ئێران: ئەمریكا جێی متمانە نییەو بەدیلی رێككەوتنەكەمان هەیە ئیسرائیل گروپێكی دیبلۆماسی بۆ شكستپێهێنانی رێكەوتنەكە پێكدەهێنێت هاوڵاتی ئەگەرچی واشنتۆن رایگەیاندووە دوایین وەڵامی تاران بۆ رێككەوتنی ئەتۆمی، گەڕانەوەیە بۆ دواوە، بەڵام ئیسرائیل دەڵێت لەسەر دۆسیەی ئەتۆمی لەهەفتەی داهاتوو ئەمریكا و ئێران دەگەنە رێككەوتن، لەبەرامبەریشدا بەرپرسانی ئێرانی ئاماژە بۆ ئەوەدەكەن ئەگەر ئەمریكا ویستی هەبێت لەماوەی سێ رۆژدا رێككەوتنی ئەتۆمیی كارادەكرێتەوە. لەئێستادا دوای ئیسرائیل گەورەترین كێشەی ئێران ئەوەیە كەئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمیی سەر بە نەتەوەیەكگرتووەكان چاوپۆشیی لەو دۆسیەو گومانانە بكات كە 22 ساڵە بووەتە كێشە بۆ بەرنامە ئەتۆمییەكە. ئەمریكا رایگەیاندووە نابێت ئێران كاراكردنەوە یان زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015 بەبابەتی لێكۆڵینەوەكانی ئاژانسی ئەتۆم گرێبداتەوە. رۆژنامەی (هائارتز)ی ئیسرائیلی بڵاویكردووەتەوە بەرپرسانی وڵاتەكەیان بێوچان لەهەوڵدان تا ئەو رێككەوتنە ئەتۆمییەی ئێران و وڵاتانی 5+1 كارا نەكرێتەوە. ئیسرائیل بەدوای مەرگی رێككەوتنی ئەتۆمییەوەیە بەرپرسانی ئیسرائیل بەمیدیاكانی وڵاتەكەیان راگەیاندووە جۆو بایدن، سەرۆكی ئەمریكا دەیەوێت زۆر بەخێرایی رێككەوتنی ئەتۆمیی بە رێككەوتن و لێكتێگەیشتن لەگەڵ ئێران جارێكی دیكە كارابكاتەوە، بەڵام پێدەچێت هەوڵەكان بۆ كاراكردنەوەی رێككەوتنەكە بكەوێتە دوای هەڵبژاردنەكانی كۆنگرێسی ئەمریكا لەمانگی نۆڤەمبەر. یائیر لاپید، سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رۆژی یەكشەممە (4/9/2022) رایگەیاند: تەلئەبیب بەردەوامە لەفشارەكانی دژی تاران و بەرنامە ئەتۆمییەكەی و هەر لەو چوارچێوەشدا هەموو هەوڵێك دەدەن بۆ ئەوەی واشنتۆن رازیی نەبێت بەكاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دواكارییەكانی ئێران، بەوتەی لاپید كاراكردنەوەی رێككەوتنەكە بێڕێزیی و سوكایەتییە بەپێگەی ئەمریكا لەجیهاندا. كەناڵی (24)ی ئیسرائیل هاوكات لەگەڵ هەڵوێستی سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەی ئاشكرای كردووە كە تەلئەبیب هەر بەمەبەستی پاشگەزكردنەوە وڵاتانی بەشداربووی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەساڵی 2015 گروپێكی دیپلۆماسیی و چالاكی دروستكردووە و لەو چوارچێوەیەشدا بەرپرسی دەزگای هەواڵگریی لەگەڵ جۆ بایدن كۆبووەتەوە. ئەوە لە كاتێكدایە پێشتر بێنی گانتز وەزیری بەرگریی ئیسرائیل لەگەڵ راوێژكاری ئەنجومەنی ئاسایشی ئەمریكا كۆبوەوەو لەڕابردووشدا لەگەڵ بایدن مەترسییەكانی كاراكردنەوەی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی بەئێران راگەیاندوەو وتوویەتی: واشنتۆن بەو رێككەوتنە دەبێتە مایەی ئەوەی تاران بە بیانووی بەرنامەی ئاشتیخوازانەی ئەتۆمیی پلانەكانی بۆ دروستكردنی بۆمبی ئەتۆمیی ئاسانتر جێبەجێ بكات و ئەو رێككەوتنە دەبێتە دەرگایەك بۆ دەربازبوونی ئێران لەژێر فشارە نێودەوڵەتییەكان. وەڵامی ئێران و چاوەڕوانیەكانی ئەوروپاو ئەمریكا دوای ئەوەی ئێران رۆژی پێنجشەممەی رابردوو دوایین وەڵامی خۆی لەسەر زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی رادەستی وڵاتانی بەشداربووی رێككەوتنی ئەتۆمیی كرد لەئەوروپا، هاوكات ئەمریكا رایگەیاند؛ وەڵامەكەی تاران بۆ رێككەوتنەكە ئەرێنیی نەبووە. لەدوای ئەو وەڵامەی تاران زۆربەی میدیاكانی ئەمریكاو ئەوروپا بەبێ ئەوەی ناوی بەرپرسەكان ئاشكرابكەن، بڵاویانكردووەتەوە وەڵامەكەی ئێران پێچەوانەی ئەو وەڵامانەیە كە لە 15ی مانگدا رادەستی نوێنەری ئەوروپای كردبوو. هاوكات نێد پرایس، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بەبێ ئەوەی هیچ وردەكارییەك ئاشكرابكات، رایگەیاند واشنتۆن وەڵامەكەی تارانی بەدەستگەیشتووە، ئەو وەڵامەش ئەرێنی نییەو لەئێستادا تاووتوێ دەكرێت. بەپێی زانیارییەكان، تاران داوایكردووە لێكۆڵینەوەكانی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم كە لەساڵی 2000وە گومان لەبەرنامە ئەتۆمییەكەی ئەو وڵاتە دروستدەكات، راگیرێت و چیتر لێپێچینەوە لەتاران نەكرێت لەسەر چۆنیەتیی پڕۆسەی پیتاندنی یۆرانیۆم. ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆم لەماوەی ساڵانی رابردوودا یۆرانیۆمی پیتێنراوی لەسێ دامەزراوەی ئێران دۆزیوەتەوە كەپێشتر وەك وێستگەی ئەتۆمیی تۆمار نەكرابوو. لەكاتێكدا گەورەترین ناكۆكی لایەنە بەشداربووەكانی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەسەر لێكۆڵینەوەكانی ئاژانسی ئەتۆمییە، ئەمریكا رایگەیاندووە پەیوەندیی بەو لێكۆڵینەوانەوە نییە كەئاژانسەكە ئەنجامی دەدات، تەنانەت نابێت چارەنووسی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بەدۆسیەی نێوان ئاژانسی ئەتۆم و تارانەوە گرێ بدرێتەوە. ئێران داوایكردووە لە رووی نێودەوڵەتییەوە سەرجەم ئەو تۆمەتانەی لەسەر لاببرێت كە لەلایەن ئەنجومەنی ئاژانسی ئەتۆمیی ئاڕاستەی كردووە و بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئەو وڵاتەی خستووەتە ژێر گومانەوە، بەزمانێكی دیكە ئەو وڵاتە داوای ئەستۆپاكی دەكات. هەربۆیە محەمەد مەرەندی راوێژكاری تیمی دانوستانكاری ئەتۆمیی ئێران لەڤیەننا، لە پاش وەڵامی وڵاتەكەی بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی، رایگەیاند ئەگەر ئەمریكا مەیلی هەبێت دەتوانێت لەسێ رۆژدا ئەو رێككەوتنە ئەتۆمییە زیندوبكرێتەوە. مەرەندی بەكەناڵی (جەزیرە)ی قەتەری راگەیاندووە ئەو دۆسیانەی ئاژانسی ئەتۆم لەدژی ئێران كردوونیەتەوە سیاسییەو بۆیە دەبێت بەمەبەستی كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و پیشاندانی نیازپاكیی پێویستە ئەو دۆسیەو تۆمەتانە دژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران بۆ هەمیشە دابخرێن. مەرەندی لەپەیامێكی دیكەدا لەتۆڕی كۆمەڵایەتیی تویتەر نووسیویەتی: «زستان نزیكەو یەكێتی ئەوروپا رووبەڕووی قەیرانی ئیفلیجكەری سووتەمەنی دەبێتەوە» ئەو پەیامەی مەرەندی بەو واتایە كەئێران كە بەدووەم وڵاتی غازیی جیهان دوای روسیا ئەژماردەكرێت دەتوانێت لەچوارچێوەی رێككەوتنی ئەتۆمیدا غاز بەئەوروپا بفرۆشێت. ئێران: پەنجەمان لەسەر پەلەپیتكەیە لەدوای ئەو رۆژەی ئێران وەڵامەكانی رادەست كردووە لێدوانی بەرپرسانی وڵاتەكە توندتر بووە لەڕابردوو و رایانگەیاند؛ تاران بژاردەی پێچەوانەی كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەسەر مێزە چونكە لەئێستادا واشنتۆن زیاتر لەهەر لایەنێكی دیكە پێویستی بەڕێككەوتنە. مەحمود عەباس زادە، ئەندامی دەستەی ئاسایشی نیشتیمانی لەپەرلەمانی ئێران بەمیدیای وڵاتەكەی راگەیاندووە؛ ئەمریكا لەڕابردودا سەلماندوویەتی جێی متمانە نییەو پابەندی رێككەوتنە نێودەوڵەتییەكان نابێت، بۆیە بەردەوام تاران ئامادەیە بۆ بەدیل و جێگرەوەی ئەو رێككەوتنە، واتە پەنجەی لەسەر پەلەپیتكەیە كەجێگرەوەی ئەو رێككەوتنە بخاتەڕوو هاوشێوەی ئەوەی لەساڵی 2018 كەپیتاندنی یۆرانیۆمی لە 5%ەوە بۆ 60% بەرز كردەوە. ئێران جەخت لەوەڵامەكانی دەكاتەوە ناسر كەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رۆژی دووشەممە (5/9/2022) رایگەیاند یەكێك لەمەرجە سەرەكەییەكانی تاران بۆ كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی داخستنی ئەو دۆسیانەیە كەئاژانسی ئەتۆمیی دژی بەرنامەو دامەزراوە ئەتۆمییەكان كردوویەتییەوە. وتیشی: هۆكاری پێداگریی تاران لەداخستنی ئەو دۆسیانە ئەوەیە كە وەك كارتی سیاسیی بەكارنەهێنرێت بۆیە بۆ ئەوەی كاراكردنەوەی رێككەوتنەكە رووبەڕووی كەموكوڕیی نەبێتەوە لەدوایین وەڵامدانەوەدا جەخت لەو بابەتە كراوەتەوە. بەوتەی كەنعانی وەڵامەكانی ئەم دواییانە جۆرێكە لەدڵنیایی بۆ تاران كەبتوانێت لە رووی سیاسی و ئابورییەوە سوودی تەواو لەئەنجامەكانی رێككەوتنەكە وەرگرێت. وتەبێژی وەزارەتی دەرەوە ئاماژەی بەوەشكردوە كە ئەگەر ئەو رێككەوتنە كارابكرێتەوەو سزاكان لەسەر تاران هەڵگرن ئەوا ئێران دەتوانێت بەشێكی بەرچاو لەسوتەمەنی و وزەی پێویستی ئەوروپا دابین بكات. لەكۆتایی لێدوانەكانیدا ناسر كەنعانی رایگەیاند ئیسرائیل بەشێوەیەكی نایاسیی سەرقاڵی بەرنامەی ئەتۆمییەو ئەندامی ئەنجومەنی بڕیاری ئاژانسی ئەتۆمیی نییە، بۆیە نابێت دەستوەردان لەبەرنامە ئەتۆمییەكانی تاران بكات. نزیكەی ساڵێكە وڵاتانی 5+1 و ئێران بەدەستپێشخەریی ئەمریكا هەوڵی زیندوكردنەوەی رێككەونی ئەتۆمیی دەدەن و بەپێشنیارە نوێكانی ئەوروپا نزیكبوونەوە روویدا، بەڵام وەڵامەكەی رۆژی پێنجشەممەی رابردووی ئێران جارێكی دیكە ناكۆكییەكانی قوڵكردەوە. لەگەڵ ئەوەی هیواكان بۆ گەیشتن بەڕێككەوتن كەمبووەتەوە، بەڵام وەزارەتی دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاندووە بەپێی بەڵگەنامەیەكی نهێنیی كەدەستیان كەوتووە، ئەگەری ئەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی زیندوبكرێتەوە زۆر بەهێزترە لەهەڵوەشانەوەو هەڵپەساردنی چونكە ئیدارەی جۆ بایدن، سەرۆكی ئەمریكا سورە لەسەر ئەوەی تەنها ئامرازێك كە بتوانێت رێگەنەدات ئێران بۆمبی ئەتۆمیی دروست بكات، زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمییە.
هاوڵاتی دوای رزگاکردنی شەنگال لەژێر دەستی داعش، ئێزدییەکان لەسەر حسابی خۆیان مەزارگه‌کانیان نۆژەن دەکەن، تەنها لەناوەندی شەنگال 8 مەزارگه نۆژەن یان کردوە. فاخر خەلەف، سەرپەرشتیاری نوژەنکردنەوەی مەزارگەکانی شەنگال به هاوڵاتی ی وت" هەندێک مەزارگا لەلایەن رێکخراوەکان نۆژەنکراونەتەوە وبەشێکی زۆر کەسانی خێرخواز لەناو ئێزدییەکان پارەیان خەرجکردوە بۆ نوژەنکردنەوە، تا ئێستا 8مەزارگه لەناوەندی شەنگال و دەوروبەری نوژەنکراون، سێ مەزارگه‌ی تر ماون کە هێشتا دەستمان پێ نەکردوە، لە پاڵ ئەمەشدا دوو مەزارگه‌ی نوێ دروستمانکردوە". فاخر خەلەف،فەرمانبەرە بەناونیشانی خلمەتکار لەمەزارگه‌ی سوڵتان ئێزی لەناوەندی شەنگال،زیاتر وتی"بەداخەوه حکومەتی عیراق هیچ پارەیەکی بۆ ئێمە خەرج نەکردوە لەکاتێکدا مافی ئەوانە پارە خەرج بکەن چونکە داعش وێرانی کردوون، چوون پارە بۆ نوژەنکردنەوەی پرۆژەکان خەرج دەکەن دەبێت بۆئێمەش خەرج بکەن". بەپێی ئاماری نۆسینگەی رزگارکردنی رفێنراوانی ئێزیدی داعش 68 مەزارگه و شوێنی پیرۆزی ئێزیدی تەقاندوەتەوه
هاوڵاتی كەرتی تەندروستی ئێران بەهۆی كۆچی پزیشك و پەرستارانەوە رووبەڕووی كێشە بووەتەوەو بەوتەی بەرپرسانی ئەو وڵاتە ساڵانە چوار بۆ پێنج هەزار پزیشك و كارمەندی تەندروستیی وڵاتەكە جێدەهێڵن و لەئێستاشدا نزیكەی 20 هەزار پزیشك وازیان لەپسپۆڕیی و كارەكانیان هێناوە. وەزارەتی تەندروستیی ئێران رایگەیاندووە وڵاتەكەیان پێویستی بە 18 هەزار پزیشك و 100 هەزار پەرستار هەیە و جگە لەپزیشكەكانیش رۆژانە نزیكەی 100 پەرەستار وڵاتەكە جێدەهێڵن بەرەو وڵاتانی جیهان كۆچ دەكەن. بەپێی ئامارەكان هەر 10 بۆ 20 هەزار كەسی دانیشتوی ئێران تەنها یەك پزیشكی گشتییان بۆ دابینكراوە، ئەوەش پێنج هێندە لەپێوەرە پزیشكییەكانی جیهان كەمترە واتە كەمترین پزیشك بۆ دانیشتوانی ئێران هەیە كە بەمەترسییەكی گەورەی سەر تەندروستیی كۆمەڵگەی ئەو وڵاتە ئەژمار دەكرێت چونكە بەشێكی بەرچاو لەپزیشكان بەهۆی دۆخی ئابورییانەوە بەرەو وڵاتانی دیكە كۆچ دەكەن و ژمارەیەكی زۆریشیان لەشارە گەورەكانی ناوخۆی وڵاتەكە جێگیر دەبن. تەندروستی ئێران ئاشكرایكردوە 42%ی پزیشكانی پسپۆر لەو وڵاتە لەپێنج شاری (تاران، تەبرێز، شیراز، ئەسفەهان، مەشهەد) جێگیر بوون ئەوەش بەواتای لاوازبوونی سیستمی تەندروستییە لەناوچەكانی دیكە سەرەڕای ئەوەش ئەو ژمارە لەپسپۆڕە بەراورد بەدانیشتوانی ئەو پێنج شارە هەر كەمە. بۆچی پزیشك و كارمەندانی تەندورستی ئێران جێدەهێڵن؟ محەمەد عەلی موحسینی، ئەندامی دەستەی پزیشكی و دەرمان لەپەرلەمانی ئێران رایگەیاندووە: كۆچی پزیشكان و كارمەندانی تەندروستیی وڵاتەكە بووەتە مەترسییەكی گەورەو وڵاتانی رۆژئاواو بەتایبەت ئەوروپا بەبانگەشەی ژیانی باشترو موچەی زیاتر هانی پزیشكانی وڵاتانی دیكەی جیهان دەدەن لەوڵاتەكانیانەوە بەرەو رۆژئاوا كۆچ بكەن. موحسینی ئاماژەی بەوەكردووە: ئەگەر كۆچی پزیشكان و كارمەندانی تەندورستیی ئێران بۆ وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریكاو تەنانەت قەتەرو ئیمارات و عەممان بەردەوام بێت ئەوە كارەسات لەكەرتی تەندورستیی وڵاتەكە روودەدات، بۆیە دەبێت حكومەت هانی پزیشكان و پەرستاران بدات كە لەوڵاتەكەی خۆیاندا خزمەت بكەن و رێی كۆچ نەگرنەبەر. روونیشیكردەوە: هەر پزیشكێكی پسپۆر لەئێران نزیكەی یەك لەسەر سێی تەمەنی خۆی بۆ بەدەستهێنانی زانستی پزیشكی لەئاستی باڵادا تەرخان دەكات، بۆیە ناكرێت حكومەت بێباك بێت لەوەی ئەو پزیشكانە وڵاتەكەیان جێدەهێڵن ئەوەش ئاماژەیە كەپێویستە گوێ بۆ داواكارییەكانی ئەو چینە لەكۆمەڵگە بگیرێت و داواكارییەكانیان جێبەجێ بكرێت بۆ ئەوەی پێگەی ئێران لەئاستی ناوخۆو نێودەڵەتیدا لەبواری پزیشكی دابەزین بەخۆیەوە نەبینێت. محەمەد رەئیسی زادە، سەرۆكی گشتی رێكخراوی پزیشكی ئێران بەمیدیاكانی وڵاتەكەی راگەیاندووە؛ ئەگەر بێتو سیاسەتی پزیشكیی ئێستای ئێران بەو شێوەی ئێستا بەردەوام بێت ئەوا وڵاتەكە ناچاردەبێت پزیشك و كارمەندی تەندروستی لەوڵاتانی بەنگلادش و پاكستان و هندستان-ەوە بێنێت. رەئیسی زادە ئاشكرایكردووە: كە لەساڵی 2020 زیاتر لەچوار هەزار پزیشك لەئێران داوای بەڵگەنامەی ئەستۆپاكییان كردووە كەئەوەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەو پزیشكانە دەیانەوێت وڵاتەكەیان جیبهێنڵن، چونكە بەڵگەنامەی ئەستۆپاكی بۆ ئەو پزیشكانەیە كە دەیانەوێت لەوڵاتانی دەرەوە كاربكەن. لەماوەی یەك ساڵی رابردودا تەنها لەشاری ئەهواز لەباشوری ئێران 300 بەڵگەنامەی ئەستۆپاكیی یان (Good standing) دراوەتە پزیشكان و كارمەندانی تەندروستی كەئەوەش بەئامارێكی مەترسیدار بۆ سەر كەرتی تەندروستی شارەكە و ئێرانیش وەسف دەكرێت، چونكە ئەو ئامارە تەنها بۆ یەك شارە لەوڵاتێكی 84 ملیۆن كەسیدا. رەئیسی زادە هۆشداریی داوە ئەگەر ئێران ناچار بێت پزیشكی پسپۆر لەهەندێك بواردا لەوڵاتانی بیانییەوە بهێنێت ئەوا دەبێت موچەكانیان بەپێوەرە جیهانییەكان 10 هێندەی پزیشكانی پسپۆڕی ناوخۆی ئێران بێت، ئەوەش بەو واتایەیە كە بەشێكی بەرچاو لەبودجەی تەندروستیی بۆ هێنانی پزیشك دەڕوات لەكاتێكدا وڵاتەكە گیرۆدەی قەیرانی ئابووریشە. لەبەیاننامەیەكی رێكخراوی پزیشكی ئێراندا ئاماژە بەوە كراوە لەساڵانی پێش 1979 واتە پێش رووخانی دەسەڵاتی پاشایەتی زیاتر لەچوار هەزارو 500 پزیشكی پسپۆڕی وڵاتانی رۆژئاواو جیهان لەئێران جیگیربوون، بەڵام لەئێستادا كۆچی پزیشكان و كارمەندانی تەندروستیی ئێران بۆ رۆژئاوا وایكردووە مەترسیی پاشەكشێی لەكەرتی تەندورستیی وڵاتەكە رووبدات كەزیاتر لە 30 ساڵە كاری بۆدەكرێت. لەڕاپۆرتی ناوەندی چاودێریی كۆچ لەئێران دەركەوتووە 73%ی پزیشكان و پەرستارانی ئەو وڵاتە خواستی كۆچیان هەیە و هاوشانی ئەوانیش زیاتر لە 60%ی مامۆستایانی زانكۆ دەیانەوێت كۆچ بكەن بەرەو وڵاتانی رۆژئاوا. لەزانیارییەكانی ناوەندی كۆچدا دەركەوتووە 59%ی خوێندكارانی زانكۆ، 69%ی مامۆستایانی زانكۆ تەنها بەهۆی دۆخی ئابورییەوە دەیانەوێت ئێران جێبهێڵن و بەرەو وڵاتانی دیكە كۆچ بكەن. بەرزی موچەی مامۆستای زانكۆ هاندەرە بۆ كۆچ بەپێی راپۆرتی دەستەی پزیشكی و تەندروستی ئێران ئەو دكتۆرایانەی لەزانكۆكاندا لەبواری پزیشكی وانە دەڵێنەوە تەنها 37 ملیۆن تمەنی ئێرانیان هەیە كەدەكاتە هەزارو 100 دۆلار لەكاتێكدا هەر ئەو پسپۆڕییە لەبواری زانستیی لەزانكۆكانی جیهان نزیكەی 10 هەزار دۆلار وەردەگرێت كەئەوەش وای لەپسپۆران و مامۆستایانی زانستی پزیشكیی ئێران كردووە كە هەوڵی جێهێشتنی وڵاتەكەیان بدەن بەهیوای موچەو مافی زیاتر. كۆچی پزیشكانی ئێران ئامارەكانی ناوخۆی ئێران دەریانخستووە زۆرترین پزیشكی گشتی و هەناوی وڵاتەكە مەیلی كۆچیان هەیەو زۆرترین پزیشكیش روو لەوڵاتانی (كەنەدا، بەریتانیا، ئەڵمانیا، ئوسترالیا، نیوزلەندا، دانیمارك، سویدو نەرویج) دەكەن سەرەڕای ئەوانەش وڵاتانی كەنداو هاندرێكی باشن بۆ كۆچی پزیشكانی ئێران. رۆژنامەی (هەمشەهری) ئێران بڵاویكردووەتەوە لانیكەم رۆژانە دوو بۆ 10 پزیشكی وڵاتەكە ئەو بەڵگەنامانە دەردەهێنن كە پێویستیانە بەئامانجی كۆچكردن بۆیە بەپێی ئەو ئامارانەی كە بڵاوكراوەتەوە تەنها لەساڵی رابردوودا چوار هەزارو 500 پزیشكی ئێران كۆچیانكردووەو وڵاتەكەیان بەئامانجی دەستبەكاربون لەوڵاتیكی دیكەو باشتربوونی دۆخی ژیانیان جێهێشتووە. تووێژەرانی كۆمەڵایەتیی لەئێران بڕوایان وایە بەهۆی ئەوەی ئاستی زانستی پزیشكی لەوڵاتەكەدا لەئاستێكی باڵادایە و لەجیهانیشدا خاوەنی پێگەیەكی باشە چاوەڕواندەكرێت ئاستی بژێویی و مافەكانی ئەو پزیشك و پسپۆرانە لەئاستی لانیكەمی جیهاندا بێت، بەڵام بەو شێویە نییەو تەنانەت مافەكانی پزیشكێك لەئێران لەپزیشكێكی هاوتا لەبەنگلادیش زۆر كەمترە لەكاتێكدا ئاستی پێگەو متمانەی كۆمەڵایەتیی پزیشكان و كارمەندانی تەندروستی لەكۆمەڵگەی ئێران دوای مامۆستایان دووەم چینن كەزۆرترین رێزیان لەئاستی جەماوەردا هەیە، بەڵام لە لایەن حكومەت و میدیاكانی دەسەڵاتەوە بەبەردەوامی تۆمەتبار دەكرێن بەوەرگرتنی پارەی زۆرو نابەرپرسیاریەتی لەئاستی پیشەكەیان.
هاوڵاتی سەرچاوەیەك لەدادگای سلێمانی كەنەیویست ناوی بهێنرێت لە لێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی دەڵێت: ئەو كەسانەی بەبڕیاری دادوەر دەستگیركراون لەسەر مەسەلەی داگیركاری زەوی و زارو سپیكردنەوەی پارەو بەبڕیاری دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایش بووە و نزیكەی 15 كەسن. ئەو كەسانەی كاری سپیكردنەوەی پارەیان كردووە بەتەوافوق چەكی بانكییان كڕیوە و لەبانكەكان ئاسانكارییان بۆ كراوە و پارەیان بۆ خەرجكراوە بەوەش قازانجێكی زۆریان كردووە. چەندین كەسیی دیكەش سكاڵایان لەسەرەو بەبڕیاری دادوەر دەبێت دەستگیربكرێن بەڵام تائێستا بەشێكیان دەستگیرنەكراون و بەشێكیشیان هەرێمی كوردستانیان جێهێشتووە.
هاوڵاتی دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ درێژترین حوكمڕانی سەر تەختی پادشایەتی شانشینی یەکگرتووی بەریتانیا لەتەمەنی ٩٦ ساڵیدا لەشاری بالمۆرال ی سكۆتلەند، کۆچی دوایی کرد. خێزانی دەسەڵاتی شاهانە لەئیستادا هەمویان لەسکۆتلەندا کۆبوونەوە، دوای ئەوەی پێشتر پزیشكەكانی شاژن، نیگەرانییەکان لەبارەی تەندروستییەوە بۆ ئاستی زۆر مەترسیدار بەرزکردبۆوە. شاژن لە ساڵی ١٩٥٢ هاتۆتە سەرتەخت و شاهیدی زۆرترین گۆڕانکاریە گەورەكانی بواری کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئابوری جیهان بووە. بەژیانئاوای شاژن، ڕاستەوخۆ کوڕە گەورەکەی، (چارڵز)کەشازادەی پێشووی وێڵز بووە، لەماوەی ماتەمینی ووڵاتدا، وەك پادشا، سەركردایەتی وڵاتەکەی و ١٤ دەوڵەتی ناوچەی كۆمۆنوێڵس دەکات. لەبەیاننامەیەکدا کۆشکی باکینگهام ڕایگەیاندووە: پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ شاژن لەشاری بالمۆرال بەشێوەیەکی هێمنانە کۆچی دوایی کردوە. بڕیارە ئەم شەو، پادشاو تەرمی شاژن، هەرلەسكۆتلەنداو لەبالمۆراڵ بمێنەوەو سبەی دەگەڕێنەوە لەندەن. لەماوەی چەند كاتژمێری داهاتووشدا، پلانی ماتەمینی سەرتاسەریی و چۆنیوتی ڕێوڕەسمی بەخاك سپاردنی بڵاو دەكرێتەوە، كەپێدەچێ بەیەكێك لەگەورەترین مەراسیمی ماتەمینی ماڵئاوا لەم سەدادا دابنرێت.
هاوڵاتی بە پێی ڕاپۆرتێکی نەتەوە یەکگرتووەکان بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا وجەنگی ئۆکرانیاوڕوسیا وڵاتانى جیهانی پێنج ساڵ دواخستووە لە گەشەسەندن له‌ڕووى داهات و خوێندن و ته‌مەنەوە. نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمڕۆ ڕاپۆرتێکیان بڵاوکردەوە کە تیایدا هاتووە سەرهەڵدانى ڤایرۆسى کۆرۆنا و دروستبوونى جەنگى ڕووسیا و ئۆکراین وڵاتانى جیهانیان له بواری گه‌شەسەندندا له‌ڕووى داهات و خوێندن و ته‌مەنەوە، پێنج ساڵ دواخستوە، دەشڵێن، لە ماوەى ٣٠ ساڵى ڕابردوودا یەکەمجارە گەشەسەندنى مرۆیی بەوشێوەیەیە دابەزێت. جێگەى ئاماژەیە، لە ساڵى ٢٠٢٠ دا ڤایرۆسى کۆرۆنا سەریهەڵدا و پاش ڕاگەیاندنى کەرەنتینەکردن لەسەرجەم وڵاتانى جیهاندا زۆرینەى سێکتەرەکانى ژیان وەستنێران و لە مانگى شوباتى ئەمساڵیشەوە هێرشى ڕووسیا بۆسەر ئۆکراین دەستیپێکردووە و ئەوەش وەک قەیرانێکى دیکەى وزە و خۆراک لە جیهان هەژمار دەکرێت.
هاوڵاتی دوای ئەوەی لە ٧ی ئەیلول لە لایەن پۆلیسی هەولێرەوە لە سنوری پارێزگای دهۆک دوو خوشک بە تۆمەتی سەربڕینی دایکو برایەکیان دەستگیر کران لە ئێستادا پۆلیسی سەڵاحەدین داوای ڕادەستکردنی تۆمەتبارەکان دەکات. دوو خوشک کە خەڵکى پارێزگاى سەلاحەدینن بە تۆمەتى کوشتنى دایکە بەتەمەنەکەیان و برا 20 ساڵانەکەیان بە چەقۆ، لە سنوورى پارێزگاى دهۆک دەستگیرکران؛ پۆلیسى سەلاحەدین دەڵێت، داواى رادەستکردنەوەى تۆمەتبارەکانیان لە هەرێمى کوردستان کردووە. بە پێی راگەیێندراوێکى پۆلیسى پارێزگاى سەلاحەدین، ئەو رووداوى کوشتنە لە گەڕەکى شیشین لە شارى تکریتى ناوەندى پارێزگاى سەلاحەدین روویداوە و ئاگادارکراونەتەوە و دوای لێکۆڵینەوە، دەرکەوتووە کە ئەو دایک و کوڕە بەر لە چوار رۆژ لە ئاگادارکردنەوەیان، لە ماڵى خۆیاندا بە چەقۆ کوژراون و تەرمەکانیان تێکچوون و بۆنیان کردووە. پۆلیسی سەلاحەدین ئاماژەى بەوەشدا کە دوای سەیرکردنى کامێراکانى چاودێرى، دەرکەوتووە کە ئەو دوو کچە دواى "ئەنجامدانى تاوانەکە، ماڵەکەیان جێدەهێڵن و دواتر زانراوە کە هەڵاتوون بۆ هەرێمى کوردستان و ویستوویانە لەوێوە بچنە تورکیا، بەڵام لە لایەن ئاسایشى هەولێرەوە دەستگیرکراون و لەکاتى لێکۆڵینەوەدا، دانیان بە تاوانى کوشتنەکەدا ناوە". بەڕێوەبەرى پۆلیسی سەلاحەدین ئاماژەى بەوەدا کە هێزە ئەمنییەکانى هەرێمى کوردستان هاوکاریى تەواویان کردوون لە دەستگیرکردنى ئەو دوو خوشکە و بەفەرمیش داوایان لێکردوون کە رادەستیان بکەنەوە، بە مەبەستى ئەوەى لە دادگەى سەلاحەدین لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ بکرێت و سزا بدرێن. ئەو دوو کچە لە لایەن پۆلیسی سەلاحەدین بەگوێرەى ماددەى ٤٠٦ى یاساى سزادانى عێراقى فەرمانى دەستگیرکردنیان بۆ دەرکراوە، کە تایبەتە بە کوشتنى بەمەبەست و سزاکەى لەسێدارەدانە.
هاوڵاتی ماڵپەڕی ڕەسمی خێزانی شاهانەی بەریتانیا ڕایگەیاند شاژنە ئێلیزابێسی دووەم لە دایک بووی ١٩٢٦-٢٠٢٢ لە تەمەنی ٩٦ ساڵیدا کۆچی دووای کرد ، کوڕەکەی شازادە تشارڵز لە تەمەنی ٧٣ ساڵیدا دەبێتە پاشای بەریتانیا
هاوڵاتی ئاسایشی سلێمانی شکست بە پیلانێکی بازرگانیکردن بە ماددەی هۆشبەر دەهێنێت و دوو بازرگانی ماددەی هۆشبەری دەستگیر کرد . لە درێژەی کاروچالاکیەکانی بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی پارێزگای سلێمانی بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ماددە هۆشبەرەکان و بازرگانانی ئەو ماددانە ، لە دوو چالاکی جیادا دەستبەسەر بڕی ( ١٦ )کگم ماددەی هۆشبەری جۆری { تلیاک }دا گیرا. بەسەرپەرشتی دەزگای ئاسایشی هەرێم لە چوارچێوەی هەڵمەتی دەستگیرکردنی بازرگانانی ماددە هۆشبەرەکان و ڕێگری کردن لە بڵاوبونەوەی هەر جۆرە ماددەیەکی هۆشبەر کە زیان بە ئابوری هەرێم دەگەیەنێت و کاریگەری خراپ لەسەر کۆمەڵگە دروست دەکات ، هێزەکانی ئاسایشی سلێمانی لە دوو چالاکیدا دەستیان بەسەر بڕێکی زۆر ماددەی هۆشبەردا گرت . لە چالاکی یەکەمدا دوای لێکۆڵینەوەی وورد و بەدواداچوون هێزەکانی ئاسایش بە فەرمانی دادوەر لە ٢٠٢٢/٧/٢٩ لە بۆسەیەکدا دەست بەسەر بڕی { ١٦ } کگم ماددەی ( تلیاک )دا گیرا کە لەناو ( غەتاس ) ی ئاودا شاردرابویەوە و تۆمەتبارێکیش بەناوی ( أ ، ك ، ح ) دەستگیرکرا ، تۆمەتبار لە دایکبوی ١٩٩٣ ی هەولێرە، ئۆتۆمۆبێلێکی جۆری ( شیری ) پێبووە ، لە بازگەیەکی دەروازەی شاری سلێمانی دەستگیرکراوە و بەپێ ی زانیاریەکان ئەو ماددانە لە دەرەوەی هەرێمی کوردستان هێنرابوون . لە چالاکی دووەمدا هێزەکانی ئاسایش دوای لێکۆڵینەوەی وورد لە دەروازەی نێودەوڵەتی ( باشماخ ) لە ڕۆژی ٢٠٢٢/٧/٣١ تۆمەتبارێکیان دەستگیر کردووە ، کە دانیشتوی شاری (بۆکان) ە ، بەڕەگەز کوردە و لەدایکبوی ١٩٧٠ بە ناوی ( م ، م ، أ ) خێزاندارە ، تۆمەتبارەکان بەنیازبوون لەشاری سلێمانیەوە تلیاکەکە بگوازنەوە بۆ دەرەوەی هەرێمی کوردستان . بە فەرمانی دادوەر بەپێ ی ماددەی ٢٥ لە یاسای بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکان و کارتێکەرە ئەقڵیەکان ڕاگیراون و دەستبەسەر تلیاکەکەدا گیراوە.
هاوڵاتی خێزانی شاهانەی بەریتانیا ناوبانگێکی زۆریان هەیە بەتایبەت شاژن ئێلیزابێسی دووەم ، کە دوای مردنی باوکی پاشا جۆرجی شەشەم لە ساڵی ١٩٥٢ دەسەڵاتی گرتە دەست ،و نزیکەی ٧٠ ساڵە شاژنی بەریتانیایە. لەبەر ئەوەی شاژن نەمر نییە و ڕۆژێک دەمرێت، ئامادەکاری و پرۆتۆکۆلێکی زۆر ئامادەکراوە لە ئەگەری مردنیدا. ١- دانانی پاشای نوێ : شازادە شارلزی کوڕی دەبێتە پاشای نوێی بەریتانیا هەروەک چۆن خۆی لە تەمەنی ٢٦ ساڵیدا ڕاستەوخۆ دوای مردنی باوکی بوو بە شاژن. هەرچەندە هەندێک هیوا دەخوازن شازادە ولیام لە جیاتی باوکی بچێتە سەر تەختی شاهانە، بە پێی ئەوەی کە ناوبانگێکی زیاتری هەیە لە ناو خەڵکدا، بەڵام ئەمە بە پێی پرۆتۆکۆلی شاهانە ناکرێت و ویلیام ناتوانێت ببێتە پاشا هەتا باوکی زیندوو بێت. ٢- ڕاگەیاندنی هەواڵی مردنی شاژن : سکرتێری تایبەتی شاژن ڕادە سپێردرێت کە هەواڵی مردنی شاژن ڕابگەیەنێت کە بە چەند قۆناغێکدا تێدەپەڕێت و سەرەتا سەرۆک وەزیران ئاگادار دەکاتەوە کە ئەویش 15 وڵات کە لەلایەن شاژنەوە سەرۆکایەتی دەکرێت ئاگادار دەکاتەوە، پاشان هەواڵەکە بە 36 وڵاتی دیکە ڕادەگەیەنرێت کە تێیاندا کەنەدا، ئوسترالیا، نیوزلەندایە و دوای ئەوەی ئەو وڵاتانە بە فەرمی ئاگادار دەکرێنەوە، هەواڵی مردنی شاژنەکە ئاشکرا دەکرێت بۆ خەڵکی ئاسای. هەواڵەکە فەرمی نابێت تا کۆشکی بەکینگهام ڕایدەگەینێت، بە پێی مەراسیمەکە پیاوێک جلی ماتەمینی لەبەر دەکات و، هەواڵی مردنی شاژن لەسەر دەرگاکانی کۆشکەکە بە لافیتە هەڵدەواسێت. پاشان ماڵپەری فەرمی کۆشکەکە ڕەش دەبێتەوە و تەنیا هەواڵی مردنی شاژن دەردەکەوێت و دوای ئەوە ئاژانسە ڕۆژنامەوانییەکان ئاگادار دەکرێنەوە و هەواڵەکە بە کاغەز و ئەلکترۆنی لە جیهاندا بڵاو دەکرێتەوە. ٣- بەکارهێنانی وشەی نهێنی: کاتێک باری تەندروستی پاشاو شاژنەکان ناجێگیر دەبێت کۆدێکی نهێنی بەکار دەهێنرێت کە ئاماژە بە مردنیان دەکات لە ئێستادا ئەو کۆدەی کە ئاماژە بە مردنی شاژنە ئێلیزابێس دەکات دانراوە کە ناوی پردی لەندەنە، گەر ئامڕازی (پردی لەندەن کەوت) بەکارهێنرا واتە شاژن کۆچی دوای کردووە. ٤- میدیا: پەیامنێران و ڕۆژنامەنووسان و میدیاکانی بەریتانیا هەواڵی مردنی شاژن ناتوانن بە ویستی خۆیان ڕوماڵ بکەن بەڵکو پێشتر مەشقیان پێکراوە لەوەی چی بڵێن و تەنانەت شریتی مۆسیقای خەمناکیش بۆ ئەو بۆنەیە ئامادەکراوە. ٥- ماوەی ماتەمینی: ماوەی ١٠ ڕۆژی ماتەمینی فەرمی ڕادەگەیەنرێت و لە ڕۆژی دوای مردنی شاژنەوە دەست پێ دەکات و لە ١٠یەمین ڕۆژی پرسەکەدا کۆتایی دێت. ٦- یەکەم دەرکەوتنی پاشای نوێ: دوای مردنی شاژن پاشای نوێ گەشتێکی چوار ڕۆژە بەناو بەریتانیادا دەکات و سەردانی سکۆتلەندا، ئێرلەندا، ویڵز دەکات و بەشێکی زۆری گەشتەکەی بە پێ دەسوڕێتەوە کە ئامانج لێی بینینێتی لەلایەن هاوڵاتیانەوە. جێگەی باسە کۆشکی بەکینگهام ڕۆژی پێنجشەممە ڕایگەیاند کە شاژن ئێلیزابێثی دووەم لەژێر چاودێری پزیشکیدایە دوای ئەوەی پزیشکەکان نیگەران بوون لە تەندروستی.
.jpg)
كۆشکی "بەکینهام"ی شاهانەیی بەریتانیا راگەیندراوێکی بڵاوکردەوە و تێێدا ئاماژەی بەوەدا، چەند چاوگێکی تەندروستی لەبارەی تەندروستی ئیلیزابێسی شاژنی بەریتانیا ئاگادار کراونەتەوە. دوای بڵاوبوونەوەی ئەم هەواڵەش شازادە چارلس و ویلیامی کوڕی چوونە شوێنی مانەوەی شاژنە ئیلیزابێس لە کۆشکی شاهانەی بەریتانیا. لە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی پارەوە شاژنە ئیلزابێسی تەمەن ٩٦ ساڵ باری تەندروستی تێکچووە و دووچاری کێشە دەبێتەوە لە رۆشتن و وەستانی بەپێوە. لە رۆژی چوارشەممەی رابردووش بەناچاری بەهۆی تێکچوونی تەندروستی شاژنی بەریتانیا کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران هەڵوەشایەوە. کۆتا دەرکەوتنی شاژن، لە رۆژی سێشەممەدا بوو کاتێک لیز ترەس سەرۆکوەزیرانی نوێی بەڕیتانیا چووە کۆشکی بێرمینگهام بۆ لای شاژن و شاژن رایسپارد بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێی وڵاتەکە.
ساڵح محه‌ممه‌د عێراقی، وه‌زیری سه‌در له راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه به‌وه ده‌دات، گه‌ڕانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی سه‌در به هه‌موو شێوه‌یه‌ك قه‌ده‌غه‌یه، هه‌روه‌ها له‌باره‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان ده‌ڵێت، به كشانه‌وه‌ی لایه‌نه كورد و سوننه‌كان په‌رله‌مانی عێراق هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه. ساڵح محه‌مه‌د عێراقی ناسراو به وه‌زیره‌كه‌ی سه‌در له په‌یامه نوێیه‌كه‌یدا رایگه‌یاندووه، هه‌ندێك له لایه‌نگرانی سه‌در به رێگای یاسایی هه‌وڵی گێڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مان ده‌ده‌ن و یه‌كه‌م ئه‌نجامی كشانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در له په‌رله‌مان دانانی به‌ربه‌ست بوو له رێگه‌ی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی كه له هیچ پرسێكدا له‌گه‌ڵیان رێككنه‌ده‌كه‌وتن. ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مانی عێراق ئه‌گه‌رێكی لاواز بۆ دۆزینه‌وه‌ی رێككه‌وتن دیاریی ده‌كات، به‌ڵام گه‌ڕانه‌وه بۆ په‌رله‌مان لای ئه‌وان حه‌رامه و گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در ده‌بێته هۆی دروستبوونی قه‌یرانی سیاسی و وتیشی، "ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان هه‌ڵنه‌وه‌شێته‌وه له‌گه‌ڵ هیچ لایه‌نێك رێككناكه‌وین." باسی له‌وه‌شكرد، ئه‌گه‌ر بشگه‌ڕێنه‌وه ده‌بێت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان جێگای ره‌زامه‌ندی هاوپه‌یمانه‌كانیان بێت له كورد و سونه، به‌ڵام پێیان وانییه رازی ده‌بن و وتیشی، "پێویست ناكات بگه‌ڕێینه‌وه ته‌نها به كشانه‌وه‌ی هه‌موو لایه‌نه‌كان په‌رله‌مان خۆی هه‌ڵده‌وه‌شیه‌ته‌وه." ساڵح محه‌مه‌د ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، فشاری زۆر ده‌كه‌ینه سه‌ر هاوپه‌یمانه‌كانمان به‌ڵام قوربانیدان بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌هامه‌تییه‌كانی خه‌ڵكی عێراق گرنگه، ره‌وتی سه‌در دووڕوویی و پێكهێنانه‌وه‌ی حكومه‌تێكی گه‌نده‌ڵی دیكه ره‌تده‌كاته‌وه. ئاشكراشی كرد، گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مان مه‌حاڵه و ئه‌ركی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی له ئه‌ستۆی هاوپه‌یمانه‌كانیان و په‌رله‌مانتاره سه‌ربه‌خۆكانه. ده‌شڵێت، "هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان به دادگا سیاسیكراوه‌كان و ترسنۆكه‌كان نییه و به‌ده‌ست ره‌وتی سه‌دریش نییه." ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌دێت نزیكه‌ی ١١ مانگه هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق كراوه به‌ڵام لایه‌نه‌كان نه‌گه‌یشتوونه‌ته رێككه‌وتن بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق و سه‌درییه‌كان دوای كشانه‌وه‌ی فراكسیۆنی ره‌وتی سه‌در له په‌رله‌مان داوایان له دادگای فیدراڵی عێراق كرد په‌رله‌مان هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه، به‌ڵام دادگا ره‌تی كرده‌وه كارێكی له‌و جۆره له ده‌ستی ئه‌واندا بێت.
شلێر ڕه‌سووڵی ته‌مه‌ن ٣٦ ساڵ كه مه‌به‌ستی ده‌ربازبوون له ده‌ستدرێژی كه‌سێك خۆی له ده‌لاقه‌ی خانوویه‌ك فڕێ دایه‌وه خواره‌و بێ هۆش بوو، ڕۆژی پێنجشه‌ممه (٨ی سێپته‌مبه‌ری ٢٠٢٢) دوای ٦ ڕۆژ مانه‌وه له یه‌كێك له نه‌خۆشخانه‌كانی سنه گیانی له‌ده‌ستدا. به‌گوێره‌ی هه‌واڵی گه‌یشتوو به ڕێكخراوی مافی مرۆڤی هه‌نگاو، شلێر ڕه‌سووڵی كاتژمێری ٢ی سه‌رله‌به‌یانی ڕۆژی شه‌ممه (٣ی سێپته‌مبه‌ری ٢٠٢٢) له‌لایه‌ن (گ.ق) به بیانوو نه‌خۆش بوونی هاوژینه‌كه‌ی و یارمه‌تیدانی چووه‌ته ماڵیان، به‌ڵام كاتێك شلێر ده‌چێته ماڵی ناوبراو ده‌بینێت كه هاوژینه‌كه‌ی له ماڵ نییه و ده‌یه‌وێت ده‌ستدرێژی بكاته سه‌ری، هه‌ر بۆیه‌ش شلێر خۆی له ده‌لاقه‌ی نهۆمی دووه‌مه‌وه بیناكه‌وه فڕێ ده‌داته خواره‌وه. شلێر ڕه‌سووڵی خه‌ڵكی گوندی چه‌شمیه‌ری سه‌ر به سه‌وڵاوا و دانیشتووی مه‌ریوان و هاوسه‌ره‌كه‌ی له هه‌رێمی كوردستان سه‌رقاڵی كرێكاری بووه، هه‌روه‌ها شلێر دایكی دوو منداڵه. (گ.ق) هه‌مان ڕۆژ له‌لایه‌ن هێزه‌كانی پۆلیسه‌وه ده‌ستبه‌سه‌ر كراوه‌و ئێستاش ده‌ستبه‌سه‌ره. پشتبه‌ستن به وته‌ی خه‌ڵكی مه‌ریوان ، كه (گ.ق) له ساڵانی ڕابردوودا هاوكاری ناوه‌نده ئه‌منییه‌كانی ئێران كردووه‌و په‌یوه‌ندی هه‌بووه له‌گه‌ڵیان و چه‌ندین جاریش به هۆی دزی، ده‌مه‌قاڵێ، چه‌قۆ كێشان و... ده‌ستبه‌سه‌ر كراوه‌و هه‌ر به هۆی ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌وه هه‌ر زوو ئازاد كراوه. وه‌ك ناڕه‌زایی ده‌ربڕینێك رۆژی شه‌ممه 7-9-2022 ژماره‌یه‌ك له چالاكانی ژن له مه‌ریوان به نیشانه‌ی ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕین به نه‌بوونی ئاسایش بۆ ژنان له ناو كۆمه‌ڵگادا له پێش دادگای ئه‌و شاره گردبوونه‌وه.
سازدانی: شه‌نای فاتح به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی ده‌ڵێت: «كێشه‌ی كه‌می مامۆستامان هه‌یه‌و پلان نیه‌و له‌په‌روه‌رده‌ی ده‌ره‌وه‌ی شاره‌كان ورده ورده مامۆستای میلاكیان تیادانامێنێت و له‌بواری دروستكردنی بیناش ده‌توانم بڵێم حكومه‌تی هه‌رێم سست بووه». دڵشاد عومه‌ر به‌ڕێوبه‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی له‌چاوپێكه‌وتنێكیدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی هاوڵاتی رایگه‌یاند:» له‌ڕێی رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تی و ناوخۆییه‌كانه‌وه كۆمه‌ڵێك قوتابخانه‌مان بۆ نۆژه‌نكراوه‌ته‌وه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كۆمه‌ڵێك پێداویستیمان بۆ دابینكراوه و ٥٠ قوتابخانه‌مان نۆژه‌نكراوه‌ته‌وه و له‌ئێستاشدا ٢٨ قوتابخانه‌ی دیكه ره‌زامه‌ندیان له‌سه‌ردراوه‌و پاره‌كه‌یان دابینكراوه». وتیشی:» حكومه‌تی هه‌رێم به‌پێی ئه‌و بودجه‌یه‌ی له‌به‌ر ده‌ستیایه‌تی و به‌پێی داواكاری ئێمه ده‌توانم بڵێم واجبی خۆی جێبه‌جێكردووه». سه‌باره‌ت به‌ئاڵوگۆڕ له‌پۆسته‌كه‌یدا به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی په‌روه‌رده ده‌ڵێت: «ته‌مه‌نا ده‌كه‌م زوو جێبه‌جێبكرێت، چونكه ماندووین و ئه‌كرێت ئیتر كه‌مێك بۆ خۆم بژیم»، هاوكات له‌باره‌ی ده‌ستوه‌ردانی حزبی و چاودێریكردنی قوتابخانه ناحكومییه‌كان و ئاستی زانستی په‌روه‌رده‌یی له‌سلێمانی بۆ هاوڵاتی ده‌دوێت. هاوڵاتی: بۆ ده‌ستپێكردنی ساڵی نوێی خوێندن، په‌روه‌رده‌ی سلێمانی به‌باشی ئاماده‌یه بۆ پێشوازیكردن له‌قوتابیان و خوێندكاران؟ دڵشاد عومه‌ر: ساڵانه 1ی ئه‌یلول یه‌كه‌م رۆژی په‌یوه‌ندی ساڵی نوێی خوێندنه‌و دواتریش به‌پێی كارنامه‌ی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده له 13ی ئه‌یلوول ده‌وام ده‌ستپێده‌كات، له 13 و 14 و 15ی ئه‌یلوول به‌فه‌رمانێكی وه‌زاری ئه‌و سێ رۆژه داده‌نێین بۆ وه‌رگرتنی كتێب و ئه‌نجامدانی چالاكی جۆراوجۆر، بۆ ئه‌وه‌ی پاش ئه‌و پشووه‌ی قوتابیان وه‌ریانگرتووه ئاشنا ببنه‌وه به‌ژینگه‌ی په‌روه‌رده‌یی، له 17ی ئه‌یلوول كه ده‌كاته رۆژی شه‌ممه قوتابیان ده‌چنه ناو پۆل و ده‌ستده‌كرێت به‌ده‌وام. وه‌ك ئاماده‌كاریش ئێمه 30ی ئایاری ئه‌مساڵ كۆبوونه‌وه‌یه‌كی فراوانمان له‌وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده ئه‌نجامدا به‌ئاماده‌بوونی سه‌رجه‌م به‌ڕێوبه‌ره گشتییه‌كان و به‌ڕێوبه‌ری په‌روه‌رده‌ی قه‌زاكانی سه‌ر ئاستی هه‌رێم و به‌ڕێوبه‌ره خۆجیێیه‌تییه‌كان و راویژكارانی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌و به‌ڕێوبه‌ره گشتییه‌كانی دیوان و جه‌نابی وه‌زیر گفتوگۆی چڕمان كرد، پلانێكی ژماره‌ییمان داناو مه‌سه‌له‌ی رێكخستنی میلاكمان به‌فه‌رمانێك رێكخست و مه‌سه‌له‌ی داخستن و جیاكردنه‌وه‌و كردنه‌وه‌ی قوتابخانه‌كان و كاتی وه‌رگرتنی منداڵمان دیاریكرد به‌مه‌به‌ستی ئه‌وه‌ی هه‌وڵبده‌ین ئه‌و گله‌یی و گازه‌ندانه‌ی ساڵانی رابردوو هه‌بوون كه‌قوتابی ده‌چووه قوتابخانه مامۆستاو پێداویستی نه‌بوو، به‌ڵكو ئه‌مساڵ پێش ده‌ستپێك ئه‌م كارانه جێبه‌جێبكه‌ین و ده‌توانم بڵێم تاڕاده‌یه‌كی زۆر سه‌ركه‌وتووبووین و كاره‌كانمان كردووه. هاوڵاتی: له‌سنووری په‌روه‌رده‌ی سلێمانی ژماره‌ی مامۆستایان چه‌نده؟ ئایا چه‌ندیان مامۆستای هه‌میشه‌یین و چه‌ندیان مامۆستای وانه‌بێژن؟ ئایا ژماره‌ی مامۆستاتان كه‌مه؟ دڵشاد عومه‌ر: له‌سنوری په‌روه‌رده‌ی سلێمانی ٥٣ هه‌زارو ١٤٣ مامۆستاو فه‌رمانبه‌رمان هه‌یه‌و له‌و ژماره‌یه ١١ هه‌زاری فه‌رمانبه‌ره‌و ئه‌وانی تری مامۆستایه، هه‌روه‌ها نزیكه‌ی پێنج هه‌زار مامۆستای وانه‌بێژمان هه‌یه‌و هۆكاره‌كه‌شی وه‌ستاندنی دامه‌زراندنه له‌ساڵی ٢٠١٤وه، به‌رامبه‌ر ئه‌مه كۆمه‌ڵێك مامۆستا خانه‌نشین و به‌شێكیش له‌سه‌ر ویستی خۆیان خانه‌نشین ده‌بن و مردنیش ده‌بێت و ژماره‌یه‌ك مامۆستاش مۆڵه‌تی نه‌خۆشی یان دیكایه‌تی و بێ موچه‌یی و خوێندن و هاوسه‌فه‌ری ده‌كه‌ن، به‌هۆی هه‌موو ئه‌مانه‌وه له‌به‌رئه‌وه‌ی دامه‌زراندن نییه ناچارین سوود له‌و ده‌رچووانی زانكۆ وه‌ربگرین كه‌ده‌رچووی كۆلێژه‌كانی په‌روه‌رده یان په‌روه‌رده‌ی بنه‌ڕه‌تن و ئه‌گه‌ر هه‌بێت بیانكه‌ین به‌وانه‌بێژ بۆ ئه‌وه‌ی قوتابخانه‌كانمان بێ مامۆستا نه‌بن. «ئێمه كه‌پێنج هه‌زار وانه‌بێژمان هه‌بێت به‌ڵێ كێشه‌ی كه‌می مامۆستامان هه‌یه،» به‌ڵام ده‌شتوانم بڵیم ئه‌مه دوو لایه‌نه‌یه، لایه‌نێكیان له‌ناو شاره‌كان هه‌ڵئاوسانێكی زۆرو مامۆستایه‌كی زۆرمان هه‌یه ئه‌وه‌ش هۆكاره‌كه‌ی وه‌رگرتنی قوتابی و خوێندكاره به‌پێی (ناوه‌ندی وه‌رگرتن) كه‌ته‌نها نمره هۆكاره بۆ وه‌رگرتنی قوتابی و خوێندكار، من چه‌ندین ساڵه پێشنیاری ئه‌وه‌م كردووه هه‌م له‌وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده و هه‌م له‌كۆبوونه‌وه‌كاندا كه‌مامۆستایه‌تی پیشه‌یه‌كه جگه له‌وه‌ی ئه‌ركێكی پیرۆزی هه‌یه‌و خزمه‌تێكی زۆر ده‌كات پێویست ده‌كات حه‌ز هه‌بێت و قوتابی و خوێندكار بۆ پیشه‌ی مامۆستایه‌تی حه‌زی هه‌بێت. جگه له‌وه نه‌بوونی پلان هه‌یه، ئێمه به‌ڕاستی په‌روه‌رده‌كانی ده‌ره‌وه‌ی شار، قه‌زاكانی پێنجوێن، شارباژێڕ، قه‌ره‌داغ و دوكان ئه‌مانه ده‌توانم بڵێم ورده ورده میلاكیان تیانه‌ما، چونكه هه‌مووی خه‌ڵكی سلێمانین، چوونه‌ته ئه‌وێ و ناشكرێت تا ته‌مه‌نیان هه‌یه 13 بۆ 14 ساڵ له‌وێ بمێننه‌وه‌و هیچ یاسایه‌كیش نییه رێگری له‌ئه‌مه بكات، بۆیه ناچارده‌بین ئه‌مانه بگوازینه‌وه ناوشارو هه‌ڵئاوسانه‌كه له‌سلێمانی دروستده‌بێت و له‌وێش بێ مامۆستا ده‌بن و بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌مه‌ش سودمان له‌وانه‌بێژ وه‌رگرتووه. هاوڵاتی: ده‌وترێت مامۆستای وانه‌بێژ نه‌بێت خوێندن په‌كی ده‌كه‌وێت، مامۆستایانی وانه‌بێژیش پاش چه‌ندین ساڵ خزمه‌ت هه‌ر ناكرێنه هه‌میشه‌یی و گله‌یی ده‌كه‌ن كه‌شایسته داراییه‌كانیان له‌كاتی خۆیدا بۆ خه‌رجناكرێت و ئه‌و پاره‌یه‌شی وه‌ریده‌گرن بڕه‌كه‌ی كه‌مه؟ دڵشاد عومه‌ر: یه‌ك مامۆستا كه‌م بێت كاریگه‌ری هه‌یه له‌سه‌ر پڕۆسه‌ی په‌روه‌رده‌و زه‌رورین به‌دامه‌زراندن، چونكه مامۆستا ٢٤ وانه‌ی هه‌یه كه نزیكه‌ی پێنج پۆل ده‌كات و بۆ هه‌ر پۆلێكیش ٣٠ قوتابی حساب بكه‌ین، ١٥٠ قوتابی زه‌ره‌رمه‌ند ده‌بێت، به‌ڵام ئێمه واقیعێك بڵێین به‌حوكمی ئه‌وه‌ی له‌وه‌زاره‌ت موناقه‌شه‌ی ئه‌م بابه‌ته‌مان كردووه ئه‌توانم بڵێم ئه‌و رێنماییه‌ی ژماره ١٤ كه‌ساڵی رابردوو بۆ وانه‌بێژی ده‌رچوو خزمه‌تێكی باش به‌وانه‌بێژان كرا، هه‌م جیاوازیمان كرد له‌نێوان ئه‌وه‌ی هاتوچۆ ده‌كات و ئه‌وه‌ی هاتوچۆ ناكات و له‌وه‌ی نزیكه‌و له‌وه‌ی دووره، رێمان پێداون له قوتابخانه‌كاندا ببنه به‌ڕێوبه‌ر واته حسابێكی ره‌سمیمان بۆ كردوون و ئه‌و پاره‌یه‌شی كه‌هه‌یه بڕێكی باشه‌و پێشتر ئه‌گه‌ر به‌ژماره‌ی به‌شه وانه بمانكردایه بۆ دانه‌مه‌زراو چوار هه‌زار دینار بوو و ئه‌گه‌ر مامۆستایه‌كیش ١٠ به‌شی هه‌بێت ده‌كاته ٤٠ هه‌زارو مانگانه نزیكه‌ی ٢٠٠ هه‌زار، به‌ڵام ئێستا له ١٢ به‌شی كه‌متری نه‌بێت ٣٥٠ هه‌زار دینار وه‌رده‌گرێت ئه‌گه‌ر دبلۆم بێت و به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌كالۆریۆس بێت ٤٠٠ هه‌زار دینار وه‌رده‌گرێت و ئه‌گه‌ر ببێته به‌ڕێوه‌به‌ر ٥٠ هه‌زاری ده‌چێته سه‌ر، له‌به‌رئه‌وه ده‌توانم بڵێم شتێكی باشه‌و رێنمایی ئه‌مساڵی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ش كه ده‌رمانكردووه وتوومانه ئه‌م رێنمایانه جێبه‌جێده‌كه‌ین و ئه‌مانه ئه‌گه‌ر سبه‌ینێ دامه‌زراندن هه‌بێت ده‌بێت سودیان هه‌بێت و بكرێنه بنه‌ما وه‌ك خزمه‌ت به‌وانه‌بێژان كه‌خاڵی زیاتری بده‌ینێ بۆ ئه‌وه‌ی له‌كێبڕكێدا شانسی باشتری هه‌بێت، له‌به‌رئه‌وه ئه‌توانم بڵێم شتێكی باشمانكردووه به‌ڵام بۆ دامه‌زراندن و گرێبه‌ست ئه‌مه پلانی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و وه‌زاره‌تی پلاندانانه نه‌ك ده‌سه‌ڵاتی وه‌زیرو وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌ویست و حه‌زی من بێت به‌ڵێ له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنیانم. هاوڵاتی: ژماه‌ی قوتابیان و خوێندكاران له‌سلێمانی چه‌نده؟ چه‌ند قوتابخانه زیاترله‌دوو ده‌وامی تێدا ده‌كرێت؟ ئایا پارێزگای سلێمانی پێویستی به‌چه‌ند بینای نوێی قوتابخانه هه‌یه؟ دڵشاد عومه‌ر: ٤٧٦ هه‌زار قوتابی و خوێندكارو هه‌زارو ٧٤٦ بینای قوتابخانه‌مان هه‌یه، «به‌ده‌قیقی نازانم چه‌ند قوتابخانه زیاتر له‌دوو ده‌وامی تێدا ده‌كرێت،» به‌ڵام واقیعێك هه‌یه كه دوو ده‌وامی ئاساییه به‌ڵام ئێمه كێشه‌مان له سێ ده‌وامیدا هه‌یه‌و سێ ده‌وامییه‌كه‌ش هه‌ندێكیان سێ ده‌وامی خوێندنی ئاسایین واته خوێندنگه‌ی رۆژن، به‌ڵام هه‌ندێك له سێ ده‌وامییه‌كان خوێندنگه‌ی ئێوارانن و ئاساییه هه‌مانبێت، هه‌روه‌ها بنكه‌كانی فێركردنی گه‌وره‌و خوێندنی خێرامان هه‌یه، كه‌ئه‌و منداڵانه‌ی له‌خوێندن دابڕاون به‌هه‌ر بارودۆخێكی سیاسی یان ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی بێت، منداڵ هه‌یه ته‌مه‌نی نۆ ساڵه‌و نه‌چووه‌ته قوتابخانه‌ی ئاسایی و ناچارین بیخه‌ینه خوێندنی خێرا، هه‌روه‌ها هه‌مانه ته‌مه‌نی زۆر گه‌وره‌یه‌و سه‌روو ٣٥ ساڵه و نه‌یخوێندووه و بۆ ئه‌وه‌ی فێری خوێندن بێت ده‌یخه‌ینه بنكه‌كانی فێركردنی گه‌وره. ئێمه له‌ڕێی رێكخراوه نێوده‌وڵه‌تی و ناوخۆییه‌كانیشه‌وه كۆمه‌ڵێك قوتابخانه‌مان بۆ نۆژه‌نكراوه‌ته‌وه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كۆمه‌ڵێك پێداویستیمان بۆ دابینكراوه‌و ٥٠ قوتابخانه‌مان نۆژه‌نكراوه‌ته‌وه‌و له‌ئێستاشدا ٢٨ قوتابخانه‌ی دیكه ره‌زامه‌ندیان هاتووه‌و پاره‌كه‌یان دابینكراوه‌و هه‌روه‌ها رێكخراوی روانگه‌و منداڵپارێزیش داوای لیستێكیان لێكردووین كه چه‌ند قوتابخانه‌یه‌كمان بۆ نۆژه‌ن بكه‌نه‌وه، هاوكات پێنج خێرخواز له‌پارێزگای سلێمانی چه‌ند قوتابخانه‌یه‌كیان ته‌واوكردووه‌و رۆژی ١٥ی ئه‌یلوول ده‌كرێنه‌وه كه له‌و شوێنانه‌شدان كه منداڵ زۆره‌و خزمه‌تگوزاری به‌باشی نه‌گه‌یشتووه‌ته جێگاكانیان وه‌ك بازیان و گه‌ڕه‌كی شۆڕشی نوێ له‌سنووری رۆژهه‌ڵاتی سلێمانی و چوارچرای نوێ و گه‌ڕه‌كی زه‌رگه‌ته. كۆمه‌ڵێك خێرخوازی دیكه‌ش هاتوونه‌ته پێشه‌وه كه‌زه‌ویان بۆ دابین بكه‌ین و بینای نوێ دروستبكه‌ن كه‌ئه‌مه‌ش جێگای ده‌ستخۆشییه‌و سوپاسیان ده‌كه‌ین. له‌بواری دروستكردنی بینادا ده‌توانم بڵێم حكومه‌تی هه‌رێم سست بووه، ئێمه له‌دوای ٢٠١٤ و ٢٠١٥وه ٥٨ بینامان هه‌بوو كه له‌دروستكردندا بوون و ته‌نده‌رینیان بۆكرابوو، به‌داخه‌وه قه‌یرانی دارایی به‌سه‌رداهات و تائێستا ٢٣ بینامان ماوه ته‌واوبكرێن، ئه‌ویش وه‌زاره‌تی پلاندانان بودجه‌ی بۆ ته‌خسیس كردووه‌و ١٥ملیار دیناره، ١٢ ملیاری بۆ سلێمانی و سێ ملیاریشی بۆ قه‌زای پشده‌رو رانیه كه له ٣ی ئابه‌وه بوونه‌ته به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی په‌روه‌رده‌ی راپه‌ڕین و له‌ئێمه جیابوونه‌ته‌وه‌و له‌لای ئێوه‌وه پیرۆزباییان لێده‌كه‌ین، ئه‌و ١٥ ملیاره‌ش بێت ٢٣ قوتابخانه‌ی دیكه‌مان ته‌واوده‌بێت و ئه‌م قوتابخانانه هه‌یه ده‌ستیپێكردووه و قوتابخانه‌ش هه‌یه ٨٠%ی كاری تێداكراوه‌و بودجه‌كه‌ی بۆ ته‌رخانكراوه‌و ته‌مه‌نا ده‌كه‌م له‌كاتێكی زوودا ئه‌وانیش ده‌ستپێبكه‌ن. هاوڵاتی: به‌گشتی له‌چ بوارێكدا كه‌موكورتیتان هه‌یه؟ ئایا حكومه‌تی هه‌رێم هاوكارتانه بۆ دابینكردنی پێداویسییه‌كانتان؟ دڵشاد عومه‌ر: به‌ده‌ره‌جه‌ی یه‌كه‌م وایت بۆردو ره‌حله، به‌ده‌ره‌جه‌ی دووه‌م واقیعه‌ت پێمان ده‌ڵێت مه‌سائیلی ته‌كنه‌لۆجیا وه‌كو داتاشۆ و لاپتۆپ زۆر زه‌رورین، سه‌باره‌ت به‌پێداویستییه‌كان سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێم ره‌زامه‌ندی دا به‌خه‌رجكردنی ٢٠ ملیار دینار بۆ كڕینی پێداویستی قوتابخانه‌كان كه خۆی له‌داتاشۆو وایت بۆرد و ئیستینساخ و پرنته‌رو ئامێری فێنككه‌ره‌وه‌و ره‌حله و ته‌نكی ئاو ده‌بینێته‌وه‌و له‌و ژماره‌یه‌ش پێنج ملیارو ٣٩٩ ملیۆنی بۆ پارێزگای سلێمانییه‌و ده‌توانم بڵێم زۆرباشه، ته‌سه‌ور ده‌كه‌م بۆ ساڵی داهاتوو قوتابخانه‌مان نه‌مێنێت لاپتۆپی خۆی نه‌بێت، به‌تایبه‌تی كه‌ئێمه خاوه‌ن سیسته‌می (ئی په‌روه‌رده‌ین) كه سیسته‌مێكی پێشكه‌وتووه‌و سه‌رجه‌م داتاو زانیارییه‌كانی قوتابی و وه‌رگرتن و گواستنه‌وه و دروستكردنی بڕوانامه و پێدانی كارتیان و پێداویستیه‌كانی ناو قوتابخانه و میلاكی قوتابخانه‌كه‌و مامۆستایان له‌خۆده‌گرێت، بۆ ئه‌مانه‌ش پێویستمان به‌لاپتۆپه، چونكه كه‌می كاره‌با له‌هه‌ندێ شوێن هه‌یه به‌تایبه‌ت له‌و گوندانه‌ی له‌وانه‌یه یه‌ك ده‌وام بێت كێشه‌ی هه‌یه‌و ناتوانرێت له‌ڕێی ئینته‌رنێته‌وه زانیاریه‌كانمان پێبگات به‌ڵام هه‌بوونی لاپتۆپ ئه‌و كێشه‌یه ناهێڵێت. هه‌روه‌ها ئێمه به‌رده‌وام نه‌وه‌ستاوین و ساڵانه ئامێری فێنككه‌ره‌وه‌و لاپتۆپمان كڕیووه‌و ساڵی رابردوو ١٠٥ لاپتۆپ و نزیكه‌ی ٤٠٠ ئامێری فێنككه‌ره‌وه‌مان كڕیوه جگه له‌هاوكاری خێرخوازه‌كان، هه‌روه‌ها بۆ ره‌حله چاككردنه‌وه‌ش ئێمه كارگه‌یه‌كی چاكمان هه‌یه‌و ره‌حله چاك ده‌كه‌ینه‌وه و به‌پێی نووسراوی كارگه‌ی دارتاشی له‌شه‌ش مانگی ئه‌مساڵدا ٨٧٦ ره‌حله‌ی دوو كه‌سی و ٦٦٨ ره‌حله‌ی یه‌ك كه‌سی دروستكردووه له‌گه‌ڵ ره‌فه‌یه‌كی كتێبخانه‌و پێنج مه‌نه‌ێه دروستكرا، هه‌روه‌ها ئه‌و پاره‌یه‌ی كه لامانه به‌تایبه‌تی هی فرۆشگاكان رێژه‌یه‌كی له‌به‌ڕێوبه‌رایه‌تی گشتی ده‌مێنێته‌وه بۆ خزمه‌تی پڕۆسه‌ی په‌روه‌رده و ده‌توانم بڵێم به‌ڕێژه‌یه‌كی باش چاره‌سه‌ری كه‌موكورتییه‌كان ده‌كه‌ین. هاوكات ٨٤%ی پڕۆگرامه‌كانی خوێندن گه‌یشتووه‌و ده‌ستمان به‌دابه‌شكردنی كردووه به‌سه‌ر په‌روه‌رده‌كانداو زۆربه‌ی پڕۆگرامه‌كانیش كتێبی تازه‌ن واته چاپی نوێن و به‌تێچوویه‌كی كه‌متر و كوالێتییه‌كی باشتر چاپكراون، به‌ڵام ئه‌و پێداویستیانه قۆناغ به‌قۆناغه‌و ره‌نگه كه‌م تا زۆر تاهه‌فته‌یه‌ك دوابكه‌وێت یان وه‌جبه وه‌جبه دابه‌شده‌كرێت و باوه‌ڕ ناكه‌م بگاته ناوه‌ڕاستی مانگی تشرینی یه‌كه‌م ئه‌و كێشه‌یه‌ش چاره‌سه‌رده‌بێت. ئێمه ساڵی ٢٠١٩ ره‌زامه‌ندییه‌كمان بۆكرا پارێزگا به‌پارێزگا پێداویستی بكڕین بۆ په‌روه‌رده، بۆ نموونه سلێمانی هه‌زارو ٥٠٠ ره‌حله‌بوو له‌گه‌ڵ چاككردنی هه‌زارو ٥٠٠ ره‌حله له‌گه‌ڵ كڕینی كۆمه‌ڵێك ئامێری كۆمپیوته‌رو ئیستینساخ، ئه‌مانه تائێستا سێجار ته‌نده‌رینی بۆ كراوه له‌پارێزگای سلێمانی و به‌داخه‌وه كه‌س نه‌بووه بیكڕێت جا هۆكاره‌كه‌ی چییه؟ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و لیژنه‌ی ته‌نده‌رینه واته خه‌ڵكێك نه‌هاتووه به‌و نرخه بیكڕێت و ده‌توانم بڵێم تاكه به‌ڕێوبه‌رێتی گشتین كه تائێستا ئه‌و فه‌رمانه‌مان جێبه‌جێنه‌كردووه، واته حكومه‌ت رازیبووه به‌ڵام ئیتر له ئالیه‌تی ته‌نده‌رینه‌كه‌یان یان نه‌بوونی كۆمپانیا له‌سنووری سلێمانی نه‌كراوه، ئه‌گینا حكومه‌تی هه‌رێم به‌پێی ئه‌و بودجه‌یه‌ی له‌به‌ر ده‌ستیایه‌تی و به‌پێی داواكاری ئێمه ده‌توانم بڵێم واجبی خۆی جێبه‌جێكردووه. هاوڵاتی: له‌قوتابخانه‌ی سابیس وه‌رگرتنی قوتابی به‌تیروپشكه، به‌ڵام باس له‌وه‌ده‌كرێت له‌ده‌ره‌وه‌ی مه‌رج و رێنمایییه‌كان واته به‌شێوه‌ی نایاسایی منداڵ وه‌رده‌گیرێت، قسه‌ی ئێوه له‌م باره‌یه‌وه چییه؟ دڵشاد عومه‌ر: ئێمه یه‌ك قوتابخانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی حكومیمان هه‌یه، ئه‌ویش سیسته‌مه‌كه‌ی هاوبه‌شه‌و ساڵانه ته‌نها منداڵی باخچه وه‌رده‌گرێت و فۆڕمێكه به‌شێوه‌ی ئۆنلاین پڕده‌كرێته‌وه، ئه‌وكاته‌ش كه‌فۆڕمه‌كه به‌ئۆنلاین دابه‌شده‌كرێت له‌به‌ر چاوی خه‌ڵكدا تیروپشكی بۆ ده‌كرێت، به‌ڵام ناحكومییه‌كان سیسته‌می خۆیان هه‌یه و هه‌م ئه‌گه‌ر زۆر بێت تیروپشكه و هه‌ندێكجاریش به‌چاوپێكه‌وتنه، هاوڵاتی ئازاده منداڵه‌كه‌ی ده‌باته ئه‌وێ یان نا، ئێمه به كه‌سمان نه‌وتووه بچێت كوێ و مه‌رجی خۆی هه‌یه‌و هه‌ندێكجار مه‌رجی ساڵێكیان فێربوونی زمانه یان چاوپێكه‌وتنی توانستیان ده‌كه‌ن چونكه سیسته‌مه‌كه‌ی نێوده‌وڵه‌تییه و ره‌نگه بڕوانامه‌كانیان له‌وڵاته ئه‌وروپییه‌كاندا وه‌ربگیرێن. هاوڵاتی: باس له‌وه‌ده‌كرێت له‌قوتابخانه تایبه‌تاكاندا پاره‌ی زیاد له‌خانه‌واده‌ی قوتابیان وه‌رده‌گیرێت، بۆ نموونه، ١٣ی ئه‌یلوول قوتابخانه ده‌كرێته‌وه به‌ڵام ئه‌وان پاره‌ی ته‌واوی مانگه‌كه له‌خانه‌واده‌ی قوتابی وه‌رده‌گرن، قسه‌تان چییه له‌سه‌ر ئه‌م پرسه؟ دڵشاد عومه‌ر: خوێندنگه‌ی ناحكومی پێویسته مه‌رج و رێنماییه‌كانی مولزه‌م بێت به‌بڕیاره‌كانی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌وه، به‌ڵام ئێمه ناتوانین فشاریان زیاتر لێبكه‌ین له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌پاره‌یه، به‌ڵام ناشكرێت چاودێریان نه‌كه‌ین، چاودێریان ده‌كه‌ین له‌ڕووی كرێی خوێندن و وه‌رگرتنه‌وه‌و ده‌بێت به‌پێی رێنماییه‌كانی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بێت. كاتێكیش هاووڵاتی ده‌چێت منداڵه‌كه‌ی ده‌باته خوێندنگایه‌كی ناحكومی فۆڕمێكی له‌به‌رده‌ستدایه‌و گرێبه‌ستێكیان له‌گه‌ڵدا ده‌كات و نرخی قوتابخانه‌كه به‌مۆڵه‌تی وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی حكومه‌تی هه‌رێم ته‌حدید كراوه‌و كه‌منداڵه‌كه ده‌برێته ئه‌وێ پێی ده‌وترێت ئه‌مه فه‌رمانه وزاریه‌كان و نرخ و گرێبه‌سته‌كه‌یه، پێویسته هاووڵاتی گرێبه‌سته‌كه بخوێنێته‌وه، ئه‌گه‌ر هات و كێشه‌یه‌كی وا هه‌بوو و ئه‌وكات ئێمه ده‌چین چاودێری و به‌دواداچوونی بۆ ده‌كه‌ین و به‌شی یاسایمان هه‌یه ئه‌گه‌ر مافی خورابوو بۆی وه‌رده‌گرینه‌وه. هاوڵاتی: یه‌كێتی و گۆڕان له‌چه‌ند رۆژی رابردوودا كۆبوونه‌وه‌و باسی ئاڵوگۆڕی پۆسته‌كانیان كرد له‌سلێمانی، ئایا پۆستی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ی سلێمانی له‌ناو ئه‌و ئاڵوگۆڕه‌دایه؟ ئایا مامۆستا دڵشاد له شوێنی خۆی ده‌مێنێته‌وه؟ دڵشاد عومه‌ر: سه‌باره‌ت به‌و بابه‌ته پێموایه لیژنه‌یه‌كیان پێكهێناوه، من بۆ ئاڵوگۆڕی پۆست، گۆڕانكاری یان وازهێنانم بێت ده‌رگام له‌سه‌ر پشته‌و ته‌مه‌نا ده‌كه‌م زوو ئه‌وه جێبه‌جێبكرێت، چونكه ماندووین و پێشموایه هه‌قه رێبده‌ین خه‌ڵكێكی دیكه بێته پێشه‌وه‌و ئاشكرایه من زروفێكی زۆر قورسم به‌ڕێكرد له‌مه‌سه‌له‌ی بایكۆت و نه‌بوونی مووچه، به‌ڵام توانیمان ته‌وازن رابگرین و پڕۆسه‌ی په‌روه‌رده نه‌فه‌وتێت و ئه‌شكرێت ئیتر كه‌مێك بۆ خۆم بژیم. هاوڵاتی: به‌ڕێزتان له‌پشكی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان پۆستی به‌ڕێوبه‌ری گشتی په‌روه‌رده‌ی سلێمانیتان وه‌رگرتووه، ده‌وترێت حزبه‌كه‌ت یاخود كه‌سانی نێو حزبه‌كه‌ت داوای كاری نایاساییان لێكردوویت، ئه‌مه تاچه‌ند راسته‌و قسه‌تان له‌سه‌ری چییه؟ دڵشاد عومه‌ر: نه‌خێر، ئه‌و بابه‌ته یه‌كه‌م وانییه، دووه‌م ئێمه كاتی خۆی كه دانراوین ده‌بێت به‌ڕێوبه‌ری گشتی بین بێ جیاوازی، ته‌نانه‌ت هه‌ندێك گله‌یم لێده‌كه‌ن ده‌ڵێن ئیش بۆ حزبه‌كانی دیكه ده‌كات و بۆ گۆڕانی ناكات، من دانیشتووم خزمه‌تی هه‌موو كه‌سێك بكه‌م و هه‌ر كه‌سێكیش بۆ داواكاری مه‌سائیلی حزبی سه‌ردانم بكات یان توڕه ده‌بم لێی یان ئیشه‌كه‌ی بۆ ناكه‌م یانیش بیانووی پێده‌گرم، من ده‌مه‌وێت پاش وه‌رگرتنی ئه‌م پۆسته وه‌ك هاووڵاتییه‌كی ئاسایی مامه‌ڵه بكه‌م و به‌ئاسایی له‌ڕووم بێت بچمه چایخانه‌ك و له‌گه‌ڵ براده‌رێكم پیاسه بكه‌م و به‌رامبه‌ر هه‌موو كه‌س سه‌رم به‌رز بێت و له‌كاتی بایكۆته‌كه‌دا هه‌ڵمه‌تێكی زۆرم له‌سه‌ربووه به‌ڵام رۆژێ له‌ڕۆژان به‌ده‌ممدا نه‌هاتووه بۆ ئه‌وه‌ی من ده‌ربكه‌وم پڕۆسه‌ی په‌روه‌رده په‌كبخه‌م و هه‌موو عه‌یب و قسه نه‌شیاووكانم خستۆته‌سه‌ر خۆم. هاوڵاتی: چ بابه‌تێك هه‌یه پێتباشه زانیاری له‌سه‌ر ئاشكرابكه‌ی و وه‌ك پرسیار ئاڕاسته‌ی به‌ڕێزتم نه‌كردبێت؟ دڵشاد عومه‌ر: په‌روه‌رده له‌هه‌موو ماڵێكدا هه‌یه جا قوتابی، مامۆستا یان فه‌رمانبه‌ر بێت، له هه‌موو شارو گوندێكی دووره ده‌ستیشدا هه‌ین، واته خێزانێكی قه‌ره‌باڵغین و به‌ڕێوه‌بردنی زۆر زه‌حمه‌ته به‌تایبه‌ت گه‌ر پاره‌ی پێویست و دامه‌زراندن نه‌بێت و نه‌توانیت هه‌موو داواكاریه‌كی قوتابی و هه‌ر قوتابخانه‌یه‌ك كه‌داوای نۆژه‌نكردنه‌وه بكات بۆی جێبه‌جێبكه‌یت، به‌ڵام ده‌توانم بڵێم به‌هه‌موومانه‌وه توانیومانه پڕۆسه‌ی په‌روه‌رده له‌شوێنی خۆیدا رابگرین و ده‌رئه‌نجامی تاقیكردنه‌وه‌كان ده‌یسه‌لمێنێ كه‌سلێمانی ئاستی زانستی باشه‌و مامۆستایانی دڵسۆزن.
.jpg)
تائێستا زیاتر له 50 كه‌س له‌وانه‌ی له خواردنگه‌یه‌كی زاخۆ ژه‌ھراویبوون، به‌ھۆی خراپی ره‌وشی ته‌ندروستییانه‌وه له نه‌خۆشخانه ماونه‌ته‌وه. شه‌وی رابردوو له خواردنگه‌یه‌كی زاخۆ ١٨٥ كه‌س به‌ھۆی خواردنی خراپه‌وه ژه‌ھراویبوون و تائێستا زیاتر له 50 كه‌سیان له نه‌خۆشخانه ماونه‌ته‌وه، هه‌روه‌ها ئه‌مڕۆ چه‌ند كه‌سێكی دیكه ره‌وانه‌ی نه‌خۆشخانه كراون. له‌دوای رووداوه‌كه ژماره‌یه سكاڵا له‌سه‌ر خاوه‌نی خواردنگه‌كه تۆماركراوه، بۆیه به‌پێی مادده‌ی ٤١٦ی یاسای سزادانی عێراقی بڕیاری ده‌ستگیركردن بۆ خاوه‌نی خواردنگه‌كه ده‌ركراوه. هه‌روه‌ها به‌پێی زانیارییه‌كانی په‌یامنێرمان له زاخۆ، خاوه‌نی ئه‌و خواردنگه‌یه به‌یانی ئه‌مڕۆ له لایه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستگیر كراوه‌و رووبه‌ڕووی یاسا كراوه‌ته‌وه.
