هاوڵاتى ئەمڕۆ چوارشه‌ممه 12ی ئایاری 2021، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 68 دۆلار و 61 سەنتە. هاوکات لە بۆرسە بازارە جیهانییەکان، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی ئەمریکیش بە 65 دۆلار و 40 سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت. ماوه‌ی چه‌ند مانگێكه نرخی نه‌وت له بازاڕه‌كانی جیهان به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌خۆیه‌وه به‌جۆرێك له سه‌رو 60 دۆلاره‌وه مامه‌ڵه‌ی پێوه ده‌كرێت.
هاوڵاتى كۆماری ئیسلامی ئێران لەدوای رووخانی سەدام حسێن لەعێراق هەموو هەوڵێكی بۆ سەپاندنی هەیمەنی خۆی لە رێگەی سوپای قودسەوە داوەو تەنانەت باڵیۆزەكانیشی سەر بەو سوپایە بوون، بەڵام لەئێستادا یەكێك لەمەرجە سەرەكییەكانی ئەمەریكا بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی و لابردنی سزاكانی سەر ئێران كەمكردنەوەی ئەو هەیمەنە سەربازییەیە. چارەنووسی كۆبوونەوە ئەتۆمییەكانی ڤیەننا لەنەمسا راستەوخۆ بەئەنجامی دانوستانە نهێنی و ئاشكراكانی ئێران و سعودیە لەبەغدا گرێدراونەتەوە و یەكێك لە مەرجەكانی دیكەی ئەمەریكا، دڵنیاكرنەوە و كەمكرنەوەی دەستوەردانە سەربازییەكانی ئێران لەعێراق و گرژییەكانی ئەو وڵاتە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی كەنداو كە لەمەشدا عێراق نێوەندگیری سەرەكی و پێشەنگی رێكخستنی دانوستان و گفتوگۆیە بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران. دور نییە هەوڵە سەربازیی و چەكدارییەكانی ئێران بەفشاری ئەمەریكا لە رێككەوتنی ئەتۆمیی بگۆڕدرێت بەهەوڵێكی سیاسی و دیپلۆماسیی و ئەمەش دانوستانێكی راستەقینە دەبێت لەنێوان باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ واشنتۆن كە ئاماژەكانی لە گەشتەكەی محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ عێراق و هەرێم دەردەكەوێت و بەزمانێكی سادە ستراتیژی نوێی ئێران لەعێراق لەسەربازیی و جەنگەوە بۆ دیپلۆماسی و ئاشتیی دەگۆڕدرێت و ئەمەش بۆ بەئامانجگەیاندنی رێككەوتنی ئەتۆمیی پێویستییەكە بۆ باڵی ریفۆرمخوازان و سەنگی مەحەكە بۆ مانەوەیان لەحكومەت و جومگەكانی دەسەڵاتی ئەو وڵاتە. زەریف بە سەردانی شوێنی كوشتنی قاسم سولەیمانی لەبەغدا پەیامێكی ئاماژەداری بۆ گۆڕانكاریی لەسیاسەتی رابردوو ستراتیژی نوێی ئێران راگەیاند، چونكە ئەوە چوارەم گەشتی زەریف بوو بۆ عێراق و پێشتر سەردانی ئەو شوێنەی نەكردبوو. ئەگەرچی شارەزایان پێیانوایە بڵاوبونەوەی ئەو تۆمارە دەنگییەی كە تێیدا زەریف، قاسم سولەیمانی بەجێبەجێكاری سیاستی روسیا لەناوچەكەدا ناودەهێنێت و دەڵێت ئەو لەعێراق و سوریا لەژێر كۆنتڕۆڵی حكومەت و دەسەڵاتی وەزارەتی دەرەوەی ئێراندا نەبوە، بوەتە هۆی كاردانەوەی توندی بەرپرسانی محافزكاران لەئێران و ئەویش بە ناچاری وەك رێزلێنانێك خۆی گەیاندوەتە شوێنی كوشتنی قاسم سولەیمانی بۆ ئەوەی فشارەكان لەسەر خۆی كەم بكاتەوە بەڵام بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵ زەریف پێش بڵابوونەوەی تۆمارە نهێنییەكەی بڕیاری سەردانی ئەو شوێنەی داوە. ئەوەی گرنگە بۆ ریفۆرمخوازان و بەشیكی بەرچاو لەخەڵكی ئێران بوژاندنەوەی ئابوریی وڵاتەكەیە، چونكە هەر هەنگاوێكی ریفۆرمخوازان بۆ رێككەوتن و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا دەتوانێت دەستكەوتێكی ئابوریی گرنگ بەدوای خۆیدا بێنیت و بەمەش ئاستی بەشداریی خەڵك لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی ئەو وڵاتە لە (18/6/2021) بەرز دەبێتەوە و ئەگەری سەركەوتنی ریفۆرمخوزان و بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك كۆماریی بۆ ئەو باڵەی كۆماری ئیسلامی ئێران مسۆگەر دەكات. عێراق فریادڕەسی ئێران و ریفۆرمخوازانە لە رابردودا زۆربەی بەرپرسانی ئێران باسیان لە (32) ملیار دۆلار پارەی ئێران لەعێراق كردوە كە لەلایەن ئەمەریكاوە بلۆك كراوەو ئەمەش پارەیەكی زۆرە بۆ رزگاركردنی ئەو وڵاتە لەو دۆخە قەیرانیاوییەی كە بەهۆی فشارو سزاكانی ئەمەریكاوە گیرۆدەی بوەو ئاماژەكان دەریدەخەن ئێران هەوڵی زۆر دەدات بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارانە، بەڵام ئەمەریكا نایەوێت بێبەرامبەرو بەئاشكرا رێگە بە ئازادكردنی پارەكان بدات. لە رابردودا و لەسەردەمی باراك ئۆباما، سەرۆكی پێشوتری ئەمەریكا لەساڵی (2016) رۆژنامەنوسێكی ئەمەریكی-ئێرانی بەناوی جیسۆن رەزاییان و سێ كەسی دیكەی ئەمەریكی كە زیاتر لەساڵێك زیندانیی كرابون لەبەرامبەر پێدانەوەی یەك ملیار و (700) ملیۆن دۆلار بەئێران ئازادكران و ئەمەش كاردانەوەی لەئەمەریكا لێكەوتەوەو بەئابڕوچونی و لاوازیی واشنتۆن لە بەرامبەر ئێران لەقەڵەم درا. ئەمەریكا دەیەوێت لە بەرامبەر گۆڕانكاریی لەسیاسەتی ئێران لەعێراق و ناوچەكەو جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئەو پارانە لەچەند قۆناغێكدا ئازاد بكرێن و ئاماژەكانی ئەم بەڵێنەش لە راگرتنی لێدوانی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران سەبارەت بەو (32) ملیار دۆلارە لەعێراق بەدی دەكرێت. پێشتر بەرپرسان و راگەیاندنەكانی ئێران بە بەردەوامیی لێدوان و هەواڵیان لەسەر ئەو پارە بلۆككراوانە بڵاودەكردەوە، بەڵام دوای دەركەوتنی مەرجەكانی ئەمەریكا زۆربەی بەرپرسان و میدیاكان تەنها باسی قەرزێكی پێنج ملیار بۆ حەوت ملیار دۆلاریی فرۆشتنی غاز و كارەبا بەعێراق دەكەن وەك ئەوەی ئەو (32) ملیارە نەمابێت یان ئێران پارەی بلۆككراوی لە عێراق نەبووبێت. ریفۆرمخوازان گرەویی سەرەكییان لە (12) ساڵی رابردودا لەسەر چارەسەری پرسی ئەتۆمیی و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا بوە و ئەگەر ئاوڕێكی خێرا بۆ مێژوی دانوستانی نهێنی و ئاشكرای نێوان ئێران و ئەمەریكا بدرێتەوە، دەردەكەوێت ( عەلی ئەكبەر هاشمی رەفسنجانی، حەسەن رۆحانی، محەمەد خاتەمی، محەمەد جەواد زەریف و .. ) هەموو ئەم بەرپرسانەی كۆماری ئیسلامی ئێران كە پێشەنگی دانوستان و گفتوگۆی نەهێنی و ئاشكرابون لەگەڵ ئەمەریكا سەر بە باڵی ریفۆرمخوازان ئەژمار دەكرێن بۆیە بۆچونێكی باو هەیە كە ریفۆرمخوازان بەرەو رۆژئاوا هەنگاو دەنێن و محافزكاران بەرەو رۆژهەڵات لە كاتێكدا دروشمی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1979) واتە ئەو كاتەی دەسەڵاتی پاشایەتیی لەئێران كۆتایی پێهات (نە رۆژئاوا نە رۆژهەڵات، كۆماری ئیسلامی ئێران) بوو ئەوەی ئێستا دوای (42) ساڵ لە حوكمڕانی و سیاسەت لەو وڵاتە روودەدات پێچەوانەی دروشمە سەرەكییەكەیە چونكە لەلایەك باڵی ریفۆرمخواز بە رێككەوتنی ئەتۆمیی دانوستان و گفتوگۆ دەكەن لەگەڵ ئەمەریكا و رۆژئاوا و لەلایەكی دیكەشەوە باڵی محافزكار رێككەوتنی (25) ساڵە لەگەڵ چین و رێككەوتنی درێژخایەن و پێنج ساڵە كە (نوێ دەكرێتەوە) لەگەڵ روسیا دەكەن. ئەوەی گرنگە بۆ ریفۆرمخوازان و بەشیكی بەرچاو لەخەڵكی ئێران بوژاندنەوەی ئابوریی وڵاتەكەیە، چونكە هەر هەنگاوێكی ریفۆرمخوازان بۆ رێككەوتن و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا دەتوانێت دەستكەوتێكی ئابوریی گرنگ بەدوای خۆیدا بێنیت و بەمەش ئاستی بەشداریی خەڵك لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی ئەو وڵاتە لە (18/6/2021) بەرز دەبێتەوە و ئەگەری سەركەوتنی ریفۆرمخوزان و بەدەستهێنانی پۆستی سەرۆك كۆماریی بۆ ئەو باڵەی كۆماری ئیسلامی ئێران مسۆگەر دەكات. عێراق تەنها پردی پەڕینەوەی ریفۆرمخوازانی كۆماری ئیسلامی ئێرانە بۆ گەیشتنی بە رێككەوتن لەگەڵ ئەمەریكا و رۆژئاوا، بۆیە ئەمەریكا بەوردی و بەدیدێكی جیاواز و پێچەوانەی سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی پێشوی ئەمەریكا، دەیەوێت ئێران ناچار بكات بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی مل بۆ داواكارییەكانی واشنتۆن بدات و لە رێگەی باڵی ریفۆمخوازەوە دەستی باڵی محافزكارو سوپای قودس لەعێراق كورت بكاتەوە، دیپلۆماسی و ئاشتی ببێتە جێگرەوەی پلان و جمۆجۆڵە سەربازییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەناوچەكەدا. سەرچاوەكانی هەواڵی عێراق لەزاری چەند بەرپرسێكی ئاگاداری دانوستانەكان لە بەغدا رایانگەیاندوە؛ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق راستەوخۆ رۆڵ دەگێڕێت بۆ نێوەندگیریی نێوان سعودیە و ئێران و هاوكات بەرهەم ساڵح، سەرۆك كۆماری عێراق لە دیدارێكی لەگەڵ دامەزراوەی (بەیروت ئەنیستیوت) كە راستەوخۆ بەئۆنلاین پەخش دەكرا، ئاماژەی بە خولی نوێی گفتوگۆكانی ئێران و سعودیە كردوەو رایگەیاندوە كە عێراق زیاتر لەجارێك میوانداریی ئەو دو وڵاتەی كردوە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەنێوانیاندا. عێراق ئاو دەكات بەئاگری جەنگدا عێراق بە رێكخستنی دانوستانی نهێنیی نێوان بەرپرسانی ئەمنی و هەواڵگریی سعودیە و ئێران لە رێككەوتی (9/4/2021) لەبەغدا هەلێكی گەورەی بۆ ئەو دوو وڵاتە رەخساند كە بتوانن گفتوگۆ لەسەر كێشە و گرژییەكانی پێنج ساڵی رابردویان بكەن چونكە لەساڵی (2016) و دوای هێرشكردنە سەر باڵیۆزخانەی سعودیە لە تاران پەیوندییەكانی ئەو دو وڵاتە بە تەواوەتی راگیرابوو بەرپرسانی ئەو دوو وڵاتەش بە بەردەوامیی لێدوانی توند و هەڕەشەئامێزیان دژی یەكتر دەدا بەڵام عێراق بە رێكخستنی ئەو دانوستانانەی كە بڕیارە بەردەوام بێت ئاوی كرد بەئاگری جەنگی نێوان ریازو تاراندا. شاندی ئێران لەكۆبونەوەی نهێنیی نێوان ریازو تاران لەبەغدا پێنج كەس بون كە بەرپرسێكی باڵای سوپای قودس-ی تێدابوە و نوێنەری عەلی شەمخانی، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیی كۆماری ئیسلامی ئێران سەرپەرشتیی تیمی دانوستانكار ئێرانی كردوەو لەبەرامبەردا وەفدی بەرپرسانی سعودیە شەش كەس بون كە لەلایەن خالید حومەیدان، سەرۆكی دەزگای هەواڵگریی سعودیەوە سەرۆكایەتی كراوە. بەرپرسانی عێراق ئاشكرایان كردوە كە ئەو كۆبونەوەی نێوان تاران و ریاز زۆر ئەرێنیی بوە، تەنانەت دور لەچاوەڕوانی هەردوو لایەنەكە بوە، بۆیە بڕیارە لەهەفتەی داهاتودا جارێكی دیكە خولی دوەمی ئەو كۆبونەوەیە لەبەغدا بەڕێوەبچێت و ئەوەش لەكاتێكدایە كە دوای كۆبونەوەو دانوستانی بەرپرسانی هەواڵگریی و ئاسایشیی ریاز و تاران لەبەغدا تائێستا هیچ هەواڵێكی دانیشتن و كۆبونەوەی دیكەی نێوان بەرپرسانی سعودیە و ئێران بڵاونەبوەتەوە. سەرچاوەكانی هەواڵی عێراق لەزاری چەند بەرپرسێكی ئاگاداری دانوستانەكان لە بەغدا رایانگەیاندوە؛ مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق راستەوخۆ رۆڵ دەگێڕێت بۆ نێوەندگیریی نێوان سعودیە و ئێران و هاوكات بەرهەم ساڵح، سەرۆك كۆماری عێراق لە دیدارێكی لەگەڵ دامەزراوەی (بەیروت ئەنیستیوت) كە راستەوخۆ بەئۆنلاین پەخش دەكرا، ئاماژەی بە خولی نوێی گفتوگۆكانی ئێران و سعودیە كردوەو رایگەیاندوە كە عێراق زیاتر لەجارێك میوانداریی ئەو دو وڵاتەی كردوە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ لەنێوانیاندا. رۆژنامەی (نیۆیۆرك تایمز)ی ئەمەریكی بەپشتبەستن بەچەند سەرچاوەیەكی ئاگاداری عێراق ئاشكرای كردوە كە پێدەچێت گفتوگۆو دانوستانەكانی خولێكی دیكەی نێوان ئێران و سعودیە لەبەغدا بەردەوام بێت و دانوستانەكان لەئاستی باڵیۆزەكانی ئەو دو وڵاتەدا بەڕێوەبچێت. ئێران لە دانوستانەكەی رابردویدا داوای لەسعودیە كردوە فشارەكانی بۆسەر هێزە چەكدارەكانی نزیك لە كۆماری ئیسلامی ئێران لەعێراق و سوریا رابگرێت و دەستبەرداری ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ببێت و دژایەتیی رێككەوتنی ئەتۆمیی نەكات و لە بەرامبەردا ئێران بەڵێن بە سعودیە دەدات لە رێگەی ئەو كاریگەرییەی كە لەسەر هێزە چەكداراە حوسییەكانی یەمەن هەیەتی، هەوڵ دەدا بۆ گەیشتن بە ئاگربەست و رێككەوتن لەگەڵ سعودیە و لایەنەكانی دیكە لەیەمەن. سەرچاوەكانی هەواڵی ئێران بە رۆژنامەی نیۆیۆرك تایمزیان راگەیاندوە ئەو گفتوگۆیانە لە ئەنجامی فشارەكانی ئەمەریكا لەبەرامبەر سعودیەدا بوە چونكە ئەمەریكا دەیەوێت ناكۆكییەكانی ناوچەكە بەرەو چارەسەر هەنگاو بنێن و سەرنجی واشنتۆن لەسەر روبەڕوبونەوەی چین بێت بەڵام كێشە و ململانێكانی نێوان سعودیە و ئێران زۆر قوڵەو بەم زووانە چارەسەر ناكرێت. خەونی ریفۆرمخوازان لە عێراق.. زەریف لە هەفتەی رابردودا دوای كۆبونەوەكانی لە عێراق و هەرێمی كوردستان گەشتی بۆ (قەتەر،عوممان، كوەیت) كردو لەتویتێكیدا رایگەیاند:» هاوكات لەگەڵ گفتوگۆكانی ڤیەننا پێنج رۆژم لەچوار پایتەختی وڵاتانی عەرەبی تێپەڕاندوە، گفتوگۆی بەرهەمدارم لەگەڵ خۆشەویستان و براكانمدا ئەنجامداوە و هەمومان بەرەو دروستكردنی پەیوەندیی دولایەنی بەهێز و پەیوەندیی بونیادنەری ناوچەیی هەنگاو دەنێین». لەلایەكی دیكەوە ئاژانسی هەواڵی كۆماری ئیسلامی ئێران (ئیرنا) بەناونیشانی (عێراق سەرەكیترین ئامانجی ستراتیژیكی ناوچەییە بۆ ئێران) راپۆرتێكی شیكاریی بۆ گەشتەكەی محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەروەی ئێران لەعێراق بڵاوكردوەتەوەو نوسیویەتی: زەریف هەوڵی دا بەسازكردنی دیدار لەگەڵ بڕیاربەدەستەكانی عێراق پەیامی ئاشتیخوازانەی كۆماری ئیسلامی ئێران بەسعودیە و جیهان بگەیەنێت و ستایشی رۆڵی بەغدا بكات بۆ گەیاندنی ئەو پەیامە. محەمەد جەواد زەریف لەگەشتە دوو رۆژیەكەی بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان لەگەڵ زۆربەی كاربەدەست و بەرپرسە باڵاكان و كەسایەتییەكانی (شیعە، سوننە، كورد) كۆبوەوە و لەگەڵ كەسایەتییە شیعەكانی وەك عەمار حەكیم و حەمود هومام دیداری كردوە وهاوكات لەگەڵ (نوری مالیكی، عادل عەبدولمەهدی، حەیدەر عەبادی) سەرۆك وەزیرانی پێشو و پێشوتری عێراق كۆبوەتەوەو لەو كۆبونەوەیەشدا حەنان فەتلاوی و هادی عامری ئامادەبون. زەریف لەگەڵ سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و سەرۆكی پەرلەمان و وەزیری دەرەوە چاوپێكەوتنی كردوەو چاوی كەوتوە بە خەمیس خەنجەر و ژمارەیەك سەرۆك خێڵی سوننە لەعێراق و دوای كۆبونەوە لەگەڵ نوخبەكانی زانكۆ لەعێراق سەردانی هەرێمی كوردستانی كردو لەگەڵ مەسعود بارزانی، سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان (پارتی) و نێچیرڤان بارزانی، سەرۆك وەزیرانی هەرێم و مەسرور بارزانی سەرۆكی هەرێم كۆبوەوە. وەزیری دەرەوەی ئێران دوای كۆبونەوەی لەگەڵ بارزانییەكان رایگەیاند؛ هەوڵدەدەن كە ئاستەنگەكان بۆ بەرفراوانبونی پەیوەندیی هەمەلایەنەی نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و هەرێمی كوردستان لابەرن و رێگریی بكرێت لەخۆشكردنی پەیوەندییەكانی نێوانیان. پەیامەكەی زەریف بۆ كۆبونەوەكانی لەگەڵ بەرپرسانی عێراق و هەرێم و هەروەها دانوستانی سعودیە و ئێران ئاماژەیەكی رونە كە كۆماری ئیسلامی ئێران و بەتایبەت باڵی ریفۆرمخواز پێش ڤیەننا هیوایان لەسەر بەغداو قوڵبونەوەی پەیوەندییەكانییان لەگەڵ عێراق و هەرێم هەڵچنیوە و ئامانجە سەرەكییەكانی ئەم گەشتەش لەبوژاندنەوەی ئابوریی ئێران و زیندوكردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەكان خۆی دەبینێتەوە بۆیە بەغدا بوەتە شوێنێك بۆ بەدیهاتنی خەونی ئێران بۆ تێپەڕاندنی قەیرانە قوڵە سیاسی و ئابورییەكانی. عێراق پردی پەڕینەوەی ستراتیژیە بۆ ئێران گەشتەكەی زەریف كە بە چوارەم گەشتی وەزیری دەروەی ئێران لەماوەی هەشت ساڵی رابردو و لەدوو خولی كابینەی ریفۆرموخوازان بەسەرۆكایەتی حەسەن رۆحانی بۆ عێراق ئەژمار دەكرێت، دەرخەری ئەو راستیەیە كە باڵێكی كۆماری ئیسلامی ئێران لەژیر فشاری ئەمەریكا یان فشاری ئابوریی و سیاسیی ناوخۆدا پەنا بۆ گۆرانكاریی سیاسی و ستراتیژیی وڵاتەكەی بە هاوكاریی عێراق دەبات و دەیانەوێت بەستراتیژێكی نوێ لەسەر بنەمای كەمكردنەوەی گرژییە سەربازیی و سیاسییەكان، لەلایەك دراوسێكانی ئێران و لەلایەكی دیكە وڵاتانی رۆژئاواو ئەمەریكا دڵنیا بكەنەوەو بەم دڵنیایی و گۆڕانكارییە سیاسی و دیپلۆماسییە بەرەو زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و سەركەوتن لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی وڵاتەكەیان بپەڕنەوە كەبێگومان دەبێتە هۆی بوژاندنەوەیەكی گەورەی ئابوریی بۆ ئێران.
هاوڵاتى ئه‌میندارى گشتیى یه‌کگرتووى ئیسلامیى کوردستان په‌یامێکى له‌باره‌ى گرژى و ئاڵۆزییه‌کانى که‌رتى غه‌ززه بڵاوکرده‌وه و ده‌ڵێت "فه‌له‌ستین به‌ره‌ى پێشه‌وه‌ى جه‌نگى هه‌قه و ده‌بێته سه‌ره‌خۆره‌ى داگیرکار". ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 11ى ئایارى 2021، سه‌لاحه‌دین محه‌ممه‌د به‌هائه‌دین، ئه‌میندارى گشتیى یه‌کگرتوو له تویتێکدا نووسیویه‌تى "به‌داخه‌وه، له‌م به‌ره جه‌ژن و وه‌رزه پیرۆزه‌دا، بینه‌رى دیمه‌نى په‌لامارى دڕندانه‌ى داگیرکارى ئیسرائیل ده‌بین بۆ قودسى پیرۆز و مزگه‌وتى ئه‌قسا و بۆردوومانى که‌رتى غه‌ززه". هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:"به دڵنیاییه‌وه فه‌له‌ستین به‌ره‌ى پێشه‌وه‌ى جه‌نگى هه‌قه و ده‌بێته سه‌ره‌خۆره‌ى داگیرکار و شکستى ئاغاکانی، سته‌م هه‌رگیز تاسه‌ر نه‌بووه و ئایینده‌ى نییه". گرژییه‌کانى چه‌ند رۆژى رابردووى نێوان ئیسرائیل و فه‌له‌ستین دوێنێ دووشه‌ممه چووه‌ته قۆناغێکى نوێوه کاتێک بزووتنه‌وه‌ى حه‌ماس سه‌دان مووشه‌کى ئاراسته‌ى ئیسرائیل کرد، له به‌رامبه‌ریشدا ئیسرائیل زیاتر له 130 شوێنى له غه‌ززه بۆردوومانکرد و به‌هۆیه‌وه لانیکه‌م 25 که‌س کوژران که له‌نێویاندا منداڵیش هه‌ن. هێرشه مووشه‌کییه‌کان و بۆردوومانه‌کان هاوکاتن له‌گه‌ڵ رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى سه‌ربازانى ئیسرائیل و نوێژخوێنان له مزگه‌وتى ئه‌قسا که تا ئێستا زیاتر له 700 فه‌له‌ستینى به‌و هۆیه‌وه برینداربوون.
هاوڵاتى که‌مێک له‌مه‌وبه‌ر وه‌زاره‌تى ئه‌وقفاف و کاروبارى ئاینى حکومه‌تى هه‌رێم به فه‌رمى رایگه‌یاند که سبه‌ینێ چوارشه‌ممه ته‌واوکه‌رى 30 رۆژى مانگى ره‌مه‌زانه‌و رۆژى پێنجشه‌ممه یه‌که‌م رۆژى جه‌ژنى ره‌مه‌زانه.
سازدانی: ئارا ئیبراهیم ئەندامێكی پێشووی لیژنەی نووسینەوەی پرۆژەی دەستورو راوێژكاری یاسایی پەرلەمانی كوردستان ئاماژە بەوەدەدات كە تا (15)ی ئەم مانگە لەبەردەست فراكسیۆنەكاندایە بۆ دەربڕینی روئیای خۆیان بۆ نووسینەوەی دەستوری هەرێمی كوردستان، دەشڵێت:» دەستور لەدایك نابێت ئەگەر سازانی پێنج لایەنە سیاسییەكەی لەسەر نەبێت». دانا دارا ئەندامی پێشووی لیژنەی نووسینەوەی پرۆژەی دەستوری هەرێمی كوردستان لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەڵێت:» رەنگە هەوڵەكان بۆ ئەوە بێت كەبیانەوێت ئەو ناهاوسەنگیە راست بكەنەوە كە لەدەسەڵاتی جێبەجێكردندا هەیە كەزیاتر ئێستا لای ئەنجوومەنی وەزیرانە بیانەوێت بەدەقێكی دەستوری ئەو باڵانسە راست بكاتەوە». هاوڵاتى: پرۆژەی نووسینەوەی دەستورو دەستپێكردنەوەی خەریكە دەكەوێتە بەرباس تاچەند گرنگە بۆ كورد كەدەستورێكی هەبێت؟ دانا دارا: لەڕاستیدا ماددەی (١٢٠)ی دەستوری هەمیشەیی عێراق ئەو مافەی داوە بەهەرێمەكان كەهەرێمی فیدڕاڵی لەناو فیدڕاڵی من باسی دۆخی تێكست دەكەم باسی واقیعی ناكەم، ئەوە كەمافی هەرێمەكان لەهەندێ وڵاتی جیهان هەیە كەدەستوری نووسراویان هەیە كەدەبێت لەگەڵ دەستوری ناوەند تێك نەگیرێت لەهەندێك پرسدا. هەندێك را هەیە كە دەڵێن دەتوانی لەهەندێك پرس و بڕگەی دەستوردا تێكگیران دروست ببێت، بەڵام ئەمە جەدەلێكی سەیرە تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت، بۆ نموونە ئەوان پشتگیری سیستەمێكی پەرلەمانی فیدڕاڵی مەدەنیان كردووە تۆ دەتوانی لەهەرێمەكدا پشتیوانی دەوڵەتێكی مەلەكی بكەیت، كە ئەمە نابێت زۆر جیاوازن لەیەكتری، بۆیە باوەڕم وایە هەمیشە دەبێت هەرێم لەگەڵ حكومەتی فیدراڵیدا دەستورەكەی نەك رێك هاوشێوە بن، بەڵام دەبێت زۆر لەیەك بچن، ئەمە ئەو مافەی داوە كە لە ٢٠٠٥وە دانراوە. چەند جارێك لیژنەی بۆ دروست بووە لەخولەكانی پەرلەمان كەدیارترینیان ئەوەی خولی پێشوو بوو كە لیژنەیەكی بیست كەسی بۆ پێكهێنرابوو، دەستكردن بەپرۆسەكە دابەشبوونێكی هەبوو كەزیاتر سیاسی و نەتەوەیی بوو، كە ماوەی سێ مانگی بۆ دانرابوو، دوای سێ مانگەكە پرۆسە سیاسییەكان ئاڵۆز بوو كەدەستی بەسەر هەموو بوارەكاندا كێشا كەلیژنەكەش لەوە بەدەر نەبوو، كارەكانی فەرامۆش كرا. هاوڵاتى: ئەو كاتە ئێوە وەك نوێنەری كۆمەڵ لەلیژنەكە بوون یان وەك راوێژكاری پەرلەمان؟ دانا دارا: وەك نوێنەری كۆمەڵ بوو، دابەشبوونەكە بەپێی دابەشبوونی حزبی بوو راستە لەڕووی پسپۆڕی و دەنگدان بوو، بەڵام دابەشبوونەكە حزبی بوو، بۆ ئەوەی دەستووری هەموو لایەنەكان بێت كە ئەوكاتە پێنج لایەنی سەرەكی لەگەڵ مەسیحی و توركمانەكان بەشداربوون لە نووسینەوەی پرۆژەی دەستور. هاوڵاتى: چەند ماددەو دەروازەی پرۆژەی دەستور لەلیژنەكەدا پەسەندكرا؟ دانا دارا: لەماوەی سێ مانگدا كاركردن لە نووسینەوەی پرۆژەی دەستور ئەم كارانە كرا كەدەروازەی پێشەكی دەستور و دەروازەی پرەنسیپە گشتییەكان لەگەڵ دەروازەی ماف و ئازادییەكان و پێكهاتەكان»اقلیە»، كە (74) ماددە بوو پەسەندكرا. هاوڵاتى: سەرۆكی هەرێم سەردانی لایەنەكانی كردو پرسی دەستوری باسكردووە، دەستور دەتوانێت سەرۆكایەتییەكانی پەرلەمان و حكومەت و دەسەڵاتی دادوەری سەرۆكایەتی هەرێم لەیەك جیابكاتەوە، پێتانوایە ئەم هەوڵەی سەرۆكایەتی هەرێم رەهەندێكی سیاسیشی هەیە؟ دانا دارا: نووسینەوەی دەستور هەردوو رەهەندی یاسایی و سیاسیشی هەیە، ئێمە ئەوكات لە لیژنەكە كەگەشتینە دەروازەی دەسەڵات لەوێوە مەترسییەكە هەبوو، بۆ نموونە پرسی ئایین زیاتر ئێمە خاوەندارێتیمان دەكرد، هەروەها هەندێك پرسی دیكەش هەبوو هەستیار بوون و بەلای ئێمەوە سێ پرسی هێڵی سوور بوون پێگەی ئاینی پیرۆزی ئیسلام، ماف و ئازادییەكانی هاووڵاتیان، پرسی سێیەم دەسەڵاتەكان بوو كە دەبێت بەشێوەیەكی جوان رێكبخرێت و هەماهەنگی لەنێوانیاندا هەبێت، بەڵام دەبێت هەریەكەیان هەژموونیان نەبێت بەسەر ئەوی دیكەوە. لەئێستاشدا جووڵاندنی ئەم پرسە نازانم هۆكارەكەی چییە، چونكە زیاتر پەرلەمانییە، كە لە رووی دەقەوە من زیاتر باسی دەكەم كە پێگەی سەرۆكی هەرێم لەناو دەسەڵاتدا باڵانسی زیاتر بەلای ئەنجوومەنی وەزیراندایە، كە هەردوكیان پێیان دەوترێت دەسەڵاتی جێبەجێكردن، لە رووی دەقەوە، بەڵام لە رووی پێگە و لە رووی واقیعی خۆیەوە لەسەر كاروبارەكان زیاتر بێت، ئەمە ئیشی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە وەك لەوەی دەسەڵاتی پەرلەمانی بێت. رەنگە بیانەوێت ئەو ناهاوسەنگیانەش راست بكەنەوە كە لەدەسەڵاتی جێبەجێكردندا هەیە كەزیاتر ئێستا لای ئەنجوومەنی وەزیرانە بیانەوێت بەدەقێكی دەستوری ئەو باڵانسە راست بكاتەوە. هاوڵاتى: دەستور بەڕەزامەندی یەكێتی و پارتی لەدایك دەبێت؟ دانا دارا: لیژنەی نووسینەوەی دەستور لەخولی چوارەم لەپێنج لایەنی سیاسی و كەمینەی توركمان و مەسیحی پێكهاتبوو، زیاتر لە (300) كاتژمێر كۆبوونەوەی كردووە، لەو پێنج لایەنە كە(پارتی، یەكێتی، كۆمەڵ، گۆڕان، یەكگرتوو) لەگەڵ مەسیحی و توركمانێك هەموو (11) رۆژێك یەكێك لە لایەنەكان و مەسیحی و توركمانەكان سەرۆكایەتی لیژنەكەیان كردووە، هەرچەندە لێكتێگەیشتنێكی باش هەبوو لەنێوان ئەندامانی لیژنەكەدا، بەڵام شەپۆلەكانی دەرەوە زیاتر كاریگەر بوون، ئەگەر پارتی و یەكێتیش پێكەوە نەیانەوێت ناتوانرێت دەستور بنووسرێتەوە، بۆیە زیاتر پێویستی بەسازان هەبوو. هاوڵاتى: بۆچی پەرلەمان لە 2015وە تائێستا پرسی پرۆژەی دەستوری پشتگوێ خستووە؟ دانا دارا: سەرۆكایەتی پەرلەمان داوای لەفراكسیۆنەكان كردووە كە روئیای خۆیان لەسەر بابەتەكە بڵێن تا 15ی ئەم مانگە كاتیان بۆ دانراوە، دەستور پەیوەندی بەدەسەڵاتی سیاسییەوە هەیە لەهەرێم نەك حزبەكان، چونكە هەموویان داوادەكەن، بەڵام ئەوەی دەسەڵاتی بەدەستەوەیە ئەگەر ئەو پرسە نەجوڵێت، لەدایك نابێت، دەقێكی دەستووری جوانیش ئامادە بكرێت، بەڵام نە دەنگی بۆ كۆدەكرێتەوە نە دەنگی پێدەدرێت، بۆیە بەشێك لەسەروەرییەكە دەگەڕێتەوە بۆ پارتی و یەكێتی، بەڵام گەورەترین شكاندنی شكۆی دەستوریش هەر دەگەڕێتەوە بۆ پارتی و یەكێتی، چونكە ئەوان نەیانهێشت جاری یەكەم دەستوورەكە بەشێوەیەكی دروست دەربچێت، خولی پێشوو ببێتە خاوەنی دەستوور، با ئەمجارە ببن بەخاوەنی دەستوور، بەڵام تا دەنووسرێتەوە ئاسان نییە. هاوڵاتى: ئەو لیژنەیەی كە پێشووتر هەبوو پێت وایە كە دەبێت پەرلەمانی كوردستان جارێكی دیكە سوود لەو لیژنەیە ببینێتەوە یان بەشێك لەئەندامەكانی ئەو لیژنەیە؟ دانا دارا: ئەو لیژنەیە بەپێی یاسا بۆ نووسینەوەی دەستور دروستكرا، پێویست بوو لیژنەكان فەردی بن، كە لە (21) كەس پێكبێن، بەڵام ئەوكات ئەوە هەر نەكرا و لایەنەكان رێكنەكەوتن، بۆیە هەروا بە بیست كەس مایەوە. پەرلەمانی كوردستان دەتوانێت سودیان لێوەربگرێت، بەڵام وەك تەواوی لیژنەكە نا، چونكە بەشێكیان لەژیاندا نەماون بەشێكیان لەكاری دیكەدان ، بۆیە دەبێت لەو شوێنەوە دەستپێبكرێت كە لیژنەی پێشووتر كردویەتی نەك لەسەرەتاوە دەستپێبكرێت. هاوڵاتى: پەرلەمان بۆ ئێستا مەسەلەی دەستوری بیركەوتووەتەوە؟ دانا دارا: پەرلەمان هەر بیری بووە، یەكێك لە ئەركەكانی سەرۆكایەتی كە وابزانم لەبەرنامەی هەڵبژاردنی هەموو لایەنەكاندا هاتووە كە پەرلەمان لەخولی پێنجەم ببێتە خاوەنی دەستور، بەڵام بەجدییانە یاخود نا ئەوەیان نازانم، بەڵام كاتەكەی گرنگ بوو، باوەڕموایە لەئێستادا ئەمەش یەكێك بێت لەئەركەكانی ئەم خولە. هاوڵاتى: ئەم خولەی پەرلەمان تواناو ئیرادەی ئەوەی هەیە كە لیژنەی نووسینەوەی دەستور دەستپێبكاتەوە؟ دانا دارا: سەراحەتەن قسەبكەم ئەو پرسە پەیوەندیدارە بە یەكێتی و پارتییەوە، نەك بدرێتە دەست ئەندامەكان، بەڵام ئەو لیژنەیە ئەندامی پەرلەمانیشی تێدا دەبێت، لەگەڵ ئەوەشدا كەسانی شارەزاو پسپۆڕی دیكەشی لەهەموو لایەنەكانی تێدا دەبێت. هاوڵاتى: پێتانوایە پێویستە سوود لەدەستوری وڵاتە دیموكراسییەكان و پێشكەوتووەكان وەربگیرێت؟ دانا دارا: ئێمە ئەو كاتە سوودمان لەدەستوری چەندین وڵات وەرگرتووە بۆ ئامادەكردنی ئەو دەروازەو (74) ماددەیە، لە 2015 تا 2021 شەش ساڵ دەكات دەكرێت پێداچوونەوە بەو (74) ماددەیەشدا بكرێتەوە، بەڵام نەك لەخاڵی سەرەتا دەستپێبكرێتەوە. دەتوانرێت سوود لەدەستوری وڵاتان وەربگرێت بۆ نووسینەوەی دەستوری هەرێمی كوردستان. هاوڵاتى: پێتانوایە ئیرادەیەك هەیە بۆ دەستپێكردنەوەی نووسینەوەی پرۆژەی دەستوری هەرێم؟ دانا دارا: هەوڵ هەیە بۆ نووسینەوەی پرۆژەی دەستور، بەڵام ئەگەر ئەم خولەی ئێستای پەرلەمان دەستپێبكات رەنگە بەهۆی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق جارێكی دیكە لیژنەكە لەكارەكانیان بوەستێندرێت، بەڵام دەكرێت ئەم خولەی پەرلەمان دەستپێبكاتەوە و تا كۆتایی ئەم خولەی پەرلەمان كارەكانیان تەواو بكرێت. هاوڵاتى: واتا هەرێمی كوردستان دەستوری هەبێت یان نا؟ دانا دارا: دەستورێك دەقێكی بێ رووحە ئەگەر ببێتە مایەی سەروەری یاسا، ئەم دەستورە جێبەجێ بكرێت و شكۆی بەسەر دەسەڵاتەكاندا هەبێت و دەسەڵاتەكان بوەستێنێت لەكاتێكدا خروقات نەكەن ئەوە ئەو دەستورە گرنگە، ئەگەر ئەوە جێبەجێ نەكرێت و تەنها نامیلكەیەك بێت خۆ ئەو وڵاتانەش كە دەستوریان نییە ژیانیان خۆشە. هەندێ لەوڵاتان دەستوریان نییە وەك ئیسرائیل، چونكە لەدەستوردا دەبێت شوێنی جوگرافی دیاری بكرێت، بەڵام ئیسرائیل بەئارەزووی خۆی زەوی داگیردەكات، بەڵام وڵاتێكی وەك توركیا خاوەنی دەستورە و پێشێلی دەستورەكەی دەكات. ئەگەر هەرێم دەستوری هەبێت ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم چۆن جێگیر دەكات، ئەگەر بنووسرێت كوردستانییە ئەوكات رەنگە لەدادگای فیدراڵی سكاڵا لەهەرێم بكرێت و دان بەدەستورەكەدا نەنێن، یان پرسی سەروەتی نیشتمانی كە نەوت و غازو ئەوانی دیكە دەبێت تێیدا بێت، هەرێمی كوردستان چۆن ئەمە دادەنێت كە پرسی نەوت كێشە بووە لەنێوان عێراق و هەرێمی كوردستاندا
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، له دوێنێوه حه‌وت هه‌زار و 207 پشکنینى کۆرۆنا کراون، له‌نێویاندا 664 توشبوى نوێى کۆرۆنا تۆمارکراون و هه‌زارو 117 توشبوو چاکبونه‌ته‌وه‌و نۆ که‌سی دیکه‌ش گیانیان له‌ده‌ستداوه. ده‌قى راگه‌یه‌ندراوى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم:
هاوڵاتى ئەندامێکی فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند ماوەی چوار مانگە پارتی دیموکراتی کوردستان 808500 (هەشتسەد و ھەشت ھەزار و پێنج سەد دینار) لە موچەکەی دەگێڕێتەوە، تا ئێستا 3234000 (سێ ملیۆن و دوسەد و سی و چوار ھەزار) دیناریان بردوە. شایان عەسکەری، ئەندامی فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی کوردستان لە نوسینێکدا لەبارەی سەبارەت بە کەیسی خۆپشاندانەکانی 25ی ئازاری 2018ی هەولێر نوسیویەتی، "بەھۆی ئەوەی لەگەڵ ھاوڵاتیانی شاری ھەولێر بە تایبەتی مامۆستایان بەشدار بوم لەو خۆپشاندانانە، پارتی دیموکراتی کوردستان سکاڵایان لێ کردم و چەند جارێک ھەوڵیاندا سوڵحیان لەگەڵ بکەم بەڵام رازی نەبوم". شایان عەسکەری دەڵێت، "29ی (ئەیلول/9)ی 2019 رامگەیاند، ئەو مەبلەغەی لە ئەنجامی بردنەوەی کەیسەکەم دەستم دەکەوێت دەیدەمە نەخۆشانی شێرپەنجەی نەخۆشخانەی نانەکەلی، دوای ئە ڕاگەیاندنەی من پارێزەری پارتی لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانی رایگەیان کە ھەر بڕە پارەیەک لە منی ببەنەوە دەیدەنە نەخۆشخانەی نانەکەلی". ئەوەشی خستەڕو، "زۆر خۆشحاڵ دەبم گەر خاوەنی قسەی خۆتان بن و ئەو 3234000 (سێ ملیۆن و دوسەد و سی و چوار ھەزار) دینارە و ھەر بڕە پارەیەکی تر کە "بە زوڵم و ستەم و نادادی لە منی دەبەن، ڕادەستی نەخۆشخانەی نانەکەلی بکەن، بۆیە لێتان دەپرسم ئایا تا ئیستا بڕی چەندتان لەو پارەی من ڕادەستی نەخۆشخانەی نانەکەلی کردوە؟".
.jpg)
هاوڵاتى دوران کاڵکان ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوبەریی پەکەکە لە میانەی بەشدارییکردنی لە بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنی مەدیاهەبار، زانیاریی لەسەر گۆڕەپانی مام ڕەشۆ و کەسایەتی مام ڕەشۆ ئاشکرا کرد. کاڵکان لەسەر کەسایەتی مام ڕەشۆ وتی: من مام ڕەشۆم لە ساڵی ١٩٨٣ ناسی، وڵاتپارێزێک بوو کە ملکەچی دیکتاتۆریی سەدام حسێن م نەبوو، خاوەن کەسایەتییەکی شکۆدار بوو، لەو کاتەدا کە سەدام گوندەکانی دەسووتاند و خاپووری دەکرد، مام ڕەشۆ بۆ ئێران و تورکیا هەڵنەهات، بەڵکو پەنای بردە شوێنە سەختەکانی سەر سنوور و ژیانی لە سەر خاکی خۆی هەڵبژارد و لەوێ لەدژی ڕژێمی بەعس بەرخۆدانی کرد، ئەو لەو چیایە ڕەشماڵێکی هەبوو، کە ساڵی ١٩٨٣ ئێمە چووینە لای و نانمان لای ئەو دەخوارد. لە ڕۆژی ٢٣ی مانگی نیسانەوە دەوڵەتی توركیا هێرشێکی بەرفراوانی داگیرکاریی بۆ سەر باشووری کوردستان دەستپێکردووە و یەکێک لەو شوێنانەی کە زۆرترین هێرشی لەسەرە، گۆڕەپانی مام ڕەشۆیە لە ناوچەی ئاڤاشین، مام ڕەشۆ کە هەموو کەس وەکو چیایەک دەیناسێت، بەڵام ناوی ئەم دەڤەرە لە ناوی وڵاتپارێزێکەوە وەرگیراوە، کە لە دژی تورکیای داگیرکەر بەرخۆدانی کردووە و لە هێلیکۆپتەر هەڵداروەتە خوارەوە. گۆڕەپانی مام ڕەشۆ لە ناوچەی ئاڤاشین ناوی خۆی لە وڵاتپارێزێکەوە وەرگرتووە، کە ساڵی ١٩٩٤ لە دژی دەوڵەتی تورک بەرخۆدانی کرد و دەوڵەتی تورک لە هێلیکۆپتەرەوە هەڵیدایە خوارەوە، دوران کاڵکان داوا لە گەلی باشوور دەکات خاوەنداریی لە ڕێگای مام ڕەشۆ بکەن. کاڵکان لە بەردەوامیدا وتێ: هەتا ساڵی ١٩٩٤، ڕەشماڵەکەی مام ڕەشۆ وەکو بارەگایەکی شاراوەی سەربازیی گەریلاکان بوو و مام ڕەشۆ خۆی و خانەوادەکەی لەپێناو نیشتمانداا چیان لەدەست دەهات درێغیان نەدەکرد، سەرەڕای هێرشەکانیش ئەوان وازیان لە وڵاتپارێزیی نەهێنا. دوران کاڵکان لە سەر شێوازی شەهید کردنی مام ڕەشۆ بەم جۆرە دوا “لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩٩٤ سوپای تورک بە دەیان هەزار سەربازەوە هێرشی کردە سەر باشووری کوردستان و مام ڕەشۆ و خانەوادەکەیان دەستگیرکرد، لە پاش ئەشکەنجەیەکی زۆر نەیانتوانی لەسەر پەکەکە هیچ زانیارییەک لە سەر زمانی مام ڕەشۆ بکێشننەوە، هەر بۆیە بە زیندوویی سواری هێلیکۆپتەریان کرد و بەشێویەکی دڕندانە لە سەر تاشەبەردەکان هەڵیاندایە خوارەوە، دواتر هەڤاڵان چوون تەرمەکەیان هێنایەوە و لە پاڵ ڕەشماڵەکەی بەخاکیان سپارد، ڕاستیی دەوڵەتی تورک ئەمەیە، ئێستاکەش شوێنکەوتووانی ئەوانەن هێرش دەکەن”. لەسەر ناولێنانی ئەو چیایەیە کە مام ڕەشۆ تێیدا شەهید کرا، کاڵکان ڕایگەیاند، کە ئەوان بۆ گەورەیی ئاستی نیشتمانپەروەریی مام ڕەشۆ، گەریلاکان ناوی مام ڕەشۆیان لە ئەو شاخە نا و ئێستا هەموو کەس بەوناوە دەیناسێت، پێویستە گەلی باشووری کوردستان خاوەنداریی لە ئەم ڕێبازەی مام ڕەشۆ بکەن. لە بەشێکی دیکەی چاوپێکەوتنەکەیدا دوران کاڵکان ئاشکرای کرد کە ” ساڵی ١٩٩٥ لە ‘ئۆپەراسیۆنی چەلیک’ کە دەوڵەتی تورک لە هەرێمی مام ڕەشۆ دەستی پێکردبوو، گەورەترین زیانیان بینی، بە دەیان سەربازی تورک کەوتنە ناو ئاوی باسیا و خنکان، هەتاکو ئێستاش سوپای تورک بەدوایاندا نەگەڕا و نازانێ چییان بەسەرهات و بەسەدان شاهیدی ئەمەش هەیە لەو هەرێمە، مام ڕەشۆ گۆڕەپانێکی شەڕ و تێکۆشانە”.
هاوڵاتى یه‌كێتى مامۆستایانى كوردستان رایگەیاند داوا دەكەین كۆتایی بە لێبڕینی نایاسایی موچە بهێنرێت. یه‌كێتى مامۆستایانى كوردستان ئەمڕۆ سێ شەممە 11ی ئایاری 2021 له 59 ساڵه‌ى دامه‌زراندنیدا، له‌ڕاگه‌یانراوێكدا 10 خاڵىدا ڕایگەیاند پێویستە كۆتایی بە لێبڕینی نایاسایی موچە بهێنرێت. دەقى ڕاگەیانراوەکە: به‌یاننامه‌ى یه‌كێتى مامۆستایانى كوردستان به بۆنه‌ى (59)ه‌مین ساڵیادى دامه‌زراندنیه‌وه كوردستانیانى خۆشه‌ویست مامۆستایانى دڵسۆز یه‌كێتى مامۆستایانى كوردستان له15ى 5ى 1962 له‌سه‌ر ده‌ستى كۆمه‌ڵێك مامۆستاى دڵسۆزو خۆنه‌ویست‌و بوێر دامه‌زراوه، بۆئه‌وه‌ى له‌یه‌ك كاتدا به‌شێوه‌یه‌كى ڕێكوپێك پرۆسه‌ى په‌روه‌رده‌و فێركردن به‌ڕێوه‌بچێت‌و به‌شداریى كاراش له‌بزوتنه‌وه‌ى ڕزگاریخوازى گه‌لى كوردستان بكه‌ن، له‌و ڕێككه‌وته‌وه تا ئه‌مساڵ به‌دروست له15ى 5دا 59 ساڵ له‌مێژوى پڕ له‌خه‌بات‌و قوربانیدان ته‌واوده‌كات، چه‌ند گه‌واهیش هه‌ن ئه‌و ڕاستیه ده‌سه‌لمێنن له‌وانه: 1ـ به‌خشینى گیانى پیرۆزى زیاتر له(480) سه‌ركرده‌و كادیرو ئه‌ندامى لێوه‌شاوه‌ى خۆی به‌خه‌باتى نه‌ته‌وه‌یی‌و نیشتیمانیمان. 2ـ به‌رده‌وامیدان به‌پرۆسه‌ى په‌روه‌رده‌و فێركردن به‌بێ موچه بۆ ماوه‌ى (6) مانگ له‌دواى راپه‌ڕینى ئادارى ساڵى 1991ى گه‌لى كوردستان. 3ـ درێژه‌دان به‌پرۆسه‌ى په‌روه‌رده‌و فێركردن له‌ساڵانى 2014-2015-2016-2017 سه‌ربارى دواكه‌وتن‌و پێنه‌دانى موچه‌و پاشه‌كه‌وتكردنى زۆره‌ملێ. 4ـ سوربوون له‌سه‌رئه‌وه‌ى ده‌بێت پرۆسه‌ى په‌روه‌رده‌و فێركردن گرفتى تێنه‌كه‌وێت له‌گه‌ڵ سه‌رهه‌ڵدانى ڤایرۆسی كۆرۆناو پێنه‌دانى موچه‌ى زۆربه‌ى مانگه‌كانى ساڵى 2020و لێبڕینى نایاسایی كه تائێستاش به‌رده‌وامه. به‌ڕێزان خۆشه‌ویستان... یه‌كێتى مامۆستایان، بۆ هه‌ر قۆناغێك پڕۆژه‌و پێشنیازو دیدى زانستیانه‌و بابه‌تیانه‌ى خۆی بۆ چاره‌سه‌ركردنى دۆخه‌كان هه‌بووه، چ بۆ به‌ره‌و پێشبردنى پرۆسه‌ى په‌روه‌رده‌و خوێندنى باڵا چ بۆ پرسه‌كانى باشكردنى ژیان‌و گوزه‌رانى مامۆستایان چ بۆ پرسه نیشتیمانى‌و نه‌ته‌وایه‌تیه‌كان، له‌ڕوانگه‌ى هه‌ستكردن به‌به‌رپرسیارێتى پیشه‌یی‌و مێژویی‌و مرۆڤایه‌تى‌و ئه‌خلاقیانه‌ى خۆی، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته سودى له‌ڕێكاره مه‌ده‌نیه‌كان وه‌رگرتوه‌و درێژه‌شى پێده‌دات، پێویسته بوترێت (ی.م.ك) هه‌ر به‌وه نه‌وه‌ستاوه هه‌وڵى ئه‌وه‌شیداوه په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ ڕێكخراوه نێوده‌وڵه‌تیه‌كانیش په‌ره‌پێبدات، چونكه بڕواى وایه ئه‌وه فاكتۆرێكى گرنگ ده‌بێت بۆ به‌رجه‌سته‌كردنى داخوازیه‌كان و ناساندنى كێشه بونیادیه‌كانى كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان. به‌ڕێزان.. له‌م بۆنه گرنگه‌دا به ئه‌ركى خۆمان ده‌زانین، له‌سه‌روبه‌ندى ئه‌م یادكردنه‌وه جه‌خت له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك داواكارى بكه‌ینه‌وه كه پێمان وایه سه‌ر وه‌ختى جێبه‌جێكردنیان هاتوه: 1ـ پاراستنى یه‌كڕیزى گه‌له‌كه‌مان، له‌وباره‌یه‌وه داوا له‌لایه‌نه سیاسیه‌كان ده‌كه‌ین به‌رژه‌وه‌ندى باڵاى گه‌لى كوردستان له‌به‌رچاو بگرن، چیتر به‌لاى به‌رژه‌وه‌ندى حیزبی‌و لاوه‌كیدا نه‌چن. 2ـ كۆتاییهێنان به‌لێبڕینى نایاسایی موچه. 3ـ كردنه‌وه‌ى ژماره‌ى بانكى بۆ ته‌واوى مامۆستایان‌و جێكردنه‌وه‌ى ئه‌و موچانه‌ى له‌ڕابردوودا نه‌دراون هه‌روه‌ها ئه‌و پاشه‌كه‌وت‌و لێبڕینه زۆره‌ملێ‌و نایاساییانه‌ى كراون له‌و ژماره بانكیه. 4ـ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى پله‌و موچه به‌رزكردنه‌وه كه له‌ساڵى 2015وه وه‌ستێنراوه. 5ـ په‌سندكردنى ڕه‌شنوسی پارێزبه‌ندى مامۆستایان كه سێ ساڵ زیاتره پێشكه‌ش به‌په‌رله‌مان كراوه. 6ـ درێژه‌دان به‌یاساى چاكسازى به‌مه‌رجێك ده‌ست بۆ ده‌رماڵه‌ى مامۆستایان به‌گشتى‌و مامۆستایانى زانكۆ نه‌برێت. 7ـ یه‌كخستنى یاساى خانه‌نشینى كه تیایدا دادپه‌روه‌رى له‌به‌رچاو بگیرێت له‌وانه‌ى كه شایسته‌ى موچه‌ى ته‌واون له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ى به‌بێ خزمه‌تى یاسایی خانه‌نشینى كراون. 8ـ له‌به‌رچاوگرتنى خزمه‌تى مامۆستایانى وانه‌بێژ كه له‌ئێستادا بۆشایی پرۆسه‌ى دانه‌مه‌زراندنى مامۆستایانیان پڕكردۆته‌وه، بۆ ئه‌وه پێویسته كرێیه‌كانیان به‌به‌رده‌وامى پێبدرێت هه‌روه‌ها دامه‌زراندنیشیان بۆ بكرێت به‌گرێبه‌ست یان به‌فه‌رمى. 9ـ ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى پرۆسه‌ى دابه‌شكردنى زه‌وى نیشته‌جێبوون یان دروستكردنى شاری تایبه‌ت به‌مامۆستایان له‌ڕێگه‌ى وه‌به‌رهێنان به‌نرخێكى گونجاوو قیستى درێژخایه‌ن. 10ـ بڕیارى ده‌ستپێكردنه‌وه‌ى ده‌وام به‌گرنگ ده‌زانین داواكارین وه‌كو خۆی جێبه‌جێبكرێت‌و سه‌ره‌تاى ساڵى ئاینده‌ش ماوه‌یه‌كى گونجاو كه له‌مانگێك كه‌مترنه‌بێت، ته‌رخانبكرێت بۆ پێداچوونه‌وه به‌بابه‌ته‌كان له‌هه‌موو قۆناغه‌كانى خوێندن. به‌ڕێزان‌و خۆشه‌ویستان.. له‌م یاده پیرۆزه‌دا وێڕاى پیرۆزبایی گه‌رممان له‌ته‌واوى مامۆستایانى خۆشه‌ویست هه‌ر له‌باخچه‌ى ساوایانه‌وه تا ده‌گاته زانكۆو په‌یمانگه‌كان، درودو سڵاویش ده‌نێرین بۆ ڕۆحى پاكى سه‌ركرده دامه‌زرێنه‌ره‌كانى (ی.م)و ته‌واوى ئه‌و مامۆستایانه‌ى شه‌هیدبوون یان كۆچیان كردووه یان ئه‌وانه‌ى بوونه قوربانى كۆڤید-19، هیواى ته‌مه‌ن درێژیش بۆ مامۆستایانى خانه‌نشین ده‌خوازین، سڵاویش ده‌نێرێن بۆ قوتابیان‌و خوێندكارانى خۆشه‌ویستمان ئومێدى ئاساییبونه‌وه‌ى ئه‌م ڕه‌وشه ناله‌باره‌یان بۆ ده‌خوازین بۆ به‌رجه‌سته‌كردنى ئامانجه‌كانیان. سه‌ركه‌وتوبێت خه‌باتى په‌روه‌رده‌یی‌و پیشه‌ییمان رووه‌و به‌ده‌ستهێنانى ئامانجه نیشتیمانى‌و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانمان یه‌كێتى مامۆستایانى كوردستان
هاوڵاتى کوڕى سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل له‌تویته‌ر وێنه‌یه‌کى ئاڵاى کوردستانى پۆستکردوه و له‌گه‌ڵیشیدا هه‌ژمارى ڕه‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان، سه‌رۆک کۆمارى تورکیاى تاگکردووه. یایر نه‌تانیاهۆ، کوڕى سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل له‌تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى تویته‌ر به‌بێ زیادکردنى هیچ نوسینێک، ئاڵایه‌کى جوڵاوى کوردستانى داناوه و ئه‌ردۆغانى تاگکردووه. ناکۆکییه‌کانى نێوان سه‌رۆکى تورکیا و سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل له‌سه‌ر پرسى فه‌ڵه‌ستین و مزگه‌وتى ئه‌قسایه و له‌م دوایه‌دا ئه‌ردۆغان ئیسرائیلى به ده‌وڵه‌تى "تیرۆر" وه‌سفکرد. کوڕى سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل ساڵى رابردووش، وێنه‌یه‌کى ئاڵاى کوردستانى پۆستکرد و داواى له کۆمپانیاى تویته‌ر کردبوو ئاڵاى کوردستان وه‌ک ئیمۆجى زیادبکات.
.jpg)
سازدانی: شاناز حەسەن راوێژكارێكی وەزیری تەندروستی و بەرپرسی كڕین و دابەشكردنی ڤاكسین دەڵێت لەمانگی شەشی ئەمساڵدا لەسەر بودجەی حكومەتی هەرێم ڤاكسین دەكڕن و بۆ ئەو مەبەستە گرێبەست لەگەڵ دوو كۆمپانیادا دەكرێت. ئارام رۆستەم، راوێژكاری وەزیری تەندروستی حكومەتی هەرێم لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى باسی كۆرۆنای هیندی دەكات و دەڵێت:» ئێمە رێكارەكانمان گرتۆتەبەر، بەڵام رەنگە بگاتە هەرێمیش، چونكە گەیشتووەتە ورمێ و دەوترێت لەخوارووی عێراقیش حاڵەت تۆماركراوە، بەڵام پشتڕاست نەكراوە، ئەو ڤایرۆسە دوو گۆڕانكاری بەسەر خۆیدا هێناوە، خێراتر دێتە ژوورەوەو خێراتر تووشبوون روودەدات». هاوڵاتى: كەی بەنیازن ڤاكسینی پێویست بۆ هەرێمی كوردستان بكڕن؟ ئارام رۆستەم: لیژنەیەكمان پێكهێناوە بۆ كڕینی ڤاكسین، تائێستا لەگەڵ سێ كۆمپانیای گەورە گفتوگۆمان كردووەو لەگەڵ دووانیان یاداشتی لێكتێگەیشتنمان واژۆ كردووە، بەڵام نۆرەمان نەهاتووە، چونكە ڤاكسینی كۆرۆنا داواكارییەكی زۆری لەسەرە، بۆیە نازانرێت كەی بەدەستمان دەگات، بەڵام لەمانگی شەشی ئەمساڵدا رەنگە بتوانین بڕێك بكڕین. هاوڵاتى: هەرێمی كوردستان توانای چەند ڤاكسینی هەیە بیكڕێت؟چەند بودجەی بۆ تەرخانكراوە؟ ئارام رۆستەم: لەگرێبەستی دووەم نرخی ڤاكسینەكە دیاریدەكرێت كە لەماوەیەكی نزیكدا لەگەڵ ئەو دوو كۆمپانیایە گرێبەستەكە دەكەین و بەپێی ئەوەش بودجەكەی بۆ تەرخاندەكرێت، ئێمە وەك لیژنەیەكی زانستی كارەكان رێكدەخەین دوا گرێبەست لەئەنجومەنی وەزیران دەكرێت. هاوڵاتى: هەرێمی كوردستان پێویستی بەچەند ژەمە ڤاكسینە؟ ئارام رۆستەم: بەپێی كۆڕبەندی كۆڤاس كە دیاریكردووە لەساڵی 2021دا لەسەدا 20ی دانیشتوان ڤاكسین وەربگرن، ئەمەش بۆ وڵاتە تازە پێگەیشتووەكانە، بەوپێیەش بەغدا گرێبەستی كردووە لەگەڵ سێ كۆمپانیاكە كەكڕینی (16) ملیۆن ژەم ڤاكسینە، كە بەشی هەرێمی كوردستان نزیكەی لەسەدا (13)یە، واتە بەپێی ژمارەی دانیشتونی هەرێم و ئەو پێوانەیی كە لەسەدا (20)ی دانیشتوان لەئەمساڵدا بكوترێت واتە دەبێت عێراق دوو ملیۆن و (400) هەزار ژەمە ڤاكسین بداتە هەرێمی كوردستان، ئەو كڕینەش لەسەر بودجەی سیادییە. هاوڵاتى: لەئێستادا ژمارەی ئەو ڤاكسینانەی بەهاوكاری دراون بەهەرێم چەندن؟ رێژەی چەندی دانیشتوان وەریانگرتووە؟ ئارام رۆستەم: تائێستا نزیكەی (104) هەزار ڤاكسین بەهەرسێ جۆرەكەیەوە هاتووەتە كوردستان، زۆربەی وەرگیراون و ژمارەیەكی كەمی ماوە لەشوێنەكاندا و بەردەوامیشن لەدابەشكردنی، بۆیە ئەمە رێژەیەكی زۆر كەمی ژمارەی دانیشتوانە كەوەریانگرتووە، چونكە بۆ لەسەدا 20ی دانیشتوان پێویستە دوو ملیۆن و (400) هەزاری ژەمە ڤاكسینمان بەدەستبگات، ئینجا دەكاتە لەسەدا 20ی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم كەپێویستە هەر كەسێك دوو ژەمە ڤاكسین وەربگرێت، واتا ئەو ژمارەیە بۆ ملیۆنێك و (٢٠٠) هەزار كەس دەبێت. هاوڵاتى: باشترین جۆری ڤاكسین كامەیە؟ ئارام رۆستەم: باشترین جۆری ڤاكسین ئەو جۆرەیانە كە بگاتە دەستمان، چونكە هەمویان باشن و باشترین ڤاكسینیش بریتیە لەخۆپارێزی و بەستنی دەمامك و هێشتنەوەی ماوەی سەلامەتی نێوان دوو كەس. هاوڵاتى: ئایا بەستنی ماسك لەئێستادا پێویستە؟ ئارام رۆستەم: ئێمە دەبێت قسەكانمان پشت ئەستوربن بەهەندێك داتاو سەرچاوە، بۆیە سەرچاوەكەمان رێكخراوی تەندروستی جیهانییە و ئەویش دەڵێت بەستنی ماسك لەئێستادا باشترین ڤاكسینە، بۆ خۆپارێزی لەكۆرۆنا. هاوڵاتى: لەهەندێك لەوڵاتاندا حاڵەتی دەگمەن تۆمار كراوە كەدوای وەرگرتنی ڤاكسین لەكەسەكەدا دەردەكەوێت؟ ئایا ئەمە مەترسی ڤاكسینە؟ لەهەرێم حاڵەتی لەو شێوەیەمان هەبووە؟ ئارام رۆستەم: تائێستا لەهەرێمدا دوو حاڵەت هەبوو كەگومانیان لێدەكرا دوای ڤاكسینەكە وایان لێهاتبێت، بۆیە لیژنەمان بۆ دانانن و دەركەوت یەكێكیان هیچ پەیوەندی بەڤاكسینەكەوە نەبووەو ئەوەی دیكەش تەنیا نیشانەی بچووك بوون، رەنگە حاڵەت تۆمار بكرێت پەیوەندیشی پێوە بێت، بۆیە كە بێتو لێكەوتەكانی ڤاكسین لەگەڵ كۆرۆنا لێكبدەینەوە، هەر بەراورد نەكرێت، چونكە مردن بەهۆی كۆرۆناوە لەوانەیە هەزاران جار زیاتر بێت وەك لەمردن بەهۆی ڤاكسینەوە كەواتە تەندروستی جیهانی پێمان دەڵێت پێویستە سڵی لێنەكرێتەوە، بەڵام لەجیهاندا حاڵەت هەبووە، وەك خوێن مەین و جەڵدەی دڵ و مێشك كەژمارەیەكی كەم بووە و روویداوە. هاوڵاتى: كۆرۆنای گۆڕاوی هیندستان تاچەند مەترسی هەیە بگاتە هەرێم؟ ئارام رۆستەم: ئێمە رێكارەكانمان گرتۆتەبەر، بەڵام رەنگە بگاتە هەرێمیش، چونكە گەیشتۆتە ورمێ و دەوترێت لەخواروی عێراقیش حاڵەت تۆماركراوە، بەڵام پشتڕاست نەكراوە، ئەو ڤایرۆسە دوو گۆڕانكاری بەسەر خۆیدا هێناوە، خێراتر دێتە ژوورەوەو خێراتر تووش دەبن. هاوڵاتى: حاڵەت زۆرە لەهەرێمدا لەخێزانێكدا یەك كەس تووش بووە و نەگوازراوەتەوە بۆ ئەندامەكانی دیكەی ئەو خێزانە ئەوە چۆنە؟ ئارام رۆستەم: كۆرۆنا بەدڵنیایەوە دەگوازرێتەوە، بەڵام لەسەدا 85ی تووشبوان هەر لێی بەدەرناكەوێت، لەسەدا 15ی نیشانەكانی لێدەردەكەوێت، لەو لەسەدا پانزەیەش لەسەدا دوو بۆ سێ-یان داخڵی نەخۆشخانە دەبن و رەنگە گیان لەدەستبدەن، بۆیە رەنگە خەڵكانێك هەبن تووش ببن و لێیان بەدەرنەكەوتبێت و بەرگری لەشی مرۆڤیش جیاوازە، بۆیە دەكرێت نیشانەكان و رادەی تووشبوونەكە لەكەسەكاندا بگۆڕێت. هاوڵاتى: بەشێك لەوانەی بەكۆرۆنا گیان لەدەستدەدەن گەنجن یان منداڵن؟ هۆكارەكەی چییە؟ ئارام رۆستەم: بەڵێ بەدڵنیاییەوە كۆرۆنا گۆڕاوەکە گەنجیش و منداڵیش تووش دەبن و مردنیش هەبووە، بۆیە ئەوە زیاتر پەیوەندی بەبەرگری لەشی مرۆڤەكانەوە هەیە تاچەند بەرگرییان هەیە.
هاوڵاتى دەستەی دەستپاکی هەرێمی کوردستان لەچوارچێوەی هەوڵەکان بۆ رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی، پڕۆژەی پێنج ساڵەی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی 2021- 2025ـی ئامادە کردوە و رەوانەی ئەنجوومەنی وەزیران کرد بەمەبەستی پەسندکردنی راشیگەیاند لە ساڵی رابردوودا 70 دۆسیەی گەندەڵی لەلایەن دەستەی دەستپاکییەوە کاریان لەسەر کراوە، لەسەر ئەو دۆسیانەش 26 کەس حوکمدراون، کە لەنێویاندا کاسب و فەرمانبەر تاوەکو بەڕێوەبەری گشتی هەبووە؛ کە 11 کەسیان لە هەولێر، 3 لە سلێمانی، 7 لە دهۆک، 5 لە گەرمیان بوون. بەگوێرەی پڕۆژەکەی دەستەی دەستپاکی هەشت تیم دروستکراون بۆ هەشت سێکتەری جیاواز و لە شار و شارۆچکەکان بەدواداچوون دەکەن بۆ ئەوەی بزانن بەربەستەکان چین لە بەردەم جێبەجێکردنی یاساکە. لەسەر داوای دەستەکەش، ئەنجوومەنی دادوەری، لە 2021/2/18 بڕیاریدا بە پێكهێنانی (دادگای تاوانەكانی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی) لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان. بەگوێرەی ئامارێکی فەرمی ساڵی رابردوو 70 دۆسیەی گەندەڵی لەلایەن دەستەی دەستپاکییەوە کاریان لەسەر کراوە، لەسەر ئەو دۆسیانەش 26 کەس حوکمدراون، کە لەنێویاندا کاسب و فەرمانبەر تاوەکو بەڕێوەبەری گشتی هەبووە؛ کە 11 کەسیان لە هەولێر، 3 لە سلێمانی، 7 لە دهۆک، 5 لە گەرمیان بوون. ئەو بوارانەی لەچوارچێوەی پڕۆژەی رووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی کاریان لەسەر دەکرێت: - سێکتەری حکومەتە خۆجێییەکان - سێکتەری دەزگا تایبەتییەکانی جێبەجێکردنی یاسا(دادوەری، داواکاری گشتی، دەستەی دەسپاکی، پۆلیس، ئاسایش) - سێکتەری دارایی گشتی - سێکتەری پەیوەندی و هاوکاری نێودەوڵەتی و هەرێمایەتی - سێکتەری تایبەت و بواری بازرگانی - سێکتەری سیاسی - سێکتەری دامودەزگا ناوەندییەکان - کۆمەڵی مەدەنی و میدیا
هاوڵاتى وەزیری دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان واژۆی لەسەر پرۆژەیاسای بودجەی هەرێمی کوردستان کرد و پرۆژەیاساکە رەوانەی ئەنجوومەنی وەزیرانی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرا. وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، لە دوای ساڵی 2013ـەوە بۆ یەکەم جارە پرۆژەیاسای بودجە رەوانەی ئەنجوومەنی وەزیران دەکرێت. لەدوای 2013ـەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان پرۆژەیاسای بودجەی نەناردووەتە پەرلەمانی كوردستان، ئەویش دوای ئەوەی بەهۆی بڕینی بەشە بودجەكەی و شەڕی داعشەوە، رووبەڕووی قەیرانێكی قووڵی دارایی بووەوە كە تاوەكو ئێستاش كاریگەرییەكانی لەسەر كەرتی گشتی و كەرتی تایبەت هەر ماون. رۆژی چوارشەممە 07-04-2021 ئەنجوومەنی وەزیرانی هەرێمی کوردستان لەبارەی پەسندکردنی بودجە و کەمکردنەوەی خەرجییەکان بە ئاراستەی دابینکردنی مووچەی مووچەخۆران کۆبووەوە. لە راگەیێندراوی کۆبوونەوەکەش ئاماژە بەوە کرا، "پرۆژەیاسای بودجە بەم نزیکانە ئامادە دەبێت."مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سەرەتای مانگی کانوونی دووەمی ئەمساڵ لە کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی وەزیران ئاماژەی بەوە کرد، حکومەت هەموو هەوڵێکی خستووەتەگەڕ لەپێناو رێکخستنەوەی داهاتەکان و کەمکردنەوەی خەرجییە ناپێویستەکان و رێکخستنەوەی میلاک و دەرھێنانی ناوی ئەو کەسانەی کە "بە شێوەیەکی ناڕەوا" سوودمەندبوون لە بودجە گشتی، بۆ ئەوەی ماف و شایستەی دارایی مووچەخۆری شایستە دەستەبەر بکرێت، سەرەڕای کارکردن بۆ کەمکردنەوەی رۆتین لە راییکردنی مامەڵە داراییەکان. سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان جەختیشی لەوە کردەوە کە پێویستە لە ئامادەکردنی پرۆژەیاسای بودجەی 2021، "هەموو ئەگەرەکان لە بەرچاو بگیرێت و بودجەیەکی واقیعی و شەفاف بێت و پشت بە ژمارە و داتا و داهاتی نەوتی و نانەوتی و خەرجی راستەقینە و کورتھێنان و دۆخی دارایی ئێستای هەرێمی کوردستان ببەستێت کە لە دوای پەسندکردنی لە ئەنجوومەنی وەزیران، دەخرێتە بەردەم پەرلەمانی کوردستان و ئەم بودجەیە دەبێتە هۆی برەودانی زیاتر بە شەفافیەت لە دارایی گشتی ھەرێمی کوردستان
.jpg)
هاوڵاتى نێرده‌ى یه‌کێتى ئه‌وروپا له عێراق نیگه‌رانى خۆى به‌رامبه‌ر به بڕیاره‌که‌ى دادگاى پێداچونه‌وه بۆ په‌سه‌ندکردنى سزاى شه‌ش ساڵ زیندانى به‌سه‌ر پێنج چالاکوان و رۆژنامه‌نوسى بادیناندا ده‌ربڕى و داواش له حکومه‌تى هه‌رێم ده‌کات پابه‌ندبێت به دابینکردنى مافى دادگاییکردنى عادیلانه‌و هه‌روه‌ها ده‌سته‌به‌رکردنى ئازادى راده‌ربڕین و ئازادى رۆژنامه‌گه‌ری. نێرده‌ى یه‌کێتى ئه‌وروپا له عێراق، له به‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاند، نیگه‌رانن له‌باره‌ى بڕیاره‌که‌ى ئه‌م دواییه‌ى دادگاى پێداچونه‌وه له هه‌رێمى کوردستان بۆ په‌سه‌ندکردنى سزاى زیندانى دژبه پێنج رۆژنامه‌نوس و چالاکوان. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه که ئه‌و بڕیاره کاریگه‌رى نه‌رێنى له‌سه‌ر ئه‌و روبه‌ره ده‌بێت که تایبه‌ته به ده‌نگه ئۆپۆزسیۆنه‌کان له هه‌رێمى کوردستان و هه‌روه‌ک کاریگه‌رى نه‌رێنیشى ده‌بێت له‌سه‌ر رۆژنامه‌نوسان له‌وه‌ى که به‌بێ ترس له تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌و کۆسپى هه‌ڕه‌مه‌کی، کاربکه‌ن. هه‌روه‌ها له به‌یاننامه‌که‌یدا، نێرده‌ى یه‌کێتى ئه‌وروپا له‌عێراق، نیگه‌رانى خۆیشى ده‌ربڕیوه که له بڕیاره‌که‌دا ئاماژه بۆ دیدارى تۆمه‌تباره‌کان له‌گه‌ڵ نوێنه‌رایه‌تییه بیانییه‌کان له‌نێویشییاندا کونسوڵخانه‌ى گشتى ئه‌ڵمانیا له هه‌ولێر کراوه. هاوکات ئه‌وه‌ى دووپاتکراوه‌ته‌وه ئاڵوگۆڕى به‌رده‌وامى بیروڕا له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نی، به‌شێکى جیانه‌کراوه‌یه که کارى نوێنه‌رایه‌تییه دیپلۆماتییه‌کان له‌سه‌رتاسه‌رى جیهاندا. نێرده‌ى یه‌کێتى ئه‌وروپا له‌عێراق داواشى له حکومه‌تى هه‌رێم کردوه به‌ته‌واوه‌تى پابه‌ندییه‌کانى خۆى له‌بوارى مافه‌کانى مرۆڤدا به‌جێبهێنێت له‌وانه‌ش پابه‌ندبێت به مافى دابینکردنى دادگاییکردنى عادیلانه‌و ده‌سته‌به‌رکردنى ته‌واوه‌تى ئازادى راده‌ربڕین و ئازادى رۆژنامه‌گه‌ری.
هاوڵاتى رۆژئاڤای كوردستان پێ دەنێتە قۆناغێكی نوێوە بۆ نەوت و گازو رۆژانە (300) هەزار بەرمیل نەوتی خاو دەفرۆشن، بەرپرسی دۆسییەی نەوت لەئیدارەی خۆسەر بۆ هاوڵاتى دەڵێت:» وڵاتانی دونیا چاویان بڕیوەتە ئەو نەوتەی لێرە هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە رۆژئاڤا پشتیوانییەكی نێودەوڵەتی بۆ پەیدا ببێت». رۆژئاڤای كوردستان خەریكە دەبێتە ناوچەیەكی نوێی ململانێ لەنێوان زلهێزەكانی جیهان بەتایبەت ئەمریكاو روسیا، لەئێستاشدا بووەتە هۆی راكێشانی چەندین وڵاتی دیكە كەخۆیان وەك دۆستی كورد لەسوریا پیشان دەدەن. هێزەكانی ئەمریكا كەشەڕی داعشیان كردوەتە بیانووی مانەوەیان لەسوریا، ئیستا شوێن پێی خۆیان لەناوچە نەوتییەكانی رۆژئاڤای كوردستان قایمكردوە، لەمساڵدا چەند جارێك ئاڵۆزی لەنێوان هێزەكانی ئەمریكاو هێزەكانی روسیا لە رۆژئاڤای كوردستان روویداوە كاتێك هێزەكانی روسیا دەیانویست بچنە كێڵگەیەكی نەوتی لە رمێلان، ئەوەش سەرەتایەكی نوێیە لەو ململانێیەی لەسەر نەوتی رۆژئاڤا دروستبووە. لەماوەی سێ مانگی رابردوودا تائێستا چەند وەفدێكی فەرەنساو بەریتانیاو ئەڵمانیا بەجیا سەردانی رۆژئاڤای كوردستانیان كردووەو لەگەڵ بەرپرسانی ئیدارەی خۆسەر كۆبوونەتەوەو باسییان لەناردنی كۆمپانیا نەوتییەكانی وڵاتەكانیان كردووە بۆ كاركردن لەكێڵگە نەوتییەكانی رۆژئاڤای كورستان، ئەوەش پشتیوانییەكی گەورە دەبێت بۆ كورد. زۆرینەی نەوتی سوریا كەوتووەتە رۆژئاڤای كوردستان و لەهەردوو پارێزگای (دێرەزوور و حەسەكە) كەئێستا هەردووكیان لەژێر كۆنترۆڵی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)دان، ماوەی چوار ساڵە لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاو هەسەدەوە سەرپەرشتی دەكرێن كەپێشتر ئەو ناوچانە لەژێر كۆنترۆڵی داعش و گروپە چەكدارەكانی دیكەدا بوون. بەپێی نوێترین ئاماری ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاڤای كوردستان لەئێستادا هەسەدە لە 90%ی كیڵگە نەوتییەكان و لە 45%ی گازی سروشتیی رۆژئاڤای كوردستان بەپارێزگای دێرەزووریشەوە لەژێر دەستیدایە. (كێڵگەی عومەر)كە لەپارێزگای دێرەزوورە بەگەورەترین كێڵگەی نەوتی سوریا دادەنرێت كە لەكۆتایی ساڵی 2017وە هەسەدە لەژێر دەستی داعش دەریهێناو دوای ئەو كێڵگەی (تەنەك) دووەم گەورەترین كێڵگەی نەوتی سوریایە كەئەویش لەهەمان پارێزگایەو لەلایەن هەسەدەوە سەرپەرشتی دەكرێت. هەر لەپارێزگای دێررەزوور (14) كێڵگەی نەوتی دیكە هەیە كەكۆی نەوتی ئەو پارێزگایە نزیكەی سەد هەزار بەرمیل لە رۆژێكداو لەلایەن ئیدارەی رۆرژئاڤای كوردستانەوە سەرپەرشتی دەكرێت و دەفرۆشرێت، بەڵام تائێستا رێڕەوی فرۆشتنی ئەو نەوتە ئاشكرا نەبووە بەهۆی ئەوەی ئەمریكا ئەركی رەوانەكردنەكەی گرتووەتە ئەستۆ. زۆرینەی نەوتی سوریا كەوتووەتە پارێزگای حەسەكەو گەورەترین كێڵگەی ئەو پارێزگایەش (سوەیدیە)یە كە رۆژانە نزیكەی (120) هەزار بەرمیل نەوتی لێ بەرهەمدەهێنرێت، هەر لەو كێڵگەیەش (26) كێڵگەی غاز هەیە. كێڵگەی نەوتی رمێلان كەدەكەویتە سنوری پارێزگای حەسەكەو بەدووەم گەورەترین كێڵگەی نەوتی پارێزگاكە دادەنرێت و تەنیا لەو كێڵگەیە نزیكەی هەزارو (332) بیرە نەوتی تێدایە كەبەرهەمی رۆژانەی دەگاتە (95) هەزار بەرمیل. هەریەكە لەكێڵگە نەوتییەكانی (شەدادی، یوسفییە، هۆل، جەبسە) كەوتوونەتە پارێزگای حەسەكەو رۆژانە (33) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنن، هەر لەكێڵگە نەوتیەكانی حەسەكە رۆژانە یەك ملیۆن و (80) هەزار مەتر سێجار گازی سروشتی بەرهەم دەهێنرێت. رۆژئاڤای كوردستان رۆژانە زیاتر لە (300) هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدەهێنێت و لەچەند رێگایەكەوە ئەو نەوتە دەفرۆشێت و ئەمریكاش ئەو رێگایانەی مسۆگەر كردووە بۆ ئەوەی بەربەست بۆ فرۆشتنی نەوتی رۆژئـاڤا دروست نەبێت. ئیبراهیم حامید كە بەرپرسی دۆسییەی نەوتە لەئیدارەی خۆسەر، ئاماژە بەوە دەكات، ئەو نەوتەی بەرهەمدەهێنرێت بۆ بەكاربردنی ناوخۆیی لەبواری كارەباو كشتوكاڵ و ئاوو خزمەتگوزارییەكانی دیكەدا بەرهەمدەهێنرێت و بەشەكەی دیكەشی دەفرۆشرێت. ئیبراهیم حامید لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» زۆرینەی نەوتی سوریا لە رۆژئاڤای كوردستانە، وڵاتانی دونیا چاویان بڕیوەتە ئەو نەوتەی لێرە هەیە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە رۆژئاڤا پشتیوانییەكی نێودەوڵەتی بۆ پەیدا ببێت. رووبەری خاكی رۆژئاڤای كوردستان (555) كیلۆمەتر دوجایە كە لەسەدا 17ی خاكی هەموو سوریا پێكدەهێنێت كە رووبەرەكەی لەچەند وڵاتێكی ئەوروپاو وڵاتانی عەرەبی وەكو قەتەرو لوبنان و سویسراو بەلجیكا گەورەترە، بەڵام سەرمایەیەكی گەورەی سەرزەوی و ژێرزەوی سوریای لەخۆگرتووە كەنزیكەی لە 45%ی سامانی هەموو سوریا پێكدەهێنێت. لەئێستادا ئەمریكا كار بۆ ئەوە دەكات كۆمپانیاكانی وڵاتەكەی هانبدات لەكێڵگە نەوتییەكانی رۆژئاڤای كوردستاندا وەبەرهێنان بكەن، لەبەرامبەریشدا رووسیا هەوڵدەدات كۆمپانیاكانی خۆی بەرێتە رۆژئاڤای كوردستان و لەگەڵ هەسەدە رێككەوتن بكات، بۆ ئەوەش مۆسكۆ هاوكارییان دەكات بۆ رێككەوتن لەگەڵ رژێمی سوریا. وتەبێژی ئیدارەی خۆسەر پێشبینی ئەوە دەكات نەوتی رۆژئاڤای كوردستان سەرباری سودە ئابورییەكەی هاوكات دەبێتەهۆی پەیداكردنی دۆستی زیاتر بۆ رۆژاڤا وەك ئەوەی لەباشوری كوردستان دروستبووە، بەدووریشی دەزانێت نەوت ئاڵۆزی لەنێوان هێزەكانی ئەمریكاو روسیا دروستبكات. لوقمان ئەحمێ وتەبیژی ئیدارەی خۆسەر لە رۆژئاڤای كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئەو نەوتەی لە رۆژئاڤای كوردستان هەیە بووەتە هێزێكی پشتیوانی گەورە بۆ كورد، چونكە بەهۆی نەوتەوە وڵاتان هەوڵی خۆنزیككردنەوە لەكورد دەدەن، ئەوەش كارێكی ئەرێنی دەبێت كەبەرژەوەندی هەردوولای تێدایە». هەروەها وتیشی:» ئەزموونی نەوتی رۆژئاڤای كوردستان جیاوازە لەوەی باشوری كوردستان، بەوپێیەی لەلای ئێمە شەفافییەتی تەواوی هەیە خەڵكی رۆژئاڤا بە روونی دەزانن كەبڕی بەرهەمهێنانی نەوت چەندەو بەچەند دەفرۆشرێت». مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی 2019 سیاسەتی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لەسوریا دەركردو هێزەكانی بەرەو هەرێمی كوردستان كشانەوە، بەڵام دوای هەفتەیەك جارێكی دیكە ترەمپ بڕیاریدا بەشێك لەهێزەكانی بگەڕێنێتەوە بۆ رۆژئاڤای كوردستان بەبیانووی پاراستنی كێڵگە نەوتییەكان. دۆناڵد ترەمپ لەكۆتایی كاتی سەرۆكایەتیەكەیدا بەئاشكرا ئەوەی راگەیاند، كەئەوان تەنیا لەبەر نەوتی باكوری سوریا ماونەتەوە كە بەشێكی وڵاتەكەیەتی و بەشێكیشی بۆ كوردەكانە، بەڵام كاتێك جۆو بایدن دەستبەكاربوو لەوتاری دەسپێكی سەرۆكایەتییەكەی رایگەیاند، ئەوان تەنیا لەبەر نەوت لەسوریا نەماونەتەوە، بەڵكو ئامانج و ستراتیژیان لەناوبردنی داعشە.
.jpg)
