1ى 2021 ته‌سلیمى سۆمۆ بکه‌ن تا ببێته بناغه‌یه‌ک بۆ نیازپاکى و لایه‌نه‌کان متمانه به هه‌رێم بکه‌ن، به‌ڵام پێشنیاره‌که‌مان ره‌تکرایه‌وه". رێبوار که‌ریم ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد ده‌کرێت له‌مانگى شوباتیشه‌وه 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه ته‌سلیم بکه‌ن، به‌ڵام وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم له گفتوگۆکانیاندا جه‌ختیان له‌وه کردووه‌ته‌وه که"ته‌نها داهاتى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه ته‌سلیمى سۆمۆ ده‌که‌ین"، وتیشى:" ئه‌م بۆچونه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم و پیشان نه‌دانى نیازپاکى واى له‌لایه‌نه شیعه‌کان کردووه که هیچ متمانه‌یه‌کیان به حکومه‌تى هه‌رێم نییه‌و ده‌ڵێن وه‌ک 2019 ده‌یه‌وێت به‌غدا "مه‌قاسه" بکات. مه‌به‌ست له "مه‌قاسه" ئه‌وه‌یه که به‌غدا وه‌ک ساڵى 2019 برى نه‌وتى هه‌رێم که ته‌سلیمى ناکات به پاره‌یه‌ک بخه‌مڵێندرێت و ببردرێت و ئه‌وى دیکه بۆ هه‌رێم ره‌وانه بکرێت، به‌ڵام وه‌ک ئه‌ندامه‌که‌ى هاوپه‌یمانى فراکسیۆنى هیوا ده‌ڵێت:" به‌غدا ئه‌مجاره ئه‌وه ناکات و ئاماده نین به‌بێ ناردنى نه‌وت پاره ره‌وانه بکه‌ن". رێبوار که‌ریم مه‌حمود ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده نییه پابه‌ند بێت به ناوه‌رۆکى ره‌شنوسى پرۆژه بودجه‌ى 2021 وه که رۆژانه 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه زائیده‌ن نیوه‌ى داهاته فیدراڵییه‌کان بداته عێراق و له‌به‌رانبه‌ردا له‌سه‌دا 12.67ى پشکى بودجه‌ى بۆ ره‌وانه بکرێت. ده‌رباره‌ى رۆڵى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق، رێبوار که‌ریم مه‌حمود وتى:" سه‌رۆک کۆمار ده‌یه‌وێت ئه‌م کێشه‌یه چاره‌سه‌ر بکرێت و ئه‌وه‌ى له پرۆژه بودجه‌ى 2021 دا هاتووه وه‌ک خۆى تێبپه‌رێندرێت و هه‌ردوولا جێبه‌جێى بکه‌ن". ئه‌و په‌رله‌مانتاره ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که پێشنیاره‌کانى لایه‌نه شیعه‌کان بۆ ته‌سلیمکردنى دۆسیه‌ى نه‌وت یا ته‌سلیمکردنى 350 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه له‌لایه‌ن هه‌رێمى کوردستانه‌وه ره‌تکراوه‌ته‌وه"ناگه‌نه رێککه‌وتن، چونکه حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده نییه نه‌وت ته‌سلیم بکات، لایه‌نه شیعه‌کانیش هیچ متمانه‌یه‌کیان به حکومه‌تى هه‌رێم نه‌ماوه".
شاناز حه‌سه‌ن ئه‌ندامێکى کورد له په‌رله‌مانى عێراق ده‌ڵێت:" وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم بۆ رێککه‌وتن سه‌ردانى به‌غدایان نه‌کردووه، به‌ڵکو بۆ خۆپاراستن له کاریگه‌رییه‌کانى رێکه‌وتن هاتوون" و ده‌شڵێت:"هه‌رێم یه‌ک به‌رمیل نه‌وت به که‌متر له 10 دۆلار ده‌فرۆشێت به‌راورد به‌سۆمۆو مانگانه 90 ملیۆن دۆلار زه‌ره‌ر ده‌کات". موسه‌ننا ئه‌مین ئه‌ندامى فراکسیۆنى هیوا له په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:" حکومه‌تى هه‌رێم هه‌راجى نه‌وته‌که‌ى ده‌کات بۆ هه‌ر به‌رمیلێک به 10 دۆلار که‌متر ده‌یفرۆشێت که کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقى و به‌مه‌ش زه‌ره‌رى مانگانه‌ى 90 ملیۆن دۆلارى ئه‌مریکییه". ناوبراو وتیشى:" داهاتى نه‌وتى هه‌رێم له‌سه‌دا 29% چووه‌ته‌وه خه‌زێنه‌ى دارایى هه‌رێم و له‌سه‌دا 71% چووه بۆ کۆمپانیا بیانى و ناوخۆییه‌کانى نه‌وت". موسه‌ننا ئه‌مین ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم بۆ رێککه‌وتن سه‌ردانى به‌غدایان نه‌کردووه به‌ڵکو بۆ"خۆپاراستن بووه له کاریگه‌رییه‌کانى رێککه‌وتن، چونکه ئه‌گه‌ر بته‌وێت کێشه‌ى خه‌ڵک و موچه چاره‌سه‌ر بکه‌یت ده‌بێت رێگایه‌ک دیارى بکه‌یت که بگه‌یته رێککه‌وتن، به‌ڵام حکومه‌تى هه‌رێم کێشه‌ى خه‌ڵک به کێشه‌ى خۆیان نازانن و ده‌یانه‌وێت ئه‌و داهاته‌ى که هه‌یه چه‌ندبوو به حسایبى خۆیان به‌و شێوه‌یه موچه دابه‌شى بکه‌ن". ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى هاوپه‌یمانى فراکسیۆنى هیوا جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که هیچ ئاسۆیه‌ک نییه بۆ رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق، وتیشى:" هیوادارم هه‌ڵه‌بم له‌مه‌دا، به‌ڵام نه‌هاتوون مسۆگه‌رى موچه‌ى موچه‌خۆران بکه‌ن". موسه‌ننا ئه‌مین ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که حکومه‌تى عێراقیش ساڵى رابردوو یاساى قه‌رزیان هێنایه په‌رله‌مان و کارێکیان کرد ئه‌گه‌ر داهات نه‌درێته به‌غدا ئاماده نین پاره‌ى به‌لاش بنێرن بۆ هه‌رێم"حکومه‌تى عێراقیش خۆى دزیووه‌ته‌وه له به‌رپرسیارێتى به‌رانبه‌ر هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان".
.jpg)
هاوڵاتى دەستەی دەستپاکیی عێراق رایگەیاند پێنج بەرپرسی لقی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان لە کەرکووک زیاتر لە 2 ملیار و 400 ملیۆن دیناری سامانی گشتییان بەفیڕۆداوە. فەرمانگەی لێکۆڵینەوەکان لە دەستەی دەستپاکیی عێراق، ئەمڕۆ سێشەممە، لە راگەیێندراوێکدا رایگەیاند: "تیمێکی نووسینگەی لێکۆڵینەوەکانی دەستەی دەستپاکی، توانی بەرپرسی چاودێری ئەلیکترۆنی لە لقی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان لە کەرکووک ئاشکرا بکات، هاوکات بەڕێوەبەرانی دوو بەنزینخانەی حکومەت و بەرپرسانی چاودێری لەو دوو بەنزینخانە، ئاشکرا بکات، کە کاری نایاساییان کردووە، بەوەی کاری پرۆگرامی چاودێریی ئەلیکترۆنییان تێکداوە، لە کاتێکدا ئەو پرۆگرامە چاودێری پرۆسەی پێدانی گازوایل بە ئۆتۆمبیلەکان دەکات". فەرمانگەی لێکۆڵینەوەکان لە دەستەی دەستپاکی راشیگەیاند: "ئەو پێشێلکارییانە بریتین لە پێنەدانی زانیاری تەواو و دروست لەبارەی بڕی گازوایلی پێدراو بە ئۆتۆمبیلەکان، ئەوە جیا لە هاککردنی پرۆگرامە ئەلیکترۆنییەکە و گۆڕینی بڕە پێدراوەکان". بەپێی بەدواداچوونی فەرمانگەی لێکۆڵینەوەکان لە دەستەی دەستپاکی چەند بەنزینخانەیەکی حکومەت و کەرتی تایبەت لە کەرکووک بڕێکی زۆر گازوایلیان بەشێوەی نایاسایی فرۆشتووە، بڕەکانیش دەگەنە زیاتر لە 60 ملیۆن لیتر، بۆیە ئەوان زیاتر لە 2 ملیار و 400 ملیۆن دینار زیانیان بە سامانی گشتی گەیاندووە" فەرمانگەی لێکۆڵینەوەکان لە دەستەی دەستپاکیی عێراق لە راگەیێندراوەکەدا ئاشکرای کردووە: "پێنج بەرپرسە تۆمەتبارەکەی لقی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان لە کەرکووک، دوای لێکۆڵینەوە لەگەڵیان، رەوانەی دادگا کران و دادگا بڕیاری دا بەپێی ماددەی 340ـی یاسای سزاکانی عێراق رایانبگرێت". پێشتر، دەستەی دەستپاکیی عێراق، لە سێپتەمبەری 2020دا، رایگەیاند، فەرمانی دەستگیرکردن بۆ چەند تۆمەتبارێک لە لقی کۆمپانیای پاڵاوگەکانی باکوور لە کەرکووک دەرچووە، بەهۆی ئەوەی بڕێکی زۆر نەوتی سپییان بەفیڕۆداوە.
هاوڵاتى ئه‌مڕۆ وه‌زیرى نه‌وتى عێراق، به‌رپرسانى کۆمپانیاى سۆمۆ و لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مان کۆبونه‌وه و په‌یوه‌ست به‌فرۆش و داهاتى نه‌وت و پرسى نه‌وتى کوردستان گفتوگۆیانکردوه، له‌کۆبونه‌وه‌که‌دا راده‌ستکردنى ته‌واوى نه‌وتى هه‌رێم یان وه‌رگرتنى داهاتى 250 هه‌زار به‌میل نه‌وت به‌و نرخه‌ى سۆمۆ ده‌یفرۆشێت پێشنیاز کراون. ئه‌حمه‌دى حاجى ره‌شید، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌راگه‌یه‌نراوێکدا ئاشکراى کرد ڕۆژانه لیژنه لاوه‌کییه‌کانى لیژنه‌ى دارایى به به‌رده‌وامى له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌ت، ده‌سته، دامه‌زراوه‌کان کۆده‌بنه‌وه و ئه‌مڕۆش له‌به‌ر گرنگى بابه‌ته‌که هه‌مو لیژنه‌که له‌گه‌ڵ وه‌زیرى نه‌وت، به‌رپرسى کۆمپانیاى سۆمۆ و کادره پێشکه‌وتوه‌کانى وه‌زاره‌ت کۆبونه‌وه، بابه‌تى نه‌وتى هه‌رێمیش یه‌کێک بو له ته‌وه‌ره گرنگه‌کانى کۆبونه‌وه‌که. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید راشیگه‌یاند:" به‌غدا ئاماده‌یه هه‌موو دۆسیه‌ى نه‌وتى هه‌رێم وه‌ربگرێت به‌هه‌موو تێچونه‌کانیه‌وه، پێشنیازى دووه‌میش ئه‌وه‌یه ئه‌گه‌ر هه‌رێم ئاماده نه‌بێت، ئه‌وا به‌غدا ڕازییه داهاتى 250 هه‌زار به‌میل نه‌وت وه‌ربگرێت به‌و نرخه‌ى سۆمۆ ده‌یفرۆشێت. هاوکات، په‌یوه‌ست به پێشنیازى دووه‌م ئه‌حمه‌دى حاجى ره‌شید نوسیویه‌تی، "ڕه‌نگه بوترێت خاڵى دوه‌م زۆر ئاسانه بۆ هه‌رێم به‌ڵام ئه‌م گرفتانه‌ى تێدایه: یه‌که‌م: هه‌رێم ئه‌گه‌ر به‌رمیلێک نه‌وت بدات به (50)$ دۆلار ئه‌وا 55% ده‌ڕوات بۆ تێچوو و قازانجى کۆمپانیاکان ، واته هه‌رێم له‌وبڕه ته‌نها 22.5 (بیست و دو دۆلار و په‌نجا سه‌نت) بۆ ده‌مێنێته‌وه و 27.5 (بیست حه‌وت دۆلار و په‌نجا سه‌نت) بۆ کۆمپانیاکان ده‌ڕوات، به‌دڵنیاییه‌وه نه‌وتى هه‌رێم که‌متر له‌نه‌وتى عێراق ده‌فرۆشرێت به (11) یازده دۆلار واته هه‌رێم ده‌بێت ئه‌و (11) یازده دۆلاره‌ش قه‌ره‌بوو بکاته‌وه جگه له‌پشکى کۆمپانیاکان بۆیه ئه‌م خاڵه جێبه‌جێکردنى زۆر قورسه. بۆ جێبه‌جێکردنى پێشنیازى دوه‌م، هه‌رێم ده‌بێت 38.5 دۆلارى دیکه‌شى بخاته‌سه‌ر هه‌ر به‌رمیلێک. له‌باره‌ى داهاتى حکومه‌تى هه‌رێم له‌پێشنیازى دووه‌مدا ئه‌وه‌ى خستوه‌ته‌ڕوو "هه‌رێم له‌به‌رمیلێک ئه‌گه‌ر 22.5 (بیست و دو دۆلار و په‌نجا سه‌نت) ده‌ست بکه‌وێت ئه‌وا ده‌بێت خۆى 27.5 (بیست و حه‌وت دۆلار و په‌نجا سه‌نتیی) بخاته سه‌ر به‌ئیزافه‌ى ئه‌و 11 (یازده) دۆلاره‌ى که به‌که‌متر فرۆشتویه‌تی، وادیاره قازانج سه‌رى مایه ده‌خوات".
ئارا ئیبراهیم راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت کاردانه‌وه‌ى په‌رله‌مانتاران و شاره‌زایانى ئابوورى لێکه‌وتۆته‌وه‌و پێیانوایه ورده‌کارى فرۆشتن و ده‌رهێنانى نه‌وت و قازانجى کۆمپانیاکانى به‌ورده‌کارییه‌وه نه‌خستۆته‌ڕوو. به‌پێى ئه‌و راپۆرته‌ى کۆمپانیاى دیلۆیت له‌باره‌ى هه‌نارده‌و داهاتى نه‌وت بڵاویکردووەته‌وه، حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌نۆ مانگى سه‌ره‌تاى ساڵى رابردوودا فرۆشتن و قازانج و داهاته‌که‌ى به‌م شێوه‌یه بووه: (١١٨،٩٩٧،٥٥٣) به‌رمیل نه‌وت فرۆشراوه (٣،١٧٦،١٣٦،٧٢١) دۆلار داهاتى نه‌وت بووه (٢،٢٥٨٠٢١،٣٦٢) دۆلار خه‌رجى پرۆسه‌کانى نه‌وت بووه!!! ته‌نها (٩١٨،١١٥،٣٥٩) دۆلار پوخته‌ى داهات بووه، واته حکومه‌ت له‌فرۆشتنى نه‌وت مانگانه ته‌نها (١٠٢) ملیۆن دۆلارى بۆ ماوه‌ته‌وه!!!. هه‌روه‌ها بڕى (٩١٣،٦٦٦،٦٠٥) دۆلاریش پاره‌ى پێشه‌کى فرۆشتنى نه‌وت و گۆڕانکارى له‌ڕه‌سیدى کڕیاره‌کاندا چووەته‌سه‌ر حسابى حکومه‌ت، واته چووەته‌سه‌ر هه‌ژمارى داهات، به‌ڵام داهاتى فرۆشى نه‌وت نه‌بووه له‌و نۆ مانگه‌دا. که‌واته له‌کۆى یه‌ک ملیارو (٨٣١) ملیۆن و (٧٨١) دۆلارى کۆى داهات و وه‌رگرتنى پاره‌ى پێشه‌کى بووه. (٢٦) دۆلار و (٣٤٨) سه‌نت تێکڕاى نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وت بووه له‌و نۆ مانگه‌دا، واته به (١٣) دۆلار و نیو له‌خوار نه‌وتى برێنته‌وه فرۆشراوه!!! هاوکات پێنج دۆلارو (٩٦٣) سه‌نت تێچووى گواستنه‌وه‌ى یه‌ک به‌رمیل نه‌وت بووه له‌ڕێگه‌ى بۆرییه‌وه، له‌و بڕه‌ش (٣،٨٢٥) دۆلارى دراوه به‌کۆمپانیاى بۆرى کوردستان واته کار گرووپ، (٢،١٣٨) دولاریش دراوه به‌تورکیا، که به‌هه‌ردوولا نزیکه‌ى (٧١٠) ملیۆن دۆلاریان وه‌رگرتووه. به‌کۆى گشتى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌به‌هاى سێ ملیارو (١٧٦) ملیۆن دۆلار نه‌وتى فرۆشتووه‌و ته‌نها (٩١٨) ملیۆن دۆلارى بۆ ماوه‌ته‌وه، واتا مانگانه (١٠٢) ملیۆن دۆلار ده‌کات. سه‌رۆکى لیژنه‌ى سامانه سروشتییه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:» راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت ورده‌کارى چۆنیەتى فرۆشتن و ده‌رهێنان و قازانجى کۆمپانیاکانى تێدا نییه«. عه‌لى حه‌مه‌ساڵح، سه‌رۆکى لیژنه‌ى سامانه سروشتییه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت کۆمه‌ڵێک پرسیار هه‌ڵده‌گرێت، ئێمه ده‌ستمان کردووه به‌پرسیار کردن که بۆ نه‌وتى هه‌رێم به (١٣) دۆلار که‌متر له‌برێنت ده‌فرۆشرێت، ئایا به‌کێ ده‌فرۆشرێ، پێویسته روونبکرێته‌وه‌و به‌کێ و چ کۆمپانیایه‌ک ده‌فرۆشرێت». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که‌خه‌رجییه‌کانى ده‌رهێنانى نه‌وت له‌هه‌رێمى کوردستاندا زۆر زۆره‌و بۆ ئه‌وه‌ى به‌راوردى بکه‌ین له‌گه‌ڵ قازانجى کۆمپانیاکانى نه‌وتدا. عه‌لى حه‌مه‌ساڵح وتیشى:» به‌تێکڕا (٩١٨) ملیۆن دۆلار بۆ نۆ مانگى ساڵى ٢٠٢٠ بۆ حکومه‌تى هه‌رێم ماوه‌ته‌وه، به‌ڵام (٩١٣) ملیۆن دۆلارى فرۆشتنى نه‌وتیان هه‌بووه‌و پێشه‌کى وه‌ریانگرتووه، ئه‌مه تێکه‌ڵ ناکرێت له‌گه‌ڵ ده‌ستکه‌وت و داهاتدا». سه‌رۆکى لیژنه‌ى سامانه سروشتییه‌کان له‌په‌رله‌مانى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه ئاماده‌ن وه‌زیرى نوێى سامانه سروشتییه‌کان بانگهێشتى په‌رله‌مان و لیژنه‌که‌یان بکه‌ن تا روونکردنه‌وه‌یان پێبدرێت، وتیشى:» ئێمه به‌نووسراوى فه‌رمى بانگهێشتى وه‌زیرى سامانه سروشتییه‌کان ده‌که‌ین له‌سه‌ر راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت و چه‌ندین شتى دیکه، که‌هه‌رێمى کوردستان به‌هیچ شێوه‌یه‌ک ئیش له‌سه‌ر دروستکردنى پاڵاوتنى نه‌وت ناکات، هه‌ندێ وڵات نه‌وت ده‌کڕن و پیشه‌سازیى نه‌وتیان هه‌یه، به‌ڵام هه‌رێم ته‌نها نه‌وت ده‌فرۆشێت». حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌فه‌رمى ئه‌وه‌ى راگه‌یاندووه که‌ڕۆژانه (٦٤٠) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه به‌رهه‌مده‌هێنێت و (٣٠) هه‌زار به‌رمیلى بۆ ناوخۆ به‌کارده‌هێنێت و (٤٣٠) هه‌زار به‌رمیلى له‌ڕێگه‌ى بۆرى بۆ به‌نده‌رى جیهان هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه ده‌کات. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:» هه‌موو وه‌زیره‌کان به‌وه‌زیرى سامانه سروشتییه‌کانیشه‌وه بانگهێشتى په‌رله‌مان ده‌کرێن». زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»هه‌موو کات وه‌ک فراکسیۆنى یه‌کێتى داواى شه‌فافیه‌تى نه‌وتمان کردووه«. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌وه‌زیرى سامانه سروشتییه‌کان و سه‌رجه‌م وه‌زیره‌کانى دیکه‌ش به‌ڕێکارى یاسایى خۆى خازعن بۆ لێپرسینه‌وه‌و بانگهێشتکردن و میواندارى لیژنه‌کان بێت یا له‌کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌ماندا گفتوگۆیان له‌گه‌ڵدا بکرێت.
هاوڵاتى فه‌رمانگه‌ى میدیا و زانیارى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌سه‌ر بڕیارى ئه‌نجومه‌نى هه‌رێمى بۆ کاروبارى نه‌وت و گاز له هه‌رێمـى کوردستان ده‌قى راپۆرتى کۆمپانیاى دیلۆیتى بڵاوکرده‌وه و نه‌وتى فرۆشراو له‌و ماوه‌یه‌دا 3 ملیار و 176 ملیۆن و 136 هه‌زار و 721 دۆلار بووه. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 15ى کانونى 2021 کۆمپانیاى دیلۆیت راپۆرتى پشتڕاستکراوى تایبه‌ت به داتا و زانیاریى نوێ ده‌رباره‌ى هه‌نارده‌کردن، به‌کاربردن، خه‌رجى و داهاته‌کانى نه‌وت له (1ى کانونى دووه‌م/ یه‌نایرى 2020 تا 30ى ئه‌یلولى 2020)ى ئاماده کردووه. راپۆرته‌که به زمانه‌کانى کوردى و عه‌ره‌بى و ئینگلیـزى به‌رده‌سته، شیکردنه‌وه‌یه‌کى چاره‌که ساڵانه پێشکه‌ش ده‌کات ده‌رباره‌ى زانیارییه‌کانى هه‌نارده‌کردنى نه‌وت و رێژه‌ى نرخه‌کان، پشتڕاستکردنه‌وه‌ى زانیارییه‌کان له‌لایه‌ن کۆمپانیاى (دیلۆیت)ه‌وه ئه‌نجام دراوه. له چوارچێوه‌ى پرۆژه‌ى وردبینیى سه‌ربه‌خۆى که‌رتى نه‌وت و گاز له هه‌رێمى کوردستان، کۆمپانیاى دیلۆیت زانیارییه‌کانى به‌رهه‌مهێنان، هه‌نارده‌کردن و به‌کاربردنى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستانى بۆ 9 مانگى یه‌که‌مى ساڵى 2020 بڵاوکرده‌وه. له سه‌ره‌تاى ساڵى 2020 تا مانگى 9- 2020 هه‌رێمى کوردستان 124 ملیۆن و 798 هه‌زار و 921 به‌رمیل نه‌وتى به‌رهه‌مهێناوه. هه‌روه‌ها له کۆى گشتیى نه‌وتى فرۆشراو له‌و ماوه‌یه‌دا 3 ملیار و 176 ملیۆن و 136 هه‌زار و 721 دۆلار بووه و دواى ده‌رکردنى پاره‌ى حه‌قده‌ستى کۆمپانیاکانى نه‌وت و تێچووه‌کانى دیکه، ئه‌وه‌ى که سافى بۆ حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ماوه‌ته‌وه 1 ملیار و 831 ملیۆن و 781 هه‌زار و 964 دۆلار بووه. - به‌رهه‌مهێنان 124,798,921 به‌رمیل - هه‌نارده‌کردن به بۆرى 118,720,827 به‌رمیل - کۆى گشتیى نه‌وتى فرۆشراو 3,176,136,721 دۆلار - سافى داهاتى وه‌رگیراو 1,831,781,964 دۆلار نرخى هه‌ر به‌رمیلێک نه‌وتى فرۆشراو - چاره‌کى یه‌که‌م 51.151 دۆلار - چاره‌کى دووه‌م 15.781 دۆلار - چاره‌کى سێیه‌م 31.669 دۆلار ده‌قى راپۆرتى دیلۆیت پشتڕاستکراوى نه‌وتى خاوى هه‌رێمى کوردستان بۆ (1ى کانونى دووه‌م/ یه‌نایرى 2020 تا 30ى ئه‌یلولى 2020) ده‌ستبخه‌ن.
ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت سێ رێگا چاره‌سه‌ر هه‌یه بۆ باشبوونى دۆخى موچه‌ى موچه‌خۆران که به‌پێویستى داده‌نێت کابینه‌ى نۆیه‌م کارى جدى له‌سه‌ر بکات. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:" به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت له جیهاندا کاریگه‌رى له‌سه‌ر دۆخى موچه‌ى موچه‌خۆران ناکات ئه‌گه‌ر شه‌فافیه‌تى راسته‌قینه نه‌بێت و چاکسازى نه‌کرێت، ئاشتى هه‌ورامى وه‌زیرى پێشووى سامانه سروشتییه‌کان له‌رابردوودا ئه‌وه‌ى وت که یه‌ک به‌رمیل نه‌وت بگاته 100 دۆلاریش ئه‌گه‌ر سیستمه‌که ده‌ستکارى نه‌کرێت دۆخى دارایى هه‌ر به‌م شێوه‌یه ده‌بێت". ناوبراو وتیشى:" ئه‌گه‌ر نرخى نه‌وتى خاو بۆ هه‌ر به‌رمیلێک بگاته 80 دلۆلارییش ئه‌مان ناتوانن کێشه‌ى موچه‌ى موچه‌خۆران چاره‌سه‌ر بکه‌ن، چونکه شه‌فافیه‌ت نییه‌و داهاته‌کان ناگه‌رێته‌وه بۆ خه‌زێنه‌ى وه‌زاره‌تى دارایى". ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئاماژه‌ى به سێ رێگا کرد بۆ چاره‌سه‌رکردنى دۆخى ئابوورى و موچه‌ى موچه‌خۆرانى هه‌رێمى کوردستان که بریتین له: یه‌که‌م: رێککه‌وتنێکى گشتگیر له‌نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و حکومه‌تى عێراق له‌سه‌ر نه‌وت و بودجه‌و ده‌روازه سنورییه‌کان. دووه‌م: چاکسازى راسته‌قینه له‌وانه‌ى که موچه‌ى بندیوارى وه‌رده‌گرن لاببرێن، به‌ڵام یه‌کێتى و پارتى به‌ره‌و هه‌ڵبژاردن ده‌رۆن له ئێستادا ئاماده نین بندیواره‌کانى خۆیان لاببه‌ن و موچه‌کانیان ببرن . سێیه‌م:گه‌رانه‌وه‌ى سه‌رجه‌م داهاته نه‌وتى و نانه‌وتییه‌کان به‌تایبه‌ت داهاتى ده‌روازه سنورییه‌کان بۆ ناو خه‌زێنه‌ى وه‌زاره‌تى دارایى و رێگرتن له‌قاچاغچێتى له خاڵه سنورییه‌کان. "به‌هه‌ده‌ردان و قاچاغچێتى به‌رده‌وامه له‌هه‌رێمى کوردستاندا، ناکرێت موچه‌ى 13 هه‌زار به‌خێوکه‌ر له‌ه‌زاره‌تى شه‌هیدان ببریت که به‌هه‌مووى ملیارێک دینارى مانگانه ده‌گه‌رێته‌وه بۆ حکومه‌ت له‌کۆى 980 ملیار دینارى موچه‌خۆران، به‌ڵام بندیوارى حزبه‌کان بمێنێته‌وه‌و لانه‌برێت"، هه‌ڵه‌دنى وا ده‌ڵێت.
.png)
