.jpeg)
هاوڵاتی 58ـەمین کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن بە ئامادەبونی 35 سەرۆک و سەرکردەی وڵاتانی جیهان بەڕێوەدەچێت سەرۆکی هەرێمی کوردستان و سەرۆكی حكومەتیش بانگهێشتی کۆنفرانسەکە کراون. سەرۆکی کۆنفرانسەكە دەڵێت:" لام زۆر گرنگە بەرپرسانی ئەو ناوچانەی کە گرنگن و وڵاتیان نییە لێرە دەنگیان هەبێت و دەرفەتیان بدرێتێ. ئەوە گرنگە بۆ بەهێزکردنی دیموکراسی". ڤۆڵفگانگ ئیشینگەر، سەرۆکی کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن رایگەیاند: " لام زۆر گرنگە و زۆر لام مەبەستە کە بەرپرسانی ئەو ناوچانەی کە گرنگن و وڵاتیان نییە لێرە دەنگیان هەبێت و دەرفەتیان بدرێتێ. ئەوە گرنگە بۆ بەهێزکردنی دیموکراسی". ڤۆڵفگانگ ئیشینگەر، راشیگەیاندووە:" لە راپۆرتی ئەمساڵی کۆنفرانسەکە باسی کێشەکان دەکەین کە ئێستا وڵاتانی دیموکراسیی رۆژئاوا هەیانە کە ناومان ناوە بێدەسەڵاتی، لێرە رووبەڕووی ببنەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان". كۆنفرانسەكە ماوەی سێ ڕۆژ بەردەوام دەبێت و لەو سێ ڕۆژەدا نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەو وڵاتە دەمێننەوە و چەندین كۆبونەوەی تایبەتیان دەبێت لەگەڵ سەركردەكانی ئامادەبووی كۆنفرانسەكە. كۆنفرانسى ئاسايشى ميونشن ساڵانە لە شاری میونشنی ئەڵمانیا بەڕێوەدەچێت. تێیدا گەنگەشەی هەموو ئەو قەیران و کێشانە دەکرێت کە مەترسین بۆسەر ئاسایشی جیهان و دەرفەتێکە تێیدا لایەنی تەبا و ناتەبا روانگە و سیاسەتی وڵاتەکانیان لە بەرامبەر پرسەکان بخەنەڕوو.
هاوڵاتی ئەندامێكی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق دەڵێت جوڵاندنی دۆسییەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم لەلایەن دادگای فیدراڵییەوە جانبێكی سیاسی هەیەو پەیوەندی بەئاڵۆزییەكانی پرسی سەرۆك كۆمارو پێكهێكانی حكومەتەوە هەیە. ئەحمەد حاجی رەشید، ئەندامی خولی پێشووی كۆمەڵی دادگەری لەلیژنەی دارایی عێراق لەم چاوپێكەوتنەیدا كە لە ژمارە 1956 رۆژنامەی هاوڵاتی بڵاوكرایەوە زۆر بە راشكاوی لەبارەی جوڵاندنی سكاڵاكەی دادگای فیدراڵی قسە دەكات و دەشڵێت:» جوڵاندنی ئەم سكاڵایە لەم كاتەدا دادگای فیدراڵی شەرعییەتی بۆ دۆزیوەتەوە، ئەگینا لەیاسای بودجەی 2021دا تاكە بڕگە كە رێگە دەدات هەرێمی كوردستان خۆی نەوت هەناردە بكات و بیفرۆشێت جێگیركراو تێپەڕێندرا، بەڕەزامەندی هەماهەنگی شیعەكان بوو، بۆیە كەسیش سكاڵای نەكردو یاساكەی نەبردە دادگای فیدراڵی». ئەم ئەندامەی كۆمەڵی دادگەری وتیشی:" كاتی خۆی لەگەڵ هەردوو هاوڕێی بەرێزم كاك وشیار عەبدوڵاو كاك سەركەوت شەمسەدین، سەردانێكی دادگای ئیتحادیمان كرد لەنزیكەوە چاومان كەوت بەهەموو دادوەرەكان، بەتایبەت میدحەت مەحمود، پرسیارێكمان ئاراستە كرد كە ئەو سكاڵایانە چۆنەو بۆچی ناوبەناو باسی دەكەن و دواتر ونی دەكەن، زۆر بە راشكاوی پێی وتین كە «ئەم سكاڵایانە زۆرجار كە هەرێم و عێراق نزیكدەبنەوە لەیەك پێمان دەڵێن كە سكاڵاكە بوەستێنن و كە ئاڵۆزی دروست دەبێت پێمان دەڵێن بیجوڵێنن»، بۆیە ئەم جوڵاندنی سكاڵایانە لەم كاتەدا لەلایەن دادگای ئیتحادییەوە چەند جانبە یاساییەكە لەخۆی دەگرێت، ئەوەندەش مەسجێكی سیاسییە بۆ ئەو ململانێیەی كەهەیە لەسەرۆك كۆمارو پێكهێنانی حكومەت و دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكان، جانبێكی سیاسی وازحی هەیە، لەڕووی یاساییەوە هەر سكاڵایەك بچێتە دادگای ئیتحادی دواجار دەبێت یەكلایبكرێتەوەو مولزەمە وەڵامبداتەوەو نابێت واز لەو سكاڵایانە بهێنێت. ئەحمەدی حاجی رەشید رونیشیكردەوە:"ناتوانین بڵێین دادگای فیدراڵی سەر بەهیچ لایەنێك نییە، بەڵام ئەوەمان لەبیر نەچێت كە دادگای فیدراڵی لەزۆربەی وڵاتان لەئاڵۆزییە سیاسسیەكانی زۆر وڵاتدا تەدەخول دەكات، بۆیە ئەوە جەمبەیەكی سیاسی تێدایە كە ئەمەیان یەكێكە لەو جەمبە سیاسییانەی دیكە.
هاوڵاتی بڵاوبوونەوەی تۆمارێكی دەنگیی لە كۆبوونەوەی نهێنیی بەرپرسانی سوپای پاسداران سەبارەت بەگەندەڵی لەناو ئەو دامەزراوە سەربازییە سەرەكییەی كۆماری ئیسلامی ئێران وڵاتەكە دەهەژێنێت بەتایبەت كە تۆمەتبار دەكرێت بەكۆنتڕۆڵكردنی زۆرینەی سەرچاوەكانی داهات و ئابوریی وڵات. گروپێك هاككەر گرنگترین بەڵگەنامەكانی كۆبوونەوە نهێنیەكانی سوپای پاسدارانیان بڵاوكردەوە كە تێیدا ئاماژە بەوە كراوە خەڵكی ئێران زۆر لەدەسەڵاتی وڵاتەكە ناڕازین و تەقینەوەی كۆمەڵایەتی لە ئان و ساتدایە بە جۆرێك ناڕەزایەتی دژی دەسەڵات لە ساڵێكدا بە رێژەی 300% زیادی كردووە. لەتۆمارە دەنگییەی سوپای پاسداران كە زیاتر لەدوو ساڵە دزەی پێكراوە بەڵام رۆژی پێنجشەممە (10/2/2022) بڵاوكراوەتەوە، قاسم سولەیمانی فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس و محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆكی شارەوانیی پێشوی تاران و سەرۆكی پەرلەمانی ئێستای ئێران وەك پشتیوانی گەندەڵكاران ناوهێنراون و تۆمەتبار كراون بەوەی هۆكاری سەرەكیی دیارنەمانی چەندین ملیار دۆلار لەداهاتی گشتی وڵاتەكەن. سوپای پاسداران چوار رۆژ دوای بڵاوبوونەوەی ئەو تۆمارە 50 خولەكییە، بە راگەیاندنی روونكردنەوەی كورت لە ئاژانسی هەواڵی فارس كە سەر بەو ناوەندەیە؛ تۆمارە دەنگییەكی پشتڕاست دەكاتەوە و رایدەگەیەنێت ئەو تۆمارە هیچ گومانێك لەسەر بەرپرسانی باڵای سوپای پاسداران دروست ناكات بەتایبەت كە گەندەڵكارانی سەرەكیی دەستگیر كراون و سزایان بەسەردا سەپێنراوە. سوپای پاسداران بە بیانوی شەڕی داعش بازرگانیی دەكات بەپێی ئەو تۆمارە دەنگییەی كە لەكۆبوونەوەی بەرپرسانی (سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی) لەئێران بڵاوكراوەتەوە دوو كۆمپانیای سەر بە فەیلەقی قودس كە خاوەنەكانین لە كەسانی نزیكی قاسم سولەیمانی بوون، تۆمەتبارن بە دیارنەمانی زیاتر لە چوار ملیار دۆلارو هەندێك سەرچاوەی هەواڵی ئێرانیش دەڵێن ژمارەی پارە دزراوەكان زیاترە لەهەشت ملیار دۆلار دەبێت. مەهدی هاشمی، سەرۆكی ئەنجومەنی شارەوانیی تاران رایگەیاندووە؛ دۆسیەی گەندەڵیی و قەرزەكانی شارەوانیی تاران لەو سەردەمەدا كە محەمەد باقر قاڵیباف سەرۆكی شارەوانیی تاران بووە دو دۆسیەی سەرەكین كە یەكێكیان بەهۆی بازرگانیی لەگەڵ دوو كۆمپانیا بەناوی (هۆڵدینگ یاس) و (رێسا تێجارەت) زیاتر لەچوار ملیار دۆلار دیار نەماوە و ئەوی دیكەشیان بڕەكەی 159 ملیۆن دۆلار بووە كە پەیوەندیی بەقەرزەكانی شارەوانییەوە هەیە. گروپی كۆمپانیاكانی هۆڵدینگ یاس لەسەردەمی شەڕ لەگەڵ داعش لەسەر دەستی قاسم سولەیمانی بۆ پشتیوانیی دارایی لە فەیلەقی قودس دروستكرا، كۆمپانیاكە لە رێگەی جێبەجێكردنی پڕۆژە بیناسازی و رێگاوبان، پشتیوانیی ماددی و دارایی رادەستی هێزەكانی قودس كردووە. سوپای پاسدارانی ئێران لە روونكردنەوەیەكدا رایگەیاندووە بەهۆی ئەوەی ئەو كۆمپانیایە لە رووی داراییەوە لە ژێر چاودێریی ناوەندەكانی سەر بەدامەزراوەكانی سوپای پاسداران نەبووە كارەكانی و داراییەكانی گومانی لەسەر بووە و دواجار دوو بەڕێوەبەری سەرەكیی ئەو كۆمپانیایە بە تۆمەتی گەندەڵی دەستگیركراون و 20 ساڵ زیندانیان بەسەردا سەپێنرا و كۆمپانیاكەش هەڵوەشێنراوەتەوە. سوپای پاسداران رایگەیاندوە پێچەوانەی ئەوەی كە وتراوە قاسم سولەیمانی و محەمەدباقر قاڵیباف و ژمارەیەكی دیكە دەستیان لەو گەندەڵیەدا هەبووە، بەڵام ئەوان هۆكارێك بوون بۆ دۆزینەوەی گەندەڵكاران و هەڵوەشاندنەوەی كۆمپانیاكە. سوپای پاسداران و تەقینەوەی كۆمەڵایەتیی لەئێران گروپێكی هاككەر بە ناوی دادپەروەریی عەلی یان (عەدالەتی عەلی) كۆمەڵێك بەڵگەنامەی زۆر نهێنیی سوپای پاسدارانیان بڵاوكردوەتەوە كە ئەنجامی لێكۆڵینەوەی كۆمەڵایەتی و ئابوریی و سیاسی و هەواڵگریی ناوەندەكەیە سەبارەت بەدۆخی دەسەڵات و ناڕەزایەتییەكانی خەڵك لەئێران. هەروەها لە بەڵگەنامەكاندا ئاماژە بەوەكراوە كۆمەڵگەی ئێران خەریكە دەكوڵێت و ئەگەری تەقینەوەی هەیە بە تایبەت كە ئاستی ناڕەزایەتییەكان بەراورد بە یەك ساڵی رابردوو بە رێژەی 300% بەرز بووەتەوە. بەڵگەنامەكە كە حەوت لاپەڕەیە لە كۆبوونەوەی نهێنی بنكەی (ساروڵڵا)ی سەر بە سوپای پاسداران لە تاران دزەی پێكراوە كە نوێنەرانی دەزگاو دامەزراوە سەرەكییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران تێیدا ئامادەبوون و باس لەكۆنتڕۆڵكردنی ئەو دۆخە قەیراناوییە كراوە كە بەرۆكی دەسەڵات و كۆمەڵگەی وڵاتەكەی گرتووە. بنكەی ساروڵڵا كە ناوەندەكەی لە تارانی پایتەختی ئێرانە بەگەورەترین دامەزراوەی هەوالگریی ناوخۆی وڵاتەكە ئەژمارد دەكرێت كە دەسەڵاتی تەواوی لە بڕیاردان هەیە و ئەركی سەرەكیی سەركوتی سەرهەڵدانە كۆمەڵایەتییەكان و پاراستنی دەسەڵاتە لە كودەتا و هێرشی سەربازیی. لەو كۆبوونەوەیەدا ئاماژە بەوەكراوە لە سەرەتای دەستبەكاربوونی ئیبراهیم رەئیسی وەك سەرۆك كۆماری ئێران ئاستی متمانەی كۆمەڵایەتی بەدەسەڵات باش بووە بەڵام دوای چەند شۆكێكی ئابوریی و گرانبوونی زۆربەی كاڵاو پێداویستییەكان بە رێژەی 53% وای كردووە كۆمەڵگە بە گومانەوە لە دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران بڕوانن. بەشی هەواڵگریی سەر بەسوپای پاسداران لەو بەڵگەنامەدا ئاشكرای كردووە ( هەڵاوسانی ئابوریی، كێشەی موچە، كێشەی كۆمەڵایەتییەكان و كێشەی ئاو) سەرەكیترین بابەتی خەڵكی ئێرانە و زۆربەی نیگەرانییەكانیش پەیوەندیی بەو بابەتانەوە هەیە. لە لایەكی دیكەوە بەشی هەواڵگریی پۆلیس لەئێران كە ناوی لە بەڵگەنامەكاندا هاتوە پێشبینی كردووە لە كۆتایی وەرزی زستاندا سەرهەڵدان و ناڕەزایەتیی لە وڵاتەكەدا زیاد بكات بە تایبەت كە رێژەی ناڕەزایەتییەكان و گردبوونەوەكان لەم كۆتایی سالی 2021 بەراورد بەسەرەتای ئەو ساڵە 48% زیادی كردووە و هاوكات ژمارەی بەشداربوانی ناڕەزایەتییەكانیش بە رێژەی 98% زیادی كردوە. هەواڵگریی پۆلیس روونی كردوەتەوە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان بەهۆی ئابورییە 56% زیادی كردووە و ناڕەزایەتیی كرێكارانیش بە رێژەی 136% بەرز بووەتەوە و زۆربەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان لە نێوان كاتژمێر نۆ بۆ 11ی نیوەڕۆ لەبەردەم پەرلەمان لە تاران ئەنجام دراوە. پەیام كاویان، سەرۆكی بەشی ئاسایشی گشتی پۆلیس، هۆشداریی داوە كە هەڵاوسانی ئابوریی راستەقینە لە ئێران لە نێوان دو ساڵدا گەیشتوەتە 268% ئەوەش فشاری دەرونیی زۆری لەسەر خەڵكی وڵاتەكە هەبوە لە كاتێكدا ئامارە رەسمییەكانی ناوەندەكانی دیكە ئەو ژمارە راستەقینەیە لە هەڵاوسانە بڵاو ناكەنەوە. كاویان پێشنیاری كردوە بەرپرسانی باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران دەبێت بە زووترین كات پێداویستییە سەرەكییەكانی خەڵك دابین بكەن و بەشی هەواڵگریی كۆمەڵایەتی لەنزیكەوە هاوكاریی ئەو بەرپرسانە بكەن بۆ دابینكردنی داخوازییە رەواكانی خەڵك بۆ ئەوەی بڕیاری هەڵە نەدەن چونكە گەندەڵیی هۆكاری سەرەكیی توڕەبوونی كۆمەڵایەتییە. بەپێی ئەو بەڵگەنامە نهێنیانە تیمی ئابوریی سوپای پاسدارن پێشنیاری كردووە كە دەبێت بەبێ دەنگی هاوكاریی دارایی (یارانە)ی چوار چینی دەوڵەمەند لەكۆی ئەو 10 چینەی كە لەئێران هەیە راگیرێت و لە بەرامبەردا هاوكاریی دارایی بە پێی ئاستی هەژاریی بۆ شەش چینەكەی دیكە زیاد بكرێت و ئەگەر ئەو پێشنیارە جێبەجێ نەكریت بێگومان دەسەڵات رووبەڕووی قەیرانی گەورەتر دەبێتەوە. تیمە ئابورییەكەی سوپا جەختی لەوە كردووەتەوە كە نابێت بە هیچ شێوەیەك بە بیانوی دابینكردنی كاڵاو پێداویستی سەرەكیی خەڵك بەتایبەت خۆراك و دەرمان، دۆلاری حكومی یان چوار هەزارو 200 تمەنی رادەستی بازرگانەكان بكرێت لەكاتێكدا نرخی هەر دۆلارێك نزیكەی 27 هەزار تمەنە چونكە ئەوە لە ماوەی ساڵانی رابردوودا زیاترین گەندەڵیی تێدا كراوەو پێویستە ئەو هاوكارییە راستەوخۆ بخرێتە سەر ئەژماری بانكیی هاووڵاتیانی وڵاتەكە. سەروەت و سامانی سوپای پاسدارن سەرچاوەكانی هەواڵی ئێران كە نزیكن لەباڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی چەندجارێك بڵاویان كردووەتەوە زیاتر لە 40% ئابوریی و داهاتی وڵاتەكە بەدەست سوپای پاسدارانەوەیە و هەندێكیش جەخت لەوە دەكەنەوە سوپا 90%ی داهات و سەرمایەی ئەو وڵاتەی بەدەستەوەیە، بەڵام ئەم هەواڵانە سەرجەمیان بەبێ بەڵگە و دیكۆمێنت لە لایەن سوپای پاسدارانەوە رەت كراوەتەوە. عەكی ئەكبەری هاشمی رەفسنجانی، كە یەكێك لەدامەزرێنەرانی كۆماری ئیسلامی ئێران و سوپای پاسداران بووە پێش مەرگی لە بیرەوەرییەكانیدا باس لەوە دەكات سوپای پاسداران تەنها ناوەندێك بووە كە دوای تەوابوونی جەنگی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێران توانای جێبەجێكردنی پڕۆژە ئابورییەكان و ئاوەدانكردنەوە و وەبەرهێنانی بووە، چونكە خاوەنی ژمارەیەك زۆر ئامێر و ئۆتۆمبێلی ستراتیژیی بووە بۆ ئەو مەبەستانە، ئەوەش وایكرد لەساڵی 1988 سوپای پاسداران ببێت بە گەورەترین ناوەندی ئابوریی ئێران كە بەبەردەوامی داهاتەكانی زیاد بكات و دەسەڵاتە ئابورییەكانیشی فراوانتر بێت. بەرپرسانی سوپای پاسداران نەیانشاردوەتەوە كە دەستی باڵایان لەئابوریی وڵاتەكەدا هەیە و ناوەندیی ئابوریی ئەو سوپایە كە بە (قەرارگای خاتەمولئەنبیا) دەناسرێت ئاشكرای كردووە زیاتر لە پێنج هەزار كۆمپانیا بۆ سوپای پاسداران كار دەكەن و ژمارەی كارمەند و كرێكارەكانیشتان زیاترە لە 130 هەزار كەس كە لەو ژمارەیە 35 هەزار كەسیان ئەندازیارن. سەركردەكانی ریفۆرمخوازان لەئێران سوپای پاسداران بەوە تۆمەتبار دەكەن كە 60%ی ئابوریی هەموو وڵاتەكە لەژێر دەستی ناوەندو دامەزراوەكانی سەر بەو سوپایە و حكومەت و پەرلەمان لەئێران هیچ دەسەڵاتێكیان نییە بەسەر سوپای پاسداران و ناوەندە ئابورییەكانیدا. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاوی كردووەتەوە سەرچاوە داراییەكانی سوپای پاسداران لەساڵی 2003 نزیكەی 95 ملیار دۆلار بووە و سەرجەم ئەو داراییانەش لەژێر فەرمانی عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێراندایە. بەپێی راپۆرتێكی ئەو ئاژانسە، لەساڵی 1988 تا ئێستا پێنج سەرۆك كۆمار كابینەكانی حكومەتیان لە ئێران بەدەستەوە بووە كە سەرجەمیان لە رۆڵی سوپای پاسدران ناڕازی بوون و بە بەردەوامی رەخنەیان لەدەسەڵاتی ئابوریی ئەو سوپایە گرتووە و ئەوەش دەیسەلمێنێت سوپا حكومەتێكی بەهێزە لەناو حكومەتە جیاوازەكانی ئێران بە ریفۆرمخواز و محافزكاریشەوە. سوپای پاسداران جەختی لەوە كردووەتەوە بەپێی یاسای ژمارە 147ی دەستوری ئێران هێزە چەكدارەكان لەكاتی ئاشتی و نەبوونی جەنگدا بۆیان هەیە بەشداریی لە پڕۆسەی ئابوریی وڵاتەكەدا بكەن، بۆیە چالاكی و بازرگانییە ئابورییەكانیان هیچ دژایەتییەكیان لەگەڵ دەستوری وڵاتەكەدا نییە. رۆژنامەی (وۆاڵستریت جۆرناڵ)ی ئەمریكا ئاشكرای كردووە لەساڵی 2011 بەتۆمەتی سپیكردنەوەی پارە بڕی پێنج ملیار دۆلاری سوپای پاسداران لە بانكێكی وڵاتی هندستان و ساڵی 2019 بڕی پینج ملیار دۆلاری دیكەی ئەو سوپایە لەبانكێكی وڵاتی بەحرەین دەستی بەسەرداگیراوەو ئەوەش وای كردووە ئێران لەماوەی سێ ساڵدا یەكەم وڵاتە مەترسییدارەكان بێت لە رووی سپیكردنەوەی پارەوە كە زۆربەی سەرچاوەی سەرەكیی ئەو پارانە سوپای پاسداران بووە. ئەمریكا تا ئێستا زیاتر لەهەزار و 600 كەسایەتی و كۆمپانیای كۆماری ئیسلامی ئێرانی سزا داوە كە زۆربەی كەسەكان لە بەرپرسانی باڵای سوپای پاسدران بوون و هاوكات زۆربەی ئەو كۆمپانیانەی سزایان بەسەردا سەپێنراوە سەر بەكۆمپانیاكان و ناوەندە ئابورییەكانی سوپای پاسداران بوون. بەپێی راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان زۆرینەی پڕۆژەكانی نەوت و غاز لەئێران بەدەست سوپای پاسدارانەوەیە لە كاتێكدا ئەو وڵاتە بەیەكێك لە دەوڵەمەندترین وڵات لەبواری نەوت و غاز لە جیهاندا ئەژمار دەكرێت ئەوەش وای كردووە سوپای پاسدارن جگە لەبواری سەربازییەكان لەبواری ئابوریشدا لەئێران بێ ركابەر بێت و دەسەڵاتی رەهای هەبێت لەبڕیاردان و تەنانەت گۆڕانكاریی لە دەسەڵات و حكومەتدا بەتایبەت كە عەلی خامنەیی كەسی یەكەمی ئەو وڵاتە لەپشت سوپای پاسدارانەوەیەو فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانە.
هاوڵاتی موقتەدا سەدر تویتێکی لەبارەی بەرزبوونەوەی نرخی دۆلار لە بەرامبەر دیناردا کرد و چەند پێشنیارێکی لەپێناو دابەزینی نرخی دۆلار خستەڕوو. موقتەدا سەدر سەرۆکی ڕەوتی سەدر لە تویتەکەیدا ئاماژەی بۆ چەند خاڵێک کرد بۆ دابەزاندنی نرخی دۆلار. پێشنیارێکی سەدر بریتین لە: ١/ ڕاگرتنی بەقاچاخکردنی نرخی دۆلار. ٢/ چاوخشاندنەوە بە کاری بانکەکان, کە خاوەندارییەکەی دەگەڕێتەوە بۆ هەندێک لەو کەسانەی کۆنترۆڵی بازاڕی دراویان کردووە. ٣/ بەزوویی بانگێشتکردنی پارێزگاری بانکی ناوەندی بۆ پەرلەمان. ٤/بانگهێشتکردنی وەزیری دارایی عێراق بۆ پەرلەمان. ٥/ رێکخستنی بازاڕی دراوی عێراق بە شێوەیەکی ناوەندی و پەسەندکردنی ھەندێک یاسا کە دەبنە ھۆی بەرزکردنەوەی نرخی دینار. ٦/ سەرەکۆنەکردنی ئەو بانکانەی کە سەر بە حیزبە دەسەڵاتدارەکان و کۆنترۆڵی وڵات و ژیانی ھاوڵاتییانیان کردووە. ئەمەش لەكاتێكدایە ئێوارەی ئەمرۆ مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی و موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدرـ، لە پەیوەندییەكی تەلەفونیدا جەختیان لە كۆبونەوەیەكی سێ قۆڵی كردوە بە نێوان ( رەوتی سەدر، پارتی و هاوپەیمانیی سەروەریی ) بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.
هاوڵاتی بارەگای بارزانی و نوسینگەی سەدر راگەیەندراوێكیان بڵاوكردەوە مەسعود بارزانی داوایەكی لەموقتەدا سەدر كردووە و داوای لێكردووە كۆبوونەوەی سێ قۆڵی نێوان سێ لایەنە هاوپەیمانەكەی عێراق ئەنجام بدرێت. هاوكات پەیوەندییەكانی نێوان رەوتی سەدر، پارتی و هاوپەیمانیی سەروەرییان تاوتوێ كردووە. بەگوێرەی راگەیەندراوێكی بارەگای بارزانی، مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی پەیوەندییەكی تەلەفۆنیی لەگەڵ موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر ئەنجامداوە، وەكو لە راگەیەندراوەكەدا هاتووە: لەو پەیوەندییە تەلەفۆنییەدا هەردوولا تاوتوێی گرتنەبەری هەنگاوی پێویست و هەماهەنگیكردنیان لە هەڵوێستەكان لە هاوپەیمانییە سێقۆڵییە ستراتیژییەكە بۆ قۆناغی ئێستا كرد، ئەوەش بۆ گەیشتن بە قۆناغی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی. هەر بەپێی ڕاگەیەندراوی بارەگای بارزانی: لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەدا مەسعود بارزانی و موقتەدا سەدر كۆك بوون لەبارەی گرنگیی ئەنجامدانی كۆبوونەوەیەك بۆ هێزەكانی هاوپەیمانییە سێقۆڵیەكە لە چەند رۆژی داهاتوودا. لەلایەن خۆشیەوە نوسینگەی موقتەدا سەدر رێبەری ڕەوتی سەدر بڵاویكردەوە: سەرۆكی ڕەوتی سەدر لەلایەن مەسعود بارزانییەوە پەیوەندی پێوەكراوە و تیایدا تاوتوێی هەڵوێستەكانی هاوپەیمانی سێ قۆڵی و هەماهەنگی نێوانیان كردووە لەم قۆناغە چەقبەستووەدا، ئەویش لەپێناو پێكهێنانی حكومەتێكی زۆرینەی نیشتیمانی. وەك نوسینگەكەی سەدر ئاماژەی پێداوە، هەردوولا ڕێككەوتوون بەمنزیكانە كۆبوونەوەی نێوان هەرسێ لایەنەكەی عێراق ئەنجام بدرێت.
هاوڵاتی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق رایگەیاند:" بڕیارەکە لە بەرژەوەندیی باڵای وڵات و گەل بووە". و دەڵێت:" لەسەر بنەمای دوو سکاڵای وەزیری نەوتی عێراق و ئەندامێکی ئەنجوومەنی پێشووی پارێزگای بەسرە، کە لە ساڵانی 2012 و 2019 تۆماریان کردوون، بڕیاریدا کە یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان "نادەستوورییە"، بۆیە هەڵیوەشاندەوە". لە راگەیێندراوێکدا دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئاماژەی بەوە کردووە، بڕیارەکەیان بە ژمارە (59/ فیدراڵی/2012) و یەکخراو لە 110/ فیدراڵی/2019 لە رۆژی 15-02-2022 دەرچووە، تێیدا "نادەستووریبوونی" یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان لەخۆدەگرێت، "پشتی بەستووە بە ماددەکانی (110 و 111 و 112 و 115 و 121 و 130) لە دەستووری کۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005، بەتایبەتی دوای دەرچوونی بڕیارێک لە دادگەیەکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ئەمەش لەسەر بنەمای داوایەکی وەزارەتی نەوتی عێراق بووە لەسەر وەزارەتی سامانە سرووشتییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە لە بەرژەوەندیی داواکراو بووە". دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق ئاماژەی بەوەش کردووە، بڕیارەکە تێهەڵچوونەوەی بۆ کراوە، "تێهەڵچوون کراوە لەلایەن حکومەتی هەرێمی کوردستان و دادگای تێهەڵچوونەوەی ئەمریکا لە 21ی کانوونی یەکەمی ساڵی 2015 لە فەرمانگەی پێنجەم بڕیارەکە ئەوەی لەخۆگرتووە و حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەو تێهەڵچوونەوەی پێشکێشکردووە و لەڕێگەی بڕیاری ئارەزوومەندانە بە داگرتنی بارەکە لە ئیسرائیل، بەمەش حکومەتی هەرێمی کوردستان هێزی پاساوەکەی لە بابەتی تێهەڵچوونەوە لاوازکردووە و بڕیارەکەش کۆتاییهاتووە بە (هۆکارەکانی ئاماژە بۆکراوی پێشوو، رەزامەندیدان لەسەر داواکەی وەزارەت (وەزارەتی نەوتی عێراق) رەتکردنەوەی ئەو تێهەڵچوونەوە)". دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دووپاتیدەکاتەوە، "بەرژەوەندیی باڵای وڵات و گەل پێویستی بە یەکلاکردنەوەی داوای ژمارە (59/ فیدرڵی/2012 و یەکخراو 110 / فیدراڵی/2019) بوو، بڕیارەکەش لەسەر ئەم بنەمایە دەرچووە". رۆژی سیشەممە 15ـی شوباتی2022، دادگای فیدراڵی عێراق لەسەر بنەمای دوو سکاڵای وەزیری نەوتی عێراق و ئەندامێکی ئەنجوومەنی پێشووی پارێزگای بەسرە، کە لە ساڵانی 2012 و 2019 تۆماریان کردوون، بڕیاریدا کە یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان "نادەستوورییە"، بۆیە هەڵیوەشاندەوە. بەگوێرەی بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق، دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان تێکڕای نەوتی بەرهەمهێندراوی خۆی رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بکات. مافیشی دایە وەزارەتی نەوتی عێراق لە یاسایی و راستی گرێبەستە نەوتییەکان و گرێبەستە گازییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ وڵاتان و کۆمپانیا بیانییەکان بکۆڵێتەوە.
هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان پێشوازیی لە باڵیۆزی نوێی ئیتاڵیا لە عێراق کرد و چەند پرسێکیان تاوتوێ کرد. نێچیرڤان بارزانی رایگەیاند:"ئامادەی چارەسەركردنی كیشەكانین لەسەر بنەمای دەستوور". باڵیۆزی ئیتاڵیا رۆڵی پێشمەرگەی لە بەرەنگاربوونەوەی داعش و تێکشکاندنی بەرز نرخاند. سەرۆکی هەرێمی کوردستانیش ئاماده‌یی هه‌رێمی کوردستانی بۆ چارەسەركردنی كێشەکان لەسەر بنەمای دەستوور نیشاندا. رۆژی پێنجشەممە 17-02-2022 نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازیی لە ماریزیۆ گریگانتێ، باڵیۆزی نوێی ئیتاڵیا له عێراق کرد. بەپێی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان، گریگانتێ خۆشحاڵیی خۆی بە دەستبەكاربوونی لە عێراق دەربڕیوە و پوختەیەكی لە كار و پرۆگرامەكانی داهاتووی پێشكێش كردووە. باڵیۆزی ئیتاڵیا لە عێراق، جه‌ختی له په‌ره‌پێدانی زیاتری پەیوەندییەكانی وڵاتەكەی لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان کردووەتەوە. دوایین پێشهاته‌کانی شه‌ڕی دژی تیرۆر و هه‌ڕه‌شه و مه‌ترسییه‌کانی داعش و رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یان، ته‌وه‌رێکی دیکه‌ی دیداره‌که بوو؛ تێیدا باڵیۆزی ئیتاڵیا رۆڵی پێشمەرگەی له به‌ره‌نگاربوونه‌وه و تێکشکاندنی داعش، بەرز نرخاند. سەرۆکی هەرێمی کوردستان پیرۆزبایی دەستبەكاربوونی لە گريگانتێ کردووە و هیوای سەركەوتنی بۆ خواستووە، هەروەها پشتگیریی خۆی بۆ پرۆگرامەكانی نیشان داوە و خواستی هەرێمی كوردستانی بۆ برەودان بە پەیوەندییەكان لەگەڵ ئیتاڵیا، بەتایبەتی لە بواری بازرگانی و وەبەرهێناندا، دووپاتکرده‌وه. نێچیرڤان بارزانی هەر لەو کۆبوونەوەیەدا لەگەڵ باڵیۆزی نوێی ئیتاڵیا، تیشكی خستە سەر دۆخی ئەمنی و سیاسیی عێراق و لەوبارەیەوە جه‌ختی له گرنگیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكانی سوپای عێراق و پێشمەرگە لەگەڵ هاوپەیمانان بۆ لەنێوبردنی تیرۆر کرده‌وه، ئاماده‌یی هه‌رێمی کوردستانیشی بۆ چارەسەركردنی كێشەکان لەسەر بنەمای دەستوور نیشاندا.
هاوڵاتی سەرۆک کۆماری عێراق لەبارەی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵیی عێراقەوە سەبارەت بە یاسای نەوت و گازی هەرێمی کوردستان، راگەیێندراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند: "پێویستە دیالۆگی جیددی لە نێوان هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بکرێت". ئەمڕۆ پێنجشەممە 17ی شوباتی 2022، بەرهەم ساڵح سەرۆک کۆری عێراق لە ڕاگەیاندراوێکدا بڵاویکردەووە، ''بۆ تێپەڕاندنی ئەم دۆخە ناهەموارەی ئێستاو مەترسی لێكەوتانەی كە لەوانەیە لێی بكەونەوە: بەپێویستی دەزانین گفتوگۆییەكی جدی و بەپەلە لەنێوان حكومەتی فیدڕاڵی و حكومەتی هەرێمی كوردستاندا دەستپێبكات بەمەبەستی دۆزینەوەی میكانیزمی واقعی و رێگەچارەی عەمەلی كە گەرەنتی چارەسەری ئەم دۆخە بكات بەو شێوەیەی لە ناوەرۆكی بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵیدا هاتووەو بەجۆرێك بتوانێت مافە دەستورییەكانی هەرێمی كوردستان و گەلەكەی و سەرجەم عیراقییەكان بپارێزێت.'' لەبارەی پەیوەندییەکانی حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدڕاڵیش سەرۆک کۆمار داوا دەکات بۆ تێپه‌ڕاندنی ئه‌م دۆخه ناهه‌مواره‌ی ئێستا و مه‌ترسی لێكه‌وتانه‌ی كه له‌وانه‌یه لێی بكه‌ونه‌وه و له به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل و نیشتماندا نه‌بن، "به پێویستی ده‌زانین گفتوگۆییه‌كی جدی و به‌په‌له له نێوان حكومه‌تی فیدڕاڵی و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستاندا ده‌ستپێبكات به مه‌به‌ستی دۆزینه‌وه‌ی میكانیزمی واقعی و ڕێگەچارەی عه‌مه‌لی كه گه‌ره‌نتی چاره‌سه‌ری ئه‌م دۆخه بكات بهو شێوه‌یه‌ی له ناوەرۆکی بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدڕاڵیدا هاتووه، و به جۆرێک بتوانێت مافه ده‌ستورییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و گه‌له‌كه‌ی و سه‌رجه‌م عێراقییه‌كان بپارێزێت و دور له گه‌نده‌ڵی و خراپ ئیداره‌دان و دەستیدەستی سیاسی، سه‌رجه‌م سامان و داهاتی وڵات بخاته خزمه‌ت هاونیشتمانییه‌كانییه‌وه". ئاماژەی بەوەشکردووە، "دودڵی هێزه سیاسییه‌كان له ده‌ساڵی ڕابردودا له په‌سه‌ندكردنی یاسای نه‌وت و غاز كه ئیداره‌دانی سامانی نه‌وت و غاز له ته‌واوی عێراقدا ڕێكده‌خات، کاریگەری خراپی هه‌بو له دروستكردنی گرێكوێره و ته‌نگژه جۆراوجۆره‌كان، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكرد بگه‌ینه ئه‌م دۆخه چه‌قبه‌ستوه و لێكه‌وته‌كانی ئێستای." سەرۆک کۆماری عێراق داواشی لە ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق کرد هه‌رچی زوه گفتوگۆكانیان سه‌باره‌ت به پڕۆژه‌یاسای نه‌وت و غاز ده‌ستپێبكه‌ن كه ماوه‌یه‌كی زۆره دواخراوه، چ له ڕێگه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی ده‌قه‌كانی یاساكه یاخود گه‌ڵاڵه‌كردنی پڕۆژه‌یاسایه‌كی تازه له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردنه‌وه كه به زوترین كات په‌سه‌ند بكرێت و خه‌مساری تێدا نه‌كرێت.'' دەقی پەیامەکەی د.بەرهەم ساڵح، سه‌رۆك كۆماری عێراق: به‌ناوی خودای گه‌وره و میهره‌بان دادگای باڵای فیدڕاڵی له 15 ی شوباتی 2022 بڕیارێکی دادوه‌ری ده‌ركردووه سه‌باره‌ت به دۆسییه‌ی ئیداره‌دانی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان، له كاتێكدا ئێمه جه‌ختده‌كه‌ینه‌وه له پێویستی ڕێزگرتن له بڕیاره دادوه‌رییه‌كان بهو شێویه‌ی له چوارچێوه‌ی ده‌ستوردا ئاماژه‌یان پێكراوه و كۆکن له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رجه‌م پێكهاته‌كانی گه‌لی عێراق، ئه‌وه‌ش دووپاتده‌كه‌ینه‌وه كه ئه‌ركی سه‌ره‌كی و بنچینه‌یی سه‌رۆك كۆمار پاراستنی ده‌ستور، و هه‌روه‌ها پاراستنی سیسته‌می دیموكراسی فیدڕاڵی و دامه‌زراوه ده‌ستورییه‌كانیشه. دوودڵی هێزه سیاسییه‌كان له ده‌ساڵی ڕابردوودا له په‌سه‌ندكردنی یاسای نه‌وت و غاز كه ئیداره‌دانی سامانی نه‌وت و غاز له ته‌واوی عێراقدا ڕێكده‌خات، کاریگەری خراپی هه‌بوو له دروستكردنی گرێكوێره و ته‌نگژه جۆراوجۆره‌كان، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایكرد بگه‌ینه ئه‌م دۆخه چه‌قبه‌ستووه و لێكه‌وته‌كانی ئێستای. ئه‌م دۆخه ناهه‌مواره‌ی له ئەمڕۆدا وڵاته‌كه‌مانی پێدا تێپه‌ڕ ده‌بێت، ئه‌ركیێكی گه‌وره ده‌خاته سه‌رشانی سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كان كه به‌رپرسیاریه‌تی ئه‌م قۆناغه له ئه‌ستۆ بگرن و ته‌نگژه سیاسییه كه‌ڵه‌كه‌بووه‌كانی به سه‌ركه‌وتوویی تێپه‌ڕێنن و نه‌هێڵێن دۆخه‌كه خراپتر بێت و بنه‌ماكانی سیسته‌می دیموكراسی و فیدڕاڵی و ده‌ستور ی بخاته مه‌ترسییه‌وه، به تایبه‌تیش مافه ده‌ستورییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و دامه‌زراوه‌كانی كه پێویستە پارێزراو بن له چوارچێوه‌ی سیسته‌می ده‌وڵه‌تی عێراقدا. له په‌رۆیمان بۆ تێپه‌ڕاندنی ئه‌م دۆخه ناهه‌مواره‌ی ئێستا و مه‌ترسی لێكه‌وتانه‌ی كه له‌وانه‌یه لێی بكه‌ونه‌وه و له به‌رژه‌وه‌ندی گه‌ل و نیشتماندا نه‌بن، به پێویستی ده‌زانین گفتوگۆییه‌كی جدی و به‌په‌له له نێوان حكومه‌تی فیدڕاڵی و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستاندا ده‌ستپێبكات به مه‌به‌ستی دۆزینه‌وه‌ی میكانیزمی واقعی و ڕێگەچارەی عه‌مه‌لی كه گه‌ره‌نتی چاره‌سه‌ری ئه‌م دۆخه بكات بهو شێوه‌یه‌ی له ناوەرۆکی بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدڕاڵیدا هاتووه، و به جۆرێک بتوانێت مافه ده‌ستورییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و گه‌له‌كه‌ی و سه‌رجه‌م عێراقییه‌كان بپارێزێت و دوور له گه‌نده‌ڵی و خراپ ئیداره‌دان و دەستیدەستی سیاسی، سه‌رجه‌م سامان و داهاتی وڵات بخاته خزمه‌ت هاونیشتمانییه‌كانییه‌وه، هاوكات داوا له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق ده‌كه‌م هه‌رچی زووه گفتوگۆكانیان سه‌باره‌ت به پڕۆژه‌یاسای نه‌وت و غاز ده‌ستپێبكه‌ن كه ماوه‌یه‌كی زۆره دواخراوه، چ له ڕێگه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ندكردنی ده‌قه‌كانی یاساكه یاخود گه‌ڵاڵه‌كردنی پڕۆژه‌یاسایه‌كی تازه له لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردنه‌وه كه به زووترین كات په‌سه‌ند بكرێت و خه‌مساری تێدا نه‌كرێت. لێره‌دا به پێویستی ده‌زانم ئاماژه به‌وه‌ش بكه‌م كه پرسگه‌لێكی زۆری دیكه‌ی ده‌ستوری مولزه‌م و گرنگ هه‌ن كه به‌هه‌مان شێوه‌ی پرسی نه‌وت و غاز دواخراون و هه‌مووشیان به‌یه‌كه‌وه ده‌توانن چوارچێوه‌یه‌كی تێروته‌واوی یاسایی بێنه‌ئاراوه و مافی سه‌رجه‌م هاووڵاتییان بپارێزن و په‌یوه‌ندییه‌كی لۆجیكی هاوسه‌نگیش له نێوان حكومه‌تی فیدڕاڵی و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و ده‌سه‌ڵاتی خۆجێی پارێزگاكاندا دروست بكه‌ن كه هێشتا له چوارچێوه‌ی هه‌رێمكدا ڕێكنه‌خراون. لێره‌شدا كتومت مه‌به‌ستمان یاسای ئه‌نجومه‌نی فیدڕاڵییە كه له نێو گێژاوی سیسته‌می سیاسی ئێستای عیراقدا لایه‌نێكی ته‌شریعی فه‌رامۆشكراوه و له ماده‌ی 65 ی ده‌ستوردا به ڕوون و ئاشكرای ئاماژه‌ی پێكراوه و ئیلزامییه و ده‌بێت جێبه‌جێ بكرێت. له كاتێكدا ده‌ستوری عێراق ماوه‌ی 17 ساڵه په‌سه‌ند كراوه، كه‌چی هێشتا گفتوگۆی جدی له باره‌ی ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌وه ئه‌نجام نه‌دراوه. له ماده‌ی 105 ده‌ستوردا ئاماژه به دامه‌زراندنی ده‌سته‌یه‌كی گشتی كراوه كه بایه‌خ به مافی هه‌رێم و پارێزگاكان ده‌دات، ئه‌م مادده‌یه‌ش هێشتا نه‌چۆته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه. هه‌روه‌ها له ماده‌ی (106) ده‌ستوردا هاتووه كه ده‌بێت "ده‌سته‌ی گشتی چاودێریكردن و دابه‌شكردنی داهاته فیدڕاڵییە‌كان" دابمه‌زرێت كه تا ساڵی 2021 نه‌چۆته بواری جێبه‌جێكردنه‌وه و هێشتاش پێویستی زۆری به پاڵپشتی و چاكسازی هه‌یه. هه‌موو ئه‌و كه‌مورتییه ده‌ستوورییانه به ته‌نیشت یاسای نه‌وت و غازه‌وه كه له ماده‌ی (112) ی ده‌ستوردا ئاماژه‌ی پێكراوه، هه‌لومه‌رجێكی ناله‌بار و ناسرووشتیان بۆ چۆنییه‌تی ئیداره‌دانی سامانی نه‌وتی عێراق به هه‌رێمی كوردستانیشه‌وه دروست كردووه، له‌م سۆنگه‌یه‌وه ده‌بێت به هه‌ستێكی گه‌وره‌ی به‌رپرسیاریه‌تییه‌وه له‌و پرسه بڕوانین و هه‌موو لایه‌كیش به‌رپرسیاریه‌تییه‌كه‌ی هه‌ڵگرن و ئه‌ركی خۆیان له ته‌واوكردنی چوارچێوه ده‌ستوورییه‌كانی ڕێكخستنی ئه‌و په‌یوه‌ندییانه له‌ئه‌ستۆ بگرن كه به هۆی فه‌رامۆشكردنیانه‌وه گه‌لی عیراق باجه‌كه‌ی داوه. كاتی ئه‌وه هاتووه به هه‌ستی به‌رپرسیاریه‌تی نیشتمانییه‌وه مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ په‌یوه‌ندی نێوان حكومه‌تی فیدڕاڵی و حكومه‌تی هه‌رێمدا بكه‌ین، هه‌ر لێكه‌وته‌كانی ئه‌م پرسه‌ش بوون كه هاوڵاتییانی هه‌رێمی كوردستانیان توشی ده‌رده‌سه‌ری و گرفت و كێشه‌ی زۆر كرد به هۆی ئه‌و دۆخە نالەبارەوە، وه‌ك بڕینی بەشێک له موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینان و دواكه‌وتنی موچه‌كانیان، لەم ڕوەوە بە پێی دەستوور پیویستە ده‌سته‌به‌ركردنی مافی بژێوی هاوڵاتییه‌كانی بكرێت و ڕێگه‌ش نه‌درێت یاری به قوت و بژێوییانه‌وه بكرێت و بكرێنه قوربانی گه‌مه‌ی سیاسییه‌كان. له پێناو چاره‌سه‌ركردنی ئه‌م دۆخه ناهه‌مواره‌ی ئێستا، دووباره داواكارین ئه‌و ده‌قه ده‌ستورییانه هه‌موار بكرینه‌وه كه به ئه‌زموون بۆمان ده‌ركه‌وتووه قابیلی جێبه‌جێكردن نین و هۆكاری سه‌ره‌كیشن بۆ ته‌نگژه كه‌ڵه‌كه‌بووه‌كانی ئێستا، هاوكات داواكارین ئه‌و ده‌قه ده‌ستورییانه ده‌وڵه‌مه‌ند بكرێن كه په‌یوه‌ستن به كار و ئه‌ركی هه‌ردوو ده‌سه‌ڵاتی جێبه‌جێكردن و یاسادانانه‌وه، به جۆرێك ئه‌و دوو ده‌سه‌ڵاته بكاته خزمه‌تكاری گه‌ل و گوزارشت له ویست و ئیراده‌ی ئازاد و سه‌ربه‌خۆیی نیشتمانی گه‌لی عێراق بكه‌ن. له كۆتایدا هه‌مدیسان داواكارین و زۆریش به پێویستی ده‌زانین كه ڕێز له مافه ده‌ستورییه‌كانی هاووڵاتییان بگیرێت و هه‌رچی زووه حكومه‌تی تازه‌ی عێراق پێكبھێنرێت، حكومه‌تێك له ئاست ویست و داواكاری گه‌له‌كه‌ماندا بێت، چونكه به‌رده‌وامی ململانێ و كێشمه‌كێشمه سیاسییه‌كانی ئێستا و تۆمه‌تباركردنی یه‌كتری هه‌رگیز قبوڵكراو نین، به تایبه‌تیش كه وڵاته‌كه‌مان وێڕای سەختیەکانی بەردەمی، کۆمەڵێک دەسکەوتی شایستەی نیشتمانیشی له‌پێشە كه ناكرێت به بیانگەی هیچ پاساوێك دوابخرێن و فه‌رامۆش بكرێن. به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆك كۆماری عێراق
کچێکی تری ئێزیدی بەناوی روزە ئەمین بەرەکات دوای هەشت ساڵ بەکەس وکاری خۆی شادبوویەوە. فەریدە سعدۆ، بەرپرسی رابیتەی پشتگیری ژنان لە شنگال بەهاوڵات ی وت"پێش دوو مانگ گرۆپێکی ئیرهابی هەوڵیاندا روزە ئەمین لە شاری عەین عیسای سوریا بگۆزانەوە بۆ تورکیا، بەڵام هێزەکانی سوریای دیمۆکرات پلانەکەی ئەوان یان تێکدا و لەژێر دەستی ئەوان رزگارکرد داوتر کچەکەیان رادەستی خانی ئێزیدی لە هەرێمی جەزیرە کرا" فەریدا ووتیشی"ئەمڕۆ توانیمان ئەو کچەیە لەشنگال رادەستی کەس وکاری بکەین، هەموو ئەودەنگۆیانەش ڕەت دەکەین کە لەبەرامبەر بڕێک پارە رۆزە رزگارکراوە"
رەزا مەنوچەهری كامپی پەنابەرانی كوردی باكوری كوردستان لەمەخمور (كامپی شەهید رۆستەم جودی)، كە ١٨٠ كیلۆمەتر لەسنوورەكانی توركیاوە دوورە لەم چەند ساڵەی دواییدا زوو زوو لەلایەن فڕۆكە جەنگی و فڕۆكە بێفڕۆكەوانە هێرشبەرەكانی دەوڵەتی توركیاوە بۆردومان دەكرێت. لەو بۆردومانانەدا خەڵكی كامپەكە و ژنان و منداڵان دەكرێنە ئامانج و دەكوژرێن و بریندار دەكرێن. توركیا بۆ ئەو كامپە بۆردومان دەكات؟ ئەو كەسانە كێن لەو كامپەدا دەژین؟ دانیشتووانی كامپەكە چی دەكەن و بە چییەوە؟ بۆ توركیا هەوڵی داخستن و نەهێشتنی ئەو كامپە دەدات؟ سیاسەتی توركیا بەرامبەر بە كورد لەدوای ماوەیەكی كەم لەدامەزراندنی كۆماری توركیا بەسەرۆكایەتی مستەفا كەمال ئەتاتورك و پاشماوەكانی ئیتیحاد و تەرەقی و ژۆن توركەكان، لەتوركیا دەستكرا بە نكۆڵیكردنی كوردو زمان و كولتوری كوردی و مافە مەدەنی و نەتەوەیی و سیاسییەكانی قەدەغەكران. هەموو راپەڕینەكانی كورد بەتوندترین شێوە سەركوت كران. كۆمەڵكوژیەكانی پیرانی ئامەد، دۆڵی زیلان، ئاگری، دێرسیم و كۆچگرییان ئەنجامدا. بۆ نزیكەی ٥٠ ساڵ سەرتاسەری باكوری كوردستانیان كرد بەناوچەی سەربازی و قەدەغەكراو و لەهەموو جۆرە پەیوەندییەكی بەدونیای دەرەوە دابڕێندرابوو. دوای جەنگی جیهانیی دووەم و بەتایبەتی لەشەستەكانی سەدەی رابردودا و بەهۆی شەپۆلی گۆڕانكاریەكان لەسەرتاسەری جیهاندا لەتوركیادا ژمارەیەك حزبی جۆراجۆرو كۆمەڵەو رێكخراو دروستبوون. كورد سودی لەدۆخە وەرگرت و كەم كەم خۆی رێكخست و كۆمەڵەو رێكخراوی دروستكرد. هێدی هێدی هۆشیاریی سیاسی و نەتەوەیی و كاری مەدەنی و رێكخستن لەناو كوردەكاندا گەشەی كرد. دەوڵەتی توركیا ئەو دۆخەی پێ قبوڵ نەكراو سوپا لەشەستەكاندا دەستی بەكودەتا كرد. دووبارە سوپا لەحەفتاكانداو لەهەشتاكانیشدا كودەتای كردەوە، سەرباری بەكارهێنانی دەستی ئاسنین و قەدەغەكاریی زۆرو داخستنی زۆر كۆمەڵەو رێكخراوو ناوەندو كوشتاری هەزاران كەس و زیندانیكردنی سەدان هەزار كەس دۆخەكە هەر وەك ئەوەی لێنەهاتەوە، كە سوپاو دەوڵەت و سیستمی سیاسیی توركیا دەیانخواست. سیاسەتی راگواستن و سوتماككردنی كوردستان كاتێك لەدوای ئەو كوشتارو سەركوتكارییانە كورد لەباكوری كوردستان پەكەكەی دامەزراندو دەستی بەشەڕی چەكداری لەدژی داگیركاری و قەدەغەكارییە سەپێندراوەكانی دەوڵەتی توركیا كرد، دەوڵەتی توركیا شێوازی جەنگی قورسی سەربازی و كولتوری و سایكۆلۆژیی لەدژی پەكەكە و كۆمەڵگەی كوردستان و لایەنگرانی پەكەكە دەستپێكرد. حەمید بۆزئەرسەلان مامۆستای كۆمەڵناسی و مێژوو لەزانكۆی پاریس لەبارەی ئەو شێوازەی جەنگی توركیا لەدژی پەكەكە دەڵێت، ئەو جەنگە و شێوازەكانی لە ناوەندی دژە شۆڕش لەپنتاگۆن بەرنامەی بۆ دانراوە و توركیا جێبەجێی دەكات. توركیا لەو چوارچێوەیەدا بۆ رێگریكردن لەپەیوەندیی گەریلاكانی پەكەكە لەگەڵ هاووڵاتیان و گوندەكان و پچڕاندنی پەیوەندییەكانی گەریلا لەساڵی ١٩٨٣دا دەستیكرد بەدروستكردنی پاسەوانی گوندەكان، كە كورد لەباكوور پێیان دەڵێت، جاش و قوروجی. لەدوای ئەوەی لەسەرەتای ١٩٩٠ی سەدەی رابردوودا هەوڵەكان بۆ چارەسەركردنی شەڕ و كێشەی كورد لەتوركیا بەئەنجام نەگەیشت و تورگوت ئۆزال و تیمەكەی لەناو توركیادا پاكتاوكران و شەڕ دەستیپێكردەوە، سیاسەتی بەجاشكردن لەسەرەتای نەوەدەكاندا لەلایەن مەسعود یڵماز و تانسۆ چیلەر و محەمەد ئاغارو هەوالگریی جەندرمە (ژیتەم) بەسەرۆكایەتیی جەم ئەرسەڤەر گەیشتە لوتكە، خەڵكی هەر گوندێك چەكی جاشایەتییان هەڵنەگرتایە لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە گوندەكەیان كاول دەكراو خەڵكەكەی دەردەكرا. ئەو سیاسەتە لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە لەساڵی ١٩٩٤ەوە كاری پێكراو لەماوەی چەند ساڵێكدا نزیكەی ٥ هەزار گوندی باكوری كوردستان خاپوركران. ١٨ هەزارو ٥٠٠ هاووڵاتیی مەدەنیی كورد بەتۆمەتی ئەندامبوون و هاوكاریكردنی پەكەكە لەلایەن تیمەكانی مەرگی دەوڵەتی توركیاوە رفێندراون و بێسەروشوێن كران، زیاتر لە ١٠ هەزار كەس خرانە زیندانەكانەوە، زیاتر لە ٢ ملیۆن كەس لەباكوری كوردستان ئاوارەی گەورە شارەكانی كوردستان و رۆژئاوای توركیاو ئەوروپاو بەشەكانی تری كوردستان بون. توركیا ئەو پلانەی بەبەكارهێنانی هێزی بێسنوور تاوەكو سەرەتای سەدەی ٢١ درێژە پێدا و بەشێكی زۆری لەكوردستان كردە چۆڵەوانی و ناوچەی سەربازی. توركیاوە دەیخواست كوردستان چۆڵ بكات و كەسی تیادا نەمێنێت، جگە لەكەسانی سەربەخۆی. دەركردن و راگواستن لەشۆڕشی ئاگری و دۆڵی زیلان، لەدێرسیم و لە قۆناغەكانی ئیسڵاحاتی شەرقدا لەدژی كورد پەیڕەو كردووە. پێشتریش بە فتوای شێخولئیسلامی بابی عالی ئەرمەكان لەئەنادۆڵ و ناوچەكانیان بۆ شوێنە دوورە دەستەكان راگوێزرابوون و بەوە بەشێك لەجینۆسایدی دژ بەئەرمەنەكانیان جێبەجێ كرد. ئەو سیاسەتەش بەدرێژایی سەدەی ٢٠ لەدژی كورد بەكارهێنراوە. ئاوارە بوون بەرەو باشووری كوردستان سوپای توركیا لەهەر ئۆپراسیۆنێكدا چەندین گوندی خاپور دەكردو بەو هۆیەوە ژمارەیەك لەهاووڵاتیانی ئەو گوندانە ئاوارە دەبون، كە چەكی جاشایەتیان هەڵنەدەگرت و ئامادە نەبوون لەدژی پەكەكە شەڕ بكەن. شەپۆلی گەورەی ئاوارە بوونی خەڵكی ناوچەی بۆتان لە ١٢ی نیسانی ١٩٩٤دا دەستیپێكردو لەمانگی نیسان تا ئایاری ١٩٩٤ گوندەكانی ناوچەكانی گابارو جودی لەئۆپراسیۆنەكاندا خاپور كران و خەڵكەكانیان ئاوارەی بوون. سەرەتا بەشێك لەئاوارەكان خۆیان گەیاندە دەوروبەری گوندەكانی دهۆك و زاخۆو بەشێكی تریشیان رۆیشتنە ناوچەكانی شەرانش و بهێرێ لەحەفتانین. لەوكاتەدا باشوری كوردستان لە بەعس رزگار كرابوو دەسەڵاتی خۆماڵیی كوردیی لەژێر پارێزراویی هێڵی ٣٦ و چەكوشی ئامادەی ئەمریكا و فەرەنسادا بوو. هاوكات پەیوەندیی مێژوویی و دێرینی كورد لەودیوو ئەمدیوی سنوورو تروسكایەكی ئومێد بەباشوری رزگار كراو بووە هۆكار بۆ ئەوەی ئەو كوردانەی باكوری كوردستان، كە چەكی جاشایەتییان هەڵنەگرتبوو تا رادەیەك بە ئەرخەیانی روو لەباشوری وڵاتەكەیان بكەن و روو لە شارە توركییەكان و ئەوروپا نەكەن. پەنابەرەكانی باكوور بۆ ئەوەی مافە سەرەتایی و مرۆییەكانیان بۆ دابین بكرێت لەبەرامبەر بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكاندا دەستیان بەچالاكی كرد و نزیكەی ٦٠ پەنابەر لە مانگی حوزەیراندا لەبەردەم بارەگای نەتەوە یەكگرتووەكان دەستیان بەمانگرتن كرد و لەدوای ٢٩ رۆژ لە مانگرتن و دوای نزیكەی ٢ مانگ مانەوەیان لەو شوێنانەدا، نەتەوە یەكگرتوەكان لەساڵی ١٩٩٥دا ئەتروشی بۆ شوێنی پەنابەرەكان دیاری كرد. هاوكات بەشێك لەپەنابەران لەگەلیی قەیمات نیشتەجێ كران. گەمارۆدان و ئاوارەكردنەوەیان گەرچی پەنابەرەكان داوای مافی خۆیان و نیشتەجێكردنیان لەشوێنێكی پارێزراودا دەكرد، بەڵام هەر لەسەرەتاوە دابەشكردنی پەنابەران بەسەر دوو كامپدا لەلایەن پەنابەرانەوە بەمانای لێكدابڕان و پەرتەوازەكردنیان لێكدرایەوە، بۆیە یەكێك لە داواكانیان ئەوە بوو، كە هەموو پەنابەرەكان پێكەوە لەكامپێكدا بن. هاوكات لەگەڵ چالاكیی پەنابەرەكان بۆ مافەكانیان سوپای توركیا ساڵی ١٩٩٥ ئۆپراسیۆنی «چەلیك – ئاسن»ی لەدژی پەكەكە بۆ سەر باشووری كوردستان دەستپێكرد. دەوڵەتی توركیا لەو كاتەدا رایگەیاند، ئەو ئۆپراسیۆنە لەدوای ئۆپراسیۆنی داگیركردنی قوبرس گەورەترین ئۆپراسیۆنی «دەرەوەی سنوور»ە. ئۆپراسیۆنەكە بە بەشداریی ١٣ جەنەڕاڵ، ٣٥ هەزار سەرباز لە رۆژی ٢٠ی ئاداری ١٩٩٥ لە حەفتانین دەستیپێكرد. پارتی بەشداریی لەو ئۆپراسیۆنەدا لەدژی پەكەكە كردو ئۆپراسیۆنەكە ماوەی ٤٥ رۆژ بەردەوام بوو. لەگەڵ ئۆپراسیۆنەكەدا سوپای توركیاو پارتی گەمارۆیان خستە سەر كامپەكان و هاتوچۆكردنیان لێ قەدەغەكردن و رێگای نەدەدا پێداویستییە مرۆییەكان بگاتە دەستی پەنابەرەكان و ئەو گەمارۆدانە بۆ ماوەی ٣ مانگ بەردەوام بوو. خەڵكە پەنابەرەكە ناڕەزایەتیان نیشانداو دەستیان بەخۆپیشاندان كرد، هێزەكانی پارتی تەقەیان لێكردن و ژنێكی پەنابەریان كوشت و ٦ ژنی تریان بریندار كرد. پەنابەرەكان كۆڵیان نەداو دەستیان بەمانگرتن كرد، لە دوای ١٥ رۆژ مانگرتن بەناچار ئاوو خواردن و نان گەیاندرایە پەنابەرەكان و هەر دوو كامپەكەش كرا بەیەك كامپ. لەساڵی ١٩٩٦دا سەرباری شەڕی ناوخۆی نێوان پارتی و یەكێتی لەلایەك و پارتی و پەكەكە لەلایەكی دیكە، گەمارۆو گوشارەكانی پارتی سەر پەنابەران بەردەوام بوو، لەئەنجامی گوشارەكانی توركیادا پارتی پەنابەرەكانی لەساڵی ١٩٩٧ لەو كەمپە دەركردو پەنابەرەكان بەناچاری رۆیشتن بۆ ناوچەی نینۆڤا، بەڵام هەر بەهۆی گوشارو گەمارۆكانەوە پەنابەرەكان هەر لەو ساڵەدا گواستیانەوە بۆ نەهبەردان، دوای ٢ مانگی تریش دیسانەوە بەهۆی گوشارەكانی توركیاو پارتییەوە پەنابەرەكان لەوێش ئاوارە كرانەوەو بۆ ماوەیەك چونە ناوچەی شێخان و لەئەنجامدا لەساڵی ١٩٩٨ لەلایەن نەتەوە یەكگرتوەكانەوە پەنابەرەكان گواسترانەوە بۆ باشووری مەخمور، كە ئەوكات ئەو ناوچەیە لەژێردەستی رژێمی سەدامدا بوو. سەرباری دۆخی سەخت و نیمچە بیابانبوونی باشووری مەخمور، بەڵام پەنابەرەكان لەگوشارو هێرش و گەمارۆكانی توركیا و پارتی رزگاریان بوو! كامپی مەخمور پەنابەرەكانی باكووری كوردستان، كە ژمارەیان زیاتر لە ١٢ هەزار كەس بوون و دوای ٤ ساڵ لەگوشار و گەمارۆو نائارامی لەسەر رووبەڕی ٥ هەزار كیلۆمەتر چوارگۆشە لەباشووری مەخمور بەكەمترین ئیمكانات و پێداویستی دەستیان بەكردنەوەی خانوو و ئاوەدانكردنەوە و رواندن و سەوزكردنی ئەو ناوچە وشكە كرد. قوتابخانەیان كردەوە و منداڵەكانیان فێری خوێندن بەزمانی كوردی كرد. پاسەوانیان لەناو خۆیاندا بۆ خۆیان دیاری كردو پاسەوانیان لەكامپەكە دەكرد. دەستیان كردنەوەی خولی پەروەردەی سیاسیی و نەتەوەیی و مێژوویی و هونەری كرد. كەم بنەماڵەیان هەبوو شەهیدیكیان نەبوو بێت، یان كەسێكیان گەریلا نەبوو بێت، بۆیە نەیاندەویست دووریی جوگرافی و سەختیی ناوچەكە ببێتە هۆی ئەوە لەو ئامانجانە داببڕێن، كە لەپێناویدا ئاوارە بوون. ئەو دۆخە تاهێرشی ئەمریكا و هاوپەیمان بۆ سەر عێراق بۆ رووخانی رژێمی سەدام بەردەوامیی هەبوو. لیژنەی چوار قۆڵی بۆ داخستنی كامپی مەخمور بەهۆی هاوكارینەكردنی توركیا بۆ رووخاندنی رژێم سەدام، توركیا لەعێراقی دوای سەدامدا دۆخی خراپ بوو. تورەكە كرابووە سەر ئەفسەرەكانی لەسلێمانی و رێگاشیان پێنەدا هێز بۆ ناوچەكانی موسڵ و سوننەكانی عێراق ببات. دوای هەوڵێكی زۆر توركیا رێگای بازرگانی و كۆمپانیا جۆراوجۆرەكانی لەعێراقدا بۆ كرایەوە. لەدوای چەند ساڵ هاوكات لەگەڵ هێرشەكانی بۆ سەر پەكەكە دەستیكردەوە بە هەوڵەكانی بۆ گەمارۆدان و داخستنی كامپی مەخمور. توركیا، ئەمریكا و هاوپەیمانانی وا تێدەگەیاندبوو، كە مەخمور بنكەو بارەگای پەكەكەیە و داوای هاوكاریكردنی بۆ لەناوبردنی پەكەكە بە پاساوی «شەڕ لە دژی تیرۆر» و داخستنی كامپی مەخمور كردبوو. بۆ ئەوەش لیژینەیەكی چوار قۆڵیی ئەمریكا و توركیا و پارتی و حكومەتی عێراق لەساڵی ٢٠٠٧ بۆ شەڕ لە دژی پەكەكە و داخستنی كامپەكە دامەزرا، كە بارەگاكەی لەهەولێر. ئەمریكا جەنەڕاڵ راڵستۆنی خانەنیشنی بەئەزمونی لە لیژنەكەدا دانابوو. پارتی خەندەقی بەدەوری كامپی مەخموردا لێداو بۆ ماوەی چەند مانگێك هاتوچۆی بۆ كامپەكە قەدەغە كرد. هاوكات راڵستۆن سەردانی كامپەكەی كرد. ئەنجام ئەوە بوو، كامپەكە بنكەو بارەگای سەربازیی پەكەكە نییەو شوێنێكی مەدەنییە لەژێر چاودێریی نەتەوە یەكگرتووەكاندا، بۆیە لەدوای ٦ مانگ راڵستۆن لەلیژنەكە كشایەوە و كامپەكەش دانەخرا و لەساڵی ٢٠٠٨ بەشكستی ئۆپراسیۆنی توركیا لە زاپ، ئەو لیژنەیەش بە عەمەلی كۆتایی پێهات. هەوڵەكانی دوای دەستپێكردنەوەی شەڕ هاوكات لەگەڵ شەڕی داعش و هێرشی ئەو گروپە بۆ سەر كامپی مەخمورو بەئەنجام نەگەیشتنی پرۆسەی ئاشتی لەنێوان پەكەكە و توركیادا، لەساڵی ٢٠١٥دا توركیا بە زنجیرە هێرشێكی ئاسمانی لە ٢٤ی تەمموزدا دەستی بەهێرشكردنە سەر پەكەكە كردو ئەو شەڕە تائیستا بەردەوامە. لەپاڵ ئەو هێرشانەدا توركیا دیسانەوە كامپی مەخموری كردووەتە ئامانج و دەیەوێت ئەو كامپە دابخات. ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا و ژمارەیەك لەبەرپرسانی تری ئەو وڵاتە لە لێدوانەكانیاندا كامپی مەخمور بەبارەگای پەكەكە دەناسێنن و ئەوە لە راگەیاندنەكانیدا زۆر دووبارە دەكرێتەو و هەندێك راگەیاندن و میدیای كوردیش لەهەرێم جاروبار ئەو پێناسەیە بۆ ئەو كامپە دووبارە دەكەنەوە، بەڵام كامپی مەخمور نزیكەی سەدا ٧٠ی دانیشتوانەكەی ژن و منداڵن و ٣ هەزار و ٥٠٠ كەسیان خوێندكارن و هەزارو ٢٠٠ كەسیشیان بەهۆی زۆری تەمەن و دۆخی سەختی ژیانەوە نەخۆشیی درێژخایەنیان هەیە، كە ئەو دۆخە هیچ پەیوەندییەكی بەكامپێكی سەربازی و چەكدارییەوە نییە. سەرباری ئەوەش توركیا جاروبار بەپاساوی بنكەو بارەگای پەكەكە كامپەكە بۆردومان دەكات و پاسەوانانی كامپەكە و هاووڵاتیانی مەدەنیی ئەو كامپە دەكاتە ئامانج. لەدوایین هێرشی ئاسمانیی توركیادا ٢ پاسەوانی كامپەكە شەهید بوون و زیاتر لە ٢٠ هاووڵاتی كامپەكەش، كە زۆربەیان ژن و منداڵ بوون، بریندار بوون. بەرپرسانی تەندروستیی كامپی مەخمور رایانگەیاندوە، توركیا لەو هێرشەیەدا جۆرێك لەچەك و ژەهری كیمیایی بەكارهێناوە. جیاوازیی كامپی مەخمور و كامپی ئەشرەفی موجاهیدینی خەڵق كامپی موجاهیدینی خەڵق لەپارێزگای دیالە، كە بەكامپی ئەشرەف دەناسرا، بنكەی فەرمی ئەو حزبە بوو. هێزە چەكدارەكان و سەركردایەتیی ئەو حزبە لەو كامپەدا بوون. كامپەكە تەنانەت تانك و تۆپخانە و زرێپۆشی تیادا بوو، كەكاتی خۆی سەدام حوسێن بۆ شەڕ لە دژی ئێران پێی دابوون. ئێران لەدوای رووخانی رژێمی سەدام ئەو كامپەی بۆردومان كرد. چەندجارێكیش تۆپباران و هاوەنبارانی كرد. لە رێگەی گروپە چەكدارەكانی نزیك لەخۆیەوە هێرشی كردەسەری و لە ئەنجامدا گواسترایەوە بۆ كامپی لیبەرتی لەبەغدا و ئێستا براون بۆ وڵاتی ئەلبانیا و لەوێ كامپێكیان لەسەر رووبەری ٣٥٠ هەزار مەتر چوارگۆشە بۆ دروستكردوون، كە ئەوەندەی پاركی ئازادیی سلێمانی دەبێت. رەنگە توركیا بیەوێت ئەو شێوازەی ئێران لەدژی كامپی مەخمور دووبارە بكاتەوە، بەڵام ئەوەی بۆ توركیا تا ئێستا ئەستەم بووە ئەوە بووە، كە نە هێزی چەكداریی گەریلا و هەپەگە لەکامپەكەدا نین، بارەگای سەركردایەتیی پەكەكە لەكامپەكەدا نییە و بنكە و بارەگای سەربازیش نییە. گەرچی خەڵكی كامپەكە بەهۆی پشتیوانی لە پەكەكەوە ئاوارە بوون، بەڵام ئەو خەڵكە مەدەنین و ئەندامانی پەكەكە هەروەك چۆن سەردانی زۆر شوێن و ناوچەی كوردستان دەكەن بەهەمان شێوە سەردانی ئەو كامپەش دەكەن. سەردانكردنی ئەندامێكی پەكەكە بۆ شوێنێك نابێتە پاساو بۆ ئەوەی توركیا ئەو شوێنە بۆردومان بكات. شوێنێكی وەك كامپی مەخمور، كە خەڵكەكەی ئەگەر ئەندامانی پەكەكەش سەردانیان نەكات، توركیا بەچاوی دوژمن سەیریان دەكات و ئەوەی تائێستا بەرامبەر ئەو كامپەو خەڵكەكەی كردوویەتی ئەوە روون دەكاتەوە، كە توركیا بەچاوی گەریلا سەیری دانیشتوانی كامپەكە دەكات، جا چ منداڵ بن، یان خوێندكار، یان كەسانی بەتەمەنی نەخۆش بن. دیارە ئاسمانی عێراق بەدەست ئەمریكاوەیە و توركیا بەئاگاداریی ئەمریكا ئەو هێرشانە بۆ سەر ئەو كامپە ئەنجام دەدات. نەتەوە یەكگرتووەكانیش بۆ رێگریكردن لەبۆردومانەكان رێوشوێنێكی روونی نەگرتووەتەبەر. ئەو لایەنانە جاروبارێك لەدوای چەند بۆردومانێك داوا لەتوركیا دەكەن خەڵكی مەدەنی نەكاتە ئامانج و سەروەریی عێراق بپارێزێت، توركیاش دوای ماوەیەك دووبارە هێرشەكانی دەستپێدەكاتەوە. كاتێك سەیری مێژوی ئەو كامپە هەڵسوكەوتەكانی توركیا بەرامبەری دەكرێت، دیارە توركیا بەئاگاداریی ئەمریكاو نەتەوە یەكگرتووەكان و حكومەتی عێراق و هەولێر ئەو بۆردومانانە ئەنجامدەدات. كوژرانی عوسمان كۆسە و گەمارۆدانی كامپی مەخمور لە ١٧ی تەمموزی ٢٠١٩دا كەسێك بەناوی عوسمان كۆسە لە ریستورانتی حوقەباز لە هەولێر لەلایەن چەند گەنجێكی باكووری كوردستانەوە كوژرا. توركیا دەڵێت، عوسمان كۆسە جێگری كۆنسوڵی توركیا بووە لەهەولێر، بەڵام سەرچاوەكانی نزیك لەپەكەكە و هەندێك لەمیدیاكان بڵاویانكردەوە، عوسمان كۆسە ئەندامی میت بووە و سەرپەرشتیی هێرش و بۆردمانەكانی بۆ سەر پەكەكە كردووە لە باشووری كوردستان. پێشتریش لەناو میتدا بەرپرسی دۆسیەی ئێران بووە. وەك دەوترێت، ئەو پلانداڕێژەری بۆردومانكردنی ئۆتۆمبێلەكەی هەڵمەت غەریب بووە. گەرچی توركیا دەیەوێت عوسمان كۆسە وەك دیپلۆماتكارێك بناسێنێت، بەڵام ئەو دیپلۆماتە دۆخێكی نهێنیی هەبووە و تەنانەت هیچ ئەكاونێكی لەتۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا نەبووە. پارتی لەدوای كوژرانی عوسمان كۆسە كامپەكەی گەمارۆداوەو لەو كاتەوە تائێستا، كە دەكاتە ٢ ساڵ و ٧ مانگ (٩٤٥ رۆژ) ئەو كامپەی خستووەتە ژێر سەختترین گەمارۆ، كە تائێستا وێنەی نەبووە. پاساوی ئەو گەمارۆیە ئەوەیە، كە یەكێك لەبەشداربووەكان لەكوشتنی عوسمان كۆسەدا دانیشتوی كامپی مەخمور بووە. ئەو پاساوە لاوازە، ناكرێت خەڵكی مەدەنیی شارێك بەهۆی كەسێكەوە سزای بەكۆمەڵ بدرێن و بۆردومان بكرێن، بەڵام دیارە ئەوە لەلای توركیاو ئێران و عێراقی سەردەمی سەدامەوە هیچ گرنگ نەبووە و نییە. بەئاسانی شوێنی مەدەنی بۆردمان دەكەن و خەڵك كوشتار دەكەن. بەتایبەتی تریش شارە كوردییەكان و هاووڵاتیانی كورد دەكەنە ئامانج و دەیانكوژن. رژێمی ئێران لەدوای فتوای خومەینی بۆ هێرشكردنە سەر رۆژهەڵاتی كوردستان بەپاساوی بوونی پێشمەرگە دەستیكرد بە بۆردومانكردنی ناوەندەی شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و سنە بەتایبەتی و سەدان هاووڵاتی مەدەنیی شەهید كرد. سەدام بەهەمان پاساو هەڵەبجەی كیمیابارانكردو ئەنفالی ئەنجامدا. توركیاش بەهەمان پاساو ناوچەی سووری ئامەد، شەنگال، جزیر، عەفرین، سلۆپی، نسیبین، گرێ سپی، جۆلەمێرگ، سەرێكانی، گەڤەر و زۆربەی ناوچە مەدەنییەكانی كوردستان بۆردومان دەكات. توركیا لەم چەند ساڵەدا زیاتر لە ١٠ جار كامپی مەخموری بۆردومان كردووە. ئێستاش بەهۆی گەمارۆدانیانەوە، خەڵكەكەی لەدۆخێكی سەختدان و پێویستییان بە هاوكاریی مرۆیی و پزیشكی و كار هەیە. بەهۆی رێگریكردن لە رۆیشتنیان بۆ نەخۆشخانە لەهەولێر، دوو لەدایكەكانی كامپی مەخمور لەكاتی دوگیانیان و ساتەكانی نزیك لەمنداڵ بووندا، لەلایەن بازگەی هێزەكانی پارتییەوە رێگرییان لێكراو بەهۆی خوێنبەربوونەوە خۆیان و كۆرپەلەكانیان بەدەم ئازارەوە گیانیان لەدەستدا! هەر لەو ماوەیەدا زیاتر لە ١٥ كەسی ئەو كامپە لەكاتی گەڕان بەدوای كارداو لە رێگای بەغدا بەهۆی وەرگەڕانی ئۆتۆمبێلەكانیانەوە گیانیان لەدەستداوە...
.jpg)
شاناز حەسەن بەهۆی گرانبوونی نرخی بەنزین بەشێک لە شۆفێران بە گشتی و شۆفێرانی تەکسیی لە دهۆک بۆ ماوەیەک گردبوونەوە و رێگەی نێوان دهۆک-هەولێریان گرت، دواتر هێزی ئەمنی چوونە شوێنەکە و رێگەکەیان کردەوە. شۆفێرانی تەکسیی ناڕازین لە بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین و گلەیی ئەوان لەوەیە داهاتەکەیان تەنیا بەشی بەنزینەکە دەکات، بەمەش ناتوانن بژێوی خێزانەکانیان بە کاری تەکسیی دابینبکەن، ئەگەر کرێی تەکسیش لەسەر خەڵک گران بکەن، ئەوا خەڵک هاتووچۆ بە تەکسیی ناکەن. شۆفێرێكی تەكسی لە دهۆك ئاماژەی بە ئەوەدا ناتوانن پارەی خەرجی رۆژانەیان دابین بكەن. شڤان عەلی، شۆفێرێكی تەكسییە و چوار منداڵی هەیە بە هاوڵاتی وت:" بە هۆی گرانی بەنزینەوە ئەوەندەی تر ژیانمان ئالۆز بووە و تەنیا پارەی بەنزینەكە پردەكەینەوە". وتیشی:" رۆژانە ناتوانین پیداویستی رۆژەی پێ بكرین جا چی بگات بە كرێی خانوو و كرێی كارەبا و ئاو". ماوەی چەند رۆژێكە نرخی بەنزین لەهەموو شارەكانی هەرێم بەرزبۆتەوە و 250 دیناری عێراقی چۆتەسەر بۆ نزیکەی 900 دینار.
سازكردنی: هیوا ناسیح نووسەرو دۆستێكی كورد كە نزیكەی 30 جار سەردانی هەرێمی كوردستان و رۆژئاڤای كوردستان و رۆژهەڵات و باكوری كردووە دەڵێت:» كورد ئەمرۆ لەعێراق و سوریادا مافە كەلتورییەكانیان بەدەستهێناوە. بەڵام لەڕووی سیاسییەوە كەوتۆتە سەر ئەوەی، ئایا لەوێ دەستەڵاتی ئۆتۆنۆمی ئەو دوو جێگایە لەداهاتوودا بەئاڕاستەی دیموكراتییەت گەشە دەكات یان بەرەو پێشبڕكێی ناڕەواو حوكمڕانیی دیكتاتۆرییەتی حزبی دەچێت». تۆماس شمیدینگەر، نووسەرو دۆستی كورد لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:» هەرگیز لەو باوەڕەدا نە‌بووم، كە رۆژێك بەغدا ئازادی رۆژنامەگەریی زیاتر تێدا بێت لەكوردستان، بەڵام گەر مرۆڤ راشكاو بێت، دەبێت گەواهی ئەمە بدات، كە ئێستا وایە!». هاوڵاتی: با پێشەكی تۆماس شمیدینگەر لەزمانی خۆیەوە بناسین، تۆماس كێیە؟ تۆماس: خەڵكی شارۆچكەیەكی رۆژئاوای نەمسام و لەوێ گەورە بووم، لەخوێندنی بڕوانامەی دووەمی زانكۆمدا بەشی زانستی سیاسی و كۆمەڵ و كەلتورناسیم خوێند، لەوێدا خۆم بۆ بابەتی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست تەرخانكرد، نەك تەنها كوردستان. كاتێك كە هەرزەكار بووم زۆر لەگەڵ گروپە سیاسییە چەپەكاندا چالاك بووم. ئەمڕۆ خەریكی نووسینم، بەڵام دیارە تەنها چاودێرێكی رووت نیم، بەڵكو وەك كەسێكی زانستكاری سیاسی ماومەتەوە. لەكاتی خوێندنی زانستی سیاسیمدا كارم لەسەر زۆر بابەت كردووە وەك كوردستان، سوریا، عێراق، سودان و باشوری خۆرهەڵاتی ئەوروپا هەروەها بابەتی كۆچبەران و پەیوەندی ئاین و دەوڵەت. زانستی سیاسییم لەگەڵ كۆمەڵ و كەلتورناسی كۆكردۆتەوە. داشنانیشم لەماڵەوە بەڵكو دەچمە گۆڕەپانەكەو لەنزیكەوە خەڵك و كە‌لتورو رەوشی ژیانییان دەناسم و ئەمە خۆشیم دەداتێ، كاتێك سەردانی ئەو شوێنانە دەكەم تەنانەت لەكاتی قەیرانە سەختەكانیشدا. هاوڵاتی: وەك دەزانرێت بەڕێزت پەیوەندییەكی باشت لەگەڵ كورددا هەیەو گرنگی زۆریش بە كێشەكەیان دەدەیت، دەكرێت بزانین ئەمە لەكوێوە سەرچاوەی گرتووە؟ ئەم پەیوەندی و ناسینە چۆن گەشەی كردووە؟ تۆماس: كاتێك گەنج بووم كوڕان و كچانی كوردم لەو ناوچەیەی خۆم و لەشاری فۆراڵبێرگ ناسین، كە وەك كۆچبەر لەوێ بوون و دەژیان. باوەڕەكەم تەمەنم شانزە حەڤدە ساڵێك دەبوو، كاتێك بۆ یەكەمجار ئامادەی كۆنسێرتێك بووم هی شڤان پەروەر، دواتر حەزم بۆ كەلتور و موزیكی كوردی جوڵا. واتە پێش ئەوەی بچمە زانكۆ تێكەڵێم لەگەڵ كورداندا هەبوو. یەكەمجار سەردانی كوردستانم كرد ساڵی ١٩٩٩ بوو خوێندكاری زانكۆ بووم، كاتێك لەگەڵ كچێكی هاوڕێمدا سەفەرێكی درێژمان كرد بۆ ڕۆژئاڤا و سوریا، ماوەیەك لە قامیشلۆو حەسەكە بووین، لەوێوە چووینە نوسەیبین. لەساڵی ٢٠٠٤ەوە بەبەردەوامی سەردانی باشوری كوردستان (بەشی عێراق) دەكەم، ساڵی ٢٠٠٧ بۆ یەكەمجار لەڕۆژهەڵات (ئێران) بووم. لەگەڵ كاتدا فێری عەرەبی و توركی و هەندێك كوردیش بووم. ئەمڕۆ پەیوەندی فەرمی و كەسییم بەخەڵكی كوردەوە لە هەموو ناوچەكان هەیە، بەجۆرێك من لەوێ هەست دەكەم وڵاتی خۆمە. هاوڵاتی: دەتوانین بزانین چەند جار سەردانی كوردستانت كردووە؟ و چەند كتێبت لەسەر كوردەكان نووسیوە؟ ئایا هیچ لە كتێبەكانت بۆ زمانی كوردی وەرگێڕراون؟ تۆماس: چەند جار بەتەواوی بیرم نییە، بەڵام بەمەزەنە، گەر هەموو پارچەكانی كوردستان حساب بكەین، نزیكی سی جار لەوێ بوومە، جا سەفەرە‌كانم هەبوون بۆ چەند مانگێك یا كورت بوون بۆ چەند رۆژێك، بۆ نموونە كاتێك بۆ كۆنفرانس یان سیمینارێك داوەت كراوم. بەگشتی خۆم سێ كتێبم لەسەر كورد نووسیوە، كە گێڕانە‌وەیە چیم بینیوە لەوێ، یەكێكیان لەسەر رۆژئاڤایە، یەكێكی تر لەسەر عەفرینە و دانەیەكی تریان لەسەر شەنگالە. جگە لەمە دوو كتێبی ترم بە هاوبەشی لەسەر كوردستان چاپكردوە. ژمارەیەكی زۆر وتاری زانستی و رۆژنامە‌وانیم نووسیوە. لە ساڵی ٢٠١٣وە بەردەوام و ساڵانە لەگەڵ هاوڕێكانمدا (كتێبی ساڵانەی ڤییەننا بۆ لێكۆڵینەوەی كوردی) بڵاودەكەینەوە، كە لێكۆڵینەوەی بە زمانی ئەڵمانی و ئینگلیزی لەسەر كوردستان تێدایە. دوو كتێبەكەی خۆم بۆ زۆر زمانی تر وەرگێڕراون وەك ئینگلیزی، عەرەبی، توركی و كوردی، تەنها ئەو كتێبەشم كە لەسەر عەفرین نووسیومە بە دیالێكتی سۆرانی وەرگێڕراوە و ساڵی ٢٠٢٠ لەئێران بڵاوكراوەتەوە. هاوڵاتی: لە كەیەوە تۆ گرنگی بە ململانێكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست دەدەیت؟ بۆچی ئەو كێشانەی خۆرهەڵاتی ناڤین لای تۆ گرنگن؟ تۆماس: زەمەنێكی دیاریكراو نییە، كە من لەو كاتەوە گرنگیم پێ دابێت، هەرچۆنێك بێت لەگەنجییەوە ئەو ناوچەیە سەرنجیان راكێشاوم. من لەگەڵیدا گەورە بووم، كاتێك سەروەختی خوێندنەكەم بوو، بۆ من گرنگ بوو كۆرسێكی خوێندنی عەرەبیم لە قاهیرە بوو، كاتێك ساڵی ١٩٩٨ تەواوی وەرزێكی خوێندن لەوێ بووم. كۆرسێكی خوێندنی توركیم لە ئەستەنبول بوو، كاتی نووسینی پڕۆژەی دەرچوونم لە سودان بووم، پاشان ئەو هەموو یەكتربینینە زۆرەم لەگەڵ خەڵكیدا لەناوچەكە و دوور لەئەوروپا. هاوڵاتی: وەك تۆ دەزانی، كە توركیا لەساڵانی رابردوودا زۆرجار پەلاماری ناوچەی خۆبەڕێوبەریی رۆژئاڤای داوە لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا، هەروەها چەندان شاریشی وەك عەفرین دوای بەرگرییەكی سەخت داگیركردووە، بە بۆچوونی تۆ بۆچی توركیا وا دەكات؟ كۆنكریت بڵێین توركیا چی لەكوردەكانی ئەوێ دەوێت؟ تۆماس: دەستەڵاتدارانی ئێستای توركیا هەر خۆبەڕێوەبەرێتییەكی كوردەكان بەهەڕەشە بۆ سەر خۆیان دەبینن، بەتایبەت كە ناوچەكە لەژێر دەستی پارتێكی دەستەخوشكی پارتی كرێكاراندا بێت، ئەمەش نەك بەو مانایەی كە ناوچەی ئۆتۆنۆمی باكورو رۆژهەلاتی سوریا هەڕە‌شەی سەربازی لەسەر توركیا دروست كردبێت. هێزی باش پڕچەكنەكراوی یەپەگە هەرگیز هەڕەشەیەكی سەربازیی نابێت بۆ دەوڵەتێكی ئەندامی ناتۆی پڕچەككراوی وەك توركیا. بەڵكو مەسەلەكە كاریگەریی ئەو نموونە باڵایەی دەستەڵاتی كوردییە كە لەسەر سنوری توركیا دەتوانێت هە‌یبێت، كە بەبیروباوەڕێكی پێشكەوتوخوازیی سیكولاریی پەیوەست بێت. دیارە ئەمەش تەنها پەیوەندی بەپارتی كرێكارانەوە نییە. ئە‌نقەرە ساڵی ١٩٩١ كوردستانی عێراقیشی وەك هەڕ‌ەشە بۆ سەر خۆی دەبینی، بەڵام بەپێی كات كردی بەناوچەیەكی ئابوری و بازاڕێكی كاڵا بۆ خۆی، بەتایبەت لەگەڵ پارتی دیموكراتدا. ئەمەش مانای ئەوە نییە كە توركیا رێز لە سنوری عێراق دەگرێت، خۆ هەرچەند رۆژێك لەمەوبەر بوو هێزی ئاسمانی توركیا ناوچەكانی شەنگالی بەچڕی بۆمباباران كرد. خۆ ئەوێ بەشێك نییە لەهەرێمی كوردستان و نزیكیش نییە لەسنوری توركیاوە. ئەو بیانوانەی كە توركیاش دەیهێنێتەوە ناتوانێت ببنە پاساوی هێرشەكانی. هاوڵاتی: تۆ ئەو پەیوەندییەی نێوان توركیا، بەتایبەت ئەردۆغان و پارتەكە‌ی واتە ئەكەپە لەگەڵ داعشدا چۆن دەبینی؟ دەكرێت ئەو پەیوەندیە چۆن هەڵدەسەنگێنی یان چ ناوێكی لێ بنێین؟ تۆماس: زنجیرە‌یەك نیشانە هەن، كەوا ئاماژەن بۆ هاوكاری و هەمئاهەنگی نێوان دەوڵەتی قوڵی توركیا لەگەڵ داعشدا، بەڵام سروشتی هەمئاهەنگییەكە بەنهێنی هێڵراوەتەوە، چیش بە تەواوی روودەدات لەو نێوانەدا، مرۆڤ تەنها كاتێك دەیزانێت، كە گۆڕانكاری لەڕژێمی توركیادا رووبدات. بەڵام ئەوەی مرۆڤ بەدڵنیاییەوە دەتوانێت بیڵێت، ئەوەیە كە داعش سود لەوە دەبینێت، كە توركیا دژی هێزەكانی هەسەدە دەجەنگێت، كە ئەمە واتا هەردوو توركیاو داعش پێكەوە دوژمنی هاوبەشی هەسەدەن. ئەمە بۆ نموونە لەم دواییەشدا نیشانیدا، كاتێك هێزەكانی هەسەدە خەریكی شەڕ بوون دژی هێرشی سەر زیندانی حەسەكە لەگەڵ داعش، كەچی توركیا لەولاوە بە درۆن هێرشی دەكردە سەر هێزەكانی هەسەدە، ئەمە بەهەر جۆرێك بێت، بریتییە لە هاوكاریكردن بۆ داعش. هاوڵاتی: وەك چاودێرێكی ململانێكانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و زانستكارێكی رامیاریی ئایا چۆن كۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەتوانێت كوردەكانی سوریا لەهێرشی توركیا بپارێزێت؟ تۆماس: ئەمە پرسیاری دەتوانێت نییە، بەڵكو مەسەلە ویستی سیاسییە. بوونی هێزەكانی ئەمریكا لە باكورو رۆژهەڵاتی سوریا بەشێكی بۆ پاراستنی كوردەكانە. بەڵام ئەوە بوو بینیمان چی روویدا، كاتێك سەرۆكێكی ئەمریكای كەم هەست بەبەرپرسیاریكەری وەك ترەمپ هێزەكانی لە پڕدا كشانەوە و ناوچەكەی بۆ هێرشكردنە سەر بەجێهێشت. لەئۆكتۆبەری ٢٠١٩ بەڕوونی دەركەوت، كە چەند دۆخێكی نالەباری خوڵقاند، دیارە بایدن وەك ترەمپ نییە، بەڵام هیچ كەس گرەنتی ناكات، كە جارێكی تر ترەمپ ناگەڕێتەوە سەرۆكایەتی ئەمریكا. ئەوروپا ناوچەكەی پشتگوێ خستووە، ئەڵمانیاش وەك كاریگەرترین هێزی یەكێتی ئەوروپا بەداخەوە وەك نەریتێك زۆر نزیكە لە توركیا. لەكابینەی نوێی حكومەتی ئەڵمانیاش، كە هاوپەیمانێتی نێوان سەوزەكان و لیبراڵەكانە، وا رانابینم كە هیچ گۆڕانكارییەك بكات لە هەڵوێستیدا بەرامبەر بە‌توركیا. روسیاش بەرئەنجامی سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ لەسوریادا كاریگەرییەكەی زۆر زیادی كرد. ئێمە بمانەوێت یان نا، متمانەی پێ ناكرێت، ئەوە بوو روسیا ساڵی ٢٠١٨ عەفرینی بۆ هێرشكردنە سەر جێهێشت. بۆیە ناكرێت كوردەكان لەوێ پشت بەهێزی نێودەوڵەتی بۆ پاراستنی خۆیان ببەستن و رەوشەكەیان تا كاتێكی نادیار جارێ نالەبارە. هاوڵاتی: راتان لەسەر بزوتنەوەی ئازادیخوازی كوردەكان لەباكوری كوردستان (توركیا) چییە؟ رەوشەكە بەرەو كوێ دەڕوات؟ پێتان وایە لە داهاتوویەكی نزیكدا لەژێر فشاری نێودەوڵەتیدا ئۆجەلان ئازاد دەكرێت؟ تۆماس: بە لەبەرچاوگرتنی دۆخی قەیرانی ئابوری و سیاسیی لەتوركیادا سەختە بۆ كەسێك پێشبینی ئەوە بكات، كە لەداهاتوودا چی لەوێ دەگوزەرێت. وەك خۆم لام وایە، كە حكومەتی ئاكەپە ناتوانێت ماوەیەكی درێژتر بمێنێتەوە، بەڵام خۆ ئەمەش بەمانای ئەوە نییە، كە ئۆتۆماتیكی ئەو حكومەتەی دواتر دەستەڵات دەگرێتە دەست زیاتر دۆستی كورد دەبێت، لەمانەی تائێستا هەبوونە. هیچ دووریش نابینرێت، كە ئەردۆغان تەواوی وڵات بخاتە شەڕێكی ناوخۆوە، ئەگەر ملی نەدا بەوەی بڕوات. بارودۆخی توركیا زۆر لەوە ناجێگیرترە كە دەیبینین. ئەگەری ئازادكردنێكی عەبدوڵا ئۆجەلان لە داهاتوویەكی نزیكدا كەمە. لەتوركیادا كۆدەنگییەك هەیە لەلایەن تەواوی پارتەكانەوە لە ناسیۆنالیستەكانەوە وەك مە‌هەپە، ئینجا ئیی پارتی و ئەكەپە و تا دەگاتە جەهەپە، كەوا ئۆجەلان سەرۆكێكی تیرۆریستە و دەبێت تا لەژیاندا ماوە لە زینداندا بێت. بەڵام دەكرێت ئازادكردنی ناوبراو لە چوارچێوەی چارەسەرێكی كێشەی كورد لەو وڵاتەداو وەك بەرئەنجامێكی ئەو رووداوە ببینرێت، دیارە ئەمە بەدڵنیاییەوە لەژێر فشاری دەرەوە روونادات. هاوڵاتی: تۆ زۆرجار سەردانی باشوری كوردستانت كردووە، بە گشتی دۆخی ئەوێ چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟ تۆماس: بەداخەوە هێشتا كاریگەریی ئەو قەیرانە ئابورییە گەورەیە تەواو نەبووە، كە ساڵی ٢٠١٤ لەئەنجامی فراوانبوونی (دەوڵەتی ئیسلامی) ناوچەی كوردنشینەكەشی گرتەوە. لەڕووی سیاسییەوە هێشتا حكومەت پاش یەكگرتنەوەی فەرمیی دوو ئیدارەكەش ناكۆك و ناتەبایە. كێشەی نێوان پارتی دیموكرات و پارتی كرێكاران، هێرشی جاربەجارو داگیركاری ناوچە سنورییەكانی ئەوێ لەلایەن توركیاوە هەیە. بەنیگەرانییەوە چاودێری دەكەم، كە سەرەڕای لێدوانی بەردەوام بۆ نەهێشتن و كەمكردنەوەی، كەچی گەندەڵی و واستەكاری هەر زۆرتر دەبێت، ناوچەكەش لەوە دوورتر دەكەوێتەوە، تا وەك نموونەیەكی دیموكراتی لەخۆرهەڵاتی ناڤیندا ببینرێت، كە هەوڵی بۆ دەدرا وای لێ بێت. ئەم جۆرە لەخراپ حوكمڕانیكردن، كە بەداخەوە وەك نەریتێكی سیاسی لای سەرجەم پارتەكان بوونی هەیە. لەو كاتەوە كەساڵی ٢٠١٩ مەسرور بارزانی بووەتە سەرۆكوەزیران و دەستەڵاتی لەئامۆزاكەیەوە وەرگرت، بەداخەوە زیاتر دەردەكەوێت. دوا رووداو كۆچی هەزاران گەنجانی كورد بوو بەرەو روسیای سپی لەبەهاری ٢٠٢١، كە دەبوو ئەمە زەنگێكی ئاگاداركردنەوە بێت بۆ هەولێر، كە گەر بێت و بەزوویی چاكسازیی ریشەیی بە ئاڕاستەی دیموكراتی و دەوڵەتی یاسا نەكرێت، لای كەمی سنورداركردنی گەندەڵی، ئەوا گەنجەكانی ئەوێ سەری خۆیان هەڵدەگرن. هاوڵاتی: لەساڵانی رابردوودا و لەباشوردا زیاتر لەسەد چالاكوان و رۆژنامەنووس دەسگیركراون، هەندێك لەوان برانە پێش دادگاو بڕیاری ساڵەها زیندانییان درا، لەنێو ئەوانەدا: شێروان شێروانی، گوهدار زێباری، هەریوان عیسا، ئەیاز كەرە‌م و شڤان سەعید هەریەكەو پاش دادگاییكردنێكی نادادپە‌روەرانە لەهەولێر بەشەش ساڵ حوكمی زیندانییان درا. ئەمە چۆن دەبینی؟ تۆماس: لەوەڵامی پێشترمدا باسی گەشەی ئەو جۆرە حوكمڕانییەم كرد، راوەدوونانی رۆژنامەنووسان بەشێكە لەو جۆرەی دەستەڵات بەكارهێنان و دۆخی ترساندن و تۆقاندن. دیارە هەمیشە لەوبارەوە جیاوازییەك لەنێوان هەولێر و سلێمانیدا هەیە، بەڵام بەگشتی لەهەموو ناوچەكانی هەرێمدا ئازادی رۆژنامەگەریی بەرەو پاشەوە چووە. هەرگیز لەو باوەڕەدا نە‌بووم، كە رۆژێك بەغدا ئازادی رۆژنامەگەریی زیاتر تێدا بێت لەكوردستان، بەڵام گەر مرۆڤ ڕاشكاو بێت، دەبێت گەواهی ئەمە بدات، كە ئێستا وایە! هاوڵاتی: وەك نووسەر و زانستكارێكی سیاسی، هەروەها دۆستێكی كورد، چۆن داهاتوی كورد بەگشتی دەبینیت؟ بەتایبەت سەبارەت بە مافە كەلتوری و سیاسییەكانیان. تۆماس: بۆ ئەمە دەبێت هەر پارچەیەكی كوردستان بەجیا هەڵسەنگێنین، كورد ئەمڕۆ لە عێراق و سوریادا مافە كەلتورییەكانیان بەدەستهێناوە. بەڵام ئەمە بەو مانایە نایەت كە ئیتر لەوێدا زۆر كتێب چاپ دەكرێن، زۆر شانۆگەری نمایش دەكرێت یان فیلمی زۆر دەردەهێنرێت. لەڕووی سیاسییەوە كەوتۆتە سەر ئەوەی، ئایا لەوێ دەستەڵاتی ئۆتۆنۆمی ئەو دوو جێگایە لەداهاتوودا بەئاڕاستەی دیموكراتییەت گەشە دەكات یان بەرەو پێشبڕكێی ناڕەوا و حوكمڕانیی دیكتاتۆرییەتی حزبی دەچێت. من لەهەردوو پارچەكەدا هەست بەمەیلێك بەرەو گەشە‌كردنی حوكمڕانی خراپ دەكەم. راستە لەو جێگایانە دەتوانن بەزمانی خۆیان بخوینن و بنووسن، بەڵام ئایا لەژێر فشاری ناوخۆدا یان فشاری دراوسێكاندا رووداوەكان دەچنە پێش، گومانێك لەمە هەیە. لەتوركیا دۆخی مافە كەلتوری و سیاسییەكان تاریكە. لەئێراندا هەرچەندە دان بە زمان و هەندێك مافی كەلتوریدا نراوە، بەڵام مافە ساسییەكان ونە. هاوڵاتی: ئایا تۆسەردانی سەركردە كوردەكانت كردووە یان بینیوتن؟ كامانەیان و رات لەسەریان چییە؟ تۆماس: بەڵێ چاوپێكەوتنم لەگەڵ جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان موستەفا ئەمین كردووە، مەسعود بارزانی تەنها لەكۆبوونەوەی گشتیدا بینیومە، بەڵام لەنزیكەوە قسەم لەگەڵ نە‌كردووە، هاوكاتیش سەركردە سیاسییە باڵاكانی پارتە گەورەكان و هەندێك لەحزبە بچووكەكانیش دەناسم، بۆ نموونە لە حزبی شوعی و یەكگرتوی ئیسلامی. دیارە ئەمانە بۆ من وەك زانستكارێكی سیاسی گرنگە و پەیوەندی بەمەیلی سیاسییەوە نییە. جەلال تاڵەبانی و نەوشیروان موستەفا ئەمین بۆ من دوو كەسایەتی كاریگەر بوون، كە ئەو كاریگەریی و مێژوویی بوونە لەئەوانە‌ی بەدوایاندا هاتن نابینرێت. سەبارەت بەو سەركردە سیاسییانەی بەكەسیی نەمبینیون نامەوێت هیچ قسەیە‌كیان لەسەر بكەم.
.jpg)
لیال ئەحمەد وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم ئاشكرای دەكات كە بەپێی بڕیاری ئەنجومەنی باڵای رووبەڕووبونەوەی كۆرۆنا هەر فەرمانبەرێك ڤاكسینی كۆرۆنا وەرنەگرێت رووبەڕووی سزای یاسایی دەكرێتەوە. دكتۆر ئاسۆ حەوێزی، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» هەموو لایەنەكان بەشدارن لەجێبەجێكرنی فەرمانی وەرگرتنی ڤاكسین بەفەرمانبەران و بەپێچەوانەوە بەپێی یاسا مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت». وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی سلێمانی ئاماژەی بەوەشكرد كە لەكۆتا كۆبوونەوەی لیژنەی باڵای رووبەڕووبوونەوەی كۆرۆنا بڕیاردراوە دەبێت هەموو فەرمانبەران ڤاكسینی كۆرۆنا وەربگرن لەكاتی دیاریكراودا گەرنا بەپێچەوانەوە لێپچینەوەیان لەگەڵ دەكرێت و رووبەڕووی یاسا دەكرێنەوە، ئەم فەرمانەش وەزارەتی تەندروستی و هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان تێیدا بەشدارن. بەشێك لەهاووڵاتیان و فەرمانبەران باوەڕیان بە پێكوتەی كۆرۆنا نیەو تەنها لەبەر ناچاری و بۆ راییكردنی كاروبارەكانیان ڤاكسین وەردەگرن. نیاز عەلی، خوێندكاری كۆلێژی كشتوكاڵ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بۆ پاراستنی تەندروستی خۆم لەكۆرۆنا یەكەم جەلسەم بەكارهێناوە بەڵام زۆرێك لەهاوڕێ و كەسوكارم پێم دەڵێن ئەی ناترسی ئەگەر لەداهاتوو كاریگەری خراپی هەبێت لەسەرت، خۆ ناچارنیت و بۆ دائیرە پێویستت پێ نییە، بۆیە ئێستا ترسم لێی هەیە كە كاریگەری نەرێنی هەبێت». سازان ئەحمەد، تەمەن 32 ساڵ بۆ هاوڵاتی ئەوەی باسكرد كە چووەتە پارێزگای سلێمانی تا هەندێ كاری رایبكات، پێیان وتووە تا ئەم ڤاكسینە بەكارنەهێنیت و خۆت نەكوتی مەیە بۆ فەرمانگە چونكە ئیشوكارەكانت بۆ رایی ناكرێت. جێگر رەشید دانیشتووی شاری هەولێر لەلێدوانیكدا بە هاوڵاتی وت، هەرچەندە بەناچاری و بۆ راییكردنی كاروبارەكانی لەیەكێك لەفەرمانگەكان ڤاكسینی وەرگرتووە، باوەڕی بەو ڤاكسینە هەیەو پێم وایە شتێكی باشە بۆ بەرزكردنەوەی بەرگری جەستە دژی ڤایرۆسی كۆرۆنا. پزیشكێكی هەناوی داوا لەهەموو كەسێك دەكات كەتەمەنی سەروو هەژدەساڵی بێت ڤاكسینی كۆرۆنا وەربگرێت بەتایبەت ئەو كەسانەی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە دكتۆر داهات حەوێزی، پسۆڕی نەخۆشییەكانی هەناوی و بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی جمهوری سلێمانی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» هەموو كەسێك كەتەمەنی سەروو 18 ساڵ بێت دەتوانێت ئەم ڤاكسینی كۆرۆنایە وەربگرێت و داواش لە هاووڵاتیان دەكەین پێكوتەی كۆرۆنا وەربگرن بەتایبەت بۆ ئەو كەسانەی نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە، چونكە ئەم ڤاكسینە بەرگری كەسی تووشبوو بەكۆرۆنا بەهێزتر دەكات». هەروەها ناوبراو پێشیوابوو ئەو كەسەی ئەم ڤاكسینە وەردەگرێت رەنگە تووشی كۆرۆنا ببێت، بەڵام بەئاسانی دەیگرێت، دەشڵێت:» دۆزی سێیەم و چوارەمیشم وەرگرتووە، بەڵام ئەو كەسانەی حەساسیەت یان هەستیاریان بەدەرزی و دەرمان هەیە دەبێت لەژێر چاودێری دكتۆردا بن و ئاگاداری باری تەندروستییان بن». داهات حەوێزی باسی لەوەشكرد دۆزی سێیەمی ئەو ڤایرۆسە لەدوای شەش مانگ لەدۆزی دووەم وەردەگیرێت و ئەو كەسانەی كەنەخۆشی درێژخایەنیان هەیە یا پەرستاران و ئەو كارمەندانەی كە لەنەخۆشخانەكانن وەری دەگرن. تەندروستی سلێمانی: سلێمانی بەپلەی یەكەم دێت بۆ وەرگرتنی ڤاكسینی كۆرۆنا سامان شێخ لەتیف ، بەڕێوەبەری راگەیاندنی گشتی تەندروستی سلێمانی ئاماژەی بەوەكرد ، رێكخراوی تەندروستی جیهانی WHO بەهاوكاری هەردوو وەزارەتی تەندروستی حكومەتی عێراق و هەرێم تیمێكی نیشتمانییان دروستكردو زەپۆرتی هەموو تیمەكانی ڤاكسینیان كرد لەهەموو پارێزگاكانی عێراق، پارێزگای سلێمانییش یەكێك بوو لەو پارێزگایانەی كە زەپۆرتی 25 تیم كرا بۆ ئەوەی زۆرترین هاووڵاتی بتوانن پێكوتەی ڤاكسینی كۆرۆنا وەربگرن. هەروەها باسی لەوەشكرد كە هەڵمەتەكە لە 1/١١ بۆ 31/١٢ واتە بۆ ماوەی دوو مانگ بەردەوام بوو ، راگەیاندنی سلێمانی ئاشكرایكرد لەو ماوەیەدا توانرا نزیكەی 60 هەزار كەس ئەو ڤاكسینە وەربگرن كە تیمەكان بەدوو شێوە كارەكانیان ئەنجام دەدا، تیمی جێگیر كەهەر لەناو مەڵبەندەكان بوون و پێشوازیان لەهاووڵاتیان دەكرد لە ٨ی هەشتی بەیانی بۆ ٥ پێنجی ئێوارە، تیمە جوڵاوەكانیش لەڕێگەی مۆبایلەوە سەردانی قەزاو ناحیەكان و یاخود ئەو بەڕێوەبەرایەتیانەی پێویستیان بەو تیمی مۆبایلە هەبووە سەردانیان كردوون، ڤاكسینیان بۆ هاووڵاتیان كردووە، بۆیە لەو هەڵمەتە نیشتمانییە پارێزگای سلێمانی بەپلەی یەكەم دێت بۆ وەرگرتنی ڤاكسین. سامان شێخ لەتیف ئەوەشی خستەڕوو كە پێش ئەم هەڵمەتە نیشتمانییە پارێزگای سلێمانی بەهەردوو ئیدارەی گەرمیان و راپەرین و هەڵەبجەشەوە نزیكەی 630 هەزار كەس ڤاكسینیان وەرگرتووە، كە 310 هەزار كەس جورعەی یەكەمیان وەرگرتووەو چاوەڕێی جورعەی دووەم دەكەن و نزیكەی 270 هەزار كەسی دیكە جورعەی دووەمیان وەرگرتووەو چاوەڕێی جورعەی سێیەمن كەدوای شەش مانگ دەتوانرێ جورعەی سێیەم وەربگیرێت. توێژەرێكی دەروونی دەڵیت: ترسی خەڵك لەوەرگرتنی ئەم ڤاكسینە ناچارییەكەیەتی، چونكە خەڵك پێیوایە ئەگەر شتێكی باشبێت حكومەت نایكاتە ناچاری. ئیدریس نامیق، تووێژەری دەروونی ئاماژە بۆ ئەوەدەكات، بەهۆی بێمتمانەیی خەڵك بەرامبەر راگەیاندنەكان و ئەو ئیداریە سیاسییەی هەیە كە دوور لەكاری سیاسی خەڵك وابیردەكاتەوە ئەگەر ئەم ڤاكسینە باشبێت حكومەت نایكاتە ناچاری، چونكە دەڵێن ئەوەی گرنگە كوتانی مناڵان و خانمانی دووگیانە، بۆیە ئەم ڤاكسینە ترس و دڵەڕاوكێی لای خەڵك دروستكردووە. هەروەها وەرگێڕانی هەندێ ڤیدیۆی پزیشك و پسپۆڕانی ئەمریكی لەساتەوەختی بەرهەمهێنانی ئەم ڤاكسینە ئاماژەیان بەوەداوە كە كاریگەری زۆر خراپی دەبێت، یاخود هەندێ كەس ڤاكسینیشی بەكارهێناوە بەڵام هەر تووشی كۆرۆنا بووەو نەیتوانیوە بیپارێزێ، ئەمانە ترسیان لای خەڵك دروستكردووە، وتیشی:» رۆح هێندە شیرینە خەڵك نایخاتە بەردەم شتێك ئەگەری مان و نەمان بێ».
هاوڵاتی وتەبێژی یەکێتی دەڵێت:" دەکرێت لەم قۆناغەدا بیر لە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدڕاڵی عێراق بکرێتەوە، نەک کێشەکان ئاڵۆزتر بکرێن. پێویست بوو دوای پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی عێراقی فیدڕاڵ بە پشتبەستن بە بنەما دەستوورییەکان دانوستان لەسەر ئەم پرسە و پرسەکانی تر بکرانایە". ئەمین بابە شێخ، وتەبێژی یەکێتی لە روونکردنەوەیکدا رایگەیاند: "پێویستە و دەکرێت لەم قۆناخەدا بیر لە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدڕاڵی عێراق بکرێتەوە، نەک کێشەکان ئاڵۆزتر بکرێن. پێویست بوو دوای پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی عێراقی فیدڕاڵ بە پشتبەستن بە بنەما دەستوورییەکان دانوستان لەسەر ئەم پرسە و پرسەکانی دیکە بکرانایە لەنێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدڕاڵیی عێراق." لە بەشێكی دیکەی روونکردنەوەکەدا داوایەک ئاراستەی هێز و لایەنە سیاسییەکان دەکات و ئاماژە بەوە دەدات "دەستوور بۆ هیچ مەرامێکی بەرتەسکی سیاسی پێشێل نەکرێت، بۆ پرسێکی وەک یاسای نەوت و غاز و گشت پرسە چارەنووسسازەکانی دیکە، دەقە دەستوورییەکان جێبەجێبکرێن، لەپێناو پاراستنی سیستەمی فیدڕاڵی وسەرخستنی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا، داوا لە گشت لایەنەکان دەکەین کە بە گفتوگۆ و لێکتێگەیشتنی سیاسی گرفتەکان چارەسەر بکرێن." رۆژی سێشەممە 15-2-2022 دادگای باڵای فیدڕاڵیی عێراق یاسای نەوت و غازی هەرێمی کوردستانی بە "نادەستووری" هەژمارکرد و حکومەتی هەرێمی کوردستانی بە رادەستکردنی نەوت بە حکومەتی فیدڕاڵ و وەزارەتی نەوتی عێراق پابەندکرد. ئەم بڕیارەش کاردانەوەی لە ناوخۆی هەرێمی کوردستان و عێراق دروستکرد. دادگاکە هەروەها بڕیاریدا کە دەبێت حکومەتی هەرێمی کوردستان تێکڕای نەوتی بەرهەمهێنراوی خۆی رادەستی وەزارەتی نەوتی عێراق بکات. مافیشی دایە وەزارەتی نەوتی عێراق لە یاسایی و راستی و دروستی گرێبەستە نەوتییەکان و گرێبەستە گازییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ وڵاتان و کۆمپانیا بیانییەکان بکۆڵێتەوە. دەقی روونکردنەوەکەی وتەبێژی یەکێتی لەبارەی بڕیارەکەی دادگای فیدڕاڵیی عێراق دەقی ڕوونکردنەوەی وتەبێژی ي.ن.ک سەبارەت بە بڕیاری دادگای باڵای فیدرالی عیراق لە بارەی یاسای نەوت وغازی هەرێمی کوردستان: وێڕای پاراستنی بنەماکانی دەستووری عێراقی فیدڕاڵ، دەبوایە لەم بڕیارەدا مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان ڕەچاو بکرایە. پێویستە و دەکرێت لەم قۆناغەدا بیر لە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدڕاڵی عێراق بکرێتەوە، نەک کێشەکان ئاڵۆزتر بکرێن. پێویست بوو دوای پێکهێنانی کابینەی نوێی حکومەتی عێراقی فیدڕاڵ بە پشتبەستن بە بنەما دەستوورییەکان دانوستان لەسەر ئەم پرسە و پرسەکانی تر بکرانایە لەنێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی فیدڕاڵی عێراق. داوامان لە هەموو لایەنەکان ئەوەیە کە دەستوور بۆ هیچ مەرامێکی بەرتەسکی سیاسی پێشێل نەکرێت، بۆ پرسێکی وەک یاسای نەوت و غاز و گشت پرسە چارەنووسسازەکانی تر، دەقە دەستوورییەکان جێبەجێبکرێن، لەپێناو پاراستنی سیستەمی فیدڕاڵی وسەرخستنی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا، داوا لە گشت لایەنەکان دەکەین کە بە گفتوگۆ و لێکتێگەیشتنی سیاسی گرفتەکان چارەسەر بکرێن. ئەمین بابە شێخ وتەبێژی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ١٦ی ٢ی ٢٠٢٢
هاوڵاتی نيوه‌ڕۆى ئەمڕۆ چوارشەممە 16ی شوباتی 2022، نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازى له ماتيوو توله‌ر باڵيۆزى ئهمهريكا و شاندێكى ياوه‌رى كرد. له كۆبوونه‌وه‌يه‌كدا دوايين په‌ره‌سه‌ندنه‌كانى دۆخى سياسيى عيراق، به‌تايبه‌تيش دواى بڕيارى دادگاى باڵاى فيدرالى ده‌رباره‌ى كه‌رتى نه‌وت و گاز له هه‌رێمى كوردستان تاوتوێ كرا. له‌مباره‌يه‌وه نێچيرڤان بارزانى خوێندنه‌وه‌ى خۆى بۆ چۆنيه‌تيى ده‌رچوونى بڕياره‌كه و هه‌نگاونان بۆ چاره‌سه‌رى خسته ڕوو، دووپاتيشى كرده‌وه كه ئه‌م قۆناغه‌ى عيراقى پێدا ده‌گوزه‌رێت، وا ده‌خوازێت دادگاى فيدرالى و هه‌موو لايه‌نه عيراقييه‌كانيش به دواى چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كاندا بگه‌ڕێن. هه‌روه‌ها ڕوونيكرده‌وه كه هه‌رێمى كوردستان هه‌ميشه پابه‌نديى خۆى بۆ چاره‌سه‌ركردنى كێشه‌كان له‌گه‌ڵ حكوومه‌تى فيدراليى عيراق له‌سه‌ر بنه‌ماى ده‌ستوور نيشان داوه و دووپاتى كرده‌وه كه ئه‌م جۆره هه‌نگاوانه خزمه‌تى سه‌قامگيرى له وڵات ناكه‌ن، بۆيه هه‌موومان ده‌بێ بۆ چاره‌سه‌رى و پاراستنى سه‌قامگيرى كار بكه‌ين. له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا هه‌ردوولا هاوڕا بوون كه دواى هه‌ڵبژاردنه‌كانى ئۆكتۆبه‌رى ڕابردووى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران، دۆستانى عيراق چاوه‌ڕوانيى پێكهێنانى حكوومه‌ت و سه‌قامگيرى و به‌ره‌وپێشچوونى پرۆسه‌ى ديموكراسين له عيراق، هه‌روه‌ها جه‌ختيان له گرنگيى هاريكارى و هه‌ماهه‌نگيى نێوان هه‌رێمى كوردستان و حكوومه‌تى فيدراليى عيراق كرده‌وه به‌تايبه‌تى بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى تيرۆر كه هێشتا له عيراق و سوورياش مه‌ترسييه‌كى ڕاسته‌قينه‌يه. هه‌ڵبژاردنه‌كانى هه‌رێمى كوردستان، ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى كۆبوونه‌وه‌كه بوو، تيايدا نێچيرڤان بارزانى جه‌ختى له‌وه كرده‌وه كه سه‌رۆكايه‌تيى هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ لايه‌نه په‌يوه‌نداره‌كان كار ده‌كات و له‌گه‌ڵ لايه‌نه سياسييه‌كان له په‌يوه‌نديدايه بۆ ئه‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌كان له كاتى خۆيدا ئه‌نجام بدرێن. هه‌ردوولا دۆخى پێشمه‌رگه و هه‌نگاوه‌كانى چاكسازى و پرۆسه‌ى يه‌كخستنه‌وه‌يان و پشتگيريى ئهمهريكا و وڵاتانى ديكه‌ى دۆستيان خسته به‌ر باس و هاوڕا بوون كه له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌نگاوه باشانه‌ى له‌مباره‌يه‌وه نراون، پرۆسه‌كه هێشتا كارى زياترى ده‌وێت و له‌مباره‌يه‌وه به‌رده‌واميى ئهمهريكا و دۆستانى هه‌رێمى كوردستان پێويسته. كه‌رتى ئابوورى و گرنگيى ئارامى و سه‌قامگيرى بۆ هاندانى سه‌رمايه‌گوزارى و وه‌به‌رهێنانى بيانى له هه‌رێمى كوردستان و عيراق، گرنگيى سه‌ربه‌خۆييى دادگاكان له عيراق و هه‌رێمى كوردستان و به‌رده‌واميى هاريكاريى هاوبه‌شى عيراق و كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى، چه‌ند ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى كۆبوونه‌وه‌كه بوون.
