وەزیری دارایی: هەمووشتێکمان ناردوە ئەرکی عێراقە موچە بنێرێت

هاوڵاتی وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، لە مانگی ئەیلولدا زیاتر لە ٩٨ ملیۆن بەرمیل نەوت بە بەهای زیاتر لە هەشت ملیار دۆلار فرۆشراوە. لە ڕاگەیەندراوێکدا وەزارەتی نەوتی عێراق ڕایگەیاند بەگوێرەی ئاماری سەرەتایی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت "سۆمۆ" لەمانگی ئابدا بڕی ٩٨ ملیۆن و ٧٦٥ هەزار و ١٥٣ بەرمیل نەوت فرۆشراوە و بڕی داهاتی پەیداکراو لە فرۆشتنی ئەم نەوتە بریتی بووە لە هەشت ملیار ٧٧٣ ملیۆن دۆلار. لە ڕاگەیەندراوەکەشدا باس لە کێڵگە نەوتییەکانی ناوچەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق کراوە کە  لە مانگی ئەیلولدا بڕی ٩٦ ملیۆن و ٤٤٥ هەزار و ٤٢١ بەرمیل نەوتیان بەرهەمهێناوە هاوکات کێڵگە نەوتییەکانی پارێزگای کەرکوک لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە بڕی ٢ ملیۆن و ١٦٩ هەزار و ١٨٠ بەرمیل نەوتی هەناردەکردووە. هەروەها وەزارەتی نەوتی عێراق ئەوەشی خستە ڕوو، تێكڕا لە مانگی ئابدا نرخی یەک بەرمیل نەوت بە ٨٨ دۆلار و ٨٣ سەنت فرۆشراوە بەمەش داهاتی نەوت لە مانگی ئەیلولدا هەشت ملیار و ٧٧٣ ملیۆن دۆلار بووە.

هاوڵاتی لە بازاڕی قەیسەری شاری ھەولێر، جگە لە ژمارەیەکی زۆر لە فرۆشگاکانی زێڕینگەری، ھەروەها ژمارەیەک شوێنکاری تایبەت بە تواندنەوە و دروستکردنی زێڕ ھەیە کە بەپێی خواستی ھاووڵاتییان شێوە و بابەتەکانی زێڕ دروست دەکەن و پیشەکەیان مێژوویەکی درێژی ھەیە. لە شوێنکارەکاندا ئاگردان، ترشی گۆگردیک و پاودەری سۆدیۆم بۆڕەکس و چەند ئامێرێکی تایبەت بە توانەوە و لە قاڵبدانی زێڕ بەکاردەهێنرێت و بە گشتی خاوەنی شوێنکارەکانی زێڕ لە شارەکە تەمەنێکی زۆریان لە پیشەکەیاندا بەسەربردووە و درێژەیان بەکارەکەیانداوە. بە گشتی زێڕینگەران سەرەتا زێڕی شکاو دەکڕنەوە یان ھاوردەی دەکەن، دواتر دەیدەن بەو شوێنکارانە، لەوێش لە رێگای گەرمکردنەوە زێڕەکە دەتوێندرێتەوە و دواتر دەکرێتە قاڵب، ئینجا دواتر شێوەی قاڵبەکە دەگۆڕدرێت بۆ ئەو نەخش و بابەتەی کە خواستی هاووڵاتییانی لەسەرە، هاوکات چونکە زێڕەکە بەهۆی گەرمکردن یان تواندنەوە رەنگەکەی بۆ خۆڵەمێشی گۆڕدراوە، ئەوا دەخرێتە ناو ترشی گۆگردیک بۆ ئەوەی رەنگە خۆڵەمێشییەکەی لێ ببێتەوە و رەنگی زێڕ وەرگرێتەوە، دواتر دەخرێتە ناو پاودەری سۆدیۆم و ئینجا دەخرێتە ناو ئامێرێک پێی دەڵێن "هەلاشە" و لەوێیەوە لە رێگای شووشتنەوە لە هەموو ماددە پیسەکان پاکدەبێتەوە. کەرخی عەبدولقادر کە ماوەی زیاتر لە ٥٠ ساڵە پیشەکەی زێڕەنگەرییە و ئێستاش سەرپەرشتی ئەو شوێنکارە دەکات کە منداڵەکانی تیایدا درێژە بە پیشەکەی باوکیان دەدەن و وەک خۆی دەڵێت، ئەو سەردەمە کارەکانی ئەو هەمووی کاری دەستی بوون و ئێستاش بەهۆی زۆربوونی ئامێرەکانەوە کارەکان ئاسانتر بوون. کەرخی عەبدولقادر بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو گوتی: "یەکەمجار ساڵی ١٩٧٣ هاتمە بازاڕ و لەلای وەستا رەمزی دەستم بەکار کرد کە کاری توانەوە و لە قاڵبدانی زێڕی دەکرد و ماوەی ١٨ ساڵ لەلای ئەو کارم کرد، دواتر دوکانی خۆم دانا و لە پیشەکەم بەردەوام بووم، ئەو سەردەمە هەموو کارەکان کاری دەستی بوون، ئێستا بووەتە ئامێر و کارەکە ئاسانتر بووە". کەرخی عەبدولقادر دەشڵێت: "ئەو سەردەمەی پێشوو، جۆرەکانی زێڕ جیاوازبوون و خەڵک خواستی لەسەر گۆبەرۆک زۆر بوو ئەوانیش چەند جۆرێکیان هەبوو کە گوزارشتیان لە هەولێر و رەواندز و چەند ناوچەیەکی دیکە دەکرد و شێوازی دروستکردنیان جیاواز بوو، دوای ماندووبوون و هەڵکشانی تەمەنم، ئێستا دوای خۆم دوو کوڕ و دوو برازام فێری پیشەکە کردووە و ئەوان رۆژانە لە شوێنکارەکە کاری خۆیان دەکەن و پێویستییان بە من نییە". ئەحمەد کەرخی عەبدولقادر کە لە تەمەنی شەش ساڵییەوە لەلای باوکی دەستی بەکارکردن کردووە و ئێستا درێژە بە پیشەکەی باوکی دەدات لەبارەی پیشەکەیانەوە بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو گوتی: "لە تەمەنی شەش ساڵییەوە لەلای باوکم فێری پیشەکە بووم، ئەو شتانەی کاتی خۆی لە ھەولێر دروستدەکرا وەک گۆبەرۆک و میگڵاد و جۆرەکانی دیکەبوون، ئەوکات بەدەستی دروست دەکرا، بەڵام ئێستا کارەکان خێراتر و ئاسانتر بووە بەهۆی بوونی چەندین ئامێری پێشکەوتوو". ئەحمەد کەرخی بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو باسی لە قۆناغەکانی وەرگرتن و تواندنەوەی زێڕ کرد و گوتی: "زێڕینگەران سەرەتا زێڕەکە دەھێننە لای ئێمە و لێرە زێڕەکە دەتوێنینەوە، دواتر ئەو جۆرەی دروست دەکەین کە خواستی هاووڵاتییانی لەسەرە، جگە لەوەش هەندێک بابەتی دیکە هەیە خواستی بەردەوامی هاووڵاتییانی لەسەرە بۆ نموونە لیرە کە ئەویش چەندین جۆری وەک روبعە لیرە و نیو لیرە، یەک لیرە و موخەمەس و ئەو جۆرانەی هەیە و دروستان دەکەین". زێڕ چەند عەیارێکی هەیە و بەپێی ناوچەکانیش خواست لەسەر عەیارەکانی زێڕ هەیە و لەمبارەیەوە ئەحمەد کەرخی عەبدولقادر گوتی: "زێڕ جۆری زۆرە، زێڕی خەلیجی، تورکی و عێراقی ھەمووی عەیار ٢١ن، بەڵام بابەتەکانییان جیاوازە، بە گشتی ھەولێر ھەمووی لەسەر عەیار ٢١ کار دەکات، سلێمانی و کەرکووک کار لەسەر عەیار ١٨ دەکەن، دھۆک و زاخۆ کار لەسەر زێڕی ٢٤ دەکەن". بە گشتی ئەو زێڕانەی کە دەتوێندرێتەوە یان کاری لەسەر دەکرێت هەندێک لە کێشی کەم دەکات و لەبارەی قەرەبووکردنەوەی خاوەن زێڕەکەش، ئەحمەد کەرخی گوتی: "دوو جۆر کەمکردن ھەیە، کاتێک لە میانی تواندنەوەدا، بڕێک لە زێڕەکە کەم دەکات و ئەوە ناگەڕێتەوە، بەڵام جۆرێکی دیکەی کەمکردن ھەیە بەھۆی کارکردنمانەوەیە کە پارچەیەک دەکەوێتە خوارەوە یان سمپارەی لێدەدەین، لەم حاڵەتەدا ئەوەی کەم دەکات لە بەشی ئێمە دەڕوات، چونکە دواتر ئەوەی دەکەوێتە سەر زەوی ھەڵیدەگرینەوە، ھەر بۆیەش ساڵێ جارێک خۆڵی ناو دوکانەکە ھەڵدەگرینەوە و دەیبەینە کارگە و لەوێ لە رێگای ئامێرێک زێڕەکەی لە خۆڵ و خاشاکەکە جیا دەکاتەوە و ئەوەی دەمێنێتەوە سادە زێڕە، بۆیە ئەو زێڕەی کە کێشەکەی کەم دەکات، ئەوا لە ئێمە کەم دەبێتەوە و ئێمە ھەمان کێشی خۆی دەدەینەوە خاوەنەکەی". لە شوێنکارەکەی کەرخی عەبدولقادردا چەندین ئامێری تایبەت بەرچاو دەکەوێت و لەسەر زەوییەکەش ماددەیەکی پلاستیکی کە پێنج سانتیمەتر بەرزە تەواوی زەوییەکەی داپۆشیووە، ئەم پارچە پلاستیکە بۆ ئەوە راخراوە کە ئەو وردە زێڕانەی لە میانی کارکردن دەپەڕێتە سەر زەوی، نەکەوێتە ژێر پێیان و لەژێر ئەو پلاستیکەدا بمێنێتەوە، وەک خاوەنی شوێنکارەکە ئاماژەی پێی کرد، ساڵی جارێک هەموو خۆڵ و خاشاکی سەر زەوییەکە کۆدەکەنەوە و لە کارگەیەکی تایبەت لە رێگای سووتاندنەوە، پاشماوەکان لە زێڕەکە جیادەکرێتەوە و زێرە پوختەکەی دەمینێتەوە.   سه‌رچاوه‌: ئاژانسی ئانادۆڵۆ

سەركۆ جەمال بانكی رافیدەین و چەند بانكێكی دیكەی عێراق ئامادەییان نیشانداوە لەهەرێمی كوردستان لقی خۆیان بكەنەوەو هاووڵاتیانی هەرێم لەپێشینەكانیان سودمەند بن، بەڵام دەستبەسەرداگرتنی موڵكەكانیان لەهەرێمی كوردستان لەلایەن حزبەوە رێگری سەرەكییە لەكردنەوەی لقی بانكەكانیان، شارەزایەكی بانكیش دەڵێت ئەگەر ئەو بانكانە لقەكانیان لەهەرێم بكەنەوە بازاڕ دەبووژێتەوە. عێراق لەهەرێمی كوردستان ژمارەیەك لقی بانكی حكومی كردووەتەوە وەك لقی بانكی رەشید، ، تی بی ئای، لەگەڵ ژمارەیەك بانكی دیكەی ئەهلی، بەڵام لەكاتی پێدانی قەرز لەبانكەكانەوە كێشە بۆ فەرمانبەرانی هەرێم دروستدەكرێت، چونكە لەڕێگەی هەژماری كارتی بانكییەوە قەرزەكان دەدرێت، بەڵام لەهەرێم ئەو هەژمارە نییەو نادرێتە هاووڵاتیان تاوەكو هاوشێوەی ناوچەكانی دیكەی عێراق هاووڵاتیانی هەرێمیش لەو خزمەتگوزارییە سوودمەند بن. بانكی رەشید بانكێكی حكومەتی عێراقییەو ساڵی 1988 دروستكراوە، بانكێكی بازرگانیەو 162 لقی لەناوخۆی عێراقدا هەیە، ئەو بانكە لەبوارەكانی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و پشتیوانی دارایی كاردەكات، لەئێستاشدا فەرمانبەرانی ئاگاداركردووەتەوە بەپێدانی 40 ملیۆن دیناری قەرز بۆ كڕین یان دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون. بەوتەی شارەزایانی ئابووری نەكردنەوەی لقی ئەو بانكانەش لەهەرێم كاریگەری لەسەر تاكی هەرێم دەبێت، چونكە بەكردنەوەیان دەتوانرێت قەرز وەربگیرێت و مامەڵە داراییەكانیان ئەنجامبدەن و بەوەش هەلی كاری زیاتر دەڕەخسێت و بازاڕیش جموجوڵی باشتری تێدەكەوێت. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی راگەیاند:» بانكی رافیدەینی حكومی، رۆژی  یەكشەممەی رابردوو، لەسەر داوای ئەوان، نووسراوێكی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراق كرد بۆ ئەوەی لقەكانی لەهەرێم بكاتەوە تاهاووڵاتیانی هەرێمیش سودمەندبن لەقەرزو پێشینەكانی بانكەكە». وتیشی:» باس لەڕێكارە كارگێڕی و یاساییەكان كراوە كەپێویستە لەلایەن هەردوو حكومەتی هەرێم و فیدراڵەوە بۆ ئەو كارە ئەنجامبدرێن و بانكی رافیدەینیش بەنووسراو داواكارییەكی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی فیدراڵ كردووە بۆ وەرگرتنی رەزامەندییان لەسەر دووبارە كردنەوەی لقەكانی بانكەكە لەپارێزگاكانی هەرێم و لەئایندەیەكی نزیكدا وەزارەتی دارایی عێراق وەڵامی نووسراوەكە دەداتەوە». سەبارەت بەكردنەوەی لقی بانكەكانی عێراق لەهەرێم، ئەحمەد حاجی رەشید ئەندامی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق بەهاوڵاتی وت:» پێشتر بانكی رافیدەین زۆر ئامادەیی هەبوو بۆ كردنەوەی لقەكانی لەكوردستان تەنها مەرجەكەی ئەوەبوو لەسلێمانی هەشت موڵكی هەیە دەستی بەسەرداگیراوە دووانی بۆ بگەڕێننەوە، بەهەمانشێوە لەهەولێر هەشت و لەدهۆكیش پێنج موڵكی هەیە كەسەردەمی بەعس موڵكی بووە، بەڵام دوای راپەڕینی ساڵی 1991 حزبەكان دەستیان بەسەرداگرتوون و نایاندەنەوە». ئەو ئەندامەی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق وتیشی:» بانكەكانی عێراق هیچ گرەنتییان نییە لەهەرێم بۆیە هیچ بانكێكیان ئامادەنین لەهەرێم لق بكەنەوە، جگە لەوەی حكومەتی هەرێم دەستكاری 42 لقی بانكی عێراق و دەرەوەی عێراقیشی كردووەو بەوهۆیەشەوە بانكەكانی دیكە ئامادەنین لەهەرێم لق بكەنەوە، بەتایبەتیش بانكی رافیدەین و رەشید داوای گرەنتییان كردووە». وەك ئەحمەدی حاجی رەشید دەڵیت «بانكی زۆر هەن لەهەرێمی كوردستان بەڵام بەشێكی زۆریان بیانین، بەشێكیشیان بانكی ئەهلی عێراقین، بەڵام بانكە حكومیەكانی عێراق لەبەرئەوەی حكومەتی هەرێم گرەنتی بانكییان ناكات هاووڵاتیانی هەرێم بێبەش بوون لەخزمەتگوزارییەكانی ئەو بانكانە». گوڵاڵە سدیق شارەزای بانكی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بانكی رافیدەین كە بانكێكی حكومی عێراقییە، ناوبەناو لەمژدەكانی بۆ خەڵكی عێراق بەردەوامەو هەر وەرزەو كۆمەڵێك مژدە دەدات بەهاووڵاتیانی عێراق، بەڵام مژدەكانی هاووڵاتیانی هەرێم ناگرێتەوە، لەوانە سلفەی 150 ملیۆنی و 100 ملیۆنی و 50 ملیۆنی، چەند مانگێك پێش ئێستا لە بەهاری 2022 نوسینگەی راگەیاندنی بانكی رافیدەینی عێراق ئاگادارییەكی بڵاوكردەوە كە تێیدا هاتبوو (10) ملیۆن دینار وەك سولفە دەداتە خوێندكارو مامۆستاو تووێژەران لەزانكۆكانی عێراق بە(حكومی و ناحكومی)ییەوە، پێشتریش، بانكی رافیدەین، رایگەیاندبوو بانكەكەیان قەرزی (60) ملیۆن دیناری دەدات بەفەرمانبەران و خانەنشینان بەمەبەستی كرینی ئۆتۆمبێل، بەزیادەی 4%ی كۆی قەرزەكە». وتیشی:  «قەرزەكانی بانكی رافیدەین، فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان ناگرێتەوە، لەئەگەری كردنەوەی لقی بانكی رافیدەین لەكوردستان، بەپێی ئەو پێشینەو ئەزموونانەی خەڵكی كوردستان هەیەتی لەگەڵ حكومەتی هەرێم، لەو بڕوایەدا نین حكومەتی هەرێم رێگەبدات (هاوڵاتی و فەرمانبەر) لەم قەرزانە سودمەند بن، خۆ ئەگەر سودمەند ببن بێگومان خەڵكێكی زۆر سودی لێدەبینێت و بازاڕیش دەبووژێتەوە». پێش دوو هەفتە بانكی رافیدەینی حكوومی لەعێراق كە قەرزو پێشینە بەهاووڵاتیان دەدات، نووسراوێكی ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی عێراق كردووە بۆ ئەوەی لقەكانی بانكەكە لەهەرێمی كوردستان بكاتەوە. بانكی رافیدەین، چەندین ئۆفەری پێدانی قەرزو پێشینەی بۆ هاووڵاتیان هەیە، وەكو پێدانی 100 ملیۆن دینار پێشینەی خانووبەرە و 50 ملیۆن دینار قەرزی كارو قەرزی كڕینی ئۆتۆمبێل و پێشینەی هاوسەرگیری. هاوكات رێبوار ئەوڕەحمان ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»تەنها كێشەی ئەو بانكانەی عێراق كە لەهەرێمی كوردستان لق ناكەنەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەدیاریكراویش پارتی و یەكێتین، چونكە جگە لەزەوییەكانیان بیناكانیشیان دەستی بەسەرداگیراوە». وتیشی:»ئەو بانكانە بەئێمەیان وتووە هیچ مەعقول نییە ئێمە بینامان هەبێت لەهەرێمی كوردستان و دەستی بەسەرداگیرابێت بەڵام بچینە خانووی كرێوە». بەوتەی ئەو ئەندامەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق «ئەگەر ئەو لقانە لەهەرێم بكرێنەوە 17 جۆر پێشینەو سلفە دەدەنە هاووڵاتیانی هەرێم و بووژانەوەی زۆر روو لەهەرێمی كوردستان دەكات، چونكە هاووڵاتیانی هەرێم دەتوانن بەڕێوشوێنەكانی ئەو بانكانە پارە رابكێشن». پێشتر وسام ئەحمەد، بەڕێوەبەری راگەیاندنی بانكی رافیدەین، رایگەیاندبوو: « بانكەكەمان لەتوانایدا هەیە پێشینەو قەرز بدات بەهاووڵاتیان و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان هاوشێوەی فەرمانبەرو هاووڵاتیانی دیكەی عیراق، هەر كاتێك لەلایەن حكومەتەوە فەرمانمان پێبكرێت و رێنمایی دەربچێت، ئامادەین لقەكانی خۆمان لەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بكەینەوەو دەست  بکەین بەپێدانی سلفەو قەرز بەهاووڵاتیان و فەرمانبەران». ئەو بەرپرسەی بانكی رافیدەین، ئاماژەی بەوەشكردبوو « نەبوونی لقی بانكەكە لەشارەكانی هەرێم، هۆكاری پێنەدانی قەرزە بەفەرمانبەرو هاووڵاتیانی هەرێم و  بۆ كردنەوەی لقی بانكی رافیدەین، پێویستە حكومەتی عێراق رەزامەندی دەرببڕێت». هاوڵاتی چەند جارێك بۆ وەرگرتنی رای حكومەتی هەرێمی كوردستان پەیوەندی بەجوتیار عادل وتەبێژی حكومەتی هەرێم و چەند بەرپرسێكی دیكە لەئەنجومەنی وەزیران كرد، بەڵام پەیوەندیەكانیان بەردەست نەبوون.

عه‌مار عه‌زیز رۆژی شه‌ممه‌ به‌رواری 24 ئه‌یلولی 2022 له‌شاری هه‌ولێر به‌ئاماده‌بوونی ژماره‌یه‌ك كه‌سایه‌تی و خاوه‌ن ماف له‌چین و توێژه‌ جیاوازه‌كانی كۆمه‌ڵی كوردستان گروپی گێڕانه‌وه‌ی پاشه‌كه‌وت و لێبرِینی مووچه‌یان پێكهێنا". له‌باره‌ی ئامانجی پێكهێنانی گروپه‌كه‌وه‌ به‌ده‌ل به‌رواری چالاكوانی دیاری پارێزگای دهۆك به‌ هاوڵاتی وت: "كاركردن بۆ گه‌رِانه‌وه‌ی مووچه‌ی مووچه‌خۆران له‌چوارچێوه‌ی چالاكی مه‌ده‌نی و یاسایی، رێكخستنی توانایی چین و توێژه‌كانی كۆمه‌ڵگا و په‌یداكردنی پشتگیری ئه‌وانی تر بۆ گه‌رِانه‌وه‌ی  مافی  ماف خوراوان، له‌ رِێگای په‌یوه‌ندیكردن به‌ دامه‌زراوه‌ فه‌رمی و په‌یوه‌ندیداره‌كان له‌ ئاستی هه‌رێمی كوردستان وعێراق".  به‌ده‌ل به‌رواری وتیشی: "مووچه‌خۆرانی كه‌رتی گشتی ئاشكرایه‌ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌مانگی ئه‌یلولی ساڵی 2015 به‌ هۆكاری جیاواز هه‌مووی یان به‌شێك له‌مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی كه‌رتی گشتی پاشه‌كه‌وت یان برِیوه‌، كه‌له‌ ئێستادا پێشبینی ده‌كرێت نزیكه‌ی  15 ترلیۆن دیناری عێراقی بێت.  به‌هۆی نارِوونی دیدگای لایه‌نه‌ فه‌رمیه‌كان له‌ئاستی هه‌رێم و عێراق گروپی گێڕانه‌وه‌ی پاشه‌كه‌وت و لێبرِینی مووچه‌ له‌ ئاینده‌یه‌كی نزیك كۆمه‌ڵێك رێگاچاره‌ پێشنیار ده‌كات و هه‌وڵی هه‌مه‌لایه‌ن ده‌دات بۆ جێبه‌جێكردنی ئامانجه‌كانی گروپه‌كه‌.

هاوڵاتی فه‌رمانگه‌ی میدیا و زانیاری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ ڕاگه‌یه‌ندراوێكدا ڕایگه‌یاند، له‌ شه‌ش مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا زیاتر له‌ ٦٢٨ ملیۆن دۆلار قه‌رزی ساڵانی پێشووی كۆمپانیاكانی نه‌وتی داوه‌ته‌وه‌. به‌وپێیه‌ی له‌ سێ مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا بڕی ٢٠٦،١٠٤،٦٢٦ هه‌زار دۆلار قه‌رزی داوه‌ته‌وه‌. هه‌روه‌ها له‌ سێ مانگی دووه‌می ئه‌مساڵدا بڕی ٤٢٢،٤٦٥،٥٧٦ هه‌زار دۆلار قه‌رزی داوه‌ته‌وه‌.

بەڕێوەبەری گشتی هاتووچۆی هەرێم ڕایدەگەیەنێت، لەسەرەتای ئەم مانگەوە ڕێگە نادرێت ئۆتۆمبێلی مۆدێل 2020 هاوردەی هەرێمی كوردستان بكرێت، بەڵام ئەو ئۆتۆمبێلانەی لە مانگی ئەیلول هاوردەكراون تابلۆیان پێدەدرێت. لیوا عەبدولقادر عەزیز، بەڕێوەبەری گشتی هاتووچۆی هەرێم بۆ میدیاكان ڕایگەیاند، بەپێی ڕێنماییەكانی وەزارەتی ناوخۆ لە ڕۆژی 1ی ئەیلولی 2022ەوە ئۆتۆمبێلی مۆدێل 2020 هاوردەی هەرێمی كوردستان ناكرێت و ئۆتۆمبێلی مۆدێلەكانی 2021-2022- 2023 هاوردەی هەرێمی كوردستان دەكرێن و تابلۆیان پێدەدرێت. ڕاشیگەیاندووە، ئەو ئۆتۆمبێلانەی پێش مانگی ئەیلول هێنراونەتە هەرێمی كوردستان تابلۆی ئۆتۆمبێلیان پێدەدرێت و هیچ گرفتێكیان نییە.

عه‌مار عه‌زیز ئه‌مڕۆ 25ی ئه‌یلول له‌شاری دهۆك فێستیڤاڵی ترێ و هه‌نگوێن كرایه‌وه‌. له‌ فێستیڤاڵه‌كه‌دا ده‌یان جۆری تریێ خۆماڵی و هه‌نگوێن نیشاندران ئه‌مه‌ش زیاتر بۆ په‌ره‌پێدان و گرنگیدان به‌ به‌رهه‌مه‌ خۆماڵییه‌كان بۆ كه‌له‌لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی گشتی چاندنی دهۆك رێكخرابوو.  

هاوڵاتی له‌به‌رده‌وامی به‌دواداچوونه‌كانی تایبه‌ت به‌ ماف و شایسته‌كانی هه‌رێمی كوردستان له‌چوارچێوه‌ی عێراقی فیدراڵ  د.نه‌رمین معروف ئه‌ندامی لیژنه‌ی دارایی ئه‌نجومه‌نی نوێبه‌ران پرسیارێكی ئاراسته‌ی وه‌زاره‌تی پلاندانانی حكومه‌تی فیدڕاڵی كرد، تایبه‌ت به‌ ژماره‌ی خه‌مڵێنراوی دانیشتووانی هه‌رێم و رێژه‌یان بۆ كۆی دانیشتتووانی عێراق كه‌ ساڵانه‌ ده‌كرێته‌ بنه‌ما بۆ دیاریكردنی پشك و شایسته‌ داراییه‌كانی هه‌رێم له‌بودجه‌ی گشتی حكومه‌تی فیدڕاڵ. له‌وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره‌ وه‌زاره‌تی پلاندانانی فیدراڵ ئاشكرایكرد كه‌ ژماره‌ی خه‌مڵێنراوی دانیشتووانی هه‌رێم (5884023) كه‌سه‌ و رێژه‌ی ( 14%) دانیشتووانی عێراق پێكدێنن.  ئه‌مه‌ له‌ كاتێكدایه‌ چه‌ند ساڵێكه‌ وێرای دروستكردنی ئاسته‌نگی به‌رده‌وام بۆ پێنه‌دانی شایسته‌كانی هه‌رێمی كوردستان له‌ بودجه‌ی حكومه‌تی فیدڕاڵ، به‌بێ ئه‌نجامدانی سه‌رژمێری دانیشتووان له‌ عێراق ، پشكی هه‌رێم به‌ كه‌متر و به‌ڕێژه‌ی( 12.6% ) ئه‌ژماركراوه‌ .  

هاوڵاتی لێكەوتەكانی هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، ئابوری وڵاتانی ئەوروپای رووبەڕووی گرفتی گەورە كردووەتەوە، قەیرانی غاز هەڕەشەی زستانێكی سەخت لەوڵاتانی ئەوروپا دەكات، دوای دەستپێكردنی هێرشەكانی روسیا لەمانگی شوباتی ئەمساڵەوە وڵاتانی ئەوروپا سزایان بەسەر روسیادا سەپاند، قۆڵبادانی یەكێتی ئەوروپاو روسیا بەرەو تاودان دەڕوات، ئەوەش دوای ئەوەی مۆسكۆ هەناردەكردنی غازی بۆ وڵاتانی ئەوروپا بەتەواوی یان بەشێكی بڕی. ناردنی غازی روسیا لەڕێگەی بۆری نۆرد ستریم یەك لە 31ی ئابی ئەمساڵ لەلایەن كۆمپانیای گازپرۆمی روسییەوە راگیرا، مۆسكۆ هۆكارەكەی بۆ كێشەیەك لەتۆڕباینەكانیدا گەڕاندەوە، كەبڕیاربوو یەكەمجار راگیرانەكەی بۆ سێ رۆژ بێت، بەڵام تاوەكو ئێستا نەكراوەتەوە. ئاژانسی «بلومبێرگ»ی ئەمریكی لەزاری سەرچاوە رۆژئاواییەكانەوە بڵاویكردەوە، كەكەمیی غاز لەئەوروپا لایەنیكەم تاساڵی 2025 بەردەوام دەبێت، لەدەستدانی پێداویستی غازی سروشتی روسیا دەبێتەهۆی كەمبوونەوەی یەدەگی كیشوەرەكە بەخێرایی كاتێك پلەی گەرمی لەمانگەكانی داهاتوودا نزم دەبنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم قەیرانە ئامادەكاری بۆ وزە گەرمكەرەوەكان لەساڵی داهاتوودا قورستر دەكات. هاوكات ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە بڵاویكردەوە، هەناردەكردنی غازی سروشتی روسیا بۆ یەكێتی ئەوروپاو بەریتانیا لەماوەی حەوت مانگی یەكەمی ئەمساڵدا بەبەراورد لەگەڵ هەمان ماوە لەساڵی 2021دا نزیكەی 40٪ دابەزیوە، ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: هەناردەكردنی غازی سروشتی لەڕوسیاوە بۆ ئەوروپا بەبەراورد بەماوەی ساڵانی 2017-2021 لەسەدا 50 دابەزیوە. داوا لەیەكێتی ئەوروپا دەكرێت متمانەی بەتوانای خۆی هەبێت بۆ بەرگرتنی بڕینی تەواوی غازی روسی، كە لە 40% پشتیان پێبەستووەو هەوڵدەدات ئەو رێژەیە كەمبكاتەوە بۆ تەنها لە 9%. پێشتریش ئەنتۆنی بلینكن وەزیری دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند: لەكۆتاییدا دەرفەتێك بۆ هەمووان هاتووەتە پێشەوە بۆ ئەوەی خۆیان لەپشتبەستن بەڕوسیاو ئەو قەتیسكردنەی روسیا لەسەر ئەوروپا هەیە كەوزە وەكو چەك بەكاردەهێنێت رزگار بكەن و كاتی ئەوەش هاتووە ئەوروپییەكان رێگاو سەرچاوەكانی وزەی خۆیان هەمەچەشن بكەن. لەبەرامبەردا وەزارەتی دەرەوەی روسیاش دەڵێت: ئەوە ئەمریكا بوو كەقەیرانی دابینكردنی غازی لەئەوروپای وروروژاند، بەپاڵنانی سەركردە ئەوروپییەكان بەرەو هەنگاوێكی «خۆكوژی» بۆ وەستاندنی هاوكاری ئابووری و وزە لەگەڵ مۆسكۆ. سەبارەت بەقەیرانی غاز لەئەوروپا، بەرپرسێكی یەكێتی ئەوروپا ئاشكرایكرد: «وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا دەتوانن 225 ملیار یۆرۆ (227.57 ملیار دۆلار) قەرز لەسندوقی بەخشین بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی وزە بەكاربێنن». لەساڵی 2020 وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا رێكەوتن لەسەر دورستكردنی ئەم سندوقە بۆ رزگاركرنی ئەو وڵاتانەی كە رووبەڕووی زۆرترین كاریگەری بوونەتەوە بەهۆی هاتنی ڤایرۆسی كۆرۆناوەو تائێستا نزیكەی 800 ملیار یۆری تێدایە. جگە لەوە وڵاتانی ئەوروپا لای خۆیانەوە هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ ئەوەی غاز لەزستانی ئەمساڵدا قەیرانیان بۆ دروستنەكات، بۆ نموونە وەزیری ئابوری ئیتاڵیا دەڵێت: بۆ ئەمساڵ 100 ملیار یۆرۆ بۆ هاوردەكردنی وزە خەرج دەكەن. هاوكات وڵاتانی ئەوروپا هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی قەیرانی غاز، لەو چوارچێوەیەدا وەزیرانی وزەی 27 وڵاتی ئەوروپا لەبرۆكسل كۆبوونەوەو زنجیریەك رێوشوێنی بەپەلەیان گرتەبەر بۆ كەمكردنەوەی نرخی غازو كارەبا، جۆزێف سیكیلا وەزیری پیشەسازی چیك كەوڵاتەكەی سەرۆكایەتی خولی یەكێتی ئەوروپا دەكات رایگەیاند: لەسەر ئاراستەیەكی هاوبەش رێككەوتوون بۆ رووبەڕووبوونەوەی بەرزبوونەوەی نرخی وزە لەدوای هێرشەكانی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، هاوكات بیرۆكەی بەدەستهێنانی دەستكەوتی گەورە لەوزەی ناوەكی و وزەی نوێبووەوە پێشوازی باشی لێكراوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵدەدەن بەكارهێنانی كارەبا لەسەدا 10 كەمبكەنەوە وەك هەوڵێك بۆ كەمكردنەوەی قەیرانی غاز، چونكە نرخی كارەبا لەئەوروپا پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ نرخی غاز هەیە. دوای دوو هەفتە لەهێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكراینا، یەكێتی ئەوروپا رایگەیاند، تاوەكو مانگی نۆڤێمبەر كۆگاكانی گازی ئەوروپا بەڕێژەی 85٪ پڕ دەكەن، بەپێی ئەمارەكانی یەكێتی ئەوروپا ئێستا 80٪ی كۆگاكان پڕبوون، بەڵام هێشتا ئەوە نەبووەتە مایەی رەواندنەوەی خەمی ئەوروپییەكان. بۆرییەكانی غازی روسیا بۆ ئەوروپا -نۆرد ستریم 1 گەورەترین بۆری غازی روسیایە بۆ ئەوروپا لەڕووی بڕەوە كەساڵانە 55 ملیار مەترسێجای غازی پێدا رەوانە دەكرا، ئەم دوو هێڵە بەدرێژایی دەریای بەڵتیك دەگاتە ئەڵمانیا، لەدوو ساڵی رابردوودا لەتوانای خۆی زیاتر بەم بۆرییانە هەناردەكراوە، تەنها لەساڵی 2021دا 59.2 ملیار مەترسێجا غازی پێدا هەناردەكراوە. -نۆرد ستریم 2 ئەمە دووەم دوو هێڵی بۆرییە بەهەمان قەبارە، كەساڵی 2021 تەواو بوو، بەڵام ئەڵمانیا دوای هێرشی روسیا بۆ سەر ئۆكرانیا رەتیكردەوە كار بەم بۆرییانە بكات، كە بڕیاربوو بەهەمان شێوەی نۆرد ستریم یەك ئەمیش 55 ملیار مەتر سێجا غازی روسیا بگوازرێتەوە. -یامال / ئەوروپا ئەم هێڵە تونای گواستنەوەی 33 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەماوەی ساڵێكداو دەتوانێت بەپێچەوانەشەوە كاربكات و لەڕوسیاوە لەڕێگەی بیلاڕوس و پۆڵەندا دەگاتە ئەڵمانیا، زۆربەی بەپێچەوانەوە كاری كردووە، لەكانوونی یەكەمی 2021ەوە، غاز لەئەڵمانیاوە بۆ پۆڵەندا رەوانە دەكات. -ئۆكرانیا بۆرییەكان توانای هەناردەكردنی زیاتر لە 32 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەساڵێكدا، بەشێكن لەتۆڕی هێڵی بۆری غاز كە لەڕوسیاوە درێژ دەبێتەوەو لەڕێگەی ئۆكرانیاوە تێپەڕدەبێت بۆ ئەوروپاو دەگاتە سلۆڤاكیا. -وەلاخستنی ستریم ئەم هێڵە توانای هەناردەكردنی 31.5 ملیار مەترسێجا غازی هەیە لەدەریای رەشەوە دەگاتە توركیا، بۆ دابینكردنی بازاڕی توركیاو باشووری ئەوروپا. - بلوو ستریم ئەم هێڵە هەروەها بەدەریای رەشدا تێدەپەڕێت بۆ توركیا، توانای هەناردەكردنی 16 ملیار مەترسێجا غازی هەیە. پێشتر روسیا زۆربەی هەناردەی غازی خۆی لەڕێگەی ئۆكرانیاوە بۆ ئەوروپا دەنارد، بەڵام ئەو بڕانە بەخێرایی پاشەكشەی كرد، مۆسكۆ لەجیاتی ئەوە هەناردەی خۆی بۆ ئەڵمانیا و توركیا زیادكرد. ئۆكرانیا لەساڵی 2015 دا دوای ئەوەی مۆسكۆ دورگەی كریمیای لكاند بەڕوسیاوە، رتیكردەوە راستەوخۆ غاز لەغازپرۆم بكڕێت. پاشان روسیا بەدوای پەراوێزخستنی كیێڤدا دەگەڕا، نەك تەنها بەڕێگای دابینكردنی جێگرەوە، بەڵكو بڕی ئەو غازەشی لەڕێگەی ئۆكرانیاوە دەگواستەوە كەمبكاتەوە، بەو مانایەی كیێڤ داهاتی كەمتری دەستبكەوێت لە رێگەی كرێی گواستنەوەوە. روسیا لەساڵی 2020دا لەگرێبەستەكەیدا لەگەڵ ئۆكرانیا بڕی هەناردەی غازی لە رێگەی ئەو وڵاتەوە لە 65 ملیار مەترسێجاوە بۆ 40 ملیار مەترسێجا كەمكردەوە. لەلایەكی ترەوە مۆسكۆ لەهەوڵدایە بۆ دۆزینەوەی بازاڕی نوێ‌ بۆ بەرهەمی غازی وڵاتەكەی و جێگرتنەوەی نۆرد ستریم2، لەو چوارچێوەیەدا ئەلێكساندەر نۆڤاك، وەزیری وزەی روسیا رایگەیاند: لەماوەیەكی كورتدا رێككەوتنێك بۆ گەیاندنی 50 ملیار مەترسێجای ساڵانە لەگەڵ چین واژۆ دەكەن و غازەكە لەڕێگەی بۆریی ئەیژن فۆرس 2ـی سیبیریاوە دەگوازرێتەوە.

هەژار ئەنوەر بەسەدان هاووڵاتی لەهەرێمی كوردستان بەمامەڵەكردن بەدراوی ئەلكترۆنی بەتایبەتی (بیتكۆین و كریپتۆ) زیانمەندبوون، دراوی ئەلكترۆنی نزیكەی (11) هەزار جۆری هەیە، حكومەتی هەرێم قەدەغەی كردووە، بەڵام هەر مامەڵەی پێوەدەكرێت، شارەزایانی ئابووری ئەم جۆرە دراوە بەمەترسی گەورە دەزانن لەسەر تاك بە گشتی و رێگەیەكی ئاسانە بۆ بردنە دەرەوەی پارە لەهەرێمی كوردستان، سەرۆكی یەكێتی زانایانی ئاینی ئیسلامی كوردستانیش دەڵێت: مامەڵەكردن بەدراوی ئەلیكترۆنی لەڕووی شەرعەوە بەهیچ جۆرێك ڕێگەپێدراو نییە، هاوڵاتی ئەو كەسانەی دوواندوە كەمامەڵە بەم دراوەوە دەكەن و زیانمەند بوون. لەساڵی 2009 لەلایەن هاووڵاتیەكی چینی بەناوی (ساتووشی) سایتێكی دراوی ئەلیكترۆنی دامەزرا كە دیارترینیان بیتكۆین و كریپتۆیە، ئێستا مامەڵەكردن بەم دراوە لەهەرێمی كوردستان كاری پێدەكرێت، بەڵام ئەم مامەڵەكردنە مەترسی لەسەر ئابووری تاك دروستكردووە. بانكی ناوەندی عێراقی بڕیاری قەدەغەكردنی مامەڵەكردنی بەم دراوە دەركردووەو لەهەرێمی كوردستانیش لەڕێگەی وەزارەتی ناوخۆوە وەزارەتی گواستنەوەو گەیاندن راسپێردراوە قەدەغە بكرێت و بڕیارەكەش چووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، چونكە بەسەدان هاووڵاتی تووشی زیانی ماددی زۆر بوون. نەجات فارس كە هاووڵاتیەكی شاری هەولێرە باسی سەرەتای مامەڵەكردنی بەدراوی ئەلیكترۆنی بۆ هاوڵاتی دەكات و دەڵێت: "سەرەتای بەشداریكردنم لەبازاڕی كریپتۆ دەگەڕێتەوە بۆ دوو ساڵ پێش ئێستا، لەڕێگەی چەند هاوڕێیەكی نزیكی خۆمەوە هاتمە ناو ئەم بازاڕەو دەستمكرد بەكڕینی دراوی ئەلیكترۆنی، كە هیچ شارەزایم لەسەری نەبوو، تەنها ئەوەم دەزانی هاوڕێكانم بەبڕە پارەیەكی كەم دراویان كڕیبوو قازانجێكی باشیان كردبوو، منیش بەو شیوەیە هاتمە نێو ئەم بازاڕە، بەو مەبەستەی بتوانم قازاجێكی باش بكەم". وتیشی:" تاكو ئێستا زیاتر لە (40) هەزار دۆلارم خۆستووەتە نێو ئەم مامەڵەیە بەشێوەكی رێژەیی هەر جارەو بەبڕێك  بەشداریم كردووە، و  زۆرێك لەنزیكەكانی خۆم لەڕێگەی منەوە هاتوونەتە نێو ئەم  بازاڕە كە هەریەكەیان بەزیاتر لە  (100) هەزار دۆلار هاتوونەتە ناو ئەم بازاڕەوە. "ئەگەر شارەزاییت هەبێ دەتوانی قازانج بكەی، بۆ نموونە دراوێك دەكڕی  لە (500) دۆلار (50) دۆلارت خێربێ، بەكاتێكی كەم، ئەمە وادەكات تەماح بتگرێت و پارەیەكی زیاتر بخەیتە نێو مامەڵەكە بۆ ئەوەی قازانجی زیاتر بەدەست بێنی، ئینجا ناشزانی لەكوێ بەرز دەبێتەوە یان دادەبەزێت، بۆیە لەناكاو دابەزینێكی زۆر خێرا دێت و  تووشی زیانێكی زۆر دەبی، من تائێستا (3) هەزارو (700) دۆلار زیانم كردووە، چونكە شارەزاییم لەم بازاڕەدا نەبووە، ئیشكردن لەم بازاڕە زانستە ئەگەر شارەزاییت لەو زانستە نەبێت كاری تێدانەكەی باشترە، خەڵكانێك هەیە قەرزی بۆ دەكات یاخود ئۆتۆمبێلەكەی دەفرۆشت لەپێناو بەدەستهێنانی قازانجێك، لەكاتێكدا شارەزایشی نیەو تووشی زەرەری زۆر دەبێت، زۆرجارێش كێشەی كۆمەڵایەتی لێ دروستبووە، تا حاڵەتی  جیابوونەوەش روویداوە لەنێو هاوسەرەكاندا"، نەجات فارس وای وت. شارەزایانی ئابووری ئەم جۆرە دراوە بەمەترسی گەورە دەزانن لەسەر تاك بۆ گشتی، چونكە رێگەیەكی ئاسانە بۆ بردنە دەرەوەی پارە لەهەرێمی كوردستان بۆ دەرەوە، بەجۆرێك كاریگەی لەسەر ئابووری دروستدەكات. بەپێچەوانەی ئەو هاووڵاتیانەی زیانمەند بوون، رێباز حەسەن شارەزای دراوی ئەلیكترۆنی، بۆ هاوڵاتی دواو و دەڵێت: "ئەم مامەڵەیە جیهانییەو تایبەت نییە بەوڵاتێك و تائێستاش هیچ وڵاتێك نەیتوانیوە رێگری لێبكات و لەهەرێمی كوردستان ئەو مامەڵەیە دەكرێت و رێگریكردن لێی ئەستەمە". وتیشی: "هۆكاری زیانی ماددی نەشارەزاییەو دەبێ دراوی ئەلكترۆنی و ئەو كۆمپانیایانەی كار بەدراوی ئەلیكترۆنی دەكەن جیاكەینەوە، ئەوانەی زەرەریان زۆر كردووە پارەكانیان داوەتە ئەو كۆمپانیایانە، بۆیە زەرەرمەند بوونە، ئەوەی تر مامەڵەكە لە دەستە خۆتە، كڕین و فرۆشتن دەكەی". ئەو شارەزاییەی دراوی ئەلیكترۆنی ئاشكرایدەكات:"تائێستا هیچ شوێنێكی فەرمی نییە لەهەرێمی كوردستان بۆ ئەم كارە ئەوەی هەیە بەئۆنلاین ئاڵوگۆڕی پێدەكرێت". لای خۆشیەوە ئابووریناس و مامۆستای زانكۆ نەوزاد هەمەوەندی بە هاوڵاتی راگەیاند:" مەترسیەكانی دراوی ئەلیكترۆنی باڵی بەسەر جیهان و عێراق و هەرێمی كوردستانیش كێشاوە، ئەم دراوە گریمانەییانە ئیفلاسی هێناوەو هیچ پاڵپشتیەكی یاسایی و نێودەوڵەتی نییە، مەترسیەكەی بەجۆرێكە ئێستا نزیكەی (11) هەزار جۆری هەیە". "هیچ نێوەندگیرییەك نییە بۆ نموونە وەك بانك، راستەوخۆ كڕیار مامەڵەكە دەكات، جگە لەمانەش كارە تیرۆریستیەكانیش لەڕێگەی دراوی ئەلیكترۆنی دەكرێن چونكە لەكاتی حەواڵەكردن و ئاڵوگۆڕكردن هیچ جۆرە دەموچاوێك و ناونیشانێك دیارنییە، بەمەش ئاسانكاری دەكرێت بۆ كاری نایاسایی، لەماوەی چەند مانگی رابردوو دراوێك بەناوی لونە چەندین ملیۆن دۆلاری خەڵكی بردوو سایتەكەش داخرا بەم هۆیەوەش خەڵكێكی زۆر مایەپووچ بوون، دراوی پای یارییەكی مەترسیدارەو پێویستە هاووڵاتیان زۆر بەوردی ئاگاداربن، لەبەرئەوەی سوودمەندبوون ئاسان نییە، رەنگە بۆ هەندێ كەس وابێت، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی قازانجكردنی زەحمەتە"، نەوزاد هەمەوەندی وای وت. محەمەد شوانی یەكێكی ترە لەكڕیارو فرۆشیاری دراوی ئەلیكترۆنی، ئەو دەڵێت:"لەرێگەی هاوڕێیەكمەوە زانیارییە سەرەتاییەكانم وەرگرت و بەشداری ئەم مامەڵەیەم كردو حەزم كرد زوو دەوڵەمەندبم، تاوەكو ئێستاش نزیكەی (10) هەزار دۆلارم زەرەر كردووە، لەم مامەڵەیە 90%ی قازانج ناكەیت". عەبدوڵا وەیسی سەرۆكی یەكێتی زانایانی ئاینی ئیسلامی لە كوردستان بە هاوڵاتی ڕاگەیاند:" لێژنەی باڵای فەتوا لەهەرێمی كوردستان لەساڵی 2020 و 2021، دوو فەتوای دەركردووە لەسەر مامەڵەكردن بەدراوی ئەلیكترۆنی، كە لەڕووی شەرعەوە بەهیچ جۆرێك ڕێگەپێدراونییە، لەبەر ئەوەی هیچ پاڵپشتی یاسایی و داراییان نییە بۆیە ناكرێ وەك دراویش مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت". وتیی:" ئەنجومەنی باڵای فەتوا بڕیاریداوە كە مامەڵەكردن بەدراوی ئەلیكترۆنی دەچێتە چوارچێوەی بەهەدەردانی ماڵی خۆت بە ناحەق، چونكە پاراستنی سەروەت و ماڵ لەئاینی ئیسلامدا بەهایەك و رێزێكی زۆر گەورەی هەیە، بۆیە داوا لە هاووڵاتیانیش دەكەین خۆیان بەدووربگرن لەم جۆرە مامەڵەكردنانە". هاووڵاتیەكی دیكە بەناوی یاسر محەمەد باسلەوە دەكات كە بەشداریكردنی  لە دراوی ئەلیكترۆنی بۆ هاورێكانی دەگەڕێتەوە، كە بۆیان باسكردووە، قازانجی زۆرە، كە ئەگەر بەبڕی چەند سەد دۆڵارێك بكرێت، دواتر دەبێتە سێ هێندەو پارەیەكی باشی دەستدەكەوێت. یاسر محەمەد وتیشی:  هەركاتێك نرخەكەی دادەبەزی پارەی كاشم تێدەكرد بەو نیەتەی كەڕۆژێك هەر بەرز دەبێتەوەو قازانجی لێدەكەم، نزیكەی (20) هەزار دۆلارم تێكردووە، ئێستا نەك قازانجم نەكردووە بەڵكو رۆژ بەڕۆژ چاوەڕێ دەكەم نرخەكەی بەرزبێتەوەو ئەو پارەیەی خستوومەتە نێو ئەم مامەڵەیە بێتەوە دەستم، ئینجا  ناتوانین سكاڵا لەهیچ كەسێك بكەین، چونكە نازانین ئەم پارەیە دەچێتە گیرفانی كێ". بیتكۆین دراوێكی ئەلیكترۆنەو ژمارەیان (12) ملیۆن بیتكۆینە، لەسەر سیستەمی بلۆك چەین كار دەكات و لە ساڵی 2009 دروستكراوە، هەر بیتكۆینێك دابەش دەبێت بۆ (100) ملیۆن ساتۆش، ساتۆشیش ناوی داهێنەری بیتكۆینە.

هاوڵاتی  سه‌رۆكی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی هه‌رێم ده‌ڵێت:"كێشه‌ی سه‌ره‌كی ئێمه‌ له‌وه‌به‌رهێنان هه‌ماهه‌نگییه‌ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی حكومه‌ت تائه‌وان ئاسانكاری بكه‌ن مۆڵه‌تی زیاتر ده‌درێته‌ پرۆژه‌كان و جێبه‌جێ ده‌كرێن". محه‌مه‌د شوكری سه‌رۆكی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی هه‌رێم به‌هاوڵاتی راگه‌یاند:" وه‌به‌رهێنان له‌سلێمانی نه‌وه‌ستاوه‌، دوو هه‌فته‌ له‌مه‌وبه‌ر سه‌ردانی پرۆژه‌ی میران سیتی و پرۆژه‌ی به‌بازارِكردنی گه‌نمم كرد، كه‌ مانگی 10 كۆتایی دێت، پرۆژه‌ی بیناسازی هه‌یه‌، به‌شێك له‌و پرۆژانه‌ی پێشتر په‌سه‌ندكرابوون و زه‌وییان بۆ ته‌رخانكرابوو و مامه‌ڵه‌كانیان بۆ رایی نه‌كرابوون ئه‌وانه‌ كاتی ده‌ستپێكردنیان مابوو، وابڵاوكرایه‌وه‌ كه‌رِاگیراون به‌ڵام رانه‌گیرابوون ته‌نها مامه‌ڵه‌كانیان به‌رِێوه‌نه‌ده‌چوو". وتیشی: "هه‌ر پرۆژه‌یه‌كی وه‌به‌رهێنان نرخی راسته‌قینه‌ی زه‌وییه‌كه‌ی چه‌ند بێت، ده‌بێت ئه‌و پرۆژه‌یه‌ی له‌سه‌ری دروستده‌كرێت 300%ی نرخی زه‌وییه‌كه‌ی بێت، ئه‌گه‌ر وانه‌بێت له‌وه‌به‌رهێنان په‌سه‌ندناكرێت، ئه‌گه‌ر پێشتریش كرابێت هه‌وڵده‌ده‌ین سه‌رمایه‌كه‌ی پێ زیاتربكه‌ین و شتی دیكه‌ی له‌گه‌ڵ دروستبكات". سه‌رۆكی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی هه‌رێم رونیشیكرده‌وه‌: "ئه‌وه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی پشتیوانی دارایی ده‌كات پرۆژه‌ی حكومه‌ته‌، ئه‌وه‌ی ئێمه‌ش، كه‌رتی تایبه‌ت خۆیان ده‌یكه‌ن و په‌یوه‌ندی به‌بودجه‌ی حكومه‌ته‌وه‌ نییه‌". وتیشی: له‌هه‌ڵه‌بجه‌ و گه‌رمیانیش پرۆژه‌ی دیكه‌ هه‌یه‌ پێویسته‌ جێبه‌جێ بكرێن، به‌ڵام هیچ پرۆژه‌یه‌ك له‌هه‌ڵه‌بجه‌ رانه‌گیراوه‌".  

هاوڵاتی چه‌كی دوا بڕه‌ پاره‌ی گه‌نمی جووتیاران بۆ ساڵی 2022 گه‌یشته‌ هه‌رێمی كوردستان و هه‌فته‌ی داهاتوو به‌سه‌ر جووتیاراندا دابه‌شده‌كرێت. نەوزاد شێخ کامیل، بەڕێوەبەری گشتی بازرگانی له‌ وه‌زاره‌تی بازرگانی و پیشه‌سازی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان رایگەیاند: چەکی بڕە پارەی گەنمی چوتیاران بۆ ساڵی ٢٠٢٢  بە بڕی 34 ملیار و 613 ملیۆن و 77 هه‌زار دینارگەشتۆتە دەستیان.  ڕاشیگەیاند ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ سه‌رجه‌م جووتیارانی هه‌رێمی كوردستان ده‌گرێته‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌ك 8 ملیار و 798 ملیۆن دینار بۆ جووتیارانی پارێزگای سلێمانی و 22 ملیار 687 ملیۆن دینار بۆ جووتیارانی هه‌ولێر و 3 ملیار و 28 ملیۆن 77 هه‌زار دینار بۆ جووتیارانی پارێزگای دهۆك، دابه‌شكراوه‌. نەوزاد شێخ کامیل ئەوەشی ڕونکردەوە ئەمە کۆتا بڕە پارەی جوتیارانە بۆ ساڵی ٢٠٢٢. وتیشی دوای گرتنه‌به‌ری رێكاره‌ كارگێری و داراییه‌كان، له‌سه‌ره‌تای هه‌فته‌ی داهاتوو به‌سه‌ر جووتیاران دابه‌شده‌كرێت.

هاوڵاتی راوێژکاری ئابووری سەرۆک وەزیرانی عێراق ئاشکرای دەکات کۆی گەشەی بەرهەمی ناوخۆ بۆ ئەمساڵ پێشبینی نەکراو بووە و زیادی کردووە. مەزهەر محەمەد ساڵح ڕاوێژکاری ئابووری سەرۆک وەزیرانی عێراق لە نوێترین لێدوانیدا ئاشکرای دەکات بە گوێرەی خەمڵاندنەکانی بانکی جیهانی، گەشەی کۆی بەرهەمی ناوخۆ لەمساڵدا سەدا 9 دەبێت. هەروەها ئەوەشی ئاشکراکرد رێژەی گەشەی ئابووری بۆ ئەمساڵ پێشبینی نەکراو بووە و بە گوێرەی خەمڵاندنەکانیان بەرزبوونەوەی رێژەی گەشە لە ساڵانی ئایندەش بەردەوام دەبێت. ئەو ڕاوێژکارە پێی وایە، ڕێژەی گەشەی ئابووری بۆ ئەمساڵ پێشبینی نەکراوەو هۆکەشی بۆ بەرزبوونەوەی ئاستی بەرهەمهێنان و نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان دەگەڕیتەوە، کە جەنگی ئۆکرانیا و رێککەوتنی ئۆپێک پڵاس وایکرد نرخی نەوت بۆ بەرزترین ئاستەکانی بەرزبێتەوە. ئەمەش لەکاتێکدایە رێژەی گەشەی ئابووری عێراق لە سەردەمی بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا بۆ سالب 11 دابەزی، کاتێکدا سەرجەم کەرتە ئابوورییەکان بۆ ماوەی نزیکەی شەش مانگ پەکیان کەوت. لە کۆتایدا مەزهەر محەمەد ساڵح  ئاماژەی بەوەدا پێشبینی دەکات، رێژەی گەشە لە ساڵی داهاتوو سەدا 4 تاوەکو سەدا 5 بێت.

هاوڵاتی وه‌زاره‌تی دارایی عێراق بانكه‌كانی راسپارد كه‌ له‌ئه‌مڕۆوه‌ ده‌ستبه‌دابه‌شكردنی مووچه‌ی مانگی ئه‌یلول بكه‌ن.  وه‌زاره‌تی دارایی بانكی شاره‌كانی ناوه‌ڕاست و خوارووی عێراقی راسپارد كه‌ له‌ ئه‌مڕۆوه‌ دووشه‌ممه‌، ده‌ستبه‌دابه‌شكردنی مووچه‌ی مانگی نۆ ( ئه‌یلول ) بكه‌ن. ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدایه‌، له‌هه‌رێمی كوردستان تائێستا دابه‌شكردنی مووچه‌ی مانگی هه‌شت ( ئاب) كۆتایی نه‌هاتووه‌و چه‌ند وه‌زاره‌تێك تائێستا مووچه‌ی مانگی ئاب-یان وه‌رنه‌گرتووه‌.  

هاوڵاتی بەپێی ڕاپۆرتێکی گۆڤاری سیو وۆرلدی ئابوری ئەمەریکی کە بۆ ریزبەندی گەورەترین وڵاتە ئابورییەكانی جیهانی کرد عێراق لە پلەی ٤٧ مینی وڵاتانی جیهان و چوارەمی عەرەبیدایە لە ڕووی ئابورییەوە. گۆڤاری سیو وۆرلدی ئەمەریکی ڕاپۆرتیکی بڵاوکردەوە کە تێیدا ١٠٠ وڵاتی جیهانی ڕیزبەند کردووە لە خاوەنی زۆرترین بەرهەمی ناوخۆی بۆ کەمترین بە پێی ئەم ڕیزبەندییە ئەمەریکا بە پلەی یەکەم و عێراق بە پلەی ٤٧ مین دێت . لە ڕاپۆرتەکەدا ئەوەش هاتووە، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە پلەی یەكەمدایە  بە كۆی گشتی بەرهەمی ناوخۆیی، كە ٢٥ ترلیۆن و ٣٤٦ ملیار دۆلارە و چین بەكۆی گشتی بەرهەمی ناوخۆیی ١٩ ترلیۆن و ٩١٩ ملیار دۆلار لە پلەی دووەمدایە، ژاپۆن بە چوار ترلیۆن و ٩١٢ ملیار دۆلار و ئەڵمانیا و هیندستان لە پلەى سێیەم تا پێنجەمدان. هەروەها عێراق بە کۆی گشتی بەرهەمی ناوخۆیی ٢٩٧ ملیۆن و ٣٥٤ هەزار دۆلار لە پلەی ٤٧ی جیهان دایە. سەبارەت بە وڵاتە عەرەبییەکانیش سعودیە یەكەمی وڵاتانی عەرەبییە و، لە دواى سعودیە ئیمارات بە پلەی دووەم ومیسر بە  پلەی سێیەم و عێراق بە پلەی چوارەم دێت دوای ئەویش قەتەرە لە پلەی پێنجامدا. لە کۆتاى ڕاپۆرتەکەدا ئەوەخراوەتەڕوو، كۆی گشتی بەرهەمی ناوخۆیی لەجیهاندا ٩٤ ترلیۆن دۆلارە، كە ئەمەریکا خاوەنی زۆرترین پشکە تێیدا دواتریش چین . هەروەها ئابوریی وڵاتانی چین و هیندستان و بەڕازیل ئەو ئابورییانەن، كە خێراترین گەشەیان هەیە لە جیهاندا.