.jpeg)
سازدانى: ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى خولى پێشووى په‌رله‌مانى عێراق لەفراکسیۆنی پارتى هۆکارى که‌مکردنه‌وه‌ى پشکى بودجه‌ى هه‌رێم بۆ روداوه‌کانى 16ى ئۆکتۆبه‌ر ده‌گه‌ڕێنێته‌وه‌و ده‌شڵێت «باشتره هه‌رێمى کوردستان به‌سه‌ربه‌خۆ نه‌وتى خۆى بفرۆشێت و ده‌توانێت خه‌رجییه‌کانى دابین بکات». نه‌جیبه نه‌جیب، ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى خولى پێشووى په‌رله‌مانى عێراق له‌لیژنه‌ى دارایى جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2019ى عێراق و ئه‌و به‌شه بودجه‌یه‌ى بۆ هه‌رێم دیاریکراوه که‌مه‌و به‌شى موچه ناکات. هه‌روه‌ها ئه‌وه ده‌خاته‌ڕوو که‌ناوه‌ندى بڕیارى پارتى ئاره‌زووى رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق ده‌کات، به‌ڵام ئاماده نییه هه‌موو نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکات و ده‌ڵێت» پارتى نه له‌ڕابردوو ئێستا نه له‌داهاتوو قبوڵى ناکات سه‌رجه‌م نه‌وتى هه‌رێم راده‌ستى به‌غدا بکات». هاوڵاتی: بۆچى پشکى هه‌رێمى کوردستان له‌سه‌دا 17 که‌مکرایه‌وه بۆ له‌سه‌دا 12.67؟ نه‌جیبه نه‌جیب: هۆکارى سه‌ره‌کى که‌مبونه‌وه‌ى پشکى هه‌رێم له‌بودجه‌ى عێراق هۆکارى سیاسیه، عێراق له‌دواى 2003وه تائێستا به‌شێوه‌ى ده‌ستورى به‌ڕێوه‌نه‌چووه، سه‌رژمێرى گشتى له‌عێراقدا نه‌کراوه، ئاخر سه‌رژمێرى که له‌عێراقدا کراوه له 1987 کراوه که 30 ساڵ به‌سه‌ریدا تێپه‌ربووه. که‌مکردنه‌وه‌ى پشکى بودجه‌ى هه‌رێم سیاسیه و په‌یوه‌ندى به‌ڕوداوه‌کانى 16ى ئۆکتۆبه‌رو ریفراندۆم پێکه‌وه گرێدراوه‌و دواى ئه‌وه جێبه‌جێکرا، 16ى ئۆکتۆبه‌ر کێشه‌ى گه‌وره‌ى دروستکرد، له‌سه‌دا 13ى نه‌وتى عێراق که له‌که‌رکوک به‌رهه‌مده‌هێندرێت که‌وته‌ده‌ست به‌غدا. عه‌بادى که‌سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق بوو پێشتر سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى بوو چوار ساڵ له‌گه‌ڵ ئێمه‌دا بوو له‌په‌رله‌مان زۆر دژایه‌تى به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانى کوردى ده‌کردن ئه‌و پێشنیارى سزادانى کوردى کرد بۆ بڕینى بودجه‌ى هه‌رێم رۆڵێکى خراپى هه‌بوو. به‌پێى ئامارى فه‌رمى وه‌زاره‌تى بازرگانى عێراق کورد له‌سه‌دا 14 زیاتره‌و ئه‌و 12.6 به‌پێى داتابه‌یسى وه‌زاره‌تى بازرگانى دانراوه. ئه‌وکاته‌ى له‌سه‌دا 17 له‌ساڵى 2004 دانراوه ئه‌وکاته یاسا ده‌رکرا که بڕگه‌یه‌ک هه‌یه ده‌ڵێت تا ئه‌وکاته‌ى سه‌رژمێرى ده‌کرێت نابێت رێژه‌ى له‌سه‌دا 17 نه زیادبکرێت و نه که‌مبکرێت و گرێدراوه به‌سه‌رژمێرى گشتى، ئه‌گه‌ر سه‌رژمێرى کرا ئه‌وکات به‌پێى ئه‌وه پشکى هه‌رێم دیارى ده‌کرێت. هاوڵاتی: کورد ئێستا وه‌زیرى دارایى لایه له‌کابینه‌که‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى، چ رۆڵێک ده‌توانێت بنێت بۆ چاره‌سه‌رى کێشه داراییه‌کانى نێوان هه‌رێم و به‌غدا؟ نه‌جیبه نه‌جیب: پرۆژه یاساى 2019 چۆته په‌رله‌مانى عێراق، به‌ڵام رێکه‌وتنى سیاسى گرنگه، چونکه وشیار زێبارى وه‌زیرى دارایى بوو سه‌رۆک کۆمارو جێگرى سه‌رۆک وه‌زیران کورد بوو له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانى کورد نه‌مانتوانى پشکى کورد زیاد بکه‌ین، چونکه زۆرینه‌ى شیعه‌و سوننه له‌گه‌ڵ که‌مکرنه‌وه‌ى پشکى هه‌رێم بوون. فوئاد حوسێن که وه‌زیرى دراراییه به‌ته‌نها ناتوانێت کار له‌سه‌ر زیادکردنى پشکى بودجه‌ى هه‌رێم بکات ئه‌گه‌ر رێککه‌وتن له‌سه‌ر ئاستى باڵاى سیاسى نه‌کرێت له‌نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و به‌غدا. نه وه‌زیرى دارایى و نه نوێنه‌رانى کوردستان له‌په‌رله‌مانى عێراق ناتوانن به‌بێ رێککه‌وتنى سیاسى پشکى هه‌رێم زیاد بکه‌ن، وه‌زیرى دارایى عێراق ده‌توانێت هه‌ندێ میکانیزم هه‌یه کارى له‌سه‌ربکات و هه‌وڵیشى بۆ ده‌دات، به‌ڵام ئه‌نجامه‌که‌ى ئه‌وه‌یه ده‌بێت رێککه‌وتنى سیاسى له‌سه‌ر بکرێت. هاوڵاتی: حکومه‌تى هه‌رێم به‌فه‌رمى رایگه‌یاندووه رۆژانه 400 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه ده‌فرۆشێت، ئایا حکومه‌تى هه‌رێم رێکبکه‌وت له‌گه‌ڵ به‌غدا یا به‌سه‌ربه‌خۆ نه‌وتى خۆی بفرۆشێت؟ نه‌جیبه نه‌جیب: ئه‌گه‌ر له‌ڕووى ژماره‌وه سه‌یر بکرێت هه‌رێمى کوردستان پێویستى به 889 ملیار دینار هه‌یه بۆ دابینکردنى موچه‌ى مانگانه، ئه‌گه‌ر پاره‌ى نه‌وتى هه‌رێم حساب بکه‌یت ده‌گاته 800 ملیار دینارێک که‌واته که‌موکورتى دارایمان هه‌یه بۆ دابینکردنى موچه‌ى مانگانه. ساڵانه هه‌رێمى کوردستان پێویستى به 10 ترلیۆن دینارى عێراقییه بۆ پێدانى موچه، موچه‌ى سه‌رجه‌م توێژه جیاوازه‌کانى کۆمه‌ڵگا له‌خۆى ده‌گرێت. له‌ناو پرۆژه بودجه‌ى 2019ى عێراق پشکى هه‌رێم 8 ترلیۆن و 970 ملیار دینار دیارى کراوه له‌کۆى 128 ترلیۆن دینار، له‌ڕووى ژماره‌وه کورد زه‌ره‌ر ده‌کات رێککه‌وتن به‌م رێژه‌یه له‌گه‌ڵ به‌غدا بکات، له‌ڕووى نه‌ته‌وه‌یى و سیاسیشه‌وه زه‌ره‌ر ده‌که‌ین. هاوڵاتی: زه‌ره‌ره‌کان چین بۆ کورد ئه‌گه‌ر رێککه‌وتن بکات؟ نه‌جیبه نه‌جیب: له‌پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2019ى عێراق له‌سه‌دا 45ى دانراوه بۆ خه‌رجى سیادى، ئه‌م خه‌رجیه ده‌رکراوه ئینجا پشکى هه‌رێم دیاریکراوه، ئێمه بۆچى خه‌رجى سیادى بده‌ین له‌کاتێکدا که پشکى حه‌قیقیمان نییه له‌خه‌رجى سیادى، ته‌نانه‌ت به‌غدا ئه‌و 8 ترلیۆن و 970 ملیار دیناره به‌ته‌واوى نانێرێت. فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێم به سه‌ربه‌خۆ زائیده‌ن فرۆشتنى نه‌وتى که‌رکوک له‌ڕێگه‌ى بۆرى هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه فشارێکى سیاسى گه‌وره‌یه، به‌غدا ئیش به‌قوه‌ى سیاسى و ئابورى ده‌کات، به‌غدا ناتوانێت هه‌رێمى کوردستان بخاته ژێر کۆنتڕۆڵى خۆیه‌وه، چونکه هه‌رێمى کوردستان نوقته‌ى به‌هێزى ئابوورى هه‌یه که نه‌وته. هاوڵاتی: که‌واته هه‌رێم به‌سه‌ربه‌خۆ نه‌وت بفرۆشێت قازانجى دارایى زیاتره؟له‌کاتێکدا داهاتى نه‌وت و ناوخۆ ده‌گاته یه‌ک ملیار دۆلار؟ نه‌جیبه نه‌جیب: ئه‌گه‌ر له هه‌موو لایه‌نه‌کانى ئه‌م پرسه وه‌ربگریت سیاسیه‌ن و داراییه‌ن، هه‌رێمى کوردستان به سه‌ربه‌خۆ نه‌وتى خۆى بفرۆشێت باشتره له‌وه‌ى له‌گه‌ڵ عێراق رێکبکه‌وێت و ده‌توانێت خه‌رجییه‌کانى دابین بکات که رۆژانه 400 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ده‌فرۆشێت، به‌ڵام گرنگه په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ به‌غدا هه‌بێت، هه‌رێمى کوردستان پشکى خۆى به‌ربکه‌وێت له‌و قه‌رزه‌ى وڵاتان ده‌یده‌ن به‌عێراق. هاوڵاتی: به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌رێمى کوردستان بیه‌وێت رێکبکه‌وێت، چه‌ند ترلیۆن دینار به‌شى ده‌کات؟ نه‌جیبه نه‌جیب: ئه‌گه‌ر 10 یا 12 ترلیۆن دینار له‌کۆى 128 ترلیۆن دینار بدرێته هه‌رێمى کوردستان غه‌درێکى گه‌وره له‌هه‌رێمى کوردستان ده‌کرێت، ئه‌گه‌ر هه‌رێمى کوردستان به‌شێکه له‌عێراق پێویستمان به‌پرۆژه‌و مه‌شاریعه و چوارساڵه پرۆژه نییه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌ڕێژه‌ى له‌سه‌دا 17 بۆ پشکى هه‌رێم دابنرێت و موچه‌ى شه‌هیدان و زیندانیانى سیاسى و بودجه‌ى پێشمه‌رگه بنێردرێت ئه‌وه باشه، واته ده‌بێت کورد له‌سه‌دا 17ى بودجه‌ى سیاسى و حاکیمه‌مان به‌ربکه‌وێت. عادل عه‌بدولمه‌هدى که بووه سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق باسى له‌وه‌کرد که‌کێشه‌کانى نێوان هه‌رێمى کوردستان و عێراق چاره‌سه‌ر ده‌کات، به‌ڵام تا ئێستا روون نییه چۆن چاره‌سه‌رى کێشه‌کان ده‌کات. هاوڵاتی: له‌ناو ناوه‌ندى بڕیارى پارتى، ئاره‌زووى رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا هه‌یه؟ یان ئه‌وه‌یه نه‌وت به‌سه‌ربه‌خۆ بفرۆشرێت؟ نه‌جیبه نه‌جیب: پارتى جدییه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ به‌غدا بگاته رێککه‌وتن، دیاره رێککه‌وتن ئالیه‌ت و میکانیزمى خۆى هه‌یه ئه‌گه‌ر له‌به‌رژه‌وه‌ندى باڵاى هه‌رێمى کوردستانى تێدا بێت پارتى ئاماده‌یه رێککه‌وتن بکات. به‌ڵام به‌و شێوه‌یه‌ى که‌سه‌رجه‌م نه‌وته‌که‌ى راده‌ست بکات، چونکه به‌پێى پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2019 داوایکردووه سه‌رجه‌م نه‌وت و غازى هه‌رێم راده‌ستى به‌غدا بکرێت هه‌رچه‌ندێک بێت، ئه‌مه نه له‌ئێستاو نه له‌ڕابردوو ته‌نانه‌ت داهاتووش پارتى ئاماده‌نییه قبوڵى بکات.
ئەسۆشیەیتد پرێس، هاوڵاتی ئەوان لەبەر ناوی خێزانەکانیان دەسەڵاتیان گرتە دەست، بەڵام بەهۆی ڕەفتارەکانیانەوە کە بە ناوی خێزانەکانیانەوە ئەنجامیاندەدا لەناوچوون. تێکەڵەیەکی ژەهراویی لە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات و مافخواردنی هاوڵاتیان پێناسەی کوڕانی زۆرێک لە سەرکردە دیکتاتۆرەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستبووە. جەمال خاشقچی، نوسەر و ڕۆژنامەنوسی سعودی، لە ئیستەنبوڵ بە دەستی کەسانێک تیرۆرکرا کە پەیوەندیان لەگەڵ محەمەد بن سەلمانی کوڕی مەلیک عەبدوڵای سعودیە خرایە ژێر پرسیارەوە و ئەگەری تێوەگلانی بین سەلمان هاتە ئاراوە. پێش ئەوەی کوشتنی جەمال خاشقچی لە جیهاندا دەنگبداتەوە ڕەخنەیەکی زۆر لە محەمەد بین سەلمان دەگیرا بە هۆی دەستگیرکردن و ڕەشبگیری چەندین میری سعودی و کەسانی ڕۆشنبیر کە ڕەخنەیان لێ دەگرت. جگە لەمەش خوڵقاندنی جەنگێکی نەگریس لە یەمەن و دەستوەردان لە سیاسەتی لوبناندا و ڕفاندنی سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە دەدرایە پاڵ بن سەلمان. دورخستنەوەی محەمەد بین سەلمان لە چەقی دەسەڵات لە ئێستادا کاتێک باوکی لەسەر کورسی پاشایەتی سعودیەیە، پێناچێت ئەگەرێکی مەنتیقی بێت. بەڵام دیاردەی نەوە بێ بەزەیی و چاوچنۆکەکانی سەرکردە سیاسیەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، شتێکی دەگمەن نیە. بەناوبانگترین خێزانی دیکتاتۆر لە جیهاندا خێزانی (کیم)ە لە کۆریای باکور کە بە هیچ شێوەیەک پێناچێت بڕوخێت، دوای ٧٠ ساڵ لە فەرمانڕەوایی. هاوشێوەی ئەوانیش، لە وڵاتی کۆنگۆی ئەفریقا کورسی دەسەڵات لە (لۆرێنت کابیلا)ی سەرۆکی ئەو وڵاتەوە دوای کوشتنی لە ٢٠٠١ دا گوازرایەوە بۆ (جۆزێف)ی کوڕی لە ٢٠٠١دا. بەڵام ژیان و کردەوە ستەمکاریەکانی کوڕەکانی چەند سەرکردەیەکی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە لەم چەند دەیەیەی کۆتاییدا دەنگی داوەتەوە و گەر هاتبنە سەر دەسەڵات یاخود نا، جێ دەستی گەندەڵی و توندوتیژییان بەسەر وڵاتەکانیانەوە جێ هێشتوە و چونەتە بیرەوەری گەلەکانیانەوە لەگەڵ سەرەتای سەدەی ٢١ دا. جێریمی سەری، کە پرۆفیسۆری مێژوو و تەوەرە گشتییەکانە لە زانکۆی تێکساس لە ئەمریکا دەڵێت کە پشتاوپشتکردنی دەسەڵات دەگمەن نیە لە دەوڵەتە دیکتاتۆرەکاندا بەڵام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زیاتر خوێنڕێژییان لێ دەکەوێتەوە. ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە، کە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ململانێیەکی بەهێزی دەسەڵات بوونی هەیە و کەمبونەوەی هەژموونی سەرکردەکان، وایکردوە کە سەرکردەکان لە کورسییەکانیان بترسن و کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش، زۆر جار بڕیاریداوە ڕوو وەرگێڕێت لەم ڕووداوانە. ئەو دەڵێت «ئەوان زۆر بە زەبر و زەنگن و لە ترسی نەمانی دەسەڵاتیاندا، هێزێکی بێشومار بەکاردێنن تا دەسەڵاتی خۆیان بهێڵنەوە.» لێرەدا تەماشایەکی نەوەی سەرکردەکانی عێراق و سوریا و لیبیا و میسڕ دەکەین. عودەی و قوسەیی سەدام حسێن لەو ڕۆژەدا کە ئەمریکا هێرشی کردە سەر عێراق لە ٢٠٠٣ دا جۆرج بوشی سەرۆکی ئەوکاتی ئەمریکا ٤٨ کاتژمێری دا بە سەدام حسێن و کوڕەکانی تا عێراق جێبهێڵن. ئەوان بەمە ڕازی نەبوون. عودەی و قوسەی چوار مانگ دوای ئەوە و لە شەڕێکی قورسدا لە موسڵ کوژران. وێنەی جەستە خوێناوی و ئاوساوەکانیان لە جیهاندا بڵاوبوویەوە و نیشانەیەکی ڕووخانیان بوو بۆ سەرانسەری جیهان. سەدامی باوکیان بە زیندووی دەستگیرکرا و دوای سێ ساڵ لەسێدارەدرا. پێش ڕوخانیان، عودەی یەکێک لە مەترسیدارترین و تۆقێنەرترین کەسایەتیەکان بوو کە بەناوبانگبوو بە ڕەفتارە پڕ توندوتیژی و شێتێ و ناهاوسەنگیەکانی. چیرۆکی زاڵمی ئەو لە ناو گەلی عێراقدا دەگێڕدرایەوە کە هەموو بە ترسی کوشتن و ئەشکەنجەدانەوە ژیانیان بەسەردەبرد. عودەی کە پاسەوانی یەکەمی باوکی کوشتبوو و لە چەندین کەیسی دەستدرێژی سێکسیەوە تێوەگلابوو، جارێک هەوڵی دەستکوژیی درابوو و بە هۆی پێکرانیەوە تا مرد دەشەلی. کوڕەکەی تری سەدام، قوسەی دەوترێت خۆشەویستتر بوە لە لایەن سەدامەوە و بە هۆی ئەوەی کەسایەتییەکی لەسەرخۆتری هەبووە سەدام ئەوی بە جێگرەوەی خۆی داناوە. بەشار ئەسەد لە سوریا بەشار، کە دکتۆری چاوبوو هەرگیز بژاردەی حافز ئەسەدی باوکی نەبوو تا جێگەی بگرێتەوە وەک سەرۆکی سوریا. حافز (باسل)ی کوڕە گەورەی بە جێگرەوەی خۆی دەزانی بەڵام ئەو لە ڕووداوێکی هاتووچۆدا لە ساڵی ١٩٩٤ دا گیانی لەدەستدا. کاتێک حافز ئەسەد لە ٢٠٠٠ دا و دوای ٢٩ ساڵ حوکمداری کۆچی دوایی کرد، بەشار ئەسەد جێگەی گرتەوە. هەندێک لە ڕۆژئاواییەکان پێیان وابوو بەشار ئەسەد، دەکرێت دۆستێکی باشیان بێ لە ناوچەکە ، بەڵام ئەم بۆچونە لە دوای بەهاری عەرەبی پێچەوانە بوویەوە دوای ئەوەی بە سەدان هەزار گیانیان لەدەستدا و بە ملیۆنان بێ لانە بوون و وڵاتیان جێهێشت و هاوکات بارودۆخی سوریا تێکچوو. ئەسەد لەم کاتەدا لە لێواری لەناوچووندابوو وەک سەدام، بەڵام سوپای ڕوسیا پشتگیرییان کرد و گەمەکەیان بە بەرژەوەندی ئەو گێڕایەوە. لە ئێستادا کە جەنگی سوریا بەرەو قۆناغەکانی کۆتایی دەڕوات، پێدەچێت حوکمداری ئەسەد بەردەوامبێت. سەیفولئیسلامی کوڕی قەزافی موعەمەر قەزافی زیاد لە سێ دەیە لە لیبیا حوکمداری کرد، بەڵام دوای شۆڕشەکەی ٢٠١١ی وڵاتەکەی و دوای چەندین پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤ لە لایەن دەسەڵات و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانەوە دەسەڵاتەکەی کۆتایی پێ هات. کوڕەکەی، سەیفولئیسلام، کە ساڵانێکی زۆر وەک جێگرەوەی لە قەڵەمدەدرا دەستگیرکرا دادگایی کرا لەسەر هەوڵەکانی بۆ دژایەتی شۆڕش. هێزە ڕۆژئاواییەکان لایەنگری شۆڕشەکەیان کرد و بۆردمانە ئاسمانییەکانیان هۆکارێکی سەرەکی ڕوخانی ڕژێمەکەی قەزافی بوون. قەزافی بەشێوەیەکی قێزەون و بە سوکایەتیەوە کوژرا و وێنە و ڤیدیۆکانی بە جیهاندا بڵاوبوویەوە، سەیفی کوڕیشی دەستگیرکرا و دواتر لە لایەن پەرلەمانی ئەو وڵاتەوە لێخۆشبوونی بۆ دەرکرا و لەو کاتەوە نەبینراوەتەوە. کوڕانی موبارەک لە سایەی حوکمداری چەندین دەیەی باوکیاندا، جەمال و عەلا، دوو کوڕەکەی حوسنی موبارەک سامانی وڵاتیان تەخان و بەخشان دەکرد. جمال لە چەندین کاتدا وەک جێگرەوەی باوکی لەقەڵەمدراوە هەرچەندە وەک جێگرەوەیەکی جدی لە لایەن گەلەکەیەوە تەماشا نەدەکرا. لە دوای بەهاری عەرەبی لە ٢٠١١دا هەردوو کوڕ و باوکیان دەستگیرکران و بە زۆرەملێ لە کورسی دەسەڵات دورخرانەوە. هەردوو کوڕانی موبارەک دادگایی کران و سزای سێ ساڵ زیندانیکردنیان بەسەردا درا و لە ٢٠١٥ دا ئازادکران و باوکیشیان ساڵی پار ئازادکرا. کوڕەکانی دوای ئازادکردنیان چەندین جار دەرکەوتوون و لە لایەن هەوادارانیانەوە بە گەرمی پێشوازییان لێکراوە، بەڵام دەرکەوتنیان بووەتە جێی ناڕەزایی پاڵپشتە بەهێزەکانی عەبدولفەتاح سیسیی سەرۆک کۆمار.
هاوڵاتی دوابەدوای کشانەوەی ئەمریکا لە ڕێکەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، ئەمریکا قۆناغی یەکەمی ئابڵۆقە ئابورییەکانی بەسەر ئەو وڵاتەدا سەپاند و بڕیارە پێنجی ئەم مانگە قۆناغی دووەمی ئابڵۆقەکان بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێندرێت، لێرەدا باس لە وردەکاریی قۆناغی دووەمی ئابڵۆقەکە دەکەین و دەرهاوێژەکانی لەسەر ئێران و وڵاتانی ناوچەکە و بازاڕی نەوت و بە تایبەتتریش هەرێمی کوردستان دەخەینە ڕوو. ڕێکەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ لەگەڵ ئێران چیە؟ ڕێکەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران ڕێکەوتنێکی ١٥٩ لاپەڕەییە کە لە ١٤/٧/٢٠١٥ دا لە لایەن پێنج ئەندامە هەمیشەییەکەی ئەنجومەنی ئاسایش (بەریتانیا، چین، فەرەنسا، ڕوسیا، ئەمریکا) و ئەڵمانیا لەگەڵ ئێراندا واژۆکرا، تیایدا ئەو وڵاتانە بڕیاریاندا ئابڵۆقە ئابوریەکانیان لەسەر ئێران هەڵبگرن گەر ئەو وڵاتە ڕازیبێت بە سنوردارکردنی پرۆگرامە ئەتۆمیەکەی. ڕێکەوتنەکە لە ١٦/١/٢٠١٦دا چوە بواری جێبەجێکردنەوە. (دۆناڵد ترەمپ)ی سەرۆکی ئەمریکا لە هەشتی ئازاری ئەمساڵدا کشانەوەی وڵاتەکەی لە ڕێکەوتنەکە ڕاگەیاند بە تۆمەتی پابەندنەبوونی ئێران بە ڕێکەوتنەکە و بڕیاریدا تاکلایەنە هەموو ئابڵۆقەکان بەسەر ئەو وڵاتەدا بسەپێنەێتەوە لە دوو قۆناغدا. لە یەکەم قۆناغدا چ ئابڵۆقەیەکی ئابوری بەسەر ئێراندا سەپێندرا؟ لە ٦ی ئابی ئەمساڵدا یەکەم قۆناغی ئابڵۆقە ئابوریەکە بەسەر ئێراندا سەپێندرا کە مامەڵەکردن بە دراوی دۆلاری ئەمریکی لە لایەن ئێرانەوە قەدەغەکرا کە کاریگەریەکی ڕاستەوخۆی لەگەڵ کارکردنی کۆمپانیا نێودەوڵەتیەکان هەبوو لەو وڵاتە و زیاد لە ١٢ کۆمپانیای گەورە لە کۆمپانیاکان لە ئێران کشانەوە لە ترسی شکاندنی ئابڵۆقەکەی ئەمریکا. ئەو کۆمپانیانەش هەر یەکێک لە بۆینگ و جێنراڵ ئیلیکتریک و بیجۆ و سیمنس و تۆتاڵ و چەند کۆمپایەکی تر لە خۆ دەگرن. هەر لە میانەی یەکەم قۆناغدا بازرگانی ئەلمنیۆم و ستیل و خەڵوز و چەند بەرهەمێکی تری پیشەسازی قەدەغەکرا لەسەر ئێران . قۆناغی دوەمی ئابڵۆقەکە بڕیارە چی لە خۆ بگرێت؟ بە پێی دەقێکی وەزارەتی ئابوری ئەمریکا ئابڵۆقە ئابوریەکە بەم شێوەیە دەبێت: «ئابڵۆقەی ئابوری دەخرێتە سەر بەندەرەکانی ئێران و گواستنەوەی دەریایی و دروستکردنی کەشتی دەریایی. کڕینی نەوت و بەرهەمەکانی نەوت و هەموو بەرهەمێکی پێترۆکیمیاوی لە ئێران قەدەغەدەکرێت. ئابڵۆقە دەخرێتە سەر مامەڵەکردن لەگەڵ بانکی ناوەندی ئێران و هەموو مامەڵەکان لەگەڵ لایەنە دەرەکیەکاندا قەدەغەدەکرێت...». چ کاریگەرییەک لەسەر ئێران دروست دەکات؟ ئێران کە هاوکات بەدەست گەندەڵی و خراپی حوکمڕانیەوە دەناڵێنێت ئابڵۆقە ئابوریەکان کاریگەریەکی تەواو نەرێنی لەسەر ئابوریی بەجێدێڵێت. دراوی تمەنی ئێرانی لە ئێستادا بە بەراورد بە 10 ساڵ لەمەوپێش 10 هێندە بەهای لەدەستداوە و بەردەوامە لە دابەزین، ئەمە وای کردوە کە گوزەرانی ئێرانیەکان ڕوو لە خراپی بکات. بە پێی زانیاریەکانی بانکی ناوەندی ئێران، لە سەرەتای ئابڵۆقەکانەوە نرخی شت و مەک ڕووی لە هەڵکشان کردووە و نرخی میوە ٨٥% و بەر و بوومەکانی شیر ٢٨% هەڵکشانیان بەخۆوە دیوە. لەگەڵ سەپاندنی ئابڵۆقەیەکی ئەمریکاشدا بەسەر کۆمپانیایەکی دەرمانی زۆرێک لە دەرمان دێنێتە ئێرانەوە پێشبینیدەکرێت گەلی ئێران ڕووبەڕووی قەیرانی دەرمان ببنەوە. ئێران چ ڕێگایەک دەگرێتە بەر بۆ خۆلادان لە ئابڵۆقەکان؟ لە ١١ی ئۆکتۆبەردا و لە بڵاوکراوەیەکی وەزارەتی داراییدا ئیدارەی (دۆناڵد ترەمپ)ی سەرۆکی ئەمریکا، هۆشداری دا لەبارەی هەوڵی ئێران بۆ پەنابردنە بەر ساختەکاریی و کاری نایاسایی بۆ کەمکردنەوە و خۆلادان لە زیانەکانی ئابڵوقەکە، بەمەش بەردەوام دەبێت لە پشتگیریکردنی دارایی تیرۆر. هەروەها لە بڵاوکراوەکەشدا هاتوە: «لێپرسراوان و بەرپرسانی بانکەکانی ئێران لە مامەڵەکردنیان لەگەڵ کۆمپانیا جیهانییەکاندا، بەڵگەی ساختە بەکار دەهێنێن بۆ زیادکردنی داهاتی وڵاتەکە بۆ برەودان بە چالاکی تیرۆر، لەگەڵ گرتنە بەری چەند ڕێگەیەکی تری نایاسایی هاوشێوە». (سیگەل ماندێڵکیر) لە وەزارەتی دارایی ئەمریکا، تایبەتمەند لە تیرۆر و هەواڵگری ئابوریدا، هۆشداری دەدات بە وڵاتانی تر و دەڵێت: «هەر وڵاتێک کە ڕێگە بدات بە بانکی ناوەندی وڵاتەکەی کە تێوەبگلێت لەگەڵ ئێراندا لەو گەندەڵی و خەڵەتاندنانەی کە دەیکات لە پشتگیریکردنی تیرۆردا، ئەوا زۆرترین لێپێچینەوە پێویستە کە لەسەری ئەنجام بدرێت، لە کاتێکدا کە ئێران خۆی پالپشتی تیرۆرە». هەرێمی کوردستان زەرەرمەند دەبێت؟ هەرێمی کوردستان کە لە ئێستادا لە ماوەی ساڵێکدا بڕی حەوت ملیار دۆلار مامەڵەی بازرگانی لەگەڵ ئێراندا ئەنجامدەدات پڕیشکی ئابڵۆقە ئابوریەکەی ئەمریکای بۆ سەر ئێران بەردەکەوێت. بە پێی ئامارەکانی یەکێتی وەبەرهێنانی کوردستان ٦٩% کاڵای و خۆراکی پارێزگای سلێمانی ئێرانیە، لە کاتێکدا ٦٥% کاڵا و خۆراکی پارێزگای دهۆک تورکین. ئەمەش بۆ نزیکی ئەو دوو پارێزگایە لەو دوو وڵاتەوە دەگەڕێتەوە. قۆناغی دوەمی ئابڵۆقەکەی سەر ئێران پێشبینی دەکرێت زیانی ئابوری بە سلێمانی بگەیەنێت بە هۆی سنوردارکردنی بازرگانی سلێمانی لەگەڵ ئێران و ڕووکردنە تورکیا، یەکێتی وەبەرهێنەرانی کوردستان ئەوە دەخەنە ڕوو «بەوپێیەی سلێمانی ناچارە ڕوو لە تورکیا بکات، نرخی کاڵا و خواردن بەهۆی کرێی گواستنەوە ٢٥% بەرز دەبێتەوە.» لەم کاتەدا ئەمریکا دەیەوێت هەرێمی کوردستان زەرەرمەند نەبێت لە ئابڵۆقەکانی سەر ئێران. شاندێکی بازرگانی ئەمریکی کە سەردانی هەرێمی کوردستانیان کردبوو لەگەڵ یەکێتی وەبەرهێنەرانی کوردستان و قونسوڵی ئەمریکا کۆبونەوە و بە پێی وتەی (مەلا یاسین)، بەڕێوەبەری یەکیەتیەکە، «ئەمریکا نایەوێت ئابڵۆقەکانی سەر ئێران زیان بە هەرێمی کوردستان بگەیەنێت و پاڵپشتی دامەزراندنی چەندین کارگەی نوێ و بەهێزکردنی کەرتی کشتوکاڵی دەکات لە هەرێمی کوردستان.»
هاوڵاتی جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە رایدەگەیەنێت، لەئێستادا ھیچ ھەماھەنگییەک لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و سوپای عێراقدا نییە، ئەوەش دەرفەتی بۆ چەکدارانی داعش ڕەخساندووە کە جموجۆڵ و کردەوە توندوتیژییەکانیان لەناوچەکانی عێراق بەتایبەتی ناوچە کێشە لەسەرەکان زیاتر بکەن. جەبار یاوەر لەم چاوپێکەوتنەدا لەگەڵ هاوڵاتی ئاماژە بەوەدەکات، لە ئێستا نە ڕێککەوتن نە ھەماھەنگی نە دانیشتن ھەیە لەنێوان پێشمەرگە و سوپای عێراق، بۆ دروستکردنی ئەو ھەماھەنگییەش چاوەڕوانی دەستبەکاربوونی حکومەتی نوێی عێراقن کە ئەگەر حکومەتی ھەرێم بڕیار لەو بارەیەوە بدات دەستدەکەن بە کارەکانیان لەو بارەیەوە و شاندی ھاوبەش پێکدەھێنن و لەگەڵ عێراق دادەنیشن. وتیشی «داوامان کردووە پێشمەرگە و سوپای عێراق ھەماھەنگیان ھەبێت، ئێمە پلانەکەمان داڕشتووە کە ئەوە چۆن دەکرێت، باسی ئەوەمان کردووە ھەمان ئەو پڕۆسەی ھەماھەنگییەی ھەبووە لە پێش ساڵی ٢٠١٤ دوبارە درووستبکرێتەوە». لەتازەترین پێشهاتدا دوێنێ لەسەر رێگەی مەزارگەی باوە مەحمود لە خانەقین بۆمبێکی چێنراو تەقییەوە و بەو هۆیەوە دوو ژن گیانیان لەدەستداو ژمارەیەکی تریش بریندار بوون . بەپێی وتەی سەرچاوەیەکی ئەمنیش لەقەزاکە تەقینەوەکە تیرۆرستی بووە و زیارەتکارانی مەزارگەی باوە مەحمود بەهۆی رۆژی عاشوراوە کردۆتە ئامانج، شەوی رابردووش لەنزیک شوێنی ئەو تەقینەوەیە، بۆمبێکی چێنراو لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە پوچەڵکرایەوە. خانەقین یەکیکە لەو ناوچانەی کە تا پێش ١٦ی ئۆکتۆبەر لە لایەن هێزەکانی پیشمەرگەوە پاریزراوە، پێشتریش هەماهەنگی هەبوو لە نێوان پیشمەرگەو سوپای عێراق لەو ناوچەیە. پێش ساڵی ٢٠١٤ و ھێرشەکانی داعش، وەزارەتی پێشمەرگە و سوپای عێراق بازگە و خاڵی پشکنینی ھاوبەش و دەوریەی ھاوبەش و ئۆپەراسیۆنی ھاوبەشیان ھەبوو، بەڵام کەوتنی سوپای عێراق لە موسڵ و ناوچە کێشەلەسەرەکان بەرانبەر ئەو رێکخراوە ھەماھەنگییەکەی کۆتایی پێھێنا و پێشمەرگە لە ناوچە کێشەلەسەرەکان جێگیر بوو، سوپاش کشایەوە. جەبار یاوەر وتی «ئێمە وەک وەزارەتی پێشمەرگە دەبینە بەشێک لەو شاندانەی لەداھاتوودا لەلایەن ھەرێمەوە پێکدەھێنرێت بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ حکومەتی نوێی عێراق بۆ چارەسەری کێشەکان، لەناویاندا پرسی پێشمەرگە و ھەماھەنگی لەگەڵ سوپای عێراق». وتیشی «ھاوپەیمانان بەردەوام ھانی ئێمە و سوپای عێراق دەدات کاری ھاوبەش بکەین، بۆ ئەوەی بتوانین رێگری بکەین لە جموجۆڵی گروپە چەکدارەکان و کۆنتڕۆڵی ئەمنییەتی ناوچە جێناکۆکەکان بکەن». ماوەی چەند مانگێکە چەکدارانی داعش لە چەند ناوچەیەکی جیاجیای عێراق بەتایبەتی لەناوچە جێناکۆکەکان کردەوەی توندوتیژی ئەنجام دەدات و بەرپرسانی ئەمنی و سەربازی ھۆشداریانداوە لە زیادبوونی جموجۆڵی شانە نوستووەکانی ئەو ڕێکخراوە. جەبار یاوەر دەڵێت «ھێشتا چەکدارانی داعش بونیان ماوە، چونکە ھێشتا ئەو ڕێکخراوە لە عێراق و سوریا کۆتایی نەھاتووە، ھەرچەندە ئیمارەتەکەیان ھەڵوەشاوەتەوە و ھیچ ناوچەیەکی فراوانیان لە ژێر کۆنتڕۆڵدا نییە و ھیچ دام و دەزگایەکیان وەکو پێشتر نەماوە، بەتایبەتی لە عێراق، بەڵام جموجۆڵیان وەک گروپی بچوک لەناوچەکانی چواردەوری کەرکوک و حەمرین و دیالە و نزیک موسڵ ماوە تا سوری سوریا». جەختیشیکردەوە «ھێشتا مەترسی داعش لەسەر عێراق بەشێوازێکی گشتی و لەسەر ھەرێمی کوردستانیش ھەرماوە، چونکە لەو ناوچانەی لە نێوان ھێزەکانی پێشمەرگە و ھێزە عێراقییەکاندایە ھێشتا جموجۆڵی ئەو رێکخراوە ماوە، بەتایبەتی ناوچەکانی ماددەی ١٤٠». جەبار یاوەر رونیشیکردەوە، مەترسییەکانی داعش چەند شێوازێکی ھەیە، یەکەمیان ئەوەیە ھێشتا ئەو ڕیکخراوە لەرووی ڕاگەیاندنەوە بەردەوامن لە بڵاوکردنەوەی توندوتیژی و ھێشتا سەرچاوەی داراییان ماوە و بەتەواوی وشکنەکراوە و ھێشتا لەکاری خۆتەقاندنەوە و دانانی بۆمب و دانانی کەمین لەسەر رێگاوبانەکان و ڕفاندنی خەڵک و کوشتنیان و سەندنی پارە لە خەڵک لەچەندین ناوچەی عێراق بەردەوامە، جگە لە سوریا. سەبارەت بە تواناکانی رێکخراوەکەش وتی «بەڵام تواناکانی ئەو ڕێکخراوە وەکو جاران نییە کە ھێزێکی زەبەلاحی گەورە بوو کۆنتڕۆڵی ناوچەیەکی بەرفراوانی بەدەستەوە بوو، ئێستا بێهێز بوون، بەڵام ھێشتا دەتوانن کردەوەی تیرۆریستی ئەنجام بدەن و ببنە مەترسی لەسەر ڕەوشی ئەمنی». لەبارەی ئەوەی تاچەند نەبوونی ھەماھەنگی نێوان پێشمەرگە و سوپای عێراق بووەتە ھۆی زیادبوونی جموجۆڵەکانی داعش بەتایبەتی لەناوچە جێناکۆکەکان، جەبار یاوەر وتی «ئەگەر ھەماھەنگی ھەبێت لەنێوان ھێزەکانی حکومەتی فیدراڵی و ھەرێم و ھاوپەیمانان، بێگومان ئەو کاتە دەتوانرێت بەتەواوی ڕەوشی ئەمنی ئەو ناوچانە کۆنتڕۆڵ بکرێت و داعش کۆتایی پێبهێنین». جەختی لەوەش کردەوە، تاکو ھەماھەنگی نەبێت لە نێوان پێشمەرگەو سوپای عێراق داعش سود لەم ھەلومەرجە وەردەگرێت و دەتوانن ئەو بۆشاییەی کە ھەیە کە لە خانەقینەوە درێژدەبێتەوە تا موسڵ و شەنگال لەنێوان پێشمەرگە سوپا و سودی لێ وەربگرن، جگە لەوەی ئەوان سودیان لە نەمانی پێشمەرگە لەناوچەکانی ماددەی ١٤٠ وەرگرتووە «بێگومان نەبوونی ھەماھەنگی دەبێتە ھۆکارێک بۆ زەمینە خۆشکردن بۆ مانەوەی کاری تیرۆریستی». لەبارەی سنوری نێوان ھێزی پێشمەرگە و سوپای عێراقەوە، جەبار یاوەر وتی «سنوری ئێستا سنوری ساڵی ٢٠١٤یە، بەڵام ئێمە ئەو ھێڵانە بە وەھمی دادەنێنین، چونکە دەبێت بەپێی ماددەی ١٤٠ چارەسەری کێشەی ئەو ناوچانە بکرێت و یەکێک لەکارە سەرەکییەکانی کورد لەگەڵ کابینەی نوێی حکومەتی عێراق جێبەجێکردنی ئەو مادەیەیە بۆ ئەوەی کۆتایی بەو قسانە بھێنرێت کە باسی ئەو جۆرە ھێڵانە دەکەن». چەکدارانی پاشماوەی داعش لە هەوڵی خۆڕێکخستنەوەدان لەو ناوچانەی کە بۆشایی ئەمنی هەیە، وەکو سنووری نێوان عیراق و سوریاو هەندی ناوچەی کوردستانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم لە پارێزگاکانی کەرکوک و دیالە بە تایبەتی لەسنووری حەمرین. خانەقین کە یەکێکە لەو ناوچانە لە چەند مانگی رابردوودا شوێنیک بووە کە چەندین کاری توندورتیژی و رفاندن و کوشتنی لە لایەن گروپە جەکدارەکانەوە تیدا ئەنجامدراوە، دواترینینیشیان تەقینەوەکەی دوێنێ بوو کە رێوڕەسمی چلەی ئیمام حوسێنی کردە ئامانج لەو شارە. تەقینەوەکە لەڕێگەی بۆمبی چێندراوەوە بووە و بۆمبێکی دیکەی چێنراویش لە شوێنەکە دۆزرایەوە دواتر هێزە ئەمنییەکان کۆنتڕۆڵیان کرد. ئەمەش لەکاتێکدابوو کە شەوی پێشتر هەر لەنزیک دەرگای سەرەکی مەزاری باوە مەحموود لە خانەقین تەقینەوەیەکی دیکە روویدا.
.jpg)
سازدانى: ئارا ئیبراهیم جێگرى سوپاسالارى پێشمه‌رگه له‌وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه ئه‌و چه‌کداره داعشانه‌ى له‌ناوچه‌کانى حه‌ویجه‌و چیاى قه‌ره‌جوغ و سنورى مه‌خمورن مه‌ترسیان له‌سه‌ر هه‌رێمى کوردستان نه‌ماوه‌و ته‌نها پارتیزانى ئه‌نجام ده‌ده‌ن. لیوا قاره‌مان که‌مال،جێگرى سوپاسالارى پێشمه‌رگه له‌وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه له‌م چاوپێکه‌وتنه‌یدا له‌گه‌ڵ سایتى هاوڵاتى، ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد تا هه‌ماهه‌نگى له‌نێوان وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌و سوپاى عێراق دروست نه‌بێت ئه‌و گروپه تیرۆرستیانه هه‌ر ده‌مێنن، ده‌شڵێت:" هاوپه‌یمانان ئاگادارى جوموجۆڵه‌کانى داعش و گروپه تیرۆرستییه‌کانن". هاوڵاتى: ده‌وترێت 500 چه‌کدارى داعش له‌چیاى قه‌ره‌چوغ و سنورى مه‌خمور هه‌ن، ئایا مه‌ترسى له‌هه‌رێمى کوردستان هه‌یه؟ لیوا قاره‌مان که‌مال: داعش ته‌واجودى هه‌یه‌و ئه‌و ژمارانه هه‌مووى خه‌مڵاندنه‌و ژماره‌ى حه‌قیقى نین، به‌ڵام داعش له‌ناوچه‌کانى مه‌خمورو موسڵ‌و دیاله‌و حه‌ویجه‌و که‌رکوک و حه‌مرین و خانه‌قین و جه‌له‌ولا بوونیان هه‌یه، بوونى داعش له‌و ناوچانه په‌یوه‌ندى به‌و بۆشاییه‌وه له‌نێوان هێزى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان و سوپاى عێراقیدا هه‌یه. هێزه‌کانى عێراق ناتوانن کۆنتڕۆڵى ئه‌و شوێنانه بکه‌ن به باشى، ئه‌و شوێنانه‌یان به هێز پرنه‌کردۆته‌وه به‌شێوه‌یه‌کى باش، بۆیه داعش سوى له‌و قبۆشاییه ئه‌منیه وه‌رگرتووه و جموجۆڵى تێدا ده‌کات کارى فه‌عالیه‌تى خۆى ده‌کات، خه‌تفى خه‌ڵکو و دانانى عه‌بوه‌و هه‌ندێ جاریش هێرش ده‌که‌نه سه‌ر ئه‌و نوقاتانه‌ى سوپاى عێراق و حه‌شدى شه‌عبى یا پۆلیسى فیدڕاڵى ده‌یانه‌وێت زه‌ربه‌یان لێ بده‌ن، ئه‌م چالاکیانه‌ى داعش له‌زیابونایه‌و مانگانه بوونى هه‌یه. به‌ڵام وه‌کو مه‌ترسى بۆ شاره‌کانى سلێمانى و هه‌ولێر و دهۆک مه‌ترسیان نییه‌و دووره له راستیه‌وه‌و هیچ مه‌ترسییه‌ک بوونى نییه، چونکه هێزى پێشمه‌رگه سنوره‌کانى خۆى پاراستووه، داعشیش تواناى ئه‌وه‌ى نییه شارو شارۆچکه داگیر بکات، ته‌نها چالاکى پارتیزانى ئه‌نجام ده‌دات. هاوڵاتى: ئایا هێزه‌کانى هاوپه‌یمانان که به‌رده‌وام هه‌ماهه‌نگیتان هه‌یه ئاگادارى ئه‌م چالاکیانه‌ى داعش و گروپه تیرۆرستییه‌کانن؟ لیوا قاره‌مان که‌مال: هه‌ماهه‌نگى هه‌واڵگرى هه‌یه له‌نێوان وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌و هێزه‌کانى هاوپه‌یمانان، شوێنێک له فرۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تى هه‌ولێر هه‌یه ژورێک هه‌یه، له‌م غورفه‌یه‌دا هاوپه‌یمانى و ئه‌فسه‌رى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌و ئاگادارى هه‌موو جوموجۆڵێکى داعشن و هه‌موو دوو هه‌فته جارێک وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه کۆبونه‌وه‌ى ده‌ورى هه‌یه له‌گه‌ڵ هاوپه‌یمانانى نێوه‌دوڵه‌تى (ئه‌مریکا، به‌ریتانیا، ئیتالیا، فه‌ره‌نسا، ئه‌ڵمانیا) زۆر له‌و وڵاتانه گفتوگۆ له‌سه‌ر ئۆپه‌راسیۆن ده‌کرێت و که ئۆپه‌راسیۆنى هه‌موو قاتعى هه‌رێمى کوردستان و عێراق ده‌کرێت، به‌شێکى باسى زانیارییه هه‌واڵگرییه‌کانى داعش و گروپه تیرۆرستییه‌کانى تر ده‌کرێت، باسى لۆجستیک و مه‌شقى پێشمه‌رگه‌ش ده‌کرێت. هاوڵاتى: ده‌توانین بزانین که‌ى داعش به‌ته‌واوى له‌و ناوچانه له‌ناو ده‌برێن له‌کاتێکدا باسى ئه‌وه ده‌که‌ن که هاوپه‌یمانانیش ئاگادارى جمو جۆڵه‌کانیانن؟ لیوا قاره‌مان که‌مال: داعش له‌شارو شارۆچکه‌کاندا نه‌ماوه، شه‌رى پارتیزانى ده‌کات، له‌شوێنێکى و ناوچه‌یه‌کى دیارى کراودا نیین، سوپاى عێراق یا پێشمه‌رگه هێرشى بکاته سه‌ر، له‌وناوچانه به‌ربڵاون به گروپى بچوک بچوک کۆمه‌ڵى گه‌وره‌یان نییه وه‌کو پارتیزانى ئیش ده‌که‌ن. هه‌ندێ ناوچه هه‌یه پێشمه‌رگه ناتوانێت بچێته ئه‌و ناوچانه بۆ ئه‌وه‌ى چاره‌سه‌ر بکات، چونکه ئێستا له ده‌ره‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاتى هێزى پێشمه‌رگه‌یان له‌ئێستادا، ئه‌وه ده‌که‌وێته سه‌ر شانى سوپاى عێراقى، سوپاى عێراق ماوه ماوه هه‌ندێ چالاکى ده‌که‌نه سه‌ریان. هاوڵاتى: چ میکانیزمێک پێویسته بۆ له‌ناوبردنى یه‌کجارى ئه‌م گروپانه؟ لیوا قاره‌مان که‌مال: مادام ئه‌و گروپانه شه‌رى پارتیزانى ده‌که‌ن به‌م شێوه‌یه‌ى ئێستا چاره‌سه‌رى ئه‌و گروپانه ناکرێت ئه‌گه‌ر هێزێکى باش له‌و ناوچانه‌دا نیشته‌جێ نه‌کرێت و سوپاى عێراق و پێشمه‌رگه هه‌ماهه‌نگى نه‌که‌ن بۆ ئه‌وه‌ى هێرشیان بکه‌نه سه‌ر ورده ورده له‌ناو ببرێن، ئه‌گه‌ر نا داعش به‌م شێوه‌یه‌ى ئێستا ده‌مێنێت بۆ ماوه‌یه‌کى دورودرێژیش، ئه‌و گروپانه هه‌ر ده‌مێنن ئه‌گه‌ر هه‌ماهه‌نگى سوپاى عێراق و هێزى پێشمه‌رگه به‌م شێوه‌یه‌ى ئێستا بێت. هاوڵاتى: ئه‌و گروپه‌ى ئاڵا سپیه‌که‌یان پێیه، ئایا ئه‌م گروپه‌ش هه‌ر داعشن؟ لیوا قاره‌مان که‌مال: ئه‌مانه‌ش جۆرێکن له داعش پێشتر له‌ناوچه‌ى تلسکۆب و ناوچه شاخاوییه‌کانى نزیک دووزخورماتوو بوون و کۆبببونه‌وه که که‌وتۆته‌وه رۆژهه‌ڵاتى دوز، به‌ڵام ئێستا له‌و شوێنانه‌دا نه‌ماون و بڵاوه‌یان کردووه له‌و ناوچانه، به‌پێى زانیارییه هه‌واڵگرییه‌کان ئه‌م گروپه پاشماوه‌ى داعش و هه‌ندێ گروپى تیرۆرستى بوون، ئه‌مانه گروپێکى تیرۆرستین، به‌ڵام ته‌مسلیى داعش ناکه‌ن.
هاوڵاتی لایەنە ئیسلامییەکانی ھەرێمی کوردستان ھێشتا دڵیان لای پڕۆژەی کاری ھاوبەش و پێکەوەییە، دوای دەرکەوتنی ئەنجامی ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ٣٠ی ئەیلولی ئەمساڵ کە گۆڕانکاریی لە ڕیزبەندی لایەنە ئیسلامییەکان ھێنایە کایەوە و چاوەڕواندەکرێت دۆخێکی تازە لەنێوانیان بھێنێتە کایەوە. لەدوو ساڵی ڕابردوودا بەدەستپێشخەریی سەڵاحەدین بەھادین ئەمینداری گشتی یەکگرتوو، پڕۆژەی کاری ھاوبەشی ئیسلامی ڕاگەیەنراو دوای چەندین کۆبونەوە لیژنەیەکی کاری ھاوبەش لەنێوان ھەر سێ لایەنی کۆمەڵ و یەکگرتوو و بزوتنەوە و چەند ڕێکخراوێکی دیکەی ئیسلامی پێکھێنرا. ئامانج لەو پڕۆژەیە یەکخستنی گوتاری ئیسلامییەکان و لێک نزیکبونەوەیان بوو، بەڵام پێش ھەردوو ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ١٢ی ئایاری پەرلەمانی عێراق و ٣٠ی ئەیلولی پەرلەمانی کوردستان پڕۆژەکە وەستاو تا ئێستا دیار نییە کەی ئەو لیژنە ھاوبەشە جارێکی تر کۆدەبێتەوە. ئەو ھەوڵە ھاوبەشە نەبووە ھۆی دروستبوونی لیستێکی ئیسلامی بەبەشداری ھەر سێ لایەنە سەرەکییەکە بۆ ھەردوو ھەڵبژاردنەکە ھەرچەندە ھەوڵی بۆ درا، بەھۆی ناکۆکی نێوان لایەنەکانەوە کۆمەڵی ئیسلامی بەجیا و ھەریەکە لە یەکگرتوو و بزوتنەوەی ئیسلامی بە لیستی ھاوبەش بەشداری ھەردوو ھەڵبژاردنەکەیان کرد. ئەنجامی ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ٣٠ی ئەیلول گۆڕانکاری لەدەنگی ئەو لایەنانە دروستکرد، کە پێدەچێت کاریگەری لەسەر ھەوڵەکانی داھاتوویان بۆ کاری ھاوبەش و لێک نزیکبونەوەیان هەبێت، بەپێی ئەنجامەکە ھەرچەندە ھەر سێ لایەنەکە دەنگەکانیان کەمیکردووە، بەڵام کۆمەڵی ئیسلامی کورسییەکی لە پەرلەمان زیادکردووە لەشەش کورسییەوە بووەتە خاوەنی حەوت کورسی، لەکاتێکدا یەکگرتوو کە لەگەڵ بزوتنەوە بەشداری ھەڵبژاردنی کرد کورسییەکانی لە ١٠ کورسییەوە بۆ پێنج کوری کەمیکردووە. نەسرەدین سەعید ئەندامی سەرکردایەتی یەکگرتووی ئیسلامی بە هاوڵاتی وت «کاری پێکەوەیی ئیسلامییەکان لەلای ئێمە پێویست و گرنگە، ئەوەش پەیوەست نییە بەکاتەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ناکرێت پەلەی لێ بکرێت». باسی لەوەشکرد، کە دەبێت لایەنە ئیسلامییەکان زیاتر ھەوڵبدەن بۆ ھاوھەڵوێستی و بوونی متمانە بەیەکتر، تا بتوانن ھەنگاوی زیاتر بنێن بۆ نزیکبونەوەیان و بوونی یەک گوتاری ھاوبەش. نەسرەدین سەعید ئاماژەی بەوەشکرد، تا ئێستا دیار نییە کەی بەکرداریی ھەوڵەکان بۆ برایەتی و کاری پێکەوەیی ئیسلامی دەستپێدەکاتەوە، ئەوەش بەھۆی ئەوەی ئێستا یەکگرتوو سەرقاڵی گۆرانکاریی ناوخۆیییە بەھۆی پاشەکشەی دەنگەکانییەوە. لەدوای ھەڵبژاردنە پەرلەمانییەکەی ٣٠ی ئەیلولی ھەرێمی کوردستانەوە، لایەنە ئیسلامییەکان چەند کۆبونەوەیەکیان کردووە، کە دیارترینیان کۆبونەوەی نێوان سەڵاحەدین بەھادین ئەمینداری یەکگرتوو و عەلی باپیر ئەمیری کۆمەڵ بوو، کە ھەرچەندە جەختیان لە کاری پێکەوەیی کردووەتەوە، بەڵام بەدیاریکراوی ئاماژەیان بە ھەنگاوی کرداریی بۆ دەستپێکردنەوە بە ھەوڵەکانیان لەو بارەیەوە نەکردووە. کۆمەڵی ئیسلامی پێش ھەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراق و پەرلەمانی کوردستان ڕەتیکردەوە لەگەڵ دوو لایەنە ئیسلامییەکەی (یەکگرتوو و بزوتنەوەی ئیسلامی) بەیەک لیستی ھاوبەش بەشداری ھەڵبژاردن بکات، بە پاساوی ئەوەی ھەڵوێستی سیاسیی لەسەر ڕووداوەکان لەگەڵ ئەو دوو لایەنە جیاوازە. تا ئێستا دیار نییە کۆمەڵ بەفەرمی لە ئێستادا ھەڵوێستی چی دەبێت لەسەر پڕۆژەی کاری ھاوبەشی ئیسلامییەکان، بەتایبەت کە بەپێی ئەنجامی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، پێش یەکگرتووی ئیسلامی کەوتووە و بووەتە گەورەترین لایەنی ئیسلامی لەسەر ئاستی ھەرێم. مەڕوان گەڵاڵی ئەندامی سەرکردایەتی کۆمەڵی ئیسلامی کوردستان وتی «کۆمەڵ بەپێی ئەوە مامەڵە لەگەڵ لایەنە ئیسلامییەکان ناکات کە کورسییەکی کەمیکردووە، دەنگی ئیسلامییەکان ھەموویان کەمیکردووە و ئێمە لەگەڵ کاری پێکەوەییداین». وتیشی «من لەگەڵ ئەوەدام کە ھەر سێ لایەنە ئیسلامییەکە ببن بەیەک و لە ژێر چەترێکدا کۆبنەوە، بۆ ئەوەی یەک گوتاری ھاوبەشمان ھەبێت و چیتر بەم شێوەیە پەرتەوازە نەبین». مەڕوان گەلاڵی پێیوایە، ئەگەر ئیرادە ھەبێت یەکگرتنی سێ حزبە ئیسلامییەکی کارێکی قورس نییە، جەختیشیکردەوە ھەڵوێستی کۆمەڵی ئیسلامی لەبارەی پێویستی کاری پێکەوەییەوە نەگۆڕاوە. لەبارەی ئەوەی بۆچی کۆمەڵ پێشتر ئامادەنەبوو بچێتە ناو لیستی ھاوبەشەوە لەگەڵ بزوتنەوە و یەکگرتوو، ئەو بەرپرسەی کۆمەڵ وتی «پێمان وابوو کە ناکرێت لەیەک لیستدا کۆبینەوە لەکاتێکدا لە ھەڵوێستە سیاسییەکانماندا جیاوازین». بزوتنەوەی ئیسلامی کە بەدایکی بزوتنەوە ئیسلامییەکانی کوردستان دادەنرێت و لەم ھەڵبژاردنەدا ھیچ کورسییەکی پەرلەمانی بەدەستنەھێناوە، لەگەڵ بەردەوامیدانە بە کاری ھاوبەشی لایەنە ئیسلامییەکان، بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی بەھێزتر دەربکەون و کاریگەرییان ھەبێت. کامیل مەحمود وتەبێژی بزوتنەوە جەختیکردەوە، کاری پێکەوەیی لایەنە ئیسلامییەکان پێویستە و ھیچ لایەنێکی ئیسلامی نییە کە دژی بێت، بەڵام رەنگە ئەنجامی ھەڵبژاردن کاریگەریی لەسەر گفتوگۆ و ھەوڵەکان لەو بارەیەوە دروستبکات. وتیشی «سورین لەسەر بەردەوامیدان بەو ھەوڵە، ئەوەش پێویستی بە پڕۆژەی ھاوبەش ھەیە بۆ ئەوەی لایەنەکان لەسەری بڕۆن و دیگای خۆمانی تێدا بخەینەڕوو. بەپێی ئەنجامی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان، ئیسلامییەکان پێکەوە خاوەنی ١٢ کورسی پەرلەمانن لەکۆی ١١١ کورسی، لەکاتێکدا پێشتر خاوەنی ١٧ کورسی پەرلەمان بوون، واتە پێنج کورسی کەمیانکردووە. ئەبوبەکر عەلی چاودێری سیاسی پێیوایە، پڕۆژەی کاری پێکەوەیی ئیسلامی لە ئێستادا «لە دۆخی متبون و سڕبونێکی تەواودایە»، رەنگە دەستپێکردنەوەی لەم کاتەدا ئەگەرێکی دووربێت، بەو پێیەی ھێشتا لایەنەکان لە شۆکی ئەنجامی ھەڵبژاردن دەرنەچوون. ھەروەھا بۆ هاوڵاتی باسی لەوەکرد، دەستپێکردنەوەی پرۆژەکە لە ئێستادا کەوتووەتە سەر ھەڵوێستی کۆمەڵی ئیسلامی، کە پێشتر ئامادەنەبوو بچێتە ناو لیستی ئیسلامی یەوە «ئەگەر کۆمەڵ و یەکگرتوو پێکەوە ببنە ئۆپۆزسیۆن کارەکە ئاسانتر دەبێت». ئەبوبەکر عەلی بە پێویستی دەزانێت ھێزە ئیسلامییەکان نەک تەنها لەناوخۆیاندا بەڵکو لەچوارچێوەی پڕۆژەیەکی نیشتمانی ریفۆرمخواز کۆبنەوە ئەوەش لەبەرچاو بگرن کە ئەوانەی پێشتر رابەرایەتییان کردوون، توانای رابەرایەتیکردنیان لاواز بووە.
هاوڵاتی، کۆچەر فەتاح بڕیاری حەرامکردنی یارییەک لە لایەن لیژنەی فەتواوە کە چەند مانگێکە بەخێرایی بەناو گەنجاندا بڵاوبۆتەوە، کاردانەوەی زۆری لێکەوتەوە، بەڵام لیژنەی فەتوا دەڵێت بە رەهایی یارییەکەیان حەرام نەکردوە، بەڵام بۆ ئەو کەسانەی کە ئالودەبن لە ئەرکەکانیان و دوابکەون حەرام کراوە، یاخود ژن و پیاوێک بەهۆی ئەو یارییەوە لە یەکتری جیاببنەوە. یاری پەبجی یەکێکه له یاریه ئەلیکترۆنییەکان بەشێوەیەکی خێرا لە جیهاندا بڵاو بووەتەوە و لە ھەرێمی کوردستانیش ئەو یارییە بەکارھێنەرانێکی ئێجگار زۆری هەیە و ژمارەیەکی زۆر لە هاوڵاتیان پێوەی سەرقاڵن، بە تایبەتی لە نێو چینی گەنجاندا زۆر بڵاوە. عیرفان رەشید، سەرۆکی لیژنەی فەتوای سلێمانی، بە هاوڵاتی وت « ئێمە لە لیژنەی فەتوا بە رەهایی ئەو یارییەمان حەرامنەکردووە، وتومانە خودی یارییەکە حەرام نییە، بەڵام بۆ ئەو کەسانەی کە ئالودەبن وەک خوێندکارێک بەهۆی ئەو یارییەوە لە خوێندنگا دوابکەوێت یان نمرەکەی کەمبێتەوە، فەرمانبەرێک لە فەرمانگەکەی خۆیدا کاروبارەکانی بەهۆی ئەو یارییەوە نەتوانێت بیکات، ئەوە ئەوکاتە حەرامە یاخود ژن و پیاوێک بەهۆی ئەو یارییەوە لە یەکتری جیاببنەوە». کاردانەوەی فەتواکە تەنها بەکارهێنەرانی یارییەکەی نەگرتەوە، بەڵکو توێژەرانی بواری ئاینیش ئەم فەتوایەیان بە دەستێوەر دان زانی نەک فەتوایەتکی شەرعی. هیوا سیوەیلی، نووسەر و رەخنەگر و شارەزای ئاینی، سەبارەت بەو بڕیارەی لیژنەی فەتوا بە هاوڵاتی وت، «ئەمە کاری دین نییە هەر یارییەک یان ئەپلیکەیشنێک زیانی هەبوو خەڵکی سەرقاڵ کرد، بێت فەتوای بۆ دەربکات هەندێک لە وڵاتان بە بڕیاری حکومی شتێک قەدەغە دەکەن. ئەمە سەدەکانی ناوەڕاستی ئەوروپا نییە موفتی و مەلا بێن بڕیاربدەن ئەمە حەرامە و ئەوە حەڵاڵە». وتیشی «حەڵاڵ و حەرام کاری خوایە و بڕاوەتەوە، هیچی لێ کەم و زیاد ناکرێت، بۆیە فتواکەیان لە گاڵتەجاری زیاتر هیچی دیکە نییە، پاشان یارییەکە ماوەیەکی کاتییە و دواتر خەڵکی بیریان دەچێتەوە». سەبارەت بەوەی کە ئەو یارییە زیانی هەیە دەبێت لەو ڕێگەیەوە رێگیری لێبکرێت وتیشی «ڕێگری بە فتوا نابێت بە ئاگادارکردنەوەی خەڵکی، دەبێت لە هەموو لایەکەوە بە فتواکەی ئەوان و باس کردن و زەق کردنەوە و ناوهێنانی ئەو یارییە زیاتر ریکلامی بۆ دەکەن». یاری پەبجی ئەگەرچی تەمەنێکی کەمی هەیە، بەڵام بەخێرایی بڵاوبوویەوە. یارییەکە لە ساڵی 2017 لەلایەن کۆمپانیایەکی کۆریای باشوورەوە بەرھەم ھێنراوە، باسی ژمارەیەک بەکارھێنەر دەکات، کە لە شوێنێکی فراواندا بەدوای چەک و تەقەمەنیدا دەگەڕێن و زیاتر لە ١٠٠ ملیۆن جار دابەزینراوەو زیاتر له ٣١ ملیۆن بەکارهێنەری هەیە و رۆژانەش زیاتر لە ١٠ ملیۆن کەس بەکاری دەهێنێت. لە کوردستان زیاتر گەنجان یارییەکە بەکاردەهێنن، ئەگەرچی ئامارێک لەبەردەستدا نیە کە دەریبخات چەند کەس لە کوردستان بەکاریدەهێنێت، بەڵام چیرۆکی بەکارهێنەرانی دەریدەخات کە چەند ئالودەبونن بە یاریەکەوە. ژیروان حەسەن، تەمەن ١٨ساڵ باسی لەوە کرد کە تا ئێستا دووجار ئەو یارییەی دابەزاندووەو دواتر سڕیویەتیەوە و بەیەکجاری وازی لێهێناوە. ژیروان بە هاوڵاتی وت «رۆژانە چوار کاتژمێر زیاتر ئەو یارییەم دەکرد، داواش لە هاوڵاتیان دەکەم کە تائێستا ئەو یارییەیان نەکردووە، خۆیان دووربگرن لەو ڤایرۆسە، چونکە جگە لە زیان هیچ سوودی نییە، هاوڕێی وام هەیە دوای کاتژمێر( ٨)ی شەو تا بەیانی ئەو یارییە دەکات». دیە رەزا کچێکی تەمەن ١٨ ساڵە، یەکێکی دیکەیە لە بەکارهێنەرانی یاری پەبجی و ماوەی هەشت مانگە سەرقاڵی ئەویاریەیە و رۆژانە سێ بۆ چوار کاتژمێر و شەوانەش تا چواری بەیانی ئەو یارییە دەکات ئەو بە هاوڵاتی وت «من زۆر هۆگر و ئالودەی بووم ناتوانم وازی لێبێنم». دیە خوێندکاری لە پۆلی ١٢ی ئامادەییە، دەڵێت دەترسێت نەتوانێت وازی لێبێنێت و کاریگەریش بکاتە سەر خوێندنەکەی. عیرفان رەشید، سەرۆکی لیژنەی فەتوای سلێمانی، ئاماژە بەوەدەکات کە هۆکاری بریارەکەی ئەوان لەبارەی حەرامکردنی یاریەکە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە خەڵکە ئالوودەکە پرسیاریان لێ کردوون و ئەوانیش وەکو وەڵامێک بۆ ئەو پرسیارانە ئەو بڕیارەیان دەرکردوە. عیرفان رەشید وتی «یاسایەکی شەرعی هەیە کە دەڵێت ئەسڵ لە هەمووشتێکدا رەوایەتییە، فەتوا بۆ کەسێکە کە خەڵکی رووی حەڵاڵی و حەرامی بەباشی نەزانێت، ئەو کەسانەشی کە دەیبەستنەوە بەوەی کە بۆ یانە شەوانەکان و قوماریان حەرام نەکردووە». وتیشی، «ئەوانە خۆیان پێویستیان بە فەتوا نییە، هەر لە بنەڕەتدا حەرامن بەبەڵگەی ئاشکرای قورئان و فەرموودە و پێویستی بە فەتوا نییە، فەتوا بۆ ئەو شتانە دەبێت کە لای خەڵکی روون نییە کە حەرامە یاخود حەڵال». ئاڵوودەبوون بەو یارییە بە تەنها کاریگەری خراپی نەکردووەتە سەر بەکارهێنەرانی بەڵکو کاریگەری خراپی لەسەر تێکچوونی پەیوەندی خێزانەکان دەدات و باوکان و دایکان گلەییان هەیە لە منداڵەکانیان لەسەر بەکارهێنانی ئەو یارییە. عومەر عەلی، تەمەن ٤٨ ساڵ دانیشتووی قەزای شارەزوور یەکێک بوو لەو باوکانەی کە بەردەوام لەگەڵ کوڕەکانی لەسەر ئەو یارییە کێشەی هەیە بۆ هاوڵاتی قسەیکرد و وتی «من خۆم لەوکاتەوە مۆبایل هاتوە مۆبایلم پێیە، بەڵام نەک ئەویاریە هیچ یاریەکی ترم نەکردووەتە مۆبایلەکەمەوە، تەنانەت یاری ناوکۆمپوتەرەکەشم سڕیەوە کە کڕیم کە یاری شەریکە بووتیایدا، زۆرجاریش لەگەڵ کوڕەکانم توشی کێشەدەبم ئەوە کەی یارییە». دووکوڕی عومەر ئەو یارییە دەکەن کە تەمەنیان 17ساڵ و 19ساڵە بەپێی وتەی باوکی، شەو تا بەیانی ناخەون ئەمە جگە لەوەی دووخوشکەزای هەیە بەهەمان شێوە ئەو یاریە دەکەن. عومەر وتی «من زۆر ڕقم لەو یاریەیە چونکە، هیچ ئەنجامێکی نیە و دەبێتە هۆی چاوکزی وجومگەی پەنجەکان توشی خوران دەکات و بەتەواوەتی مێشک مەشغوڵ دەکات و هیچ سودێکی نیە، بەتایبەت یاری پۆبجی گەورەترین کێشەی بۆخەڵک دروستکردوە، بەشێوەیەکی گشتی من کەمێک زۆرجار کوڕەکانم لەماڵ دەکەمە دەرەوە و خەتەکەیان لێدەکوژێنمەوە لەسەر ئەویاریە». لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا، زۆرشتی نوێی هاتوونەتە ئاراوە کە بەم هۆیەوە رێگاکانی پەیوەندیکردن و نزیکبوونەوەی تاکەکان خێراتر بووەو پەیوەندییەکی راستەوخۆی دروستکردووە. پەپجی ئەگەرچی جۆریکە لە یاری، بەڵام بەکارهێنەر دەتوانێت کەسێک هەڵبژێت و بە شێوەیەکی ئۆنلاین یاری لەگەڵ بکات. جگە لەوەی هەندێک کەس پێیانوایە کە ئەو یارییانە لە رووی ئاییینەوە حەرامە، هەروەها بەشێکیش پێیانوایە کە رێگایەکی نوێیە جۆرێکە لەبازرگانیکردن کە ئۆنلاینە ئەمڕۆ لە بواری بزنس و مارکێتیندا خەریکە پێش هەموو رێگاکانی دیکەی بازرگانی کەوتووە و سەرچاوەیەکی داهاتە و بۆ دەستکەوتنی پارەش بۆ ئەو کەسانەی کە پێی هەڵدەستن. نەزاکەت حسێن مامۆستای زانکۆ و پسپۆڕی بواری مارکێتین و ریکلام بۆ هاوڵاتی وتی «ئەو جۆرە یارییانە وەک یەکێک لە رێگاکانی بزنس و پارە پەیداکردن بەکاردێت و بەردەوامیش لەئیستادا لە فراوانبووندایە و بەشێوەیەکی وا دەچێتە ناو ژیانی مرۆڤەوە کە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانی کەمدەکاتەوە». وتیشی «ئەمە کاریگەری لەسەر بەفیڕۆدانی کات هەیە، بەڵام هەموو یارییە ئۆنلاینەکان بەگشتی لە خزمەت بزنس و مارکێتیندایە راکیشانی خەڵک بۆ ئەو یارییانە بۆ دەستکەوتنی زۆرترین قازانجە». جگە لە گەنجان و بە تەمەنەکان، منداڵانیش بەدەرنین لە یارییە ئەلکترۆنییەکان، بەتایبەت یاری پۆبجی تەنانەت منداڵ هەیە بەهۆی ئەو یارییەوە ویستی خوێندنی نەماوە. محەمەد عومەر، تەمەن ١٢ ساڵە و خوێندکاری ١٢ی بنەڕەتییە و بۆ ئەمساڵی خوێندن دوای تەواو بوونی خوێندنی ساڵی رابردوو دەستی بەو یارییە کردووەو ئیستا رۆژانە بەردەوام سەرقاڵی ئەو یارییە و خولیای خوێندنگای نەماوە، ئەمەش لەکاتێکدایە کەسوکاری محەمەد و هاوشیوەکانی نیەگرانن لە ئالوودەبوونی مناڵەکانی. نەسرین عەلی، کە دایکی محەمەدە بۆ هاوڵاتی وتی «کوڕەکەم بەهۆی ئەو یارییەوە ژیانی لێ تاڵ بووەو تاقەتی خوێندنی نەماوە، ئێستا نازانم چیبکەم، بە لاپتۆپەکەی یاری دەکرد، بەڵام لاپتۆپەکەی شکا دوای دوو رۆژ بە زۆر کۆمپیەتەرێکی دیکەی بۆ ئەو یارییە کڕییەوە پێمان». وتیشی «هیوادارم ئەو یارییە قەدەغەبکرێت تا منداڵەکانی دیکەی کۆمەڵگاش تووشی دابڕانی کۆمەڵگاو ئاڵوودەبوون بەو یارییە نەبن». هەندێک لەبەکارهێنەران بەهۆی سەرقاڵی رۆژانەیانەوە بە شەوان قسە دەکەن و تا دەرانگانێکی شەو دەمێننەوە. یادگار نەسرین کە خاوەنی کافتریایەکە و زۆربەی کات گەنجان رووی تێدەکەن دەڵێت، ماوەی سێ مانگە دەستی بە یاری پۆبجی کردووە و شەوانەش سێ بۆ چوار کاتژمێر ئەو یارییە دەکات و بەهۆی سەرقاڵی بە ئیشەکەیەوە ناتوانێت بە رۆژ ئەو یارییە بکات تا رادەیەکی پەیوەندی کردووەتە سەر پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان، چونکە جێگەی چات و قسەکردنیشی گرتووەتەوە.
ئارا ئیبراهیم پارتى دیموکراتی کورستان مه‌رج داده‌نێت بۆ به‌شداریکردنى بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان و کۆمه‌ڵی ئیسلامی له‌کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تدا، ئه‌و دوو لایه‌نه‌ش ده‌ڵێن گفتوگۆى ناوخۆیى ئه‌نجامده‌ده‌ن بریارى کۆتاییان نه‌داوه. مه‌رجى پارتى ئه‌وه‌یه که هه‌ریه‌که له گۆڕان کۆمه‌ڵ که له حکومه‌تدا به‌شدارییان کرد وه‌کو ئۆپۆزسیۆن مامه‌ڵه نه‌که‌ن. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا گۆڕان ده‌ڵێت به‌و مه‌رجه به‌شداریی حکومه‌ت ده‌کات کار به به‌رنامه‌ى ئه‌و بکرێت، کۆمه‌ڵى ئیسلامیش ده‌ڵێت به تێگه‌یشتنى خۆى ده‌یه‌وێت به‌شداریی بکات. نورى حه‌مه عه‌لى، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتی وت «پارتى مه‌رجى بۆ به‌شداریکردنى گۆڕان کۆمه‌ڵ ده‌بێت له کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمدا ده‌بێت و سه‌ردانى هه‌موو لایه‌نه‌کانیش ده‌کات». هه‌روه‌ها وتیشى «گۆڕان وه‌زعێکیان دروست کرد که هه‌موومان ئه‌وه‌ى له په‌رله‌مانه‌وه ئه‌نجامیداو وه‌زعه‌که‌یان تێکدا، بۆ تێکشکاندنى پارتى هه‌موو رێگه‌یه‌کیان گرته به‌ر ئه‌گه‌ر ده‌ستێک نه‌توانن بیشکێنن ده‌بێت ماچى بکه‌ن، بۆیه ته‌سه‌ورده‌که‌م سیاسه‌تى گۆران پاش هه‌ڵبژاردنه‌کان گۆرابێت و ئه‌مرى واقع ببینن». یوسف محه‌مه‌د له‌ساڵى 2015 سه‌رۆکى په‌رله‌مان بوو ئه‌وکات پرسى هه‌موارى یاساى سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێمى خستەڕوو، دواتر 12ى ئۆکتۆبه‌رى هه‌مانساڵدا رێگرى لێکرا بچێته‌وه هه‌ولێر. نورى حه‌مه عه‌لى، ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، که کۆمه‌ڵ به‌بێ ئه‌وه‌ى بپرسن حکومه‌تیان جێهێشت له‌به‌ر خاترى چوار ده‌نگى زیاتر «که‌س به‌کۆمه‌ڵى نه‌وتووه ده‌رچۆ له حکومه‌ت خۆیان رۆشتن، ناکرێت قاچێکیان له حکومه‌ت بێت و قاچێکیان ئۆپۆزسیۆن بێت». ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى که ئه‌گه‌ر پارتى و یه‌کێتى و گۆڕان و کۆمه‌ڵ پێکه‌وه حکومه‌ت پێکبهێنن ده‌توانن قه‌یرانه‌کان تێپه‌ڕێنن و خزمه‌تى خه‌ڵک بکه‌ن، ئه‌و ئه‌ندامه‌ى سه‌رکردایه‌تى پارتى وتیشى «خزمه‌تى خه‌ڵک کراوه ده‌کرێت خزمه‌تى باشترى خه‌ڵک بکرێت و چاکسازى باشتر بکرێت، هه‌موو ئامانجى پارتى خزمه‌تکردنى خه‌ڵکه به‌بێ جیاوازى، ده‌مانه‌وێت ئارامى و هه‌بێت و قه‌رزه‌کانى کۆمپانیاکان بدرێته‌وه‌و ژیانى پێشمه‌رگه و ژیانى خه‌ڵک باشتر بکه‌ین». به‌رپرسه‌که‌ى پارتى، ئه‌وه‌شى رونکرده‌وه ده‌یانه‌وێت دڵه‌ڕاوکێى خه‌ڵک نه‌مێنێت و رێگه‌یه‌کى سه‌رده‌میانه بگیرێته به‌ر بۆ ململانێى حزبى و گرتنه ده‌ستى ده‌سه‌ڵات، «با یه‌کترى شکاندن و ناشرینکردنى یه‌کتر به‌سبێت و مناڵى خه‌ڵک به‌ناحه‌ق نه‌کوژرێت». بزووتنه‌وه‌ى گۆڕان له هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى کوردستان که له 30ى ئه‌یلولى ئه‌مساڵ ئه‌نجامدرا 12 کورسى هێنا که له خولى پێشتردا خاوه‌نى 24 کورسى بوو، کۆمه‌ڵیش یه‌ک کورسى بۆ خولى پێنجه‌م زیادکردووه‌و بۆته حه‌وت کورسى. ئه‌ندامێکى جڤاتى نیشتمانى گۆڕان و سه‌رکردایه‌تیه‌کى کۆمه‌ڵ ئاماژه به‌وه ده‌که‌ن هێشتا بڕیارى به‌شداریکردن یا بون به ئۆپۆزسیۆن بونیان نه‌داوه‌و گفتوگۆ له‌نێو خۆى خۆیان و لایه‌نه‌کانى دۆستیان ده‌که‌ن. عه‌بدوڕه‌زاق شه‌ریف، ئه‌ندامى جڤاتى نیشتمانى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان، له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد گۆڕان جارێ سێ گفتوگۆى له‌به‌رده‌مدایه که گفتوگۆ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانى دۆست و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ تیمى راسپێردراو بۆ حکومه‌ت و گفتوگۆى ناوخۆیى که جڤاتى نیشتمانیه ده‌کرێت ئه‌وکات بڕیار ده‌ده‌ن بۆ به‌شداریکردنى حکومه‌ت یا ئۆپۆزسیۆن بوون. عه‌بدوڕه‌زاق باسى له‌وه‌شکرد گفتوگۆى حزبه‌کانیان ده‌ستپێکردووه له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌ده‌نیش داده‌نیشن و دواتر له‌گه‌ڵ تیمى پارتى قسه ده‌که‌ن، وتیشى «ئه‌گه‌ر لاى که‌مى به‌رنامه‌ى گۆڕان بخرێته به‌رنامه‌ى کارى حکومه‌ت که په‌یوه‌ندى به گفتوگۆى گۆران و پارتییه‌وه ده‌کرێت موناقه‌شه‌ى به‌شداریکردنى حکومه‌ت بکرێت، به‌ڵام هێشتا بڕیارنه‌دراوه«. هاوکات فاروق عه‌لى، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى کۆمه‌ڵ له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتی وت «کۆمه‌ڵ لاى وایه به‌شداربوون له حکومه‌ت یا ئۆپۆزسیۆن بوون ئامڕازه‌و ئامانج نین، وه‌سیله‌ن بۆ ته‌حقیقى ئامانجێک که خزمه‌تى هاوڵاتیانه، ئه‌و ئامانجه له کوێدا ته‌حقیق بێت ئه‌و هه‌نگاوه ده‌گرێته‌به‌ر». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، دواى ئه‌وه‌ى ئه‌دنامانى خولى پێنجه‌مى په‌رله‌مانى کوردستان کۆده‌بنه‌وه، کۆمه‌ڵ کۆبونه‌وه‌ى گشتى و کۆنفرانسى گشتى ئه‌نجام ده‌ده‌ن بۆ به‌شداریکردن له حکومه‌ت یا هه‌ر بڕیارێکى تر که بیدات «کۆمه‌ڵى ئیسلامى، به‌شداربوونى یا ئۆپۆزسیۆن بونى کۆپى هیچ لایه‌نێک نابێت به‌پێى تێگه‌یشتن و شێوازى خۆى بڕیارده‌دات». ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى بڕیاردراوه گۆران و کۆمه‌ڵ پێکه‌وه بڕیار له‌سه‌ر به‌شداریکردنى حکومه‌ت یا بون به ئۆپۆزسیۆن بون بده‌ن، سه‌رکردایه‌تیه‌که‌ى کۆمه‌ڵ پێیوابوو بڕیاردراوه گۆڕان و کۆمه‌ڵ راوێژ بکه‌ن و له ئاینده‌دا پێکه‌وه بڕیار بده‌ن تا ئه‌و قه‌یرانانه‌ى هه‌یه هاوڵاتیان لێى ده‌ربازیان بێت.
هاوڵاتی حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ڕێگه‌ى داهاتى نه‌وته‌وه بڕى 100 ملیۆن دۆلارى ته‌رخانکردووه بۆ پڕۆژه وه‌ستاوه‌کان، به‌ڵام یه‌کێتى به‌ڵێنده‌ران ئاماژه به‌وه ده‌کات رێنمایی دابه‌شکردنه‌که‌ى کێشه‌ى تێدایه‌و داواده‌کات چاره‌سه‌ر بکرێت. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئاشکراى کردووه که بڕى 100 ملیۆن دۆلار بۆ ئه‌و به‌ڵێنده‌رانه خه‌رج ده‌کات که له‌به‌روارى 18/7/2014 تا 31/7/2018 ته‌مویلى پاره‌یان هه‌بووه له حساب بانکیه‌کانیانداو جوڵه‌یان پێنه‌کردووه، به‌ڵام یه‌کێتى به‌ڵێنده‌ران ده‌ڵێت ئه‌و مه‌رجه‌ى وه‌زاره‌تى دارایى کێشه‌ى بۆ دروستکردوون. پێشه‌وا عومه‌ر، به‌رپرسى به‌شى یاسایى یه‌کێتى به‌ڵێنده‌ران له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتی وت »100 ملیۆن دۆلار بۆ به‌ڵێنده‌ران دانراوه، هه‌ر به‌ڵێنده‌رێک ته‌مویلى هه‌بێت له‌سه‌دا 15ى پێ ده‌درێت، به‌ڵام حکومه‌ت مه‌رجێکى هه‌یه که کێشه‌یه‌ک گه‌وره‌یه له‌به‌رده‌مانداو ئه‌و به‌ڵێنده‌رانه ناگرێته‌وه که ده‌ستکاریى هه‌ژمارى بانکیان کردووه، ده‌بێت ئه‌مه به گفتوگۆ چاره‌سه‌ر بکه‌ین». ناوبراو باسى له‌وه‌شکرد، رۆژى 18ى ته‌مموزى 2014 وه‌ک رۆژى قه‌یرانى دارایى ده‌ستنیشان کراوه تا 31/7/2018 ئه‌وه‌ى ده‌ستکارى هه‌ژمارى بانکیه‌که‌ى کردبێت و ره‌سیدى بانکیه‌که‌ى نه‌گواستبێته‌وه ئه‌و کاته له‌سه‌دا 15ى کۆى گشتى پاره‌که‌ى پێده‌درێت. پێشه‌وا عومه‌ر، ئه‌وه‌شى رونکرده‌وه به‌ڵێنده‌ران بۆ چاره‌سه‌رکردنى پێدانى پاره به‌و که‌سانه‌ى که کاریان له‌گه‌ڵ کردوون وه‌ستاو کرێکارو مه‌واد جوڵه‌یان به پاره‌کانیان کردووه بۆ هه‌ژمارێکى ترى بانکى. سه‌رۆکى لقى سلێمانى یه‌کێتى به‌ڵێنده‌ران جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه که حکومه‌ت به‌شێکى زۆرى قه‌رزه‌کانى داوه‌ته‌وه ئه‌وانه‌ى پاره له‌حساب بانکیه‌کانیاندا هه‌بووه. ناجى شێخ عیزه‌دین، سه‌رۆکى لقى یه‌کێتى به‌ڵێنده‌رانى سلێمانى له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتی وت «ئێمه له‌کاتى قه‌یرانى داراییه‌وه تریلۆنێک و 352 ملیۆن دینارمان لاى حکومه‌ت هه‌بووه، له‌و پاره‌یه 300 ملیار دینارى به‌نه‌ختینه‌یى دراوه‌ته ده‌ست به‌ڵێنده‌ران، هه‌ندێکیشى بۆ پرۆژه خێراکان خه‌رجکراوه«. هه‌روه‌ها وتیشى «حکومه‌تى هه‌رێم خه‌مڵاندنى کردووه که ئێستا 300 ملیۆن دۆلار قه‌رزارى به‌ڵێنده‌رانه، ئه‌گه‌ر ئه‌م 100 ملیۆن دۆلاره‌ش دابه‌ش بکات ته‌نها 200 ملیۆن دۆلار ده‌مێنێته‌وه«. به‌شى راگه‌یاندنى وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى حکومه‌تى هه‌رێم بۆ هاوڵاتی، جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه به‌و پێیه‌ى چه‌کى بانکى له‌بازاردا مامه‌ڵه‌ى پێکراوه ناکرێت پاره بۆ ئه‌و چه‌کانه خه‌رج بکرێت راشیگه‌یاند «رێنمایى تایبه‌ت بۆ خه‌رجکردنى ئه‌و 100 ملیۆن دۆلاره راده‌گه‌یه‌نین». بڕیاره ئه‌مڕۆ یان سبه‌ى ده‌ست به‌دابه‌شکردنى ئه‌و 100 ملیۆن دۆلاره بۆ به‌ڵێنده‌ران بکرێت و وه‌زاره‌تى دارایش به‌پێى رێنماییه‌کى تایبه‌ت خه‌رجى ده‌کات.
.jpg)
ئارا ئیبراهیم ئه‌ندامێکى په‌رله‌مانى کوردستان ئه‌وه ئاشکراده‌کات په‌رله‌مانتارانى خولى چواره‌مى په‌رله‌مان خانه‌نسشین ده‌کرێن و پاداشتى شه‌ش مانگ وه‌رده‌گرن که 48 ملیۆن دیناره بۆ هه‌ر که‌سێکیان. که به‌کۆى گشتى په‌رله‌مانتاران ده‌کاته پێنج ملیار و 328 ملیۆن دینار. عه‌بدولڕه‌حمان عه‌لى، ئه‌ندامى فراکسۆنى گۆڕان له‌خولى چواره‌مى په‌رله‌مان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتی وت «تا ئێستا یه‌ک دینار وه‌رنه‌گیراوه‌و مامه‌ڵه‌که‌ش نه‌کراوه، به‌ڵام یاساى خانه‌نشینى نه‌گۆڕاوه په‌رله‌مانتاران خانه‌نشین ده‌کرێن و پاداشتى شه‌ش مانگى موچه‌ى ته‌واو وه‌رده‌گرن که بڕه‌که‌ى 48 ملیۆن دیناره«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه له خوله‌کانى پێشتریشدا بڕى 48 ملیۆن دینار دراوه‌ته په‌رله‌مانتاران که پێى ده‌وترێت »موکافه‌ئه‌ى په‌رله‌مانتاران». په‌رله‌مان له 111 ئه‌ندام په‌رله‌مان پێکهاتووه‌و هه‌ر یه‌که‌یان 48 ملیۆن دینار وه‌ردرگن به کۆى گشتى ده‌کاته پێنج ملیار و 328 ملیۆن دینار. راوێژکارێکى په‌رله‌مانى کوردستان ئاماژه به‌وه ده‌دات به‌پێى یاساى ژماره 13ى ساڵى 1999ى هه‌موارکراو په‌رله‌مانتاران خانه‌نشین ده‌کرێن و پاداشت ده‌کرێن. دانا دارا راوێژکار له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتی وت «به‌پێى یاساى ژماره 13ى ساڵى 1999 هه‌موارکراو ئه‌ندامى په‌رله‌مان دواى به‌کۆتاهاتنى خوله‌که‌ى به‌شێوه‌ى ئیجبارى خانه‌نشین ده‌بێت، پاداشتێک وه‌رده‌گرێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ى بیستوه وه‌زاره‌تى دارایى به‌چه‌ند قیستێک ئه‌و پاره‌یه ده‌دات و ناتوانێت به یه‌ک جار بیدات». دانا دارا ئه‌وه‌شى ئاشکراکرد په‌رله‌مانتارانى خولى چواره‌م له‌مانگى داهاتوه‌وه موچه‌ى خانه‌نشینى وه‌رده‌گرن.
ئارا ئیبراهیم چه‌ند ئه‌ندامێکى ده‌سته‌ى دامه‌زرێنه‌رو به‌ڕێوه‌بردنى هاوپه‌یمانى ئه‌وه ئاشکرا ده‌که‌ن له‌واده‌یه‌کى نزیکدا هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسى و دادپه‌روه‌رى هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه، ئه‌مه له‌کاتێکدایه که دوو بۆچونى جیاواز هه‌یه بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى یان مانه‌وه‌ى وه‌ک قه‌واره‌یه‌کى سیاسى، به‌ڵام هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌که له‌لایه‌ن دامه‌زرێنه‌ره‌که‌یه‌وه که ئێستا سه‌رۆک کۆماره یه‌کلایی بۆته‌وه. هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسى و دادپه‌روه‌رى له کۆتایى ساڵى رابردوو له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح دامه‌زرێندراو به‌شێک له کادرانى یه‌کێتى و به‌رپرسانى کۆمه‌ڵ‌و یه‌کگرتوو چوونه پاڵیان. ته‌مه‌نى هاوپه‌یمانێتیه‌که هێشتا نه‌گه‌یشتۆته یه‌ک ساڵ بڕیاری لێدراوه له‌م مانگى 11ه‌دا هه‌ڵبوه‌شێرنرێته‌وه. حه‌سه‌ن بارام، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى به‌رێوه‌بردنى هاوپه‌یمانى له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتی وت «زۆرینه‌ى ئه‌نجومه‌نى به‌ڕێوه‌بردن و ده‌سته‌ى دامه‌زرێنه‌رى هاوپه‌یمانى له‌گه‌ڵ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یدان که له‌ئێستادا زه‌روره‌ت نییه به‌رده‌وام بێت، که‌مینه‌یه‌کیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان هاوپه‌یمانى رێکبخرێته‌وه‌و به‌رده‌وام بێت». هه‌روه‌ها حه‌سه‌ن بارام وتیشى »هێشتا بڕیارى کۆتایى نه‌دراوه، به‌ڵام هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ته‌واوه‌تى هاوپه‌یمانى ماوه‌یه‌کى که‌مى ماوه ره‌نگه هه‌فته‌یه‌ک یا ماوه‌یه‌کى تر بڕیارى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه رابگه‌یه‌ندرێت». له‌دواى ئه‌وه‌ى به‌رهه‌م ساڵح بڕیاریدا بچێته‌وه ناو یه‌کێتى، دواتر له ٢ى تشرینى یه‌که‌م بووه سه‌رۆک کۆمارى عێراق له‌سه‌ر پشکى یه‌کێتى، سه‌ره‌راى نیگه‌رانیه‌کانى پارتى، ئێستا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى هاوپه‌یمانى تا دێت واده‌که‌ى نزیکتر ده‌بێته‌وه. ئه‌و دوو کورسیه‌ش که هاوپه‌یمانێته‌یه‌که له هه‌ڵبژاردنى ئایاری ئه‌مساڵدا به‌ده‌ستی هێنا ده‌بن به کورسی یه‌کێتى له په‌رله‌مانى عێراق و به‌م پێیه‌ش ژماره‌ى کورسیه‌کانى حزبه‌که ده‌بن به 20. به‌پێى زانیارییه‌کانى هاوڵاتی، هه‌ریه‌ک له ئارام قادر و سه‌رگوڵ قه‌ره‌داغى، که پێشتر له‌ناو کۆمه‌ڵ به‌رپرسیارێتیان هه‌بووه له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د ره‌ئوف که له‌ناو یه‌کگرتوو بووه له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌و رێکخستنه‌وه‌ى هاوپه‌یمانین، حه‌سه‌ن بارام پشتراستى ئه‌و زانیاریانه‌ى کرده‌وه‌و وتیشى «هێشتا گفتوگۆ به‌رده‌وامه و بڕیارى کۆتایى بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى نه‌دراوه، به‌ڵام له‌ڕووى یاساییه‌وه به‌رهه‌م ساڵح وه‌ک سه‌رۆکى قه‌واره‌ى سیاسى و زۆرینه‌ى ده‌سته‌ى دامه‌زرێنه‌رو به‌ڕێوه‌بردن ده‌توانن هه‌ڵیبوه‌شێننه‌وه«. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتی، له‌ماڵى به‌رهه‌م ساڵح کۆبونه‌وه‌یه ئه‌نجامدراوه له‌گه‌ڵ ئه‌و که‌سانه‌ى پێشتر له‌ناو یه‌کێتیدا بوون و بڕیارى کۆتایى دراوه بۆ گه‌ڕانه‌وه‌یان بۆ ناو یه‌کێتى. حه‌سه‌ن باران جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که ده‌رگا کراوه‌ته‌وه بۆ چونه‌وه ناو یه‌کێتى، به‌ڵام هێشتا گفتوگۆ ماوه. له‌لایه‌کى تره‌وه، عوسمان گوڵپى وته‌بێژى هاوپه‌یمانى بۆ دیموکراسى و دادپه‌روه‌رى ئاماژه به‌وه ده‌دات دوو بۆچونى جیاواز له‌سه‌ر قه‌واره‌که هه‌یه بۆ مانه‌وه‌و رێکخستنه‌وه یا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى. عوسمان گوڵپى، وته‌بێژى هاوپه‌یمانى له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتی وت «دوو بۆچونى جیاواز له‌نێو هاوپه‌یمانى بۆ مانه‌وه‌و رێکخسته‌وه‌و به‌رده‌وام بوون یا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى هه‌یه‌و هێشتا بڕیارى له‌سه‌ر نه‌دراوه، ئه‌وانه‌ى پێشتر یه‌کێتى بوون له‌گه‌ڵ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یدان، ئه‌وانه‌ى ده‌ره‌وه‌ى یه‌کێتى له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌یدان». ده‌رباره‌ى کۆبونه‌وه‌که‌ى ماڵى به‌رهه‌م ساڵح، گوڵپى ده‌ڵێت هه‌ر بڕیارێکى تێدا درابێت بڕیارى شه‌خسى بوه نه‌ک هه‌وڵى هاوپه‌یمانى «به‌رهه‌م ساڵح ئێستا جێگرى سکرتێرى یه‌کێتى و سه‌رۆک کۆمارى عێراقه، ئه‌و کۆبونه‌وه‌یه‌ى که کراوه کۆبونه‌وه‌یه‌کى دۆستانه بووه هه‌ر بڕیارێکى تێدا بدرێت گفتوگۆى شه‌خسى بووه نه‌ک هاوپه‌یمانى». عوسمان گوڵپى ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که هاودیدیانى هاوپه‌یمانى ده‌بێت کۆبونه‌وه بکه‌ن »تا ئێستا هاوپه‌یمانى قه‌واره‌یه‌کى سیاسیه«. جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که رۆشتنى به‌رهه‌م ساڵح له سه‌رۆکایه‌تیکردنى هاوپه‌یمانى و دیموکراسى بۆ ناو یه‌کێتى به مه‌به‌ستى وه‌رگرتنه‌وه‌ى پۆستى سه‌رۆک کۆماری عێراق و جێگرى دووه‌مى سکرتێرى گشتى یه‌کێتى «زه‌ره‌رى له هاوپه‌یمانى داوه و کاریگه‌رى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر هاوپه‌یمانى هه‌بووه«. وتیشی «رۆشتنى یه‌ک هاودید زه‌ره‌ى هه‌یه چ جاى سه‌رۆکه‌که‌ى». ده‌رباره‌ى له‌حاڵه‌تى مانه‌وه‌ى هاوپه‌یمانى له‌ڕووى داراییه‌وه پشت به چى ده‌به‌ستێت، وته‌بێژى هاوپه‌یمانى ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که هاوپه‌یمانى که‌ناڵى ئاسمانى نییه‌و له‌به‌رده‌م هه‌ڵبژاردندا نییه میکانیزمى رێگه‌ى به‌رده‌وام بوون له‌ئاینده‌دا ئاشکرا ده‌کرێت. بڕیاره به‌رهه‌م ساڵه‌ح له‌گه‌ڵ خۆیدا هەشت تا 10 که‌سی نێو هاوپه‌یمانى بکاته ڕاوێژکاری خۆى له سه‌رۆکایه‌تى کۆمار.
یاد قوربانی کانتۆنەکانی ڕۆژئاوای کوردستان بیر لەبەکارهێنانی دراوە گریمانەییەکان (بیتکۆین، ئیتیریەم، هتد...) دەکەنەوە وەک جێگرەوەیەکی دراوی لیرەی سوری کە لەئێستادا تێچووی ئاڵوگۆڕپێکردن و حەواڵەی پارە زۆر لەسەریان دەکەوێت و بەرپرسێکی هێزەکانی سوریای دیموکرات ڕایدەگەیەنێت کەبەکارهێنانی ئەم دراوە ئەلکترۆنیە نوێیە لەگەڵ بیروباوەڕی ئۆجەلاندا یەکدەگرێتەوە. ڕۆژئاوای کوردستان کە لەئێستادا لەسێ کانتۆندا کۆبۆتەوە تائێستا دراوی لیرەی سوری بەکاردێنێت، ئەمەش دراوی ئەو ڕژێمەیە کەساڵانێکی زۆر بەرهەڵستی دژی کردووە. ئەرسەلان سەردەم، بەڕێوەبەری پرۆگرامی گەشەپێدانی تەکنەلۆجیای ڕۆژئاوای کوردستان، لەچاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ مەڵپەڕی (کۆیندێسک)ی تایبەت بەهەواڵی دراوە گریمانەییەکان دەڵێت کەدراوە گریمانەییەکان بەشێکی گرنگی فیکرو هزری سۆسیالیستین کە بەندە لەسەر بەخەسارنەبردنی سەرچاوەکان، کەفەلسەفەی کارکردنی ئەوانە. ئەو دەڵێت: «تۆ تەکنەلۆجیات پێویستە تاکەمتر ئاو بەکاربخەیت، تا پەیوەندیەکی پتەوترت لەگەڵ سروشتدا هەبێت و تەکنەلۆجیات پێویستە بۆ بەکارهێنانی دراوە گریمانەییەکان کەتۆڕێکی دارایی عەمەلیە کەکۆمەڵگا دەتوانێت سودی لێ ببینێت». عامر تاکی، کەیەکێکە لەگەریلاکانی یەکینەکانی پاراستنی گەل، هەڵگری ناسنامەی بەریتانیەو لەئەسڵدا ئێرانیە. ئەو لەساڵی ٢٠١٥وە پەیوەندی بەهێزەکانی یەپەگەوە کردوە بەڵام ساڵانێکی زۆر لەدروستبوونی دراوی بیتکۆیندا کاری کردوەو ناوێکی تەواو ناسراوە وەک یەکەمین پەرەپێدەرەکانی ئەو دراوە. ئەو بەماڵپەڕەکە ڕادەگەیەنێت کە بە بەکارهێنانی دراوە گریمانەییەکان دەتوانن ڕێژەی ئاڵوگۆڕی دراو تەواو کەمبکەنەوە کە بەهۆی پەیوەندی ئاڵۆزەوە لەگەڵ وڵاتە دراوسێکاندا زۆر لەسەر هێزەکانی ڕۆژئاوای کوردستان دەکەوێت، دەڵێت: «تێچووی هەر حەواڵەیەکی دراو لەگەڵ ئیستەنبوڵدا ١٠% لەسەرمان دەکەوێت. لەو باوەڕەداین گەر دەستبکەین بە بەکارهێنانی دراوە گریمانەییەکان ئەم ڕێژەیە بۆ ٢% داببەزێت بۆ سەرانسەری جیهان نەوەک تەنها بۆ ئیستەنبوڵ». کوردانی ڕۆژئاوا لەبیری دانانی سیستەمێکی بەرفراوانی دراوی گریمانەیین کەیارمەتی گەشەی ئابورییان بدات. سەردەم لەکۆتاییدا دەڵێت: «بەبەکارهێنانی دراوە گریمانەییەکان دۆخێکی خۆبەڕێوەبەری دروستدەکەین و ڕۆڵە جیاوازەکان لەکۆمەڵگەدا دابەشدەکەین. ڕۆژئاوای کوردستان هەلێکی باشە تا ببینین سیستەمی بەکارهێنانی دراوە گریمانەییەکان سەرکەوتوو دەبێت یاخود نا.»
هاوڵاتی تۆپهاوێژەکانی سوپای تورکیا پێگەکانی ئەمڕۆ بۆردومانی ناوچەی زەور مەغاریان کرد لە خۆرئاوای کۆبانێ. میدیا فەرمی تورکیا بڵاوی کردەوە بۆ بۆردومانەکە بۆ رێگرییکردن بووە لە چالاکییەکانی یەپەگە لە ناوچەی زەور مەغار کە دەکەوێتە خۆرهەڵاتی رووباری فورات و خاوەنی ژمارەیەک بەرزاییە کە بەسەر سنوورکانی تورکیادا دەڕوانێت. ئەمەش لەکاتێکدایە چەند رۆژێک لەمەوبەر رەجەن تەیب ئۆردۆگان سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند کە ئەمریکا لە پرسی مەنبجدا فریوی داون
ئارا ئیبراهیم پێشنیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراق پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2019ى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى عێراق کرد، په‌رله‌مانتارێکى لیژنه‌ى دارایى ده‌ڵێت:" نه‌ده‌بوو وه‌زیرى دارایى که کورده ره‌زامه‌ندى نیشانبدایه له‌ناردنى ئه‌و پرۆژه‌یه چونکه که‌موکورى زۆرى تێدایه. ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراق پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2019ى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى عێراق کردووه له‌کاتێکدا به‌وته‌ى په‌رله‌مانتاران که‌موکورى زۆرى تێدایه. ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید، بریارده‌رى لیژنه‌ى دارایى له فراکسۆنى کۆمه‌ڵ له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به سایتى هاوڵاتى وت"نه‌ده‌بوو وه‌زیرى دارایى که کورده ره‌زامه‌ندى نیشانبدایه به‌ره‌وانه‌کرنى پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2019ى عێراق بۆ په‌رله‌مان، چونکه که‌موکورى زۆرى تێدایه". له‌کابینه‌که‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى، فوئاد حوسێن له‌پشکى پارتى دیموکراتى کوردستان بۆته وه‌زیرى دارایى و ئابورى حکومه‌تى عێراق. بریارده‌رى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق باسى له‌وه‌شکرد، له‌به‌رئه‌وه‌ى کورد که‌مینه‌یه ناتوانێت داواى ره‌وانه‌کرده‌وه‌ى بکات بۆ حکومه‌تى عێراق"مه‌گه‌ر له‌حاڵه‌تێکدا له خوێندنه‌وه‌ى یه‌که‌مدا فشار دروست بکات تا بنێردرێته‌وه‌و داواى چاره‌سه‌رکردنى که‌موکورییه‌کان بکات به‌تایبه‌ت هیچ به‌شه بودجه‌یه‌کى بۆ پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه دیارى نه‌کردووه". هاوکات، ئه‌ندامێکى فراکسۆنى یه‌کگرتوو ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد 6تشرینى دووه‌م ده‌چنه‌وه بۆ په‌رله‌مان بۆ ده‌نگدان له‌سه‌ر ئه‌و وه‌زیرانه‌ى که پێشتر متمانه‌یان پێنه‌دراوه تا ده‌نگیان له‌سه‌ر بده‌ن. جه‌مال کۆچه‌ر، ئه‌ندامى فراکسۆنى یه‌کگرتوو بۆ سایتى هاوڵاتى وتى" ئێمه ئێستا له‌ماڵه‌وه‌ین و رۆژى 6ى 11 ده‌چینه‌وه بۆ په‌رله‌مان بۆ ده‌نگدان له‌سه‌ر ئه‌و وه‌زیرانه‌ى له قۆناغى یه‌که‌مدا ده‌نگیان پێنه‌درا تا ئه‌مجاره ده‌نگیان پێ بده‌ین، به‌ڵام گه‌شتنى پرۆژه بودجه‌ى عێراق له‌رووى یاساییه‌وه ده‌بێت په‌رله‌مان گفتوگۆى له‌سه‌ر بکات". کۆچه‌ر جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه، پرۆژه بودجه‌ى عێراق که‌موکورتى زۆرى تێدایه پشک و ئیتحقاقى پێشمه‌رگه‌و بودجه‌ى بۆ پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه تێدا نییه‌و ئه‌و به‌شه بودجه‌یه‌ى بۆ هه‌رێمى کوردستان دیارى کراوه زۆر که‌مه‌و ده‌بێت زیاد بکرێت تا هه‌رێم و به‌غدا بگه‌نه رێکه‌وتن" کورد به‌و بره بودجه‌یه رازى نییه که بۆى دیارى کراوه، ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت رێکه‌وتن بکرێت ده‌بێت پشکى هه‌رێم زیاد بکرێت". له‌پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2019ى عێراقدا، پشکى کورد به له‌سه‌دا 12.67 دیارى کراوه که بره‌که‌ى 8 تریلۆن و 970 ملیار دیناره له‌گه‌ڵ بڕى 44 ملیار دینارى مانگانه بۆ هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان، ئه‌مه‌ش له‌به‌رانبه‌ر هه‌نارده‌کردنى رۆژانه‌ى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتدا.
هاوڵاتی لایه‌نه کوردییه‌کان هیواکانیان له‌سه‌ر عادل عه‌بدولمه‌هدى کاندیدى ڕاسپێردراو بۆ پێکهێنانى حکومه‌تى نوێی عێراق هه‌ڵچنیوه، چاویان له‌وه‌یه له‌ڕێگه‌ى دۆستایه‌تى له‌مێژینه‌یه‌وه له‌گه‌ڵ سه‌رکرده کورده‌کان له‌سه‌رده‌مى کابینه‌که‌یدا کێشه هه‌ڵواسراوه‌کانیان له‌گه‌ڵ به‌غدا یه‌کلایی بکه‌نه‌وه. به‌درێژایی دواى ڕوخانى رژێمى سه‌دام حوسه‌ین، لایه‌نه کوردییه‌کان به‌گشتى له‌سه‌ره‌تادا هیوایان به‌سه‌رجه‌م ئه‌و که‌سانه هه‌بووه که پۆستى سه‌رۆک وه‌زیرانیان له عێراقدا وه‌رگرتووه، تا مافه‌کانیان له‌عێراقدا به‌ده‌ستبهێنن و کێشه‌کانیان له‌گه‌ڵ به‌غدا چاره‌سه‌ر بکه‌ن، به‌ڵام کێشه‌کان وه‌کو خۆیان ماونه‌ته‌وه. به‌ڵام ڕه‌نگه هیچ کات به‌ئه‌ندازه‌ى ئه‌مجاره کورد هیواى به‌سه‌رۆک وه‌زیرانى نوێ له عێراق نه‌بێت، به‌و پێیه‌ى دۆستى دێرینى کورده‌کانه و په‌یوه‌ندى باشى له‌گه‌ڵ سه‌رکرده و لایه‌نه کوردییه‌کان هه‌یه. له‌گه‌ڵ ڕاسپاردنیدا له‌دووى ئه‌م مانگه‌دا له‌لایه‌ن سه‌رۆک کۆماره‌وه بۆ پێکهێنانى کابینه‌ى نوێ، عادل عه‌بدولمه‌هدى زنجیره‌یه‌ک په‌یامى پاڵپشتى پێگه‌یشت، که به‌شێکیان له‌لایه‌ن لایه‌نه کوردییه‌کانه‌وه بوو. ئێستا کورد هاوشێوه‌ى لایه‌ن و پێکهاته‌کانى دیکه چاوى له هه‌نگاوه‌کانى عادل عه‌بدولمه‌هدى و کارنامه‌ى حکومه‌ته‌که‌یه‌تى که پێده‌چێت له‌م ڕۆژانه‌دا ڕابگه‌یه‌نرێت. دانا جه‌زا ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌فراکسیۆنى پارتى به هاوڵاتی وت «مه‌سه‌له‌ى گه‌شبینی کورد به عادل عه‌بدولمه‌هدى شتێکى له‌سه‌دا سه‌د نییه، به‌ڵام په‌یوه‌ندى به‌وه‌وه هه‌یه که ئه‌و که‌سێکى میانڕه‌وه و تا ڕاده‌یه‌ک تێکه‌ڵاوییه‌کى مێژویی هه‌یه له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانى کوردو تێگه‌یشتنى هه‌یه بۆ پرسه‌کان و کاندیدێکى ته‌وافوقییه«. وتیشى «تا ئێستا شتێکى نێگه‌تیفى نه‌بووه، هیوادارین وابێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ش له‌کاتى کارکردندا ده‌رده‌که‌وێت کاتێک ده‌چێته سه‌ر کورسی، به‌و پێیه‌ى ئه‌وانه‌ى چونه‌ته سه‌ر ئه‌و کورسییه زۆرجار جیاوازبوون له‌و که‌سه‌ى پێشتر». دانا جه‌زا باسى له‌وه‌کرد، عادل عه‌بدولمه‌هدى پشتیوانییه‌کى سه‌ره‌کى له‌ناو په‌رله‌مان یان دامه‌زراوه‌ى سه‌ربازى نییه، پێویستى به‌وه‌یه سه‌رجه‌م لایه‌نه‌کان پشتیوانى بکه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ى بتوانێت سه‌رکه‌وتوو بێت، پێویسته ئه‌ویش هه‌وڵبدات هه‌موو لایه‌نه‌کان ڕازیبکات له‌ناویاندا کورد. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌و په‌رله‌مانتاره پێشبینى ناکات له‌سه‌رده‌مى عادل عه‌بدولمه‌هدیدا هه‌موو کێشه هه‌ڵواسراوه‌کانى نێوان به‌غدا و هه‌رێم چاره‌سه‌ر بکرێن «به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌و به‌نیەتێکى باش بیه‌وێت کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکات، ئه‌گه‌ر ده‌ستور بکات به پێوه‌ر، لایه‌نه‌کانى دیکه ده‌ستوه‌ردان له‌کاره‌کانیدا نه‌که‌ن، من ته‌سه‌ور ده‌که‌م بتوانێت زۆربه‌ى کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکات». له‌پاڵ پرسی گه‌نده‌ڵى و تیرۆرو چه‌ندین کێشه‌ى که‌ڵه‌که‌بوو که چاوه‌ڕوانى عادل عه‌بدولمه‌هدین، چه‌ندین کێشه‌ى هه‌ڵواسراوى نێوان هه‌رێم و به‌غدا که ساڵ به‌ساڵ گه‌وره‌تر بوون چاوه‌ڕوانى ئه‌و کابینه نوێیه‌یه که عادل عه‌بدولمه‌هدى ده‌یه‌وێت له که‌سانى ته‌کنۆکرات پێکى بهێنێت. دیارترین کێشه‌کان بریتین له‌کێشه‌ى نه‌وت و بودجه و ناوچه کێشه‌له‌سه‌ره‌کان و پێشمه‌رگه، که تا ئێستا هه‌رێم و به‌غدا له‌سه‌ریان ناکۆکن و ساڵانێکى درێژه به‌بێ چاره‌سه‌ر ماونه‌ته‌وه. میران محه‌مه‌د په‌رله‌مانتارى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌به‌غدا به هاوڵاتی وت «هه‌موومان هیوامان هه‌یه کێشه‌کان چاره‌سه‌ر بکات، له‌به‌رئه‌وه‌ى پیاوێکى میانڕه‌وه، هه‌رچه‌نده ئه‌و هێشتا به‌فه‌رمى ده‌ستبه‌کارنه‌بووه«. وتیشى «سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه عادل عه‌بدولمه‌هدی تێکه‌ڵى زۆر بووه له‌گه‌ڵ کورد، که هیوادارین ئه‌و هۆکارانه رۆڵى هه‌بێت بۆ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان». عادل عه‌بدولمه‌هدى به‌راورد به سه‌رکرده عێراقییه‌کان تا ئێستا هه‌ڵوێستێکى توندى به‌رانبه‌ر کورد نه‌بووه و به‌رده‌وام جه‌ختى له ڕێگه‌ى گفتوگۆ و دانوستان کردوه‌ته‌وه، بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌کان. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌و که له کابینه‌که‌ى حه‌یده‌ر عه‌بادیدا که ساڵى 2014 پێکهێنرا بۆ ماوه‌ى دووساڵ وه‌زیرى نه‌وت بوو، کێشه‌کانى نێوان هه‌رێم و به‌غدا له‌سه‌ر پرسی نه‌وت وه‌کو خۆیان مانه‌وه و چاره‌سه‌ر نه‌کران. له پرسی پێکهێنانى کابینه‌ى حکومه‌ته‌که‌شیدا، باس له‌وه‌ده‌کرێت عادل عه‌بدولمه‌هدى که کاندیدى ته‌وافوقى لایه‌نه ناکۆکه شیعییه‌کانه، سێ پۆستى وه‌زیرى بۆ کورد داناوه، که که‌متره له ژماره‌ى ئه‌و پۆستانه‌ى پێشتر بۆ کورد دانرابوون، به‌ڵام ئه‌وه نه‌بووه‌ته هۆى ئه‌وه‌ى به‌ر ڕه‌خنه‌ى کورد بکه‌وێت، به‌و پێیه‌ى ئه‌و به‌ڵێنیداوه کۆتایی به پشک پشکێنه‌ى حزبى بهێنێت و له‌سه‌ر بنه‌ماى لێهاتویی وه‌زیره‌کانى کابینه‌که‌ى دیارى بکات. غالب محه‌مه‌د ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕان له په‌رله‌مانى عێراق پێیوایه، عادل عه‌بدولمه‌هدى هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه «مافى کوردى خواردووه« له پێکهێنانى حکومه‌تدا، به‌ڵام ده‌بێت چاوه‌ڕوان بکه‌ن بزانن کاره‌کانى چۆنه‌و ده‌توانێت چى بکات، پێش ئه‌وه‌ى حوکمى پێشوه‌خته‌ى له‌سه‌ر بده‌ن. وتیشى «کورد بۆ مالیکى و عه‌بادی و جه‌عفه‌ریش ئه‌و هیوایه‌ى هه‌بوو، به‌ڵام هیچیان وا ده‌رنه‌چوون، بۆیه پێویسته چاوه‌ڕێ بکه‌ین». غالب محه‌مه‌د باسى له‌وه‌کرد، عادل عه‌بدولمه‌هدى کاتى خۆى وه‌زیرى نه‌وت بوو، ئه‌وکات هه‌رێمى کوردستان نه‌وتى سپى بۆ نه‌ده‌هات، که زۆر پێویستى بوو، «با تۆزێک وردبین نه زۆر زۆر دڵخۆش بین نه زۆر ڕه‌شبین بین با جارێ چاوه‌ڕوان بین، به‌ڵکو بتوانێت شتى باش بکات». ئه‌و په‌رله‌مانتاره پێیوایه، ئه‌وه‌ى کێشه‌ى سه‌ره‌کى کورده له به‌غدا ئه‌وه‌یه پارتى و یه‌کێتى بۆ به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان سیاسه‌ت ده‌که‌ن. عادل عه‌بدولمه‌هدى (76 ساڵ) هه‌م پشتیوانى تارانى هه‌یه هه‌م پشتیوانى واشنتۆن، که هه‌ردووکیان له‌دواى هه‌ڵبژاردنه په‌رله‌مانییه‌که‌ى عێراقه‌وه له 12ى ئایارى ئه‌مساڵ هه‌وڵیانده‌دا پێکهێنانى حکومه‌ت له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان یه‌کلایی بکه‌نه‌وه، به‌تایبه‌ت له‌پرسی دیاریکردنى سه‌رۆک وه‌زیراندا. هه‌رچه‌نده له‌دواى ڕاسپاردنییه‌وه تا ئێستا عادل عه‌بدولمه‌هدى هیچ قسه‌یه‌کى له‌باره‌ى هه‌ڵوێستى به‌رانبه‌ر کێشه‌کانى هه‌رێم و به‌غدا و چۆنیه‌تى چاره‌سه‌رکردنیان نه‌کردووه، به‌ڵام چاوه‌ڕوانده‌کرێت له‌ڕۆژانى سه‌ره‌تاى ده‌ستبه‌کاربووندا وه‌ک سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق دانوستان له‌گه‌ڵ کورده‌کان بکات له‌سه‌ر پرسی داهاتى نه‌وتى هه‌رێم، که یه‌کێکه له گه‌رمترین پرسه‌کان له‌سه‌ر ئاستى عێراق و هه‌رێم. مه‌حمود عوسمان سیاسه‌تمه‌دارى کورد بۆ هاوڵاتی وتى «کێشه‌ى کورد ئه‌وه‌یه هیچ گوێ به دیراسه‌ت نادات و شت لێکناداته‌وه، عه‌بادیش که هات چونکه ناکۆک بوو له‌گه‌ڵ مالیکى، یه‌کسه‌ر هه‌موو کورد پشتیوانى عه‌بادیان کرد، بێ مه‌رج چونه ناو کابینه‌که‌یه‌وه، دواتر ده‌رکه‌وت عه‌بادى زۆر خراپ بوو به‌رانبه‌ر کورد، به‌تایبه‌تى له پرسی ریفراندۆمدا». وتیشى «ئێستا بێئه‌وه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى ده‌ستى به کارکردن کردبێت به‌شێوه‌ى فه‌رمى هه‌موویان که‌وتونه‌ته پیاهه‌ڵدانى، له‌سیاسه‌تدا ئه‌وه هه‌ڵه‌یه، ده‌بێت بوه‌ستى بزانیت چیت له‌گه‌ڵدا ده‌کات و به‌رنامه‌که‌ى چییه و بۆ کورد چى ده‌کات به‌کرده‌وه«. مه‌حمود عوسمان ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، عادل عه‌بدولمه‌هدى جێگرى سه‌رۆک وه‌زیران و وه‌زیرى نه‌وت و وه‌زیرى دارایی بووه «شتێکى وامان لێنه‌بینیوه که کردبێتى، لایه‌نه کوردییه‌کان که‌وتونه‌ته په‌له‌په‌ل و پیاهه‌ڵدانى به‌وه‌ى دۆستى کورده، بێ ئه‌وه‌ى چاوه‌ڕوان بکه‌ن بزانن ده‌توانێت چی بکات».
.png)
