سازدانی: ئارا ئیبراهیم عهبدوڵا مهلا نورى ههڵسوڕاوى گۆڕان ڕایدهگهیهنێت، خانهى ڕاپهراندن و ڕێکخهرى گشتى گۆڕان نایانهوێت پاشهکشهى بزوتنهوهى گۆڕان لهههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستاندا لهئهستۆ بگرن. لهم چاوپێکهوتنهدا لهگهڵ هاوڵاتی، عهبدوڵا مهلا نورى باس لهوهدهکات، کوڕهکانى کاک نهوشیروان زیاتر لهههمویان دهتوانن رۆڵیان ههبێت له بهجوانى هێشتنهوهى پرۆژهى گۆڕان وهک دواههمین پڕۆژهى کاک نهوشیروان، بهڵام ئهگهر بهنهفهسى ئهو ماوهیهى رابردوو کاربکهن ئهوا گهورهترین گورز لهپڕۆژهى گۆڕان دهدهن. باس لهوهشدهکات، لهدواى وهفاتى نهوشیروان مستهفاوه پڕۆسهى بڕیار لهناو گۆڕاندا تێکچووهو خهڵک ههیه لهدهرهوهى ئۆرگانهکانى گۆڕانهو بڕیاردهدات. هاوڵاتی: بزوتنهوهى گۆڕان لهههڵبژاردنى پهرلهماندا بهپێى دهرئهنجامه بهراییهکان دهنگى کهمى کردووه؟ بۆچى؟ عهبدوڵا مهلا نورى: ئهمجارهش له 30 ئهیلولدا وهک جارهکانى تر ساختهکاریى کراوه، پارتى و یهکێتى ئهگهر ساختهکاریان لێبکهیتهوه دوو هێزى بچوکن، بهڵام ئهوه بهو مانایه نایهت که گۆڕان دهنگهکانى کهمى نهکردبێت. گۆڕان لهههڵبژاردنهکانى پێشتر نزیکهى 500 ههزار دهنگى هێناوه ئێستا دابهزیوه بۆ نزیکهى 200 ههزار دهنگ، واتا نزیکهى 300 ههزار دهنگدهر یان ئێمهیان بایکۆت کردووه یان دهنگیان بههێزى تر داوه، ئهم 300 ههزار کهسه گۆڕانیان سزاداوه، کۆمهڵێک هۆکار لهپشتى ئهوهوه ههیه. بهو بێهیواییهى دهسهڵات دروستیکردووه بهشێکیشى پهیوهندى بهو بێهیواییهوه ههیه کهخودى گۆڕان دروستیکردووه. دهسهڵات بهساختهکارى ئامانجى ئهوهیه کهخهڵک بێهیوا بکات و لهگرنگى ههڵبژاردن کهمبکاتهوه. لهدواى کۆچى دوایى کاک نهوشیروان قیادهى گۆڕان سهرکهوتوو نهبون، لاواز بون، سهرهڕاى ئهوهى له ئاستى خوارهوه پشتیوانییهکى گهوره کران و دهرفهتى گهورهو متمانهیان پێدرا، ههتا لهکاتى ههڵبژاردنی ئهو تیمه خهڵکانێک قوربانیان بهخۆیاندا، بهڵام بهداخهوه لهئاستى ئهو چاوهڕوانییانهدا نهبوون. هاوڵاتی: ئایا ئهو شتانهى که رویانداوه گوتاری سیاسى گۆڕانی لاواز نهکردوه؟ عهبدوڵا مهلا نورى: گۆڕان بهرنامهیهکى سیاسى روونى ههیه، بهڵام تهرجومهکاران و ئهوانهى ئهم پهیامهیان بهجهماوهرى گهیاندووه توشى جۆرێک لهسهرلێشێوان هاتوون، بهکهموکورتیهوه پهیامهکه گهیاندراوه دژیهکى و لادانى تێدابووهو بهشهرمهوه باسکراوه ئهمه بێمتمانهیى لاى جهماوهرو دهنگدهرى گۆڕان دروستکرد. لهپرسى خۆپیشانداندا گۆڕان ههموو کات دهیوت پشتیوانى لهخۆپیشاندهران دهکهین، بهڵام بۆ یهکجاریش گۆڕان نهیتوانى خۆى داواى خۆپیشاندان بکات و رابهرایهتى بکات. هاوڵاتی: بۆچى گۆڕان نهیتوانیوه خۆپیشاندان بکات و رابهرایهتى بکات؟ عهبدوڵا مهلا نورى: ئهمه بهدهر نییه لهوهى یان قیادهى گۆڕان بڕواى بهم خهباته مهدهنیه نهبووه یان گومانى لهوه ههبووه کهجهماوهر بهدهنگییهوه نهیهت یان ترساوه لهوهى جۆرێک لهپشێوى لێبکهوێتهوه، بهڵام ههر هۆکارێک لهمانه بێت دیسان ههڵهکه لاى قیادهى بزوتنهوهى گۆڕان بووه، ئاخر ناکرێت کهڵک لهم کهناڵه گرنگهى فشار وهرنهگرێت کههێزى جهماوهرییه. ناکرێت جهماوهرى کوردستان نانبڕاو بکرێت و موچهى ببڕدرێت تۆ نهتوانى خودى جهماوهر وهکو کهناڵێکى بههێز بۆ خزمهتى جهماوهر بهکاربهێنیتهوه، ئهمه لاوازیه. هاوڵاتی: پێتوایه قهبارهى ساختهکاریى چهند بووه کهپارتى و یهکێتى پێ تۆمهتبار دهکهیت؟ عهبدوڵا مهلا نورى: ناتوانم رێژهیهکى دیاریکراو دهستنیشان بکهم، بهڵام ئهتوانم بڵێم ئهگهر یهکێتى و پارتى ساختهکارییان لێبکهیتهوه دوو هێزی بچوکن و بێکاریگهرن و ئهو کورسیانهیان نابێت کهئێستا هێناویانه. هاوڵاتی: لهناو بزوتنهوهى گۆڕان بهپێى پهیڕهو جڤاتى نیشتمانى گۆڕان دهسهڵاتى بڕیاردانى ههیه، بهڵام جڤات بڕیار نادات و رێکخهرى گشتى و خانهى راپهڕاندن بڕیار دهدهن که لهوانهیه بهدڵى جهماوهرى گۆڕان نهبێت؟ عهبدوڵا مهلا نورى: ئهوهى لهدهستورى گۆڕاندا هاتووه جڤاتى نیشتمانى ئۆرگانى باڵاى بریاردانه، له راستیدا ئینسان بهویژدانهوه قسه بکات لهماوهى رابردودا جڤاتى نیشتمانى بڕیارى چاکى داوه، بهڵام بهداخهوه ههندێک جار خانهى راپهڕاندن و رێکخهرى گشتى وهکو پێویست پابهند نهبوون بهو بڕیارانهوه. ههندێک جاریش پێویست بووه جڤاتى نیشتمانى کۆببێتهوه بۆ ئهوهى بڕیارێکى ههنوکهیى بدات، بهڵام کۆسپی لهبهردهمدا دروستکراوه بۆ ئهوهى ئهو بڕیاره نهدرێت، ناڵێین ئهوانهى رێگهیان گرتووه نیازى خراپیان ههبووه، بهڵام لهئهنجامدا ئهوهى بڕیار دهدات تۆ نیت ئهوه جڤاتى نیشتمانییه. راستیهکیش ههیه بۆ مێژوو بیڵێین کاک نهوشیروان لهناو ههموو ئۆرگانهکانى گۆڕاندا دڵى بهههموویان خۆش بوو ئیشى لهسهر بههێزکردنى ههمویان دهکرد، بهڵام گرنگترین ئۆرگان جڤاتى نیشتمانى بوو وهکو دامهزراوهیهک که نوێنهرایهتى کۆى ناوچهکانى کوردستان دهکات، که نوێنهرایهتى دهنگدهرى جهماوهرى راستهقینهى گۆڕان دهکات لهشارو قهزاو ناحیهکاندا، زۆر گرنگ بوو لهدواى کاک نهوشیروان جڤاتى نیشتمانى بیتوانیایه ئهو بۆشاییه پڕ بکاتهوه ئهوه نهکرا. ئهوه ماناى ئهوه نییه کهئهندامانى جڤات خۆیان بهرپرس نین، خۆشیان زۆرجار دابهشبوون کهوتونهته ژێر کاریگهرى خهڵکانى ترهوه، رهنگه ههندێ شت کرابێت بڕوایان پێى نهبووه. هاوڵاتی: پێتوایه گۆڕان لهم ههڵبژاردنهدا شکستى هێناوه؟ کێ لێپرسینهوه لهڕێکخهرى گشتى و خانهى راپهڕاندن دهکات؟ عهبدوڵا مهلا نورى: بزوتنهوهى گۆڕان پاشهکشێیهکى گهورهى کردووه، دواى ئهو ئهنجامه دهبوو لانى کهم بهشێک لهبهرپرسانى باڵا خۆیان دهستیان لهکاربکێشایهتهوهو وازیان بهێنایه ئهمه بێڕێزى نییه، ئهمه گهورهیى نواندنه ئهمه ئهزمونکردنى مۆدیلێکى جوانه لهبهرپرسیارێتى، لهتونس لهمیسر و ئیتاڵیاو ئهڵمانیا زۆرجار کهحزبێک لهههڵبژاردنى پهرلهمانى و شارهوانیدا توشى شکست بووه کهسى یهکهمى حزب و سهرکردایهتى دهستیلهکارکێشاوهتهوه، چونکه تۆ بهرپرسى ئهمه عهیبه نییهو ژیانى سیاسییه، بهرزو نزمى تێدایه ههموو کهسێک دهزانێت بهرپرسیارێتى یهکهمى ئهم پاشهکشێیهى گۆڕان بهڕێز رێکخهرى گشتى بهپلهى یهکهم بهرپرسیاره دواى ئهوه خانهى راپهڕاندن و جڤاتى نیشتمانى لێى بهرپرسیاره، ناکرێت یهک کهس دهستلهکارنهکێشێتهوه، ناکرێت له 60 بۆ 70 کهسى سهرکردایهتى گۆڕان داواى لێبوردن نهکات. لهڕابردودا ههموو جارێک دهمانوت حکومهت دهبێت فێرى لێپرسینهوه بێت، فێرى ئهوه بێت لهکاتى شکستدا دهستلهکاربکێشێتهوه، شکست ههر شکستهو بهرپرسیارێتى ههر بهرپرسیارێتیه، تۆ لهخۆتدا نهتوانى ئهمه بکهیت چۆن داوا دهکهیت لهشوێنى تردا بکرێت، بهداخهوه ئهمڕۆ 10 رۆژه ههڵبژاردنى پهرلهمان کراوه بهڕوون و راشکاوى دیاره پارتى و یهکێتى دهنگهکانى خۆیان زۆر زیاد کردووه، ساختهکارییهکى زۆر موجریمانهیان کردووه، بهڵام بهڕوون و ئاشکرا دیاره دهنگدهرى گۆڕان سزاى داویت، ئێ خێره تا ئهم دهقهیه براوهو دۆڕاوهکانى ههڵبژاردن کۆبونهوهیان کردووه، یهکێتى و پارتى و کۆمهڵ و یهکگرتوو ههموو ئهمانه کۆبونهوهیان کردووهو قسهى خۆیان کردووه، ههڵسهنگاندنیان بۆ بارودۆخى خۆیان کردووه، سهرهڕاى ئهم پاشهکشێ گهورهیهى گۆڕان کۆبونهوهى نهکردووه. ئهوه خانهى راپهڕاندن و رێکخهرى گشتى نایانهوێت ئهم پاشهکشێیه بخهنه ئهستۆى خۆیان، ئێ جڤاتى نیشتمانى ئێوه نوێنهرى گۆڕانن ئێوه خێره فشارێک ناکهن بۆ ئهوهى کۆبونهوه بکرێت. چۆن جڤاتى نیشتمانى متمانهى بهڕێکخهرى گشتى و خانهى راپهراندن داوه دهتوانێت لێپرسینهوهشیان لهگهڵدا بکات و ههتا متمانهشیان لێوهربگرێتهوه، بهڵام جڤاتى نیشتمانى تا ئهم دهقهیهى قسه دهکهین کۆنهبۆتهوه دیاریش نییه کهى کۆدهبنهوه. هاوڵاتی: بهڵام باس لهوه دهکرێت چاوهڕێى ئهنجامى کۆتایى ههڵبژاردنن بۆیه کۆنهبوونهتهوه؟ عهبدوڵا مهلا نورى: ئهوهى کهپهیوهسته بهههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستانهوه جڤاتى نیشتمانى لیژنهیهکى باڵاى بۆ پێکهێناوه، ئهم لیژنهى باڵایه تا کۆتایى دهرچوونى ئهنجامهکان سهرپهرشتى ههڵبژاردن بکات، سهرپهرشتى کردنى کهمپینى ههڵبژاردن بووه تا دوا ئهنجامى ههڵبژاردن و رهتکردنهوه یا قبوڵکردنى ئهنجامهکان. ئهمه یهکێک لهئیشهکانى بزوتنهوهى گۆڕانه سهد ئیشى ترمان ههیهو کێشهى ناوخۆیى گۆڕان ههیهو کێشهى بهڕێوهبردن و پاشهکشهمان ههیه، کێشهى موڵک و ماڵى ئهم بزوتنهوهیهمان ههیهو کێشهى میدیاو زویربوونى کۆمهڵێک خهڵکى دڵسۆزى دامهزراوهى گۆڕانمان ههیه. ئهم کۆمهڵه کێشهیه با جڤاتى نیشتمانى کۆبونهوهى لهسهر بکات بۆ قسهکردن لهسهریان، ههڵبژاردنى ناوخۆیى گۆڕان نهکراوهو دهبێت کۆنفرانس بکرێت و دهستور پێشێل کراوه، کاتى ئهوهیه جڤاتى نیشتمانى کۆبونهوه بکات و وهره خۆت تهرخان بکه بۆ چارهسهرکردنى کێشه ناوخۆییهکان خهڵک بێ هیوا بووه، خهڵک لهدواى دهرچونى ئهنجامهکانى ههڵبژاردن گلهیى و گازندهى ههیه، دهچێته ماڵهوهو توڕهیهو قسه دهکات. هاوڵاتی: باس لهوه دهکرێت دهستتێوهردان ههیه لهکاروبارى ناوخۆى گۆڕاندا؟ عهبدوڵا مهلا نورى: لهدهرهوهى ئۆرگانهکانى گۆڕان تهدهخولات ههیه، جڤاتى نیشتمانیمان ههیه بڕیار دهدات، خهڵکمان ههیه لهماڵهوه دانیشتوه بڕیار بۆ جڤاتى نیشتمانى دهردهکات، بڕیار گهڵاڵه دهکات بۆ خانهى راپهڕاندن، گۆڕانن بهڵام هیچ پۆستێکیان نییه، ئهم پرسیاره رووبهڕوى جڤاتى نیشتمانى دهکهم. یاساى ههڵپهساردنى سهرۆکایهتى ههرێم پێشکهش کرا، حهز دهکهم ههموو کهس بزانێت نه جڤاتى نیشتمانى ئاگادارى بووه نه جڤاتى گشتى ئاگاى لێبوه نه ژوورى یاسایى که وهکو لایهنى پهیوهندیدار ئاگادارى بێت که ههر پرۆژهیاسایهک فراکسیۆنى گۆڕان ئامادهى بکات به فلتهرى ئهواندا بڕوات، تهنانهت بهشێکى گهورهى خانهى راپهراندن ئاگادارى نهبووهو رێکخهرى گشتى دواى درهنگانێک زانیویهتى، ئهم یاسایه تێدهپهڕێت لهکاتێکدا 11 ساڵه گۆڕان خهبات بۆ ئهوه دهکات گۆڕینى سیستمى حوکمڕانى دهکات، ئهم یاسایه تێدهپهڕێت و لهماوهى 48 کاتژمێردا پهسهند دهکرێت تهنها دوو سێ کهس لهناو گۆڕاندا بهرگرى لێدهکهن، ئهمه بابهتێکى ستراتیژیه تهنانهت ژورێکى دیاریکراو ناتوانێت ئهم بڕیاره بدات، چۆن کاتى خۆى گۆڕان بڕیاریدا سیستمى سهرۆکایهتى بکرێته سیستمى پهرلهمانى ئهمه بڕیارێکه ئهبێ جڤاتى نیشتمانى بڕیار لهسهر ئهوه بدات که ئایا ئهمه دوابخرێت یا سازش لهسهر ئهم داواکارییهمان بکهین، که سازشمان کرد لهبهرانبهر چیدا بیکهین، ئهى کێ بیکات. بێجگه له رێکخهرى گشتى و جڤاتى نیشتمانى و خانهى راپهڕاندن، ئێمه هاوپهیمانمان ههیه، کۆمهڵ و یهکگرتوو هاوپهیمانمان بووهو رێکهوتن لهسهر ئهم پرسه لهگهڵ یهکێتى لهسهردهمى کاک نهوشیروانو لەسەردەمی مام جهلالدا ههبووه. خێره ئهمه کهس نهیزانێت، گۆڕانیش خۆى ناکاته خاوهنى تهنها دوو سێ کهس نهبێت، لهدواى ئهم پێشێلکارى و کارهساته جڤاتى نیشتمانى و جڤاتى گشتى لێپرسینهوه ناکات، کاکه گریمان چاکتان کردووه نابێت یهکێک بێت و بڵێت ئهمه کێ ئهم حهق و دهسهڵاتهى دا بهتۆ لهژورێکدا دابنیشیت پڕۆژه ئامادهبکهیت بینێریت بۆ پهرلهمان و واژۆى بکهیت دواتر گۆڕانهکانى خۆشت ئاماده نهبن بهرگرى لێبکهن، فازڵ میرانى سکرتێرى مهکتهبى سیاسى پارتى بێت و بڵێت دهستیان خۆش بێت پڕۆژهکهیان لهوهى پارتى باشتر بوو. ئهگهر پڕۆژهکه چاکیش بێت تۆ مافى ئهوهت نییه، ئهمه ئیشى جڤاتى نیشتمانیه و خانهى راپهراندن و رێکخهرى گشتى و فراکسیۆنى گۆڕانیش بهتهنها ناتوانێت وهکو چۆن پێویست بوو گۆڕان سهردهمانێک پڕۆژه پێشکهش بکات بۆ گۆڕینى سیستمهکه وهکو چۆن پێویست بوو تهوافوقات بکهین لهگهڵ خهڵکى تردا. ئێستاش گرهنتى چییه ئهگهر لهداهاتودا دهسهڵات کورسیهکانیان زۆر بێت و سیستمهکه بکاته سهرۆکایهتى، کێ گرهنتى ئهوه دهکات، ئهگهر ئهمه کرا کێ سزا وهردهگرێت، ئایا سزادانى یهک دوو کهس کافییه لهسهر ئهوهى کارهساتێکى گهوره بهسهر ئهم بزوتنهوهیهدا دراوه. هاوڵاتی: کوڕهکانى کاک نهوشیروان هیچ پلهو پۆستێکیان نییه لهناو ئۆرگانهکانى گۆڕاندا، بهڵام لهڕێکخهرى گشتىو خانهى راپهڕاندن زیاتر رۆڵیان ههیه؟ ئهم رۆڵه کێ پێیداون؟ عهبدوڵا مهلا نورى: ئهو دوو کوڕه رێزیان ههیه، نزیکى کاک نهوشیروان بووم بۆ ئهبهد شانازى بهوهوه دهکهم کاکارم لهگهڵدا کردووه، کاک نهوشیروان یهکێ بووه لهو کهسانهى کهدهستى گرتووم بۆ کارى باش و بۆ ههڵوێستى جوان ئاراستهى کردووم یارمهتى داوم بۆ ئهوهى پێبگهم و بزوتنهوهى گۆڕان ماڵى ههمومانهو دهبێت شانازى پێوه بکهین، خۆشحاڵم لهوانهم له 2006وه لهخشتى یهکهمى دروستبونى گۆڕانهوه بهشداربووم تا ئهم دهقهیه دانهبڕاوم و بهههموو تواناى خۆمهوه پشتیوانى ئهم بزوتنهوهیه بووم، سوپاسى سهرلهبهرى دهنگدهرى گۆڕان دهکهم. کاک نهوشیروان زۆر مهبهستى بوو ئێمهومانان کۆمهڵێک گهنج پێبگهن و ببنه ههوێنى چاکسازى و گۆڕانکاریى، بهڵام لهڕاستیدا لهدواى وهفاتى کاک نهوشیروان پڕۆسهى بڕیار لهناو گۆڕاندا تێکچووه، کوڕهکانى کاک نهوشیروان حهقى خۆیانه بێنه پێشهوه بهشداربن لهپڕۆسهى بڕیاردا وهکو چۆن من بهشداربووم، وهکو چۆن ئهوانى تر به فلتهرى ئهندامى ژورو بهرپرسى ژوور تا دوایى هاتونهته پێشهوه ئهوانیش حهقى خۆیانه، بهڵام ناکرێت لهماڵهوه دابنیشیت تۆ بێیت دهستتێوهردان بکهیت، ناکرێت تۆ لهماڵهوه دابنیشیت بڵێیت فڵان کهس دهبێت وا بکات و فڵان کهس نابێت وا بکات، شتى وا ناکرێت و ئهمهش روویداوه. بهداخهوه رێگهپێدانیان هۆکارهکهى لاوازى رێکخهرى گشتى و خانهى راپهڕاندنه، ئهگهر خانهى راپهراندن و جڤاتى نیشتمانى و رێکخهرى گشتى ئهگهر بههێز بێت هیچ کهسێک ناتوانێت دهستتێوهردان لهکاروبارى ئهواندا بکات، بڕیارى وا ههبووه خانهى راپهڕاندن داویهتى بڕیارهکه لهدواى ئهوهى چۆته بوارى جێبهجێکردنهوه لهدهرهوهى ئۆرگانى رهسمى گۆڕانهوه بڕیارهکه ههڵوهشێندراوهتهوه. هاوڵاتی: مهترسى ههیه لهسهر ئهوهى فۆرمى بنهماڵهیى گۆڕان بگرێتهوه؟ عهبدوڵا مهلا نورى: یهکێک لهخاڵه جیاوازهکانى گۆڕان ئهوهبوو لهبهرنامه سیاسییهکانى دژ بهسیستمى بهبنهماڵهیى کردنه، قسهکانى کاک نهوشیروان بهناوبانگه کهباسى پشتاوپشتى دهکرد، لهئێستادا ههندێ ئاماژهى وا ههیه کهمهترسى لاى زۆرێک دروستکردووه که ئهم حزبه بهجۆرێک بهرهو فۆرمێکى بنهماڵهیى کردن ببرێت، جا ئێمه گوێمان لهوهیه ئهمه رهتدهکرێتهوه، بهڵام که تۆ لهئهرزى واقیعدا ههندێ شتت بینى ئهم مهترسیه مهترسیهکى رهوایه لهمهش مهترسیدارتر، خهڵکانێک ههیه لهبهر بهرژهوهندى تایبهتى و شهخسى باکیان نییهو رهنگه ههوڵى ئهوهبدهن شهرعیهتى پێبدهن زهمینهى بۆ سازبکهن و مهترسیهکى رهوایه. بهداخهوه لهناو بزوتنهوهى گۆڕان لهبهر بهرژهوهندى خۆى باکى لهوه نییه کهبهرنامهى سیاسى ئهم بزوتنهوهیه ناسنامهکهى بهلاڕێدا ببرێت و پێشێل بکرێت و تێکبدرێت. بۆ میژوو دهیڵێم کوڕهکانى کاک نهوشیروان زیاتر لهههمومان دهتوانن رۆڵیان ههبێت له بهجوانى هیشتنهوهى پرۆژهى گۆڕان وهک دواههمین پڕۆژهى کاک نهوشیروان، بهڵام ئهگهر به نهفهسى ئهو ماوهیهى رابردوو کاربکهن ئهوا بێگومان گهورهترین گورز لهپرۆژهى گۆڕان دهدهن. نایشارمهوه ههندێک کهس که لهدهورى کاک نماو کاک چیان دهورى زۆر خراپ دهگێڕن. هیواردرام ناچار نهبین رۆژێک له رۆژان ناو و کاره نهخوازراوهکانیان بۆ راى گشتى باس بکهین. هاوڵاتی: بهڵام دهوترێت کوڕهکانى نهوشیروان مستهفا پاره بۆ گۆڕان پهیدا دهکهن، بۆیه بهو شێوهیه ڕۆڵیان ههیه؟ عهبدوڵا مهلا نورى: دهبێت جڤاتى نیشتمانى ئاگادى لهوردو درشتى داهاتى ئهم بزوتنهوهیه بێت، چۆن وهردهگیرێت و چۆن خهرج دهکرێت، ئهم بزوتنهوهیه نابێت بههۆى داراییهوه بارمتهى ژێردهستى هیچ کهسێک بێت. دهبێت بزوتنهوهى گۆڕان سهرچاوهى دارایى خۆى بێت، ناکرێت بهیانى یا دوو بهیانى خانهى راپهراندن و رێکخهرى گشتى و جڤاتى نیشتمانى دهڕوات گروپێکى تر دێنه شوێنیان، ئهم گروپهى ئێستا دهتوانن لهگهڵ فیسارو فڵاندا مامهڵه بکات گروپێکى تر ناتوانێت مامهڵه بکات، کهواته ئهمه دامهزراوهت دروست نهکردووه ئهگهر گۆڕان بزوتنهوهیهکى جیاواز بێت نابێت وهکو حزبهکانى تر خهڵکانێک لهدهرهوهى ئۆرگانهکانهوه پارهى بۆ بدهن و کۆمپانیاى بۆ دروستبکهن، بزوتنهوهى گۆڕان وهکو چۆن لهدهستورهکهدا هاتووهو یاساى ئهحزاب رێگهى پێداوه دهبێت خاوهنى رێکخستنى تۆکمهى خۆى بێت، خاوهنى ئۆرگانى بڕیار بێت خاوهنى میدیا و سهرچاوهى دارایى خۆى بێت، ناکرێت تۆ بههیچ پاساوێک و لهژێر هیچ پاساوێکدا نابێت ئهمانه تێکبدهیت ههرکاتێک بزوتنهوهى گۆڕان ئهم تایبهتمهندیانهى نهبوو وهکو ئهو لایهنانهى ترى لێدێت. هاوڵاتی: دهکرێت ئهنجامهکانى ههڵبژاردن رهتبکهنهوه بهتایبهت کههاوپهیمانى و نزیکایهتیتان لهگهڵ کۆمهڵ و یهکگرتوودا ههیه؟ عهبدوڵا مهلا نورى: نازانم لهم ماوهیهدا چى کراوه لهگهڵ کۆمهڵ و یهکگرتوو و ئهو هێزانهى تر کهدژى ساختهکارین، نازانم تا چهندێک ئهم هاوپهیمانێتیه ههیهو ئهو پهیوهندیانه ببرێته پێشهوه، بهڵام به راى من دهبێت خاڵى کۆتایى بۆ مهسهلهى ساختهکارییهکان دابنرێت، گۆڕان نابێت بههیچ پاساوێک بچێته ژێر بارى ساختهکارییهکانهوه. لهڕابردوودا ئهگهر گۆڕان ههندێ ساختهکارى قبوڵ نهکردایه خهڵک ئێستا بایکۆتى ههڵبژاردنى نهدهکرد، لهکاتێکدا له12ى ئایاردا ساختهکارییهکى رێکخراوت لێدهکرێت ئێوارهکهى دێنهسهرت تهقه لهگردهکهو قهبرى کاک نهوشیروان دهکرێت، دواى ئهوه دهنگهکانیان دزیویت بهبێ ئهوهى بهشێوهیهکى شایسته یهکێتى داواى لێبوردنت لێبکات بهبێ ئهوهى دهنگه دزراوهکانت گهڕابێتهوه تۆ دێیت پێشوازى لێدهکهیت، ئهمه سیاسهت نییه لهکاتێکدا گۆڕان لهبهردهم بانگهشهى ههڵبژاردندایه، کابرا سزاى داویت و ماڵهکهى تاڵانکردووهو دواتریش ئیهانهت دهکات ئهمه لێبوردهیى و تهبایى نییهو ئهمه تهسلیم بوونه، دواتر گۆڕان دێت لهگهڵ پارتیدا دادهنیشێت. بهنوسراو به رێکخهرى گشتى و خانهى راپهڕاندن وتراوه کهبیستومانه یهکێتى و پارتى دێن بۆلاتان، هاتنى ئهمانه بۆ ئهوه نییه لهگهڵتاندا رێکبکهون، بۆ ئهوه نییه داواى لێبوردن بکهن و ههڵبژاردن دوابخهن، چونکه گۆڕان ئهوکاته خوازیارى ئهوهبوو ههڵبژاردن دوابخرێت، پێمانوتن دێن لهڕووى جهماوهرییهوه عهیبدارتان دهکهن ههڵوێستتان لاوازتر دهکهن لهناو خهڵکدا کۆمهڵێک وهعدیشتان پێدهدهن دهڵێن چاکسازیش دهکهین و ههڵبژاردنیشتان بۆ دوادهخهین دواتر درۆتان لهگهڵتا دهکهن، بهمه گورزێکى تر لهگۆڕان دهدرێت، بهدڵنیاییهوه یهکێتى و پارتى هاتنهکانیان پێش ههڵبژاردن توانیان یهک گورزى گهوره لهگۆڕان بدهن لهڕووى جهماوهرییهوه، رێکخهرى گشتى و خانهى راپهراندن بهپلهى یهکهم بهرپرسیارن. هاوڵاتی: گۆڕان به 12 یا 13 کورسیهوە لهپهرلهمان چى پێدهکرێت، دهبێته ئۆپۆزسیۆن یان بهشدارى حکومهت دهکات؟ عهبدوڵا مهلا نورى: لهگهڵ ئهوهدانیم ئهم دهرئهنجامانهى ههڵبژاردن قبوڵ بکرێت، گۆڕان بڵێت ساختهکاریم بهرانبهر کراوهو لهولاشهوه ئهنجامهکان قبوڵ بکهیت به راستى شهرمهزارییه لهبهردهم دهنگدهرى خۆتدا، ههقه خهڵک سزات بدات، ههنگاوى یهکهمت دهبێت ئهوه بێت ئهم ساختهکارییه راست بکهیتهوه، ئهگهر ساختهکاریهکهت راست کردهوه دوو کورسیشت ههبێت شهرم مهکهو بچۆ پهرلهمان، ئهگهر پێت راستنهکرێتهوه مهچۆ پهرلهمان، پهرلهمانێک بهساختهکارى دروست بوبێت شهقى تێههڵبده، پهرلهمانێک بهساختهکارى دروستبوبێت و زیاتر لهنیوهکهى سهر بهدهسهڵات بێت و پهرلهمانتار لهتهنیشتى تۆدا بێت پهرلهمانتارى ساختهکار بێت هاتبێت ئیدعای نوێنهرایهتى خهڵک بکات، تۆ بچیت لهتهنیشتى دابنیشیت بڵێیت لهپهرلهمانم ئهمه نابێت و ئیشت لهبهر ناڕوات. ئهگهر ساختهکاریهکهى پێ راستکرایهوه بزوتنهوهى گۆڕان با بچێته پهرلهمان، بڵێت خهڵکینه ئێوه سزاى ئێمهتانداو کورسییهکانم کهمى کردووه، ئهوه بهقهدهر ئهوهنده لهسهد من دهتوانم پهیامى ئێوه بگهیهنم، هیچ عهیبى تێدانییه بهسهربهرزیهوه بچۆ پهرلهمان، ئهگهر ساختهکارییهکهت راست نهکردهوه مهڕۆ پهرلهمان، ههوڵبده جهماوهرى خۆت رێکبخهرهوه، جهماوهر هانبده پهرلهمانهکه ههڵبوهشێتهوه، لهدواى ساڵێک یا لهدواى شهش مانگ داواى ههڵبژاردنى پێشوهخته بکه. ئهوانهى کهداواى بهشداریکردنى حکومهت دهکهن بهم دۆخهى ئێستاوه تهنها لهڕوانگهى بهرژهوهندى شهخسى خۆیانهوهیه ئهو داواکارییهیان ههیه، کاتى خۆى کاک نهوشیروان قسهیهکى ههبوو دهیوت لهناو خۆماندا خهڵک ههیه دهیهوێت گۆڕان بۆ خۆدهوڵهمهندکردن و وهرگرتنى پۆست بهکاربهێنن، لهدواى وهفاتى کاک نهوشیروان ئهم گروپه لهناو گۆڕان بههێزتر بووه، ئهوهى لهم دۆخهى گۆڕاندا که ساختهکاریمان بهرانبهر کراوه لهم دۆخهدا که گۆڕان لهوهزعێکى خراپدایه، لهم دۆخهدا کهچهند جارێک لهسهر دهستى پارتى و یهکێتى دهستمان سوتێندراوه راستگۆ نهبوون لهگهڵماندا لهحکومهت و حکومهتى خۆجێیدا لهپهرلهماندا، ئا لهم کاتهدا تۆ داواى بهشدارى لهحکومهتدا بکهیت تهنها یهک خوێندنهوهى ههیه ئهویش بهرژهوهندى خۆى رهچاو کردووه نهک بهرژهوهندى بزوتنهوهى گۆڕان و نهک بهرژهوهندى و دیموکراسى ئهم میللهته. هاوڵاتی: ماوهیهک پێش ههڵبژاردن پرۆژهى (ههستانهوهى گۆڕان)تان پێشکهشکرد، ئهو پڕۆژهیه بهکوێ گهیشت؟ عهبدوڵا مهلا نورى: ئێمه تهنها وهسیلهیهک بووین بۆ ئامادهکردنى، ئهگهرنا بریتى بوو لهکۆکردنهوهى راو سهرنج و رهخنهى ههڵسوڕاوانى گۆڕان وه ههروهها ئهو رۆشنبیرانهى که لهخهمى پڕۆژهى گۆڕاندان، پرۆژهکهمان پێش ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان پێشکهشى بهڕێزان رێکخهرى گشتى و خانهى راپهڕاندن و جڤاتى نیشتمانى و گشتى کرد، پێمانوتن تکا دهکهین ئهم پرۆژهیه پێش ههڵبژاردن پهسهندبکهن بۆ ئهوهى جۆرێک لههیوا بۆ دهنگدهرانى گۆڕان بگهرێنینهوه، بۆ ئهوهى رێگربین لهبهردهم پاشهکشهى بزوتنهوهى گۆڕان، بهڵام بهداخهوه بهدهنگهوههاتن نهبوو، وهڵامى جددى نهدراینهوه، راسته لهقیادهى گۆڕان بهشێکى گهورهیان پشتیوانیان بۆ پرۆژهکه دهربڕى و بهڵێنى ئهوهیاندا پشتیوانى بن و ههندێکیان داواى ئهوهیان دهکرد بخرێته دواى ههڵبژاردن. خهڵکیش ههیه که ئهندامى جڤاتى نیشتیمانیهو لهوانهى دهوروبهرى کوڕهکانى کاک نهوشیروانه نامهى پر ههڕهشهو تۆمهتى بۆ ناردوین و پێمان دهڵێت دهبێت دهستبهردارى پرۆژهکهتان بن. دیاره ئێمه گوێمان بهههڕهشهکان نهداوهو بهڵام بهداخهوه دواى وهفاتى کاک نهوشیروان دۆخێکى وهها دروستکراوه ئهوهى رهخنه لهگۆڕان بگرێت ئیدى دهبێ چاوهڕێی کاردانهوهى چاوهڕواننهکراو بکات بۆ نمونه ئهگهر من له ئاستى کهموکورتییهکان بێدهنگ بم، ئهوا ههڵسوڕاوێکى باشم و خۆ ئهگهر رهخنه بگرم ئهوا دهبێت چاوهڕێی ئهنواعى تۆمهت بکهم، (به پێکهنینهوه) هیوادارم دواى ئهم چاوپێکهوتنهم لهگهڵ هاوڵاتی دوربێت لهتۆمهت و هێرشى ئهمسالى ئهو ئهندامهى جڤات کهپێشتر نامهى ههڕهشهى بۆ ناردبوین. ئێستاش سوورین لهسهر کارکردن لهپرۆژهکهو هیچ شتێک و هیچ کهسێک رامانناگرێت، ئهوهى دژى ئهو پڕۆژهیه بێت دژى خهونى کاک نهوشیروان و دژى گۆڕانهو خزمهت بهنهیارانى گۆڕان دهکات.
ئارا ئیبراهیم سهرۆکى فراکسۆنى کۆمهڵ ئاماژه بهوه دهدات بهپێى پرۆژهى بودجهى 2019ى عێراق کورد نزیکهى نۆ تریلۆن دینارى بهردهکهوێت، بهڵام ئهگهر ههوڵى زیاد کردنى بدهین بۆ 10 تریلۆن دینار بهشى ههرێمى کوردستان دهکات. وهزارهتى دارایى حکومهتى عێراق پرۆژه یاساى بودجهى ساڵى 2019 ڕهوانهى ئهنجومهنى وهزیران کردووه و پشکى ههرێمیش له پرۆژهکهدا نزیکهى 8 تریلۆن و 970 ملیار دیناره. ئهحمهدى حاجى ڕهشید سهرۆکى فراکسیۆنى کۆمهڵ له پهرلهمانى عێراق لهلێدوانێکدا به سایتى هاوڵاتى وت" ڕهشنوسى پڕۆژه یاساى بودجه لهلایهن وهزارهتى دارایى عێراقهوه ڕهوانهى ئهنجومهنى وهزیران کراوه و وا بڕیاریشه دواى ئهوه ڕهوانهى پهرلهمان بکرێت". ههروهها وتیشى" پشکى ههر سێ پارێزگاکهى ههرێم (ههولێر دهۆک و سلێمانی) که به لهسهدا 12.67% خهمڵینراوه بهبودجهى پهرهپێدانى پارێزگاکان و بودجهى بهتێکڕا دهگاته ههشت ترلیۆن و 970 ملیار و 467 ملیۆن و 226 ههزار دینار". سهرۆکى فراکسۆنى کۆمهڵ جهختى لهوهکردهوه که لههگڵ سندوقى دراوى نێودهوڵهتى دانیشتن و گفتوگۆى کردووه که داوایان کردووه حکومهتى عێراق بڕى 10 تریلۆن دینار بداته ههرێمى کوردستان" سندوقى دراوى نێودهوڵهتى پێیانوتم که ههرێمى کوردستان وتویانه 10 تریلۆن دینار بهشمان دهکات". ناوبراو ئاماژهى بهوهشکرد، لهئێستادا که پشکى 12.67% بۆ ههرێمى کوردستان دانراوه بهپێى ژمارهى دانیشتوان نییه، وتیشى" بهپێى ئامارى ناوهندى عێراق ژمارهى دانیشتوانى ههرێم لهسهدا 15ى عێراق پێکدههێنن، بۆیه ئهمه دهخهینه بهرنامهى کارمان لهکاتى گفتوگۆ لهسهر پرۆژهى بودجه، ئهوکاته پشکى ههرێم دهگاته 10 تریلۆن دینار". ئهوهشى رونکردهوه، پێدانى پشکى ههرێم لهلایهن حکومهتى عێراقهوه لهبهرانبهر ناردنى 250 ههزار بهرمیل نهوتى رۆژانهدا دهبێت. بهرههم ساڵح لهپشکى کورد وهک سهرۆک کۆمارى عێراقى لهپهرلهمانى عێراق بهزۆرینهى دهنگ ههڵبژێردراو چهند رۆژێکیش تێپهر بووه بهسهر دهستنیشانکردن و راسپاردنى عادل عهبدولمههدى سهرۆک وهزیرانى داهاتوى عێراق بۆ پێکهێنانى حکومهت. ئهندامێکى فراکسۆنى یهکێتى لهپهرلهمانى عێراق ئاماژه بهوه دهدات که سهرۆک کۆمار دهتوانێت لهپێگهکهى خۆیهوه رۆِڵى ههبێت بۆ زیادکردنى پشکى ههرێم. مهروان نادر، ئهندامى فراکسۆنى یهکێتى له پهرلهمانى عێراق لهلێدوانێکدا به سایتى هاوڵاتى وت" سهرۆک کۆمار پارێزهرى دهستوره، دهتوانێت لهپێگهکهى خۆیهوه رۆڵى خۆى ببینێت، بهڵام یهکلاکردنهوهى لهدهسهڵاتى سهرۆک کۆماردا نییه". بهپێى مادهى 121 دهستورى ههمیشهیى عێراق، سهرجهم داهاته فیدراڵیهکان دهبێت بهشێوهیهک دابهشبکرێت بهسهر ههرێم و پارێزاگاکندا که بارگرانیان لهسهر نههێڵێت. پهرلهمانتارهکهى یهکێتى جهختى لهوهکردهوه که ئهو مادده دهستورییه دهتوانن لهکاتى گفتوگۆى پرۆژهى بودجه باس بکهن، وتیشى" دواجار کورد دهبێت پێکهوه بهرگرى له پشکى بودجهى ههرێمى کوردستان بکات، ئهوهش ههوڵى سهرجهم پهرلهمانتاره کوردهکانى دهوێت و بهتهنها به پهرلهمانتارانى فراکسۆنى یهکێتى ناکرێت". ساڵى رابردوو لهپرۆژه بودجهى 2018ى عێراقدا حکومهتى عێراق به پاڵپشتى پهرلهمانتارهکانى شیعهو سونه لهپهرلهمانى عێراق تاکلایهنانه پشکى ههرێمى کوردستانى له 17% وه کهمکردهوه بۆ لهسهدا 12.67، ئهمهش نیگهرانى سهرکردایهتى سیاسى کوردستانى لێکهوتهوه.
هاوڵاتى حزبه بهشدارهکانى ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان چاویان بڕیوهته کارهکانى کۆمسیۆنى ههڵبژاردن و و بهشێکیان ههڕهشهى بایکۆت دهکهن ئهگهر کۆمسیۆنهکه ئهنجامى ههڵبژاردن بهو شێوهیه یهکلایی نهکاتهوه یهکلاییکردنهوهى ئهو سکاڵایانهوه که تۆماریان کردووه. ههر لهدواى کۆتایی هاتنى ههڵبژاردنه پهرلهمانییهکهى 30ى ئهیلولهوه، حزبهکان ههڵوێستى جیاجیایان لهسهر کۆمسیۆن و "ساختهکارییهکان" ڕاگهیاند و زیاتر له ههزار سکاڵایان لهبارهى ههڵبژاردنهکهوه ڕادهستى کۆمسیۆن کرد. کۆمسیۆن که ساڵى 2014 به یاسایهک لهلایهن پهرلهمانهوه پێکهێنرا، ئهندامهکانى لهلایهن پێنج حزبه سهرهکییهوه (پارتى، گۆڕان، یهکێتى، یهکگرتوو، کۆمهڵ) دیاریکرا، بهتایبهت ئهنجومهنى کۆمسیاران که دهسهڵاتى بڕیاردانى ههیه لهسهر کارهکانى کۆمسیۆنهکه لهناویاندا ئهنجامهکانى ههڵبژاردن. ئهنجومهنى کۆمسیاران که بهرزترین دهسهڵاتى کۆمسیۆنه له نۆ ئهندام پێکدێت، که سیانیان پارتى و دوانیان یهکێتى و دوانیشیان گۆڕان و کۆمهڵ و یهکگرتووش یهکى ئهندامێکیان ههیه. ناکۆکى و مشتومڕى حزبهکان کارهکانى کۆمسیۆنى دواخستووه، حزبهکان ههموو بهرپرسیارێتییهکهیان خستووهته ئهستۆى ئهو دامهزراوهیه که کارهکانى لهسهرهتادایه و لهدواى ریفراندۆمهوه ئهمه دووهم پڕۆسهى دهنگدان بوو که سهرپهرشتى بکات. ئێستا هاوشێوهى حزبهکان بهرپرسانى کۆمسیۆنیش ناکۆکى لهنێوانیاندایه، ئهوهش چوارى ئهم مانگه به ئاشکرا دهرکهوت کاتێک ئسماعیل خورماڵى ئهندامى ئهنجومهنى کۆمسیاران له پشکى یهکگرتوو لهکاتى ڕاگهیاندنى ئهنجامى بهرایی 85%ى دهنگهکاندا ئامادهنهبوو، که هۆکارهکهى بۆ نیگهرانى له پڕۆسهکه گهڕاندهوه. ئیسماعیل خورماڵى له لێدوانێکیدا بۆ هاوڵاتى ئاماژهى بهوهدا، ئهوان وهکو کۆمسیۆن ئهرکى خۆیان بۆ ئهنجامدانى ههڵبژاردن ئهنجامداوه، بهڵام ئهوهى له رۆژى ههڵبژاردندا ڕویدا پهیوهندى به حزبهکانهوه ههبوو نهک کۆمسیۆن. جهختیشیکردهوه، ههموو ههوڵى خۆیان دهدهن بۆ ئهوهى له رێگاى کارهکانیانهوه متمانه بۆ پڕۆسهى ههڵبژاردن بگهڕێننهوه. کۆمسیۆنى ههڵبژاردن که چهند مانگێکى بهردهوام ئامادهکاریی بۆ ئهنجامدانى ههڵبژاردنى پهرلهمان کرد و چهندین بڕیار و رێنمایی لهو بارهیهوه دهرکرد، شهوێک پێش ههڵبژاردنیش کهوته بهر رهخنهى بهشێک له حزبهکان کاتێک له دوا ساتدا چهند بڕیارێکى نوێی دهرکرد. ئیسماعیل خورماڵى دهڵێت ئهوان کارى خۆیان دهکهن و حزبهکانیش ئاساییه ڕهخنهیان لێبگرن، بهڵام ئهوه کاریگهرى ناکاته سهر کارهکانیان. له ئێستادا کۆمسیۆن سهرقاڵى کارکردنه لهسهر سکاڵاکان، که بهپێی ئامارهکانى کۆمسیۆن ژمارهیان زیاتر له ههزار سکاڵایه، لهگهڵ ئهوهشدا سهرقاڵى بڕیاردانه لهسهر ئهو سهدان سندوقهى بههۆى "ساختهکاریی و پێشلکارییهوه" قردێلهى سوریان لێدراوه. ههرچهنده تا ئێستا دیار نییه کۆمسیۆن کهى ئهنجامى لهسهدا 15ى دهنگهکان و ئهنجامى کۆتایی ڕادهگهیهنێت، بهڵام پێدهچێت ههر بڕیارێک لهو بارهیهوه کاریگهرى گهوره لهسهر دۆخى سیاسی ههرێم دروستبکات. پارتى دیموکراتى کوردستان که براوهى یهکهمى ههڵبژاردنهکهیه ههر زوو له رێگهى پهیامێکى مهسعود بارزانى یهوه ههڵوێستى خۆى لهبارهى ئهنجامه بهراییهکانى لهسهدا 85ى دهنگهکان ڕاگهیاند و داواشى له کۆمسیۆن کرد پرسی ساختهکارییهکان یهکلایی بکاتهوه "بە هیچ شێوەیەک ڕێگە بە تێپەڕینی ساختەکاری و پێشێلکاری نەدرێت و ڕاستییەکان بخرێنەڕوو". ههروهها ئهنجومهنى سهرکردایهتى یهکێتى له شهشى ئهم مانگهدا له ڕاگهیهنراوێکدا جهختیکردهوه، له پێویستى تهواوکردنى رێکاره یاسایی و هونهرییهکانى پهیوهست به ههڵبژاردن لهلایهن کۆمیسیۆنهوه بهشێوهیهکى بێلایهنانه و ئاماژهى بهوهشکرد دواى ڕاگهیاندنى ئهنجامى کۆتایی ههڵوێستى خۆیان ڕادهگهیهنن. جیاواز له پارتى و یهکێتى که بهپێی ئهنجامهکان براوهى یهکهم و دووهمى ههڵبژاردنن، لایهنهکانى دهرهوهى ئهو حزبهش چاوهڕوانى ههنگاو و بڕیارهکانى کۆمسیۆنن، تهنانهت بهشێکیان بڕیاردان لهسهر بهشداریکردن له پڕۆسهى سیاسی یان بایکۆتکردنى بهستووهتهوه به بڕیارى ئهو دامهزراوهیهوه. جوڵانهوهى نهوهى نوێ پێش ڕاگهیاندنى ئهنجامهکان لهلایهن کۆمسیۆنهوه ڕایگهیاند، که بایکۆتى خولى پێنجهمى پهرلهمان دهکات، ئهگهر ئهنجامى ههڵبژاردن بهم شێوهیهى ئێستا بێت. ههروهها بزوتنهوهى گۆڕان ههرچهنده بهفهرمى ههڵوێستى خۆى ڕانهگهیاندووه، بهڵام بهرپرسهکانى ئاماژهیان بهوهداوه که ئهگهر ههیه بایکۆتى پڕۆسهى سیاسی بکهن، بۆ ئهوهش چاوهڕوانى دهرهنجامى کۆتایی ههڵبژاردنهکهن. لاى خۆشیهوه، یهکگرتووى ئیسلامى ئهنجامى بهرایی ههڵبژاردنى ڕهتکردووهتهوهو بڕیاریداوه راپرسی ناوخۆیی بکات بۆ یهکلاییکردنهوهى ههڵوێستى لهبارهى بایکۆت یان بهشدارى پڕۆسهى سیاسی. ههر لهو بارهیهوه ناوهندى ههڵبژاردنى کۆمهڵى ئیسلامى ڕایگهیاندووه، که چاوهڕوانى ڕاگهیاندنى ئهنجامى کۆتایین لهلایهن کۆمسیۆنهوه و دواتر ههڵوێستى کۆتایی خۆیان ڕادهگهیهنن. شیروان زرار ئهندامى ئهنجومهنى کۆمسیاران بۆ هاوڵاتى ئاماژهى بهوهدا، جارێ دهبێت چاوهڕوان بن بۆ ئهوهى کارهکانیان تهواوبن و بزانن دهگهنه چ بڕیارێک، جهختیکردهوه ناکۆکى و ههڵوێستى حزبهکان تا ئێستا هیچ کاریگهرییهکى لهسهر کارهکانى کۆمسیۆن نهبووه. باسى لهوهشکرد، که کارهکانیان بهردهوامه بۆ ڕاگهیاندنى ئهنجامهکان، بهڵام ناتوانن هیچ وادهیهک دیارى بکهن لهو بارهیهوه. تا ئێستا دیار نییه کۆمسیۆن کهى کارهکانى تهواودهکات و کۆى ئهنجامى بهرایی و ئهنجامى کۆتایی ههڵبژاردنى 30ى ئهیلولى پهرلهمانى کوردستان ڕادهگهیهنێت. بهڵام کۆمسیۆن لهیهکهم ئهزمونیدا بۆ ڕاگهیاندنى ئهنجامى بهرایی 24 کاتژمێر لهو واده یاساییه دواکهوت که بۆ ڕاگهیاندنى ئهنجامه بهراییهکان دیاریکراوه. جگه له حزبهکان، چاودێرانى ههڵبژاردنیش چاویان لهسهر کارهکانى کۆمسیۆنه، که ئایا دهتوانێت بهبێ ئهوهى کاریگهرى حزبهکان لهبهرچاو بگرێت بڕیارهکانى یهکلایی بکاتهوه، یان ههژموونى حزبهکان کاریگهرى لهسهر بڕیارهکانى دهبێت. هۆگر چهتۆ رێکخهرى تۆڕى شهمس بۆ چاودێرى ههڵبژاردن به هاوڵاتى وت "ئهرکێکى قورس لهسهر شانی کۆمسیۆنه، دهتوانن بڕیار بدهن لهسهر کۆى پێشێلکارییهکان و میسداقییهت بۆ کارهکانیان دروست بکهن". باسى لهوهشکرد، ئهگهرچى ئهندامانى کۆمسیۆن له رێگاى حزبهکانیانهوه دیاریکراون، بهڵام دواجار ئهرک و رۆڵیان ئهوهیه پابهندى ئهرک و یاساکان بن و به بێلایهنى کارى خۆیان بکهن ئهوهش تهنها چارهسهره. هۆگر چهتۆ وتیشى "جگه لهوه کۆمسیۆن پهنا بۆ ههر بژاردهیهکى تر ببات وهکو چارهسهر، کاریگهرى لهسهر میسداقیهتى خۆى دروستدهکات و دامهزراوهکهش دهخاته بهردهم مهترسی یهوه". ئهوهشى خستهڕوو، بهروونى دهردهکهوێت که ناکۆکى حزبهکان کاریگهرى لهسهر کۆمسیۆن ههبووه، که بهشێکیان دهیانهوێت بهههر شێوهیهک پڕۆسهکه تێپهڕێنن، بهشێکیشیان دهڵێن کار لهسهر پێشێلکاریی و ساختهکارییهکان دهکهن، که بههۆى ئهوهشهوه پڕۆسهى ڕاگهیاندنى ئهنجامهکان زۆر دواکهوتووه. بهپێی بڕیارێکى کۆمسیۆن که شهوى ههڵبژاردنى 30ى ئهیلول دهریکرد، پهسهندکردنى ئهنجامهکان پێویستى به دهنگى دوو لهسهر سێی ئهندامانى ئهنجومهنى کۆمسیارانه که له نۆ ئهندام پێکهاتووهو بهسهر پێنج حزبه سهرهکییهکهدا دابهش بوون. بهم پێیهش به پێی دهنگى شهش ئهندام کۆمسیۆن دهتوانێت بدات. بهڵام بڕیاردهرى کۆمسیۆنى باڵاى سهربهخۆى ههڵبژاردن و ڕاپرسی ههرێم دهڵێت، کۆمسیۆنى ههڵبژاردنهکان ناتوانێت کۆى پڕۆسهى ههڵبژاردنى 30ى ئهیلولى پهرلهمان ڕهتبکاتهوه، بهڵکو تهنها دهتوانێت ئهو سندوقانه ههڵبوهشێنێتهوه که ساختهکارییان تێدا کراوه. بهپێی یاساى ژماره چوارى ساڵى 2014ى پهرلهمانى کوردستان، ئهنجامى کۆتایی ههڵبژاردن دواى ئهوهى لهلایهن دادگاوه پهسهند دهکرێت، لهلایهن کۆمسیۆنى ههڵبژاردن و ڕاپرسی یهوه ڕادهگهیهنرێت.
هاوڵاتى ههوڵهکان بۆ کاراکردنهوهى ئهنجومهنى پارێزگاى کهرکوک بهردهوامه و ناکۆکییهکانى پارتى و یهکێتیش لهسهر ئهو پرسه قوڵبووهتهوه، ئهندامێکى ئهنجومهنى پارێزگا له پشکى یهکێتى دهڵێت نابێت ئهو پرسه لهسهر هیچ حزبێک پهکیبکهوێت، ئهندامێکى پارتیش لهو ئهنجومهنه یهکێتى تۆمهتباردهکات بهوهى لهگهڵ تورکمانی و عەرەبهکان له ههوڵى ڕێککهوتندایه لهو بارهیهوه. رۆژى چوارى ئهم مانگه، ڕێبوار تاڵهبانى سهرۆکى ئهنجومهنى پارێزگاى کهرکوک به وهکالهت، عیرفان کهرکولى سەرۆکی پارتی گەلی تورکمانی ڕاسپارد بۆ بهڕێوهبردنى کۆبوونهوهکانى ئهنجومهنى پارێزگاى کهرکوک، ئهوهش بهیهکهم ههنگاوى کرداریی بۆ کاراکردنهوهى ئهو ئهنجومهنه دانرا که زیاتر له ساڵێکه پهکیکهوتووه. ئهحمهد عهسکهرى ئهندامى لیستى برایهتى لهئهنجومهنى پارێزگاى کهرکوک (یهکێتی) به سایتى هاوڵاتى وت "لیستهکانى ناو ئهنجومهن بهردهوامن له ئهنجامدانى کۆبونهوه بۆ کاراکردنهوهى ئهنجومهن، جۆره نزیک بوونهوهیهک ههیه لهنێوانیاندا، بهڵام هێشتا نهگهیشتوینهته ئهنجامى کۆتایی". لهبارهى ههڵوێستى پارتى و یهکێتیشهوه، عهسکهرى باسى لهوهکرد، که تا ئێستا پهیوهندییهکانى نێوان ئهو دوو حزبه لهو بارهیهوه بهرهوپێشچوونى بهخۆوه نهبینوه، جهختیکردهوه، نابێت کاراکردنهوهى ئهنجومهن لهسهر هچ لایهنێک پهکیبکهوێت. لهدواى ڕووداوهکانى 16ى ئۆکتۆبهرى ساڵى ڕابردووهوه ئهندامانى پارتى له ئهنجومهنى پارێزگا نهگهڕاونهتهوه کهرکوک و ئهنجومهنهکهش هیچ کۆبونهوهیهکى ئهنجامنهداوه. ئهحمهد عهسکهرى وتى "بههۆى پهککهوتنى ئهنجومهنهوه چهندین کار پهکیان کهوتووه، دهبێت ئهنجومهن کارابکرێتهوه بۆ ڕایکردنى کاروبارهکان، بهتایبهتى پرسی خهرجکردنى بودجهى پارێزگاکه و چاودێریکردنى". حزبه کوردستانییهکانى کهرکوک مانگى ڕابردوو له کۆبوونهوهیهکدا که له قهرهههجیر له نزیک کهرکوک ئهنجامیاندا ڕێککهوتن لهسهر کاراکردنهوهى ئهنجومهنى پارێزگا، ههروهها پارتی و یەکێتی لە دوایین کۆبوونەوەی هەردوو مەکتەبی سیاسیدا، بڕیاریاندا لیژنەی هاوبەش بۆ گفتوگۆ و پێشنیازەکان لهو بارهیهوه پێکبهێنن. محەممەد کەمال، سەرۆکی لیستی برایەتی لە ئەنجوومەنی پارێزگای کەرکوک (پارتى) به ماڵپەڕی فەرمیی پارتی ڕاگهیاندووه، یەکێتی داوای لە تورکمان و عەرەبەکان کردووە، سەرەتا پارێزگار دابنێن، بەڵام ئەوان رەتیان کردووەتەوە و وتوویانە، کە دەبێت سەرەتا سەرۆکی ئەنجوومەنی پارێزگا دابندرێت. وتیشى "کۆبوونەوەی ئەنجوومەن بە بێ ئامادەبوونی سەرۆکی ئەنجوومەنەکە نایاساییه، ئەو لایەنانە ناتوانن لە رێی کەسێکی بەتەمەن دانیشتنی ئەنجوومەنەکە بکەن و کەسێک بۆ سەرۆکی ئەنجوومەن دیاری بکەن". بهوتهى محەمەد کەمال، یەکێتی داوای لە لایەنە تورکمانی و عەرەبییەکانی کەرکووک کردووە، بەو پێیەی ٦ کورسییان هەیە و پارێزگاکەیش ١٢ کورسییە، لە سەدا پەنجای پۆستەکانیان بدرێتێ، بەڵام هەردوو پێکهاتەکە ئەو داخوازییەی یەکێتییان رەت کردووەتەوە و پێیان راگەیاندوون، دەبێت لە سەدا ٣٢ بێت. باسى لهوهشکردووه "ئەو دوو پێکهاتەیەی دیکە بە یەکێتییان راگەیاندووە، نابێت هیچ یەک لە پۆستەکانی کۆمپانیای نەوت و غاز و سوپا و پۆلیس و ئەمنییەتی تێدا بێت، ئەوەی دەمێنێتەوە، وەکو تەندروستی و کشتوکاڵ و هەندێ پۆستی بچووکی دیکە، ئینجا لەوەیش دەبێت یەکێتی لە سەدا ٣٢ی بەر بکەوێت". لهدواى ڕووداوهکانى 16ى ئۆکتۆبهرى ساڵى ڕابردووهوه، پارێزگارى کهرکوک به وهکالهت که لهلایهن بهغداوه بۆ ئهو پۆسته دیاریکرا، دهسهڵاتى یهکهمى پارێزگاکهیه و کارهکانى لهژێر چاودێرى ئهنجومهندا نییه. لهو ماوهیهدا بهدهیان بهرپرسی کورد له پۆستهکانیان دورخراونهتهوه و کهسانى دیکه بهتایبهتى له پێکهاتهى عهرهب له شوێنهکانیان دانراون.
ئارا ئیبراهیم دوو پهرلهمانتارى گۆڕان و کۆمهڵ لهبهغدا جهختلهوه دهکهنهوه که بهرنامهیان ههیه هاوپهیمانى و ئیئتیلاف پێکبهێنن و دهشڵێن:"پێشتر پێکهێنراو راگهیهندرا ئهوکاتهى هاوپهیمانى بۆ دیموکراسى و دادپهروهریش لهگهڵماندا بووه". ههروهها کۆمهڵى ئیسلامى که خاوهنى دوو کورسى پهرلهمانى عێراقه بریارى داوه بهشدارى حکومهتى نیۆى عێراق بکات، بهڵام گۆڕان کهخاوهنى پێنج کورسى پهرلهمانه هێشتا یهکلایى نهبۆتهوهو چاوهڕێى جڤاتى نیشیتمانى بزوتنهوهکهیهتى. بههار مهحمود، ئهندامى فراکسۆنى گۆڕان لهپهرلهمانى عێراق لهلێدوانێکدا به سایتى هاوڵاتى وت"پێکهێنانى هاوپهیمانى و ئیئتلاف لهنێوان گۆڕان و کۆمهڵو یهکگرتوو ئهنجام دهدرێت، تهنانهت پێشتر هاوپهیمانى بۆ دیموکراسى و دادپهروهرى لهگهڵماندا بوون و راشگهیهندرا هاوپهیمانێتیهکه". ناوبراو باسى لهوهشکرد، گفتوگۆ لهنێوان ههرسێ فراکسۆنى گۆڕان و کۆمهڵ و یهکگرتوو ئهنجام دهدرێت"تهبعهن که بوینه هاوپهیمانى ئهوکاته ناوێکى لێ دهنرێت، بهڵام لهناو هاوپهیمانێتیهکهدا ههر فراکسۆنه ئازادى و سهربهخۆیى خۆى ههر دهمێنێت". پاش گهرانهوهى بهرههم ساڵح بۆ نێو یهکێتى و وهرگتنى پۆستى سهرۆک کۆمار، ئێستا باسلهوه دهکرێت که دوو کورسیهکهى هاوپهیمانى لهبهغدا چونهته نێو فراکسۆنى یهکێتیهوه. پهرلهمانتارێکى فراکسۆنى کۆمهڵ لهبهغدا دهڵێت فکرهى هاوپهیمانى لهنێوان ههرسێ فراکسۆنى سێ لایهنهکهدا بوونى ههیه. سهلیم شوشکهیى، لهلێدوانێکدا به سایتى هاوڵاتى وت" فکهرهى هاوپهیمانى و ئیئتلاف لهنێوان ههرسێ فراکسۆنهکهدا ههیهو دهتوانین ئهنجامى بدهین بۆ ئهوهى رۆڵێکى زیاتر بگیرێن لهبهغدا". دهربارهى بهشدارى کردنیان لهحکومهتى نوێى عێراق، شوشکهیى ئاماژهى بهوهکرد حزبهکهى خاوهنى دوو کورسیهو بهپێى ئهو خاڵانهى دانراوه تهنها یهک خاڵى ههیه"بهڵێ دهمانهوێت بهپێى ئیستحقاقى خۆمان بهشدارى بکهین، ئیتر پۆستهکه وهکیل وهزیره یا شتى تر بێت". بهپێى ئهو ریزبهنیهى بۆ پۆستهکانى بهغداد دانراوه، ههرسێ سهرۆکایهتیهکه ههریهکهو 15 خاڵ و جێگرانى سهرۆکایهتییهکان 10 خاڵ و وهزارهته سیادییهکان شهش خاڵ و وهزارهته خزمهتگوزارییهکان چوار خاڵى بۆ دانراوه، راوێژکارو وهکیل وهزیریهکانیش بهپێى کارهکانیان دوو خاڵو یهک خاڵى بۆ دیارى کراوه. پهرلهمانتارهکهى کۆمهڵ ئهوهشى رونکردهوه که یهکێتى بههۆى وهرگرتنى سهرۆک کۆمارى عێراقهوه 15 خاڵى بردووهو پارتیش به وهرگرتنى جێگرى دووهمى سهرۆکى پهرلهمان 10 خاڵى بردووه"ئێمهش مافى خۆمانه بهپێى کوردسییهکانمان بهرکهوتهى خۆمان ههبێت له حکومهتى نوێى عێراقدا". ئهندامهکهى فراکسۆنى گۆڕان، دهڵێت هێشتا بریاریان نهداوه بهشدارى حکومهتى نوێى عێراق بکهن. بههار مهحمود وتى" تا ئێستا بریارمان نهداوه بهشدارى حکومهتى نوێى عێراق دهکهین یان نا، ههر کات ئهو بریاره لهلایهن جڤاتى نیشتمانى بزوتنهوهى گۆڕانهوه درا، ئهوکات قسهى لێ دهکهین".
ئارا ئیبراهیم وتهبێژى کۆمسیۆنى باڵاى سهربهخۆى ههڵبژاردن و راپرسى ههرێمى کوردستان، ئاامژه بهوه دهدات که لیژنهیهکى باڵا سهیرى کۆى سکاڵاکان و سئهو سندوقانه دهدات که قردێلهى سورى لێدراوهو دهنگى راستهقینهو ساخته جیادهکهنهوه،دهشڵێت:" ئهنجامهکانى ههڵبژاردنى پهرلهمان گۆڕانکارى بهسهردا دێت". شیروان زرار، وتهبێژى کۆمسیۆنى باڵاى سهربهخۆى ههڵبژاردن و راپلرسى ههرێمه کوردستان، لهلێدوانێکدا به سایتى هاوڵاتى وت" لیژنهیهکى باڵا سهیرى ههزارو 45 سکاڵا و تانه دهکات لهسهر ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان، خۆتان دهزانن ئهگهر دادگایهکیش بێت رۆژانه چوار کاتژمێر کار بکات کاتى پێویسته، ئهو لهسهدا 85ى ئهنجامه بهراییهکان که راگهیهندران گۆڕانکارى بهسهردا دێت". ناوبراو وتیشى" دهنگى ساخته و دهنگى حهڵاڵ و حهقیقى لێکجیادهکهنهوهو و رێگه نادهین دهنگى ساخته بروات ئهوه ئیشى ئێمهیه وهک کۆمسیۆن". بهپێى بریارى کۆمسیۆنى ههرێم بهدهنگى 2/3ى ئهندامانى کۆمسیاران که 9 ئهندامان(3 پارتى، 2، یهکێتى، 2 گۆڕان، 1 کۆمهڵ، 1 یهکگرتوو) ئهنجامهکان قبوڵ دهکرێت یان رهتدهکرێتهوه، بهو پێیه بێت گۆڕان و کۆمهڵو یهکگرتوو ئهگهر ئهنجامهکان رهتبکهنهوه ههڵبژاردن ههڵدهوهشێتهوه. شیروان زرار وتى" ئهو بریارهى که داومانه بهدهنگى 2/3ى ئهندامانى ئهنجومهنى کۆمسیاران بریار لهسهر قبوڵکردن یا رهتکردنهوهى ئهنجامهکان بهو بریاره دهبێت". شیروان زرار، لهسهر پشکى کۆمهڵ ئهندامى ئهنجومهنى کۆمسیارانه و ئهوهى رهتکردهوه که فشارى لێ بکرێت بۆ قبوڵکردنى وتى"ئهگهر پارتى ئهنجامهکان قبوڵ بکات و منیش بچمه پاڵیان هێشتا پێویستى به دوو دهنگى تر ههیه، بۆیه ئهوه رهتدهکهمهوه و ئێمه بهدواداچونى ورد بۆ دهنگه ساختهکان دهکهین". هاوکات، جهختى لهوهشکردهوه که ئهو ئهنجامه بهراییانهى راگهیهندران پاش سهیرکردنى سکاڵا و تانهکان و سندوقى قردێلهى سور لێدراو"ئهندامهکان گۆڕانکاریان بهسهردا دێت". بهپێى جیاکردنهوهى لهسهدا 85ى ئهنجامه بهراییهکان پارتى 595ههزار دهنگ و یهکێتى 278 ههزارو بزوتنهوهى گۆڕان 164 ههزارو نهوهى نوێ 113 ههزارو کۆمهڵ 94 ههزارو بهرهى ئیسلاح 69 ههزار و لیستى سهردهم 13 ههزارو شوعى 7 ههزارو پارتى پارێزگاران سێ ههزارو هاوپهیمانى بۆ دیموکراسى و دادپهروهى شهش ههزار دهنگى بهدهست هێناوه.
زەیتون رەسول دوانیوهڕۆیهکی گهرم کهپلهکانی گهرما نزیک بوو لهو مۆمانهی لهدوایین ساڵیادی لهدایکبونیدا کوژاندبوویهوه، پهرواز لهتیف بێباکانه دهبه نهوتهکهی ههڵگرت و چووه حهمامهکه و ئاگرى لهجهسته لاوازهکهی بهردا. پهرواز کهتهمهنى تهنها 16 بههار بوو، لهکاتێکدا بهتهنها لهگهڵ خوشکه 1٠ ساڵهکهی لهماڵهکهى خۆیان بوون لهسنورى قهڵادزێ، بۆ رزگاربوون لهفشارى ئهو کوڕهى ههڕهشهى بڵاوکردنهوهى وێنهکانى دهکرد، گڕى لهجهستهى بهردا. بههۆى زۆرى رێژهى سوتاویی جهستهیهوه که بهپێی راپۆرتى پزیشکى لهسهدا 70 بوو، پهرواز ڕهوانهى سلێمانى کراو ههر لهوێ گیانى لهدهستدا، بهڵام پێش گیان لهدهستدانى هۆکارى خۆسوتاندنى بۆ پۆلیس ئاشکراکرد. شۆڕش ئیسماعیل بهڕێوهبهرى راگهیاندنى پۆلیسى راپهڕین بۆ هاوڵاتی باسى لهوهکرد، پهرواز بهر لهمردنى وتویهتى هۆکاری خۆسوتاندنهکهی گهنجێکه بهناوی (ه، و، ر)که لهڕێگهی تۆڕه کۆمهڵایهتیهکانهوه ناسیویهتى و وێنهی بۆ ناردووه. وتیشى «پهرواز باسى لهوهکردووه که ئهو کوڕه ههڕهشهى بڵاوکردنهوهى وێنهکانى کردووه ئهگهر لهگهڵى نهچێته دهرهوه، بۆیه بڕیاریداوه خۆى بسوتێنێت تا لهدهست ئهو کێشهیه رزگارى بێت». لهگهڵ فراوانبوونى بهکارهێنانى تۆڕه کۆمهڵایهتییهکان، رووداوهکانى خۆکوشتن و خۆسوتاندنیش لهم ساڵانهى دواییدا زیادیانکردووه، که بهشێک لهتوێژهران و بهرپرسانى راوێژکارى خێزانى هۆکارهکهى بۆ ناهۆشیارى بهکارهێنانى ئهو تۆڕه کۆمهڵایهتییانه دهگهڕێننهوه. ڕێبوار ئهسعهد بهرپرسی سهنتهری ڕاوێژکاری خێزانی توندوتیژی ڕاپهڕین پێیوایه، تهکنهلۆجیا له ئێستادا کاریگهریهکی زۆر خراپی ههیه لهسهر تاکهکانی کۆمهڵگا و بۆته هۆکاری لهیهکترازان و ههڵوهشاندنی خێزان ئهمهش بههۆی ناهۆشیاری تاک و خێزانهوه. وتیشى «لهئێستادا حاڵهتێک زۆر بڵاوه خهریکه دهبیته دیارده ئهویش ههڕهشهکردنی کوڕانه بهبڵاوکردنهوهی وێنهی کچان که له پهیوهندیهکی سۆزدارییدا بۆی ناردون لهو حاڵهتهشدا ڕهگهزی مێ تهحهمولی ئهو ههموو فشارە ناکات و پهنا بۆ خۆسوتاندون و خۆکوشتن دهبات». زیادبوونى ئهم ههڕهشانه وایکرد وەزارەتی ناوخۆی ھەرێمی کوردستان مانگی رابردوو ئاگادارییەک بڵاوبکاتهوه و تێیدا داوای لەو ژن و کچانە کرد کە هەڕەشەی بڵاوکردنەوەی وێنەی تایبەتیان لێکراوە؛ پەیوەندیی بە بەڕێوەبەرایەتییەکانی پۆلیسەوە بکەن بۆ دەستگیرکردنی «تۆمەتبارە هەڕەشەکەرەکە». لهههرێمى کوردستان یاسایهکى تایبهت ههیه به قهدهغهکردنى خراپ بهکارهێنانى ئامێرهکانى پهیوهندیکردن لهناویاندا ئینتهرنێت، کهساڵى 2008 لهلایهن پهرلهمانهوه دهرکراوهو بهپێی یاساکه ههرکهسێک بهشێوهیهکى خراپ ئامێرهکانى پهیوهندى بهکاربهێنێت، بۆ ماوهیهک بهند دهکرێت که لهشهش مانگ کهمتر نهبێت و له پێنج ساڵ زیاتر نهبێت، سزاى ماددیش دهدرێت که له پێنج ملیۆن زیاتر نهبێت و له ملیۆنێک دیناریش کهمتر نهبێت. بهوتهى بهرپرسانى پۆلیس و بهڕێوهبهرایهتییهکانى بهرهنگاربونهوهى توندوتیژى بهشێک لهو کچ و ژنانهى که لهلایهن کهسانى دیکهوه ههڕهشهى بڵاوکردنهوهى وێنه و ڤیدیۆ و نامه تایبهتهکانیان لێدهکرێت سکاڵا تۆمارناکهن، ئهوهش بههۆکارى زیادبوونى حاڵهتهکان ناودهبهن. جگه لهوهش بهشێکى زۆرى کهیسى خۆسوتاندنى کچان و ژنان لهلایهن کهسوکارییانهوه نابرێنه دادگاکان، یان پاش ماوهیهکى کهم له رهوانهکردنیان بۆ دادگا دادهخرێن، ئهوهش زۆربهى ئهو کهیسانهى به ناڕوونى هێشتووهتهوه. لهمیعه محهمهد بهڕێوبهری بهرهنگاربونهوهى توندوتیژی دژه ژنان لهگهرمیان به هاوڵاتی وت «لهبهرئهوهی کۆمهڵگا بهو شێوه کراوهیه نییه که کچان به ئازادی باسی کێشهکانی خۆیان بۆ ماڵهوه بکهن یان سکاڵا تۆمار بکهن، بۆیه زۆرجار کێشهکانیان به نهێنی دههێڵنهوهو فشاریکی دهرونی زۆر لهسهریان دروست دهبێت و لهئانجامدا ڕووبهڕوی خۆسوتاندن یان خۆکوشتن دهبنهوه«. باسى لهوهشکرد، ههندێکجارى دیکه، کچان دهچنه ژێربارى ههڕهشهى ئهو کوڕانهى کێشهیان بۆ دروستدهکهن، بهو شێوهش زیاتر ڕۆدهچن لهکێشهکهداو روبهڕووى کێشهى دیکه بوونهتهوه. لهگهڵ ئهوهى بهشێک له کچان لهبهر دابونهریت و ئاشکرانهبوونى کێشهکانیان پهنا بۆ خۆسوتاندن دهبهن، بهڵام بهشێکى دیکهیان پهنا دهبهنه بهر ئهو بهڕێوهبهرایهتییانهى که لهشارهکانى ههرێم کراونهتهوه بۆ چارهسهرى کێشهکانیان. شاناز ناوی خوازراوی یهکێکه لهو کهسانه کهچهند ساڵێک لهمهوپێش لهڕێگای تۆڕه کۆمهڵایهتیهکان پیاوێکى ناسیوهو ورده ورده پهیوهندییهکهیان گۆڕاوه بۆ خۆشهویستى و وێنهى ڤیدیۆى بۆ ناردووه. «دوای ماوهیهک کهوته ههڕهشهکردن لێم بهڕهسم و ڤیدۆکانم منیش نهمدهزانی پهنا بۆ کێ و کوێ بهرم ناچار حاڵهتهکهم بۆ خوشکهکهم باس کرد ئهویش وتی دهچینه توندوتیژی و لهوێ هاوکاریمان دهکهن». شاناز باسى لهوهشکرد، لهگهڵ خوشکهکهى چونهته بهڕێوهبهرایهتییهکى دژى توندوتیژی و بهرامبهر به بڕێک پاره که دایان بهو پیاوه ڤیدیۆو وێنهکانیان پێسڕیوهتهوه و بهڵیننامهیان پێپڕکردووهتهوه که ئیتر ههڕهشهى لێنهکاتهوه. بههۆى بهربڵاوى ئهو کێشانهوه، بهڕێوهبهرایهتی گشتی بهرهنگاربوونهوهی توندوتیژی دژ به ئافرهتان سهر به وهزارهتی ناوخۆی ههرێم له ئاگادارییهکدا که ههفتهى رابردوو بڵاویکردهوه، داواى لهو ژن و کچانه کردووه که ههڕهشهی بڵاوکردنهوهی وێنه و ڤیدیۆ و نامهی تایبهتیان لێکراوه، بهبێ سڵهمینهوه پهیوهندیی به بهڕێوهبهرایهتییهکان بهرهنگاربوونهوهی توندوتیژی دژ به ئافرهتان له ههولێر، سلێمانی، دهۆک، گهرمیان، سۆران، ڕاپهڕین، بکهن یاخود نوسینگهکانیان لهسهر ئاستی قهزاکان ئاگاداربکهنهوه. داواشى لهکچان و ژنان کردووه، به ئاگاییهکی زۆر زیاترهوه مامهڵه لهگهڵ مۆبایل و تۆڕه کۆمهڵایهتییهکان بکهن، چونکه تۆڕه کۆمهڵایهتیهکان و ئامرازهکانی تهکنهلۆژیا گرهنتی پاراستنی تایبهتمهندی و نەهامەتییهکانی کهسایهتی هیچ کهس ناکهن و ههر وێنهیهو ڤیدیۆو نامهیهکی دهنگی تا ئهو جێگهیه پارێزراوه که له مۆبایل و کۆمپیوتهر و ههژماره تایبهتییهکانهوه دهرناچێت و نانێردرێن بۆ کهسانی دیکه. بهپێی ئهو ئامارانهى لهبهڕێوهبهرایهتى بهرهنگاربونهوهى توندوتیژى لهههرێمى کوردستان دراون به هاوڵاتی، له حهوت مانگی ئهمساڵدا ۵٧ حاڵهتی خۆسوتاندن و ٤١ حاڵهتی خۆکوشتن تۆمارکراوه. حاجی عیزهدین ڕاوێژکاری یاسایی بهڕێوەبهرایهتی گشتی بهرهنگاربونهوهى توندوتیژی ههرێم بۆ هاوڵاتی ئاماژهى بهوهدا، ئهوان تهنها ئامار بڵاودهکهنهوه، بهبێ ئهوهى هۆکارى رووداوهکان دهستنیشان بکهن و پۆلێنى رووداوهکان بکهن لهسهر بنهماى هۆکارهکانیان. بهڕێوهبهرایهتیهکانى بهرهنگاربوونهوهى توندوتیژى و بهشێک لهڕێکخراوهکانى کۆمهڵگهى مهدهنى، بهردهوام سیمینارو چالاکى جۆراوجۆر ئهنجامدهدهن بۆ هۆشیارکردنهوهى خهڵک بهتایبهت گهنجان تا نهبنه نێچیرى تۆڕه کۆمهڵایهتییهکان. دانا حاجی بهڕێوەبهری بهرهنگاربونهوهى توندوتیژی لهکۆیه بۆ هاوڵاتی وتی «بهردهوام ئێمه سیمینارات و دهورات دهکهینهوه بۆ هۆشیارکردنهوهی گهنجان، چونکه ئهو حاڵهته تهنها کچانی نهگرتۆتهوه بهڵکو کوڕانیش فریودهدرێن، تهنانهت گروپى تایبهت ههیه که ئیش لهسهر گهنجان دهکهن و ههوڵیکی زۆر دراوه بۆ دهستگیرکردنی ئهو گروپانه بهڵام زۆریان لهدهرهوهی کوردستانن». وتیشی سیمینارهکانیان زیاتر له ناوهندهکانی خوێندن دهکهن بۆ قۆناغی 9 و 1٠ و11 چونکه ئهوان زیاتر ئهگهر ههیه روبهڕوى ئهو کێشانه بنهوهو به یاساکان ئاشنایان دهکهن و هۆشیاریان دهکهنهوه که چۆن تۆڕه کۆمهڵایهتییهکان بهکاربهێنن و خۆیان له مهترسی و کێشه بهدور بگرن. بانگهوازی وهزارهتى ناوخۆ بۆ ئهو کهسانهى ههڕهشهیان لێکراوه بەڕێوەبەرایەتی گشتیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بەئافرەتان لەوەزارەتی ناوخۆی ھەرێم ڕایگەیاندووە، «ئاگاداری هەموو ئەو ئافرەتانە دەکەین کە تائێستا لەژێر هەڕەشەی بڵاوکردنەوەی وێنەو ڤیدیۆو نامەو هەروەھا هەر ئامرازێکی تری رووشاندنی کەسایەتی و ئابڕوبردندان داوایان لێدەکەین بەبێ سڵەمینەوە پەیوەندی بکەن بە بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژبە ئافرەتان لە «هەولێر، سلێمانی، دهۆک، گەرمیان، سۆران، ڕاپەڕین»، یاخود نوسینگەکانمان ئاگاداربکەنەوە لەسەر ئاستی قەزاکان». ئەوەشی ڕاگەیاندووە، یاخود ئەو ئافرەتانە دەتوانن پەیوەندی بە بنکەکانی پۆلیسی شار و شارۆچکەکانەوە بکەن لەڕێگەی هێڵی گەرمی تەلەفۆنەکانیانەوە. وەزارەتی ناوخۆی هەرێم ئەوەشی ڕاگەیاندووە، داوا لە کچان و ژنانی هەرێمی کوردستان دەکەن بەئاگاییەکی زۆر زیاترەوە مامەڵە لەگەڵ مۆبایل و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بکەن، چونکە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ئامرازەکانی تەکنەلۆژیا گرەنتی پاراستنی تایبەتمەندی و نهێنییەکانی کەسایەتی ھیچ کەس ناکەن و هەر وێنەیە و ڤیدیۆ و نامەیەکی دەنگی تا ئەو جێگەیە پارێزراوە کە لەمۆبایل و کۆمپیوتەرو هەژمارە تایبەتییەکانەوە دەرناچێت و نانێردرێن بۆ کەسانی دیکە». لە ئاگادارییەکەدا ژمارە تەلەفۆنەکانی بەرێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژبە ئافرەتان ھاتووە بەم شێوەی خوارەوە : بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی / هەولێر ٠٧٥٠٧٥٩٨١٧٢ ٠٦٦٢٥٦٧٢٧٢ بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی / سلێمانی هێڵی گەرمی ژمارە ١٩٩ بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی / دهۆک ٠٦٦٤٥٦١٣١٥ - ٠٧٥٠٧٨٥١٨٨١ بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی / گەرمیان ٠٧٤٨١٧٨٤٨٤٩ بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی / سۆران ٠٧٥٠٧٠٧٧٨٣٣ بەڕێوەبەرایەتییەکانی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی / ڕاپەڕین ٠٧٤٨٠٢٧٥٠٨١
ئارا ئیبراهیم ئیسماعیل خورماڵى، بڕیاردهرى کۆمسیۆنى باڵاى سهربهخۆى ههڵبژاردن و راپرسى ههرێمى کوردستان بۆ سایتى هاوڵاتى ئهوهى ئاشکرا کرد که رێکنهکهوتون لهسهر راگهیاندنى ئهنجامه بهراییهکان، دهشڵێت:"دیار نییه ئهمڕۆ دهتوانین رایبگهیهنین یان نا". ئیسماعیل خورماڵى، بڕیاردهرى کۆمسیۆنى باڵاى سهربهخۆى ههڵبژاردن و راپرسى ههرێمى کوردستان لهلێدوانێکدا بۆ سایتى هاوڵاتى وتى" دیار نییه کهى ئهنجامه بهراییهکان رادهگهیهنردێت کهى ئهنجومهنى کۆمسیاران بریاریدا ئهوکات رادهگهیهندرێت". بهپێى بریارى کۆمسیۆن بێت بهدهنگى 2/3ى ئهندامانى ئهنجومهنى کۆمسیاران که له نۆ کهس پێکهاتوون و دابهش بوون بهسهر پێنج لایهنى سیاسیدا که(پارتى3، یهکێتى، 2، گۆڕان2، کۆمهڵ1 ، یهکگرتوو1) ئهندامیان ههیه. خورماڵى وتی" جارێ هیچ ئهنجامێک کهسمان رازى نهبووین و رێکنهکهوتوین لهسهر ئهنجامه بهراییهکان". ههروهها جهختى لهوهشکردهوه که ئهنجامه بهراییهکان ناکاته ئهنجامى کۆتایى ههڵبژاردنى پهرلهمان، وتیشى"دهبێت سهرجهم سکاڵا و تانهکان و سندوقى قردێلهى سور یهکلابکرێتهوه ئهوکات دهبێته ئهنجامى کۆتایى". بریاردهرى کۆمسیۆن، ئهوهشى روونکردهوه که دیار نییه ئهمڕۆ دهتوانن ئهنجامه بهراییهکان یهکلایبکهنهوه یان نا. بهپێى ئهو زانیاریانهى دهست سایتى هاوڵاتى کهوتووه، ناکۆکى قوڵ کهوتۆته نێوان ئهندامانى ئهنجومهنى کۆمسیارانهوه بههۆى ساختهکارییهکان و راگهیاندنى ئهنجامه بهراییهکان بهبێ یهکلاکردنهوهى سندوقى قردێلهى سورو سکاڵا و تانهى لایهنهکان. رۆژى 30 ئهیلول ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان ئهنجامدراو کاتژمێر 6ى سهرلهئێوارهى ههمان رۆژ کۆتایى پێهات، بهپێى بریارى کۆمسیۆنى باڵاى سهربهخۆى ههڵبژاردن و راپرسى ههرێم بێت، دهبێت پاش 72 کاتژمێر له تهواوبونى ههڵبژاردن ئهنجامه بهراییهکان رابگهیهندرێت، بهڵام شیروان زرار وتهبێژى کۆمسیۆن بۆ هاوڵاتى دووپاتى کردهوه دهیانهوێت سکاڵا و تانهو ئهو سندوقانهى قردێلهى سورى لێدراوه یهکلابکرێتهوه "تا بهئهمانهتهوه ئهنجامه بهراییهکان بڵاوبکهینهوه".
رێکخهرى تۆڕى شهمس بۆ ههڵبژاردن ئاماژه بهلایهنه نهرێنییهکانى ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان دهدات کهساختهکارى جۆراوجۆر ههبووه و چاوهڕێى کۆمسیۆن دهکهن بۆ لێپێچینهوهو رهتکردنهوهى. هۆگر چهتۆ، رێکخهرى تۆڕى شهمس بۆ چاودێرى ههڵبژاردن لهم چاوپێکهوتنهیدا لهگهڵ ، جهختلهوه دهکاتهوه که لهناوهندى شارهکان رێژهى دهنگدان بهراورد بهلادێ و ناحیهو قهزاکان کهمتر بووهو لهو ناوچانهش دهنگى دووبارهو ساختهکراو ههبووه. هاوڵاتی: بۆچى لایهنهکان پابهند نهبوون بهبڕیارو رێنماییهکانى کۆمسیۆنهوه؟ هۆگر چهتۆ: ئهوه پهیوهندى بهئاستى دیموکراسى ناو ئهو حزبه سیاسیانه ههیه، بهداخهوه لهپاشخانى سیستمى شمولیدا گوزهر دهکهن دهیانهوێت به رێگهى یاسایى یا نایاسایى کورسى بهدهست بهێنێت، ئهمهش پهیوهندى بهو رێکاره نایاساییانه ههیه که بهداخهوه دهبنههۆى پێشێلکارى و ئهمهش کاریگهرى سلبى لهسهر پرۆسهى دهنگدان و جێبهجێکردنى رێکارهکانى کۆمسیۆن دهبێت. هاوڵاتی: خاڵه ئهرێنى و نهرێنییهکانى ههڵبژاردن چى بوون بهتایبهت ئێوه چاودێرییهکى وردى ههڵبژاردنهکهتان کردووه؟ هۆگر چهتۆ: ئهوهى لهڕێگهى چاودێرهکانمان چاودێرى پرۆسهى ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستانمان کردووه دهرئهنجامهکانمان پێگهیشتوه هیچ گومانى تێدا نییه شهش خاڵى نهرێنیمان خستهڕوو، سیان لهوانه ناوى دهبهین بهکردهى ترسناک و نهگونجاو لهگهڵ سیماى شارستانى و دیموکراتیدا ناگونجێت، ئهوانیش پێکدێن له نهپاراستنى نهێنى دهنگدان بهههر شێوهیهک بێت لهسهر دهنگدان کهکهسهکان بهئازادى دهنگنادهن، دهنگدانى ئاشکراو بهکۆمهڵو وێنهگرتنى دهنگدهر ئهمانه ئهو حاڵهتانهن. ههروهها مهسهلهى ساخته بهدهنگدان چ ئهوهى لهجێگهى خهڵکى تر دهنگبدرێت یا دووباره دهنگدانهوه ههبووهو دهستکارى کردنى سندوق ههبووه. بهنهێنى بهڵگهنامهى ساخته دروستکراوو روون نیه بزانین رێژهى سهدا ئهوهنده ئهو حاڵهته ههبووه، دیاردهى تهزویرکردنى جنسیهى عێراقى ههبووه، ههندێک لهبرادهرانى کۆمسیۆن باسى ئهوهیان کرد که لهسهروو سهدو پهنجا ههزار ناسنامهى عێراقى ساختهکراوه. هاوڵاتی: پێتوایه رێکارهکانى شهوى پێش ههڵبژاردنى گشتى له 30 ئهیلولدا رێگهى گرتبێت لهساختهکارییهکان؟ هۆگر چهتۆ: کۆمسیۆن که رێکارهکهى گۆڕى و داواى تهسکهرهیان کرد لهگهڵ جنسیهى عێراقى، به رهئى ئێمه ئیجرائات وا ناگۆڕێت کۆمسیۆن وهزیفهى ئهوه نیه موفاجهئه بۆ حزبى سیاسى دروستبکات، چونکه تێکهڵى سیاسهتت دهکات، بهڵکو کۆمسیۆن تهمهسوک بهئیجرائاتى خۆى بکات، کۆمسیۆن ئهگهر بهڵگهى پێویستى ههیه لایهنێک یا ههر کهسێک دادگاو پۆلیسو ئاسایش کهحیمایهى قانون دهکهن مهسئولن لهئاشکراکردنیان. ساختهکارییهکان تهنها مهسهلهى ناسنامه نهبووه، لهدهیان بنکه ئهسڵهن ههر ئاوا دهنگدراوه نه باج و نه تهسکهرهو نه جنسیه عێراقى پێبووه و دهنگ دراوه، کاتێک کارمهندى کۆمسیۆن وهلائى حزبى زیاتر دهبێت وهک لهوهلائى بۆ دامهزراوهى کۆمسیۆن ئهوکاته قیمهت بۆ ئیجرائات نامێنێتهوه. هاوڵاتی: دهنگى پوچهڵ بهرێژهى زیاتر لهسهدا 5 ههبووه، لهگهڵ ئهوهشدا لهسهدا 42ی خهڵک بهشدارى نهکرد کهنزیکهى لهسهدا 50ى دانیشتوانى دهنگدهر دهکات، پێتوایه ئهمانه پرۆسهى سیاسى رهتدهکهنهوه؟ هۆگر چهتۆ: بهپێى پێوهرى پراکتیک و باشترین مۆدیلهکان لهدنیادا کهههیه دهنگدهر دابهش دهبن بهسهر چوار بلۆکى ئهساسى، لهزانستى ههڵبژارن دهڵێن لهسهدا 25ى دهنگدهر ئهوانهن ئینتماى سیاسى و ولائیان بۆ حزبهکان ههیه، ئهندامن و کاردهکهن و ههڵبژاردن جهژنى ئهوانهو بێ دودڵى ململانێ دهکهن. بلۆکى دووهم یا لهسهدا 25ى دیکهیان دۆست و لایهنگرى لایهنهکانن ئهمانه بهپێى بارودۆخ گۆڕانکارى بهسهر ههڵوێستهکانیاندا دێت بهواتهى ئهوهى ئهم ساتهوهخته توڕه بێت لهحزبهکهى نهیهت و بهشدارى نهکات، ئهگهریش ههیه به بهرنامهى حزبهکهى یا کاندیدهکانى رازى بێت یان رازى نهبێت. بلۆکى سێیهم بهبلۆکى رهساسى دهناسێندرێت، ئینتمایان نییه بۆ سیاسهت جارى وایه گۆرانیبێژێکى بهدڵ دهبێت و دهچێت دهنگى پێدهدات یا خزم و هاوڕێکهى خۆى بهدڵهو دهچێت دهنگدهدات، ئهگهر وا نهبێت ئاماده نیه بچێت دهنگبدات. بلۆکى چوارهم لهدنیا به بلۆکى رهش دادهنرێت ئهسڵهن بههیچ بارێک ناچێته سیاسهتهوهو تاقهتى لێى نییه بهشدارى ههڵبژاردن ناکهن. ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان کهئهنجامدرا بهشێکى پهیوهندى بهبلۆکى یهک و دوو ههبوو، پێشبینیم دهکرد هێزو لایهنه سیاسیهکان نهتوانن تێپهڕى بلۆکى یهکهم و دووهم بکهن، چونکه بهشداریکردن تا دوا کاتژمێرهکانى دهنگدان لهخوار لهسهدا پهنجاوه بووه بهشدارى ههڵبژاردنیان کردووه. دواتر کهڕێژهى دهنگدان گهیشتۆته سهروو لهسهدا پهنجاى دهنگدان بۆ خۆى جێگاى پرسیاره بهڕاستى، چونکه لهکاتژمێرهکانى کۆتایى دهنگدان جوڵهیهکى کهمى بهشدارى دهنگدان ههبوو، بهڵام نادەگهیشته ئهو رێژهیه. هاوڵاتی: ئایا دهنگدان لهناو ناوهندى شارهکان زیاتر بوون یا لهدهرهوهى شارهکان؟ هۆگر چهتۆ: بازنهکهى ههڵبژاردن زیاتر لهبلۆکه داخراوهکاندا بووه ئهوانهى زیاتر خهڵکان و ناوچهى عهشائیریان پێدهوترێت یا لادێکان و و ناحیهو قهزاکان و دووره دهستهکان، بهڕاستى خهڵکى ناو شارهکان کهمترین کهس بهشدارى کردووه، لهو ناوچانهش پڕکردنهوهى سندوقى دهنگدان لهجیاتى خهڵکى تر زۆر ههبووهو مومکینه کرابێت، ئهوهش بهڵگهى پێویستى دهوێت. هاوڵاتی: پێتوایه کۆمسیۆن لهههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان ئهداى بێلایهنانه بووه؟ هۆگر چهتۆ: کۆمسیۆن جوهدى بۆ ئهوه خهرج کرد کهبێلایهنانهو سهربهخۆ بێت قسهى زۆر لهسهر ئهوه ههبوو، پێکهێنانى ئهم کۆمسیۆنهو دابهشکارى بهسهر پێنج لایهندا لهلایهک ریسک و مهترسیه، کاتێک کۆمسیۆن ئهو بڕیارهى دهرکرد بۆ بونى جنسیهو تهسکهره پێکهوه بۆ دهنگدان، ههرسێ بهڕێوهبهرى سلێمانى و ههولێرو دهۆک دژى ئهو بڕیارهى کۆمسیۆن وهستانهوهو باسیان لهوهکرد نسبهى مشارهکه کهمدهکاتهوه، لێکترازانێک رویدا لهناو ئهنجومهنى کۆمسیاران به یهکسانى و گشتگرى دهرنهچوهو دایمه کێشهیان ههبووه. لهلایهکى تر لهبهرئهوهى پێنج لایهنى سهرهکى جۆرێک متمانهیان دهستدهکهوێت کهنوێنهریان لهناو دامهرزاوهى کۆمسیۆن ههیه، ئهگهر خوا نهخواسته ساختهى گهوره یا گۆڕینى دهرئهنجام روبدات بهلانى کهم کهسى خۆیان لهوێ ههیه کهداکۆکى لهو لایهنه بکات. هاوڵاتی: پێتوایه سکاڵاى لایهنه سیاسیهکان، ئهنجامهکان دهگۆڕێت بهتایبهت سهدان سندوقى دهنگدان قردێلهى سورى لێدراوه؟ هۆگر چهتۆ: کۆمسیۆنیش وتویانه لێکۆڵینهوهى جددى دهکهین بهمهبهستى چارهسهرکردنى گرفتى ساختهو ئهو کێشانهى پهیوهسته بهوهوه، پێویسته لێکۆڵینهوهى جددى بکرێت لهو سندوق و وێستگهو بنکانهى که تێبینى لهسهر ههیه رهتیبکهنهوه بۆ ئهوهى ببێته وانهیهک لهئاینده هیچ کهس و لایهنێک ساختهکارى نهکات. رهنگه بهشێک لهو سندوقانه کاریگهرى گهورهى لهسهر ئهنجامهکان نهبێت، بێگومان کاریگهرى خۆى دهبێت. سێ رۆژ دانراوه بۆ سکاڵاکان دوێنێ ژمارهیهک سکاڵا گهیشتووهته دهست کۆمسیۆن و دڵنیام سکاڵاى تریش دهگاته کۆمسیۆن. کۆمسیۆن خۆیان باسیان کردووه کهجددى دهبن لهبهدواداچون و وردبینى لەسهر ساختهکاریهکان و ئهگهر کارمهندى کۆمسیۆن یا ئهگهر لایهنى سیاسى پهیوهندیدار بوو بهو ههوڵى ساختهکاریه پێویسته لێپێچینهوهى لهگهڵدا بکرێت، بهڵام ئایا تاچهند دهتوانن لێپێچنهوه بکهن و ژماریهک سندوق رهتبکرێتهوه ئهوه دهمێنێتهوه بۆ کۆمسیۆن.
هاوڵاتی ئهنجامه بهراییه نافهرمیهکانى ههڵبژاردنى 30ى ئهیلولى پهرلهمانى کوردستان گۆڕانکارى لهڕێژهى دهنگى لایهنهکان دروستکرد، پارتى و یهکێتى براوهن و کۆمهڵى ئیسلامیش پارێزگارى لهدهنگهکانى کردووه، زیانمهنترین لایهنهکانیش بزوتنهوهى گۆڕان و یهکگرتووى ئیسلامین که دهنگهکانیان بۆ نیوه کهمیکردووه. ڕێژهى بهشدارى لهههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستاندا لهسهر ئاستى ههرێم 57% بوو، که لهدهۆک رێژهى 61% بوو کهبهرزترین رێژهى دهنگدان بوو، دواى ئهویش ههڵهبجه دێت 60% بوو، پاشان ههولێر بهڕێژهى 58% و سلێمانى بهڕێژهى 53%. پارتى ئهنجامى نافهرمییهکانى ههڵبژاردن دهریدهخات کهپارتى پلهى یهکهمى ههڵبژاردنهکهى بهدهستهێناوه. پارتى لهم ههڵبژاردنهدا بهبهدهستهێنانى زیاتر له 650 ههزار دهنگ زیاتر له 40%ى دهنگهکانى بهدهستهێناوه، لهکاتێکدا له ههڵبژاردنى ساڵى 2013 زیاتر له 793 ههزار دهنگى بهدهستهێنابوو کهدهیکرده رێژهى 37%. بههۆى زۆرى رێژهى بایکۆتهوه که بهرزترین رێژهیه لهههڵبژاردنهکاندا تائێستا، بههاى کورسی پهرلهمان دابهزیوه، بهوهش ههرچهنده ژمارهى دهنگه ناقهرمیهکانى پارتى نهگهیشتۆتهوه بهدهنگهکانى ساڵى 2013، بهڵام رێژهى کورسییهکانى بۆ سهروى 42 کورسی بهرزدهبێتهوه بهپێی ئهنجامى نافهرمی. ئهنجامى ئهم ههڵبژاردنه بۆ پارتى نزیکه لهئهنجامى ههڵبژاردنى ئهو حزبه لهساڵى 1992 که 44%ى دهنگهکانى بهدهستهێنابوو، بهوهش 50 کورسی پهرلهمانى مسۆگهر کردبوو. ئهمه جگه لەوەی رێژهى دهنگهکانى پارتى لهسنووری سلێمانى بهراورد بهههڵبژاردنى پێشوو بهرزبۆتهوه، ئهمهش بهپێی ئهنجامه نافهرمیهکان. یهکێتى یهکێتى لهدواى پارتى بهدووهم براوهى ههڵبژاردنى ئهمجارهى پهرلهمانى کوردستان دادهنرێت، بهو پێیهى ئهنجامه نافهرمییهکان بهرزبونهوهى رێژهو ژمارهى دهنگى ئهو لایهنه دهردهخات بهراورد بهههڵبژاردنى 2013. یهکێتى لهم ههڵبژاردنهدا بهگشتى رێژهى 20%ى دهنگهکانى بهدهستهێناوه، لهکاتێکدا لهههڵبژاردنى ساڵى 2013ى پهرلهماندا رێژهى 17%ى دهنگهکانى بهدهستهێنابوو. بهپێی ئهنجامه نافهرمیهکان، یهکێتى لهم ههڵبژاردنهدا لهپارێزگاکانى سلێمانى و ههڵهبجه پلهى یهکهمى بهدهستهێناوهو بۆ یهکهمجاریش لهدواى دروستبوونى گۆڕانهوه لهساڵى 2009 لهههڵبژاردنهکانى ههرێمهوه گهڕاوهتهوه بۆ پلهى دووهم لهسهر ئاستى ههرێمى کوردستان. بزوتنهوهى گۆڕان ئهنجامه نافهرمییه بهراییهکان پاشهکشهى دهنگهکانى بزوتنهوهى گۆڕان نیشاندهدات، بهراورد بهسهرجهم ههڵبژاردنهکانى پێشوو، ههروهها بۆ یهکهمجار بۆ پلهى سێیهم لهسهر ئاستى ههرێم دابهزى و یهکێتى پێشى کهوت. بهپێی ئهنجامه نافهرمییهکان، بزوتنهوهى گۆڕان لهم ههڵبژاردنهدا کهمتر له 200 ههزار دهنگى بهدهستهێناوه، بهوهش به رێژهى زیاتر لهنیوه دهنگهکانى کهمیکردووه، بهراورد به ههردوو ههڵبژاردنى 2013 و 2009. ئهو بزوتنهوهیه لهههڵبژاردنى 2009 بهبهدهستهێنانى زیاتر له 445 ههزار دهنگ کهدهکاته ڕێژهى 23% توانى ببێته خاوهنى 25 کورسی پهرلهمان و پلهى دووهمى بهدهستهێنا، بهڵام لهههڵبژاردنى 2013ى پهرلهماندا کورسییهک کهمیکرد، کاتێک بهبهدهستهێنانى 24%ى دهنگهکان کهدهکاته 476 ههزار و 736 دهنگ 24 کورسی بهدهستهێناو لهپلهى دووهمدا مایهوه. یهکگرتوو ئهنجامى ئهم ههڵبژاردنهى پهرلهمانى کوردستان بۆ یهکگرتووى ئیسلامى شۆکێکى گهوره بوو، بهو پێیهى بۆ یهکهمجار لهمێژووى بهشداریکردنى ئهو حزبهدا لهههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان دهنگهکانى بهم ڕێژهیهى ئێستا کهمیکردووه. بهپێی ئهنجامه نافهرمییهکان، یهکگرتووى ئیسلامى لهم ههڵبژاردنهدا که لهچوارچێوهى بهرهى ئیسڵاحدا بهشدارى تێدا کرد، کهمتر له 80 ههزار دهنگى بهدهستهێناوهو بۆ یهکهمجار کهوتووهته دواى کۆمهڵى ئیسلامییهوه. ئهوه لهکاتێکدایه، لهههڵبژاردنى 2013ى پهرلهمانى کوردستاندا، یهکگرتوو 186 ههزار و 741 دهنگى بهدهستهێنا کهدهکاته ڕێژهى 9%و بووه خاوهنى 10 کورسی پهرلهمان و ژمارهى کورسییهکانى لهپهرلهمان رووى لهههڵکشان کرد. کۆمهڵ بهپێچهوانهى لایهنهکانى دهرهوهى پارتى و یهکێتییهوه، ئهنجامه نافهرمییه بهراییهکان دهریدهخات کۆمهڵى ئیسلامى پارێزگارى لهدهنگهکانى خۆی کردووه، بهوهش ئهگهر ههیه بههۆى کهمبونهوهى بههاى کورسییهوه ژمارهى کورسییهکانى بهرزبێتهوه. بهپێی ئهنجامهکان، دهنگهکانى کۆمهڵى لهسهرووى 100 ههزار دهنگهوهیه، لهکاتێکدا لهدوایین ههڵبژاردنی پهرلهماندا لهساڵى 2013، کۆمهڵ 118 ههزار و 574 دهنگى بهدهستهێنابوو کهدهکاته رێژهى 6%و بهوهش شهش کورسی بهدهستهێنابوو. کۆمهڵى ئیسلامى کوردستان کهساڵى 2001 دواى جیابونهوهى لهبزوتنهوهى ئیسلامى دامهزرێنرا، لهههڵبژاردنى 2005ى پهرلهماندا زیاتر له 85 ههزار دهنگى بهدهستهێنا کهدهکاته ڕێژهى 4%و شهش کورسی بهدهستهێنا، بهڵام لهههڵبژاردنى 2009دا که لهگهڵ یهکگرتوو، سۆسیالیست، زهحمهتکێشان به لیستى هاوبهش بهشداریان تێدا کرد، ژمارهى کورسییهکانى بۆ چوار کورسی دابهزى. نهوهى نوێ بۆ یهکهمجار لهههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستاندا جوڵانهوهى نهوهى نوێ وهک هێزێکى نوێ بهشدارى تێدا کردو بهپێی ئهنجامه بهراییه نافهرمییهکان زیاتر له 120 ههزار دهنگى بهدهستهێناوه. ئهو جوڵانهوهیه دهڵێت ئهگهر ئهنجامى ههڵبژاردن بهم شێوهیهى ئێستا بێت بهشدارى خولى پێنجهمى پهرلهمانى کوردستان ناکات. لایهنهکانى تر ئهم ههڵبژاردنه گۆڕانکارى لهدهنگى لایهنهکانى وهک بزوتنهوه، سۆسیالیست، شیوعى دروستکرد، که لهخولى پێشووى پهرلهماندا ههریهکهیان خاوهنى کورسیهکى پهرلهمان بوون. بزوتنهوهى ئیسلامى لهم ههڵبژاردنهدا که لهچوارچێوهى هاوپهیمانى بهرهى ئیسڵاحدا بهشدارى کرد، رێژهى دهنگهکانى نهگهیشتووهته بههاى کورسییهکى پهرلهمان، بهڵام سۆسیالیست که لهچوارچێوهى لیستى سهردهمدا بهشدارى کرد پێدهچێت ببێتهوه خاوهن کورسییهکى پهرلهمان، ههرچى شیوعییه دهنگهکانى نهگهیشتووهته ئاستى بهدهستهێنانى کورسی. ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان له 30ى ئهیلولى رابردوودا بهڕێوهچوو، که 39 لیست و قهواره بهزیاتر له 700 کاندیدهوه بهشداریان تێدا کرد. ئهمه پێنجهم ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان بوو، لهکاتێکدا دهبوو ئێستا ههڵبژاردنى خولى حهوتهمى پهرلهمان بهڕێوهبچوایه. یهکهم ههڵبژاردن له ئایارى 1992 بهڕێوهچوو، بههۆی ههڵگیرسانى شهڕى ناوخۆوه لهساڵى 1994 نهتوانرا ههڵبژاردنى دیکهى پهرلهمان ئهنجامبدرێت، بهڵام لهساڵانى 2005، 2009، 2013 ههڵبژاردنى سێ خولى دیکهى پهرلهمان ئهنجامدرا، جگه لهوهش چهند جارێک پهرلهمان وادهى خۆى درێژکردووهتهوهو بهوهش ههڵبژاردن لهوادهى خۆى دواکهوتووه. نهخشهى نوێی پهرلهمان گۆڕانکارى لهدهنگى لایهنهکان نهخشهى نوێی کورسیهکانى پهرلهمانى کوردستان نیشاندهدات، کهپێدهچێت کاریگهرى گهوره لهسهر کارهکانى خولى داهاتووى پهرلهمان دروستبکات. پارتى ژمارهى کورسیهکانى بۆ سهرووى 40 کورسى بهرزبووهتهوه، که لهخولى پێشوودا 38 کورسی بهدهستهێنابوو، ههروهها یهکێتى که 18 کورسی ههبوو، ژمارهى کورسیهکانى بۆ 20 کورسی بهرزبووهتهوه، بزوتنهوهى گۆڕانیش لهنێوان 12 بۆ 13 کورسی بهدهستهێناوه، کۆمهڵیش لهنێوان 6 بۆ 7 کورسی و یهکگرتووش 5 بۆ شهش کورسی، نهوهى نوێش ههشت بۆ نۆ کورسی بهدهستهێناوه. چاوهڕواندهکرێت گفتوگۆکانى پێکهێنانى کابینهى نۆیهمى حکومهتى ههرێمى کوردستان ئاڕاستهیهکى جیاواز وهربگرێت، بهو پێیهى ژمارهو دهنگى سهرجهم لایهنهکان گۆڕانى بهسهردا هاتووه.
هاوڵاتى دواجار بهرههم ساڵح کاندیدهکهى یهکێتى لهکێبڕکێی گهیشتن بهکورسی سهرۆک کۆمارى عێراق سهرکهوتنى بهدهستهێناو بهسهر فوئاد حسێن کاندیدى پارتى سهرکهوت، بهڵام لهکاتى کێبڕکێکهدا پارتى کشانهوهى کاندیدکهى راگهیاندو یهکیتى به «فێڵ» تۆمهتبار کرد. دواى چهند جارێک دواخستن، دواجار پهرلهمانى عێراق لهدوایین وادهى دهستوریدا پرسی ههڵبژاردنى سهرۆک کۆمارى خسته دهنگدانهوهو پارتى و یهکێتیش دواى چهندین کۆبوونهوه نهگهیشتنه ڕێککهوتن لهسهر کاندیدێکى هاوبهش. لهگهڵ خستنه دهنگى پڕۆسهکهوه، مهسعود بارزانى سهرۆکى پارتى لهپهیامێکدا ڕایگهیاند «ئهو ئالیهتهى پهیڕهو دهکرێت بۆ ههڵبژاردنى سهرۆک کۆمارى عێراق به هیچ شێوهیهک قابیلى قبوڵ نیهو پێچهوانهى ئهو نهریتهیه که بۆ ههڵبژاردنى سهرۆککۆمار لەگهڕهکانى ڕابردوو پهیڕهو کراوه. یان دهبوایه کاندیدێکى کورد لهنێو گهورهترین کوتله بهربژێر بکرایه یانیش فراکسیۆنه کوردییهکان یهکلاییان بکردایهتهوه«. ههر دوابهدواى ئهوه فراکسیۆنى پارتى لهپهرلهمانى عێراق لهبهیاننامهیهکدا رایگهیاند کهیهکێتی»رێکەوتنی نێوانیانی پێشێلکردووه«. هەروەها مەسعود حەیدەر ئەندامی شاندی پارتی لەبەغدا یەکێتی تۆمەتبارکرد بە «فێڵکردن» لەپرسی هەڵبژاردنی سەرۆک کۆماردا. دوای ئەوەی مەکتەبی سیاسی یەکێتی مانگی رابردوو بەرهەم ساڵحی کاندید کرد بۆ پۆستەکە، پارتی نیگەرانی خۆی نیشانداو یەکێتی بەوە تۆمەتبار کرد کە تاکلایەنە ئەو بڕیارەی داوە بەبێ گەڕانەوە بۆ پارتی، کە خۆی بەخاوەنی پۆستەکە دەزانێت، ئەمەش وایکرد فوئاد حسێن کاندید بکات بۆ پۆستەکە. دوێنێ لەکاتی دەنگدانی خولی یەکەم لەنێوان فوئاد حسێن و بەرهەم ساڵح بارزانی پەیامەکەی بڵاوکردەوەو رایگەیاند کەئەوان قبوڵی ناکەن و هەڵویستیان دەبێت. پڕۆسهى ههڵبژاردنى سهرۆک کۆمار لهخولى یهکهمدا یهکلایی نهکرایهوه، دواى ئهوهى هیچ کاندیدێک نهیتوانى دوو لهسهر سێى دهنگهکان بهدهستبهێنێت، بۆیه ههڵبژاردنهکه کهوته خولى دووهم. لهخولى دووەمدا بهرههم ساڵح توانى 220 دهنگ بهدهستبهێنێت و فوئاد حسێن-یش 20 دهنگى بهدهستهێنا و 24 دهنگیش پوچهڵ بوو، لهگهڵ حهوتى دهنگى سپى. ههرچهنده لهخولى دووهمدا پارتى کشانهوهى فوئاد حسێنى لهپڕۆسهى دهنگدان راگهیاند، بهڵام سهرۆکى پهرلهمانى عێراق داواى کشانهوهى رهتکردهوه، بهو پێیهى پێشتر بهفهرمى خۆى بۆ چوونه ناو کێبڕکێکهوه تۆمارکردبوو. دواى ههڵبژاردنى و سوێندخواردنى دهستورى، بهرههم ساڵح ڕایگهیاند، پارێزگاریی لهیهکپارچهیی خاکى عێراق دهکات و دهبێته سهرۆکى ههموو عێراقییهکان نهک تهنها بهشێکى دیاریکراو. ههڵبژاردنى بهرههم ساڵح ههرزوو کاردانهوهى پارتى لێکهوتهوه، فراکسیۆنى پارتى لهپهرلهمانى عێراق لهبهیاننامهیهکدا رایگهیاند ههڵوێستى ڕونیان دهبێت لهو بارهیهوه و «ئهو لایهنانهى رێککهوتنهکانیان پێشێل کردووه بهرپرسیارێتى ئهو کارهیان لهئهستۆ دهگرن». باسى لهوهشکردووه، «ئهوهى رێککهوتنى لهسهر کرابوو ئهوهیه، که سهرجهم لایهنه کوردستانییهکان لهسهر یهک کاندید رێکبکهون بۆ سهرۆکایهتیى کۆمار، یانیش بهههڵبژاردن لهنێوان کوتله کوردستانییهکان یهکلایى بکرێتهوه، که ههرگیز ئهمه رووینهدا». فهرید ئهسهسهرد ئهندامى سهرکردایهتى یهکێتى به هاوڵاتى ڕاگهیاند «یهکێتى فێڵى له پارتى نهکردووه لهو پڕۆسهیهدا، پێش ههڵبژاردنهکه پێکهوه کۆبونهتهوه و نهگهیشتن بههیچ ڕێککهوتنێک». وتیشى «ئهمه سیناریۆیهکى پێشبینیکراو بوو که به دوو کاندید بچین، مادام ڕێکنهکهوتین، ههوڵماندا لهگهڵیان ڕێکبکهوین، بهڵام تێڕوانینى ئهوان بۆ پرسی یهکڕیزى جیاواز بوو». فهرید ئهسهسهرد جهختیکردهوه، پڕۆسهکه بهشێوهیهکى یاسایی بووه و پارتى مافى ئهوهى ههیه پڕۆسهکه قبوڵ بکات یان ڕهتى بکاتهوه، «بهڵام که قبوڵى نهکهن بژاردهى زۆر لهبهردهمیاندا نییه بهتایبهتى لهبهغدا». ململانێی نێوان پارتى و یهکێتى لهسهر پۆستى سهرۆک کۆمار دهگهڕێتهوه بۆ زیاتر له مانگێک لهمهوبهر، کاتێک ههردوولا زنجیرهیهک کۆبوونهوهیان ئهنجامدا بۆ ئامادهکردنى پاکێجێکى هاوبهش بۆ چوونه بهغدا و دابهشکردنى پۆستهکان. پارتى ههر لهسهرهتاوه جهختیدهکردهوه که ئهو پۆسته مافى ئهوانه، بهو پێیهى زۆرترین رێژهى کورسیان لهپهرلهمانى عێراق بهدهستهێناوه، لهبهرانبهریشدا یهکێتى که ماوهى سێ خولى یهک لهدواى یهک پۆستهکهى بهدهستهوه بوو، جهختى له مافى حزبهکهى بۆ وهرگرتنى پۆستى سهرۆک کۆمار بۆ خولى چوارهم دهکردهوه. ململانێکانى نێوان پارتى و یهکێتى لهسهر ئهو پۆسته لهمانگى رابردوودا گهیشته لوتکه، کاتێک یهکێتى بهرههم ساڵحی بهفهرمى کاندیدکرد بۆ وهرگرتنى پۆستى سهرۆک کۆمار، دواى ئهوهى گهڕایهوه ناو ئهو حزبه و دهستبهردارى ئهو حزبه بوو که لهدواى جێهێشتنى یهکێتى کهمتر لهساڵێک بوو دایمهزراندبوو. دواى ئهو ههنگاوهى یهکێتى، که پارتى به ههنگاوى «تاکلایهنه« ناویبرد، مهسعود بارزانى سهرۆکى پارتى فوئاد حسێنى بۆ وهرگرتنى پۆستى سهرۆک کۆمار کاندیدکردو وهفدێکیشى بهسهرۆکایهتى نێچیرڤان بارزانى نارده بهغدا بۆ قسهکردن لهگهڵ لایهنه عێراقییهکان بۆ کۆکردنهوهى پشتیوانى بۆ کاندیدهکان. دواى رۆژێک یهکێتیش بهههمان شێوه وهفدێکى نارده بهغداو لهگهڵ لایهنه عێراقییهکان زنجیرهیهک کۆبوونهوهى ئهنجامدا بۆ کۆکردنهوهى پشتیوانى بۆ بهرههم ساڵح. بۆ یهکلاییکردنهوهى ناکۆکییهکانیان لهو بارهیهوه، کۆتایی مانگى رابردوو بهرههم ساڵح و مهسعود بارزانى کۆبوونهوه، بهڵام کۆبوونهوهکه بهبێ ئهنجام کۆتایی هات و بارزانى رایگهیاند دهبێت فراکسیۆنه کوردستانییهکان کاندیدى سهرۆک کۆمار یهکلایی بکهنهوه، بهڵام بهرههم ساڵح جهختیکردهوه که دهبێت پهرلهمان ئهو پرسه یهکلایی بکاتهوه. لهدوایین رۆژهکانى پێش دانیشتنى پهرلهمان بۆ ههڵبژاردنى سهرۆک کۆمار، جارێکى تر پارتى و یهکێتى بهجیا چهند وهفدێکیان نارده بهغداو لهگهڵ لایهنه عێراقییهکان زنجیرهیهک کۆبوونهوهیان ئهنجامدا. لهشهوى پێش دانیشتنهکهى پهرلهمانى عێراق، پارتى و یهکێتى دوایین کۆبونهوهیان لهسهر یهکلاییکردنهوهى ناکۆکییهکانیان لهبارهى پۆستى سهرۆک کۆمارهوه ئهنجامدا، بهڵام نهگهیشتن بههیچ ڕێککهوتنێک. کاتژمێر 11ى دوێنێ سێشهممه وادهى دانیشتنى پهرلهمانى عێراق هات که کارنامهکهى تهنها پێکهاتبوو له ههڵبژاردنى پۆستى سهرۆک کۆمارو دواى چهند جارێک دواخستن دواجار ههڵبژاردنى سهرۆک کۆمار خرایه دهنگدانهوهو چهند کاندیدێک کشانهوهو پارتى و یهکێتیش کاندیدهکانیان خسته پڕۆسهکهوه و دواجار بهرههم ساڵح بهبراوه لهپڕۆسهکه دهرچوو. بهرههم ساڵح که تهمهنى 56 ساڵه، لهدواى وهرگرتنى پۆستى سهرۆک کۆمار بهماوهیهکى کهم عادل عهبدولمههدى بۆ پێکهێنانى حکومهتى نوێی عێراق راسپارد و لهلێدوانێکیدا بۆ میدیاکانى یهکێتى رایگهیاند، چاریان ناچارهو دهبێت پێکهوه لهگهڵ سهرجهم هێزهکان مامهڵه بکهن. بهرههم ساڵح لهدواى رووخانى رژێم بووه جێگرى سهرۆک وهزیرانى حکومهتى کاتیى عیراق لهنیوهى دووهمى ساڵى 2004و پاشان بووه وهزیرى پلاندانان له حکومهتى ئینتیقالى عیراق لهساڵى 2005 و دواتر بۆته جێگرى سهرۆک وهزیرانى حکومهتى ههڵبژێدراوى عیراق و سهرۆکایهتى لیژنهى ئابوورى پێسپێردراوه. له رۆژى 25/7/2009 بۆ سهرۆکایهتى لیستى کوردستانى بۆ ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان دیاریکراو دواتریش ئهرکى سهرۆکى حکومهتى کوردستانى پێسپێردرا. پۆستى سەرۆک کۆمار ئەگەرچى لهعێراق زیاتر دەسەڵاتێکى تەشریفاتى هەیه، بەڵام به رەمزى وڵات و پارێزەرى دەستور دادەنرێت، هەروەها هەر کەسێک ببێته سەرۆک کۆمار دەتوانێت پەیوەندییەکى دیبلۆماسى فراوان دروستبکات.
یاد قوربانی لە چیاکانی قەندیلی کوردستان، گەریلاکانی پەکەکە لە هەردوو هێزەکانی هەپەگە (هێزەکانی پاراستنی گەل) و یەژا ستار (یەکێتی ژنانی ئازاد – ستار) شانبەشانی چالاکی سەربازی بەشدارن لە چەند ئەکادیمیایەکی فێرکاری و هۆشیاریدا لە چەند بوارێکی جیاوازدا. لە ئێستادا ئەکادیمیەکی پزیشکی لە چیاکانی قەندیل کراوەتەوە و گەریلاکانی بەشدار لەو ئەکادیمیایە ڕاهێنانی پزیشکیان پێدەکرێت. بە پێی ڕاپۆرتێکی ئاژانسی فورات نیوزی سەر بە پەکەکە، ئەکادیمیا پزیشکیەکە بە ناوی دکتۆر (مێهمەت هایری دورموش)ەوە ناونراوە کە یەکێکە لە دامەزرێنەرانی پەکەکە. "بۆ کەرتی تەندروستیمان ئەکادیمیاکە هەنگاوێکی گەورەیە" (ئاڤاشین دەلیلا) یەکێکە لە گەریلاکانی لە ئەکادیمیا پزیشکیەکە دەخوێنێت، ئەو بە دەزگای فورات نیوز دەڵێت "دانیشتن لەسەر کورسیەکانی ئەم ئەکادیمیایە لای من بەرپرسیارێتیەکی گەورەیە. مێهمەت هایریی کۆچکردوو دکتۆر بووە و ئێمەش هەوڵ دەدەین جێ پێیکانی ئەو پڕبکەینەوە. لە ڕووی تەندروستیشەوە، کردنەوەی ئەم ئەکادیمیایە هەلێکی نایابە. لە داهاتوودا ئێمە فێردەبین چۆن بتوانین یارمەتی هەڤالەکانمان بدەین لە چیاکان، ئەم کارە زۆر نایاب و پڕبەهایە، هەر بۆیە من دەمەوێت گەشە بە تواناکانم بدەم لەم ئەکادیمیایە." ئەو بە شانازیەوە باسی دکتۆرە کۆچکردوەکەی دامەزرێنەری پارتەکەیان دەکات و دەڵێت خەبات ئەو وایکردوە ئەم ئەکادیمیایەی بەناوەوە بکرێت. خوێندن و خەباتی گەریلاییش بە تەواوکەری خەباتی زیندانەکان لەقەڵەمدەدات. جیاوازی نێوان سیستەمی پەروەردەی پەکەکە و سیستەمی وڵاتان گەریلاکانی پەکەکە لەسەر پرینسیپ و بیر و باوەڕێکی جیاواز کەرتی پەروەردەیان بەڕێوە دەبەن و سیستەمی زۆرێک لە وڵاتان بە کاریگەر بە سیستەمی سەرمایەداریی لەقەڵەم دەدەن. ئازێ سەرحەد یەکێکی ترە لە گەریلا ژنەکانی لەم ئەکادیمیا پزیشکیەدا بەشدارە، ئەو پێش پەیوەندی کردن بە پەکەکەوە بڕوانامەی پزیشکی بەدەستهێناوە و وەک دکتۆر کاری کردوە. ئازێ جیاوازیەکانی شێوازی خوێندنی سیستەمی سەرمایەداری و پەکەکە بۆ ئاژانسی فورات نیوز باس دەکات. ئەو دەڵێت: "من لە ئەڵمانیا کۆلێجی پزیشکیم تەواوکردوە و لەوێ لە چەقی سیستەمی سەرمایەداریدا وەک پزیشک کارم کردوە. ئێستا لە ئەکادیمیا پزیشکیەکەی ئێرە لە چیاکانی کوردستان دەخوێنم." ئەو دەڵێت کە هۆکاری بوون بە پزیشک لای ئەو ئەوە بوە کە پزیشک پارەی زۆر پەیدا دەکات و ئەوەش لە سیستەمی سەرمایەداریدا پێویستییە. بەڵام کارکردن لە تەندروستیدا لە قەندیل بە جیاواز دەبینێت و دەڵێت: "لە کۆمەڵگادا پزیشک بەس دەرمان بەکار دێنێت، گەر نەخۆشبکەویت ڕەنگە دەرزیەکت لێبدات. بەڵام لێرە کاتێک یەکێک لە ئێمە بریندار دەبێت و ئازاری هەیە بە ڕۆحیەتی پێکەوەیی و هەرەوەزی خزمەتی تەندروستی دەکرێت." "لە ڕیزەکانی پەکەکەدا باشترین دەرمان هەبوونی کۆمەڵگای هاوخەم و هاوکارە" لە میانەی وتەکانیدا دکتۆرە گەریلاکە دەڵێت: "جیاوازی ئێرە و ئەوێ ڕوونە. لەوێ مرۆڤەکان وەک مەکینەیەک تەماشادەکرێن. تەنها لایەنە فیزیاییەکە لێکدەدرێتەوە و وەک تاکێک تەماشادەکرێت و شیکاری بۆ دەکرێت بێ گوێدانە ڕۆحیەت و هەستی ئەو مرۆڤە. بەڵام لێرە لە پەروەردەدا، جا لە هەر بوارێکدا بێت، فێرخواز فێردەکرێت کە هاوکاریی و پێکەوەبوون لە سەروو هەموو شتێکەوەیە." ئەو پێی وایە کە لە چیاکان گەر گەریلایەک بریندارببێت و ئازاری هەبێت ئەوا وە مەکینەیەک یان کەرەستەیەک تەماشا ناکرێت و بە وتەی دکتۆرە گەریلاکە "ئێمە زامەکانیان لەگەڵیاندا هەست پێدەکەین و گرنگە بەلامانەوە کە هاوخەمیان بۆ دەربڕین." هەر بەم بیرکردنەوەیەشدەوە، ئازێ پێی وایە، دەبێت خزمەتی تەواوی گەلبکرێت و هەست بە ئازار و زامەکانیان بکرێت. ئەکادیمیای پزیشکیی (مێهمەت هایری دورموش) یەکێکە لە چەندین ئەکادیمیا فێرکاریەکان کە لە لایەن پەکەکەوە لە میانەی پرۆسەی پەروەردە و ڕۆشنبیری حیزبیدا شانبەشانی ڕاهێنانی سەربازی بۆ گەریلاکانی ئەو حیزبە دانراون.
شاناز حهسهن کاندیده ژنهکانى لیست و قهواره بهشدارهکانى ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان له بانگهشهى ههڵبژاردنى ئهمجارهدا بهبێ زیان دهرچوون و ڕوبهڕووى هێرش و سوکایهتى پێکردن نهبوونهوه. ئەمەش پێچەوانەی بانگەشەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بوو کە لە ١٢ی ئایاردا بەریوەچوو. لهگهڵ دهستپێکردنى بانگهشهى ههڵبژاردندا که 10ى ئهم مانگه دهستیپێکرد، کاندیده ژنهکانى لیست و قهوارهکان هاوشانى کاندیده پیاوهکان دهستیان به بانگهشه کرد و وێنه و پۆستهرهکانیان لهشهقام و شوێنهکان ههڵواسی. بهپێچهوانهى ههڵبژاردنهکانى پێشووهوه ئهمجاره کاندیده ژنهکان بهر هێرش و پهلامارێکى ئهوتۆ نهکهوتن که بکرێته سهر کهسایهتیان، بۆ ئهوهى لهخۆکاندیدکردنیان ساردبکرێنهوه، یان کاریگهرى لهسهر دهنگدهرانیان دروستبکهن. له ههڵبژاردنى پهرلهمانى عێراقدا که له 12ى ئایارى ئهمساڵدا بهڕێوهچوو، زۆرترین هێرش کرایه سهر کاندیده ژنهکان و گرتهى ڤیدیۆییان بڵاوکرایهوه، که ئهوهش بهشێکیانى ناچار کرد رونکردنهوه بدهن لهو بارهیهوه. ئاشنا عهبدوڵا کاندیدى گۆڕان بۆ هاوڵاتى ئاماژهى بهوهدا، لهههڵبژاردنى رابردوو هێرشى زۆر کرایه سهر کاندیدى ژنان، ئهوهش نیگهرانى و ناڕهزایی زۆرى لێکهوتهوه، بهڵام لهم ههڵبژاردنهدا ئهوه کهمبووهتهوه. وتیشى "ئهو هێرشانهى پێشتر کرایه سهر کاندیده ژنهکان، له تۆڕه کۆمهڵایهتییهکاندا خهڵکێکى زۆر دژى وهستایهوه، ئهوهش کاریگهرى ههبوو لهسهر کهمکردنهوهى هێرشهکان بۆ ژنان". ئاشنا وتی "کهمبوونهوهى هێرش بۆ سهر کاندیده ژنهکان لهماوهى چهند مانگى نێوان ههڵبژاردنى پهرلهمانى عێراق و ههڵبژاردنى پهرلهمانى کوردستان، شتێکى دڵخۆشکهره، بهو پێیهى لهو ماوه کورتهدا گۆڕانکاریی خێرا لهو بارهیهوه دروستبووه". بهگشتى لهههرێمى کوردستاندا و له ساڵانى پێشوتردا و بههۆى کلتور و نهریتهکانى کۆمهڵگهوه، ئاسان نهبوو بۆ ژنان بهشدارى له کایهى سیاسیدا بکهن و له ههڵبژاردنهکاندا خۆیان کاندید بکهن، بهڵام بههۆى کرانهوهى کۆمهڵگهوه ساڵانێکه ژنان ئهو کۆتهیان شکاندووه. زوڵفا غهریب کاندیدى یهکێتى به هاوڵاتى وت "بهشدارى ژنان له کایهى سیاسی دهنگى ژنان دلێر تر دهکات و ژنان زیاتر دێنه مهیدان، بانگهشهى ئهمجارهش هێمنییهکى زیاترى پێوهدیاره". باسى لهوهشکرد، ههندێ له کهناڵهکان به "دهستى ئهنقسهت" کاتێک کاندیدێکى ئافرهت بانگ دهکهن ههوڵدهدهن ناچارى بکهن ههندێ قسه بکات که لهڕووى کهسایهتییهوه لهسهرى بکهوێت، بهو پێیهى "له کۆمهڵگهدا پێوهرى شهخسیهتى خێزانهکان یهکسان کراوه به کهسایهتى ژنان". "کاتێک دهیانهوێت له حزبێک بدهن هێرشى ناڕهوا دهکهنه سهر ژنانى کاندید، که ئهمه شتێکى ناشرین و نهشیاوه"، زوڵفا غهریب وایوت. چالاکانى بوارى بهرگریکردن له مافهکانى ژنان دواى ههڵبژاردنى پهرلهمانى عێراق که تێیدا زۆرترین هێرش کرایه سهر ژنانى کاندید، سهردانى سهرجهم حزبهکانیان کرد بۆ ئهوهى رێگریی بکرێت له دوبارهبوونهوهى ئهو حاڵهتانه، ئهوهش به هۆکارێکى کهمبونهوهى هێرشهکان دادهنێن. هانا شوان چالاکوانى ژنان پێیوایه، حاڵهتهکان بنهبڕ نهبوون، بهڵام کهمتر بوون، ئهوانهشى ههبوون زیاتر رهههندێکى جهستهیی ههیه، تا ژن وهکو کارهکتهرێکى نێگهتیف پیشانبدرێت و دوربخرێتهوه له پڕۆسهى سیاسی. پێشیوایه، یهکێک له هۆکارهکانى کهمبونهوهى هێرش بۆ سهر ژنانى کاندید، یاسایه، بە بروای ئەو چونکه ئهوانهى ئهم کاره دهکهن ههندێکجار حزبهکان پارهیان پێدهدهن و لایان روون بووه که ئهگهر ئاشکرابن روبهڕووى سزاى یاسایی دهبنهوه. هانا شوان وتیشى "پێشتریش چهند کهسێک دهستگیرکران لهو بارهیهوه که ئهوهش ترسی خستووهته دڵى ئهو کهسانهوه که ئهو کارانه دهکهن، چونکه ئهوانه کهسانى ئاساین و گهنجانێکن له لایهن حزبهکانهوه پێیان دهکرێت، که کادرێکى حزبى بن ناچن ئهوه بکهن، کهسێتیهکى پوخت و بههێزیان نییه، له روى حزبیهوه وهک وهسیلهیهک بهکاردههێنرێن". له ههڵبژاردنى ئهمجارهى پهرلهمانى کوردستاندا لهکۆى 773 کاندید، 241 یان له ژنان پێکهاتوون، که بهسهر 38 لیست و هاوپهیمانێتیدا دابهش بوون. یاساى ههڵبژاردن لیستهکانى ناچارکردووه که 30%ى کاندیدهکانیان له ژنان بن، بهو پێیهى یاساکه 30%ى کورسییهکانى پهرلهمانى کوردستانى بۆ ژنان تهرخانکردووه. ههر بهپێی یاساکه، ئهگهر کاندیده ژنهکانى لیستهکان نهیانتوانى بهدهنگى خۆیان بگهنه پهرلهمان، لهکۆى ههر سێ کورسییهک یهکێکیان دهدرێت به ژنان. مژده مهحمود کاندیدى نهوهى نوێ بۆ پهرلهمانى کوردستان وتی "وهک پێشوو هێرشى نهکراوه بهڵام بهشێوهیهکى گشتى ئێستاش قسهى ناشرین و جنێوو تۆمهت زۆر بهکار دێت لهلایهن کادره حیزبیهکانهوه، "لهوانهیه ئهمجاره مونهزهمتر فریا نهکهوتبن هێرش بکهن ئهگینا تهقسیریان نهکردووه". لهگهڵ ئهوهشدا مژده مهحمود پێیوایه، بهشێوهیهکى گشتى ئهمجاره باشتر بوو له ههڵبژاردنهکانى پێشووتر. بهبڕواى ئهو کاندیدهى نهوهى نوێ، کهمبونهوهى هێرشهکان پهیوهندى به هۆشیاربوونهوهوه نییه "چونکه خهڵکى عام نیه ئهو شتانه دهکات له دهزگا حیزبیهکانهوه به بهرنامه دهکرێ، لهوانهیه بۆ ئهوه بێت وابزانن بهوه ئهو کهسه زیاتر دهنگ دههێنێ چونکه دهسهڵات قسه به کێ بڵێ لاى خهڵک خۆشهویست دهبێت". ژنانى کاندید بۆ ههڵبژاردنى ئهمجارهى پهرلهمانى کوردستان هاوشێوهى پیاوان چهندین بهڵێنیانداوه زۆربهى زۆریان بهشێک له کارنامهکهى تایبهت کردووه به کارکردن بۆ بهدهستهێنانى مافهکانى ژنان. بهیان محهمهد کاندیدى لیستى ئازادى وتى "بهراستى زۆربهى ئافرهت کهئهم جاره نهیوێراوه خۆى کاندید کات لهترسى هێرشهکانى پێشوو بوو، هێرشێکى زۆر ناڕهوا دهکرایه سهر ئافرهتهکان، که شتى شهخسى دههێنراو بڵادهکرایهوه". وتیشى "ئهتوانم بڵێم لهسهدا 20ى خهڵکى ئێمه خۆى هۆشیاره، وایکردووه نهچێته ژێر کاریگهرى قسهى تاک و حزبهکان، دڵنیاشم جارى پێشوو حزبهکان رێگهیان بهوهدا که ئهو هێرشه ناڕهوایه بکرێته سهر کاندیده ژنهکان". بانگهشهى ههڵبژاردنى ئهمجاره تهنها بۆ ژنه کاندیدهکان جیاواز نهبوو، بهڵکو بۆ لیست و قهوارهکانیش جیاواز بوو، بهو پێیهى زۆربهى زۆریان ساردى به بانگهشهى ههڵبژاردنیانهوه دیاره، بهراورد به ههڵبژاردنى پهرلهمانى عێراق که له 12ى ئایاردا بهڕێوهچوو. ههڵشۆ عهبدولفهتاح ئهندامى دهستهى بهڕێوهبردنى پهیمانگاى کوردى بۆ ههڵبژاردن وتى "ئهم بانگهشهیه جیاواز له ههموو بانگهشهکانى ترى ههڵبژاردن، لایهنه سیاسیهکان پێیان وابووه، ئهو جۆره توندییه سودى پێنهگهیاندون، بۆیه هاتون ئالیهتى بانگهشهکردنیان گۆریوه، به شێوهیهک که خۆیان ناویان ناوه روو به روو واته بانگهشهى دهرگا به دهرگا، تا قسه لهگهڵ دهنگدهرهکان بکهن له نزیکهوه". ههروهها بۆ هاوڵاتى باسى لهوهشکرد، خاڵێَکى تر که هێز و کاندیده نهیارهکان بۆ بهرامبهریان دروستکردووه، زۆر جار به "ئیجابى" شکاوهتهوه، وهک هێرشکردنه سهر کاندیده ژنهکان لهبرى ئهوهى کاندیدهکه پێی بشکێتهوه و کاریگهرى لهسهرى ههبێت، بهڵکو کاندیدهکه زیاتر ناسراوه و دهرچووه.
سازدانى: هاوڵاتى کاندیدێکى پارتى ئاماژه بهوهدهدات کاربۆرێگرى لهتوندوتیژى تهکنهلۆژیادهکات که بهرانبهر ئافرهتان دهکرێت ئهوهش لهرێگهى پرۆژهیاسا لهپهرلهمانهوه. کوێستان لهتیف، کاندیدى پارتى بۆ پهرلهمان لهم چاوپێکهوتنهیدا لهگهڵ هاوڵاتى، دهشڵێت:" راستهکاندیدىپارتیم،بهڵام که دهرچووم و چومه پهرلهمان دهبێتببمه موڵکى گشتى ههموو خهڵک تهنها بۆ حزبێکى دیارى کراو کار ناکهم، ئهرک و بهرپرسیارێتى پهرلهمان جێبهجێ دهکهم وچاودێریهکى بههێزى حکومهتدهبم". هاوڵاتى: ئهولهویهتى کارت چییه بۆ پهرلهمانى کوردستان وهک ژنه کاندیدێک؟ کوێستان لهتیف: توندوتیژى تهکنهلۆژیا یهکێکه لهتوندوتیژییهکانى سهردهم بتوانین رێگرى لێبکهین وهکو رهگهزى ئافرهت، بهتایبهت ههموو ئهو رهگهزانهى بونهته بهربهست لهبهردهم ئافرهتاندا رێگرى لهپێشکهوتنیان بکاتدهبمه هۆکارێک لهرێگهى پرۆژه یاسا رێگرى لێبکهین. کار لهسهر ئهوهدهکهیهن کۆمهڵگایهکى یهکسانى بێ توندوتیژى فهراههم بکهین، ئهو یاسایانه بخهینهگهڕ کهدهبنه هۆکارى رێگرى لهههموو شێوازهکانى توندوتیژى سۆسیال میدیا سوکایهتى بهئافرهتان و تهشهیرکردن و ناوزراندن و بڵاوکردنهوهى ڤیدۆکانیان. هاوڵاتى: بهڵام رێکخراوێکى زۆرى ژنانمان ههیه، پێتوایه ئهوان نهیانتوانیوه کارى لهسهر بکهن و بیدهنه پهرلهمان؟ کوێستان لهتیف: پێشکهوتن و گۆرانکارى لهفکرى کۆمهڵگا بهتایبهت ئهوهى پهیوهندى بهکلتورى کۆمهڵگاوه ههیه، تهنها به رێکخراوى کۆمهڵگاى مهدهنى ناکرێت، دهبێت پهرلهمان و لهرێگهى یاساکان و رێکخراوه مهدهنییهکان و راگهیاندن ههمووى بههاوتهریبى کاربکهن ئەوەی بهمهبهستى کۆمهڵگایهکى تهندروست پێکبهێنین، ئێمه ناتوانین بڵێین ههموو ئهرکهکه لهسهر شانى لایهنێکه، ههریهکه بهئهرکى خۆى ههستێت بۆ ئهوهى گۆرانکارى لهعهقڵى تاک بکات. هاوڵاتى: واتا کارى لهسهر دهکهن پرۆژه یاسا پێشکهش بکهیت تا ببێته یاسا؟ کوێستان لهتیف: حهتمهن ئهو یاسایهمان ههیه که پهیوهندى بهتهکنهلۆجیاوه ههیه، ههندێ یاساى عقوباتى عێراقى ههیه بهتهواوهتى ئهو دیاردانه بنهبر ناکات کهدهبێته هۆکارى توندوتیژى، تهکنهلۆجیا وهک شمشێرێکى دوو سهروایه، دهتوانێت کۆمهڵگا پێش بخات یان وێرانى بکات، دهتوانێت تاک سهربخات یان تێکى بشکێنێت. هاوڵاتى:بهڵام لهگهڵ ئهوهى دهڵێن کارى لهسهر دهکهم، بهشێکى زۆر له یاساکان جێبهجێ ناکرێت، چى دهکهن بۆ چاودێرى کردن و جێبهجێکردنیان؟ کوێستان لهتیف:راسته کاندیدى پارتیم، بهڵام که دهرچووم و چومه پهرلهمان دهبێت ببمه موڵکى گشتى ههموو خهڵک تهنها بۆ حیزبێکى دیارى کراو کارناکهم لهوکاتانهدا، دهبێت ئهرکو و بهرپرسیارێتى پهرلهمان جێبهجێ بکهین، چاودێریهکى بههێزى حکومهت دهبم که ئاگادارى باشى کارهکانى حکومهت بکات، دهرکردنى ئهو پرۆژه یاسایانهى که خواستى خهڵکه، ئهگهر ههموو فراکسۆنهکان خۆیان دوربخهنهوه لهموزایهدهى حیزبى ههموشیان کار بۆ مهسهلهى هاوڵاتیبون کۆمهڵگا بکهن، هیچ کێشهیهک دروست نابێت، ههندێ لهفراکسۆنهکان کاریان لهسهر موزایهدى سیاسى دهکرد لهجیاتى ئهوهىچاودێرى حکومهت بکهن. هاوڵاتى: ژن کوشتن دیاردهیهکه تا ئێستا یاسا نهیتوانوه تۆمهتبارهکان ههمووى دهستگیربکات، بهڵکو دهچنه پهناى حزبه باڵا دهستهکان؟کار لهسهر سهروهرى یاسا دهکهن؟ کوێستان لهتیف: گۆرانکارى له عهقڵهیتى تاکدا پرۆسهیهکى درێژخایهنه کارێکى جدى دهوێت که هاوتهریب ئیش بکرێت، ئێستاش ههندێ دۆسیه ههیه لهدادگاکادندا ناچن له روى یاسایهوه ئیشى لهسهر بکهن لهرێگهى عهشائیریهوه چارهسهر دهکرێت ، کهواته کۆمهڵێک عهقڵیهتى تاکه وا وێنا دهکرێت که حزبهکانن، وهکو پرهنسیبى حزبهکان کهسیان دژى مافى مرۆڤ نین و لههگڵ ژنکوشتندا نین، بهڵام ئهشخاسى ناو حیزبهکانن داڵدهى پیاوان دهدهن که ژن دهکوژن، حزبهکان خۆیان ئهوه ناکهن، کاتێک له کۆمهڵگا ئهو کلتوره ههیه تهعمیم دهبێت بهسهر حزبهکاندا که ههڵسوکهوتى تاکێکى حزبه کارى نابهجێ دهکات عیلاقهى به پارتى بونهوه نیه، ئێمه بێدهنگ نابین لهئاستى ئهوهو دهبێت یاسا سهروهر بێت. بهرنامهى پارتى بریتیه له ریفۆرمى ئابورى و یاسایى و کارگێرى و خۆشگوزهرانى و سهروهرى یاسا. هاوڵاتى:داواکارى گشتى لهژێر دهسهڵاتى وهزارهتى داد دایه،نهمانبینى بهرپرسێکى گهندهڵ سزا بدرێت لهرێگهى داواکارى گشتیهوه که دهسهڵاتێکى سهربهخۆى ههبێت؟ کوێستان لهتیف: یهکێک لهبهرنامهکانى پارتى بهربهرهکانێى گهندهڵیه بهههموو شێوازهکانییهوه، ئێمهش ناتوانین به رههایى سهیرى ههموو شتهکان بکهین، بهدهیان کهیسى جوڵێندراوهو کارى لهسهر کراوه بهدهیان بهرپرسى پارتى و غهیرى پارتى سکاڵایان لهسهر بووه دۆسیهیان لهسهرکراوهتهوه، ئێمه وهکو سیستم بهربهرهکانێى گهندهڵى دهکهین، بهڵام لهم ساڵانهى دوایدا قهیرانى دارایى و ناتهبایى حیزبهکان ئهوهندهى کار لهسهر کۆمهڵێک دهستکهوتى حیزبى کرا، کار لهسهر ئهوه نهکرا ئیش بۆ بکرێت ئهم کۆمهڵگایه بهرهو کوێ ببرێت. حهتمهن کار بۆجیاکردنهوهى دهسهڵاتى داواکارى گشتى لهوهزارهتى داد دهکهین که باسى کوردستانى بههێز دهکهین باسکردنهله ریفۆرمى ئابورى و ئیدارى ههموو جومگهکان بگرێتهوه. هاوڵاتى: که وتت بویته پهرلهمانتار دهبیته موڵکى خهڵک نهک تهنها دهنگدهرى پارتى،بهڵام خهڵک کێشهى ناشهفافى داهات و پاشهکهوتى موچهى ههیه،چى دهکهن بۆئهوهى مافى موچهخۆران بگهرێننهوهو ناداپهروهرى لهپێدانى موچهدا ههبێت؟ کوێستان لهتیف: یهکێک له شته خراپهکان ئهوهیه که راى گشتى به ههڵدێردابردرا، بهتهواوهتى واى کرد ههموو شتهکان زهربى سفر بکرێت. ههموو گرێبهستى نهوت لهناو سایتى وهزارهتدا ههیه ههموو کهس که شارهزایى ههبێت دهتوانێت بچێت بخوێنێتهوه. لهههندێ وڵات ئهو پرسه ئاسایشى ئهمنى وڵاته، ناتوانى ئاسایشى وڵات بخهیته خهتهرهوه، بهڵکو کار بۆ پاراستنى ئاسایشى وڵات دهکهین. کهوتمان ریفۆرمى ئابورى بهواتاى پاشهکهوتى موچهى فهرمانبهران بدرێتهوهو ناعهدالهتى پێدانى موچه نهمێنێت، مهنتق نییه کهسێک له ساڵێک لهوهزارهت یان پهرلهمان یا ههر پلهیهکى باڵادا بووه خانهنشین کراوهو چهندین ملیۆن دینار وهردهگرێت، کهمئهندامیشموچهى کهمى ههبێت. هاوڵاتى:ئهو بهڵێنانهى دهیدهیت، ئهگهر کارت لهسهر نهکرد ئامادهیت دهستلهکاربکێشیتهوه؟ کوێستان لهتیف:ئهگهر کهمتهرخهم بووم و ئهداى خۆم بهکارنههێنا دهستلهکاردهکێشمهوه، دهبێت بهئهمانهتهوه ئیشى خۆم بکهم که ههموو ئهو پرۆگرامانهى دهمانهوێت ئیشى بۆ بکهین بتوانین جێبهجێى بکهین، ههموو تواناکان دهخهمه گهر بۆ جێبهجێکردنى بهڵێنهکانم.
سازدانى: هاوڵاتى کاندیدێکى یهکێتى بهڵێنى ئهوه دهدات که راستگۆ و بوێر بێت لهپهرلهماندا و پێشیوایه کار بۆ سهروهرى یاسا دهکهن. بهیان مههدى، کاندیدى یهکێتى بۆ پهرلهمان لهم چاوپێکهوتنهیدا لهگهڵ هاوڵاتى، ئاماژه بهوه دهدات گهڕانهوهى متمانهى هاوڵاتیان به پهرلهمانى کوردستان بێنێتهدى. هاوڵاتى: ئهولهویهتى کارت بۆ پهرلهمان چى دهبێت؟ بهیان مههدى: گهڕانهوهى متمانهى هاوڵاتیان به پهرلهمانى کوردستان بێنینهدى هاوڵاتى: تا چ ئاستێک پابهند دهبیت به بهرنامهى لیستى یهکێتیهوه بۆ چوار ساڵى داهاتوو له پهرلهمان؟ بهیان مههدى: من وهک کاندیدێکى ئهو لیسته پاپهند دهبم بهو بهرنامه تۆکمه داڕێژراوهى لیستهکهمهوه که له دروشمى ههلى کار و خزمهت و ئارامیدا خۆى دهبینێتهوه و لهگهڵ ئهوهشدا ئێمه له داهاتوو وهک نوێنهرانى خهڵکى کوردستان ههموو بهرنامهکانى خۆمان دهخهینه کار بۆ خزمهتى کۆمهڵانى خهڵکى کوردستان. هاوڵاتى: چۆن ئیش لهسهر جێبهجێکردنى یاساکان دهکهیت وهک یاساناسێک ئهگهر بچیته پهرلهمان؟ بهیان مههدى: یهکێک له دهسهڵاتهکانى پهرلهمان چاودێریکردنى کارهکانى ههیئهى تهنفیزیه و ئهمهش ئهوه دهگهیهنێ (پهرلهمان که یاسایهک دهردهکات چاودێریش دهبێت بهسهر پێویستى جێبهجێ کردنى ئهو یاسایهوه). هاوڵاتى: خولى پێشوو نزیکهى نیوهى پڕۆژهى دهستور ئامادهکرا و دواى پهکخستنى پهرلهمان کارهکانیان راگیرا، بۆ ئهم خوله ئیش لهسهر ئهوه دهکهن لیژنهکه دهستبهکاربێتهوه بۆ راپرسى لهلایهن هاوڵاتیانهوه؟ بهیان مههدى: پرسیارهکهت جێى خۆیهتى زۆربهى کێشهکانى ههرێم له ناوخۆدا و تهنانهت لهسهر ئاستى دهرهوهشدا هۆکارهکهى نهبوونى دهستووره، ئهگهر بومه پهرلهمانتار لهگهڵ هاوهڵهکانمدا دهستدهکهین بهکارکردن بۆى، چونکه ئهوه مافێکى حهتمى هاوڵاتیانه له ئێستادا ناتوانم هیچى زیاترى لهسهر بڵێم چونکه کاتى نههاتووه. هاوڵاتى: لهههموو وڵاته دیموکراسییهکاندا داواکارى گشتى دهسهڵاتهکانى لهوهزارهتى داد جیاکراوهتهوه، کار لهسهر ئهمه دهکهن که داواکارى گشتى سهربهخۆ بێت؟ بهیان مههدى: ئهمه تهنها کارى بهنده نیه پهیوهسته به خولى نوێى پهرلهمان و ئهوه به رۆژ و دوو رۆژ ناکرێت ئێمه لهئێستادا پێویستمان به چالاککردنى داواکارى گشتى و دادگاکان ههیه که تائێستا بهداخهوه تایبهتمهندێتى دادوهرهکانمان نیه تهنها ممارسهیه و بوونى تایبهتمهندیش کارهکان ئاسان دهکات، ئهو پرسیاره دهتوانى ئاراستهى وهزارهتى داد و فهرمانگهى گشتى دادوهرى بکهیت زیاتر تهشویقتره بۆ وهڵامهکهت. هاوڵاتى: بهشێکى زۆر لههاوڵاتیان پێیانوایه ئهنجومهنى دادوهریش به حیزبى کراوه؟ ئایا دهتوانن لهرێگهى پهرلهمانهوه کار بۆ ئهوه بکهن لانى کهم سهربهخۆ بن لهکارهکانیاندا؟ بهیان مههدى:حزبى بوون مافى ههر کهسێکه، بهڵام به مهرجێک کاربکات بۆ پاراستنى سهروهرى یاسا ئهوهش لهرێى پێشکهشکردنى پرۆژه یاساوه دهبێت نهک بهنده هیچ پهرلهمانتارێک ناتوانێ گرهنتى ههندێک بهرنامه و گورانکارى بدات لهرێى پروژه یاساو ههموارکردنى یاساکانهوه نهبێت، چونکه کارکردن لهسهر ئهم بابهتانه ووردهو ووردهکارى خۆى ههیه، بهڵام لهگهڵ بێلایهنى دادوهرهکان و داواکارى گشتیدام. هاوڵاتى: پێتوایه یاسا سهروهره لهههرێمى کوردستاندا وهک کهسێکى یاسایى رات چییه لهسهر جیاکارى یاسایى؟ بهیان مههدى: یاسا سهروهره، بهڵام پراکتیکى وهک خۆى نیه بۆ نموونه سهروهرى یاسا زۆر پهیوهسته بهو لاوحه ئیدارى و تعلیماتانهى که دهردهکرێت و پێویسته ئێوهى دهسهڵاتى چوارهم هاوکارمان بن بۆ پراکتیکى یاساکان. هاوڵاتى: چ بهڵێنێک بهدهنگدهرانت دهدهیت؟ بهیان مههدى: بهلێنى بهنده ئهوهیه راستگوو بوێرو خهمخۆرو ساده بم، بۆ جێبهجێکردنى بهرنامهکانم و پشتیوان بهخوا و جهماوهرهکهم. هاوڵاتى: ئهو بهڵێنانهى داوته کهکار لهسهر کۆمهڵێک سێکتهرى یاسایى یا ههر دۆسیهیهکى تر دهکهیت، ئهگهر کارت لهسهر نهکرد ئامادهیت واز بهێنیت؟ بهیان مههدى: پرسیارهکهت زور جوانه بهردى زل ههڵگرتن نیشانهى نههاویشتنیهتى و من جارێ کاندیدم و نهچوومهته پهرلهمان تابزاتم بارودۆخ لهگهڵ بهڵێنهکانم پهیوهندى راستهوانهیه یان پێچهوانه بێگومان خهڵکێک یاساى خوێندبێت دهزانێ ئیلتیزام بهوهعد چۆنهو چهند گرنگه. هاوڵاتى: ئهگهر فراکسیۆنى یهکێتى داوات لێبکهن دهنگ بهپڕۆژهیهک بدهیت، بهڵام لهگهڵ مهبدهئى تۆدا نهیهتهوه، ئامادهى دهنگى پێبدهیت؟ بهیان مههدى: ئهمهیان با داینێین بۆ کاتى خۆى پێش رووداوهکان نهکهوین. هاوڵاتى: پێتوایه حزبهکهت چى وت دهبێت بهقسهى بکهیت؟ بهیان مههدى: دیاره من کاندیدم پاشان ببمه پهرلهمانتار شتیک نیه چى ووت بهقسهى بکهم یان نهیکهم، ئێمه وهکو یهکێتى لهبهرهى گهلین و ههرچى پڕۆژهى حزبهکهم بێت بۆ خزمهتى هاوڵاتیان دهبێت ئایا ئیتر من که ههڵگرى دروشمى ئارامى و خزمهت و ههلى کاربم لهبانگهشهى لیستهکهمدا چۆن دهتوانم پێچهوانهى بم بهتایبهت من پهرلهمانتار دهبم نهک بهرپرسى حزبى.