.jpeg)
هاوڵاتی هه‌رێمى کوردستان به‌پێی یاسایه‌ک هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان ئه‌نجامده‌دات که تائێستا حه‌وت جار هه‌موارکراوه‌ته‌وه و هه‌ر جاره‌ى گۆڕانکارى له‌چه‌ند مادده‌یه‌کدا کراوه یان چه‌ند مادده‌یه‌ک لابراون و ماده‌ى نوێی بۆ زیادکراوه. بڕیاره هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان له 30ى ئه‌م مانگه‌دا ئه‌نجامبدرێت و بنکه‌کانى ده‌نگدان له‌کاتژمێر هه‌شتى به‌یانى تا شه‌شى ئێواره کراوه ده‌بن به‌ڕووى ده‌نگده‌راندا، هه‌ڵبژاردنه‌که به‌پێی یاسایه‌کى تایبه‌ت به‌ڕێوه‌ده‌چێت که په‌رله‌مان په‌سه‌ندیکردووه. یاساى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان له‌نیسانى 1992 له‌لایه‌ن به‌ره‌ى کوردستانى ئه‌وکاته‌وه ده‌رکرا، وه‌ک ئاماده‌کارییه‌ک بۆ هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان که له 19ى ئایارى 1992 ئه‌نجامدرا که حه‌وت قه‌واره به‌شدارییان تێداکرد. یاساکه له 66 مادده پێکهاتووه‌و تاساڵى 2013 حه‌وت جار هه‌موارکراوه‌ته‌وه. به‌پێی مادده‌ى یه‌که‌مى یاساکه‌ى 1992 په‌رله‌مان له 100 ئه‌ندام پێکدێت له‌سه‌ر بنه‌ماى ته‌رخانکردنى یه‌ک کورسی بۆ هه‌ر 30 هه‌زار که‌سێک، ئه‌م خاڵه‌ى یاساکه له ساڵى 2004 هه‌موارکرایه‌وه‌و کورسییه‌کانى په‌رله‌مان زیادکرا بۆ 111 کورسی. سیستمى هه‌ڵبژاردن به‌پێی دوایین هه‌موارى یاساکه، هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان به ده‌نگدانى نهێنى و ڕاسته‌وخۆ، به‌پێی سیستمى لیستى کراوه‌ى سنوردار ئه‌نجامده‌درێت، له‌کاتێکدا له‌یاساکه‌ى به‌ره‌ى کوردستانیدا ئاماژه دراوه به‌وه‌ى هه‌ڵبژاردن به‌لیستى داخراو به‌ڕێوه‌ده‌چێت. له‌سیستمى کراوه‌ى سنوردار، ده‌نگده‌ر ده‌توانێت ده‌نگ به قه‌واره و کاندیده‌کانیش بدات، به‌پێچه‌وانه‌ى لیستى داخراوه‌وه که ده‌نگده‌ر ته‌نها ده‌نگى به قه‌واره‌کان ده‌دات و دواتر کاندیده‌کانیش به‌پێی ریزبه‌ندی هه‌ڵده‌بژێردرێن. سیستمى کراوه‌ى سنوردار به‌یه‌کێک له‌و سیستمانه داده‌نرێت که زیاتر ره‌چاوى خواستى ده‌نگده‌رى تێداکراوه به‌وپێیه‌ى به‌ئاره‌زوى خۆى ده‌توانێت ده‌نگ به‌کاندیده‌کان بدات و کاندیده‌کانیش ده‌توانن به‌و شێوه‌یەى ده‌یانه‌وێت هه‌وڵى راکێشانى ده‌نگده‌ران بده‌ن به‌لاى خۆیاندا. کاندیده‌کان به‌پێی مادده‌ى سێیه‌م و چواره‌مى یاساى هه‌ڵبژاردن، نابێت ئه‌ندامێتى په‌رله‌مان و فه‌رمانبه‌رى گشتى پێکه‌وه کۆبکرێنه‌وه، هه‌ر فه‌رمانبه‌رێکى گشتى که بووه ئه‌ندامى په‌رله‌مان له رۆژى ده‌ستبه‌کاربوونیه‌وه به‌وازهێنه‌ر له‌فه‌رمانگه‌که‌ى داده‌نرێت. به‌پێی بڕگه‌یه‌کى دیکه‌ى مادده‌که، نابێت ئه‌ندامێتى په‌رله‌مان و ئه‌ندامێتى ئه‌نجومه‌نێکى دیکه‌ى هه‌رێم پێکه‌وه کۆبکرێنه‌وه، پێویسته ئه‌ندامانى په‌رله‌مان له‌ماوه‌ى هه‌شت رۆژى دواى راگه‌یاندنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن یه‌کێک له‌و دوو ئه‌نجومه‌نه هه‌ڵبژێرێت. سه‌رپه‌رشتیکردنى هه‌ڵبژاردن به‌پێی مادده‌ى شه‌شه‌مى یاساى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان، کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردن و راپرسی هه‌رێم سه‌رپه‌رشتى هه‌ڵبژاردن ده‌کات و بۆی هه‌یه په‌یڕه‌و رێنماییه‌کانى خۆى به‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنه‌کاندا جێبه‌جێ بکات. هه‌ر به‌پێی ئه‌و مادده‌یه، ده‌سته‌یه‌کى دادوه‌رى له دادگاى پێداچونه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان، له سێ دادوه‌ر پێکده‌هێنرێت بۆ سه‌یرکردنى ئه‌و تانانه‌ى له‌لایه‌ن ده‌سته‌ى هه‌ڵبژاردن یان قه‌واره‌و کاندیده‌کانه‌وه له‌سه‌ر کۆمسیۆن تۆمارکراوه‌و بڕیاره‌کانى ده‌سته‌که‌ش بنه‌بڕ ده‌بن. به‌پێی مادده‌ى هه‌شته‌میش، لیژنه‌ى مه‌رکه‌زى هه‌ڵبژاردن، به‌سه‌رۆکایه‌تى دادوه‌رێک یان جێگرى داواکارى گشتى یان یاساناسێک، نوێنه‌رێک له‌هه‌ر لیستێک پێکده‌هێنرێت. ناوچه‌کانى هه‌ڵبژاردن به‌پێی مادده‌ى نۆیه‌مى یاساى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان، هه‌رێمى کوردستان به‌یه‌ک بازنه‌ى ده‌نگدان داده‌نرێت، دابه‌ش ده‌کرێت به‌سه‌ر چه‌ند سه‌نته‌رێکى ده‌نگداندا. به‌و پێیه ده‌نگده‌رانى هه‌ر چوار پارێزگاکه‌ى هه‌رێمى کوردستان (هه‌ولێر، سلێمانى، دهۆک، هه‌ڵه‌بجه) جگه له کاندیدانى پارێزگاکه‌ى خۆیان ده‌توانن ده‌نگ به‌کاندیدانى هه‌ر پارێزگایه‌کى دیکه بده‌ن و کاندیده‌کانیش ده‌توانن به‌شێوه‌یه‌ک بانگه‌شه بکه‌ن که له‌هه‌ر چوار پارێزگاکه‌وه ده‌نگده‌ر به‌لاى خۆیاندا رابکێشن. ئه‌و شێوازه پێچه‌وانه‌ى هه‌ڵبژاردنه‌کانى په‌رله‌مانى عێراقه، که له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا عێراق به‌سه‌ر 18 بازنه‌دا دابه‌شکرابوو، لیسته‌کان ده‌بوو بۆ هه‌ر پارێزگایه‌ک کاندیدى تایبه‌ت دیارى بکه‌ن و ده‌نگده‌ران ده‌یانتوانى ته‌نها ده‌نگ به‌و کاندیدانه بده‌ن که له‌پارێزگاکه‌یاندا کاندیدکراوه له‌لایه‌ن قه‌واره‌کانه‌وه. کاتى هه‌ڵبژاردن به‌پێی مادده‌ى دوانزه‌یه‌مى یاساى هه‌ڵبژاردن، واده‌ى هه‌ڵبژاردن له‌ماوه‌ى 15 رۆژدا له‌به‌روارى کۆتایی هاتنى واده‌ى په‌رله‌مان دیاریده‌کرێت، یان ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان بڕیارى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى خۆى بدات. دیاریکردنى کاتى هه‌ڵبژاردن به‌بڕیارى سه‌رۆکى هه‌رێم ده‌بێت. به‌ڵام کۆتایی ساڵى رابردوو ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی سه‌رۆکى هه‌رێم درا به سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، که هه‌ر ئه‌ویش واده‌ى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى له 30ى ئه‌یلولى ئه‌مساڵدا دیاریکرد. ده‌نگده‌ران و کاندیده‌کان به‌پێی مادده‌ى پانزه‌یه‌مى یاساى هه‌ڵبژاردن، تۆمارى ده‌نگده‌ران له‌لایه‌ن کۆمسیۆنه‌وه ئاماده ده‌کرێت و به‌سه‌ر ناوه‌نده‌کانى هه‌ڵبژاردندا دابه‌شده‌کرێت. یاساکه چه‌ند مه‌رجێکى بۆ ده‌نگده‌ران دیاریکردووه که بریتین له‌وه‌ى، هاوڵاتى هه‌رێمى کوردستان بێت، ته‌مه‌نى 18 ساڵى ته‌واوکردبێت. هه‌ر له‌و مادده‌یه‌دا مه‌رجه‌کانى کاندیده‌کان دانراوه که‌ته‌مه‌نى گه‌یشتبێته 25 ساڵ، هاوڵاتى هه‌رێم بێت، به‌تاوانێک سزا نه‌درابێت به‌جۆرێک له ره‌وشت و ئادابى گشتى و ده‌ستپاکى لایدابێت، به‌کوشتن و دزى سزا نه‌درابێت. بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردن به‌پێی مادده‌ى 24ى یاساى هه‌ڵبژاردن، بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردن به‌سنورى یاساو سیستمى گشتى و ئادابدا ئازاده، به‌مه‌رجێک کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان ده‌رفه‌تى یه‌کسانى بانگه‌شه بۆ سه‌رجه‌م لیسته‌کان بڕه‌خسێنێت. هه‌ر به‌پێی ئه‌و مادده‌یه، به‌کارهێنانى داموده‌زگاو موڵکى گشتى له‌لایه‌ن لیسته‌کانه‌وه بۆ بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردن قه‌ده‌غه‌یه‌و کۆمسیۆنیش ئه‌و شوێنانه دیاریده‌کات که‌بانگه‌شه‌یان تێدا قه‌ده‌غه‌یه‌و نابێت کاندیدو قه‌واره‌کان یان له‌ڕێگه‌ى که‌سانى دیکه‌وه له رۆژى ده‌نگداندا بانگه‌شه بکه‌ن. باس له‌وه‌شکراوه، قه‌ده‌غه‌یه پاڵێوراوه‌کان هه‌ر ریکلامێکى هه‌ڵبژاردن بکه‌ن که ده‌نگده‌ران هه‌ڵبخه‌ڵه‌تێنێت یان گزییان لێبکات، یان شێوازى بریندارکردنى هه‌ست و جوێنى تێدا بێت. ژنان به‌پێی مادده‌ى 22ى یاساى هه‌ڵبژاردنه‌کانى په‌رله‌مانى کوردستان، پێویسته قه‌واره‌کانى به‌شدار له‌هه‌ڵبژاردن له لیستى کاندیده‌کانیاندا ره‌چاوى رێژه‌ى ژنان بکه‌ن به‌جۆرێک له‌سه‌دا 30 له ژماره‌ى کاندیده‌کانیان که‌متر نه‌بێت. کۆتاکان به‌پێی مادده‌ى 36ى یاساى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان، له‌کۆى 111 کورسی، 11 کورسی بۆ کۆتاکان ته‌رخانکراوه، پێنج کورسی بۆ پێکهاته‌ى کلدان و سریان ئاشور، پێنج کورسی بۆ تورکمان، یه‌ک کورسی بۆ ئه‌رمه‌ن. به‌پێی ئه‌و مادده‌یه، پاڵێوراوانى ئه‌و پێکهاتانه کێبڕکێ له‌سه‌ر ئه‌و کورسییانه ده‌که‌ن و کۆى ده‌نگه دروسته‌کانى قه‌واره‌کانى پێکهاته‌کان دابه‌شده‌کرێت به‌سه‌ر ژماره‌ى ئه‌و کورسیانه‌ى بۆ پێکهاته‌کان دیاریکراوه، بۆ ده‌رهێنانى تێکڕاى هه‌ڵبژاردن. جیاکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان به‌پێی یاساى هه‌ڵبژاردن، کۆى گشتى ده‌نگه دروسته‌کان دابه‌شده‌کرێت به‌سه‌ر ژماره‌ى کورسییه‌کاندا بۆ ده‌رکردنى تێکڕاى هه‌ڵبژاردن و پاشان به‌دابه‌شکردنى ژماره‌ى ده‌نگى قه‌واره‌کان به‌سه‌ر تێکڕاى هه‌ڵبژاردندا کورسییه‌کان به‌سه‌ر لیسته براوه‌کاندا دابه‌شده‌کرێت.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم سه‌رۆکى لیستى سه‌رده‌م بۆ هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه به‌وه‌ده‌دات ئه‌وله‌ویه‌تى کاره‌کانى بۆ باشترکردنى بژێوى ژیانى پێشمه‌رگه‌و که‌سوکارى شه‌هیدان ده‌بێت و پشتیوانى ته‌واو له‌لابردنى پاشه‌که‌وتى موچه‌ش ده‌کات. عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود، سه‌رۆکى لیستى سه‌رده‌م له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی ده‌ڵێت «ئێمه ده‌مانه‌وێت تا راده‌یه‌ک بتوانین دادپه‌روه‌رى بێته ئاراوه‌و ئه‌و داهات و بودجه‌یه‌ى هه‌رێم که‌حکومه‌تى هه‌رێم هه‌یه‌تى شه‌فافانه بخرێته‌ڕوو به‌پلانى دروست دابه‌شبکرێت بۆ موچه‌و پرۆژه‌کانى ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ى کوردستان. لیستى سه‌رده‌م که هاوپه‌یمانێتیه‌که له‌نێوان حزبى سۆسیالست دیموکراتى کوردستان و یه‌کێتى نه‌ته‌وه‌یى و حزبى ره‌نجده‌ران و کرێکاران، که له‌م خوله‌ى ئێستادا هه‌یه که سوسیالیست خاوه‌نى کورسیه‌که‌و هه‌روه‌ها حزبی ره‌نجده‌ران له‌چوارچێوه‌ى لیستى ئاڕاسته‌ى سێیه‌م خاوه‌نى کورسیه‌که. عه‌بدوڵاى حاجى مه‌حمود له‌م خوله‌ى ئێستاشدا په‌رله‌مانتاره‌و ئه‌ندامی لیژنه‌ى پێشمه‌رگه‌و شه‌هیدانه. بۆ ئه‌م خوله‌ش هیواداره متمانه‌ى هاوڵاتیان به‌ده‌ست بهێنێت. هاوڵاتی: له‌خولى پێشووى په‌رله‌مان به‌شداربوویت له‌لیژنه‌ى پێشمه‌رگه‌و شه‌هیدان، چیت کردووه که‌ئێستا شانازى پێوه‌ده‌که‌یت؟ عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود: له‌خولى چواره‌مى په‌رله‌مان قه‌یرانى دارایى و شه‌ڕى نه‌خوازراوى داعش به‌رۆکى هه‌رێمى کوردستانى گرت له‌به‌رئه‌وه حکومه‌تى هه‌رێم له‌ڕووى ئابوریه‌وه ده‌ستکراوه نه‌بووه‌و بودجه‌ى نه‌هاته په‌رله‌مان، ئه‌مه‌ش وایکرد په‌رله‌مانى کوردستان مه‌هامێکى ئه‌وتۆى نه‌بێت، چونکه زۆربه‌ى یاسایه‌کان که‌دێته په‌رله‌مان ره‌هەندى دارایى هه‌یه، وه‌کو پێویست نه‌توانرا کاربکرێت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌له‌به‌رچاوگرتنى دۆخى دارایى هه‌رێم و ئه‌و دۆخه‌ى هه‌بووه داکۆکیمان کردووه له‌بژێوى ژیانى پێشمه‌رگه که له‌به‌رگرى خاکى کوردستان بووه‌و دۆخى ماددیان باش بێت و بتوانن روبه‌ڕوى ئه‌و شه‌ڕه نه‌خوازراوه ببنه‌وه‌و کارێکیش بکرێت که‌سوکارى شه‌هیدان بێبه‌ش نه‌کرێن له‌ماف و ئیمتیازاته‌کانیان و بژێوى ژیانیان باش بێت. چه‌ندین کۆبونه‌وه‌مان کردوه‌و داکۆکیمان له‌مافه‌کانى پێشمه‌رگه‌و که‌سوکارى شه‌هیدان کردووه‌و چه‌ندین نوسرامان ئاراسته‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران کردووه، حکومه‌ت له‌به‌رئه‌وه‌ى دۆخى دارایى باش نه‌بووه ئه‌وه‌نده پێ راده‌گه‌یشت موچه‌ى داموده‌زگاکان بدات و پرۆژه‌و مه‌شاریعه‌کان هه‌مووى وه‌ستان که ئه‌مانه نه‌بێت په‌رله‌مان کارێکى نه‌بوه تا به‌دواداچون و چاودێرى بکات. چه‌ندین ماڵه شه‌هیدمان به‌سه‌رکردۆته‌وه‌و هاوکارى سه‌دان خێزانى شه‌هیدمان کردوه‌و له‌زۆربه‌ى ناوچه‌کان و هاوکارى برینداره‌کانمان کردووه ئه‌وه‌نده‌ى له‌تواناو ئیمکانیه‌تى ئێمه‌دا بوبێت. هاوڵاتی: به‌رنامه‌و ئه‌وله‌ویه‌تى کارت بۆ خولى پێنجه‌مى په‌رله‌مان چییه که سه‌رۆکى لیستى سه‌رده‌میت؟ عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود: ئێمه ده‌مانه‌وێت خۆشگوزه‌رانى بۆ هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان به‌رقه‌رار بکه‌ین تا راده‌یه‌ک بتوانین دادپه‌روه‌رى بێته ئاراوه‌و ئه‌و داهات و بودجه‌یه‌ى هه‌رێم که حکومه‌تى هه‌رێم هه‌یه‌تى شه‌فافانه بخرێته‌ڕوو به‌پلانى دروست دابه‌شبکرێت بۆ موچه‌و ئاوه‌دانکردنه‌وه‌ى کوردستان. ئێمه پشتیوانى لابردنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران ده‌که‌ین، له‌خولى چواره‌م یاساى چاکسازى خانه‌نشینى گفتوگۆى له‌سه‌ر کرا بۆ ئه‌وه‌ى په‌سه‌ندبکرێت، به‌ڵام ته‌وافوقى له‌سه‌ر نه‌بوو له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتى ته‌نفیزى، ئه‌گه‌ر ئێمه یاسایه‌ک ده‌ربکه‌ین و حکومه‌ت له‌توانایدا نه‌بێت پێى نه‌کرێت ئه‌و یاسایه سه‌رکه‌وتوو نابێت. هه‌ر یاسایه‌ک له‌پێناو خۆشگوزه‌رانى هاوڵاتیان بێت ده‌نگى پێده‌ده‌ین به رێکه‌وتن و ته‌وافوق له‌گه‌ڵ حکومه‌تى هه‌رێمدا ئیشى له‌سه‌ر ده‌که‌ین بۆ ئه‌وه‌ى جێبه‌جێ بکرێت. هاوڵاتی: ئایا پێتانوانییه پێویسته حکومه‌ت له‌ڕێگه‌ى ئه‌نجومه‌نى راژه‌وه هاوکارى گه‌نجان بکات بۆ دابینکردنى هه‌لى کار؟ عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود: له‌سه‌دا 63ی هه‌رێمى کوردستان له‌گه‌نجان پێکهاتوون، گه‌نجانى هه‌رێمى کوردستان ده‌رفه‌تێکیان بۆ نه‌دۆزراوه‌ته‌وه که بۆ خۆیان قه‌ناعه‌تیان پێى هه‌بێت، حکومه‌تیش ناتوانێت هه‌ر گه‌نجێک له‌زانکۆ و په‌یمانگا ده‌رچوو رۆژى دواى ئه‌وه دایبمه‌زرێنێت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دام ئه‌نجومه‌نى راژه هه‌بێت دوور له‌به‌ش به‌شى حزبایه‌تى و هه‌لى کار بۆ گه‌نجان بدۆزرێته‌وه له‌ڕێگه‌ى ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌وه. هه‌موو فراکسیۆنه‌کانى په‌رله‌مان نه‌مانتوانیوه کار بۆ گه‌نجان بکه‌ین، هه‌موو گه‌نجه‌کان ناره‌زایه‌تى ده‌رده‌بڕن و به‌شێکیان به‌ره‌و ئه‌وروپا ده‌ڕۆن و ئیشێکى ئه‌وتۆیان نابێت له‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان باشتر بێت. ئێمه ئیش له‌سه‌ر ئه‌وه‌ده‌که‌ین که‌هه‌لى کار بۆ گه‌نجان دابینبکرێت که خۆیان قه‌ناعه‌تى پێى هه‌بێت. دۆخى دارایى حکومه‌ت به‌ره‌و باشتر ده‌ڕوات و ده‌توانرێت له‌و رێگه‌یه‌وه هه‌لى کار بۆ گه‌نجان دابینبکرێت ئه‌وه‌ش پێویستى به‌به‌رنامه‌و پلانى باش هه‌یه تاخزمه‌تى گه‌نجان بکرێت. هاوڵاتی:پێشبینى ده‌که‌ن چه‌ند کورسى به‌ده‌ستبهێنن وه‌ک لیستى سه‌رده‌م که له‌سێ حزب پێکدێن؟ عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود: ئێستا ئێمه وه‌ک لایه‌نه‌کانى نێو هاوپه‌یمانى لیستى سه‌رده‌م دوو کورسى په‌رله‌مانمان هه‌یه‌و چاوه‌ڕێى زیاتر ده‌که‌ین. هاوڵاتی: به‌شدارى حکومه‌ت ده‌که‌ن یان ده‌بنه ئۆپۆزسیۆن؟ عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود: جارێ زووه قسه له‌سه‌ر ئه‌وه بکه‌ین، به‌ڵام با بزانین ئه‌و لیستانه کێن حکومه‌ت پێکده‌هێنن ئه‌گه‌ر قه‌ناعه‌تمان پێى هه‌بوو به‌شدارى حکومه‌ت ده‌که‌ین. هاوڵاتی: سۆسیالست مانۆڕ یا نمایشى سه‌ربازى کرد له‌ساڵیادى حزبه‌که‌یدا، له‌کاتێکدا باس له‌یه‌کخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه ده‌کرێت؟ عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود: راگه‌یاندن پرسه‌که‌ى گه‌وره کرد، ئێمه ساڵانه له‌یادى دامه‌زراندنى حزبى سۆسیالیستدا ده‌رخستنێک ده‌که‌ین بۆ ناوه‌ندو ده‌زگاو مه‌کته‌به‌کانى حزبى سۆسیالیست که چیمان کردوه. له‌بواره‌کانى تر چالاکییه‌کانمان ئه‌نجامداو بوارى سه‌ربازى یه‌کێک بوو له‌وانه‌ى یادمان کرده‌وه، ئه‌وه نه مانۆڕ بوو نه نمایش بوو، به‌ڵکو پیشاندانى چالاکى سه‌ربازى بووه که‌به‌رگریمان له‌خاکى هه‌رێمى کوردستان کردووه‌و بیست شه‌هیدو بریندارمان هه‌بووه. ئه‌و که‌سانه‌ى له‌خه‌باتى چه‌کدارین له‌ناو حزبه‌که داواى پیشاندانى چالاکى سه‌ربازییان کردووه‌و ئێمه‌ش ئه‌و ده‌رخسته‌یه‌مان کردووه. هاوڵاتی: ماوه‌ى شه‌ش مانگ دیاریکرا بۆ یه‌کخستنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و جێبه‌جێ نه‌کرا، ئیشى له‌سه‌ر ده‌که‌ن له‌خولى پێنجه‌مدا؟ عه‌بدوڵا حاجى مه‌حمود: له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دانیم بۆ به‌شێک له یاساکان کات دیارى بکرێت بۆ جێبه‌جێکردنیان، هه‌ندێک مه‌سه‌له‌ى سیاسی هه‌ن که‌پرسى ناوخۆیین و که‌ڵه‌که‌بوون به‌ئاسانى ناتوانى جێبه‌جێى بکه‌یت تا کاتى بۆ دیارى بکه‌یت. له‌گه‌ڵ ئه‌وه نه‌بووم ماوه‌ى شه‌ش مانگ دیارى بکرێت بۆ یه‌کخستنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه، هه‌رچه‌نده هه‌نگاوى باشى بڕیوه. ئه‌گه‌ر دیقه‌تت دابێت ئه‌وه‌ى به‌سه‌ر که‌رکوکدا هات خه‌مى ئه‌وه‌مان بوو شه‌ڕى ناوخۆ دروست ببێته‌وه، به‌ڵام خۆشبه‌ختانه ئه‌وه روینه‌داو ئه‌مه قۆناغێک بوو که‌ده‌توانین له‌خولى پێنجه‌مدا ئیش له‌سه‌ر یه‌کخستنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه بکه‌ین تا ببینه خاوه‌نى هێزێکى نیشتمانى بۆ به‌رگرى کردن له‌خاکى کوردستان.
هاوڵاتی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان داوا لە پارتی دیموکراتی کوردستان دەکات کە ئەگەر کاندیدیان هەیە بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار با بە شیوەیەکی فەرمی پێیان بلێن، لەکاتێکدا پارتی لە میدیاکانەوە ئەو باسە دەوروژێنێت. پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق یەکلایی بۆتەوە بۆ کاندیدێکی کورد، بەڵام هیشتا پارتی و یەکێتی لەسەر پۆستەکە رێکنەکەوتوون و هەروەها لەناوخۆی یەکێتیشدا ناکۆکی هەیە لەسەر دیاریکردنی کاندیدەکان. ئەگەرچی پارتی لەڕێگەی میدیاوە باس لەکاندیدی خۆی دەکات بۆ ئەو پۆستە، بەڵام تائێستا بەفەرمی قسه‌یان له‌گه‌ڵ یه‌کێتیدا نه‌کردووه که کاندیدیان دەبێت. فەرید ئەسەسەرد وتی "ئه‌گه‌ر قسه‌یه‌کى وا بکه‌ن، ئه‌وا دێته ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى و یه‌کێتى له‌گه‌ڵ لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان قسه ده‌کات و ده‌توانین بگه‌ینه سازان، ئه‌گه‌ر نه‌گه‌شتین ئه‌وا یه‌کێتى کاندیدى خۆى ده‌نێرێته ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق". پارتی دیموکراتی کوردستان پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق بە پشکی خۆی دەزانێت و باس لەکاندیدکردنی هەندێک لەسەرکردەکانیان دەکەن. عه‌تا شێخ حه‌سه‌ن، وته‌بێژى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌دەڤەری سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه به هاوڵاتی وت "پۆستى سه‌رۆک کۆمارى عێراق ئیستحقاقى پارتییه به‌وپێیه‌ى 25 کورسى وه‌ک حزب بۆ ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران هه‌یه‌و یه‌که‌م حزبه له‌سه‌ر ئاستى عێراق ئه‌وه‌نده کورسى هه‌یه، بۆیه ئه‌و پۆسته به ماف و حه‌قى پارتى ده‌زانین". یەکێتی هەریەکە لە مەلا بەختیارو بەرهەم ساڵح بەشێوەیەکی فەرمی کاندید دەکات بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆماری عیراق، هەروەها دوو کەسی تر بەشێوەی نافەرمی کاندید دەکات لەئەگەری یەکلایی نەبوونەوەی پۆستەکە لەنێوان کاندیدە فەرمیەکاندا. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان بههاوڵاتی وت "یه‌کێتى به‌شێوه‌ى فه‌رمى دوو کاندیدى بۆ پۆستى سه‌رۆک کۆمارى عێراق هه‌یه که‌پێکهاتون له به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح و مه‌لا به‌ختیار، به‌ڵام به‌رهه‌م ساڵح هێشتا له‌ده‌ره‌وه‌ى یه‌کێتیه‌و چاوه‌ڕێى رێککه‌وتن و گه‌ڕانه‌وه‌ى ده‌که‌ین بۆ نێو یه‌کێتى". ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، جگە لەو دوو کاندیدە فەرمیە، ئه‌نجومه‌نى ناوه‌ندى یه‌کێتى دکتۆر محه‌مه‌د سابیرى کاندید کردووه، له‌تیف ره‌شیدیش یه‌کێکى دیکه‌یه له کاندیده‌کان، بەڵام هیچیان کاندیدى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى نین و نافه‌رمین. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد وتیشى "بڕیاره له‌کۆبونه‌وه‌ى داهاتووی ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتیدا گفتوگۆ له‌سه‌ر هه‌ردوو کاندیده فه‌رمییه‌که بکرێت و له‌وێیدا به‌زۆرینه‌ى ده‌نگى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى بڕیار له‌سه‌ر کاندیدێکیان ده‌درێت، ئه‌گه‌ر له‌مه‌دا نه‌گه‌شتینه ئه‌نجام دواتر بیر له دوو کاندیده نافه‌رمییه‌که‌ى تر ده‌که‌ینه‌وه". ئەمەش لەکاتێکدایە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دوێنێ دەرگای خۆپاڵاوتنی کردەوە بۆ پێشکەشکردنی کاندیدکردنی پۆستی سەرکۆماری عێراق تاکو یەکشەممەی داهاتوو، ٢٣ی ئەیلول.
.jpg)
هاوڵاتی پێکهاته‌کانى هه‌رێمى کوردستان ترسیان له‌په‌رتبوونى ده‌نگه‌کانیان هه‌یه، به‌هۆى زۆريی ژماره‌ى لیست و کاندیده‌کانیانه‌وه و ده‌ڵێن پێویست بوو یه‌ک لیستیان هه‌بوایه بۆ ئه‌وه‌ى پارێزگارى له ده‌نگه‌کانیان بکه‌ن. له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی ئه‌یلولى په‌رله‌مانى کوردستاندا، 65 کاندیدی پێکهاته‌کانی تورکمان و مه‌سیحی و ئه‌رمه‌نه‌کان کێبڕکێ له‌سه‌ر 11 کورسیی کۆتای په‌رله‌مان ده‌که‌ن. به‌پێی بریارێکی سه‌رکردایه‌تی سیاسی به‌ره‌ی کوردستان له 8\4\1992 (5) کورسی بۆ مه‌سیحیه‌کانی کوردستان ته‌رخان کرا، که 4 ئه‌ندامیان بۆ لیستی بزووتنه‌وه‌ی دیموکراتی ئاشووری و 1 ئه‌ندامیش بۆ لیستی یه‌کگرتووی مه‌سیحیه‌کانی کوردستان ته‌رخان کرا. به‌ڵام به‌پێی هه‌مواری حه‌وته‌می یاسای هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی کوردستان که شوباتی 2009 له‌لایه‌ن په‌رله‌مانه‌وه په‌سه‌ندکرا، کورسی تایبه‌ت به پێکهاته‌کان له پێنج کورسییه‌وه بۆ 11 کورسی به‌رزکرایه‌وه. کورسییه‌کان به‌م شێوه‌یه به‌سه‌ر پێکهاته‌کاندا دابه‌شکراون، پێنج کورسی بۆ تورکمان، پێنج کورسی بۆ مه‌سیحییه‌کان، یه‌ک کورسی بۆ پێکهاته‌ی ئه‌رمه‌ن. تورکمان: هه‌شت لیست و پێنج کاندید له‌هه‌ڵبژاردنی ئه‌مجاره‌ی په‌رله‌مانی کوردستاندا هه‌شت لیستی تورکمانی خۆیان تۆمارکردووه‌و کێبرکێ له‌سه‌ر پێنج کاندید ده‌که‌ن. هه‌ریه‌که له لیستی چاکسازی تورکمانی، هاوپه‌یمانی تورکمانی، به‌ره‌ی تورکمانی عێراقی، پارتی گه‌شه‌پێدانی تورکمانی، لیستی ملله‌ت، تورکمانی هه‌ولێر پێنج کاندیدیان هه‌یه. هه‌روه‌ها لیسته‌کانی بروسکه‌ی تورکمانی، تورکمانی دیموکراتی هه‌ریه‌که‌و سێ کاندیدیان هه‌یه. هه‌رچه‌نده هیچ ئامارێکى فه‌رمى نییه له‌باره‌ى ژماره‌ى تورکمانه‌کان، به‌ڵام به‌وته‌ى ماجید بازرگان ئه‌ندامى خولى چواره‌مى په‌رله‌مان له‌سه‌ر پێکهاته‌ى تورکمان، ژماره‌ى تورکمانه‌کان له‌هه‌رێم له‌نێوان 250 تا 300 که‌سدایه، که زۆربه‌ى زۆریان له‌سنورى پارێزگاى هه‌ولێر نیشته‌جێن. به‌وته‌ى ئه‌و په‌رله‌مانتاره، بوونى هه‌شت لیستى تورکمانى په‌رتبوونى ده‌نگى تورکمانه‌کانى لێده‌که‌وێته‌وه، پێویست بوو یه‌ک لیستیان هه‌بوایه. به‌پێی یاساى هه‌ڵبژاردنه‌کان، ده‌نگده‌رانى تورکمانى ده‌توانن ده‌نگ به‌لیسته‌کانى ده‌ره‌وه‌ى تورکمانه‌کانیش بده‌ن، به‌هه‌مان شێوه ده‌نگده‌رانى کورد و پێکهاته‌کانى دیکه‌ش ده‌توانن ده‌نگ به لیسته تورکمانه‌کان بده‌ن. ماجد بازرگان وتیشى "به‌هۆى یاساکه‌وه له‌سه‌دا 90ى تورکمانه‌کان ده‌نگ به لیسته کوردییه‌کان ده‌ده‌ن، به‌تایبه‌تى حزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان به‌و پێیه‌ى پێیان وایه ئه‌وان خزمه‌تیان ده‌که‌ن". بۆ رێگرى له‌وه، به‌شێک له حزبه تورکمانه‌کان که نوێنه‌ریان له‌په‌رله‌مان هه‌یه له‌م خوله‌دا هه‌وڵیاندا یاساى هه‌ڵبژاردن هه‌مواربکرێته‌وه، بۆ ئه‌وه‌ى ده‌نگده‌رانى تورکمان ته‌نها بتوانن ده‌نگ به‌لیسته تورکمانه‌کان بده‌ن، به‌ڵام هه‌وڵه‌که‌یان سه‌رکه‌وتنى به‌ده‌ستنه‌هێنا. کلدان و سریان و ئاشور: پێنج لیست و پێنج کاندید پێنج لیستی تورکمانی له‌هه‌ڵبژاردنی 30ی ئه‌یلولی په‌رله‌مانی کوردستاندا کێبڕکێ له‌سه‌ر پێنج کاندید ده‌که‌ن که بۆ ئه‌و پێکهاته‌یه دیاریکراوه. هه‌ریه‌که له ئه‌بنا نه‌هره‌ین و ئه‌نجومه‌نی گه‌لی کلدان و سریان و ئاشور یه‌کی پێنج کاندید، دیموکراتی مه‌سیحی سێ کاندید، رافیده‌ین پێنج کاندید، هاوپه‌یمانی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی پێنج کاندیدیان هه‌یه. که‌مال یه‌ڵدا ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان له‌پێکهاته‌ى مه‌سیحى به هاوڵاتی راگه‌یاند، به‌پێی خه‌مڵاندنه‌کانیان ژماره‌ى مه‌سیحییه‌کان له هه‌رێم نزیکه‌ى 250 هه‌زار که‌سه، له‌سه‌رتاسه‌رى عێراقیش ژماره‌که له‌نێوان 300 تا 400 هه‌زاردایه. مه‌سحییه‌کانى هه‌رێم به‌سه‌ر شاره‌کانى کوردستاندا دابه‌شبوون، به‌ڵام زۆرینه‌یان له سنورى هه‌ولێر نیشته‌جێبوون. که‌مال یه‌ڵدا ئاماژه‌ى به‌وه‌دا، زۆرى لیسته مه‌سیحییه‌کان ده‌نگه‌کانى مه‌سیحییه‌کان په‌رش و بڵاوده‌کات، بۆیه له‌ڕێگه‌ى په‌رله‌مانه‌وه پڕۆژه‌یه‌کیان پێشکه‌شکردووه بۆئه‌وه‌ى مه‌سیحییه‌کان ته‌نها بتوانن ده‌نگ به کاندیدانى مه‌سیحى بده‌ن، به‌و پێیه‌ى به‌شێک له‌هاوڵاتیانى مه‌سیحى له هه‌ڵبژاردنه‌کاندا ده‌نگیان به مه‌سیحییه‌کان نه‌داوه، به‌ڵام هه‌وڵه‌که‌یان سه‌رینه‌گرتووه. ئه‌رمه‌ن: یه‌ک کاندید و شه‌ش قه‌واره پێکهاته‌ی ئه‌رمه‌نه‌کان له په‌رله‌مانی کوردستان یه‌ک کورسی کۆتایان بۆ دانراوه، که پێنج قه‌واره‌ی تاک کێبڕکێی له‌سه‌ر ده‌که‌ن. ئه‌و کاندیدانه پێکهاتوون له (توبار سیپان، ادکار هاکوب، ئارام بوزو، مراد ماردروس، بروانت ئیسان، قاهیک که‌مال)، که له‌بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردندا جه‌خت له کارکردن بۆ به‌ده‌ستهێنامى مافى پێکهاته‌ى ئه‌رمه‌ن ده‌که‌نه‌وه. تا ئێستا هیچ ئامارێک نییه له‌باره‌ى ژماره‌ى ئه‌رمه‌نه‌کان له هه‌رێمى کوردستان، به‌ڵام به‌پێی ئاماره نافه‌رمییه‌کان ئه‌و پێکهاته‌یه به گشتى له‌سه‌رتاسه‌رى عێراق ژماره‌یان 25 هه‌زار که‌سه که له‌م ساڵانه‌ى دواییدا و به‌هۆى توندوتیژییه‌کانه‌وه ژماره‌یان ڕووى له که‌مى کردووه. به‌پێی هه‌ندێ سه‌رچاوه‌ى ئه‌رمه‌نى، زیاتر له 200 خێزانى ئه‌رمه‌نى له پارێزگاى دهۆک بونیان هه‌یه، که به‌شى زۆریان به‌هۆى هه‌ڕه‌شه‌ى گروپه چه‌کداره‌کانه‌وه له ناوچه‌کانى دیکه‌ى عێراقه‌وه ئاواره‌ى هه‌رێم بوون. سه‌رچاوه مێژوییه‌کان ده‌ڵێن، بوونى ئه‌رمه‌ن له عێراق ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ زیاتر له سه‌ده‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر، که زۆربه‌یان له پارێزگاکانى موسڵ و به‌غداو که‌رکوک و به‌سره و دهۆک نیشته‌جێ بوون. له‌سه‌ره‌تاى ده‌یه‌کانى سه‌ده‌ى ڕابردوودا، ئه‌رمه‌نه‌کان گه‌وره‌ترین پڕۆسه‌ى کۆچکردنیان بۆ عێراق به‌خۆوه بینى، دواى ئه‌وه‌ى روبه‌ڕووى هه‌ڵمه‌تێکى داپڵۆسین و سه‌رکوتکردن بوونه‌وه له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانى تورکیاوه، که به‌هۆیه‌وه زیاتر له ملیۆنێک ئه‌رمه‌نى بوونه قوربانى.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم کاندیدێکى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بۆ هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه به‌وه‌ده‌دات به‌گژاچونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵیه‌کان و به‌دواداچون بۆ داهاته‌کانى هه‌رێم ئه‌وله‌ویه‌تى کاره‌کانى ده‌بێت به‌وپێیه‌ى ئه‌م دوو دۆسیه‌یه هاوکارى یه‌کترن و بونه‌ته هۆى ناشه‌فافى و نادادپه‌روه‌رى له‌هه‌رێمى کوردستاندا. شیرین ئه‌مین، کاندیدى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕانه بۆ په‌رله‌مانى کوردستان و خێزانى رۆژنامه‌نوسى تیرۆرکراو «کاوه گه‌رمیانى»یه و له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه چونى بۆ په‌رله‌مان بۆ داکۆکیکردنه له‌مافه‌کانى هاوڵاتیان و ده‌شڵێت «کارده‌که‌م بۆ ئه‌وه‌ى گه‌رمیان که قوربانى زۆرى داوه ئیستحقاق و بودجه‌ى تایبه‌ت به‌خۆى هه‌بێت بۆ ئه‌وه‌ى پرۆژه‌ى خزمه‌تگوزارى تێدابکرێت و ئاوه‌دان بکرێته‌وه. هاوڵاتی ئایا بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان داوایان ئاراسته کردن بۆ ئه‌وه‌ى ببیته کاندید؟ شیرین ئه‌مین: له‌ڕاستیدا بێجگه بزوتنه‌وه‌ى گۆران لیست و قه‌واره‌ى سیاسى تر داوایان کرد که‌ببینه کاندید، ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندى به‌وه‌وه هه‌بووه که‌خانه‌واده‌ى شه‌هید کاوه گه‌رمیانى داکۆکى له‌ئازادى و حه‌ق و مافه‌کانى هاوڵاتیان کردووه و دژى گه‌نده‌ڵکاران چۆته‌وه. بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان خۆمان کاندید بکه‌ین له‌سه‌ر لیسته‌که‌یان بۆ په‌رله‌مانى کوردستان، دواى ئه‌و داواکارییه وه‌کو خانه‌واده‌ى کاوه گه‌رمیانى راوێژمان به‌کۆمه‌ڵێک که‌سى رۆشنبیرو رۆژنامه‌نوس کردووه‌و دواتر بڕیارمانداوه له‌پێناوه‌ى ئه‌وه‌ى بتوانین که دادپه‌روه‌رى بچه‌سپێنین و ببینه نوێنه‌رى هاوڵاتیان و به‌رگرى له‌ماف‌و ئازادیه‌کانیان بکه‌ین. هاوڵاتی دروشمى گۆڕان بۆ په‌رله‌مان دادپه‌روه‌رى و خزمه‌تگوزاریه، کارده‌که‌ن بۆ جێبه‌جێکردنى که ره‌نگبداته‌وه له ده‌رکردنى یاساکاندا؟ شیرین ئه‌مین: هه‌میشه بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان تاکە حزبێک بووه که به‌رنامه‌و پرۆگرامه‌کانى له‌نێو داواکارییه‌کانى خه‌ڵکه‌وه هه‌ڵقوڵاوه، له‌ژێر دروشمى دادپه‌روه‌رى و خزمه‌تگوزارى بانگه‌شه ده‌که‌ین و ده‌یکه‌ینه کردار بۆ کۆمه‌ڵگا له‌ناو په‌رله‌مانى کوردستاندا که ره‌نگدانه‌وه‌ى ته‌واوى هه‌بێت له ده‌رکردنى یاساکاندا. هاوڵاتی ئه‌وله‌ویەت به چى ده‌ده‌یت له‌په‌رله‌ماندا؟ شیرین ئه‌مین: له‌ڕاستیدا کارى په‌رله‌مانتارى ئه‌رکه بنه‌ڕه‌تییه‌کانى یاسادانان و چاودێرى کردنى کاره‌کانى حکومه‌ت و بڕیاردان و هه‌موارکردنى یاساکان و ده‌رکردنى بودجه‌یه، پێوسته سه‌رجه‌م په‌رله‌مانتاران ئه‌رکه بنه‌ڕه‌تییه‌کان به‌ته‌واوى کارى له‌سه‌ر بکه‌ن. بێگومان پێشتر له رێگه‌ى قه‌ڵه‌مه‌وه داکۆکیکاربووین له‌سه‌ر داواو خواستى هاوڵاتیان، پشت به‌خواى گه‌وره‌و ئه‌م گه‌له دڵنیایان ده‌که‌مه‌وه که هاوشێوه‌ى قه‌ڵه‌مه‌که‌ى کاوه گه‌رمیانى کار ده‌که‌ین. ئه‌وله‌ویه‌تى کارم به‌گژاچونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى ده‌بێت و دابینکردنى هه‌لى کار بۆ گه‌نجانى کوردستان تا بتوانن سه‌رچاوه‌ى داهاتیان هه‌بێت، هه‌روه‌ها رێگه خۆشکردن بۆ کارى رۆژنامه‌وانى که یاساى پێدانى زانیارى له په‌رله‌مانى کوردستاندا هه‌یه و وه‌ک پێویست جێبه‌جێ نه‌کراوه داکۆکى له‌جێبه‌جێکردنى ده‌که‌ین و داکۆکى له مافى مرۆڤ ده‌که‌ین له په‌رله‌ماندا که مافى تاکه‌کانى کۆمه‌ڵگا پارێزراو بێت. هاوڵاتی حکومه‌ت به‌ڕه‌سمى چه‌ند جار باسى قه‌یرانى دارایى کردووه، ئایا به‌دواداچون بۆ سه‌رچاوه‌کانى داهات ده‌که‌ن له دابه‌شکردنیدا دادپه‌روه‌رى هه‌بێت؟ شیرین ئه‌مین: بێگومان ئه‌مه ئه‌وله‌ویه‌تى کارى فراکسیۆنى گۆڕان ده‌بێت له‌په‌رله‌مانى کوردستاندا، چونکه گۆڕان له‌ناو ئازاره‌کانى خه‌ڵکدا دروستبووه، ئه‌م دۆسیه‌ى قه‌یرانى داراییه بابه‌تێکى دروستکراوه‌و هیچ پره‌نسیپ‌و ده‌لیلێک نیه بیسه‌لمێنێت که قه‌یرانى دارایى هه‌یه، کۆمه‌ڵێک که‌س له‌نێو پارتى و یه‌کێتى بانگه‌شه‌ى ئه‌وه‌یان کردووه تا خه‌ڵک برسى بکه‌ن و ژیانى خه‌ڵک تاڵ بکه‌ن، ئه‌مه دروستکراوه‌و ئه‌سڵى نیه. بێگومان به‌دواداچون بۆ سه‌رچاوه‌کانى داهات ده‌که‌ین که‌هه‌رێم چه‌ندى ده‌ستده‌که‌وێت و چۆن خه‌رجى ده‌کات که پێویسته په‌رله‌مانى کوردستان ئاگادارى بێت و هاوڵاتیان ئاشنا بکرێن به‌داهات و خه‌رجییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم تا له‌دابه‌شکردنیدا دادپه‌روه‌رى هه‌بێت. هاوڵاتی جیاوازى ده‌کرێت له‌نێوان کوڕه هه‌ژارێک و کوڕى به‌رپرسانى هه‌رێم، چى ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ى یاسا له‌سه‌روو هه‌موو که‌سێکه‌وه بێت؟ شیرین ئه‌مین: له‌ڕاستیدا ده‌بێت یاسا یه‌کسان بێت بۆ هه‌موان و جیاوازى له‌نێوان هیچ که‌سێکدا نه‌کرێت به‌هۆى پله‌و پۆسته‌کانیانه‌وه، له‌په‌رله‌مان یاساى زۆر باش هه‌یه پێویستمان به‌ده‌ستورى هه‌رێمى کوردستانه بۆ ئه‌وه‌ى له‌ده‌ستوردا هه‌موو ئه‌و پرسانه به‌رجه‌سته بکرێت تا کارى له‌سه‌ربکرێت. هه‌روه‌ها پێویسته‌و کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ین که داموده‌زگاکانى حکومه‌ت له‌ژێر چنگى حزب ده‌ربهێندرێت تایاسا سه‌روه‌ر بێت بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و روداوانه‌ى روده‌دەن به دادپه‌روه‌رى یاسا به‌سه‌ر که‌سى تاوانبارو تاوانله‌سه‌رکراو جێبه‌جێ بکرێت. هاوڵاتی ئایا پێشبینى ده‌که‌یت که بتوانى ده‌نگى گه‌رمیانیه‌کان به‌ده‌ستبهێنیت؟ شیرین ئه‌مین: بێگومانم و دڵنیام له‌وه‌ى متمانه‌ى زۆربه‌ى گه‌رمیانییه‌کان به‌ده‌ستده‌هێنم، به‌ده‌ر له‌گه‌رمیانیه‌کان، له‌زۆربه‌ى شارو شارۆچکه‌کانه‌وه په‌یوه‌ندیمان پێوه ده‌کرێت خه‌ڵک خۆى هاتووه بانگه‌شه‌مان بۆ ده‌که‌ن له‌ناوچه جیاوازه‌کانى کوردستان و پێیان وتوین که‌متمانه‌تان پێده‌ده‌ین، ئه‌مه‌ش وایکردووه که جورئه‌تێکى زیاتر به‌من ده‌به‌خشن بۆ ئه‌وه‌ى سه‌رکه‌وتوو بم و ببمه نوێنه‌رى سه‌رجه‌م هاوڵاتیان له‌ناوچه جیاوازه‌کاندا. هاوڵاتی گه‌رمیان به‌راورد به‌ناوچه‌کانى تر سه‌ره‌ڕاى قوربانییه‌کى زۆر هێشتا حکومه‌ت وه‌ک پێویست ئاوه‌دانى نه‌کردۆته‌وه، کارده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ى ساڕێژى قوربانیه‌کانى گه‌رمیان بکرێت؟ شیرین ئه‌مین: گه‌رمیان له‌شاڵاوى ئه‌نفاله‌وه تائێستا قوربانیده‌رى سه‌ره‌کى بووه‌و بۆ پاراستنى خاکى هه‌رێمى کوردستان. سامانێکى سروشتى زۆر له‌گه‌رمیاندا هه‌یه، به‌ڵام به‌و پێیه‌ى حزب مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ سه‌رچاوه سروشتییه‌کانى گه‌رمیان ده‌کات نه‌توانراوه بخرێته خزمه‌ت گه‌رمیانییه‌کانه‌وه، به‌ڵکو حزب زیاتر سوودمه‌ند بووه له‌گه‌رمیانداو خه‌ڵکه‌که‌ى خزمه‌تگوزارى پێشکه‌ش نه‌کراوه‌و هه‌لى کار بۆ گه‌نجان دابین نه‌کراوه. بۆیه ئێمه کار ده‌که‌ین بۆ ئه‌وه‌ى گه‌رمیان بودجه و موسته‌حه‌قاتى خۆى پێبدرێت و پشکى هه‌بێت له‌دامه‌زراندن له‌که‌رتى حکومه‌تداو سه‌رمایه‌داران هان بده‌ین تا له‌گه‌رمیاندا پرۆژه‌ى خزمه‌تگوزارى زیاتر بکه‌ن و گه‌نجان بخرێنه سه‌رکار، داکۆکیکه‌رى راسته‌قینه‌یان ده‌بم له سه‌رجه‌م سێکته‌ره جیاوازه‌کاندا که گه‌رمیان و گه‌رمیانییه‌کان پێویسته بۆیان ئه‌نجامبدرێت. هاوڵاتی ئه‌گه‌ر نه‌توانى به‌ڵێنى ده‌نگده‌رانت بگه‌یه‌نیت به‌شوێنى مه‌به‌ست، ئاماده‌یت ده‌ستله‌کاربکێشیته‌وه؟ شیرین ئه‌مین: که چومه په‌رله‌مان به‌پێى یاسا و پره‌نسیپه‌کان و په‌یره‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان رێگه‌پێدراو بێت به‌ڵێنى جێبه‌جێکردنى بده‌م، هه‌موو تواناى خۆم ده‌خه‌مه گه‌ر بۆ جێبه‌جێکردنى داواکارییه‌کانى هاوڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان. هاوڵاتی به‌پێى په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان، په‌رله‌مانتاران مافى ئه‌وه‌یان هه‌یه وه‌زیره‌کان بانگهێشت بکه‌ن، ده‌نگێک ده‌بیت بۆ لابردنى ئه‌و وه‌زیرانه‌ى ناتوانن ئه‌رکه‌کانیان جێبه‌جێ بکه‌ن؟ شیرین ئه‌مین: به‌ڵێ ده‌بینه ئه‌و ده‌نگه تا وه‌زیره‌کان بانگ بکه‌ینه په‌رله‌مان و لێپرسینه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ بکرێت ئه‌گه‌ر ئه‌رکێکى جێبه‌جێ نه‌کردبوو سه‌لمێندرا ئه‌وا ئه‌و وه‌زیره پێویسته متمانه‌ى لێبسه‌ندرێته‌وه‌و که‌سى دیکه جێگه‌ى بگرێته‌وه. هاوڵاتی داوا له‌هاوڵاتیان ده‌که‌یت به‌شدارى ده‌نگدان بکه‌ن؟ شیرین ئه‌مین: پێویسته سه‌رجه‌م هاوڵاتیان به‌شدارى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان بکه‌ن و ده‌نگى هاوڵاتیانه ده‌توانێت گۆڕانکارى دروستبکات، به‌تایبه‌ت دژ به‌سته‌مى پارتى و یه‌کێتى. هه‌رکه‌سێ به‌شدارى ده‌نگدان نه‌کات وه‌ک ئه‌وه وایه شه‌رعییه‌ت بدات به‌گه‌نده‌ڵیه‌کانى پارتى و یه‌کێتى، چونکه له‌خولى پێنجه‌مى په‌رله‌ماندا پرۆژه‌ى ده‌ستور گفتوگۆى له‌سه‌رده‌کرێت و یه‌کلاده‌کرێته‌وه که‌ده‌سه‌ڵاته‌کان لێک جیاده‌کاته‌وه‌و په‌یوه‌ندى به‌ژیانى هاوڵاتیانه‌وه هه‌یه. هه‌روه‌ها پرسى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم بڕیارى له‌سه‌ر بدرێت، بۆیه تۆى ده‌نگده‌ر له‌سه‌ر به‌رنامه‌ى خۆت به‌شدارى هه‌ڵبژاردنه‌کان بکه تا ساخته‌کاریش که‌متر ببێته‌وه.
هاوڵاتى لیسته به‌شداربووه‌کانى هه‌ڵبژاردن به‌شێکى کارنامه‌که‌یان ته‌رخانکردوه بۆ پرسی نه‌وت و سامانه سروشتیه‌کان به‌تایبه‌تى پارتە ئۆپۆزسیۆنه‌کان، که‌زیاتر باس لەنەوتە «شەفافکردن»ی ئەو کەرەتە دەکەن. لەکاتێکدا پارتە دەسەڵاتدارەکان داوای بەدیلی نەوت دەکەن. یەکێتی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان تەنها بەچەند دێڕێک باسی نەوتی کردوە کە تێیدا دەڵێت «بۆ ماوەیەکی زۆرە پشتمان بە داهاتی نەوت بەستووە بۆیە کاتی ئەوەیە کێشەکانمان لەبارەی پرسی نەوتەوە لەگەڵ بەغدا چارەسەر بکەین، هەروەک سەرچاوەی داهاتمان زیاد بکەین لە رێگەی بوژاندنەوەی کەرتی گەشتیاری و کشتوکاڵی و پیشەسازین و بەرهەمهێنان». پارتی پارتی دیموکراتی کوردستان لەکارنامەی خۆیدا داوای پێداچونەوەیەکی میتۆدیانەی گشتی بەئابووری کوردستاندا دەکات لەسەر بنەمای زیادکردنی جۆرەکانی سەرچاوەی داهات و پشت نەبەستن بەکەرتی نەوت. بۆ ئەم مەبەستەش داوای بوژاندنەوەی کەرتەکانی کشتوکاڵ و پیشەگەری و گەشتیاری دەکات « تا ببنە هاریکاری کەرتی نەوت». هەروەها لەکارنامەکەدا هاتووە «جیا لەو رێکارانەی تائێستا بۆ شەفافیەت و زوڵاڵی لە بواری داهاتەکانی نەوتدا لەلایەن حکومەتی هەرێم پەیڕەو کراوە، رێکاری دیکەی پێویست بۆ هەرچی زیاتر شەفافیەت لە تێکڕای بوارەکانی داهات و خەرجیدا بگیرێتەبەر.» کۆمەڵی ئیسلامی لیستی کۆمەلی ئیسلامی لەچەند خاڵێکدا باس لەهه‌مه‌چه‌شنکردنی سه‌رچاوه‌کانی داهاتی هه‌رێمی کوردستان دەکات، به‌شێوه‌یه‌ک ته‌نها پشت به‌داهاتی که‌رتی نه‌وت نه‌به‌ستێت. هەروەها داوای ڕێگریکردن له «تاڵانفرۆشکردنی» نه‌وتی خاوو به‌رهه‌مه‌کانی دەکات لەگەڵ ده‌رهێنانی له ده‌ستی که‌س و حزب و به‌کارهێنانی له‌باشکردنی گوزه‌رانی هاوڵاتیاندا، ئه‌مه‌ش به‌کاراکردنی یاسای نه‌وت و گاز. هەروەها داوای جێبەجیکردنی یاسای سندوقی داهاته نه‌وتی و گازییه‌کان دەکات، به‌دامه‌زراندنی ستافی به‌ڕێوه‌بردنی سندوقه‌که، سه‌رجه‌م داهاته‌کان بگه‌ڕێته‌وه دارایی گشتی و له‌بودجه‌ی ساڵانه‌دا خه‌رجکردنی دیاری بکرێت. لەبەشێکی تری کارنامەکەیدا کۆمەڵی ئیسلامی دروستکردنی سێ کۆمپانیا دەکات کە لەیاسای نەوت و گازی هەریمی کوردستاندا هاتوە کەئەوانیش بریتین لەکۆمپانیای کوردستان بۆ دۆزینه‌وه‌و به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت KEPKO و کۆمپانیای کوردستانی نیشتمانی نه‌وت KNOC و کۆمپانیای کوردستان بۆ به‌بازاڕکردنی نه‌وت KOMO. گۆڕان بزوتنەوەی گۆڕان بەشێکی فراوانی لەکارنامەکەی تایبەت کردوە بەنەوت و سامانی سروشتی کەئەوانیش لەچەند خالێک پیکدێن: • .مامه‌ڵه‌کردن له‌گه‌ڵ سامانی سروشتی، سەرزەوی و ژێرزەوی، وه‌ک موڵکی هەموو هاوڵاتیانی کوردستان بەبێ جیاوازی. وەک لەماددەی (١١١)ی دەستوری عێراقدا هاتوە. • . کاراکردنی رۆڵی چاودێری و لێپرسینەوەی په‌رله‌مان له سیاسه‌تی نه‌وت و گاز و سامانی سروشتی، له چاودێر‌یکردنی ناوه‌رۆکی گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کان به‌ر له‌ئیمزاکردنیان له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه. هاوکات پێویستە هەر گرێبەستێکی نەوت بەبێ ڕەزامەندی پەرلەمان واژۆ نەکرێت. • . دروستکردنی «سندوقی کوردستان بۆ داهاتە نەوتی و غازییەکان»، به مه‌به‌ستی گێڕانەوەو پاشه‌که‌وتکردنی بڕێک له‌داهاتی سامانی سروشتی (نەوت، گاز، کانزا و کانی ئاسن و... هتد) بۆ نه‌وه‌کانی داهاتوو، بۆ ئەو ناوچانەی خاوەن ئەو سامانەن، یان بەکارهێنانی لەکاتی قەیرانی ئابوری و گەمارۆدا. • . نەوت و سامانی سروشتی وەک یەکێک لەسەرچاوەکانی داهات لەهەرێمی کوردستاندا مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، نەک وەک تاکە سەرچاوەی داهات. ئەوەش لە پێناو دورکەوتنەوە لە دیاردەی (دەوڵەتی رەیعی: دەوڵەتی کرێخۆر)، خستنەگەڕی بەشێک لەداهاتی نەوت و سامانە سروشتییەکانی دیکە لەبوژاندنەوەی کەرتەکانی دیکەی وەک (کشتوکاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری)، تا هەموو کەرتەکان پێکەوە ببنە سەرچاوەی داهاتی گشتی لەهەرێمی کوردستاندا. • . دانانی نه‌خشه‌یه‌کی گشتگیرو پلانی جێگرەوە بۆ پاراستن و به‌کارهێنانی کانزاکان و سامانی سروشتی جگه له نه‌وت و گاز. • . هەموارکردنەوەی یاسای ژمارە (٢٢)ی ساڵی (٢٠٠٧)ی نەوت و غازو پێکهێنانی هەمو ئەو کۆمپانیانەی لەو یاسایەدا ناویان هاتوە. لەگەڵ هەموارکردنەوەی یاسای وەزارەتی سامانە سروشتییەکان. • .لەماوەی یەک مانگدا، خاوەندارێتی هەردوو پاڵاوگەی (بازیان و کەڵەک) بدرێتەوە بەحکومەتی هەرێم. هاوکات، مافی ئەو کۆمپانیا ناحزبیانەی ڕۆڵیان هەبوە لە پێشخستنی پاڵاوگەکاندا، پارێزراو بێ. تاگۆڕینی موڵکدارێتی پێویستە نرخی پاڵاوتنی بەرمیلێک نەوتی خاو بە رێژەی سەروی (٥٠%) دابەزێنرێ. • . پێویستە گرێبەستەکانی فرۆشتنی نەوت و غاز بخرێنە بەردەست دیوانی چاودێری دارایی و لەلایەن کۆمپانیایەکی پسپۆڕی جیهانییەوە وردبینی بکرێن و دەرگا واڵا بکرێت بۆ رێکخراوە جیهانیەکانی بواری شەفافیەتی نەوت. دواتر نرخی فرۆشتن، تێچونی گواستنەوە و خەزن، داشکاندن بەهۆی کوالێتی و داشکاندن بەهۆی نەبونی سەروەری وەک دەوڵەت، رونبێتەوە. • . دەزگای چاودێری دارایی لێکۆڵینەوە لەکۆی داهاتی نەوت و گازی سروشتی و داهاتی به‌رهه‌مه نه‌وتییه‌کانی ناوخۆ بکات لەماوەی چەندساڵی رابردودا، لەبڕی بەرهەمهاتوو، تا نرخی فرۆشتن و داشکاندنەکان و پارەی بەدەستهاتوو لەگەڵ چۆنێتی بەکارهێنانی پارەکەی. • . هەموارکردنەوەی گرێبەستەکانی نێوان حکومه‌ت و کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی کارەبا. • . رێکخستنه‌وه‌ی کەرتی به‌کارهێنانی کاره‌با، به‌کۆنترۆڵکردنی زیاده‌ڕە‌وی و سه‌رپێچی و به‌فیرۆدان، بێ چاوپۆشی لەماڵ و پڕۆژە و باخ و دامەزراوەی حزبەکان. وه‌رگرتنه‌وه‌ی قه‌رزی کاره‌بای کۆمپانیا و کارگه‌کانی بازرگانی و پیشه‌سازی و لێپرسینه‌وه و لێپێچینه‌وه له‌و لێخۆشبونانه‌ی لەماوەی رابردودا کراون. • . پێداچونه‌وه و زیادکردنی کرێی کاره‌بای کۆشک و ڤێلا گه‌شتیارییه‌کان و باخ و شوێنی حەوانەوەو جیاکردنه‌وه‌یان لەڕوی کرێوە له که‌رتی نیشته‌جێبون. • . بایەخدان بەدروستکردنی پیشەسازی نەوت بەشێوەی ستونی و دەسەڵاتی دروستکردنی کارگەی مۆدێرن، بە تایبەت کارگەی پترۆکیمیاوییەکان، بدرێت بەحکومەتە خۆجێیەکان. • . هەڵوەشاندنەوەی هەموو ئەو گرێبەستانەی تایبەتن بەپاراستنی کێلگە نەوتییەکان لەلایەن کۆمپانیای بەپرسە حزبیەکان و پاراستنی ئەم ئەرکە بەپۆلیسی نەوت و غاز. • هەناردەکردنی نەوت و گازی هەرێم لەڕێی دامەزراوە فیدراڵییە تایبەتمەندەکانی عێراق، بەبەشداری نوێنەری هەرێمی کوردستان بەپێی ماددەکانی (١١١) و (١١٢)ی دەستوری عێراق ، لەژێر چاودێری پەرلەمانی کورستان و دامەزراوە چاودێریەکانی هەرێم و عێراق. هەروەها لیستی بەرەو ئیسڵاح کە لەیستیکی هاوبەشی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان و بزووتنەوەی ئیسلامیە، داوای پەرەپێدانی پیشەسازی نەوت و گاز دەکات لەبەرژەوەندی هاوڵاتیان، بەم شیوەیە: • پەرپێدانی پرۆسەکانی دۆزینەوەو دەرهێنان و فرۆشتن و بەبازارکردنی نەوتو گاز و کانزاکان لەهەرێم. • شەفافکردنی گرێبەستەکانی تایبەت بە سامانی نەوت و گاز لەهەرێم و توندکردنی چاودێری لە سەر چۆنیەتی • فرۆشتن و بە بازاڕکردنیان. • دامەزراندنی سندوقی داهاتی نەوتی و گازیەکان تاوەکو هاووڵاتیان بەشێوەیەکی یەکسان سوود لەداهاتەکانیان وەرگرن. • بەکارهێنانەوەی داهاتی نەوت و گاز لەپەرەپێدانی کەرتەکانی دیکەی ئابووری هەرێمی کوردستان. • دروستکردنی پاڵاوگەی تازەو مۆدێرن کەبتوانێت کێشەی گرانی و کەمی بەنزین و نەوتی سپی ماڵان چارەسەر بکات. • گەیاندنی گازی سروشتی بە ماڵان و شوێنە گشتییەکان. • کۆنترۆڵکردنی پاڵاوگەو پیشەسازیە نەوتی و گازیەکان بەشێوەیەک کە نەبێتە هۆی پیسبوونی ژینگەی وڵات • بەکارهێنانەوەی داهاتی نەوت و گاز لەپەرەپێدانی کەرتەکانی دیکەی ئابووری هەرێمی کوردستان. • دروستکردنی پاڵاوگەی تازەو مۆدێرن کە بتوانێت کێشەی گرانی و کەمی بەنزین و نەوتی سپی ماڵان چارەسەر بکات. • بەدیهێنانی دادپەروەری سیاسی و کۆمەڵایەتی لە دابەشکردنەوەی دەسەڵات و سامانداو شەفافیەت لە پرسی نەوت و گازو گشت داهاتەکانی دیکە لەهەرێمی کوردستاندا.
ئارا ئیبراهیم یەکێتی نیشتیمانی کوردستان هەریەکە لە مەلا بەختیارو بەرهەم ساڵح بەشێوەیەکی فەرمی کاندید دەکات بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک کۆماری عیراق، هەروەها دوو کەسی تر بەشێوەی نافەرمی کاندید دەکات لەئەگەری یەکلایی نەبوونەوەی پۆستەکە لەنێوان کاندیدە فەرمیەکاندا. پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق یەکلایی بۆتەوە بۆ کاندیدێکی کورد، بەڵام هیشتا پارتی و یەکێتی لەسەر پۆستەکە رێکنەکەوتوون و هەروەها لەناوخۆی یەکێتیشدا ناکۆکی هەیە لەسەر دیاریکردنی کاندیدەکان. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان به‌‌هاوڵاتى وت "یه‌کێتى به‌شێوه‌ى فه‌رمى دوو کاندیدى بۆ پۆستى سه‌رۆک کۆمارى عێراق هه‌یه که‌پێکهاتون له به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح و مه‌لا به‌ختیار، به‌ڵام به‌رهه‌م ساڵح هێشتا له‌ده‌ره‌وه‌ى یه‌کێتیه‌و چاوه‌ڕێى رێککه‌وتن و گه‌ڕانه‌وه‌ى ده‌که‌ین بۆ نێو یه‌کێتى". ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، جگە لەو دوو کاندیدە فەرمیە، ئه‌نجومه‌نى ناوه‌ندى یه‌کێتى دکتۆر محه‌مه‌د سابیرى کاندید کردووه، له‌تیف ره‌شیدیش یه‌کێکى دیکه‌یه له کاندیده‌کان، بەڵام هیچیان کاندیدى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى نین و نافه‌رمین. فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد وتیشى "بڕیاره له‌کۆبونه‌وه‌ى داهاتووی ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتیدا گفتوگۆ له‌سه‌ر هه‌ردوو کاندیده فه‌رمییه‌که بکرێت و له‌وێیدا به‌زۆرینه‌ى ده‌نگى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى بڕیار له‌سه‌ر کاندیدێکیان ده‌درێت، ئه‌گه‌ر له‌مه‌دا نه‌گه‌شتینه ئه‌نجام دواتر بیر له دوو کاندیده نافه‌رمییه‌که‌ى تر ده‌که‌ینه‌وه". ئەمەش لەکاتێکدایە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیێاق دەرگای خۆپاڵاوتنی لە ئەمڕۆوە کردۆتەوە بۆ پێشکەشکردنی کاندیدکردنی پۆستی سەرکۆماری عێراق تاکو یەکشەممەی داهاتوو، ٢٣ی ئەیلول. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که پۆستى سه‌رۆک کۆمارى عێراق ئیستحقاقى یه‌کێتییه و هى هیچ لایه‌نێکى دیکه نییه، بەڵام هێشتا کێبرکێی توند هەیە بۆ بەدەستهێنانی بۆستەکە لەنێوان دوو کاندیدە فەرمیەکەی یەکێتی کەیەکێکیان بەرهەم ساڵحە، بەڵام دوو گرفتی گەورەی لەبەردەمدایە. یەکێک لەگرفەتکانی بەردەم بەرهەم ساڵح ئەوەی کەپارتی ڤیتۆی لەسەر بەرهەم ساڵح داناوە بۆ وەرگرتنی پۆستەکە، ئەمەش بەپێی ئەو زانیاریانەی کە لە بەدواداچوونەکانیدا بەدەستیهێناوە لە ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی و پارتی. هەروەها گرفتێکی تری بەردەمی ئەوەیە کە مەرجی بۆ دانراوە بە فەرمی رایبگەیەنێت گەڕاوەتەوە بۆ ناو یەکێتی، کە لەئێستادا سەرۆکی قەوارەی هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەریە کە کۆتایی ساڵی رابردوو دروستیکرد لەگەڵ هەندێک لە سەرکردەکانی یەکێتی و هەندێک لە ئیسلامیەکان. فەرید ئەسەسەرد وتى" په‌یامى هاوپه‌یمانى ئه‌وه‌بووه که ئاماده‌ن بۆ رێککه‌وتنى سیاسى تا ئه‌ندازه‌ى یه‌کگرتنه‌وه، هیچ که‌سێک له‌نێو ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى دژى ئه‌مه نه‌بووه". پارتی دیموکراتی کوردستان پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق بە پشکی خۆی دەزانێت و باس لەکاندیدکردنی هەندێک لەسەرکردەکانیان دەکەن، ئەمەش زیاتر پەیوەندی بەو ڤیتۆیەوە هەیە کە لەسەر بەرهەم ساڵح دایناوە، ئەگەر هاتوو ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی ناوبراو دیاریبکات بۆ پۆستەکە. عه‌تا شێخ حه‌سه‌ن، وته‌بێژى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌دەڤەری سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه به هاوڵاتى وت "پۆستى سه‌رۆک کۆمارى عێراق ئیستحقاقى پارتییه به‌وپێیه‌ى 25 کورسى وه‌ک حزب بۆ ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌ران هه‌یه‌و یه‌که‌م حزبه له‌سه‌ر ئاستى عێراق ئه‌وه‌نده کورسى هه‌یه، بۆیه ئه‌و پۆسته به ماف و حه‌قى پارتى ده‌زانین". وتیشی "بڕیارى دانانى کاندید لاى مه‌کته‌بى سیاسى پارتیه‌و ئه‌و شتانه دانابه‌زێته ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى، به‌ڵام پارتى ده‌یه‌وێت یه‌کڕیزى کورد هه‌بێت ئه‌گه‌ر ره‌نگیشمان جیاواز بێت یه‌ک ده‌نگ بین له‌به‌غداو له‌هه‌رێمى کوردستان ئه‌و پرسه یه‌کلایی بکه‌ینه‌وه". ئەگەرچی پارتی لەڕێگەی میدیاوە باس لەکاندیدی خۆی دەکات بۆ ئەو پۆستە، بەڵام تائێستا بەفەرمی قسه‌یان له‌گه‌ڵ یه‌کێتدا نه‌کردووه که کاندیدیان دەبێت. فەرید ئەسەسەرد وتی "ئه‌گه‌ر قسه‌یه‌کى وا بکه‌ن، ئه‌وا دێته ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى و یه‌کێتى له‌گه‌ڵ لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان قسه ده‌کات و ده‌توانین بگه‌ینه سازان، ئه‌گه‌ر نه‌گه‌شتین ئه‌وا یه‌کێتى کاندیدى خۆى ده‌نێرێته ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق". فه‌رید ئه‌سه‌سه‌رد، ئه‌وه‌شى رونکرده‌وه له‌کۆبونه‌وه‌ى داهاتووی ئەنجومەنی سەرکردایەتی یەکێتی یه‌کلایی ده‌بێته‌وه. وتى "ئه‌م پرسه لق‌و پۆپى زۆر لێده‌بێته‌وه، جیاوازه له‌وه‌ى خه‌ڵک بیرى لێده‌کاته‌وه".
هاوڵاتی واده‌رده‌که‌وێت به‌شێک له‌حزبه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ناچار به‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان کرابن، که‌بڕیاره له 30ى ئه‌یلولى ئه‌مساڵ به‌ڕێوه‌بچێت، به‌و پێیه‌ى سستى به‌بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنیانه‌وه دیاره‌و چاودێران بۆ چه‌ند هۆکارێک ده‌یگه‌ڕێننه‌وه. ئه‌و هه‌ڵبژاردنه چاوه‌ڕوانکراوه ماوه‌ى چه‌ند مانگێک مشتومڕى گه‌وره‌ى له‌نێوان لایه‌نه‌کان لێکه‌وته‌وه‌و به‌شێک له‌لایه‌نه سیاسییه‌کان داوایان ده‌کرد واده‌ى ئه‌نجامدانى دوابخرێت و به‌پاساوى ئه‌وه‌ى تۆمارى ده‌نگده‌رانى هه‌رێم پاک نییه. هه‌ر به‌هۆى ئه‌و مشتومڕانه‌وه ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌ک واده‌ى بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردن دواخرا تادواتر له‌کاتژمێر 12ى شه‌وى 10ى ئه‌م مانگه ده‌ستیپێکرد و بڕیاره تا 28ى ئه‌م مانگه به‌رده‌وام بێت. به‌ڵام هه‌ر له‌گه‌ڵ ده‌ستپێکردنى بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردندا ده‌رکه‌وت به‌شێک له‌هێزه‌کان به‌تایبه‌تى چوار لایه‌نه‌که که‌پێکهاتوون له (گۆڕان، یه‌کگرتوو، کۆمه‌ڵ، هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسی و دادپه‌روه‌رى) که‌پێشتر به‌ره‌کیان پێکهێنابوو، به‌سستى بانگه‌شه ده‌که‌ن به‌راورد به‌هه‌ڵبژاردنه‌کانى ڕابردوو به‌تایبه‌ت هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق، ته‌نانه‌ت هاوپه‌یمانى به‌سه‌رۆکایه‌تى به‌رهه‌م ساڵح له‌برى بانگه‌شه بایکۆتکردنى هه‌ڵبژاردنى ڕاگه‌یاند. جیاواز له‌و لایه‌نانه هه‌ریه‌که له‌پارتى و یه‌کێتى گه‌رمى به‌بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنیانه‌وه دیاره و ده‌یانه‌وێت هه‌ژمونى خۆیان به‌سه‌ر هه‌رێمدا بسه‌پێننه‌وه، له‌کاتێکدا له‌لایه‌ن رکه‌به‌ره‌کانیانیه‌وه به‌هه‌وڵدان بۆ ساخته‌کارى تۆمه‌تبارده‌کرێن هه‌رچه‌نده ئه‌وان ئه‌و تۆمه‌ته ڕه‌تده‌که‌نه‌وه. ئه‌بوبه‌کر عه‌لى سیاسه‌تمه‌دار پێیوایه، دۆخى ناچارى هه‌ڵبژاردن بۆ به‌شێک له‌لایه‌نه‌کان شتێکى روونه، به‌تایبه‌تى که ئه‌وان له‌گه‌ڵ دواخستنى هه‌ڵبژاردندا بوون و ترسیان له‌وه هه‌یه هاوشێوه‌ى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق «ساخته‌کارییان به‌رانبه‌ر ئه‌نجامبدرێت». هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق له 12ى ئایارى ئه‌مساڵدا به‌ڕێوه‌چوو که تێیدا پارتى و یه‌کێتى زۆرینه‌ى کورسییه‌کانى پارێزگاکانى هه‌رێمیان برده‌وه‌و ده‌ره‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌که‌ش مشتومڕى زۆرى لێکه‌وته‌وه، به‌تایبه‌ت که‌چوار لایه‌نه‌که پارتى و یه‌کێتییان به‌ساحته‌کاری تۆمه‌تبارکرد، به‌ڵام ئه‌وان ره‌تیانکرده‌وه. داواى چوار لایه‌نه‌که و هه‌ندێ هێزى دیکه‌ى عێراقى بووه هۆى ئه‌وه‌ى دادگاى فیدراڵى عێراق بڕیارى هه‌ژمارکردنه‌وه‌ى ده‌نگه‌کان به‌ده‌ست بدات، به‌ڵام پڕۆسه‌که گۆڕانکارى له‌کورسی لایه‌نه کوردییه‌کان لێنه‌که‌وته‌وه. ئه‌بوبه‌کر عه‌لى بههاوڵاتی وت «ئه‌و حزبانه هێشتا نیگه‌رانن له‌و باره‌یه‌وه، ره‌نگه پێیان وابێت هه‌ڵبژاردن گۆڕانکارى دروستناکات به‌م شێوه‌یه‌ى ئێستا، بۆیه گه‌رموگوڕ نین له‌بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردندا». له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ئه‌و سیاسه‌تمه‌داره پێیوایه ئه‌و سستیه له‌بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردندا کاریگه‌رى ئه‌وتۆ له‌سه‌ر بۆچونى به‌شێک له‌هاوڵاتیان دروستناکات له‌باره‌ى هه‌ڵبژاردنه‌وه، به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ى که خۆیان ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌یان له‌لا دروستبووه که‌بایکۆتى هه‌ڵبژاردن بکه‌ن و پێیانوایه هه‌ڵبژاردن گۆڕانکارى لێناکه‌وێته‌وه. وتیشى «به‌شێک له‌خه‌ڵک قه‌ناعه‌تیان گه‌ڕاوه‌ته‌وه پێش 2009 و دروستبوونى ئۆپۆزسیۆن، گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ بایکۆتى هه‌ڵبژاردن، هه‌مان ئه‌و رێگه‌یه‌ى له‌ساڵانى پێش 2009دا بۆ پیشاندانى ناڕه‌زایی خۆیان به‌رانبه‌ر ده‌سه‌ڵات به‌کاریان ده‌هێنا». له‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستاندا که‌بڕیاره 30 ئه‌م مانگه به‌ڕێوه‌بچێت، 38 قه‌واره به‌زیاتر له 700 کاندیده‌وه کێبڕکێ له‌سه‌ر 111 کورسی په‌رله‌مان ده‌که‌ن، که 11 کورسیان بۆ پێکهاته‌کان ته‌رخانکراوه (ئه‌رمه‌ن یه‌ک کورسی، تورکمان پێنج کورسی، سریان کلدان و ئاشورى پێنج کورسی)، زیاتر له سێ ملیۆن که‌سیش مافى ده‌نگدانیان هه‌یه. هۆگر چه‌تۆ ڕێکخه‌رى تۆڕى شه‌مس بۆ چاودێرى هه‌ڵبژاردن سستى بانگه‌شه‌ى به‌شێک له لایه‌نه‌کان ده‌به‌ستێته‌وه بۆ چه‌ند هۆکارێک له‌وانه، دۆخى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق و مشتومڕه‌کان له‌باره‌ى ئه‌نجامه‌کانه‌وه، خه‌رجکردنى پاره‌یه‌کى زۆر له‌لایه‌ن ئه‌و حزبانه‌وه له‌بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردندا. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێیوایه هۆکارێکى سه‌ره‌کى دیکه په‌یوه‌ندى هه‌یه به‌دوودڵى لایه‌نه‌کان له‌باره‌ى ئه‌نجامدان یان ئه‌نجامنه‌دانى هه‌ڵبژاردنه‌وه، به‌تایبه‌ت که به‌شێک له لایه‌نه‌کان له‌گه‌ڵ دواخستنى هه‌ڵبژاردندا بوون. پێشیوایه، سستى بانگه‌شه‌ى ئه‌و لایه‌نانه کاریگه‌رى ده‌بێت له‌سه‌ر که‌مى به‌شدارى خه‌ڵک له‌هه‌ڵبژاردنى ئه‌مجاره، به‌و پێیه‌ى ده‌نگێکى زۆرى خۆڵه‌مێشى هه‌یه که خۆیان یه‌کلایی نه‌کردووه‌ته‌وه و لایه‌نه‌کان کێبڕکێی له‌سه‌ر ناکه‌ن. ئه‌و لایه‌نانه‌ى که بانگه‌شه‌یان به‌سست داده‌نرێت، تا ئێستاش که بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردن پێی ناوه‌ته رۆژى پێنجه‌مییه‌وه هێشتا ترسیان له ئه‌نجامدانى ساخته‌کاریی نه‌ڕه‌ویوه‌ته‌وه که پێشتر به‌شێکیان وه‌کو پاساوى سه‌ره‌کى ده‌یانهێنایه‌وه بۆ دواخستنى هه‌ڵبژاردن. رۆژى شه‌ممه هه‌ر چوار لایه‌نى گۆڕان و یه‌کگرتوو، کۆمه‌ڵ و بزوتنه‌وه‌ى ئیسلامى له‌کۆبوونه‌وه‌یه‌کدا له‌هه‌ولێر جه‌ختیان له‌سه‌ر زیادکردنى هه‌ماهه‌نگى نێوانیان کرده‌وه بۆ هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان و به‌ڕێوه‌چوونى پڕۆسه‌که به شێوه‌یه‌کى پاک. ئه‌و لایه‌نانه داواشیان له کۆمسیۆن کرد کارى جدى بکات بۆ ئه‌وه‌ى گومانه‌کانیان له‌سه‌ر ساخته‌کاریی هه‌ڵبژاردن بڕه‌و‌ێنێته‌وه. هه‌ڵبژاردنى ئه‌مجاره‌ى په‌رله‌مانى کوردستان پێنجه‌م هه‌ڵبژاردنى له‌وشێوه‌یه‌یه، له‌دواى ئه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى 1991 به‌بڕیارێکى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان جۆرێک له‌خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى پێدراو وه‌کو ناوچه‌ى دژه‌فڕین له‌به‌رانبه‌ر رژێمى ئه‌وکاتى عێراق به‌سه‌رۆکایه‌تى سه‌دام حسێن ڕاگه‌یه‌نرا. یه‌که‌م هه‌ڵبژاردن له‌ئایارى 1992 به‌ڕێوه‌چوو، به‌هۆی هه‌ڵگیرسانى شه‌ڕى ناوخۆوه له‌ساڵى 1994 نه‌توانرا هه‌ڵبژاردنى دیکه‌ى په‌رله‌مان ئه‌نجامبدرێت، به‌ڵام له‌ساڵانى 2005، 2009، 2013 هه‌ڵبژاردنى سێ خولى دیکه‌ى په‌رله‌مان ئه‌نجامدرا
سازدانى: ئارا ئیبراهیم کاندیدێکى کۆمه‌ڵى ئیسلامى بۆ په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه به‌وه ده‌دات ئه‌و داهاته‌ى دێته کوردستان به‌شى ئه‌وه ده‌کات خه‌ڵک پێی بژى و خزمه‌تگوزاریشى پێشکه‌ش بکرێت و ده‌شڵێت متمانه‌ى به‌قه‌یرانى دارایى نیه‌و ئه‌گه‌ر داهات له “ده‌ستێکى ئه‌میندا” بێت و “دادپه‌روه‌رانه” دابه‌شبکرێت کوردستان کێشه‌ى دارایی نیه. عومه‌ر گوڵپى، کاندیدى کۆمه‌ڵى ئیسلامى له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه که ئه‌وپه‌ڕى تواناى خۆیان ده‌خه‌نه‌گه‌ڕ بۆ خزمه‌تکردنى خه‌ڵک وتى» خۆمان خه‌جاڵه‌تى به‌رده‌م خواو خه‌ڵک و ده‌نگده‌رانمان ناکه‌ین». هاوڵاتی: به‌ڕێزتان به‌ڕێوه‌به‌رى گه‌شه‌پێدانى کۆمه‌ڵایه‌تى سلێمانین، چۆن بونه کاندید بۆ په‌رله‌مان و ده‌تانه‌وێت چى بکه‌ن؟ عومه‌ر گوڵپى: به‌هۆى ئه‌زموونم له‌گه‌ڵ هاوڕێ و هاوپیشه‌کانم له‌به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى و ئاگاداربوونم له‌موعانات و ئێش و ئازارى هه‌ژاره‌کان و دۆخى خراپى ژیانى که‌مئه‌ندامان و ئه‌و نادادگه‌رییه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌ى که له‌هه‌رێمى کوردستان هه‌یه ئه‌و بڕوایه‌م لا دروست بوو که‌پێویسته ئه‌م بابه‌تانه به‌یاساى پێشکه‌وتوو له‌په‌رله‌مانه‌وه که‌به‌رزترین ده‌سه‌ڵاته له‌هه‌رێمى کوردستان چاره‌سه‌ر بکرێن، هه‌روه‌ها چاودێریه‌کى ورد بۆ دامه‌زراوه‌ى جێبه‌جێکردن له‌کوردستاندا بکرێت تا بتوانین له‌و رێگه‌یه‌وه خزمه‌ت به‌سه‌رجه‌م توێژه‌کان و هه‌ژاران بده‌ین و ئه‌و دۆخه خراپه‌ى که‌تێیدان له‌رێگه‌ى کاره‌کانمانه‌وه له‌په‌رله‌مان فشار دروستبکه‌ین له‌سه‌ر لایه‌نى په‌یوه‌ندیدار بۆ خزمه‌تکردنى زیاترى هاوڵاتیان. هاوڵاتی: قه‌یرانێکى دارایى له‌هه‌رێمدا هه‌یه‌و داهاتى نه‌وت و ناوخۆ بونى هه‌یه، چۆن ئیش له‌سه‌ر دۆسیه ئابوریه‌کان ده‌که‌ن بۆ باشترکردنى ژیانى هاوڵاتیان؟ عومه‌ر گوڵپى: به‌تێگه‌یشتنى ئێمه هیچ قه‌یرانێکى دارایى نیه‌و ئه‌وه‌ى نیه نه‌زیفێک له‌سه‌روه‌ت و سامانى گشتى هه‌یه‌و به‌ڕاگرتنى ئه‌و نه‌زیفه هیچ کێشه‌یه‌کى ئابوریمان نابێت، واته ئێمه له‌کوردستان پێویستمان به‌ڕوبه‌ڕووبونه‌وه‌ى گه‌نده‌ڵى و به‌رپارکردنى چاکسازییه له حکومڕانیدا، ئه‌گه‌رنا ئه‌و داهاته‌ى دێته کوردستان به‌شى ئه‌وه ده‌کات خه‌ڵک پێی بژى و خزمه‌تگوزاریشی پێشکه‌ش بکرێت. ئه‌گه‌ر دادپه‌روه‌رى له‌دابه‌شکردنى سه‌رچاوه‌کانى داهاتدا هه‌بێت و له‌ده‌ستێکى ئه‌میندا بێت ده‌توانرێت خزمه‌تى زیاترى هاوڵاتیانى پێبکرێت. هاوڵاتی: باخچه‌کانى مناڵان له‌ئاست پێویستدا نین و هاوڵاتیان زیاتر مناڵه‌کانیان ده‌به‌نه باخچه ئه‌هلییه‌کان، چۆن ئیشى له‌سه‌رده‌که‌ن؟ عومه‌ر گوڵپى: باخچه‌کانى منداڵان سه‌ر به‌په‌روه‌رده‌ن، گه‌وره‌ترین کێشه‌ى په‌روه‌رده خۆى له‌سێ ئاستدا ده‌بینێته‌وه، یه‌که‌م نه‌بوونى فه‌لسه‌فه‌و ڕوئیایه‌کى ڕوون بۆ بوارى په‌روه‌رده‌و فێرکردن، دووه‌م ته‌رخانکردنى پاره‌و بودجه‌ى زیاتر بۆ که‌رتى په‌روه‌رده، سێیه‌م مانه‌وه‌و پشتیوانیکردنى که‌رتى تایبه‌ت له‌کارکردن له‌بوارى په‌روه‌رده‌دا به‌و مه‌رجه‌ى حکومه‌ت کۆنترۆڵى ته‌واوى له‌سه‌ر سیاسه‌تى په‌روه‌رده هه‌بێت له‌که‌رتى تایبه‌ت نه‌وه‌ک ئه‌م فه‌وزایه‌ى که له‌کوردستان هه‌یه‌و باخچه‌و خوێندگه ئه‌هلییه‌کان یه‌ک سیاسه‌تى په‌روه‌رده‌ییان له‌سه‌ر جێبه‌جێناکرێت. هاوڵاتی: به‌شێک له‌کاندیده‌کان به‌ڵێنى هه‌لى کار ده‌ده‌ن به‌گه‌نجان، ئایا بۆ گه‌نجان چ به‌رنامه‌یه‌کتان هه‌یه تاوه‌ک سه‌رمایه‌ى مرۆیى هه‌رێم سوودى لێوه‌ربگیرێت؟ عومه‌ر گوڵپى: گه‌نجان گه‌وره‌ترین سه‌رمایه‌ن بۆ هه‌ر وڵاتێک، گرنگه هه‌لى کاریان بۆ بڕه‌خسێنرێت، له‌م باره‌یه‌وه به‌رنامه‌مان ئه‌وه‌یه: یه‌که‌م: حکومه‌ت ئه‌نجومه‌نى ڕاژه پێکبهێنێت که به‌پێى یاسا ده‌بوو ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران ئه‌و ئه‌نجومه‌نه دروستبکات هه‌تا به‌شێوه‌یه‌کى دروست و له‌سه‌ر بنه‌ماى پلان و به‌رنامه خواست و پێویستى دامه‌زراوه‌کانى حکومه‌ت ده‌ستنیشان بکرێت بۆ دامه‌زراندنى گه‌نجان و ده‌رچووانى زانکۆ که من خۆم ماسته‌ره‌که‌م له‌م بواره‌دایه‌و ئاگادارم هه‌رێمى کوردستان له‌چ فه‌زایه‌کدا غه‌رق بووه‌و حکومه‌ت چه‌ند خراپ مامه‌ڵه ده‌کات له‌گه‌ڵ سامانى مرۆیى. دووه‌م: پێویسته که‌رتى تایبه‌ت قۆرخکارى له‌سه‌ر هه‌ڵبگیرێت و ده‌ستى کۆمپانیاى حزب له‌سه‌ر بازاڕ کۆتایى پێ بهێنرێت و هه‌ردوو گروپى کۆمپانیاکانى پارتى و یه‌کێتى هه‌ڵبوه‌شێنرێنه‌وە ئه‌و سه‌روه‌ت و سامانه‌ى به‌هۆى سودوه‌رگرتن له‌ده‌سه‌ڵات کۆیانکردووەته‌وه لێیان بسه‌نرێته‌وه‌و بدرێته‌وه به‌خه‌زێنه‌ى گشتى تا به‌هۆى ئه‌و داهاته‌وه په‌ره بەقه‌رزى بچوک و بیمه‌ى بێکارى به‌گه‌نجان بدرێت و که‌رته‌کانى کشتوکاڵ و پیشه‌سازى بچوکى پێ ببوژێنرێته‌وه. هاوڵاتی: کێشه کومه‌ڵایه‌تییه‌کان له‌هه‌رێمى کوردستاندا له‌زیادبوندیایه، زۆربه‌شى وه‌ک ئاماره‌کان ئاماره‌کان پێمان ده‌ڵێن فشاره ئابورریه‌کان رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌بووه، چى ده‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ى کێشه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان که‌مببێته‌وه به‌تایبه‌ت خۆکوشتن و جیابونه‌وه‌ى هاوسه‌ران؟ عومه‌ر گوڵپى: کێشه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان هه‌موویان زاده‌ى کێشه ئابورییه‌کان نین، من له‌نزیکه‌وه‌و به‌وردى ئاگادارى کێشه‌و گرفته کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانم، به‌شێکى زۆرى کێشه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان زاده‌ى لاوازى په‌روه‌رده‌و لاوازى وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرین، جیابوونه‌وه‌ى هاوسه‌ران پله‌به‌ندى هۆکاره‌که‌یان له‌وڵاتێکه‌وه بۆ وڵاتێکى تر ده‌گۆڕێن، له‌وڵاتى ئێمه‌ش بێجگه له‌کێشه‌ى ئابورى، کێشه‌ى خراپ به‌کارهێنانى ته‌کنه‌لۆجیاو تۆره کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان و لاوازى ڕۆشنبیریى خێزانى له‌هۆکاره به‌هێزه‌کانن، بۆیه ئێمه به‌رنامه‌مان هه‌یه: یه‌که‌م: هه‌موارى یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى خێزانى بکه‌ین که که‌لێنى زۆرى تێدایه. دووه‌م: به ته‌رخانکردنى بودجه‌ى پێویست بۆى، دامه‌زراوه‌ى کۆمه‌ڵایه‌تى به‌هێزبکه‌ین هه‌تا به‌ئه‌رکى سه‌رشانى هه‌ستێت له‌بڵاوکردنه‌وه‌ى وشیاریى و په‌روه‌رده‌ى دروستى کۆمه‌ڵایه‌تى، هه‌روه‌ها دامه‌زراندنى سه‌نته‌رێکى پێشکه‌وتوو بۆ ئه‌وه‌ى هیچ که‌سێک نه‌چێته ژیانى هاوسه‌رى تاخولێکى تێروته‌سه‌ل نه‌بینێت. سێیه‌م: پیاچوونه‌وه به‌سیاسه‌تى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌مامه‌ڵه‌کردنى له‌گه‌ڵ ئینته‌رنێت ته‌له‌فزیۆن و سه‌ته‌لایته‌کان، هه‌روه‌ها فلته‌رکردنى ئه‌و پێگه‌و سایتانه‌ى که ئه‌و بابه‌تانه بڵاو ده‌که‌نه‌وه که نابێت بڕژێنه ناو حه‌ره‌مى خێزانه‌وه وه‌ک بابه‌ته‌کانى په‌یوه‌ست به‌توندوتیژى و سایته ئیباحى و پۆرنه‌کان. هاوڵاتی: ئایا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان سیستمى حوکمڕانى په‌رله‌مانى بێت، له‌کاتێکدا که‌هێشتا ئه‌م پرسه یه‌کلانه‌کراوه‌ته‌وه؟ عومه‌ر گوڵپى: پێشترو ئێسته‌ش ئێمه پێمانوایه سیستمى په‌رله‌مانى بۆ هه‌رێمى کوردستان گونجاوتره تاهه‌ر سیستمێکى ترو له‌خولى داهاتووى په‌رله‌مانیشدا په‌رله‌مانتارانى کۆمه‌ڵ داکۆکى له‌م بۆچوون و به‌رنامه‌یه ده‌که‌ن. هاوڵاتی: ئه‌و به‌ڵێنه‌ى ده‌یده‌ى به‌ده‌نگده‌رانت ئاماده‌ى له‌په‌رله‌مان کارى له‌سه‌ر بکه‌یت؟ ئه‌گه‌ر پابه‌ندنه‌بوویت و گله‌یى ده‌نگدەرانت له‌سه‌ر بوو ئاماده‌ى ده‌ست له‌کاربکێشیته‌وه؟ عومه‌ر گوڵپى: به‌ڵێنى ئێمه کارو پڕۆژه‌و دڵسۆزییه، خه‌ڵک له‌ڕابردوو چۆنى بینیوین به‌هه‌مانشێوه به‌رده‌وام ده‌بین، به‌دڵنیاییه‌وه خۆمان خه‌جاڵه‌تى به‌رده‌م خواو خه‌ڵک و ده‌نگده‌رانمان ناکه‌ین. هاوڵاتی: له‌خوله‌کانى پێشوى په‌رله‌ماندا رۆڵى په‌رله‌مان لاواز بوو نه‌یتوانى متمانه له‌وه‌زیرێک وه‌ربگرێته‌وه سه‌ره‌ڕاى کێشه‌کان، ئایا کار له‌سه‌ر ئه‌م پرسه ده‌که‌ن؟ عومه‌ر گوڵپى: ئه‌گه‌ر ڕۆڵى په‌رله‌مانیش لاوازبووبێت نوێنه‌ره‌کانى کۆمه‌ڵ کاراو چالاک بوون، بۆ خولى پێنجه‌میش ئه‌وپه‌ڕى توانا ده‌خه‌ینه‌گه‌ڕ به‌قه‌باره‌ى ناوه‌که‌ى که‌باڵاترین ده‌سه‌ڵاته، په‌رله‌مان هه‌مان ڕۆڵ و پێگه‌و کاریگه‌ریى ده‌سه‌ڵاتى یاسادانان و چاودێریى و لێپرسینه‌وه‌ى هه‌بێت له‌کوردستانه خۆشه‌ویسته‌که‌ماندا.
یاد قوربانی خۆپیشاندەرەکانی بەسڕە لەوپەڕی توڕەییاندا چەند هەفتەی پێشوو قونسوڵیەتی ئێرانیان لەشارەکەیان لەگەڵ فەرمانگە حکومیەکانی وڵاتەکەیان و بارەگای حزبە عێراقیەکاندا سوتاند دوای بێکاری و کەمی خزمەتگوزاریەکان زۆری بۆهێنان. هاوڵاتیانی عێراق سزای سیاسەتمەدارانی وڵاتەکەی خۆیان و ئێرانیەکان بەیەکەوە دەدەن و هەردووکیان خستوەتە تای یەک تەرازوو، ئەمەش دوای ئەوە دێت کە زۆرێک لەنەهامەتیەکانی گەلی عێراق دەدرێتە پاڵ سیاسەتی دەرەوەی ئێران و ململانێکانیان لەگەڵ ئەمریکادا، ئەمە لەکاتێکدایە کە ئێران بۆردومانەکانی بۆ سەر بارەگای حزبی دیموکراتی ئێران لەکۆیە و هاوکات گرتنەوەی سەرچاوەکانی ئاو کەبوە هۆی دروستبونی ناڕەزایی لەبەسڕە بە پلانی ئێران بۆ دژایەتی ئەمریکاو لەکەدارکردنی حکومەتی عێراق دادەندرێت. لەڕاپۆرتێکی گۆڤاری (The Economist)ی ئەمریکیدا لەسەر ناکۆکیەکانی ئێران و ئەمریکاو قوربانیبونی عێراق لەم نێوەندەدا ئەوە خراوەتەڕوو کەناکۆکیەکانی ئەم دواییەی ئەو دوو وڵاتە پێدەچێت ئاسایشی عێراق دوای ماوەیەک لەسەقامگیری دووبارە تێکبداتەوە، «برێت مەکگورکی نێردەی ئەمریکاو قاسم سولەیمانی فەرماندەی هێزەکانی قودس هەردوو لەناوچەی سەوز لەبەغدا دادەنیشن و وێڵ بەدوای بەرژەوەندی خۆیاندا پاڵپشتی بۆ هاوپەیمانەکانی خۆیان کۆدەکەنەوە. هەر لایەنەو دەیەوێت بەدڵی خۆی زۆرینەی پەرلەمانی عێراق پێکبهێنێت دوای دەنگدانە پڕکێشەکەی پەرلەمانی عێراق». لەئێستادا ئەمریکیەکان و برێت مەکگورکی نێردەیان دەیانەوێت هاوپەیمانیەکی زۆرینە لەلایەنە کوردەکان و سوننەکان و ئەو شیعانەی کەمترین سۆزداریان بۆ ئێران هەیە پێکبهێنن بەناوی (ئیسڵاح)، بە پێچەوانەشەوە ئێرانیەکان و قاسم سولەیمانی نێردەیان دەیانەوێت زۆرینەی پەرلەمان لەهاوپەیمانی لایەنە شیعەکانی سۆزداریان بۆ ئێران هەیە پێکبهێنن بەناوی (ئەلبینا)، دانوستانەکانیش هێشتا بەردەوامن. ڕاپۆرتەکەی گۆڤارە ئەمریکیەکە ڕوداوی هێرشکردنەسەر بارەگای حزبی دیموکراتی ئێران و گرتنەوەی سەرچاوە ئاویەکانی عێراق و هێرشی هاوەنی میلیشیا شیعەکان بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئەمریکا لەناوچەی سەوزی بەغدای هەمووپێکەوە بەستوەتەوەو وەک پلانی ئێران بۆ دژایەتیکردنی ئەمریکا لەعێراق ناوی هێناوە. لەڕاپۆرتەکەدا هاتوە، «فەرماندە ئەمریکی و ئێرانیەکان پێکەوە دژی داعش دەجەنگان بەڵام ئێستا دوو بەرەی دژبەیەکن. لە ٦ی ئەم مانگەدا هاوەنەکانی میلیشیا شیعەکان ئاراستەی باڵیۆزخانەی ئەمریکا لەبەغداو هاوکات کونسوڵخانەی ئەمریکا لەبەسڕە کرا، ئەمەش یەکەم جار بوو لەساڵی ٢٠١١ەوە هێرشی هاوەن بکرێتەسەر لایەنە ئەمریکیەکان لەلایەن میلیشیا شیعەکانەوە». لەسەر بۆردمانی حزبی دیموکراتیش: «تەنها دوو ڕۆژ دوای ئەوە، موشەکە ئێرانیەکان ئاراستەی بارەگای حزبی دیموکراتی ئێران کران لە کۆیە، ئەمەش یەکەم هێرشی موشەکیی ئێرانە دوابەدوای شەڕی ئێران و عێراق لە ٨٠کاندا تا ئێستا ئاراستەی عێراق کرابێت.» بەپێی شیکاریەکانی ئیکۆنۆمیست ئێران ئامانجی لەگرتنەوەی سەرچاوە ئاویەکانی عێراقدا نمایشی هێزی خۆی و هاوکات دروستکردنی پشێوی و ناڕەزایی بوە بەرانبەر حکومەتەکەی ئێستای عێراق، «ئێران ئاوو کارەبای لەبەسڕە بڕی، ئەو شارەی خاوەنی تەنها مینای عێراق و بیرە زەبەلاحەکانی نەوتە کەتێکڕای ٩٠%ی داهاتی عێراق دابیندەکات، هەر ئەمەبوو خەڵکی بەسڕەی هێنایەسەر شەقام تا گڕبەردەنە بارەگاکانی حکومەت». ئەمە یەکەم جار نیە عێراق دوای هەڵبژاردن توشی کێشەی پێکهێنانی حکومەت و دەستتێوەردانی دەرەکی دەبێتەوە و ناڕەزایی خەڵک تەشەنە دەکات، هەڵبژاردنی پێشوو لە ٢٠١٤دا کە ئەمە ڕوویدا تیرۆریستانی داعش ئەو بارە نائارامەیان قۆستەوە و موسڵ و بەشێکی زۆری باکورو ڕۆژئاوای عێراقیان داگیرکردو ئەمەش جەنگێکی سێ ساڵی هەڵگیرساند. لەڕاپۆرتەکەدا هاتوە کەسیاسەتمەدارانی عێراق دەبێت بەهۆشداریەوە بڕواننە خۆپیشاندانەکانی ئەم دواییانەو ئاگاداری توڕەیی خەڵک بن بۆ دوبارەنەبونەوەی کارەساتێکی تری وەک کارەساتی داعش. حەیدەر عەبادی سەرۆک وەزیرانی عێراق بەڵێنی داوە هاوکاری ئەمریکا بێت و پابەندبێت بەئابڵۆقەکانی بۆ سەر ئێران و ڕاگرتنی مامەڵەکردن بەدۆلار لەگەڵ ئەو وڵاتەدا، بەڵام ئەمە هاوپەیمانە شیعەکانی ئێرانی لەعێراق توڕەکردوە کەئێران وەک دۆست دەبینن و بە پێچەوانەوە پاڵشتی سیاسەتی ئەو وڵاتە دەکەن. لەکۆتایی ڕاپۆرتەکەی ئیکۆنۆمیستدا هاتوە کەگەر ئەم کێشەیەی نێوان لایەنە شیعەکان لەپێشتردابوایە مەرجەعیەتێکی گەورەی شیعەکان وەک ئایەتوڵا عەلی سیستانی نێوەندگیری دەکرد، بەڵام مەرجەعیەتی نەجەف لەم ساڵانەدا کەمیکردووە. کوردەکانیش خۆیان دورەپەرێز و بێلایەن گرتوە لەململانێکان. «شیکەرەوە سیاسیەکان پێیانوایە دەستکوژی و شەڕی ناوخۆ لە نێوان شیعەکانی عێراقدا دەستپێدەکاتەوە. دوای ماوەیەک لە ئارامی، دیسان ناڵەی تەقینەوەی ئوتومبێلەکان لە شەقامەکانی بەغداد دەنگدەداتەوە». لەئێستادا سەرەڕای هەموو پشێویەکان، مەترسیی هەنوکەیی کە حکومەتی عێراق چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە توڕەیی گەلەکەیەتی کە چیدی نایەوێت بەشێک بێت لەململانێکانی نێوان وڵاتانی تر، «ڕەوڕەوەی بەرهەڵستی خەڵک کەوتوەتە گەڕو توڕەییان زیادی کردوە، بەرپرسە عێراقیەکان هەر بڕیارێک بدەن دەبێت ژیانی هاوڵاتیی ئاسایی باشتربون بەخۆوە ببینێت و ئەم گۆڕانکاریە زوو ڕووبدات.» ئەمە وتەی زەید ئەلعەلی، ڕاوێژکار لە پەیمانگای نێودەوڵەتی بۆ دیموکراسیە بۆ ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست. ئەو پێیوایە کە گەر حکومەتی عێراق نەیەوێت شۆڕشی چەکداری بەسەردابکرێت لەلایەن گەلەکەی خۆیەوە دەبێت هەرچی زووە بەدەم داواکاریەکانیانەوە بچێت.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم کاندیدێکى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بۆ په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه به‌وه ده‌دات که‌رتى ته‌ندروستى له‌هه‌رێمى کوردستاندا «خراپه«و پێویستى به‌ده‌رکردن و هه‌موارکردنه‌وه‌ى چه‌ند یاسایه‌ک هه‌یه، ئاماژە بەوەشدەکات کە ئه‌وله‌ویه‌ت ده‌دات به‌ڕێگریکردن له‌هاورده‌کردنى ده‌رمانى ساخته‌و دانانى بیمه‌ى ته‌ندروستى بۆ هاوڵاتیان. شایان کاکە ساڵح پزیشکى نه‌خۆشیه‌کانى شێرپه‌نجه‌یه‌و له‌نه‌خۆشخانه‌ى نانه‌که‌لى له‌هه‌ولێر ده‌وامى کردووه‌و له‌به‌هارى ئه‌مساڵدا به‌شدارى خۆپیشاندانه‌کانى فه‌رمانبه‌رانى کرد بۆ لابردنى پاشه‌که‌وتى موچه. شایان کاکە ساڵح، له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی، جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه ده‌بێت ده‌رمانى پێویست له‌نه‌خۆشخانه‌کاندا هه‌بێت تا نه‌خۆش ناجار نه‌کرێت له‌ده‌ره‌وه بیکڕێت و ببێته بارگرانى ئابوورى له‌سه‌ر شانیان. هاوڵاتی: چۆن بڕیارتدا ببیته کاندید بۆ په‌رله‌مانى کوردستان؟ شایان کاکە ساڵح: راسته پسپۆرى پزیشکیم و له‌نه‌خۆشخانه‌ى نانه‌که‌لى تایبه‌ت به‌شێرپه‌نجه ده‌وامم کردووه، به‌ڵام دژایه‌تیم کرا به‌هۆى به‌شداریکردن له‌خۆپیشاندانه‌کان، ته‌نانه‌ت ناتوانم عیاده‌ش دابنێم و موچه‌شیان که‌مکردمه‌وه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو بومه په‌رله‌مانتار به‌رنامه‌ى ئه‌وه‌م هه‌یه که‌گۆڕانکارى زۆر له‌که‌رتى ته‌ندروستیدا بکه‌م، ئه‌وله‌ویه‌تى کارم رێگه‌گرتن ده‌بێت له هێنانى ده‌رمانى به‌سه‌رچوو ساخته‌و کوالێتى خراپ که له‌هه‌رێمى کوردستاندا بوونى هه‌یه له‌گەڵ دانانى بیمه‌ى ته‌ندروستى. هه‌روه‌ها سندوقى شێرپه‌نجه که‌زۆر به‌نادادپه‌روه‌رى خه‌رج ده‌کرێت و دابه‌شده‌کرێت ئه‌وه به‌شێکى گرنگى به‌رنامه‌که‌مه‌و چونکه داهاتى سندوقى شێرپه‌نجه وه‌ک پێویست خه‌رجناکرێت بۆ نه‌خۆشانى شێرپه‌نجه. هاوڵاتی: نه‌خۆشانى شێرپه‌نجه به‌شێکیان ده‌چن له‌ده‌ره‌وه‌ى نه‌خۆشخانه‌ى هیواو نانه‌که‌لى ده‌رمان ده‌کڕن، چى بۆ ئه‌وه ده‌که‌ن که‌نه‌خۆش ده‌رمانى پێویستى له‌به‌رده‌ستدا بێت؟ شایان کاکە ساڵح: به‌ڵگه‌م له‌به‌رده‌ستدایه که‌خێرخواز پاره‌ى لاى من داناوه بۆ ئه‌و نه‌خۆشانه‌ى توشى شێرپه‌نجه بوون بۆ ئه‌وه‌ى هاوکارى بکرێن له‌ڕووى مادییه‌وه تا ده‌رمانه‌که‌ى پێ بکڕێت، چونکه ده‌زانم زۆربه‌ى زۆرى نه‌خۆشانى شێرپه‌نجه تواناى کڕینى ده‌رمانیان نییه‌و توشى قه‌رزو بارگرانییه‌کى زۆرى دارایى ده‌بن، بۆیه پێویسته هاوکارییه‌کى گه‌وره‌ى نه‌خۆشانى شێرپه‌نجه بکرێت. ده‌رمان هه‌یه له 100 دۆلاروه تا یه‌ک ده‌فته‌ر دۆلاره ئه‌مانه به‌نه‌خۆشانى شێرپه‌نجه ناکڕدرێت که‌پاره‌یه‌کى زۆرى پێبدات، ته‌نانه‌ت به‌شێک له‌و ده‌رمانانه‌ى که گرانیشن ده‌رمانى باش نین که باتوانێت چاره‌سه‌رى نه‌خۆشه‌که بکات، تەر‌کیز ده‌که‌ینه‌سه‌ر ئه‌و ده‌رمانانه‌ى که‌ستانداردن و نه‌خۆش مه‌جبور به کڕینى نه‌کرێت و له نه‌خۆشخانه حکومیه‌کاندا بوونى هه‌بێت. هاوڵاتی: بۆچى هاوڵاتیان ده‌رمانیش به‌کارده‌هێنن ته‌ندروستیان باش نابێت، ئایا تاچه‌ند په‌یوه‌ندى به‌کوالێتى جۆرى ده‌رمانه‌کانه‌وه هه‌یه؟ شایان کاکە ساڵح: پرۆژه له‌په‌رله‌مانى کوردستاندا ئاماده ده‌که‌م ده‌بێت ئه‌و کۆپانیایانه‌ى ده‌رمان ده‌هێننه هه‌رێمى کوردستاندا ناسراو بن له ئاستى نێوده‌وڵه‌تیدا و کوالێتیه‌که‌یان به‌رز بێت تا نه‌خۆش ئه‌و ده‌رمانه‌ى به‌کاریده‌هێنێت بتوانێت چاره‌سه‌ری بکات نه‌ک توشى نه‌خۆشى و کێشه‌ى ترى بکات. هاوڵاتی: له‌هه‌موو وڵاتێکدا کۆمپانیاى نیشتمانى ده‌رمان بوونى هه‌یه‌و له‌هه‌رێمى کوردستاندا بونى نیه، تاچه‌ند ئیشى له‌سه‌ر ده‌که‌ن بۆ پێکهێنانى؟ شایان کاکە ساڵح: له‌هه‌رێمى کوردستاندا جۆره‌ها کۆمپانیاى ده‌رمان هه‌یه پێویست به‌و هه‌موو کۆمپانیاى ده‌رمانه ناکات، ده‌بێت ته‌نها رێگه به‌و کۆمپانیایانه بدرێت که‌باشترین ده‌رمان و کوالێتى به‌رزیان هه‌یه بهێندرێته هه‌رێمى کوردستانه‌وه، ئه‌وه‌ش ئیشى ده‌وێت. کۆمپانیاى ساخته‌ى ده‌رمان ته‌ندەر پێشکه‌ش ده‌کات له‌وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى به‌نرخى هه‌رزان ده‌رمان ده‌هێنێت و بۆى ده‌رده‌چێت، به‌ڵام کوالێتى ده‌رمانه‌کانى زۆر زۆر خراپن ده‌یده‌نه نه‌خۆش هه‌موو له‌شى توشى ئازار ده‌بێت له‌جیاتى چاره‌سه‌رکردنى، ئه‌مانه ئیشى زۆرى ده‌وێت تا کارى له‌سه‌ر بکه‌ین له‌په‌رله‌ماندا بۆ ئه‌وه‌ى به‌ته‌واوى رێگرى له‌و جۆره ده‌رمانانه بکرێت. هاوڵاتی: له‌هه‌رێمى کوردستاندا نه‌خۆشخانه‌ى ئه‌هلی و حکومى بونى هه‌یه؟ شایان کاکە ساڵح: پزیشکێک ئه‌گه‌ر ده‌وامى حکومى هه‌بوو له‌نه‌خۆشخانه‌که‌ى نابێت ئێواره‌که‌ى عیاده‌ى هه‌بێت به‌ڵکو هه‌ر له‌نه‌خۆشخانه‌ى حکومى بمێنێته‌وه‌و موچه‌‌یه‌کى باشى بۆ ببڕدرێته‌وه که‌مه‌جبور نه‌بێت عیاده بکاته‌وه. ئه‌وه‌شى له‌نه‌خۆشخانه‌ى ئه‌هلى ده‌وام ده‌کات له‌نه‌خۆشخانه‌ى حکومیدا نه‌بێت و رێکبخرێته‌وه، واته ده‌توانرێت پزیشکه‌کان هه‌موو تاقه‌که‌ى یا له‌که‌رتى حکومى یا ئه‌هلى خه‌رج بکات، نه‌خۆشخانه حکومیه‌کان ده‌بێت له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه گرنگى واى پێبدرێت که‌ده‌رمانه‌کان بونى هه‌بێت و نه‌خۆش نه‌چێت له‌ده‌ره‌وه‌ى نه‌خۆشخانه‌ى حکومى بیکڕێت، بۆ نمونه نه‌خۆش له‌نه‌خۆشخانه‌ى حکومى که‌ده‌رمانى بۆ ده‌نوسرێت له‌سێ جۆر ده‌رمان یه‌کێکى پێده‌درێت و ئه‌وى ترى له‌ده‌رمانخانه‌ى ئه‌هلى ده‌کڕێت، ئه‌مه نابێت بمێنێت و مه‌عقول نیه به‌رده‌وام بێت. هاوڵاتی: رێژه‌ى پزیشکمان زۆر که‌مه‌و به‌شێکى به‌ره‌و ئه‌وروپا رۆیشتن، چ ئیشێک له‌سه‌ر ئه‌وه‌ده‌که‌ن که‌پزیشک هانبدرێت له‌هه‌رێم خزمه‌ت بکات؟ شایان کاکە ساڵح: جیاکردنه‌وه‌ى که‌رتى حکومى و ئه‌هلى یه‌کێکه له‌و رێگایانه، ئه‌گه‌ر پزیشک له‌نه‌خۆشخانه حکومیه‌کان موچه‌ى باشى پێبدرێت ئاماده نیه هه‌رێمى کوردستان به‌جێبهێڵێت، هه‌موو که‌س حه‌زى له‌وڵاته‌که‌ى خۆیه‌تى به‌دڵسۆزى بۆ ئه‌وه‌ى خزمه‌تى نه‌خۆش بکات له‌وڵاته‌که‌ى خۆى. هاوڵاتی: هه‌موو که‌سێک بیمه‌ى ته‌ندروستى هه‌یه، کار له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌که‌ن به‌سیستمێکى رێکخراو هه‌موو که‌سێک هه‌یبێت؟ شایان کاکە ساڵح: نه‌خۆشخانه‌کانى ژێردەستی پارتى و یه‌کێتى نایانه‌وێت نه‌خۆشخانه‌کان بکه‌نه فەرمانگەی تەندروستی، مه‌فروزه بیمه‌ى ته‌ندروسى هه‌بێت ده‌کرێت کۆمه‌ڵێک درکتۆر هه‌ن پێیان ده‌ڵێن پزیشکى خێزانى، ئه‌وه ده‌بێت ئیشى له‌سه‌ربکرێت ئه‌و پزیشکه سه‌رپه‌رشتى بکه‌ن و ئه‌وکاته ئیحاله بکرێت بۆ لاى پزیشکى تر.
سازدانى: ئارا ئیبراهیم کاندیدێکى یه‌کێتى بۆ په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه به‌وه‌ده‌دات ئه‌وله‌ویه‌تى کاره‌کانى جیاکردنه‌وه‌ى داواکارى گشتیه له‌وه‌زاره‌تى داد تا ده‌سه‌ڵاتى سه‌ربه‌خۆى هه‌بێت. ته‌لار له‌تیف ئه‌ندامى خولى چواره‌مى په‌رله‌مان بووه له‌لیژنه‌ى یاسایى و له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ هاوڵاتی ئاماژە بەوەدەکات کەکار له‌سه‌ر پێدانى شۆسیال بۆ بێکاران و یه‌کخستنه‌وه‌ى موچه‌ى پێشمه‌رگه‌و وه‌زاره‌تى ناوخۆ ده‌کات. هاوڵاتی: له‌خولى پێشوى په‌رله‌مان په‌رله‌مانتار بوویت، چ رێگریک هه‌بوو بۆ جێبه‌جێکردنى یاساکان به‌تایبه‌ت ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆى به‌ژیانى هاوڵاتیانه‌وه هه‌بووه؟ ته‌لار له‌تیف: ئه‌و رێگریانه‌ى هاتبونه به‌رده‌م په‌رله‌مان بۆ جێبه‌جێکردنى یاساکان ، به‌شێکى په‌یوه‌ندى به‌وه‌وه هه‌بوو که یاساکان پێویستى به‌هه‌موارکردنه‌وه هه‌بوو، به‌شێکى دیکه‌ى به‌وه‌ى که پێویستمان به‌یاساى نوێ هه‌بووه. به‌شێکى ترى په‌یوه‌ندیدار بوو به که‌مته‌رخه‌مى حکومه‌ته‌وه له‌ڕووى جێبه‌جێکردن له‌لایه‌ن وه‌زاره‌ته په‌یوه‌ندیداره‌کانه‌وه، له‌هه‌ندێ شوێندا یاساکان وه‌ک خۆى جێبه‌جێده‌کرێت، به‌ڵام له‌ڕووى سیاسییه‌وه هه‌ندێ یاسا له‌سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه و گه‌رمیان جێبه‌جێده‌کرێت له‌هه‌ولێرو دهۆک جێبه‌جێ ناکرێت. یاساى زمانه فه‌رمییه‌کان ده‌رچوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان، که‌زمانى کوردى بۆته فه‌رمى ده‌بێت له‌هه‌موو داموده‌زگاکان جێبه‌جێبکرێت، به‌ڵام له‌دادگاکانى هه‌ولێر و دهۆک جێبه‌جێناکرێت و تائێستاش به‌زمانى عه‌ره‌بى کار ده‌که‌ن، به‌ڵام له‌سلێمانى و گه‌رمیان و هه‌ڵه‌بجه جێبه‌جێده‌کرێت. هاوڵاتی: چۆن ئیش له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنى یاساکان ده‌که‌یت؟ ته‌لار له‌تیف: له‌ڕێگه‌ى پرۆژه‌ى ده‌ستوره‌وه ده‌کرێت، ده‌بێت ئێمه بوێرانه‌تر کار له‌سه‌ر ئه‌وه بکەین و ململانێى حزبى نابێت رێگه‌ى پێبدرێت بۆ ئاماده‌کردنى پرۆژه‌ى ده‌ستورى هه‌رێم، ده‌ستورێکمان هه‌بێت ده‌توانین ببینه خاوه‌نى ئه‌وه‌ى جیاکارى له‌نێوان ده‌سه‌ڵاته‌کاندا هه‌بێت و هیچ ده‌سه‌ڵاتێک سنورى خۆى نه‌به‌زێنێت، کاربکه‌ین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى سه‌رچاوه داهاتییه‌کانمان جۆراوجۆر بێت و پشت ته‌نها به‌داهاتى نه‌وت نه‌به‌ستین. هاوڵاتی: خولى پێشوو نزیکه‌ى نیوه‌ى پرۆژه‌ى ده‌ستور ئاماده‌کراو دواى په‌کخستنى په‌رله‌مان کاره‌کانیان راگیرا، بۆ ئه‌م خوله ئیش له‌سه‌ر ئه‌وه ده‌که‌نه‌وه کەته‌واوى بکه‌ن بۆ راپرسى له‌لایه‌ن هاوڵاتیانه‌وه؟ ته‌لار له‌تیف: پێویسته کار له‌سه‌ر ئه‌وه بکرێت که لیژنه‌یه‌ک پێکبهێندرێته‌وه به ئاراسته‌یه‌ک بۆ چه‌سپاندنى مافه‌کانى خه‌ڵک بێت نه‌ک ته‌نها بیرى ته‌سکى حزبایه‌تى له‌به‌رچاو بگیرێت. هاوڵاتی: له‌هه‌موو وڵاته دیموکراسییه‌کاندا داواکارى گشتى ده‌سه‌ڵاته‌کانى له‌وه‌زاره‌تى داد جیاکراوه‌ته‌وه، کار له‌سه‌ر ئه‌مه ده‌که‌ن که‌داواکارى گشتى سه‌ربه‌خۆ بێت؟ ته‌لار له‌تیف: ئێمه له‌خولى چوارەمدا کارمان له‌سه‌ر ئه‌وه کرد بۆ هه‌موارکردنه‌وه‌ى یاساى وه‌زاره‌تى داد که‌داواکارى گشتى بکرێته‌سه‌ر ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى، چونکه ئه‌گه‌ر بچێته سه‌ر ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى ده‌سه‌ڵاتى زیاترى ده‌بێت، ئه‌گه‌ر داواکارى گشتى به‌هێز بێت پێویستمان به‌ده‌سته‌ى مافى مرۆڤ و نه‌زاهه ده‌بێت له‌هه‌رێمى کوردستاندا. هاوڵاتی: به‌ڵام به‌شێکى زۆر له‌هاوڵاتیان پێیانوایه ئه‌نجومه‌نى دادوه‌ریش به‌حزبى کراوه؟ ته‌لار له‌تیف: ئاخر ئه‌گه‌ر ده‌ستور کارى له‌سه‌ر بکرێت ئێمه ده‌توانین ئه‌و مۆرکه حزبییه لاببه‌ین، داواکارى گشتى سوڵته‌ى قه‌زائى پێکدێت له‌داواکارى گشتى و ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى، که له‌وێدا جێگیرت کرد ئه‌وکاته که‌س ناتوانێت له‌چوارچێوه‌ى ئه‌و یاسایه لابدات که بۆى داده‌نرێت. ئه‌مه راى یه‌کێتى نیشتنمانى کوردستانیشه له‌هه‌موو ئه‌و رێکه‌وتنه ستراتیژیانه‌ى کردومانه کارمان کردووه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى سه‌ربه‌خۆیى ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى و باڵاده‌ستى داواکارى گشتى. هاوڵاتی: پێتوایه یاسا سه‌روه‌ره له‌هه‌رێمى کوردستاندا وه‌ک که‌سێکى یاسایى رات چییه له‌سه‌ر جیاکارى یاسایى؟ ته‌لار له‌تیف:یاسا نابێت جیاکارى بکات و ده‌بێت وه‌کو خۆى جێبه‌جێبکرێت، ئه‌و جیاکارییه‌ى له‌نێوان که‌سه‌کاندا ده‌کرێت لاوازىو جیاکارى ده‌سه‌ڵاته‌کانى وه‌زاره‌تى ناوخۆیه،چونکه وه‌زاره‌تى ناوخۆ ئیش له‌سه‌ر جێبه‌جێکردنى فه‌رمانى ده‌ستگیرکردنه‌کان ده‌کات. ده‌بێت پۆلیسى قه‌زائى سه‌ر به ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى بێت نه‌ک سه‌ر به‌وه‌زاره‌تى ناوخۆ بێت، چونکه ئه‌گه‌ر پۆلیسى قه‌زائى لاى ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى بێت هه‌ر بڕیارێک له‌دادگاکانه‌وه ده‌رده‌چێت یه‌کسه‌ر جێبه‌جێده‌کرێت. ئێستا دادگاکان بڕیاره‌کان ده‌رده‌که‌ن و ده‌چێته لاى پۆلیس که‌سه‌ر به‌وه‌زاره‌تى ناوخۆیه، له‌وێوه رێگرى سیاسى و حزبى دێته به‌رده‌مى چه‌ندین بڕیارى دادگامان هه‌یه که‌کاریان له‌سه‌ر ناکرێت، ئه‌مه په‌یوه‌ندیداره به هه‌موارى یاساى وه‌زاره‌تى داد که سبه‌ینێ له‌په‌رله‌مانى کوردستان کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ین. هاوڵاتی: چ به‌ڵێنێک ده‌ده‌یت به‌ده‌نگده‌ران؟ ته‌لار له‌تیف: وه‌کو پێشووتر چۆن له‌ماوه‌ى چوار ساڵ زیاتر کارم کردووه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که پرۆژه‌یاساى باش بێنینه په‌رله‌مان و بیکه‌ینه یاسا، به‌هه‌مان شێوه کار له‌سه‌ر چاودێرى حکومه‌ت ده‌که‌ین بۆ جێبه‌جێ کردنى یاساکان. ئه‌وله‌ویه‌تى کاره‌کانم داواکارى گشتى و جیاکارى موچه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و خانه‌نشینان و هاریکارى کۆمه‌ڵایه‌تى سۆسیال بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى بێکارن تا ئه‌و کاته‌ى کارێکیان ده‌ستده‌که‌وێت، هیچ تاکێک له‌هه‌رێمى کوردستان که‌پێویستى به‌هاوکارى دارایى نه‌بێت. هاوڵاتی: پرۆژه‌ى چاکسازى خانه‌نشینان که‌موچه‌ى خانه‌نشینى به 400 هه‌زار دینار دیاریکراوه له‌لایه‌ن په‌رله‌مانه‌وە هه‌ڵیگراوه بۆ ئه‌م خوله تا په‌سه‌ندبکرێت، چۆن ئیشى له‌سه‌رده‌که‌یت؟ ته‌لار له‌تیف: موزایه‌ده‌ى حزبى ناکه‌م، به‌ڵام ئه‌مه په‌یوه‌ندیداره به رێکه‌وتنى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان، هه‌ر له‌ده‌ستپێکى خولى چواره‌مى په‌رله‌ماندا رێکه‌وتن کراوه ئه‌و پرۆژه یاسایانه‌ى ره‌هه‌ندى داراییان هه‌یه ده‌بێت حکومه‌ت رازى بێت ئه‌وکات په‌سه‌ندبکرێت، بۆیه ئه‌و پرسه ماوه‌ته‌وه بۆ خولى داهاتوو. ئێمه ده‌توانین کۆمه‌ڵێک یاساى باش دابنێن، به‌ڵام کات دیارى بکرێت بۆ جێبه‌جێکردنى. هاوڵاتی: ئه‌و به‌ڵێنانه‌ى داوته که‌کار له‌سه‌ر کۆمه‌ڵێک سێکته‌رى یاسایى و دارایى ده‌که‌یت، ئه‌گه‌ر کارت له‌سه‌ر نه‌کرد ئاماده‌یت وازبهێنیت؟ ته‌لار له‌تیف: هاوڵاتیانى خۆم دڵنیاده‌که‌مه‌وه بۆ کارکردن بۆ پرۆژه‌ى ده‌ستورو موچه‌ى پێشمه‌رگه و ناوخۆ بۆ کارکردن له‌سه‌ر سۆسیال و چاکسازى زیندانه‌کانى هه‌رێم، هه‌مووى کارى جددى له‌سه‌ر ده‌که‌م و پرۆژه‌یاسام بۆ ئاماده‌کردووه، ئه‌وکات هاوڵاتیان بابڕیارم له‌سه‌ر بده‌ن.
شاناز حه‌سه‌ن هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسی و دادپه‌روه‌رى ده‌یه‌وێت سکاڵا له‌کۆمسیۆن تۆماربکات، تائه‌و کاندیدانه‌ى که‌بانگه‌شه‌ی هه‌ڵبژاردرنیان ده‌ستپێکردووه‌و به‌پێچه‌وانه‌ى بڕیارى حزبه‌که‌وه بایکۆتى هه‌ڵبژاردنیان نه‌کردووه، نه‌گه‌نه په‌رله‌مانى کوردستان. هاوپه‌یمانێتیه‌که که‌کۆتایی ساڵى رابردوو له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵح جێگرى پێشووى سکرتێرى گشتى یه‌کێتیه‌وه راگه‌یه‌نرا، له‌چه‌ند مانگى رابردوودا ئاماده‌کاریه‌کانى ده‌ستپێکرد بۆ به‌شداریکردن له‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان و لیستى ناوى کاندیده‌کانى پێشکه‌شى کۆمسیۆنى هه‌ڵبژاردنه‌کان کرد، به‌ڵام پێش ده‌ستپێکردنى بانگه‌شه‌و له‌سێی ئه‌یلولدا به‌رهه‌م ساڵح رایگه‌یاند که‌بایکۆتى هه‌ڵبژاردن ده‌که‌ن. دواى بڕیاره‌که‌ى هاوپه‌یمانى، ژماره‌یه‌ک کاندیدى ئه‌و قه‌واره‌یه پابه‌ندنه‌بوونى خۆیان به‌بڕیارى بایکۆتى هه‌ڵبژاردنه‌وه راگه‌یاندو بانگه‌شه‌ى هه‌ڵبژاردنیان ده‌ستپێکردو ره‌خنه له‌حزبه‌که‌یان ده‌گرن به‌وه‌ى پرسی پێنه‌کردون بۆ بڕیارى بایکۆتکردنى هه‌ڵبژاردن. به‌پێی به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتی، له‌کۆى 100 کاندید 10 کاندیدى هاوپه‌یمانى که‌چواریان له‌سلێمانى و یه‌کێکیان له‌گه‌رمیان و سیانیان له‌هه‌ولێر و دوانیان له‌بادینانن، بڕیاریانداوه به‌شدارى هه‌ڵبژاردن بکه‌ن و به‌بڕیارى حزبه‌که‌یانه‌وه بۆ بایکۆتى هه‌ڵبژاردن پابه‌ندنه‌بن. به‌شێک له‌و کاندیدانه له تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان بانگه‌شه‌یان ده‌ستپێکردوه و داوا له‌لایه‌نگرانى هاوپه‌یمانى ده‌که‌ن ده‌نگیان پێبده‌ن تا بتوانن بچنه په‌رله‌مانى کوردستان. ئیبراهیم ئه‌حمه‌د یه‌کێکه له‌کاندیده ناڕازییه‌کان بۆ هاوڵاتی وتى «چۆن ئه‌وان به‌بێ پرسی ئێمه بڕیارى بایکۆتیاندا، ئێمه‌ش له‌ئێستادا هیچ مه‌رجه‌عیه‌تێکمان نیه تا بۆى بگه‌ڕێینه‌وه‌و ئه‌مڕۆ هه‌ڵوێستى خۆمان ڕاده‌گه‌یه‌نین که‌هه‌نگاوى چى بنێین و ژماره‌شمان زیاتر له 10 کاندیده«. باسى له‌وه‌شکرد، به‌رپرسانى هاوپه‌یمانى ده‌ڵێن به‌پاساوى ساخته‌کاریی به‌شدارى هه‌ڵبژاردن ناکه‌ن، له‌کاتێکدا له‌هه‌موو هه‌ڵبژاردنه‌کاندا هه‌موو لایه‌نه‌کان به‌پارتى و یه‌کێتیشه‌وه باس له‌ساخته‌کارى ده‌که‌ن «به‌ڵام من ده‌پرسم بۆچى هاوپه‌یمانى به‌ناوى ته‌زویره‌وه بایکۆتى هه‌ڵبژاردن ده‌که‌ن، له‌کاتێکدا له‌به‌ر خاترى پۆستێک واز له‌هاوپه‌یمانى هێنراو هه‌موو هاودیده‌کان پشتگوێخران». به‌رپرسانى هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسی و دادپه‌روه‌رى باس له‌ژماره‌یه‌کى که‌مترى کاندید ده‌که‌ن که پابه‌ندنه‌بوون به‌بڕیارى بایکۆتى هه‌ڵبژاردنه‌وه و ئاماژه به‌وه‌ده‌که‌ن که له‌و باره‌یه‌وه له‌کۆمسیۆنى باڵاى هه‌ڵبژاردن و ڕاپرسی هه‌رێم سکاڵا تۆمارده‌که‌ن. حه‌سه‌ن بارام به‌رپرسى میدیاى هاوپه‌یمانى به هاوڵاتی ڕاگه‌یاند، له‌کۆى 100 کاندیدى هاوپه‌یمانى ته‌نها دوو کاندید که‌هه‌ردووکیان له‌ناوچه‌ى بادینانن پابه‌ندن نه‌بوون به‌و بڕیاره‌ى هاوپه‌یمانییه‌وه بۆ بایکۆتکردنى هه‌ڵبژاردن و بانگه‌شه‌یان ده‌ستپێکردووه‌و به‌شدارى هه‌ڵبژاردن ده‌که‌ن. وتیشى «ئێمه سکاڵا له کۆمسیۆن تۆمارده‌که‌ین به‌و پێیه‌ى که‌ئێمه وه‌ک حزبێکى سیاسی له‌پڕۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن کشاوینه‌ته‌وه‌و بڕیارى بایکۆتکردنى پڕۆسه‌که‌مان داوه، ئه‌و سکاڵایه‌ش جێگه‌ى خۆى ده‌گرێت و ئه‌و کاندیدانه ناتوانن بگه‌نه په‌رله‌مان». هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسی و دادپه‌روه‌رى که که‌متر له‌ساڵێکه دامه‌زراوه، ته‌نها به‌شدارى له‌یه‌ک هه‌ڵبژاردندا کردووه ئه‌ویش هه‌ڵبژاردنى 12ى ئایارى په‌رله‌مانى عێراق بوو که‌دوو کورسی به‌ده‌ستهێنا، له‌کاتێکدا به‌رپرسانى ئه‌و هاوپه‌یمانیتیه که تێکه‌ڵه‌یه‌کن له‌که‌سانى سیکۆلار و ئیسلامى چاویان له به‌ده‌ستهێنانى کورسی زیاتر بوو. به‌رپرسانى کۆمسیۆنى باڵاى سه‌ربه‌خۆى هه‌ڵبژاردن و راپرسی جه‌ختده‌که‌نه‌وه که کاندیده‌کانى هاوپه‌یمانى مافى خۆیانه به‌شدارى له هه‌ڵبژاردندا بکه‌ن و ببنه ئه‌ندامى په‌رله‌مان. ئیسماعیل خورماڵى بڕیارده‌رى کۆمسیۆن بۆ هاوڵاتی جه‌ختیکرده‌وه، به‌پێی یاسا ئه‌و کاندیدانه ئه‌گه‌ر ده‌نگ بهێنن ده‌توانن بچنه په‌رله‌مان و ببنه ئه‌ندامى په‌رله‌مان و که‌سیش ناتوانێت رێگریان لێبکات. وتیشى «ئه‌وان وه‌ک هه‌ر کاندیدێکى قه‌واره‌کانى دیکه که له‌سه‌ر قه‌واره‌یه‌ک خۆیان تۆمارکردووه‌و ناوه‌کانیان له‌لایه‌ن کۆمسیۆنه‌وه په‌سه‌ندکراوه، ده‌توانن بانگه‌شه بکه‌ن تا ده‌نگى پێویست بهێنن بۆ بوون به ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان». بڕیارى بایکۆتکردنى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانیه‌وه، هاوکات بوو له‌گه‌ڵ گفتوگۆکانى ئه‌و حزبه له‌گه‌ڵ یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان بۆ پرسی یه‌کگرتنه‌وه‌یان، که‌ده‌وترێت له‌به‌رانبه‌ر کاندیدکردنى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆکى هاوپه‌یمانیدایه بۆ پۆستى سه‌رۆک کۆمارى عێراق، هه‌رچه‌نده ئه‌و حزبه ده‌ڵێت گفتوگۆکانیان له‌گه‌ڵ یه‌کێتى بۆ ڕێککه‌وتنێکى سیاسیه که ره‌نگه دواى هه‌ڵبژاردن فراوان بکرێت به‌ڕووى لایه‌نه‌کانى دیکه‌شدا. به‌پێچه‌وانه‌ى ئه‌و کاندیدانه‌وه که بانگه‌شه‌یان ده‌ستپێکردووه بۆ به‌شداریکردن له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان، زۆربه‌ى کاندیده‌کانى هاوپه‌یمانى بانگه‌شه‌یان ده‌ستپێنه‌کردووه‌و پابه‌ندى بڕیارى حزبه‌که‌یان بوون بۆ بایکۆتکردنى هه‌ڵبژاردن. چیا ئیسماعیل یه‌کێک له‌و کاندیدانه بۆ هاوڵاتی باسى له‌وه‌کرد، ئه‌وان تاوتوێی زۆرى ئه‌و پرسه‌یان کردووه، تا گه‌یشتوون به‌و بڕیاره‌ى به‌شدارى هه‌ڵبژاردن نه‌که‌ن، به‌و پێیه‌ى له‌هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراقدا روبه‌ڕووى ساخته‌کاریه‌کى زۆر بوونه‌ته‌وه. وتیشى «پێمان وایه تۆمارى ده‌نگده‌ران پاک نیه‌و کۆمسیۆنیش بێلایه‌ن نیه، ئێستا هه‌ڕه‌شه‌یه‌ک له‌سه‌ر هاوپه‌یمانى هه‌یه، پێموایه هه‌ندێک لایه‌ن بۆ مه‌به‌ستى بانگه‌شه‌ى خۆیان به‌کاریبهێنن». پێش ئه‌وه‌ى بڕیارى بایکۆتکردنى هه‌ڵبژاردن بده‌ن، هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسی و دادپه‌روه‌رى یاداشتێکى له‌باره‌ى تۆمارى ده‌نگده‌ران و تێبینیه‌کانیان له‌سه‌ر پڕۆسه‌که راده‌ستى کۆمسیۆن کرد، به‌ڵام وه‌ک به‌رپرسانى ئه‌و حزبه باسى ده‌که‌ن هیچ وه‌ڵامێکى یاداشته‌که‌یان نه‌دراوه‌ته‌وه. حاکم سه‌مه‌د محه‌مه‌د که له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانییه‌وه بۆ سه‌رۆکایه‌تى لیسته‌که‌ى بۆ به‌شداریکردن له هه‌ڵبژاردن دیاریکرابوو به هاوڵاتی وت «به ماوه‌یه‌کى که‌م دواى هه‌ڵبژاردنى 12ى ئایارى په‌رله‌مانى عێراق، گفتوگۆمان کرد له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌گه‌ر بێتو بۆ هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان هیچ زه‌مانه‌تێک نه‌بێت، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌ڵبژاردنێکى پاکوبێگه‌رد بێت، یه‌کێک له‌بژارده‌کانمان به‌شدارینه‌کردن ده‌بێت له‌هه‌ڵبژاردن». باسى له‌وه‌شکرد دواى گفتوگۆیه‌کى زۆر له 25ى ته‌مموزدا یاداشتێکیان راده‌ستى کۆمسیۆن کردووه له‌باره‌ى تێبینیه‌کانیان له‌سه‌ر تۆمارى ده‌نگده‌ران و چه‌ند رێوشوێنێکى ده‌نگدانه‌وه، «هیچ وه‌ڵامێکى یاداشته‌که‌مان وه‌رنه‌گرته‌وه، بۆیه پێمانوابوو ئه‌م هه‌ڵبژاردنه ده‌رفه‌تى ساخته‌کارى زۆرى تێدایه، بۆیه بڕیارماندا به‌شدارى تێدا نه‌که‌ین». حاکم سه‌مه‌د وتیشى» تا دوو سێ رۆژ پێش راگه‌یاندنى کاتى بانگه‌شه هه‌ر ئومێدى ئه‌وه‌مان هه‌بوو، که ده‌ستکارى تۆمارى ده‌نگده‌ران بکرێت، به‌ڵام بێئومێد بوین، بۆیه بڕیارمانداو کشاینه‌وه«. جه‌ختیشیکرده‌وه، له‌مه‌ودوا داموده‌زگاکانى خۆیان رێکده‌خه‌نه‌وه، خۆیان ئاماده‌ده‌که‌ن بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانى داهاتوو، پێیان وایه بایکۆتکردنى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مان کۆتایی دنیا نیه‌و پڕۆسه‌ى دیکه زۆر له‌پێشه‌وه‌یه که‌به‌شدارى تێدا بکه‌ن.
ئا: بارام سوبحى له‌سه‌رده‌مى شائیسماعیلى سه‌فه‌وییه‌وه ده‌سه‌ڵاتدارانى ئێران سوننه‌کانى وڵاته‌که‌یان ده‌چه‌وسێننه‌وه، به‌بڕواى لێکۆڵه‌رێک هه‌ر هه‌نگاوێک به‌قازانجى لێکنزیکبونه‌وه‌ى نێوان ده‌وڵه‌تى ئێران‌و جوڵانه‌وه سوننه‌گه‌را ئێرانییه‌کان ده‌بێته هۆى دورکه‌وتنه‌وه‌ى شه‌به‌حى جه‌نگ، که‌هێزه ده‌ره‌کییه‌کان شه‌وو رۆژ گه‌لى ئێرانى پێده‌تۆقێنن، هه‌روه‌ها پێچه‌وانه‌که‌شى راست‌و خه‌ته‌رناکه. کتێبى سوننه‌کانى ئێران جگه له‌گوته‌ى وه‌رگێڕو پاشکۆى وێنه‌کان‌و پێشه‌کییه‌ک که د.خه‌لیل عه‌لى موراد نوسیویه‌تى، لێکۆڵینه‌وه‌ى 10 توێژه‌رى له‌خۆگرتوه که‌باس له ره‌هه‌نده جۆراوجۆره‌کانى ژیانى سیاسى‌و ئابورى‌و کۆمه‌ڵایه‌تى‌و مێژویى‌و جوگرافى سوننه‌کانى ئێران ده‌کات، به‌رزانى مه‌لا ته‌ها کردویه‌تى به‌کوردى‌و گۆڤارى کۆچ له‌دوتوێى (320) لاپه‌ڕه‌دا چاپ‌و بڵاوى کردۆته‌وه. ئه‌م کتێبه بۆ؟ له‌باره‌ى ئه‌م کتێبه‌وه، وه‌رگێڕه‌که‌ى نوسیویه‌تى: ئه‌م کتێیه چه‌ند سه‌رنجێکى بایه‌خدار له‌خۆده‌گرێت له‌باره‌ى شوناسى ته‌وژمى سوننه‌گه‌رایى، دۆخى ئاڵۆزو کێشمه‌کێشه مه‌زهه‌بییه‌کان، به‌ربه‌ست‌و قۆرته ده‌ستورییه‌کان، رێگریکردن‌و به‌شدارى پێنه‌کردنى سیاسى، سستى گه‌شه‌پێدانى ئابوریى، پاشکه‌وتنى فه‌رهه‌نگى‌و ئه‌و قه‌یرانه زۆرو زه‌وه‌ندانه‌ى له‌کۆمارى ئیسلامى ئێراندا دوچارى گروپه ئیتنییه‌کان بۆته‌وه. تێیدا به‌وردى تیشک خراوه‌ته‌سه‌ر نه‌خشه‌ى دابه‌شبونى پارت‌و رێکخستنه سیاسییه‌کان، که‌سایه‌تییه به‌هه‌ژمون‌و کاریگه‌ره‌کان، خواست‌و داواکارییه‌کان‌و جیاکارییه مه‌زهه‌بیه‌کان له‌م وڵاته‌دا. وه‌رگێڕ له‌به‌شێکى دیکه‌ى نوسینه‌که‌یدا، ده‌نوسێت: کتێبى «سوننه‌کانى ئێران» ئاوڕدانه‌وه‌یه‌کى ناوازه‌ى ئه‌کادیمییه له دۆخى سیاسى، ئابوریى، کۆمه‌ڵایه‌تیى‌و فه‌رهه‌نگى سوننه‌کان به‌گشتى‌و سه‌نگ‌و خه‌باتى کورد له‌ڕۆژهه‌ڵاتى کوردستان به‌تایبه‌تى. که‌ى ئێران بووه ده‌وڵه‌تێکى شیعه‌گه‌را؟ مێژوى شارستانیه‌ت‌و فه‌رهه‌نگى ئێران بۆ پتر له دوو هه‌زار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ده‌گه‌ڕێته‌وه. ئاینى ئیسلام له‌کۆتایى خه‌لافه‌تى ئه‌بوبه‌کرى سدیق یه‌که‌م خه‌لیفه‌ى راشیدین گه‌یشته وڵاتى فارس. له‌وکاته‌وه هه‌تا هاتنه سه‌ر ته‌ختى شائیسماعیلى سه‌فه‌وى واته له (642 – 1502) زاینى، بۆ ماوه‌ى نزیکه‌ى نۆ سه‌ده مۆرکى سوننه‌گه‌رایى به‌سه‌ر ئێراندا زاڵبوو. له‌ساڵى (1502) شائیسماعیلى سه‌فه‌ویی مه‌زهه‌بى شیعه‌ی وه‌کو مه‌زهه‌بى فه‌رمى ده‌وڵه‌ت راگه‌یاند، له‌کاتێکدا سێ له‌سه‌ر چوارى ئێران سوننه بوون. له‌وساوه تائێستا مێژوى ئێران ئاراسته‌یه‌کى نوێى وه‌رگرتوه، به‌جۆرێک تائێستا سه‌رکه‌وتوو نه‌بووه له‌ڕێکخستنى فره‌ڕه‌نگیى کۆمه‌ڵگه‌یى به‌شێوه‌یه‌کى بنیاتنه‌رو زامنکارى پاراستنى یه‌کێتیى ده‌وڵه‌وت‌و کۆمه‌ڵگه، چونکه حکومه‌تێکى سه‌رکوتکارو سته‌مکار بووه. له‌دواى نه‌مانى سه‌فه‌وییه‌کان، به‌دواى یه‌کدا هه‌ریه‌که له‌ئه‌فشارو قاجارو په‌هله‌وى هاتنه سه‌ر ته‌خت، به‌ڵام هه‌ڵوێستیان به‌رانبه‌ر سوننه نه‌گۆڕا. مه‌رجه‌عى سوننه‌کانى ئێران شێخ عه‌بدولحه‌مید ئیسماعیل زه‌هى، ده‌ڵێت: به‌لاى په‌هله‌وییه‌کانه‌وه پرسى ده‌سه‌ڵات‌و پاراستنى ته‌نها پرسى گرنگ بوو، بۆیه جیاوازییان له‌نێوان سوننه‌و شیعه‌دا نه‌ده‌بینى. به‌ڵام لێکۆڵه‌رێک ده‌ڵێت: له‌ده‌ورانى شادا جیاوازى ره‌گه‌زى نه‌وه‌ک مه‌زهه‌بى هه‌بوو، له‌به‌رئه‌وه‌ى سوننه‌کان فارس نه‌بوون، بۆیه وه‌کو هاوڵاتى پله دوو ته‌ماشاده‌کران‌و به‌ئاشکرا له‌بوارى ئیدارى‌و وه‌زیفیدا په‌راوێزده‌خران. جوگرافیاو ئامارى سوننه‌کان سوننه‌کان له‌زۆر ناوچه‌دا بڵاوبونه‌ته‌وه، بوونى جوگرافییان پتر له‌سنوره‌کانى ئێراندایه نه‌وه‌کو له‌نێوه‌ندى وڵاتدا. به‌تایبه‌ت سنوره‌کانى باکورى رۆژئاواو باکورى رۆژهه‌ڵات. خاڵیبونى مه‌زنه شاره‌کان له‌سوننه‌کان زۆر له‌کۆڵه‌ران ده‌یگه‌ڕێننه‌وه بۆ ئه‌و سه‌رکوت‌و چه‌وساندنه‌وه‌و له‌نێوبردنه نیمچه کۆمه‌ڵییه‌ى که‌دوچارى تایه‌فه‌ى سوننه‌و زانایانى بۆته‌وه. هه‌رچه‌نده «سه‌د له‌سه‌د رژێمى ئێران‌و ده‌سه‌ڵاتدارانى فه‌رمانڕه‌وا هه‌رگیز داننانێن به‌هیچ چۆرتم‌و ناڕه‌حه‌تییه‌کى سوننه‌کاندا، ئه‌گه‌ریش دان به‌شتێکدا بنێن به‌هه‌ڵسوکه‌وتى تاکه‌که‌سى نێوى ده‌به‌ن». سوننه‌کانى ئێران له‌کوردو بلوچ‌و تورکمان‌و بڕێکى که‌م له‌عه‌ره‌ب پێکدێن، ژماره‌یه‌کى ورد له‌باره‌یانه‌وه له‌به‌رده‌ستدا نیه، به‌گوێره‌ى ئامارى ساڵى (2011)، رێژه‌ى سوننه‌کان به‌نزیکه‌ى هه‌شت ملیۆن که‌س له‌کۆى 75 ملیۆن حه‌شیمه‌تى ئێران داده‌نرێت. توێژه‌رێکى شاره‌زا له‌کاروبارى ئێران، دابه‌شبونى ئیتنیکى ئێران به‌م جۆره مه‌زه‌نده ده‌کات: فارس لەسەدا (51)، ئازه‌رى لەسەدا (24)، جیلکى‌و مازنده‌رانى لەسەدا (8)، کورد لەسەدا (7)، عه‌ره‌ب لەسەدا (3)، لوڕو بلوچ‌و تورک هه‌ریه‌که‌و لەسەدا (2). ده‌ستورو ئیداره‌ى ئێران له‌ساڵى (1979) رژێمى پاشایه‌تى روخێنراو کۆمارى ئیسلامى ئێران راگه‌یه‌نرا، له‌ماده‌ى (12)ى ده‌ستورى ئێران له‌ساڵى (1979) هاتوه: ئاینى فه‌رمى له‌ئێران بریتییه له‌ئیسلام‌و مه‌زهه‌بى جه‌عفه‌ریى دوانزه ئیمامى، ئه‌م پره‌نسیپه چه‌سپاوه‌و هه‌تا هه‌تایه قابیلى گۆڕانکارى نیه. به‌و هۆیه‌وه زۆربه‌ى پۆسته فه‌رمیه‌کان به‌پێى ده‌ستور بۆ باوه‌ڕدارانى شیعه قۆرخکراوه. هه‌روه‌ها به‌گوێره‌ى مادده‌کانى (144و 162) ده‌ستور، که‌مینه ئاینیه‌کان هیچ مافێکیان نیه بۆ وه‌رگرتنى پۆستى باڵا له‌سوپا یان له ده‌زگاى دادوه‌ریدا. ته‌نها شوێنى رێگه‌پێدراو بۆ نوێنه‌رایه‌تى سوننه‌کان، ئه‌نجومه‌نى شورا «پارله‌مانه«، به‌ڵام له‌م دامه‌زراوه‌یه‌شدا نوێنه‌رایه‌تى که‌مینه‌کان به‌پێى کۆتایه‌کى دیاریکراوه، واته ژماره‌یان هه‌رگیز زیاد ناکات. هه‌روه‌ها حکومه‌تیش هه‌وڵى سه‌رخستنى ئه‌و که‌سایه‌تیه سوننیانه ده‌دات که له‌خۆیه‌وه نزیکن نه‌وه‌ک ئه‌وانه‌ى گوزارشت له خواستى سوننه‌کان ده‌که‌ن. به‌جۆرێک سوننه‌کان ژماره‌یان له (20) پارله‌مانتار تێپه‌ڕ ناکات، له‌کاتێکدا له‌کۆى (270) کورسی پارله‌مان، هه‌ر (200) هه‌زار شیعه‌یه‌ک به‌نزیکه‌یى پارله‌مانتارێکیان هه‌یه. توێژه‌رێک ئاشکراى ده‌کات سه‌رجه‌م بودجه‌کانى حکومه‌ت که‌ته‌رخانکراوه بۆ خزمه‌تکردنى ناوچه سوننه‌نشینه‌کان، به‌درێژایى سێ ده‌یه‌ى رابردوو، ناگاته بودجه‌ى یه‌ک پارێزگا له پارێزگا ناوه‌ندییه‌کان. هه‌روه‌ها شێخ عه‌بدولحه‌مید ئیسماعیل زه‌هى مه‌رجه‌عى ئاینیى ئه‌هلى سوننه له‌ئێران ده‌ڵێت: تاقه که‌سێک له‌ئه‌هلى سوننه نه‌بۆته جێگرى سه‌رۆک یان وه‌زیر، جێگرى وه‌زیر، باڵیۆز، پارێزگار، ته‌نانه‌ت له‌ناو هێزه چه‌کداره‌کاندا ئه‌هلى سوننه هیچ بونێکى نیه«. تاران خاڵییه له‌مزگه‌وت هه‌رچه‌نده سیستمى حکومڕانى له‌ئێراندا ئاینیه، به‌ڵام له‌هیچ مه‌زنه شارێکدا که‌زۆرینه‌ى شیعه بێت مزگه‌وتى سوننه‌ى تێدانیه، وه‌کو ئه‌سفه‌هان‌و شیرازو یه‌زدو تارانى پایته‌خت که‌پتر له دوو ملیۆن سوننه‌ى تێدایه. له‌سه‌رتاسه‌رى ئێراندا ته‌نها (250) مزگه‌وت بۆ سوننه‌کان هه‌یه. ته‌نها له‌شارى تارانى پایته‌ختى ئێراندا (67) په‌رستگاى جوله‌که هه‌یه، له‌کاتێکدا ژماره‌یان (25) هه‌زار که‌سه. به‌گشتى (151) په‌رستگاى ئاینزا جیاوازه‌کان جگه‌له سوننه هه‌یه. له‌لایه‌کى دیکه‌وه حکومه‌ت ژماره‌یه‌ک مزگه‌وتى روخاندوه، هه‌روه‌ها حکومه‌ت قوتابخانه ئاینیه به‌ناوبانگه‌کانى داخستوه، بڕێک له‌پیاوه ئاینییه به‌دیمه‌نه‌کانى دورخستۆته‌وه‌و سوکایه‌تى به‌شێخانى سوننه ده‌کرێت. ته‌نانه‌ت سه‌رپه‌رشتیکردنى خوێندنى قوتابخانه ئاینیه‌کانى سوننه خراوه‌ته ئه‌ستۆى وه‌زاره‌تى ئیتلاعاته‌وه. که‌مینه‌ى سوننه‌و ئۆپۆزسیۆنى شیعه توێژه‌ران کۆکن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى به‌هۆى ئه‌و داخرانه سیاسى‌و مه‌زهه‌بییه‌ى ئێرانه‌وه، ئه‌هلى سوننه زۆرترین ناڕه‌حه‌تى بینیوه، تا ئه‌وڕۆکه‌ش زۆرترین تاوان ده‌رهه‌ق به‌سوننه‌کان ده‌کرێت. هه‌رچه‌نده له‌ئێراندا باڵێکى شیعه هه‌یه که به‌ئۆپۆزسیۆن‌و ریفۆرمخواز ناوده‌برێت، به‌ڵام به‌راورد به‌سوننه‌کان، دۆخى ئه‌وان باشتره، به‌به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى هه‌ر له‌سه‌رهه‌ڵدانى شۆڕشه‌وه سوننه‌کان له‌ده‌رێى به‌شدارى سیاسى‌و فه‌رهه‌نگى‌و کۆمه‌ڵایه‌تى ئێرانن، به‌ڵام ئۆپۆزسیۆنى شیعه‌ى ریفۆرمخوازى هه‌لى باڵایان دراوه‌تێ وه‌کو سه‌رۆکایه‌تى وڵات له‌لایه‌ن ئه‌بولحه‌سه‌ن به‌نى سه‌درو هاشمى ره‌فسنجانى‌و محه‌مه‌دى خاته‌مى، که به‌پله‌ى جیاواز چونه‌ته به‌ره‌ى ئۆپۆزسیۆنه‌وه. رێکخستن‌و بزاڤه سیاسیه‌کانى سوننه جوڵانه‌وه‌و پارته سیاسییه هاوچه‌رخه ئاینییه‌کانى سوننه، که‌وتونه‌ته ژێر کاریگه‌رى جوڵانه‌وه‌و پارته ئیسلامییه‌کان له‌وڵاتانى عه‌ره‌بى‌و ئیسلامى گه‌وره‌و هاوسێدا، هه‌روه‌ها که‌وتونه‌ته ژێر کاریگه‌رى پەیڕه‌وو رێچکه فیکرییه باوه‌کان تێیاندا، چونکه زۆربه‌ى زانایانى سوننه‌ى ئێران ده‌رچوى زانکۆ ئیسلامیه‌کانى مه‌دینه‌و پاکستان‌و ئه‌زهه‌رن. قوتابیه‌کانیان له‌سه‌ر هه‌مان ئه‌و کتێب‌و ئه‌ده‌بیاته فێرده‌که‌ن که له‌وێ فێرى بوون. مۆرکى گشتى رێکخستن‌و بژاڤه سوننه‌گه‌راکان زانستیى‌و ئاشتیانه‌یه، زاناکان دایانمه‌زراندون نه‌وه‌کو شۆڕشگێڕان، کێشه‌ى بنه‌ڕه‌تییان دادپه‌روه‌رى‌و یه‌کسانییه له‌هاوڵاتیبون‌و مافه مه‌ده‌نى‌و سیاسییه ته‌واوه‌کاندا. توێژه‌رێک ده‌ڵێت: هه‌ر هه‌نگاوێک به قازانجى لێکنزیکبونه‌وه‌ى نێوان ده‌وڵه‌تى ئێران‌و جوڵانه‌وه سوننه‌گه‌را ئێرانییه‌کان ده‌بێته هۆى دورکه‌وتنه‌وه‌ى شه‌به‌حى جه‌نگ، که هێزه ده‌ره‌کییه‌کان شه‌وو رۆژ گه‌لى ئێرانى پێده‌تۆقێنن، هه‌روه‌ها پێچه‌وانه‌که‌شى راست‌و خه‌ته‌رناکه. سروشتى پارته سیاسیه‌کانى سوننه زۆربه‌ى پارته سوننه کوردییه‌کان له‌ژێر کاریگه‌رى چه‌پدان‌و ترپه‌ى دڵى چه‌پى ئێرانین، به‌هۆى نزیکى ناوچه سوننیه‌کان له‌تارانه‌وه، چونکه به‌درێژایى ماوه‌کانى رابردوو تاران په‌ناگه‌ى رێبه‌رانى کۆمۆنیستى ئێرانى بوو. هه‌رچى بلوچه سوننه‌کانه، پارت‌و رێکخراوه‌کانیان هه‌ڵگرى مۆرکى ئاینیى سه‌له‌فین، بڕێکیان که‌وتونه‌ته ژێر کاریگه‌رى بیرى سه‌له‌فیزمى جیهادى، به‌هۆى چونى موجاهیدانى له‌ڕێگه‌ى بلوچستانه‌وه بۆ شه‌ڕکردن له‌گه‌ڵ داگیرکاریى سۆڤیەتى‌و پاشان ئه‌مه‌ریکى، هۆکارێکى دیکه‌ش نزیکى بلوچستانه له‌شوێنى رێکخراوى ئه‌لقاعیده له‌بلوچستانى پاکستان‌و ئه‌فغانستان. هه‌رچى عه‌ره‌بى سوننه‌یه له‌باشورى ئێران له‌ڕێکخستنه سه‌له‌فییه جیهادییه‌کان نزیکترن، هه‌ندێکى تریان جوڵانه‌وه‌ى میانڕۆى ئاینین به‌گرتنه‌به‌رى بیرى سوننه‌ى میانڕۆ له‌مه‌ککه‌و مه‌دینه‌و ئه‌زهه‌ره‌وه سه‌رچاوه‌یان گرتوه. بڕێکى تریشیان بۆ شه‌ڕکردن خۆیان گه‌یاندۆته ئه‌فغانستان‌و له‌پاڵ ئه‌لقاعیده‌و تاڵیباندا ده‌جه‌نگن. سوننه‌و ململانێ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان له‌باره‌ى پێگه‌ى سوننه‌کان له‌نێو ململانێکانى نێوان ئێران‌و ده‌وڵه‌تاندا، توێژه‌رێک ده‌ڵێت: ناکۆکییه هه‌رێمى‌و نێوده‌وڵه‌تیه‌کان له‌نێوان حکومه‌تى ئێران‌و وڵاتانى تر، رۆڵى گێڕاوه له‌توندبونه‌وه‌و که‌مکردنه‌وه‌ى قه‌باره‌ى داواکارییه‌کانى گه‌لانى ئێران. ده‌وڵه‌تانى رۆژئاوایى ئه‌م کارته‌یان له‌خزمه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیاندا به‌کارهێناوه، به‌بێ ئه‌وه‌ى کۆمه‌کێکیان پێشکه‌ش بکه‌ن که شایانى باسکردن بێت. ئه‌و توێژه‌ره، ده‌ڵێت: ده‌وڵه‌تانى رۆژئاوایى کاتێک ناکۆکییه‌کانیان له‌گه‌ڵ تاراندا په‌ره‌ده‌سێنێ، له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى ته‌سکى خۆیان کارتى گه‌لان به‌کارده‌هێنن، ده‌چنه نێو هاوپه‌یمانێتیه‌وه له‌سه‌ر حیسابى گه‌لان له‌هه‌ر ده‌مێکدا بیانه‌وێت. وه‌ختێک به‌رژه‌وه‌ندییان نه‌بێت له که‌ناڵه‌کانى راگه‌یاندنه‌وه باس له‌کێشه‌کانیان ده‌که‌ن، بگره هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرن‌و داواى مافه‌کانیشیان ده‌که‌ن، پشتیوانى لۆجیستى پێشکه‌ش به‌پارته نه‌ته‌وه‌ییه‌کان ده‌که‌ن، کاتێکیش ناکۆکییه‌کانیان له‌گه‌ڵ ئێراندا کۆتایى پێدێت، رێبه‌ره‌کانیان راده‌ستى حکومه‌تى ئێرانى ده‌که‌نه‌وه. که‌واته پشتیوانى ده‌ره‌کى گه‌لان په‌یوه‌سته به‌ئاستى په‌یوه‌ندى ده‌وڵه‌تان به‌حکومه‌تى تارانه‌وه، ئه‌و دۆخه تا ئه‌وڕۆکه‌ش به‌رده‌وامى هه‌یه. پێڕیستى توێژینه‌وه‌کان ئه‌و (10) توێژینه‌وه‌یه‌ى له‌م کتێبه‌دا هاتوون، ناونیشانه‌کانیان به‌م شێوه‌یه‌یه: ته‌ڵاڵ عتریسى: ئێرانى مێژوو واقیعى هاوچه‌رخ، د.ڕه‌زوان زیاده: قه‌یرانى که‌مینه سوننیه‌کان له‌کۆمارى ئیسلامى ئێراندا، د.ئیدریس لکرینى: رێکخستنى فره‌ڕه‌نگیى کۆمه‌ڵگه‌یى له‌ئێران‌و بارودۆخى سوننه‌کان، عه‌لى لاڤى: سوننه‌کانى ئێران، عیمران سه‌میح نه‌زال: پوخته‌یه‌ک ده‌رباره‌ى ئێستاى سوننه‌کان له‌ئێران، عه‌لى ئه‌لحوسێنى: سوننه‌کانى ئێران: کۆڵینه‌وه‌یه‌کى سۆسیۆ سیاسییه له‌باره‌ى بارودۆخى پێکهاتنى هۆشیاریى ده‌سته‌جه‌معى تایفه‌یه‌ک، عه‌باس ئه‌لمورشید: که‌سایه‌تییه‌کانى بیرى سوننه‌گه‌رایى له‌ئێرانى هاوچه‌رخدا، محه‌مه‌د عه‌واویده: جوندوڵڵا له‌ئێران: شۆڕشێکى جه‌ماوه‌ریى خاوه‌ن مه‌یلى سه‌له‌فیى، محه‌مه‌د حه‌سه‌ن فه‌لاحییه: کاریگه‌رییه ده‌ره‌کیه‌کان له‌سه‌ر سوننه‌کانى ئێران، ئه‌حمه‌د ئه‌لحه‌مدى: ده‌رباره‌ى مافخوازیى سوننه‌کانى ئێران: ته‌متومانى ژماره‌کان‌و مۆته‌که‌ى مانه‌وه.
هاوڵاتی د.عەبدول ستار تاهیر شەریف کە وەزیرێکی کوردی حکومەتی عێراق بوو لە ساڵی پەنجاکانی سەدەی رابردوو، لە قۆناغی ئامادەییدا قوتابی جۆن مەکەین دەبێت لە کەرکوک، کە ئەوکات وەکو مامۆستای زمانی ئینگلیزی لەوێ وانەی وتۆتەوە، دوای سێ دەیە لە عەبدولستار تاهیر شەریف وەکە نوێنەرانی عێراق لە سویسرا مەکەین دەبینێت، بەڵام ئەم بینینە ئاسایی نابێت و پەیامێکی هەڕەشەئامیزی تیدا دەبێت بۆ سەدام حوسێنیب سەرۆکی ئەوکاتەی عێراق. د.عەبدول ستار تاهیر شەریف کە لە سالانی حەفتاکاندا وەزیری بووە لە حکومەتی عێراق، دواتر لە سالی ١٩٨٣ وەکو نوێنەری ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەشداری کۆبونەوەی نێوەدەولەتی پەرلەمانی وڵاتانی جیهان دەکات لە جنیفی پایتەخی سویسرا، لەویدا دوای نزیکەی ٣٠ ساڵ جۆن مەکەین دەبینێتەوە کە وەکو نوێنەری ئەمەریکا بەشداربووە. د.عەبدول ستار تاهیر شەریف لە بەرگی دووەمی یاداشتەکانیدا ئاماژە بەوەدەکات کە جۆن مەککەین لە ساڵین ١٩٨٣ لە کۆبوونەوەی پەرلەمانی نێودەوڵەتی لە شاری جنیف بەسترا ئەندامی وەفدی ئەنجومەنی پیرانی ئەمەریکا بووە ئمەویش وەکو نوێنەری عێراق بەشدار بووە. کاتیک نوێنەری ئێران وتەیەک دەخوێنیتەوە، د.عەبدول ستار تاهیر شەریف کۆمێنتێک لەسەر قسەکانی دەدات و رەخنەی لی دەگرێت کە دەلێت کە سوپای پاسداران پەلاماری کوردستانی داوە، ئەمەش دەبێتە جێی سەرنجی جۆن مەککەین. د.عەبدول ستار تاهیر شەریف دەلیت دوای ئەو قسانە مەککەین هاتۆتە لای و پێی وتووە تۆ کوردی؟ لەبەرامبەردا ئەمیش پێی دەلیت چۆن دەزانی؟ د.عەبدول ستار تاهیر شەریف لە زاری مەککەینەوە دەگێرێتەوە و دەلێت "وتی تەنها کورد دەزانێ قسەی وا بکات دەربارەی کوردستان و پەلاماردانەکانی ئێران بۆسەر گەلی کورد، وتم بەلێ کوردم، وتی خەلکی کوێی وتم کەرکوک، بزە پێکەنینێک گرتی و وتی منیش لە ساڵی ١٩٥٣ لە کەرکوک لە قوتابخانەی دواناوەندی وەکو مامۆستا وانەی ئینگلیزیم دەدایەوە منیش بە سەرسورمانێکەوە پێم وت جەنابت جۆن مەکەینی. وتی بەلێ؟ بەلام چۆن دەزانیت؟ منیش پێموت تۆ مامۆستای من بووی لە پۆلی چوار و پینجی ئامادەیی وانەی ئینگلیزیت دەدا پێمان، وتی چۆن بزازنم وایە؟ پێموت تۆ گەنجێکی باریکەلە بووی ژنەکەشت سوروسپی و ناوقەد باریک بوو، وتی ئەمە راستە بەلام هەموو ئەمەریکیەک بە گەنجی وایە، بەڵام من چۆن بزانم تۆ قوتابی من بووی؟ پێموت رۆژێک لە پۆلی وانە وتنەوەکە بۆمانت گێڕایەوە مشکێک بە شەو لە ژووری نوستنەکەتان تا بەیانی نەیهێشتوە بخەون، دەستی کرد بە پێکەنین و وتی ئەمە راستە و جەنابت خوێندکهری من بوویتە". ئەم قسانەی عەبدول ستار تاهیر شەریف کە گێراویەتەوە بەشێکە لە یاداشتەکانی کە تۆماری کردوە لە ناو بزوتنەوە سیاسیەکانی عوردستانو تا ئەوکاتەش کە لە بەغدا بووە. عەبدول ستار تاهیر شەریف لە بەرگی دووەمی ململانێ لەگەڵ ژیاندا دەلێت کە لەگەڵ مەککەین پێکەوە لەسەر میزێک دانیشتن و یەکی کوپێک قاوەو شیریان خواردەوەو مەککەین لەکاتی قسەکردنەکانی وتی "ئێمە کرۆسمان لەسەر سەدام حسێن داناوە، دەبێت بیروخێنین، پێموت چۆن دەیڕوخێنن، من ئاگادارم ئێوە دوو ملیار دۆلارتان بە قەرز داوەتێ بەناوی یارمەتیدانی لەبواری کشتوکاڵدا بەلام ئێستا سەدام حسێن شەڕی ئێرانی پێ دەکات. وتی راستە بەلام ئێمە یارمەتی سەدام دەدەین تا ئەوکاتەی خومەینی دەروخێنێ، دوای نەمانی خومەینی سەدام حسین نابێ بمێنێ، پێموت خۆ سەدام دژی ئیوە نیە، پێموی وت ئەمەش راستە، بەلام سەدام حوسێنقابل ترویی‌ج نیە. ئەم وشەیەشی بە عەرەبی وت. مەکەین عەرەبی باش دەزانی، وتم مەبەستت چیە لەم وشەیە، وتی سەدام بەهیزبێ هیچ شتیک قبول ناکا، ئەگەر زەعیفبێ هەموو شتیک قبوڵ دەکا، ئەمەریکاش لە هەریمەکە بەرژەوەندی دەکەویتە مەترسیەوە، ئەگەر کابرایەکی لەم جۆرە حوکمی عیراق بکات". عەبدول ستار تاهیر شەریف دەلێت دوای ئەوەی لە جنیف گەرایەوە بەغدایەکسەر نامەیەکی نهینی بۆ سەدام حسێن نوسیوە دەربارەی چاوپێکەوتنەکەی لەگەڵ چۆن مەککەین و ئەو قسانەی دەرحەق لادانی سەدامی بۆم باکردوە، پیش ئەوەی یەکێ لە سیخورەکانی دەزگای هەواڵگری عیراق راپۆرتی لەسەر بنوسێ، دیارە مەبەستی عەبدول ستار تاهیر شەریف لیرەدا ئەوەیە لەگەڵ ئەو شاندە عێراقیەدا خەڵکانێکی تیدا بووە لە دەزگای هەوالگری عیراقیدا بوونم هەربۆیە خۆی دەستپێشخەری کردوەو باستەکەی گێراوەتەوە. لە کتێبەکدا ئاماژە بەوە دەکات کە نامەکەی بۆ سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی کۆماریی نوسیوە و لەسەر زەرفەکە نوسیویەتی کە نامەکە شەخسییەم بۆ ئەوەی سەدام تەنها خۆی زەرفەکە بکاتەوە لەبەرئەوەی پەیوەندی بە ئەمنی کەسایەتی خۆیەوە هەیە. لە نوسینەکەدا دەلێت "دوای چەند رۆژێک سەیارەیەکی مەرسیدیس جام رەشی نارد بە دواما چوومە لای، بەلام لەبەرئەوەی جامی سەیارەکە ڕەش بوو ئەمزانی ئەو شوێنەی سەدامی لێ بوو کوێ بوو، زۆر بە گەرمی پێشوازی لێمکرد و مەسەلەکەم وەکو خۆی بۆی گێرایەوە، سەدام پێمی وت شتیکی زۆر باشت کرد ئەم زانیاریانەت بۆم هێنا، نامەیەکی تری وەک ئەوەی منی لەسەر مێزەکەی داینابوو و وتی ئەم نامەیەش لە C.I.A بۆم هاتوە کەواتە لە دوو سەرچاوەی جاواز لەگەڵ یەکتردا، سەرچاوەی زانیاریەکەی جۆن مەککەین لە کۆنگرێسەوەیە و ئەوی تر کە لە C.I.Aەوەیە ئەمەش ئەوە رادەگەیەنی کەوا ئەمەریکا بە راستیەتی و دەیەوی لەعێراق بدا. منیش کەواتە جەنابت چی دەکەی؟ پیمی وت ئەگەر من تەسلیمی ئەمەریکا ببم یان بەرەنگاری بکەم لە هەردو حالەتەکەدا ئەوان لامدەدەن، من هەرچی لە توانامدا هەیە بەرەنگاریان دەوەستمەوەو پارێزگاری لە گەلی عێراق و عێراقی مەزن دەکەم، پاشان پیمی وت ئەم نهێنیە لە نیوان هەردوکمان دەرناجیتە دەرەوە و منیش پێم وت ئەزانم نابێ لە تۆ زیاتر کەسی تر بزانێ تەنها مەگەر خۆت باسی بکەی. بە پێکەنینەوە پیمی وت مەترسە من نایدرکێنم. عەبدول ستار تاهیر شەریف دەلێت "ئەوە بوو لە ٢٥ی/١١/١٩٩٥ دوای ئەوەی کە لە بەغدا هەڵهاتم لە هەولیر لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانی ئەم باسەم گێرایەوە. دوای ٢٠ ساڵ لە ٢٠٠٣ ئەمریکا ئەو بەلێنەکەی دابووی بۆ روخاندندی رژێمی سەدام حسێن ئەنجامیدا ملی سەدام حسێنی کردە دارا". عەبدول ستار تاهیر شەریف لە ساڵی 1935 لەشاری کەرکوک لەدایکبووە، لەساڵی 1958 پەیوەندی کردووە بەپارتی دیموکراتی کوردستانەوەو لەساڵی 1966 بۆ ساڵی 1969 بەرپرسی لقی سێی پارتی دیموکراتی کوردستان بووەو لەساڵی 1970 کراوە بە ئەندامی یەدەکی لیژنەی مەرکەزی ئەو حیزبە. لەساڵی 1973 بۆ ساڵی 1975 بووە بەسکرتێری حزبی سەوری کوردستانی و لەساڵی 1985 وازی لەکاری حزبی هێناوەو پاشان لەساڵی 1995 ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی بەعسی بەجێهێشتووەو گەراوەتەوە بۆ کوردستان لەئیدارەی پارێزگای سلێمانی بەمامۆستای زانکۆ وەرگیراوە. پاشان لەساڵی 1997 کوردستانی جێهێشتووەو چۆتە نیوزلەنداو دوای رووخانی رژێمی حکومەتی بەعس گەراوەتەوە بۆ سلێمانی و راژەکە لەمامۆستایەتی زانکۆ گواستۆتەوە بۆ زانکۆی کەرکوک لەساڵی 2004 کراوە بەسەرۆکی کۆلیژی پەروەردەو زانستە دەرونییەکان. لە 05-03-2008 لەلایەن چەند چەکدارێکی نەناسراوەوە لەشاری کەرکوک تیرۆرکرا. جۆن مەککەین له 1936 له ویلایه‌تی ئه‌ریزۆنای ئه‌مه‌ریكا له دایكبووه و دەرچووی ئەکادیمیای دەریاوانی ئەمریکا بووە ١٩٥٨ دواتر بووه‌ته فڕۆكه‌وان‌و له ساڵی 1967 له‌شه‌ڕی ڤێتنامدا فڕۆكه‌كه‌ی به موشه‌كێك ده‌خرێته خواره‌وه، خۆی سەلامت دەبێت و بەڵام به‌برینداری ده‌ستگیر ده‌كرێت وە له ساڵی 1973دا ڤێتنام ئازادی دەکات و دەینێرێتەوە بۆ وڵاتەکەی . له هه‌ڵبژاردنی ساڵی 2008 له‌به‌رانبه‌ر ئۆبامادا خۆی پۆستی سه‌رۆكایه‌تی ئه‌مه‌ریكا كاندید كرد، به‌ڵام نه‌یتوانی له هه‌ڵبژاردندا له ئۆباما بباته‌وه هەروەها نوێنه‌ری ویلایه‌تی ئاریزۆنابوو له ئه‌نجومه‌نی پیرانی ئه‌مه‌ریكا، بۆ ماوەی ٣٥ ساڵ لەو بوارەدا کاری کردە و جێگەی دەستی دیار بووە . سه‌رۆكی لیژنه‌ی هێزه چه‌كداره‌كان بوو له ئه‌نجومه‌نی پیرانی ئه‌مه‌ریكا- ئه‌و كه سیناتۆرێكی سه‌ربه كۆمارییه‌كان بووه، به‌ڵام زۆرجار بۆچوونی له‌گه‌ڵ پارته‌كه‌ی جیاواز بووه بە ئاشکرا کاری لە سەر بۆچوونەکانی خۆی کردوە. هه‌رچه‌نده له‌گه‌ڵ تره‌مپدا هه‌ردووكیان سه‌ر به‌حیزبی كۆماریبوون، به‌ڵام به‌رانبه‌ر سیاسه‌تی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كان بۆ چوونیان جیاواز بووه. یه‌كێك له‌و سیناتۆرانه بووه كه له لایه‌ن ئیداره‌ی ئه‌مه‌ریكاوه بۆچوونه‌كانی زۆر به بایه‌خ وه‌رگیراوه و گرنگی زۆریان داوە بە توانا و لیهاتوویەکەی ، کە لە بواری سەربازی و سیاسیی دا رۆڵی هەبووە . ماوه‌ی ساڵێك بوو توشی شێرپه‌نجه‌ی مێشك بوو بوو، به به‌رده‌وامی چاره‌سه‌ری وه‌رده‌گرت، دوو ڕۆژ به‌ر له‌مردنی خێزانه‌كه‌ی ڕایان گه‌یاند كه بڕیاریداوه چاره‌سه‌ری پزیشكی بوه‌ستێنێت‌و به‌شێوه‌یه‌كی سروشتی بمرێت هەر بۆیە دوای ململانێیەکی زۆر لەگەڵ نەخۆشیەکەی جۆن مەکین لە ٢٥ی ئابدا لە تەمەنی ٨١ ساڵیدا کۆچی دوایکرد. چەند وێنەیەکی عەبدول ستار تاهیر شەریف
.png)
