دامەزراوەی پەی ئاشکرای کرد؛ ئەوەی لە دۆخی پەرلەمانی کوردستان گۆڕانی بەسەردا هاتبێت تەنها ئەوەیە ئەو پەرلەمانتارانە لە رۆژی سوێندخواردنیانەوە مووچەیان بۆ بەستراوە و هەریەکە و سێ پاسەوانی بۆ دەستنیشان کراوە خانوو شوقەی نیشتەجێ بونیان بۆ دابین کراوە، تائێستا دوای وەرگرتنی مووچەی مانگی سێ تێکڕای مووچەی پەرلەمانتاران لەو ماوەیەدا دەگاتە 2.240.700 ملیار دینار. دامەزراوەی پەی بۆ پەروەردە و گەشەپێدان راپۆرتی خۆی لە چوارچێوەی پرۆژەی چاودێری و هەڵسەنگاندنی کارەکانی پەرلەمانی کوردستان بڵاوکردەوە و رایگەیاندووە: ئەو رەوشەی لەماوەی پێنج مانگی رابردوودا راگوزەراوە پێچەوانەی ئەو هەموو بەڵێنانەیە کە لە لیستەکان لە سەروبەندی بانگەشەدا بە دەنگدەرانیان داوە، ئۆباڵیشی دەکەوێتە ئەستۆی هەردوو هێزی پارتی و یەکێتی بەرپرسیارن لێی. دامەزراوەی پەی ئاماژەی بەوەکردووە: ئەو هێزانەی بە ئۆپۆزسیۆن ناسراون یەک هەڵوێست نین و دابەش بوون کاریگەرییان بەسەر گۆڕانکارییەکانەوە نییە، هەندێکیان هەڵوێستیان بەرپرسیارانەیە و گوێیان لێ ناگیرێت، هەندێکیان لاوازن، هەندێکیان چاویان لە دەستکەوتە و هەندێکیان یارییەکی قێزەون دەکەن لەنێوان دوو هێزە سەرەکییەکیەکەدا. بەپێی راپۆرتەکەی پەی؛ دوای تێپەڕبوونی پێنج مانگ لەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردن و چوار مانگ بەسەر یەکەم دانیشتنی سوێندخواردنی ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان، ئەوەی لە دۆخی پەرلەمانی کوردستان گۆڕانی بەسەردا هاتبێت تەنها ئەوەی ئەو پەرلەمانتارانە لە رۆژی سوێندخواردنیانەوە مووچەیان بۆ بەستراوە. ئەو پەرلەمانتارانە هەریەکە و سێ پاسەوانی بۆ دەستنیشان کراوە خانوو شوقەی نیشتەجێ بونیان بۆ دابین کراوە، تائێستا دوای وەرگرتنی مووچەی مانگی سێ تێکڕای مووچەی پەرلەمانتاران لەو ماوەیەدا دەگاتە 2.240.700.000 دوو ملیار دوو سەد و چل ملیۆن و حەوت سەد هەزار دینار. لە راپۆرتەکەدا وردەکاریی زیاتر خراوەتەڕوو، کە تائێستا و دوای وەرگرتنی مووچەی مانگی سێ، هەر پەرلەمانتارێک کە مووچەی مانگانەی 8.200.000 هەشت ملیۆن و دوو سەد هەزار دینارە، بەڵام لەبەرئەوەی لیژنەکان پێکنەهێنراون، بڕی 500 هەزار دینار دەرماڵەی لیژنەکان وەرناگرن بۆیە موچەی مانگانەیان 7.700.000 حەوت ملیۆن و حەوت سەد هەزار دینارە بووە، بەوپێیەش هەر ئەندامێک تێکڕا نزیکەی 23.100.000 بیست و سێ ملیۆن و 100 هەزار دینار موچەی وەرگرتووە. ئەو پەرلەمانتارانەشی کە مووچەیان وەرنەگرتووە، تەنها ئەو پەرلەمانتارانەن کە سوێندی یاساییان نەخواردووە، ئەوانیش (عەبدولستار مەجید، عومەر گوڵپی، لاهور شێخ جەنگی).
دوای بڵاوبوونەوەی دەنگۆی ئازادکردنی سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆکی پێشووتری هەدەپە پێش جەژن، وەزیری دادی تورکیا رایگەیاند، ئەو دەنگۆیە راست نییە. شەوی چوارشەممە، 26ـی ئادار، رۆژنامەڤانێکی تورک لە پەخشی راستەوخۆی بەرنامەکەیەدا گوتی، یڵماز تونچ، وەزیری دادی تورکیا رایگەیاندووە، "سەلاحەدین دەمیرتاش سزای زیندانیکردنی 10 ساڵەی یەکلاکەرەوەی هەیە بەهۆی ئەوەی ئەندامی رێکخراوێکی تیرۆریستییە، چۆن ئازاد دەکرێت؟" وەزیر ئاماژەی بەوەشداوە کە ئازادکردنی دەمیرتاش لە کارنامەی ئەواندا نییە. دوای بانگەوازەکەی دەوڵەت باخچەلی، سەرۆکی مەهەپە لە 22ـی تشرینی یەکەمی پار لە عەبدوڵڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەکەکە و چەکدانان، لە 27ـی شوباتی ئەمساڵدا ئۆجەلان داوای لە پەکەکە کرد چەک دابنێت خۆی هەڵبوەشێنێتەوە. لە چەند رۆژی رابردوودا لە هەندێک لە دەزگاکانی هەواڵ و سۆشیاڵمیدیا لە تورکیا، دەنگۆی ئازادکردنی دەمیرتاش پێش جەژنی رەمەزان بڵاوبووەوە. شەوی رابردوو لە بەرنامەیەکی تەلەڤیزیۆنیی TGRT Haber ئەو بابەتە بووە جێگەی باس. پێشکێشکاری بەرنامەکە ئاماژەی بەوەدا، لەگەڵ سەرچاوەکانی دەم پارتی پەیوەندیی تەلەفۆنی کردووە و پێیانگوتووە، "دەنگۆیەکی لەو شێوەیەیان پێگەیشتووە، بەڵام ناتوانن پشتڕاستی بکەنەوە". ئەو پێشکێشکارە ئاماژەی بەوەدا، سەبارەت بەو بابەتە پرسیاری لە یڵماز تونچ، وەزیری دادی تورکیا کردووە و گوتی، "کاتێک گوتم بەڕێز باخچەلی بە تەلەفۆن قسەی لەگەڵ سەڵاحەدین دەمیرتاش کردووە. هەر بۆیە چاوەڕوانییەکی وا هەیە، وەزیری داد لە وەڵامدا گوتی، 'سەڵاحەدین دەمیرتاش سزای 10 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێنراوە بەهۆی ئەوەی ئەندامی رێکخراوێکی تیرۆریستییە، چۆن ئازاد دەکرێت؟' هیچ ئەگەرێکی لەو شێوەیە نییە بۆ ئازادکردن". عەبدولڕەحمان کارابوڵوت کە یەکێک لە پارێزەرانی سەڵاحەدین دەمیرتاشە، ئێوارەی رۆژی چوارشەممە، 26ـی ئاداری 2025، لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس وێنەیەکی سەڵاحەدین دەمیرتاشی بڵاوکردەوە و نووسی: "پەنا بەخوا جەژن لەگەڵمان دەبێت". هەر بەگوێرەی ئەو زانیارییانەی دەست رووداو کەوتوون، هەوڵی جددی لە کەناڵە یاسایی و سیاسییەکان بۆ ئازادکردنی سەڵاحەدین دەمیرتاش هەیە، بەجۆرێک رۆژانە داواکاری بۆ ئازادکردنی دەمیرتاش پێشکێشی دادگە دەکرێت. ئێوارەی هەمان رۆژ سلێمان دەمیرتاش، برای سەڵاحەدین دەمیرتاش لە تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس نووسی: "لەوانەیە سبەی! لەوانەیە لە سبەیش زووتر! دەی پەنا بەخوا". دوای ئەم پۆستە، براکەی دەمیرتاش پۆستێکی دیکەی لە ئێکس بڵاوکردەوە و ئەمجارەیان نووسی، "بە دڵنیاییەوە ئەم نادادپەروەرییە رۆژێک کۆتایی دێت، ئێمە بڕوامان بە زیندوویی دەهێڵینەوە، بەڵام ئەمە رستەیەک نییە کە لەسەر بنەمای داتای کۆنکرێتی نووسیومە، پێویستە بە زووترین کات رووبدات".
هاوشێوەی مانگەکانی رابردوو جارێکی دیکە لە بەردەم بانکەکانی سلێمانی، هەڵەبجە، گەرمیان و کۆیە، قەرەباڵغی و پاڵەپەستۆ بۆ وەرگرتنی مووچەی خانەنشینان و کەسوکاری شەهیدان و خاوەن پێداویستییە تایبەتییەکان دروستبوو. بەشێک لە خانەنشینان لە دوای پارشێوەوە چوونەتە بەردەم بانکەکان بۆ وەرگرتنی مووچەکانیان، بەڵام قەرەباڵغی دروستبووە، بەڵام پاڵەپەستۆ و قەرەباڵغی بەراورد بەمانگەکانی دیکە کەمترە بەتایبەت لەسلێمانیدا. بەگوێرەی زانیارییەکان، بۆ ئەم مانگەش بڕی 100 هەزار دینار لەخانەنشینان بڕدراوە کە ئەمەش نیگەرانی خانەنشینانی لێکەوتووەتەوە، هەروەها پارەی دڕاو و کۆن دووبارە وەک مانگەکانی دیکە بەسەر خانەنشینان و مووچەخۆراندا دابەشکراوەتەوە. ئاڵوگۆڕکردنی پارەی دڕاو و ئەو پارەیەی وەزارەتی دارایی عێراق دەینێرێت کە 25 هەزاری و 50 هەزارین، مانگانە بەرێژەیەک لەکاتی هاتنی مووچەدا دیاریدەکرێت. خانەنشینان دەڵێن لە بەیانیی زووەوە هاتوونەتە بەردەم بانکەکان بۆ ئەوەی زوو مووچەکانیان وەربگرن بەڵام لە نۆرەدا وەستاون.
.jpg)
حکومەتى عێراق هۆکارى دواکەوتنى ناردنى خشتەى بودجەى ئەمساڵ بۆ پەرلەمان دەگەڕێنێتەوە بۆ گۆڕانکاریکردن لە داهات و خەرجییەکان، ئەوەش بەهۆى هەموارى یاساى بودجە تایبەت بە هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمى کوردستان. ناردنى خشتەى بودجەى 2025 لەلایەن حکومەتەوە بۆ پەرلەمانى عێراق نزیکەى پێنج مانگ دواکەوتووە، بەو پێیەى بەپێی یاساى رێکخستن و بەرێوەبردنى دارایی، دەبوو لە تشرینى یەکەمى 2024 بودجە رەوانەى پەرلەمان بکرایە، بۆ ئەوەى پێش ساڵى نوێ پەسەند بکرایە، بەڵام تا ئێستا رەوانە نەکراوە. مەزهەر محەمەد ساڵح، ڕاوێژکاری دارایی و ئابووری سەرۆک وەزیرانی عێراق، هۆکاری دواکەوتنی ناردنى خشتەى بودجە دەگەڕێنێتەوە بۆ هەموارى یاساى بودجە لەلایەن پەرلەمانەوە، کە بەهۆیەوە ناچاربوون گۆڕانکاریی لە داهات و خەرجییەکاندا بکەن. رۆژى دووى شوباتى ئەمساڵ، پەرلەمانى عێراق ماددەى 12 ى یاساى بودجەى سێ ساڵەى هەموارکردەوە بەمەبەستى هەناردەکردنەوەى نەوتى هەرێمى کوردستان، بەڵام پڕۆسەکە تا ئێستا دەستیپێنەکردووەتەوە. ئامانجی هەموارکردنەکە دیاریکردنى لیژنەیەکى ڕاوێژکاری تەکنیکی نێودەوڵەتی تایبەتمەندە بۆ دیاریکردنى تێچووی خەمڵێنراوی دادپەروەرانەی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لە هەرێمی کوردستان و بۆ هەر کێڵگەیەک بە جیا، بەرزکردنەوەی داهاتی فیدراڵی، هەناردەکردنى نەوتى هەرێم لەلایەن کۆمپانیاى سۆمۆوە. مەزهەر محەمەد ساڵح دەڵێت، بەهۆى ئەو گۆڕانکارییانەوە پێویست بوو گۆڕانکاریی لە داهات و خەرجببەکان بکرێت لە خشتەکانی بودجەی گشتی ساڵی 2025. جەختیشیکردەوە، دواکەوتنی ناردنى خشتەى بودجە، بە هیچ شێوەیەک کاریگەری لەسەر دۆخى دارایی وڵات نەبووە و پێشبینی دەکرێت دوای پشووی جەژنی ڕەمەزان خشتەى بودجە رەوانەى پەرلەمان بکرێت. کۆى گشتى بودجەى 2025 نزیکەى 200 تریلیۆن دینارە و دوو لەسەر سێی بۆ موچە تەرخانکراوە، لەگەڵ کورتهێنانى گریمانەیی بەبڕى (64) تریلیۆن دینار، محەممەد تەمیم وەزیری پلاندانان رۆژى چوارشەممە لەکۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق کۆتایی هاتنى کارەکانى ئامادەکردنى خشتەى بودجەى راگەیاند و جەختیکردەوە، خشتەی بودجە هیچ پڕۆژەیەکی نوێ لەخۆناگرێت، بەڵام پارە بۆ پڕۆژە بەردەوامەکان تەرخاندەکرێت. حکومەتى هەرێمى کوردستان رۆژى 5 شوبات 10 بڕیارى دەرکرد بۆ رێکخستنى رێکارە داراییەکانى لەگەڵ بەغداد، تا پەسەندکردنى خشتەکانى بودجەى 2025 لەلایەن پەرلەمانى عێراقەوە کە وادەکەى نادیارە. بەپێی رێکارەکان، لیستى موچەى مانگى یەکى ئەمساڵ دەکرێتە بنەما بۆ ژمارەى موچەخۆرانى هەرێمى کوردستان و تەرخانکراوە داراییەکان. رێکارێکى دیکە تایبەتە بە راگرتنی دامەزراندن بە هەموو شێوازەكانی (هەمیشەیی- گریبەست- كاتی- دامەزراندن لەسەر داهاتی ناوخۆ- بەلەجیاتی دانان- وانەبێژ- خۆبەخش)، گەڕانەوە بۆ وەزیفە یان هەر شێوازێکى دیکەى دامەزراندن. راگرتنی بەخشین و بەستنی دەرماڵە بۆ موچەخۆران و پابەندبوون بەو رێژەو بڕانەی كە لە لیست موچەی مانگى یەکى ئەمساڵ هاتووە، رێکارێکى دیکە کە ئەنجومەنى وەزیرانى هەرێمى کوردستان بڕیارى لەسەرداوە. هەر بەپێی رێکارەکان، دامەزراندن بە پلەى تایبەت لەبەڕێوەبەرى گشتى بەرە سەرەوە رادەگیرێت، لەگەڵ قەدەغەکردنى گواستنەوەى راژەى فەرمانبەران، راگرتنى ئەژمارکردنى خزمەت، کارکردن بە بڕیارەکانى وەزارەتى دارایی عێراق لەبارەى سەرموچە و پلە بەرزکردنەوە. رێکارێکى دیکە تایبەتە بە پابەندکردنى وەزارەتەکان بۆ بەرزنەکردنەوەى داواى درێژکردنەوەى تەمەنى خانەنشینى. ئەنجومەنى وەزیران جەختیکردووەتەوە، کارکردن بەو رێکارانە کاتییە و سەرتاسەرییە، تا پەسەندکردنى خشتەکانى بودجە لەلایەن پەرلەمانى عێراقەوە بەردەوام دەبێت و پێویستە سەرجەم وەزارەتەکان بیخەنە بوارى جێبەجێکردنەوە.
فەرماندەی هێزی زەومینیی سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاند، هەر دەستدرێژییەک بکرێتە سەر سنوورەکانیان، وەڵامێکی یەکلاکەرەوەیان بۆی دەبێت. ڕۆژى چوارشەممە، 26ـی ئاداری 2025، محەممەد پاکپوور، فەرماندەی هێزی زەوینیی سوپای پاسدارانی ئێران سەردانی سنوورەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی کرد و رایگەیاند: "هەموو سنوورەکانی وڵات بە تایبەت باکوور و رۆژئاوای وڵات لەژێر چاودێرییەکی چڕدان و هەر هەنگاوێک بە مەبەستی نائارامکردنی ئێران و ناوچەکانی دەوروبەری وڵات هەبێت، رووبەڕووی وەڵامێکی یەکلاکەرەوەی هێزە چەکدارەکان دەبێتەوە". محەممەد پاکپوور گوتی: "ئەو هێزە چەکدارانەی لە سنوورەکانی وڵات جێگیرکراون، وریا و بە توانان و ئامادەیی تەواویان هەیە و رێگە نادەن بچووکترین زیان بە ئاو و خاکی وڵات بگات." ئەو سەردانەی محەممەد پاکپوور لە کاتێکدایە، دوێنی چوارشەممە سەرۆکی رێکخراوی دادوەریی هێزە چەکدارەکانی ئێران رایگەیاند: "بە بڕیاری عەلی خامنەیی، دیوار لەسەر سنوورەکانی ئەو وڵاتە دروست دەکرێت". دوای گەڕانەوەی ترەمپ بۆ کۆشکی سپی، ئێران چەند جارێک مانۆڕی سەربازی کردووە، بەرپرسانی وڵاتەکە بەردەوام باس لەوە دەکەن لە ئامادەیی تەواودان بۆ هەر شتێک کە رووبدات.
نەبەز ئیسماعیل بەڕێوەبەری ئەوقافی هەولێر لەبارەی هۆکاری داخستنی مزگەوتی جەلیل خەیات ڕوونکردنەوەیدا و دەڵێت: مزگەفتی جەلیل خەیات لە دوای نوێژی عیشاو تەرواویحەوە ڕاستەوخۆ لۆ شەوی قەدر دادەنیشن تاکو سەعات یەکی شەو،لەیەکی شەوەوە خواردن پێشکەش دەکرێت، ئەمەش چەندین ساڵە بەم شێوەیەیە. ئەو وتیشى: شەوی قەدر لەگەڵ نوێژی عیشا تەواو بوو، دەست پێدەکات و یەکی شەو کۆتایی دێ و خواردن پێشکەش دەکرێت، ئیدی ھەرچی بگوترێ زیادەیە خوای گەورە کەسی ڕاستگۆی خۆش دەوێ. شەوى رابردوو، ژمارەیەک هاوڵاتى لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ڤیدیۆیان بڵاوکردەوە و ناڕازیبونیان پیشاندا بەوەى دواى کاتژمێر 1ـى شەو، لەناو مزگەوتى جەلیل خەیات گڵۆپیان لەسەر کوژێندراوەتەوە و پێیان وتراوە “بچنە دەرەوە مزگەوت دادەخرێت”. ئەو هاوڵاتیانە باسیان لەوە دەکرد، چۆن دەبێت لە شەوانى قەدر، مزگەوت بەڕووى نوێژخوێنان و میوانانى ماڵى خوا دابخرێت، لەسەر ئەوە گرتەى نارەزایەتییان بڵاو کردەوە و تێیدا دەڵێن کە گڵۆپیان لەسەر کوژێندراوەتەوە و پێیان وتراوە “لۆ مارێ”.
ئاژانسی ڕۆیتەرز ئاشکرایکرد، وڵاتانی ئەوروپا بە وردی چاودێری سەرکردایەتی ئەحمەد شەرع دەکەن لە سوریا، داوای ڕێوشوێنی توند دەکەن بەرامبەر بە "جیهادیەکان" کە بەرپرسن لە كۆمەڵكوژی عەلەویەكان لە كەناراوەكانی ئەو وڵاتە، هاوکات لەگەڵ پێکهێنانی حکومەتێکی گشتگیر، کە دامەزراوەكانی کاریگەر بێت بۆ دەستەبەرکردنی سەقامگیری و رێگریکردن لە سەرهەڵدانەوەی داعش یان قاعیدە. بەگوێرەی سەرچاوە دیپلۆماسییەکان، لە (١١)ی ئازاردا، کۆبونەوەیەکی رانەگەیەندراو لە دیمەشق بەڕێوەچووە، کە سێ دیپلۆماتکاری ئەوروپی و ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا بەشداربوون. وەفدەكەی ئەورووپا سوریایان ئاگادار کردەوە کە، ئەولەویەتی سەرەکی جڵەوكردنی چەکدارە جیهادییەكانە، هۆشداریشیانداوە لەوەی، هەنگاوی یەکلاکەرەوە نەگیرێتەبەر پاڵپشتی نێودەوڵەتی بۆ حکومەتی تازەی سوریا رەنگە ببێت بەهەڵم. هۆشداریی وڵاتانی ئەوروپا بۆ دەسەڵاتدارانی دیمەشق لەكاتێكدایە، پێشتر رۆیتەرز بڵاویكردەوە، ئەمریكا لیستێك مەرجی رادەستی سوریا كردووەو دەیەوێت لەبەرامبەر سوككردنی بەشێك لە سزاكان، دیمەشق پابەند بێت بەو مەرجانەوە. ناتاشا فرانشیسكی جێگری یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بۆ كاروباری سوریا لیستی داواكارییەكانی رادەستی ئەسعەد شیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا كردووە، ئەمەش لە كۆبونەوەیەكی تایبەتدا لە پەراوێزی كۆنگرەی وڵاتانی كۆمەكبەخشی سوریا لە برۆكسل كە 18ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو. یەكێك لە مەرجەكانی ئەمریكا بۆ دەسەڵاتدارانی دیمەشق ئەوەیە خەڵكانی بیانی پۆستی باڵا لەناو حكومەتی سوریادا وەرنەگرن (مەبەست لە شەڕكەرە بیانییەكانە لەریزی هێزەكانی دەستەی تەحریر شام لە رێبەرایەتی ئەحمەد شەرع)؛ رۆیتەرز دەڵێ سوریا بەكردەیی ژمارەیەك ئیگۆرو ئوردنی و توركی لە پۆستەكانی وەزارەتی بەرگریدا داناوەو ئەمەش نیگەرانی حكومەتە بیانییەكانی لێكەوتوەتەوە. مەرجێكی تری ئەمریكا بۆ سوككردنی سزاكانی سەر سوریا ئەوەیە دەسەڵاتی نوێی دیمەشق هەر ئەمبارێكی چەكی كیمیاویی كە مابێتەوە لەناوببات و لەبواری روبەڕووبونەوەی تیرۆردا هاوكار بێت.
.png)
وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لیستی مووچەی مانگی سێی ڕاگەیاند و بڕیارە بە سێ ڕۆژیش تەواوی مووچەخۆران مووچەکانیان وەربگرن. لیستی مووچەی مانگی شوبات، 12ـی ئەم مانگە بڵاوکرایەوە 18ـی مانگ کۆتایی بە دابەشکردنی هات. واتا بە مووچەی مانگی ئادارەوە، فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان لەم مانگە دوو مووچەیان وەردەگرن. وەزارەتی دارایی و ئابووریی حکومەتی هەرێمی کوردستان لیستی مووچەی مانگی ئاداری راگەیاند، بەگوێرەی لیستەکە لە ماوەی سێ رۆژ دا مووچەی سەرجەم وەزارەتەکان دابەشدەکرێت. بەگوێرەی لیستەکە، دابەشکردنی مووچە، سبەی (پێنجشەممە، 27-03-2025) بە خانەنشینانی شارستانی دەستپێدەکات و رۆژی شەممە 29-03-2025 بە هێزی زێرەڤانی و فەرماندەیی فریاکەوتن کۆتایی دێت. لەبارەی کاتی دابەشکردنی مووچەی مامۆستایانی گرێبەست، عەلی رەئووف، نوێنەرێکی مامۆستایانی گرێبەست رایگەیاند، رۆژی شەممە، مووچەی مامۆستایانی گرێبەست دابەشدەکرێت و پێش جەژن مووچە وەردەگرن. بەپێی ڕاگەیێنراوی وەزارەتی دارایی، ئەو مووچەخۆرانەی لە ڕێی پرۆژەی هەژماری منەوە مووچە وەردەگرن ڕاستەوخۆ پارە دەخرێتە سەر هەژمارەکانیان و لەڕێگەی کورتەنامەوە ئاگادار دەکرێنەوە و ئەو مووچەخۆرانەی بەشێوەی كاش مووچە وەردەگرن، دوای گواستنەوەی پارە بۆ بانكەكان لە كەمترین ماوەدا ڕاستەوخۆ دەست بە دابەشكردنی مووچەكانیان دەكرێت. وەزارەتی دارایی و ئابووری ڕایگەیاند: بڕی 954 ملیار و 880 ملیۆن و 467 هەزار و 779 دینار وەک تەمویلی مووچەی مانگی ئازاری مووچەخۆران و فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی کوردستان، لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵەوە خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق و سبەی دەست بە دابەشکردنی مووچەی مانگی ئازار دەکرێت.
.png)
ئێوارەى ئەمڕۆ چوارشەممە، لە سلێمانی شاندێکی بەرەی گەل لەگەڵ شاندی دەم پارتی و دەبەپە کۆبووەوە. وتەبێژى بەرەى گەل ئاماژەى بۆ ئەوەکرد لە کۆبونەوەکەدا گفتوگۆ لەسەر دۆخی سیاسی و دوایین پێشهات و ئاڵنگارییەكان و پرسی ئاشتی و چارەسەری دیموكراسی کراوە. لە کۆنگرەیەکى ڕۆژنامەنوسیدا لەدواى کۆبونەوەکە بەختیار شاوەیس وتەبێژى بەرەى گەل بەڕۆژنامەنوسانى وت: ئەگەر لەبیرتانبێت کاک شێخ لاهور یەکەم سەرکردەى باشورى کوردستان بوو کە نەیشاردەوە جۆرێک جۆرێک لەقەلەقى هەبوو بەرانبەر بەلایەنى بەرانبەر. هەروەها وتیشى: بەو دەستپێشخەریەى کە کرابوو ترسێکى هەبوو کە وەکو پێویست ئاک پارتى و ئەوانە نەیەنەپێشەوە تەئکیدمان لەوەکردەوە کە عیبرەت لەجێبەجێکردنیدایە. وتەبێژەکەى بەرەى گەل ئەوەى خستەڕوو ئامانجى سەردانە بۆ ئەوەیە ئەمان کەهاتوون داواى پشتیوانى دەکەن، ئێمە بەعەمەلى پشتیوانیان لەهەمووڕویەکەوە، پێویستە بەهەموولایەکەوە یەکدەنگ و یەک هەڵوێستبین. بەختیار شاوەیس وتیشى: ئەوان وێنەیەى گشتى پرۆسەکە دەدەن بەلایەنە سیاسیەکانى ئێرە کە چى کراوە لەدواى پەیامەکە، تەئکید لەوەدەکەنەوە کە گەیشتون بەچى قۆناغێک و هەنگاوى داهاتوشیان چى دەبێت، هاوکات داواى پشتیوانى هێزو لایەنە سیاسیەکانى ئێرەش دەکەن. وتەبێژى بەرەى گەل جەختى لەسەر ئەوەکردەوە پشتگیری تەواومان بۆ پرۆسەی ئاشتی و زەمینەسازی بۆ ئازادبوونی هەموو زیندانیکراوانی سیاسی بەتایبەت (ئۆجالان)و کارکردن بۆ بەشداری تەواوی دیموکراتی هەمووان لە داهاتوو کرد.
سەرۆکوەزیرانی عێراق سەرپەرشتیی واژۆکردنی گرێبەستێکی لەنێوان وەزارەتی نەوت و کۆمپانیای BPی بەریتانی کرد، ئەوەش بە مەبەستی پەرەپێدان و بەرهەمهێنان لە کێڵگەکانی بای حەسەن، باوەگوڕگوڕ و ئاڤانا، جەمبور و خەبازەی کەرکووک. بەگوێرەی راگەیێندراوێکی نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق، کە ئەمڕۆ چوارشەممە بڵاویکردووەتەوە، "نۆژەنکردنەوە و پەرەپێدانی ئەو چوار کێڵگەیە، یەدەگی سامانی هایدرۆکاربۆنی زیاتر دەکات، هەروەها بەرهەمهێنانی نەوتی خاو زیاد دەکات، بەئامانجی گەیشتن بە 420 هەزار بەرمیلی رۆژانە." بەگوێرەی گرێبەستەکە، وەبەرهێنان لە گازی هاوەڵ لە چوارچێوەی پەرەپێدان و فراوانکردنی سەکۆکانی گازی باکوور دەکرێت، بۆ بەرهەمهێنانی رۆژانە بە بڕی 400 ملیۆن پێ سێجا، لەگەڵ دروستکردنی وێستگەی کارەبا بە توانای 400 مێگاوات." نووسینگەی سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاماژە بەوەش دەکات، "پڕۆژەکە هاوکار دەبێت بۆ راگرتنی سووتانی بەردەوامی گازی هاوەڵ و دابینکردنی سووتەمەنیی پێویست بۆ وێستگەکانی کارەبا." ئەمەش لە کاتێکدایە، رۆژی 10ی ئەم مانگە، وەزارەتی نەوتی عێراق، واژۆکردنی گرێبەستی گشتگیری پەرەپێدانی هەر چوار کێڵگەی بای حەسەن، باوەگوڕگوڕ و ئاڤانا، جەمبور و خەبازەی کەرکووک لەگەڵ کۆمپانیای BPـی بەریتانی راگەیاند. رۆژی سێشەممە 14-01-2025 سەرۆکوەزیرانی عێراق و شاندێکی یاوەری گەیشتە لەندەن و لەلایەن کیەر ستامەر، هاوتا بەریتانییەکەی پێشوازیی لێکرا. رۆژی 1ی ئابی 2024 محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق سەرپەرشتیی رێوڕەسمی واژۆکردنی یاداشتێکی لێکتێگەیشتنی نەوتی گشتگیری لەنێوان وەزارەتی نەوت و کۆمپانیای نەوتی BP کرد بۆ پەرەپێدانی کێڵگەکانی بەرهەمهێنانی نەوت و گازی کەرکووک. یاداشتەکە لەلایەن حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوت بە نوێنەرایەتیی عێراق و مورای ئۆشینکڵۆس، سەرۆکی جێبەجێکار و نوێنەری کۆمپانیاکە واژۆکرا. کۆمپانیای BP لە 1920ـەوە لە کەرکووک کاری کردووە و دەڵێت، کەرکووک و دەورووبەری "نزیکەی 9 ملیار بەرمیل نەوتی یەدەگیان هەیە."
وەزیری دادی تورکیا رایگەیاند، لەلایەن کەسوکاری عەبدوڵا ئۆجالانەوە داواکاری پێشکەشکراوە تاوەکو سەردانی ئیمراڵی بکەن، راشیگەیاند لەئێستادا هەڵسەنگاندن بۆ داواکارییەکە دەکەن. بەگوێرەی هەواڵێکی پێگەى تی 24، یڵماز تونچ وەزیری دادی تورکیا رایگەیاندووە، هێشتا وادەى چوارەم دیداری شاندی ئیمراڵی لەگەڵ ئۆجالان دیار نییە. راشیگەیاندووە، بەگوێرەى یاساکانى وڵاتەکەی، هەڵسەنگاندن بۆ داواکاریی کەسوکاری ئۆجالان دەکەن کە رەنگە لە جەژندا سەردانی دوورگەى ئیمراڵی بکەن. لە چەند مانگی رابردوودا، عومەر ئۆجالان برازای عەبدوڵا ئۆجالان سەرۆکی پەکەکە، سەردانی دوورگەى ئیمراڵی کردبوو. لە ماوەی رابردوودا کەسوکار و پارێزەرانی ئۆجالان سەدان داواکارییان پێشکەش بە لایەنی پەیوەندیدار کردووە بۆ ئەوەى سەردانی ئۆجالان بکەن، بەڵام داواکەیان رەتکراوەتەوە، دواجاریش لە 2015 بوو رێگەدرا کەسوکار و پارێزەرانی ئۆجالان سەردانی دوورگەى ئیمراڵی بکەن.
وەزارەتى دارایی حکومەتى هەرێم ڕایدەگەیەنێت پێنج شەممە ( ٢٧ ی ئازاری ٢٠٢٥ ) دەست بەدابەشکردنی مووچەی مانگی ئازار دەکرێت. لەڕاگەیەندراوێکیدا وەزارەتى دارایی ئەوە دەخاتەڕوو کەمێک لەمەوبەر بڕی (٩٥٤) نۆ سەدو پەنجاو چوار ملیار دینار وەک تەموویلی مووچەی مانگی ئازار خراوەتە سەر هەژملرى بانکییان. هەروەها دەشڵێت: ئەو مووچە خۆرانەی بەشێوەی کاش مووچە وەردەگرن، دوای گواستنەوەی پارە بۆ بانکەکان لە کەمترین ماوەدا ،ڕاستەوخۆ دەست بەدابەشکردنی مووچەکانیان دەکرێت. دەقى ڕاگەیەندراوەکەى وەزارەت. تەموویلی مووچەی مانگی ئازار خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی. کەمێک لەمەوبەر بڕی ( ٩٥٤،٨٨٠،٤٦٧،٧٧٩ ) نۆ سەدو پەنجاو چوار ملیار و هەشت سەدو هەشتا ملیۆن و چوار سەدو شەست و حەوت هەزارو حەوت سەدو حەفتاو نۆ دینار وەک تەموویلی مووچەی مانگی ئازاری مووچەخۆران و فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی کوردستان، لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵەوە خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق. سبەی پێنج شەممە ( ٢٧ ی ئازاری ٢٠٢٥ ) دەست بەدابەشکردنی مووچەی مانگی ئازار دەکرێت. تیبینی؛ ١-ئەو مووچەخۆرانەی لە ڕێی پرۆژەی هەژماری منەوە مووچە وەردەگرن ڕاستەوخۆ پارە دەخرێتە سەر هەژمارەکانیان و لەڕێگای کورتەنامەوە ئاگادار دەکرێنەوە. ٢- ئەو مووچە خۆرانەی بەشێوەی کاش مووچە وەردەگرن، دوای گواستنەوەی پارە بۆ بانکەکان لە کەمترین ماوەدا ،ڕاستەوخۆ دەست بەدابەشکردنی مووچەکانیان دەکرێت. ڕاگەیاندنی وەزارەتی دارایی و ئابووری.
ماڵپەڕی ئەنساروڵای سەر بە حوسييەکان بڵاویکردەوە، فڕۆکە شەڕکەرەکانی ئەمريکا 17 هێرشیان کردووەتە سەر پارێزگاکانی سەعدە و عەمران لە باکووری رۆژئاوای یەمەن. ئاژانسی فرانس پرێس لەزاری سەرچاوەيەکی ئەمنييەوە بڵاویکردووەتەوە، "فڕۆکەکانی ئەمريکا 17 هێرشی ئاسمانییان بۆسەر ناوچە جیاجیاکانی پارێزگای سەعدە دەستپێکردووە، لەوانە دوو هێرش لە رۆژهەڵاتی شارەکە، سێ هێرش بۆ سەر شارۆچکەى سالم، شەش هێرشيش بۆ سەر شارۆچکەى سەحەر، سەرجەم هێرشەکانیش زیانی ماددییان بە ماڵ و سامانی هاوڵاتییان گەیاندووە". لە 15ـی ئازارەوە ئەمریکا هێرشی چڕی بۆ سەر حوسییەکان دەستپێکردووە، لە بەرامبەردا ئەو گرووپە وەڵامیان داوەتەوە و چەند جارێک کەشتییەکی فڕۆکەهەڵگری ئەمریکییان لە دەریای سوور کردووەتە ئامانج. لەو ماوەيەدا ئەمریکا چەندین هێرشی ئاسمانی بۆسەر حوسييەکان ئەنجامداوە و بانگەشەی ئەوە دەکات بەرپرسانی باڵای ئەو بزووتنەوەیە کراونەتە ئامانج، هاوکات بزووتنەوەکە کوژرانی 53 کەسی لە ئەنجامی هێرشەکانی ئەمریکا راگەیاندووە. هەفتەی رابردوو دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا هەڕەشەى لەناوبردنى حوسييەکان کرد، بە گوتەی ترەمپ، حوسییەکان لەلایەن ئێرانەوە پاڵپشتی دەکرێن، هۆشداريشيدا بە تاران لە بەردەوامبوون لە پشتیوانیکردنی ئەو گرووپە.
وته‌بێژی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق ڕایگه‌یاند، بۆ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق ده‌ست به نوێكردنه‌وه‌ی تۆماری ده‌نگده‌ران ده‌كرێت. هەورەها داوا له هاوڵاتیان ده‌كه‌ن كه تۆماره‌كه‌یان نوێ نییه سه‌ردانی لقه‌كانی كۆمسیۆن بكه‌ن له پارێزگاكان، ده‌شڵێت، "هاوڵاتیان له نێو پارێزگا ده‌توانرێت ناوخۆیان بگۆڕن، به‌ڵام له كه‌ركوك، ئه‌نبار، نه‌ینه‌وا و سه‌ڵاحه‌دین ناتوانرێت ناوه‌كانیان بگۆڕن". جومانه غه‌لای، وته‌بێژی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه له كۆنگره‌یه‌كی ڕۆژنامه‌وانیدا ڕایگه‌یاند، "دوێنێ پڕۆسه‌ی نوێكردنه‌وه‌ی تۆماری ده‌نگده‌ران له 179 ناوه‌ند ده‌ستیپێكرد تاوه‌كو هه‌ڵبژاردنی داهاتو به‌پێی تۆماری ده‌نگده‌رانی نوێ به‌ڕێوه‌بچێت. ئەو وتیشى: ئه‌مه قۆناغی یه‌كه‌می هه‌ڵبژاردنه كه قۆناغێكی گرنگه، ئه‌وانه‌ی پێشتر ناویان تۆمارنه‌كراوه مافی خۆیانه سه‌ردانی نزیكترین بنكه‌ی ده‌نگدان له ماڵی خۆیان بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی زانیاری و داتای بایۆمه‌تریان نوێ بكه‌نه‌وه، كه یه‌كێك له فاكته‌ره‌كانی پڕۆسه‌ی هه‌ڵبژاردنه". ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، زیاتر له 29 ملیۆن ده‌نگده‌ر هه‌ن كه ده‌توانن ده‌نگ بده‌ن، ئه‌وانه‌ی كه له دایكبوی ساڵی 2007ن ده‌توانن سه‌ردانی نزیكترین بنكه بكه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی ناوی خۆیان تۆمار بكه‌ن تا كاتی بایۆمه‌تر وه‌ربگرن، ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ی له دایكبوی 2007ن ده‌بێت كارتی نیشتیمانیان هه‌بێت و به‌بێ ئه‌و كارته ناتوانن ناوی خۆیان بنوسن. له‌باره‌ی گۆڕینی ناو له پارێزگایه‌ك بۆ پارێزگایه‌كی دیكه، وته‌بێژی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كان وتی، "له نێو پارێزگا ده‌توانرێت ناوخۆیان بگۆڕن، به‌ڵام له كه‌ركوك، ئه‌نبار، نه‌ینه‌وا و سه‌ڵاحه‌دین ناتوانرێت ناوه‌كانیان بگۆڕن". ئه‌وه‌شی خسته‌ڕو، هه‌ر ده‌نگده‌رێكی دیكه كه كارتی كۆبۆنی هه‌یه پێشت 9ی 12ی 2003 ده‌توانێت شوێنی ده‌نگدانی خۆی بگۆڕێت و له‌دوای ئه‌وه مافی نییه، گۆڕانكاری له نێو پارێزگایه‌ك ئه‌گه‌ر كه‌سێك كارتی كۆبۆنی نه‌بو بۆ 2020 -2021 ئه‌وا ده‌توانێت له نێو پارێزگا شوێنی ده‌نگدانه‌كه‌ی بگۆڕێت، هه‌ر كه‌سێك ئه‌وه‌شی هه‌بێت ده‌توانێت له بری كارته‌كانی دیكه به‌كاریبهێنێت.
حەشدى شەعبى لە عێراق دەبێتە خاوەنى دەسەڵاتى هاوتەریب لەگەڵ سوپا و راوێژى ئەمنى پێشکەشى حکومەت دەکات و ئۆپەراسیۆنی سەربازی و هەواڵگری ئەنجام دەدات، ئەوەش بەپێی پڕۆژە یاساى دەستەى حەشدى شەعبى. بەپێی پڕۆژە یاساکە، دەستەى حەشدى شەعبى بەشێک دەبێت لە هێزە چەکدارەکان و پەیوەستە بە فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانەوە، لە هەمان کاتدا مافی چەکدارکردنی پێدەبەخشێت بۆ پاراستنی سیستەمی دیموکراسی و دەستووری لە وڵاتەکەدا. پڕۆژە یاساکە رۆژى 24ى ئازار لەلایەن پەرلەمانى عێراقەوە خوێندنەوەى یەکەمى بۆ کرا، دوای ئەوەی حکومەتی عێراق پڕۆژەى "خزمەت و خانەنشینی حەشدى شەعبى" کشاندەوە و ناوەکەى گۆڕى بۆ یاسای دەستەى حەشدى شەعبى. یاسا نوێیەکە پێناسەی "هێزەکانی حەشد" دەکات کە بەشێک لە هێزە چەکدارەکان، پەیوەستن بە فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان و قەدەغەیە ئەندامەکانی سەر بە هیچ لایەنێک بن یان بەشداری چالاکیی سیاسی بکەن. پەسەندکردنی یاسا نوێیەکە دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی یاسای پێشوو کە لە ساڵی ٢٠١٦ پەسەندکرا، هەروەها دەستەیەکى نوێ، کە لەسەر بنەمای یاسا هەموارکراوەکە دادەمەزرێنرێت، جێگەی دەستەى ئێستا دەگرێتەوە. بەپێی یاسا نوێیەکە، ئەرکی هێزەکانی حەشدى شەعبى بریتیە لە: بەشداریکردن لە پاراستنی سیستەمی دیموکراسی لە عێراق، بەرگریکردن لە وڵات، پاراستنی یەکگرتوویی و یەکپارچەیی خاکەکەی، بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بە هەموو شێوەکانییەوە، بەشداریکردن لە دەستەبەرکردن و پاراستنی ئاسایشی نیشتمانی. هەروەها حەشد پابەند دەکرێت بە دروستکردن و ڕێکخستنی سیستمێکى سەربازی یەکگرتوو لە ڕووی مەشق و پەرەپێدان چەکدارکردن و دابینکردنی نوێترین ئامێری تەکنەلۆژی، تەکنەلۆژیای مۆدێرن و سیستەمی زانیاری بۆ پەرەپێدانی شێوازی کارکردنی. هەر بەپێی یاساکە، دەستەکە زانیاری و راوێژ پێشکەش بە حکومەت دەکات لەسەر بابەتەکانی پەیوەست بە ئاسایشی نیشتمانی و یەکپارچەیی خاکی عێراق، لەکاتێکدا ئەوە یەکێکە لە ئەرکەکانی دەزگای هەواڵگری کە بڕیارە ڕاوێژکار بداتە دەسەڵاتداران سەبارەت بە هەڕەشەکان.
.jpg)
