.jpg)
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئامارى نوێى کۆرۆناى له‌هه‌رێمى کوردستان راگه‌یاند و تێیدا هاتووه، له‌دوێنێوه چوار که‌س به‌هۆى ئه‌و په‌تاکه‌وه گیانیان له‌ده‌ستداوه‌و 755 که‌سى دیکه‌ش توشبون. ده‌قى راگه‌یه‌ندراوى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم:
هاوڵاتى کۆمیته‌ى دۆخى خێرا بۆ رۆژئاوا نامه‌یه‌کى بۆ ئه‌نتۆنى بلینکن وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا نارد و داواى لێکرد:" ئه‌و خه‌ڵاته‌ى بۆ ده‌ستگیرکردنى پێشه‌نگانى په‌که‌که جه‌میل بایک، دوران کاڵکان و موراد قه‌ره‌یلان دا هه‌ڵبوه‌شێندرێته‌وه". نامه‌که به ئیمزاى سه‌رۆکى کۆمیته‌ى دۆخى خێرا بۆ رۆژئاوا خاتوو مێردێت تاکس (Meredith Tax)، سکرتێر گشتیى ئه‌و رێکخراو، خاتوو دیبى بوکچن (Debbie Bookchin) و به‌ڕێوه‌به‌رى ئیداریى ئه‌و رێکخراوه خاتوو ئۆزله‌م گۆنده‌ر بۆ ئه‌نتۆنى بلینکن نێردراوه. له نامه‌که‌دا داوا له به‌ڕێوه‌به‌ریى بایدن کراوه، که ده‌ستبه‌ردارى سیاسه‌تى دووڕوانه‌ى دۆناڵد ترامپ سه‌رۆکى پێشووى ئه‌مریکا له دژى کوردان بێت. له نامه‌که‌دا ئاماژه به وته‌کانى جۆ بادین سه‌رۆکى ئه‌مریکا له کۆنفرانسى رۆژنامه‌نووسى رۆژى چوارى شوباتدا کراوه، که بایدن له‌و کاته‌دا وتبووی:"ده‌بێت سیاسه‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا له‌سه‌ر بنه‌ماى مافه‌کانى مرۆڤ بچه‌سپێنرێت"، بۆیه له نامه‌که‌دا راگه‌یاندراوه، نوێکردنه‌وه‌ى بڕیارى دژ به پێشه‌نگه‌کانى په‌که‌که جه‌میل بایک، دوران کاڵکان و موراد قه‌ره‌یلان رێگا بۆ تیرۆرکردنیان له‌لایه‌ن تورکیاوه خۆش ده‌کات. هه‌روه‌ها له نامه‌که‌دا ئاماژه به‌وه‌کراوه، ستراتیژیى ئاکه‌په له دژى به‌رژه‌وه‌ندیى ئه‌مریکایه، بۆیه ده‌بێت وازى لێ بهێنرێت. هاوکات ئه‌وه دووپاتکراوه‌ته‌وه که سیاسه‌ته‌کانى ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا پشتیوانیکردنه له داعش و هاوکاریى گروپه میلیشیاکانى جه‌یشى ئیسلام، لیواى سوڵتان موراد ده‌کات و ئه‌وانه‌ش به به‌ڵگه سه‌لمێنراون. له نامه‌که‌دا وته‌کانى برێت مه‌کگۆرک به بیرهێنراونه‌ته‌وه که وتبووى "زۆرێک له‌و گروپه ئۆپۆزسیۆنانه‌ى سوریا، که تورکیا پشتیوانیان لێده‌کات، له بریى ئه‌وه‌ى شه‌ێ له دژى داعش بکه‌ن، به شێوه‌یه‌کى روون و ئاشکرا رایانگه‌یاند، که ده‌یانه‌وێت له دژى کوردان شه‌ێ بکه‌ن، چونکه ئه‌وانه گروپى توندڕه‌ون". "په‌که‌که رێکخستنێکى تیرۆریستى نییه، به‌ڵکو رێکخستنێکى رزگاریى نه‌ته‌وه‌ییه و له ساڵى 1995ه‌وه رێککه‌وتننامه و کۆنڤانسیۆنه‌کانى ژنێڤى ئیمزا کردووه، بۆیه داوا ده‌که‌ین، ئه‌و خه‌ڵاته‌ى بۆ ده‌ستگیرکردنى پێشه‌نگه‌کانى په‌که‌که دانراوه هه‌ڵبوه‌شێنرێته‌وه"، له‌نامه‌که‌دا ئه‌وه‌ش هاتووه.
هاوڵاتى پارێزگارى سلێمانى داوا ده‌کات له‌م جه‌ژنه‌دا خه‌ڵکى دوورکه‌ونه‌وه له به‌ریه‌ککه‌وتن و دروستکردنى قه‌ره‌باڵغى و تێکه‌ڵاوبوون له پێناو به‌ره‌و باشتربردنى دۆخه‌که له دواى جه‌ژنه‌وه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 12ى ئایارى 2021، هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر پارێزگارى سلێمانى له کۆنفرانسێکى رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند، به‌هۆى ئه‌و بارودۆخه‌ى کۆرۆنا دروستى کردووه، حکومه‌تى فیدڕاڵى قه‌ده‌غه‌ى هاتوچۆى ته‌واوى راگه‌یاندووه و هه‌رکه‌سێک به‌گوێره‌ى ئه‌و رێگه‌پێدانانه نه‌بێت که وه‌زاره‌تى ناوخۆى عێراق دیاریکردوون ناتوانێت بێته ناو هه‌رێمى کوردستانه‌وه. هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:" ئومێد ده‌که‌ین له‌م جه‌ژنه‌دا خه‌ڵکى دوورکه‌ونه‌وه له به‌ریه‌ککه‌وتن و دروستکردنى قه‌ره‌باڵغى و تێکه‌ڵاوبوون له پێناو به‌ره‌و باشتربردنى دۆخه‌که له دواى جه‌ژنه‌وه". هاوکات، پارێزگارى سلێمانى روونیکرده‌وه که له ره‌مه‌زاندا هاوڵاتیان به‌شێوه‌یه‌کى باش پابه‌ندى رێنماییه‌کان بوون ئه‌مه‌ش بووه هۆى ئه‌وه‌ى ژماره‌ى توشبووان به کۆرۆنا که‌مبێته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى بتوانن دواى جه‌ژن ده‌رگا به‌رووى گه‌شتیاراندا بکرێته‌وه پێویسته هاوڵاتیان به‌رده‌وامبن له پابه‌ندبوون به رێکاره‌کانى خۆپارێزییه‌وه.
هاوڵاتى سەرۆکی هەرێمی کوردستان پەیامێکی لەبارەی هێرشەکەی داعش و شەهیدبوونی پێشمەرگەیەک لە سنووری کفری بڵاوکردەوە و دەڵێت، "بە تووندی سەرکۆنەی دەکەم" و هاوخەمی خۆیشی بۆ کەسوکاری پێشمەرگە شەهیدەکە دەردەبڕێت. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ چوارشەممە 12-05-2021، لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر تویتێکی بڵاوکردەوە و تێیدا ئاماژە بەوە دەکات "به تووندی سه‌رکۆنه‌ی هێرشی شه‌وی رابردووی تیرۆریستانی داعش له سنووری کفری ده‌که‌م. سه‌ره‌خۆشی له خانه‌واده‌ی ئه‌و پێشمه‌رگه قاره‌مانه ده‌که‌م که شه‌هید بوو، هاوخه‌میانم." لە بەشێکی دیکەی تویتەکەدا دەشڵێت "جه‌خت له پێویستیی په‌له‌کردن له هه‌ماهه‌نگیی نێوان پێشمه‌رگه و سوپای عێراق له‌و ناوچانه ده‌که‌مه‌وه."
هاوڵاتى نەتەوە یەکگرتوەکان لە دوایین ڕاپۆریدا، ئاماژە بە هەڵکشانی بەرتەسککردنەوەی ئازادی ڕادەربڕین لە هەرێمی کوردستان دەکات و داوا لە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان دەکات: کۆتایی بە هەراسانکردن و ترساندن و تۆڵەسەندنەوە لە ڕۆژنامەنوسان و داکۆکیکارانی مافەکانی مرۆڤ و چالاکوانان، بهێنن. بەپێی ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتوەکان، ئەمڕۆ دەرچوە، لەماوەی ساڵی ڕابردوودا بەرتەسکردنەوەی ئازادی ڕادەربڕین لەهەرێمی کوردستانی عیراقدا لە هەڵکشاندا بووە، ڕاپۆرتەکە ڕوونیدەکاتەوە”ڕەخنەگرانی دەسەڵاتە گشتییەکان نەك تەنها دووچاری مەترسیی تۆقاندن و بەربەست خستنە بەردەم جووڵە و گرتنی هەڕەمەکی بوونەتەوە، بگرە هەندێکیان بە تۆمەتی ناوزڕاندنیش تۆمەتبارکراون، وە هەندێکیشیان لەم دوواییانەدا بەپێی یاساکانی پەیوەست بە ئاسایشی نەتەوەییەوە سزادراون”. ڕاپۆرتەکەی نوسینگەی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان و نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاریکاریی عێراق/ یونامی چەندین شێوازی نیگەرانیکەری دۆکۆمێنت کردوە لە مانگی ئازاری ٢٠٢٠ بۆ نیسانی ٢٠٢١، کە تێبینی کراوە کەسانێك بەئامانج کراون بەهۆکاری پەیڕەوکرنی مافەکانیان لە رێپۆرتکردن یان ڕەخنەگرتن لە هەڵسوکەوتەکانی دەسەڵاتە گشتیەکان. لەو ڕاپۆرتەدا، لێدوانێکی میشێل باشلێت کۆمیسیاری باڵای مافەکانی مرۆڤ دانراوە، کە وتویەتی” شێوازەکانی سەرکوتکرن کە لەم ڕاپۆرتەدا دۆکۆمێنت کراون زۆر جێگای نیگەرانین، چونکە نەك تەنها تیشك دەخەنەسەر هەڕەشە و تۆقاندن لە ڕەخنەگران، بگرە ئەم جۆرە ڕێکارانە کاریگەرییەکی ترسناکیشی دەبێت بەسەر ئەوکەسانەی هەوڵی شەفافیەت و لێپیچینەوە دەدەن لە دەسەڵاتە حکومییەکان”. ئاماژەش بە هەڵسوکەوتی هێزە ئەمنییەکان و دەستبژێرکردن لە جێبەجێکردنی یاساکاندا و پابەند نەبوون بە ڕێکارە یاساییە پەیوەستەکان و پێوەرە نێودەوڵەتییەکانی مافەکانی مرۆڤ، کراوە. باشلێت، جەختی لەسەر ئەوە کردوەتەوە، کە کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی پێویستی بەوە هەیە، کە دەزگا میدییایەکان و چالاکوانان و ڕەخنەگران توانای ئەوەیان هەبێت، بەبێ ترس و دڵەڕاوکی و سانسۆر ڕوماڵی بابەتە گشتییەکان بکەن، هەروەها هاوڵاتیانیش مافی دەستکەوتنی زانیارییەکانیان هەبێت. ئەمە جگە لەوەی، جینین بلاسخارت نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ عێراق و بەرپرسی نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ هاریکاریی عێراق/ یۆنامی، وتی” شەفافیەت و لێپێچینەوە و کرانەوە بۆ لێپرسینەوە بابەتێکی زیندووە بۆ هەر دیموکراسیەتێکی تەندروست” لە ڕاسپاردەکانیدا، ڕاپۆرتەکە هانی دەسەڵاتەکانی هەرێمی کوردستان دەدات، کە هەنگاوی دەستبەجێ بگرنەبەر بەمەبەستی فەراهەمکردنی پاراستنی تەواوی مافی ئازادیی ڕادەربڕین کۆتاییهێنان بە هەراسانکردن و ترساندن و تۆڵەسەندنەوە لە ڕۆژنامەنوسان و داکۆکیکارانی مافەکانی مرۆڤ و چالاکوانان. هەروەها داواش لە دەسەڵات دەکات کە یاسای سزادان وەك ئەداتێك بەکارنەهێنن بۆ مەبەستی سنووردارکردنی ئازادی ڕادەربڕین، لەنێویشیاندا دوورکەوتنەوە لە گرتن و دەستبەسەرکردنی ئەو کەسانەی، کە بە شێوەیەکی یاسایی ناڕەزایی و توڕەییەکانیان دەردەبڕن. جەختیش کراوەتەوە”پێویستە یاساکان هەمواربکرێنەوە بۆ ئەوەی بە شێوازێکی ڕوون پێناسەی تەواوی خیتابی قەدەغەکراویان تێدا بکرێت، هەروەها پێویستە هەموو بەربەستەکانی بەردەم ئازادیی ڕادەربڕین کە لە یاسا نیوخۆییەکاندا هاتوون گونجاوبن لەگەڵ پێوەرەکانی مافەکانی مرۆڤی نێودەوڵەتیی پەیوەستدا”. ئەم ڕاپۆرتە لە پێشدا لەگەڵ حکومەتی فیدرال و حکومەتی هەرێمی کوردستاندا بەشداریی پێکراوە.
هاوڵاتى مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد، سه‌رۆك كۆماری پێشوی ئێران، ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه كاندیدبونی خۆی بۆ هه‌ڵبژاردنه سه‌رۆكایه‌تیه‌كه‌ی ئه‌مساڵ تۆماركرد. به‌گوێره‌ی میدیاكانی ئێران، ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه جارێكی دیكه ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد گه‌یشته سه‌نته‌ری لیژنه‌ی هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌وه‌زاره‌تی ناوخۆی وڵاته‌كه‌ی و داواكاری خۆكاندیدكردنی پێشكه‌ش كرد. دوێنێ سێشه‌ممه، ده‌رگای خۆ كاندیدكردن بۆ پۆستی سه‌رۆكایه‌تی كۆماری ئیسلامی ئێران له‌بینای وه‌زاره‌تی ناوخۆ ده‌ستیپێكرد بڕیاریشه بۆ ماوه‌ی پێنج رۆژ به‌رده‌وام بێت، سه‌رجه‌م كاندیده‌كانیش له‌كێبڕكێدا ده‌بن بۆ هه‌ڵبژاردنی 18ی (حوزه‌یران/6)ی 2021ی سه‌رۆكایه‌تی وڵاته‌كه‌یان، بڕیاریشه 26 و 27ی ئه‌م مانگه، ئه‌نجومه‌نی هه‌مواری ده‌ستوری ناوی كاندیدانی پۆستی سه‌رۆك كۆمار رابگه‌یه‌نێت، دوای 20 رۆژیش، هه‌ڵمه‌تی بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردن ده‌ستپێده‌كات. پێشتریش و له ساڵی 2017دا، ئایه‌توڵا عه‌لی خامنه‌یی، رابه‌ری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێران رێگریكرد له خۆكاندیدكردنه‌وه‌ی مه‌حمود ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد كه له نێوان ساڵانی 2005 بۆ 2013 سه‌رۆكایه‌تی ئێرانی كردبو.
هاوڵاتى وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان رایگەیاند ''تیرۆرستان'' جووڵە و بزاوتەکانیان زیادبووە و شێوازی شەڕ و پەلاماردانیان گۆڕیوە و بەردەوام مەترسی دروست دەکەن دەڵێت"بۆ رێگریکردن لەم رووداوانە و "تێکشکاندنی تەواوەتی تیرۆریستان لەگەڵ سوپای عێراق پێویستیمان بە رێککەوتنێکی گشتگیر و هەمەلایەنەیە". ئەمڕۆ چوارشەممە 12-05-2021 وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی کوردستان راگەیێندراوێکی لەبارەی هێرشەکان بۆ سەر سەنگەرێکی پێشمەرگە کە پێشمەرگەیەک تێیدا شەهیدبوو، بڵاوکردەوە و دەڵێت "لە ماوەی رابردوودا چەندینجار هۆشداریمان دابوو، لە ئەنجامی بوونی بۆشایی ئەمنی لەنێوان سەنگەرەکانی هێزی پێشمەرگەی کوردستان و سوپای عێراق، "تیرۆریستانی داعش توانیویانە خۆیان رێکبخەنەوە و ئێستا لەشێوەی گرووپ و مەفرەزەی جۆراوجۆر دەرکەوتوونەتەوە، بۆ سەلماندنی ئەو راستیەش، ماوە ماوە کردەوەیەکی دڕندانەی تیرۆریستی ئەنجام دەدەن." کاتژمێر 10:00ی شەوی رابردوو چەکدارانی داعش لە سنووری گوڵاڵە هێرشیان کردە سەر ناوچەکانی ژێر دەستی هێزەکانی حەشدی شەعبی و لە گوندی ئۆمەربلیش بە قەناس هێرشیانکردە سەر سەنگەرێکی لیوای 116ی پێشمەرگە و پێشمەرگەیەک برینداربووە، بەڵام دواتر بەهۆی سەختیی برینەکەیەوە، گیانی لەدەستداوە. وەزارەتی پێشمەرگە لە راگەیێندراوەکەیدا سەبارەت بە شەهیدبوونی ئەو پێشمەرگەیە ئاماژە بەوە دەدات "تیرۆریستان پەلاماری سەنگەرێکی لیوای 116ی هێزی پێشمەرگەی کوردستانیاندا، لە سنووری قەزای کفری و لە ئەنجامی ئەو پەلامارە ترسنۆکانەیە، پێشمەرگەیەک بەناوی( موحسین حوسێن گەرەوەیی) شەهیدبوو. پەلامارەکە لەلایەن هێزەکانی پێشمەرگەوە، بەرپەرچ دراوەتەوە و تیرۆریستان راونران". وەزارەتی پێشمەرگە دووپاتی دەکاتەوە کە "تیرۆرستان جووڵە و بزاوتەکانیان زیادبووە و شێوازی شەڕو پەلاماردانیان گۆڕیوە و، بەردەوام مەترسی دروستدەکەن". وەزارەتی پێشمەرگە لە بەشێکی دیکەی راگەیێندراوەکەدا دەشڵێت، بۆ رێگریکردن لەم رووداوانە و "تێکشکاندنی تەواوەتی تیرۆریستان لەگەڵ سوپای عێراق پێویستیمان بە رێککەوتنێکی گشتگیر و هەمەلایەنەیە."
هاوڵاتى هەر یەک لە سەرۆکی هاوپەیمانیی فەتح و هاوپەیمانیی سائیروون و کەتائیب حیزبوڵڵای عێراق هێرشی تووند دەکەنە سەر باڵیۆزی بەریتانیا. دوای ئەوەی سیتڤن هیکی، باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق رایگەیاند: ژینگەی ئێستا بۆ هەڵبژاردنەکان گونجاو نییە، رووبەڕووی رەخنەی تووندی سەرکردە شیعەکانی عێراق بووەوە. هادی عامری، سەرۆکی هاوپەیمانیی فەتح لە بەیاننامەیەکدا دەڵێت: "پێویستە باڵیۆزی بەریتانیا سنووری کاری خۆی بزانێت و رێگەی پێنادەین دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی عێراق بکات". هادی عامری، دەشڵێت، پێویستە وەزارەتی دەرەوەی عێراق چاودێری کاری باڵیۆزەکان بکات، رێکاری پێویستە بگرێتەبەر بۆ رێگریکردن لە هەر دەستوەردانێک لە کاروباری ناوخۆی عێراق. هەر لەوبارەوە هاوپەیمانیی سائیروون، براوەی یەکەمی هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2018 کە لەلایەن موقتەدا سەدر پشتیوانی دەکرێت لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند: "هاوپەیمانیی سائیروون ئاگاداری لێدوانەکانی باڵیۆزی بەریتانیایە لە عێراق، کە دەڵێت (ژینگەی ئێستا بۆ هەڵبژاردنەکان گونجاو نییە). ئێمە لە هاوپەیمانی سائیروون دووپاتیدەکەنەوە بە تەواوی ئەو لێدوانە ناسەرکەوتوونانە رەتدەکەینەوە، کە دەستوەردانە لە کاروباری ناوخۆی عێراق، بەهیچ شێوەیەک قبوڵ ناکرێت". هاوپەیمانیی سائیروون جەختلەوەدەکاتەوە، پێویستە لەسەر دیپلۆماتکارانی هەموو ئەو وڵاتانەی لە عێراقن رێز لە سەروەریی عێراق بگرن، دەستوەرنەدەنە کاروباری ناوخۆی عێراق، پابەندی چوارچێوە دیپلۆماسییە کارپێكراوەکانی وڵاتانی جیهان بن، تاوەکو پەیوەندییەکان لەسەر بنەمای رێزگرتنی دوو لایەن و دەستوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆی وڵاتان بێت. هاوکات کەتائیب حیزبوڵڵای عێراق لە بەیاننامەیەکدا باڵیۆزخانەی بەریتانیای لە بەغدا بە پیلانگێڕیی و قوڵکردنەوەی قەیرانەکانی عێراق و هاندانی خۆپێشاندانەکان تۆمەتبارکرد و بە "باڵیۆزخانەی شەڕ" ناوی بردووە. بەڵام ستیڤن هیکی، باڵیۆزی بەریتانیا، هەموو ئەو تۆمەتانە رەتدەکاتەوە و دەڵێت هیچ بەڵگەیەک نییە ئەو قسانە بسەلمێنێت، کە بەریتانیا پیلانگێڕی بکات و وتیشی بەریتانیا سەقامگیری و ئارامی و گەشەپێدانی لە عێراق دەوێت. بەتەواوی رێز لە سەروەریی عێراق دەگرێت، لەگەڵ هێزە چەکدارەکانی عێراق و حکومەتی عێراق کاردەکات بۆ باشبوونی دۆخی ئەمنی و ئابووریی عێراق. هیکی راشیگەیاند، بەریتانیا پشتیوانی لە حکومەتی عیراق دەکات بۆ کۆنترۆڵکردنی چەکی کۆنترۆڵ نەکراو. هەروەها پشتیوانیش لە پێشنیازی چاودێری نێودەوڵەتی دەکات بەسەر هەڵبژاردنەکانەوە. پێشتر ستیڤن هیکی، باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق لە تویتێکدا بە تووندی سەرکۆنەی کوشتنی چالاکڤان ئیهاب وەزنی کرد و رایگەیاند: "کوژرانی چالاکڤان ئیهاب وەزنی بە توندی سەرکۆنە دەکەین"، گوتیشی: "چاوپۆشیکردن لە سزادانی ئەوانەی چالاکڤانەکان دەکوژن، وایکردووە کوشتنی زیاتری بەدوادا بێت".
هاوڵاتى سەرۆکی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، لەو تووندوتیژییانە نیگەرانین کە بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی خەڵکی مەدەنی. نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ چوارشەممە 12-05-2021، لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر تویتێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند" تووندوتیژییەکان خەڵکی مەدەنی و منداڵی کردووەتە قوربانی و شوێنە پیرۆزەکان بە ئامانج گیراون، داواش دەکات چارەسەرێکی ئاشتیانە بۆ ئەو ئاڵۆزییانەی ئێستا بدۆزرێتەوە". لە تویتەکەدا هاتووە "ئێمە زۆر نیگەرانین سەبارەت بە تووندوتیژییەکانی ئەم دواییەی نێوان ئیسرائیلییەکان و فەلەستینییەکان، کە بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی خەڵکی مەدەنی و منداڵان و بە ئامانجگرتنی شوێنە پیرۆزەکان. داوای دانبەخۆداگرتن و دۆزینەوەی چارەسەری ئاشتیانە دەکەین بۆ ئەم ئاڵۆزییەی ئێستا." لە ئەنجامی شەڕ و پێکدادانی 48 کاتژمێری رابردوودا لەنێوان بزووتنەوەی حەماسی فەلەستنی و سوپای ئیسرائیل لانیکەم 35 فەلەستینی کوژراون، کە 10یان منداڵ هەن، 5 ئیسرائیلیش لە ئەنجامی مووشەکبارانی گرووپە جیهادییەکانی فەلەستین کوژراون. تەنیا شەوی رابردوو شەش جار زەنگی ئاگادارکردنەوە لە تەلئەبیب لێیدا. سوپای ئیسرائیل ئەم بەیانییە رایگەیاند، زیاتر لە 1000 موشەک لەلایەن گرووپە جیهادییەکانی غەززە ئاراستەی ئیسرائیل کراون، سیستەمی بەرگریی ئیسرائیل بەرپەرچی زۆربەی مووشەکەکانی داوەتەوە.
هاوڵاتى بەڕێوەبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆ لە هەرێمی کوردستان رایدەگەیەنێت، بەپێی راپۆرتی ساڵانەی بارانبارینی ئەمساڵ50٪ کەمتربووە بە بەراورد بە ساڵانی رابردوو و وشکەساڵی هەرێمی گرتووەتەوە. ئاری ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتی ئاو و ئاوەڕۆ لە هەرێمی کوردستان رایگەیاند، پێشتر وشکەساڵی لە چەند شوێنێكی هەرێمی کوردستان راگەیەنرا، بەڵام ئێستا وشکەساڵیەکە سەرتاسەری هەرێمی گرتووەتەوە و راگەیانراوە. ئاماژەی بەوەشكردووە، کەمی بارانبارین کاریگەری کردووەتە سەر ئاوی سەر زەوی و ژێر زەوی، چەند رێکارێک دەگیرێتەبەر بۆ روبەڕوبوونەوەی وشکەساڵی و لەوانەش دابینکردنی ئاوی خواردنەوە بۆ هاوڵاتیان. باسی لەوەشکردووە، بڕی دوو ملیار و500 ملیۆن دیناری عێراقی لەبەر دەستی وەزارەتی شارەوانی بێت بۆ چارەسەرکردنی هەر پێشهاتێك بەهۆی وشکەساڵییەوە. وتیشی، تۆڕەکان دابەشکردنی ئاو رێکدەخرێنەوە بەئامانجی دابینکردنی ئاوی پێویست بۆ هاوڵاتیان. دەشڵێت، ئاوی ژێر زەوی لەهەرێمی کوردستاندا بەرێژەی50٪ کەمبوەتەوە و لەوانەیە بەهۆی وشکەساڵییەوە چەند شوێنێك دوچاری وشکبوونی بیرەکان دەبن.
هاوڵاتى ئەمڕۆ چوارشه‌ممه 12ی ئایاری 2021، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 68 دۆلار و 61 سەنتە. هاوکات لە بۆرسە بازارە جیهانییەکان، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی ئەمریکیش بە 65 دۆلار و 40 سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت. ماوه‌ی چه‌ند مانگێكه نرخی نه‌وت له بازاڕه‌كانی جیهان به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌خۆیه‌وه به‌جۆرێك له سه‌رو 60 دۆلاره‌وه مامه‌ڵه‌ی پێوه ده‌كرێت.
هاوڵاتى كۆماری ئیسلامی ئێران لەدوای رووخانی سەدام حسێن لەعێراق هەموو هەوڵێكی بۆ سەپاندنی هەیمەنی خۆی لە رێگەی سوپای قودسەوە داوەو تەنانەت باڵیۆزەكانیشی سەر بەو سوپایە بوون، بەڵام لەئێستادا یەكێك لەمەرجە سەرەكییەكانی ئەمەریكا بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی و لابردنی سزاكانی سەر ئێران كەمكردنەوەی ئەو هەیمەنە سەربازییەیە. چارەنووسی كۆبوونەوە ئەتۆمییەكانی ڤیەننا لەنەمسا راستەوخۆ بەئەنجامی دانوستانە نهێنی و ئاشكراكانی ئێران و سعودیە لەبەغدا گرێدراونەتەوە و یەكێك لە مەرجەكانی دیكەی ئەمەریكا، دڵنیاكرنەوە و كەمكرنەوەی دەستوەردانە سەربازییەكانی ئێران لەعێراق و گرژییەكانی ئەو وڵاتە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی كەنداو كە لەمەشدا عێراق نێوەندگیری سەرەكی و پێشەنگی رێكخستنی دانوستان و گفتوگۆیە بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران. دور نییە هەوڵە سەربازیی و چەكدارییەكانی ئێران بەفشاری ئەمەریكا لە رێككەوتنی ئەتۆمیی بگۆڕدرێت بەهەوڵێكی سیاسی و دیپلۆماسیی و ئەمەش دانوستانێكی راستەقینە دەبێت لەنێوان باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ واشنتۆن كە ئاماژەكانی لە گەشتەكەی محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ عێراق و هەرێم دەردەكەوێت و بەزمانێكی سادە ستراتیژی نوێی ئێران لەعێراق لەسەربازیی و جەنگەوە بۆ دیپلۆماسی و ئاشتیی دەگۆڕدرێت و ئەمەش بۆ بەئامانجگەیاندنی رێككەوتنی ئەتۆمیی پێویستییەكە بۆ باڵی ریفۆرمخوازان و سەنگی مەحەكە بۆ مانەوەیان لەحكومەت و جومگەكانی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە. زەریف بە سەردانی شوێنی كوشتنی قاسم سولەیمانی لەبەغدا پەیامێكی ئاماژەداری بۆ گۆڕانكاریی لەسیاسەتی رابردوو ستراتیژی نوێی ئێران راگەیاند، چونكە ئەوە چوارەم گەشتی زەریف بوو بۆ عێراق و پێشتر سەردانی ئەو شوێنەی نەكردبوو. ئەگەرچی شارەزایان پێیانوایە بڵاوبونەوەی ئەو تۆمارە دەنگییەی كە تێیدا زەریف، قاسم سولەیمانی بەجێبەجێكاری سیاستی روسیا لەناوچەكەدا ناودەهێنێت و دەڵێت ئەو لەعێراق و سوریا لەژێر كۆنتڕۆڵی حكومەت و دەسەڵاتی وەزارەتی دەرەوەی ئێراندا نەبوە، بوەتە هۆی كاردانەوەی توندی بەرپرسانی محافزكاران لەئێران و ئەویش بە ناچاری وەك رێزلێنانێك خۆی گەیاندوەتە شوێنی كوشتنی قاسم سولەیمانی بۆ ئەوەی فشارەكان لەسەر خۆی كەم بكاتەوە بەڵام بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵ زەریف پێش بڵابوونەوەی تۆمارە نهێنییەكەی بڕیاری سەردانی ئەو شوێنەی داوە. ئەوەی گرنگە بۆ ریفۆرمخوازان و بەشیكی بەرچاو لەخەڵكی ئێران بوژاندنەوەی ئابوریی وڵاتەكەیە، چونكە هەر هەنگاوێكی ریفۆرمخوازان بۆ رێككەوتن و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا دەتوانێت دەستكەوتێكی ئابوریی گرنگ بەدوای خۆیدا بێنیت و بەمەش ئاستی بەشداریی خەڵك لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی ئەو وڵاتە لە (18/6/2021) بەرز دەبێتەوە و ئەگەری سەركەوتنی ریفۆرمخوزان و بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك كۆماریی بۆ ئەو باڵەی كۆماری ئیسلامی ئێران مسۆگەر دەكات. عێراق فریادڕەسی ئێران و ریفۆرمخوازانە لە رابردودا زۆربەی بەرپرسانی ئێران باسیان لە (32) ملیار دۆلار پارەی ئێران لەعێراق كردوە كە لەلایەن ئەمەریكاوە بلۆك كراوەو ئەمەش پارەیەكی زۆرە بۆ رزگاركردنی ئەو وڵاتە لەو دۆخە قەیرانیاوییەی كە بەهۆی فشارو سزاكانی ئەمەریكاوە گیرۆدەی بوەو ئاماژەكان دەریدەخەن ئێران هەوڵی زۆر دەدات بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارانە، بەڵام ئەمەریكا نایەوێت بێبەرامبەرو بەئاشكرا رێگە بە ئازادكردنی پارەكان بدات. لە رابردودا و لەسەردەمی باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشوتری ئەمەریكا لەساڵی (2016) رۆژنامەنوسێكی ئەمەریكی-ئێرانی بەناوی جیسۆن رەزاییان و سێ كەسی دیكەی ئەمەریكی كە زیاتر لەساڵێك زیندانیی كرابون لەبەرامبەر پێدانەوەی یەك ملیار و (700) ملیۆن دۆلار بەئێران ئازادكران و ئەمەش كاردانەوەی لەئەمەریكا لێكەوتەوەو بەئابڕوچونی و لاوازیی واشنتۆن لە بەرامبەر ئێران لەقەڵەم درا. ئەمەریكا دەیەوێت لە بەرامبەر گۆڕانكاریی لەسیاسەتی ئێران لەعێراق و ناوچەكەو جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئەو پارانە لەچەند قۆناغێكدا ئازاد بكرێن و ئاماژەكانی ئەم بەڵێنەش لە راگرتنی لێدوانی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران سەبارەت بەو (32) ملیار دۆلارە لەعێراق بەدی دەكرێت. پێشتر بەرپرسان و راگەیاندنەكانی ئێران بە بەردەوامیی لێدوان و هەواڵیان لەسەر ئەو پارە بلۆككراوانە بڵاودەكردەوە، بەڵام دوای دەركەوتنی مەرجەكانی ئەمەریكا زۆربەی بەرپرسان و میدیاكان تەنها باسی قەرزێكی پێنج ملیار بۆ حەوت ملیار دۆلاریی فرۆشتنی غاز و كارەبا بەعێراق دەكەن وەك ئەوەی ئەو (32) ملیارە نەمابێت یان ئێران پارەی بلۆككراوی لە عێراق نەبووبێت. ریفۆرمخوازان گرەویی سەرەكییان لە (12) ساڵی رابردودا لەسەر چارەسەری پرسی ئەتۆمیی و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا بوە و ئەگەر ئاوڕێكی خێرا بۆ مێژوی دانوستانی نهێنی و ئاشكرای نێوان ئێران و ئەمەریكا بدرێتەوە، دەردەكەوێت ( عەلی ئەكبەر هاشمی رەفسنجانی، حەسەن رۆحانی، محەمەد خاتەمی، محەمەد جەواد زەریف و .. ) هەموو ئەم بەرپرسانەی كۆماری ئیسلامی ئێران كە پێشەنگی دانوستان و گفتوگۆی نەهێنی و ئاشكرابون لەگەڵ ئەمەریكا سەر بە باڵی ریفۆرمخوازان ئەژمار دەكرێن بۆیە بۆچونێكی باو هەیە كە ریفۆرمخوازان بەرەو رۆژئاوا هەنگاو دەنێن و محافزكاران بەرەو رۆژهەڵات لە كاتێكدا دروشمی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1979) واتە ئەو كاتەی دەسەڵاتی پاشایەتیی لەئێران كۆتایی پێهات (نە رۆژئاوا نە رۆژهەڵات، كۆماری ئیسلامی ئێران) بوو ئەوەی ئێستا دوای (42) ساڵ لە حوكمڕانی و سیاسەت لەو وڵاتە روودەدات پێچەوانەی دروشمە سەرەكییەكەیە چونكە لەلایەك باڵی ریفۆرمخواز بە رێككەوتنی ئەتۆمیی دانوستان و گفتوگۆ دەكەن لەگەڵ ئەمەریكا و رۆژئاوا و لەلایەكی دیكەشەوە باڵی محافزكار رێككەوتنی (25) ساڵە لەگەڵ چین و رێككەوتنی درێژخایەن و پێنج ساڵە كە (نوێ دەكرێتەوە) لەگەڵ روسیا دەكەن. ئەوەی گرنگە بۆ ریفۆرمخوازان و بەشیكی بەرچاو لەخەڵكی ئێران بوژاندنەوەی ئابوریی وڵاتەكەیە، چونكە هەر هەنگاوێكی ریفۆرمخوازان بۆ رێككەوتن و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا دەتوانێت دەستكەوتێكی ئابوریی گرنگ بەدوای خۆیدا بێنیت و بەمەش ئاستی بەشداریی خەڵك لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی ئەو وڵاتە لە (18/6/2021) بەرز دەبێتەوە و ئەگەری سەركەوتنی ریفۆرمخوزان و بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك كۆماریی بۆ ئەو باڵەی كۆماری ئیسلامی ئێران مسۆگەر دەكات. عێراق تەنها پردی پەڕینەوەی ریفۆرمخوازانی كۆماری ئیسلامی ئێرانە بۆ گەیشتنی بە رێككەوتن لەگەڵ ئەمەریكا و رۆژئاوا، بۆیە ئەمەریكا بەوردی و بەدیدێكی جیاواز و پێچەوانەی سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشوی ئەمەریكا، دەیەوێت ئێران ناچار بكات بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی مل بۆ داواكارییەكانی واشنتۆن بدات و لە رێگەی باڵی ریفۆمخوازەوە دەستی باڵی محافزكارو سوپای قودس لەعێراق كورت بكاتەوە، دیپلۆماسی و ئاشتی ببێتە جێگرەوەی پلان و جمۆجۆڵە سەربازییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەناوچەكەدا. سەرچاوەكانی هەواڵی عێراق لەزاری چەند بەرپرسێكی ئاگاداری دانوستانەكان لە بەغدا رایانگەیاندوە؛ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق راستەوخۆ رۆڵ دەگێڕێت بۆ نێوەندگیریی نێوان سعودیە و ئێران و هاوكات بەرهەم ساڵح، سەرۆك كۆماری عێراق لە دیدارێكی لەگەڵ دامەزراوەی (بەیروت ئەنیستیوت) كە راستەوخۆ بەئۆنلاین پەخش دەكرا، ئاماژەی بە خولی نوێی گفتوگۆكانی ئێران و سعودیە كردوەو رایگەیاندوە كە عێراق زیاتر لەجارێك میوانداریی ئەو دو وڵاتەی كردوە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەنێوانیاندا. عێراق ئاو دەكات بەئاگری جەنگدا عێراق بە رێكخستنی دانوستانی نهێنیی نێوان بەرپرسانی ئەمنی و هەواڵگریی سعودیە و ئێران لە رێككەوتی (9/4/2021) لەبەغدا هەلێكی گەورەی بۆ ئەو دوو وڵاتە رەخساند كە بتوانن گفتوگۆ لەسەر كێشە و گرژییەكانی پێنج ساڵی رابردویان بكەن چونكە لەساڵی (2016) و دوای هێرشكردنە سەر باڵیۆزخانەی سعودیە لە تاران پەیوندییەكانی ئەو دو وڵاتە بە تەواوەتی راگیرابوو بەرپرسانی ئەو دوو وڵاتەش بە بەردەوامیی لێدوانی توند و هەڕەشەئامێزیان دژی یەكتر دەدا بەڵام عێراق بە رێكخستنی ئەو دانوستانانەی كە بڕیارە بەردەوام بێت ئاوی كرد بەئاگری جەنگی نێوان ریازو تاراندا. شاندی ئێران لەكۆبونەوەی نهێنیی نێوان ریازو تاران لەبەغدا پێنج كەس بون كە بەرپرسێكی باڵای سوپای قودس-ی تێدابوە و نوێنەری عەلی شەمخانی، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیی كۆماری ئیسلامی ئێران سەرپەرشتیی تیمی دانوستانكار ئێرانی كردوەو لەبەرامبەردا وەفدی بەرپرسانی سعودیە شەش كەس بون كە لەلایەن خالید حومەیدان، سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی سعودیەوە سەرۆكایەتی كراوە. بەرپرسانی عێراق ئاشكرایان كردوە كە ئەو كۆبونەوەی نێوان تاران و ریاز زۆر ئەرێنیی بوە، تەنانەت دور لەچاوەڕوانی هەردوو لایەنەكە بوە، بۆیە بڕیارە لەهەفتەی داهاتودا جارێكی دیكە خولی دوەمی ئەو كۆبونەوەیە لەبەغدا بەڕێوەبچێت و ئەوەش لەكاتێكدایە كە دوای كۆبونەوەو دانوستانی بەرپرسانی هەواڵگریی و ئاسایشیی ریاز و تاران لەبەغدا تائێستا هیچ هەواڵێكی دانیشتن و كۆبونەوەی دیكەی نێوان بەرپرسانی سعودیە و ئێران بڵاونەبوەتەوە. سەرچاوەكانی هەواڵی عێراق لەزاری چەند بەرپرسێكی ئاگاداری دانوستانەكان لە بەغدا رایانگەیاندوە؛ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق راستەوخۆ رۆڵ دەگێڕێت بۆ نێوەندگیریی نێوان سعودیە و ئێران و هاوكات بەرهەم ساڵح، سەرۆك كۆماری عێراق لە دیدارێكی لەگەڵ دامەزراوەی (بەیروت ئەنیستیوت) كە راستەوخۆ بەئۆنلاین پەخش دەكرا، ئاماژەی بە خولی نوێی گفتوگۆكانی ئێران و سعودیە كردوەو رایگەیاندوە كە عێراق زیاتر لەجارێك میوانداریی ئەو دو وڵاتەی كردوە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەنێوانیاندا. رۆژنامەی (نیۆیۆرك تایمز)ی ئەمەریكی بەپشتبەستن بەچەند سەرچاوەیەكی ئاگاداری عێراق ئاشكرای كردوە كە پێدەچێت گفتوگۆو دانوستانەكانی خولێكی دیكەی نێوان ئێران و سعودیە لەبەغدا بەردەوام بێت و دانوستانەكان لەئاستی باڵیۆزەكانی ئەو دو وڵاتەدا بەڕێوەبچێت. ئێران لە دانوستانەكەی رابردویدا داوای لەسعودیە كردوە فشارەكانی بۆسەر هێزە چەكدارەكانی نزیك لە كۆماری ئیسلامی ئێران لەعێراق و سوریا رابگرێت و دەستبەرداری ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ببێت و دژایەتیی رێككەوتنی ئەتۆمیی نەكات و لە بەرامبەردا ئێران بەڵێن بە سعودیە دەدات لە رێگەی ئەو كاریگەرییەی كە لەسەر هێزە چەكداراە حوسییەكانی یەمەن هەیەتی، هەوڵ دەدا بۆ گەیشتن بە ئاگربەست و رێككەوتن لەگەڵ سعودیە و لایەنەكانی دیكە لەیەمەن. سەرچاوەكانی هەواڵی ئێران بە رۆژنامەی نیۆیۆرك تایمزیان راگەیاندوە ئەو گفتوگۆیانە لە ئەنجامی فشارەكانی ئەمەریكا لەبەرامبەر سعودیەدا بوە چونكە ئەمەریكا دەیەوێت ناكۆكییەكانی ناوچەكە بەرەو چارەسەر هەنگاو بنێن و سەرنجی واشنتۆن لەسەر روبەڕوبونەوەی چین بێت بەڵام كێشە و ململانێكانی نێوان سعودیە و ئێران زۆر قوڵەو بەم زووانە چارەسەر ناكرێت. خەونی ریفۆرمخوازان لە عێراق.. زەریف لە هەفتەی رابردودا دوای كۆبونەوەكانی لە عێراق و هەرێمی كوردستان گەشتی بۆ (قەتەر،عوممان، كوەیت) كردو لەتویتێكیدا رایگەیاند:» هاوكات لەگەڵ گفتوگۆكانی ڤیەننا پێنج رۆژم لەچوار پایتەختی وڵاتانی عەرەبی تێپەڕاندوە، گفتوگۆی بەرهەمدارم لەگەڵ خۆشەویستان و براكانمدا ئەنجامداوە و هەمومان بەرەو دروستكردنی پەیوەندیی دولایەنی بەهێز و پەیوەندیی بونیادنەری ناوچەیی هەنگاو دەنێین». لەلایەكی دیكەوە ئاژانسی هەواڵی كۆماری ئیسلامی ئێران (ئیرنا) بەناونیشانی (عێراق سەرەكیترین ئامانجی ستراتیژیكی ناوچەییە بۆ ئێران) راپۆرتێكی شیكاریی بۆ گەشتەكەی محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەروەی ئێران لەعێراق بڵاوكردوەتەوەو نوسیویەتی: زەریف هەوڵی دا بەسازكردنی دیدار لەگەڵ بڕیاربەدەستەكانی عێراق پەیامی ئاشتیخوازانەی كۆماری ئیسلامی ئێران بەسعودیە و جیهان بگەیەنێت و ستایشی رۆڵی بەغدا بكات بۆ گەیاندنی ئەو پەیامە. محەمەد جەواد زەریف لەگەشتە دوو رۆژیەكەی بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان لەگەڵ زۆربەی كاربەدەست و بەرپرسە باڵاكان و كەسایەتییەكانی (شیعە، سوننە، كورد) كۆبوەوە و لەگەڵ كەسایەتییە شیعەكانی وەك عەمار حەكیم و حەمود هومام دیداری كردوە وهاوكات لەگەڵ (نوری مالیكی، عادل عەبدولمەهدی، حەیدەر عەبادی) سەرۆك وەزیرانی پێشو و پێشوتری عێراق كۆبوەتەوەو لەو كۆبونەوەیەشدا حەنان فەتلاوی و هادی عامری ئامادەبون. زەریف لەگەڵ سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و سەرۆكی پەرلەمان و وەزیری دەرەوە چاوپێكەوتنی كردوەو چاوی كەوتوە بە خەمیس خەنجەر و ژمارەیەك سەرۆك خێڵی سوننە لەعێراق و دوای كۆبونەوە لەگەڵ نوخبەكانی زانكۆ لەعێراق سەردانی هەرێمی كوردستانی كردو لەگەڵ مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان (پارتی) و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆك وەزیرانی هەرێم و مەسرور بارزانی سەرۆكی هەرێم كۆبوەوە. وەزیری دەرەوەی ئێران دوای كۆبونەوەی لەگەڵ بارزانییەكان رایگەیاند؛ هەوڵدەدەن كە ئاستەنگەكان بۆ بەرفراوانبونی پەیوەندیی هەمەلایەنەی نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و هەرێمی كوردستان لابەرن و رێگریی بكرێت لەخۆشكردنی پەیوەندییەكانی نێوانیان. پەیامەكەی زەریف بۆ كۆبونەوەكانی لەگەڵ بەرپرسانی عێراق و هەرێم و هەروەها دانوستانی سعودیە و ئێران ئاماژەیەكی رونە كە كۆماری ئیسلامی ئێران و بەتایبەت باڵی ریفۆرمخواز پێش ڤیەننا هیوایان لەسەر بەغداو قوڵبونەوەی پەیوەندییەكانییان لەگەڵ عێراق و هەرێم هەڵچنیوە و ئامانجە سەرەكییەكانی ئەم گەشتەش لەبوژاندنەوەی ئابوریی ئێران و زیندوكردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەكان خۆی دەبینێتەوە بۆیە بەغدا بوەتە شوێنێك بۆ بەدیهاتنی خەونی ئێران بۆ تێپەڕاندنی قەیرانە قوڵە سیاسی و ئابورییەكانی. عێراق پردی پەڕینەوەی ستراتیژیە بۆ ئێران گەشتەكەی زەریف كە بە چوارەم گەشتی وەزیری دەروەی ئێران لەماوەی هەشت ساڵی رابردو و لەدوو خولی كابینەی ریفۆرموخوازان بەسەرۆكایەتی حەسەن رۆحانی بۆ عێراق ئەژمار دەكرێت، دەرخەری ئەو راستیەیە كە باڵێكی كۆماری ئیسلامی ئێران لەژیر فشاری ئەمەریكا یان فشاری ئابوریی و سیاسیی ناوخۆدا پەنا بۆ گۆرانكاریی سیاسی و ستراتیژیی وڵاتەكەی بە هاوكاریی عێراق دەبات و دەیانەوێت بەستراتیژێكی نوێ لەسەر بنەمای كەمكردنەوەی گرژییە سەربازیی و سیاسییەكان، لەلایەك دراوسێكانی ئێران و لەلایەكی دیكە وڵاتانی رۆژئاواو ئەمەریكا دڵنیا بكەنەوەو بەم دڵنیایی و گۆڕانكارییە سیاسی و دیپلۆماسییە بەرەو زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و سەركەوتن لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی وڵاتەكەیان بپەڕنەوە كەبێگومان دەبێتە هۆی بوژاندنەوەیەكی گەورەی ئابوریی بۆ ئێران.
هاوڵاتى ئه‌میندارى گشتیى یه‌کگرتووى ئیسلامیى کوردستان په‌یامێکى له‌باره‌ى گرژى و ئاڵۆزییه‌کانى که‌رتى غه‌ززه بڵاوکرده‌وه و ده‌ڵێت "فه‌له‌ستین به‌ره‌ى پێشه‌وه‌ى جه‌نگى هه‌قه و ده‌بێته سه‌ره‌خۆره‌ى داگیرکار". ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 11ى ئایارى 2021، سه‌لاحه‌دین محه‌ممه‌د به‌هائه‌دین، ئه‌میندارى گشتیى یه‌کگرتوو له تویتێکدا نووسیویه‌تى "به‌داخه‌وه، له‌م به‌ره جه‌ژن و وه‌رزه پیرۆزه‌دا، بینه‌رى دیمه‌نى په‌لامارى دڕندانه‌ى داگیرکارى ئیسرائیل ده‌بین بۆ قودسى پیرۆز و مزگه‌وتى ئه‌قسا و بۆردوومانى که‌رتى غه‌ززه". هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:"به دڵنیاییه‌وه فه‌له‌ستین به‌ره‌ى پێشه‌وه‌ى جه‌نگى هه‌قه و ده‌بێته سه‌ره‌خۆره‌ى داگیرکار و شکستى ئاغاکانی، سته‌م هه‌رگیز تاسه‌ر نه‌بووه و ئایینده‌ى نییه". گرژییه‌کانى چه‌ند رۆژى رابردووى نێوان ئیسرائیل و فه‌له‌ستین دوێنێ دووشه‌ممه چووه‌ته قۆناغێکى نوێوه کاتێک بزووتنه‌وه‌ى حه‌ماس سه‌دان مووشه‌کى ئاراسته‌ى ئیسرائیل کرد، له به‌رامبه‌ریشدا ئیسرائیل زیاتر له 130 شوێنى له غه‌ززه بۆردوومانکرد و به‌هۆیه‌وه لانیکه‌م 25 که‌س کوژران که له‌نێویاندا منداڵیش هه‌ن. هێرشه مووشه‌کییه‌کان و بۆردوومانه‌کان هاوکاتن له‌گه‌ڵ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى سه‌ربازانى ئیسرائیل و نوێژخوێنان له مزگه‌وتى ئه‌قسا که تا ئێستا زیاتر له 700 فه‌له‌ستینى به‌و هۆیه‌وه برینداربوون.
هاوڵاتى که‌مێک له‌مه‌وبه‌ر وه‌زاره‌تى ئه‌وقفاف و کاروبارى ئاینى حکومه‌تى هه‌رێم به فه‌رمى رایگه‌یاند که سبه‌ینێ چوارشه‌ممه ته‌واوکه‌رى 30 رۆژى مانگى ره‌مه‌زانه‌و رۆژى پێنجشه‌ممه یه‌که‌م رۆژى جه‌ژنى ره‌مه‌زانه.
سازدانی: ئارا ئیبراهیم ئەندامێكی پێشووی لیژنەی نووسینەوەی پرۆژەی دەستورو راوێژكاری یاسایی پەرلەمانی كوردستان ئاماژە بەوەدەدات كە تا (15)ی ئەم مانگە لەبەردەست فراكسیۆنەكاندایە بۆ دەربڕینی روئیای خۆیان بۆ نووسینەوەی دەستوری هەرێمی كوردستان، دەشڵێت:» دەستور لەدایك نابێت ئەگەر سازانی پێنج لایەنە سیاسییەكەی لەسەر نەبێت». دانا دارا ئەندامی پێشووی لیژنەی نووسینەوەی پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەڵێت:» رەنگە هەوڵەكان بۆ ئەوە بێت كەبیانەوێت ئەو ناهاوسەنگیە راست بكەنەوە كە لەدەسەڵاتی جێبەجێكردندا هەیە كەزیاتر ئێستا لای ئەنجوومەنی وەزیرانە بیانەوێت بەدەقێكی دەستوری ئەو باڵانسە راست بكاتەوە». هاوڵاتى: پرۆژەی نووسینەوەی دەستورو دەستپێكردنەوەی خەریكە دەكەوێتە بەرباس تاچەند گرنگە بۆ كورد كەدەستورێكی هەبێت؟ دانا دارا: لەڕاستیدا ماددەی (١٢٠)ی دەستوری هەمیشەیی عێراق ئەو مافەی داوە بەهەرێمەكان كەهەرێمی فیدڕاڵی لەناو فیدڕاڵی من باسی دۆخی تێكست دەكەم باسی واقیعی ناكەم، ئەوە كەمافی هەرێمەكان لەهەندێ وڵاتی جیهان هەیە كەدەستوری نووسراویان هەیە كەدەبێت لەگەڵ دەستوری ناوەند تێك نەگیرێت لەهەندێك پرسدا. هەندێك را هەیە كە دەڵێن دەتوانی لەهەندێك پرس و بڕگەی دەستوردا تێكگیران دروست ببێت، بەڵام ئەمە جەدەلێكی سەیرە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت، بۆ نموونە ئەوان پشتگیری سیستەمێكی پەرلەمانی فیدڕاڵی مەدەنیان كردووە تۆ دەتوانی لەهەرێمەكدا پشتیوانی دەوڵەتێكی مەلەكی بكەیت، كە ئەمە نابێت زۆر جیاوازن لەیەكتری، بۆیە باوەڕم وایە هەمیشە دەبێت هەرێم لەگەڵ حكومەتی فیدراڵیدا دەستورەكەی نەك رێك هاوشێوە بن، بەڵام دەبێت زۆر لەیەك بچن، ئەمە ئەو مافەی داوە كە لە ٢٠٠٥وە دانراوە. چەند جارێك لیژنەی بۆ دروست بووە لەخولەكانی پەرلەمان كەدیارترینیان ئەوەی خولی پێشوو بوو كە لیژنەیەكی بیست كەسی بۆ پێكهێنرابوو، دەستكردن بەپرۆسەكە دابەشبوونێكی هەبوو كەزیاتر سیاسی و نەتەوەیی بوو، كە ماوەی سێ مانگی بۆ دانرابوو، دوای سێ مانگەكە پرۆسە سیاسییەكان ئاڵۆز بوو كەدەستی بەسەر هەموو بوارەكاندا كێشا كەلیژنەكەش لەوە بەدەر نەبوو، كارەكانی فەرامۆش كرا. هاوڵاتى: ئەو كاتە ئێوە وەك نوێنەری كۆمەڵ لەلیژنەكە بوون یان وەك راوێژكاری پەرلەمان؟ دانا دارا: وەك نوێنەری كۆمەڵ بوو، دابەشبوونەكە بەپێی دابەشبوونی حزبی بوو راستە لەڕووی پسپۆڕی و دەنگدان بوو، بەڵام دابەشبوونەكە حزبی بوو، بۆ ئەوەی دەستووری هەموو لایەنەكان بێت كە ئەوكاتە پێنج لایەنی سەرەكی لەگەڵ مەسیحی و توركمانەكان بەشداربوون لە نووسینەوەی پرۆژەی دەستور. هاوڵاتى: چەند ماددەو دەروازەی پرۆژەی دەستور لەلیژنەكەدا پەسەندكرا؟ دانا دارا: لەماوەی سێ مانگدا كاركردن لە نووسینەوەی پرۆژەی دەستور ئەم كارانە كرا كەدەروازەی پێشەكی دەستور و دەروازەی پرەنسیپە گشتییەكان لەگەڵ دەروازەی ماف و ئازادییەكان و پێكهاتەكان»اقلیە»، كە (74) ماددە بوو پەسەندكرا. هاوڵاتى: سەرۆكی هەرێم سەردانی لایەنەكانی كردو پرسی دەستوری باسكردووە، دەستور دەتوانێت سەرۆكایەتییەكانی پەرلەمان و حكومەت و دەسەڵاتی دادوەری سەرۆكایەتی هەرێم لەیەك جیابكاتەوە، پێتانوایە ئەم هەوڵەی سەرۆكایەتی هەرێم رەهەندێكی سیاسیشی هەیە؟ دانا دارا: نووسینەوەی دەستور هەردوو رەهەندی یاسایی و سیاسیشی هەیە، ئێمە ئەوكات لە لیژنەكە كەگەشتینە دەروازەی دەسەڵات لەوێوە مەترسییەكە هەبوو، بۆ نموونە پرسی ئایین زیاتر ئێمە خاوەندارێتیمان دەكرد، هەروەها هەندێك پرسی دیكەش هەبوو هەستیار بوون و بەلای ئێمەوە سێ پرسی هێڵی سوور بوون پێگەی ئاینی پیرۆزی ئیسلام، ماف و ئازادییەكانی هاووڵاتیان، پرسی سێیەم دەسەڵاتەكان بوو كە دەبێت بەشێوەیەكی جوان رێكبخرێت و هەماهەنگی لەنێوانیاندا هەبێت، بەڵام دەبێت هەریەكەیان هەژموونیان نەبێت بەسەر ئەوی دیكەوە. لەئێستاشدا جووڵاندنی ئەم پرسە نازانم هۆكارەكەی چییە، چونكە زیاتر پەرلەمانییە، كە لە رووی دەقەوە من زیاتر باسی دەكەم كە پێگەی سەرۆكی هەرێم لەناو دەسەڵاتدا باڵانسی زیاتر بەلای ئەنجوومەنی وەزیراندایە، كە هەردوكیان پێیان دەوترێت دەسەڵاتی جێبەجێكردن، لە رووی دەقەوە، بەڵام لە رووی پێگە و لە رووی واقیعی خۆیەوە لەسەر كاروبارەكان زیاتر بێت، ئەمە ئیشی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە وەك لەوەی دەسەڵاتی پەرلەمانی بێت. رەنگە بیانەوێت ئەو ناهاوسەنگیانەش راست بكەنەوە كە لەدەسەڵاتی جێبەجێكردندا هەیە كەزیاتر ئێستا لای ئەنجوومەنی وەزیرانە بیانەوێت بەدەقێكی دەستوری ئەو باڵانسە راست بكاتەوە. هاوڵاتى: دەستور بەڕەزامەندی یەكێتی و پارتی لەدایك دەبێت؟ دانا دارا: لیژنەی نووسینەوەی دەستور لەخولی چوارەم لەپێنج لایەنی سیاسی و كەمینەی توركمان و مەسیحی پێكهاتبوو، زیاتر لە (300) كاتژمێر كۆبوونەوەی كردووە، لەو پێنج لایەنە كە(پارتی، یەكێتی، كۆمەڵ، گۆڕان، یەكگرتوو) لەگەڵ مەسیحی و توركمانێك هەموو (11) رۆژێك یەكێك لە لایەنەكان و مەسیحی و توركمانەكان سەرۆكایەتی لیژنەكەیان كردووە، هەرچەندە لێكتێگەیشتنێكی باش هەبوو لەنێوان ئەندامانی لیژنەكەدا، بەڵام شەپۆلەكانی دەرەوە زیاتر كاریگەر بوون، ئەگەر پارتی و یەكێتیش پێكەوە نەیانەوێت ناتوانرێت دەستور بنووسرێتەوە، بۆیە زیاتر پێویستی بەسازان هەبوو. هاوڵاتى: بۆچی پەرلەمان لە 2015وە تائێستا پرسی پرۆژەی دەستوری پشتگوێ خستووە؟ دانا دارا: سەرۆكایەتی پەرلەمان داوای لەفراكسیۆنەكان كردووە كە روئیای خۆیان لەسەر بابەتەكە بڵێن تا 15ی ئەم مانگە كاتیان بۆ دانراوە، دەستور پەیوەندی بەدەسەڵاتی سیاسییەوە هەیە لەهەرێم نەك حزبەكان، چونكە هەموویان داوادەكەن، بەڵام ئەوەی دەسەڵاتی بەدەستەوەیە ئەگەر ئەو پرسە نەجوڵێت، لەدایك نابێت، دەقێكی دەستووری جوانیش ئامادە بكرێت، بەڵام نە دەنگی بۆ كۆدەكرێتەوە نە دەنگی پێدەدرێت، بۆیە بەشێك لەسەروەرییەكە دەگەڕێتەوە بۆ پارتی و یەكێتی، بەڵام گەورەترین شكاندنی شكۆی دەستوریش هەر دەگەڕێتەوە بۆ پارتی و یەكێتی، چونكە ئەوان نەیانهێشت جاری یەكەم دەستوورەكە بەشێوەیەكی دروست دەربچێت، خولی پێشوو ببێتە خاوەنی دەستوور، با ئەمجارە ببن بەخاوەنی دەستوور، بەڵام تا دەنووسرێتەوە ئاسان نییە. هاوڵاتى: ئەو لیژنەیەی كە پێشووتر هەبوو پێت وایە كە دەبێت پەرلەمانی كوردستان جارێكی دیكە سوود لەو لیژنەیە ببینێتەوە یان بەشێك لەئەندامەكانی ئەو لیژنەیە؟ دانا دارا: ئەو لیژنەیە بەپێی یاسا بۆ نووسینەوەی دەستور دروستكرا، پێویست بوو لیژنەكان فەردی بن، كە لە (21) كەس پێكبێن، بەڵام ئەوكات ئەوە هەر نەكرا و لایەنەكان رێكنەكەوتن، بۆیە هەروا بە بیست كەس مایەوە. پەرلەمانی كوردستان دەتوانێت سودیان لێوەربگرێت، بەڵام وەك تەواوی لیژنەكە نا، چونكە بەشێكیان لەژیاندا نەماون بەشێكیان لەكاری دیكەدان ، بۆیە دەبێت لەو شوێنەوە دەستپێبكرێت كە لیژنەی پێشووتر كردویەتی نەك لەسەرەتاوە دەستپێبكرێت. هاوڵاتى: پەرلەمان بۆ ئێستا مەسەلەی دەستوری بیركەوتووەتەوە؟ دانا دارا: پەرلەمان هەر بیری بووە، یەكێك لە ئەركەكانی سەرۆكایەتی كە وابزانم لەبەرنامەی هەڵبژاردنی هەموو لایەنەكاندا هاتووە كە پەرلەمان لەخولی پێنجەم ببێتە خاوەنی دەستور، بەڵام بەجدییانە یاخود نا ئەوەیان نازانم، بەڵام كاتەكەی گرنگ بوو، باوەڕموایە لەئێستادا ئەمەش یەكێك بێت لەئەركەكانی ئەم خولە. هاوڵاتى: ئەم خولەی پەرلەمان تواناو ئیرادەی ئەوەی هەیە كە لیژنەی نووسینەوەی دەستور دەستپێبكاتەوە؟ دانا دارا: سەراحەتەن قسەبكەم ئەو پرسە پەیوەندیدارە بە یەكێتی و پارتییەوە، نەك بدرێتە دەست ئەندامەكان، بەڵام ئەو لیژنەیە ئەندامی پەرلەمانیشی تێدا دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا كەسانی شارەزاو پسپۆڕی دیكەشی لەهەموو لایەنەكانی تێدا دەبێت. هاوڵاتى: پێتانوایە پێویستە سوود لەدەستوری وڵاتە دیموكراسییەكان و پێشكەوتووەكان وەربگیرێت؟ دانا دارا: ئێمە ئەو كاتە سوودمان لەدەستوری چەندین وڵات وەرگرتووە بۆ ئامادەكردنی ئەو دەروازەو (74) ماددەیە، لە 2015 تا 2021 شەش ساڵ دەكات دەكرێت پێداچوونەوە بەو (74) ماددەیەشدا بكرێتەوە، بەڵام نەك لەخاڵی سەرەتا دەستپێبكرێتەوە. دەتوانرێت سوود لەدەستوری وڵاتان وەربگرێت بۆ نووسینەوەی دەستوری هەرێمی كوردستان. هاوڵاتى: پێتانوایە ئیرادەیەك هەیە بۆ دەستپێكردنەوەی نووسینەوەی پرۆژەی دەستوری هەرێم؟ دانا دارا: هەوڵ هەیە بۆ نووسینەوەی پرۆژەی دەستور، بەڵام ئەگەر ئەم خولەی ئێستای پەرلەمان دەستپێبكات رەنگە بەهۆی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق جارێكی دیكە لیژنەكە لەكارەكانیان بوەستێندرێت، بەڵام دەكرێت ئەم خولەی پەرلەمان دەستپێبكاتەوە و تا كۆتایی ئەم خولەی پەرلەمان كارەكانیان تەواو بكرێت. هاوڵاتى: واتا هەرێمی كوردستان دەستوری هەبێت یان نا؟ دانا دارا: دەستورێك دەقێكی بێ رووحە ئەگەر ببێتە مایەی سەروەری یاسا، ئەم دەستورە جێبەجێ بكرێت و شكۆی بەسەر دەسەڵاتەكاندا هەبێت و دەسەڵاتەكان بوەستێنێت لەكاتێكدا خروقات نەكەن ئەوە ئەو دەستورە گرنگە، ئەگەر ئەوە جێبەجێ نەكرێت و تەنها نامیلكەیەك بێت خۆ ئەو وڵاتانەش كە دەستوریان نییە ژیانیان خۆشە. هەندێ لەوڵاتان دەستوریان نییە وەك ئیسرائیل، چونكە لەدەستوردا دەبێت شوێنی جوگرافی دیاری بكرێت، بەڵام ئیسرائیل بەئارەزووی خۆی زەوی داگیردەكات، بەڵام وڵاتێكی وەك توركیا خاوەنی دەستورە و پێشێلی دەستورەكەی دەكات. ئەگەر هەرێم دەستوری هەبێت ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم چۆن جێگیر دەكات، ئەگەر بنووسرێت كوردستانییە ئەوكات رەنگە لەدادگای فیدراڵی سكاڵا لەهەرێم بكرێت و دان بەدەستورەكەدا نەنێن، یان پرسی سەروەتی نیشتمانی كە نەوت و غازو ئەوانی دیكە دەبێت تێیدا بێت، هەرێمی كوردستان چۆن ئەمە دادەنێت كە پرسی نەوت كێشە بووە لەنێوان عێراق و هەرێمی كوردستاندا
.jpg)
