ئەو هەڵەیەی چینی کردە پێشەنگی بۆشایی ئاسمان!

سەركۆ جەمال هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەدوای بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق بە نادەستوری بوونی درێژكردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی كوردستان رێڕەوێكی دیكەی وەرگرت، چیتر دیاریكردنی كاتەكەی لەدەستی سەرۆكایەتی هەرێم و لایەنە سیاسییەكاندا نەماوە. كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق كەخۆی وادەكەی لەسەرەتای ساڵی داهاتوو كۆتایی دێت و دەبێت پەرلەمانی عێراق وادەكەی بۆ درێژبكاتەوە دەبێت ئەركی سەرپەرشتیكردنی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش بگرێتە ئەستۆ، چونكە كۆمسیۆنەكەی هەرێم بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی درێژكردنەوەی وادەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان چیتر ناتوانێت هەڵبژاردن ئەنجامبدات.  جومانە غەلای وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق رایگەیاند: لەكۆبوونەوەی كۆمسیۆن لەگەڵ سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كە داوایكردبوو هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت، كۆمسیۆنی عێراق ئامادەیی خۆی دەربڕی». هەروەها وتیشی:» نوسینگەمان لەهەولێرو دهۆك و سلێمانی هەیە بۆیە كۆمسیۆن لەدوای ئامادەكردنی ئامرازەكانی ئێمە شەش بۆ حەوت مانگمان دەوێت تا بتوانین هەڵبژاردنەكە ئەنجامبدەین. بەوتەی جومانە غەلای جگە لەو پێداویستیانە بودجەشیان پێویستە بۆ ئەنجامدانی و كاتی دیاریكراو نییە، هەڵبژاردنەكەش بەپێی یاسای ژمارە یەكی ساڵی 1992 كە 2013 هەمواركراوەتەوە كۆمسیۆن بەكاریدەهێنێت و دەبێتە رێنمایی و ئاسانكاری یەكێك لەبڕگەكان ئەوەیە كە كۆمسیۆن رێگایەك بگرێتەبەر كە خۆی بەباشی دەزانێت. «بەپێی یاسای هەڵبژاردن تایبەت بە پەرلەمانی كوردستان هەڵبژاردن بەڕێوەدەچێت، بەڵام پێداچوونەوەی بۆ دەكرێت و بەپێی كۆبوونەوەكەش وامان پێباش بوو بەئەلكترۆنی هەڵبژاردنەكە بەڕێوەبچێت و بەپێی لیستی هەڵبژاردنی 2021 دەبێت و كاتی دیاریكردنی كاتەكەش تۆمارەكە پێداچوونەوەی بۆ دەكرێت»، جومانە غەلای وای وت. بڕیاردراوە 18ی 12ی 2023 هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق ئەنجامبدرێت و  هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش لەدوای ئەو وادەیە بەڕێوەدەچێت، بەوپێیەش هەڵبژاردنەكە دەكەوێتە ساڵی داهاتوو. هەر بەپێی زانیارییەكان ئەنجومەنی كۆمسیارانی عێراق بۆ دیاریكردنی كاتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان چەند جارێك كۆبوونەتەوەو كۆبوونەوەكانیش بەردەوامییان هەیە، هەڵبژاردنەكەش شەش مانگ زیاتری پێویستە تاهەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەبچێت. پێش کۆتای مانگی شەش کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بڕیار لە بارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان دەدات لەكۆبوونەوەی رۆژی سێشەممە 20ـی حوزەیراندا ئەنجوومەنی كۆمیسیارانی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان چەند پێشنیازێكی لەبارەی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەبووە كە لەلایەن ئەنجوومەنی كۆمسیارانەوە تاووتوێ كراون. كەدەبێت پێش كۆتایی مانگی حوزەیران، كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق دوا بڕیار لە بارەی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانەوە بدات. دوای چەند مانگێك لەمشتومڕو ناكۆكی نێوان لایەنەكانی هەرێمی كوردستان لەسەر یاسای هەڵبژاردن و كاراكردنەوەی كۆمسیۆن ، 30ـی ئایاری 2023، دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق بڕیاریدا بە نادەستووریبوون»ـی یاسای ژمارە 12ـی درێژكردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان كە لە 9ـی تشرینی یەكەمی 2022 دەركراو رایگەیاند: تەمەنی پەرلەمانی كوردستان لەگەڵ كۆتاییهاتنی خولی پێنجەم كۆتاییهاتووە و هەر بڕیارێك لەدوای كۆتاییهاتنی ئەو ماوەیەوە دەركرابێت، لەڕووی دەستوورییەوە پووچەڵە. بڕیارەكە لەسەر سكاڵای یوسف محەمەد سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان سەرەتا جوڵێندرا دژ بە سەرۆكی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان. بڕیارەكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ئاماژەی بەوەكردووە درێژكردنەوەی تەمەنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان نادەستورییەو ناكۆكیشە لەگەڵ شەش ماددەی دەستوری و لەدوای شەشی تشرینی دووەمی ساڵی رابردووەوە درێژكردنەوەكە نایاساییەو هەر بڕیارێك لەدوای ئەو وادەیە لەپەرلەمانی كوردستان دەرچووبێت كاری پێناكرێت. هاوڵاتی بەدواداچوونی كردو لەچەند شارەزایەكی یاسایی پرسی، یەكێك لەو شارەزایانە حاكم شێخ لەتیف مستەفا بوو، دووپاتیانكردەوە لەڕووی یاساییەوە ئێستا كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی هەرێم ناتوانێت وەكو كۆمسیۆن بەشداری هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكات، تەنها لەیەك ئەگەردا نەبێت كە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق ئەندامەكانی بەكاربهێنن بۆ بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكە. هاوكات هەندرێن محەمەد سەرۆكی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی هەرێم لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی:» تائێستا كۆمسیۆنی هەرێم هیچ داوایەكمان لێنەكراوە بەشداری هەڵبژاردنەكەی هەرێمی كوردستان بكەین، بەڵام ئەگەر داوامان لێبكرێت ئەوا ئامادەین هەموو هاوكارییەك بكەین». بەڕێوەبەری ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەدووری دەزانێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەمساڵدا ئەنجامبدرێت. ئامانج عەزیز بەڕێوەبەری ئۆفیسی سلێمانی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لەڕووی تەكنیكیەوە قورسە بتوانرێت هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق كە لەمانگی 12دایە لەگەڵ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجامبدرێت، چونكە لەهەرێمی كوردستان هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان ناكرێت. هەوەها پێشیوابوو ئەگەر كۆمسیۆن پێداویستیەكانی بۆ دابین بكرێت ماوەی شەش بۆ حەوت مانگی پێویستە تا بتوانێت هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەڕێوەببات. نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە 24ی شوباتی 2022 مەرسومێكی بۆ دیاریكردنی رۆژی هەڵبژاردن دەركردو یەكی تشرینی یەكەمی ساڵی رابردووی بۆ رۆژی هەڵبژاردن دیاریكرد، بەڵام وادەكە گۆڕا بۆ 18-11-2023 دوای ئەوەی پەرلەمان ماوەی خۆی بۆ ساڵێك درێژكردەوە. بەپێی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی هەرێم كە پارتی و یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان و لە 22 -5-2023 شەڕیان كرد لەسەر درێژكردنەوەكەی چیتر ناتوانێت سەرپەرشتی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بكات. سەرچاوەیەك لەسەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بەهاوڵاتی وت: ئەو كاتەی لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەمانگی 11ی ئەمساڵ دیاریكراوە دوای بڕیارەكەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق هەڵوەشاوەتەوە. وتیشی: وادەی نوێی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان لەلایەن كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عێراق بەهەماهەنگی لەگەڵ سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان دەبێت و پێشبینیش دەكەین بكەوێتە سەرەتای ساڵی داهاتوو. بە هەموو پێوەرەکان هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان ئەمساڵ ئەنجام نادرێت شیروان زرار وتەبێژی كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنی هەرێم باس لەوەدەكات چاوەڕێی هەڵوێست و بڕیاری سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەن كەئایا هەڵبژاردنی هەرێم كەكۆمسیۆنی عێراق سەرپەرشتی دەكات ئایا كۆمسیۆنی هەرێمیش دەتوانێت بەشداری بكات یاخود نا. لەهەرێمی كوردستان تائێستا پێنج هەڵبژاردنی پەرلەمانیی ئەنجامدراوە، یەكەمیان لەساڵی 1992و دواینیان لەساڵی 2018 بوو، لەدوایین هەڵبژاردندا زیاتر لەسێ ملیۆن و 85 هەزار كەس مافی بەشداریكردنیان هەبوو، بەهۆی ئەوەی لەم هەڵبژاردنەدا لیستی تۆماری دەنگدەرانی عێراق بەكاردەهێنرێت هێشتا روون نییە چەند كەس مافی بەشداریكردنیان لەهەڵبژاردنەكەدا هەیە، بەڵام جیاوازی لیستی تۆماری هەرێم و عێراق نزیكەی 400 هەزار كەسە.  

شەنای فاتیح بەهۆی هاتنی وەرزی هاوین كەئەمڕۆ یەكەم رۆژیەتی دڵەراوكێ لای بەشێك لەهاووڵاتیانی هەرێم دروستبووە كە لەهەفتەیەكدا دوو جار ئاوی خواردنەوەیان بۆ بەردەدرێتەوە، بەڕێوەبەری ئاوو ئاوەڕۆی هەرێمیش دەڵێت خواستێكی زۆر لەسەر ئاوی ماڵان هەیە. بەڕێوەبەری گشتی ئاوی هەرێم ئاشكرایدەكات شوێن هەیە لەهەرێم 24 كاتژمێر ئاوی هەیە بەڵام شوێنیش هەیە رۆژ ناڕۆژێك ئاوی دەدرێتێ. ئاری ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەشێوەیەكی گشتی لەسنوری هەرێمی كوردستاندا هەندێك كێشەمان هەیە كەڕۆژ ناڕۆژێك ئاو بدرێتە ماڵان، بەڵام هەندێك شوێنیش رەنگە 24 كاتژمێر ئاویان هەبێت، ئەوە بەپێی جێبەجێكردنی ئەو پلانانەی هەیە لەشارو شارۆچكەو كۆمەڵگاكان دەگۆڕێت و بوون و نەبوونی كارەباش رۆڵی هەیە. هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد كە تائێستا ئەو بڕە ئاوەی كە بەرهەمدەهێندرێت ئەگەر بەتێكڕا حساب بكرێت زیاترە لەبڕی ئاوی ستاندارد كە بوونی هەیە، وتیشی:» لەهەندێك شوێن كێشەمان هەیەو بەرهەمهێنان كەمترە بەهۆی دابەزینی ئاستی ئاوی ژێرزەوی و نەبوونی كارەبا». «لەچەند گەڕەكێك یان چەند كۆڵان و گەڕەكێكی شاری هەولێر كێشەمان هەیە، چونكە نیوەی بیرەكان ئاوەكەی دابیندەكات و نیوەكەی دیكەشی پڕۆژەكان دابینی دەكەن، هەروەها لەقەزای قوشتەپەو چەند گەڕەكێكی شاری سۆرانیشدا كێشە هەیە، لەپارێزگای سلێمانیش لەشارۆچكەی چەمچەماڵ كێشەی كەمی ئاو هەیە» ئاری ئەحمەد وای وت. بەڕێوەبەری گشتی ئاوو ئاوەڕۆی هەرێم ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد بۆ چارەسەركردنی كەمئاوی چەند پلانێكیان هەیە، ئەوانیش ئاوی بیرەكان چارەسەربكەن بەوەی كەئەو بیرانەی كێشەی دابەزینی ئاستی ئاویان هەیە پێویستە پەمپ و ماتۆڕەكانیان زیاتر شۆڕبكرێتەوە، ئەو بیرانەش كە وشكبوون لێبدرێنەوە، هەروەها رێكخستنی تۆڕەكانی ئاوو نۆژەنكردنەوەی پڕۆژە ستراتیژییەكان. بەڕێوبەری گشتی ئاوی هەرێم: ئاستی ئاوی ژێر زەوی دابەزیوە هەروەها بەرێوەبەرایەتی ئاوی هەرێم بۆ دابینكردنی ئاو بەتانكەر، لەسنوری بەڕێوبەرایەتی ئاوی هەولێرو ئاوی سۆران و ئاوی ئاكرێ و ئاوی دەوروبەری سلێمانی و ئاوی راپەڕین پڕۆژەیەكیان هەیە كەتیایدا ئاو بەتانكەر دابەشدەكرێت. هاوكات، بەختیار  ئەحمەد، بەڕێوەبەری ئاوی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تائێستا ئەو ئاوەی دەدرێتە ماڵان لەئاستی پێویستدایەو هەموو ئامادەكارییەكمان كردووە كەهاووڵاتیانی سلێمانی بێ ئاو نەبن، ئەگەر بێت و حاڵەتی نەخوازراو روونەدات وەك بۆری شكان یان كارەبا تێكچوون». وتیشی:»گرتنەوەی ئاو لەلایەن توركیاو ئێرانەوە كاریگەری لەسەر ئاوی دوكان هەیەو كەمێكیش كاریگەری كردووەتەسەر ئاوی خواردنەوە». لەبەشێكی شارو شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستاندا هاووڵاتیان رۆژانە رووبەڕووی كەمی ئاو دەبنەوەو گەڕەك هەیە ماوەی سێ یان چوار رۆژ تێپەڕدەبێت و ئاویان بۆ بەرنادرێتەوە. مینا مستەفا هاووڵاتییەكی دانیشتووی گەڕەكی كارێزەوشكە لەسلێمانی بەهاوڵاتی وت: جاری وا هەبووە یەك هەفتە بێ ئاو بووین بەتایبەت لەهاویندا، بۆیە ئاومان بەتەنكەر كڕیوە». شكانی بۆری كێشەیەكی دیكەیە كە بەهۆیەوە هاووڵاتیان بێ ئاو دەبن، حسێن ئەحمەد دانیشتووی چەمچەماڵ  بەهاوڵاتی وت:» بەهۆی شكانی بۆرییەوە ساڵی وا هەبووە چەند جارێك بەتەنكەر ئاومان كڕیوە، جگە لەوەی زۆربەی كات هاوینان بەچەند رۆژێك ئاوی بەلوعەمان بۆ بەردراوەتەوە، بۆیە زۆرێك لەهاووڵاتیان ناچارن ئاوی بیر بەكاربهێنن».

هاوڵاتی قوباد تاڵەبانی لەچەند رۆژی رابردوودا سەردانی پارێزگای هەڵەبجەو دوێنێ سێشەممەش چووەتە ئیدارەی گەرمیان بۆ دەستپێكردنەوەی چەندین پڕۆژەی گرنگ و ستراتیژی كە ئەولەویەتن لای هاووڵاتیان و جێگیری سەرۆكی حكومەت فەرمانی كردووە دەست بەجێبەجێكردنی بكرێت. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، هەوڵەكانی قوباد تاڵەبانی، جێگیری سەرۆكی حكومەتی هەرێم دوای چەندین گلەیی و ناڕەزایەتی یەكە ئیدارییەكان و بەشێك لەكۆمپانیاكان بووە كە رۆژانەو هەفتانە بەشێكیان دەبینێت و بەڵێنی داوە بەچڕی لەسنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەی گەرمیان و راپەڕین پڕۆژەكان دەستپێبكرێتەوە. قوباد تاڵەبانی، بڕیارە سەردانی ئیدارەی راپەڕین و چەندین قەزای دیكە بكات كە داواكارییەكانیان گەیاندووەتە نوسینگەكەی بۆ چەندین پڕۆژەی ستراتیژی و خزمەتگوزاری كەداواكاری یەكە ئیدارییەكان و هاووڵاتیانی ناوچە جیاوازەكانە. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، كە لەتیمی یەكێتی لەحكومەتی هەرێم دەستی كەوتووە، ئەوەی خستەڕوو كە سەدان پڕۆژە كە بەهۆی قەیرانی دارایی لە 2014و دواتر راگیراون یان بەشێكیان تەواو نەكراون بەپێی ئەولەویەت و گرنگی بۆ هاووڵاتیان دەستپێدەكاتەوە، بەتایبەت كەهەرێمی كوردستان شایستە داراییەكانی لەبەغدادەوە بۆ دێت و بەشێك لەو بودجەیە بۆ پڕۆژەكان دابین دەكرێت. هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كە قوباد تاڵەبانی لەگەڵ سەرمایەداران و كۆمپانیاو بەڵێندەرانی خۆماڵی گفتوگۆ دەكات بۆ ئەوەی جێبەجێكردنی پڕۆژەكان دەستپێبكرێتەوە. هاوكات ئەوەشی روونكردەوە جێگیری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران» رژدە» لەسەر ئەوەی كەچیتر نابێت پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەو ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین جێبەجێكردنی پڕۆژەی تێدا دوابخرێت. هەرێمی كوردستان و حكومەتەكەی سودانی لەسەر بنەمای بودجەی 2023 و 2024 و 2025 رێككەوتن و بڕیارە لەسەرەتای مانگی داهاتوو بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە. هەرێمی كوردستان پشكی 12.67% بۆ دیاریكراوەو مانگانە ترلیۆنێك و 250 ملیار دیناری كاشی پێدەگات، بێجگە داهاتی نانەوتی كەمانگانە زیاترە لە 200 ملیار دینار.

هاوڵاتی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامە لەهەڕەشەكانی بۆ سەر حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەسنووری هەرێمی كوردستان، بەرپرسێكی سەربازی كۆمەڵەی شۆڕشگێران ئاشكرایدەكات» ئێران شەش مانگ مۆڵەتی پێداون». كۆماری ئیسلامی ئێران هاوشێوەی توركیا هەنگاو دەنێت بۆ ئەوەی چالاكییەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات كۆنترۆڵ بكات، ئەوەش دوای رووداوەكەی ژینا ئەمینی كەخۆپیشاندانی فراوانی لێكەوتەوەو سەدان كەس كوژران و برینداربوون. حزبەكانی رۆژهەڵات بەهۆی بەهێزبوونی رێكخستنەكانیان لەشارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، كۆماری ئیسلامی ئێرانی نیگەران كردووە. ئەندامێكی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشان ئاماژە بەوەدەكات بەوریاییەوە چاودێری دۆخەكە دەكەن نەوید میهرئاوەرد، ئەندامی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تائێستا وەكو كۆمەڵە هیچیان بەئێمە نەوتووە، هیچ كەسێكیشمان بانگ نەكراوین، بەڵام قسەمان بیستووەو كۆكردنەوەی هێزیش لەسەر سنورەكان هەیە». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد كەهاتوچۆی قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی عێراق بۆ ئێران و سەردانی هەرێم دیارە شتێك هەیە. «توركیا و ئێران ستراتیژی هاوبەشیان هەیە پەیوەست بەكورد سەرەڕای جیاوازیەكانیان لەسەر دژایەتی كورد هاوڕان، چەند شتێك پێشبینی دەكرێت یەكێكیان ئەوەیە بیانوو بێت بۆ هێرش بۆ سەر ئێمە، دووەم لەم رۆژانە سكرتێری حزبی دیموكرات و كۆمەڵەو كۆمۆنیست و هاوسەرۆكی پژاك لەئەوروپا كۆبوونەوە، رەنگە ئێران بەوە هەستیاری هەبێت و بیەوێت بەوە فشاربكات و جیاوازی دروستبكات»، نەوید میهرئاوەرد وادەڵێت. هەروەها بەرپرسێكی سەربازی كۆمەڵەی شۆڕشگێری ئێران كەنەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت بەهاوڵاتی وت:»حكومەتی هەرێم مۆڵەتی شەش مانگیان پێمان داوە كەبچینە دوو كەمپی سلێمانی و هەولێر یاخود هەرێمی كوردستان جێبهێڵین، وتیان ئێمە دەسەڵاتمان نییەو یەك ساڵە خەریكین لەبەر ئێوە تاران و بەغدا دەكەین». وتیشی:»پێیان وتین دەبێت خۆتان رادەستی نەتەوەیەكگرتووەكان بكەن و سەركردەكانی رۆژهەڵات و هەرێم تائێستا لەوبارەیەوە خۆیان بێدەنگ كردووە، بەڵام بەرپرسانی سەربازی هەردوو كۆمەڵەو دیموكرات ئەوە رەتدەكەنەوە، لەكاتێكدا یەكێتی هەردوو كۆمەڵەكەی بانگ كردووە بۆ سلێمانی و پارتیش دیموكرات و پاكی بانگ كردووە بۆ هەولێر». «پێیان وتوون ئێران دوو مانگ مۆڵەتی داوە بەیەكێتی و پارتی كە دەبێت حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەرێم چۆڵ بكەن یاخود بكرێنە كەمپەوە، بەڵام یەكێتی و پارتی داوای شەش مانگیان كردووەو ئێرانیش بەوە رازی بووە»، ئەو بەرپرسە سەربازییەی كۆمەڵەی شۆڕشگێڕان وای وت. سوپای پاسدارانی ئێران لەچەندین ناوچەی سەر سنوری هەرێمی كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان هێزێكی زۆری هێناوەو چەندین جۆری چەكی ئامادە كردووەو سەكۆی موشەكی لەچەندین شوێن جێگیركردووە. یەكێك لەفەرماندەكانی پژاك دەڵێت ئێران و توركیا زانیاری هەواڵگری ئاڵوگۆڕ دەكەن لەبارەی كوردەوە لەهەر چوار پارچەی كوردستان. شیار شەڤگەر، یەكێك لەفەرماندەكانی یەكینەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان باڵی سەربازی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» هەواڵگریی ئێران زانیاری لەبارەی پژاكەوە دەداتە دەوڵەتی توركیاو هێزەكانی دەوڵەتی توركیا لەو چوارچێوەداو پاڵپشت بەو زانیاریانە هێرش دەكەن و ئەوەش رێككەوتنێكی نێوان ئەو دوو وڵاتەیە». شیار شەڤگەر ئەوەشی خستەڕوو جوڵانەوەیەك كەبانگەشەی تێكۆشانی شۆڕشگێڕی دەكات، ئەگەر دەستبەرداری چەك بێت، ئەمە بەواتای مردنیەتی، وتیشی:» لەم سەدەیەی ئێمەی تێداین ئەگەر خاوەنی هێزی سەربازیی و بەرگریی نەبیت، بەئیرادەو هێزی خۆبەڕێوەبەری خۆی نەتوانێت كۆمەڵگاكەی بپارێزێت، هیچ واتایەك بۆ تێكۆشانی شۆڕشگێڕی نامێنێتەوە». ئەو فەرماندەیەی پژاك دەشڵێت: «ئێمە بەپێی ئاگربەستەكە دەجوڵێینەوە، دەبێت دەوڵەتی ئێرانیش بەو جۆرە بجوڵێتەوەو مامەڵە بكات، ئێمە لایەنگری دیالۆگ و چارسەرین و لایەنگری شەڕ نین، بەڵام ئەگەر هێرش بكرێتەسەر گەلەكەمان وەڵامیان دەدەینەوە.» سوپای پاسداران نیازی هەیە كە لەسەر چەند گردو شاخێكی رۆژهەڵاتی كوردستان و سنوری هەرێمی كوردستان جێگیر ببێت. فەرماندە سەربازییەكەی پژاك دەڵێت:» نابێت ئەوە لەبیربكەن ئێمە گەریلاین و لەهەموو شوێنێكی كوردستانین، ئەوان ئەگەر هەندێك گردو شوێن بەدەستبهێنن، گەریلا ئیتر ناتوانێت لەوێ بمێنێتەوە، دەستبەسەرداگرتنی ئەو شاخانە هەڵەیە، دەبێت ئێران ئاگربەست وەك دەرفەتێك نەقۆزێتەوە ئێستا هەڤاڵانمان دانیان بەخۆیاندا گرتووە كەهێرش نەكەن». زیاتر لە 10 رۆژە سوپای پاسدارانی ئێران هێرشی كردووەتەوە سەر ناوچەكانی كۆساڵان و بەهۆیەوە پێكدادان لەنێوان سوپای پاسداران و گەریلاكانی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) دەستیپێكردووە، بەو هۆیەشەوە چەند ئەندامێكی سوپای پاسداران كوژراون و برینداربوون. هاوڵاتی پەیوەندی بەچەندین بەرپرسی وەزارەتی ناوخۆو دەزگای ئاسایشی هەرێمەوە كرد، لەوانەش عەبدوڵا حەسەن مزوری بەڕێوەبەری حزب و كۆمەڵەكان لەوەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان، بەڵام ناوبراو رەتیكردەوە هیچ لێدوانێك لەوبارەیەوە بدات و وتی»ئاگاداری هیچ شتێكی لەوشێوەیە نیم». هاوكات هاوڵاتی پەیوەندی بەعەبدوڵا حەسەن زادە سكرتێری پێشووی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانەوە كرد، ناوبراو بێئاگایی خۆی نیشاندا لەهەر وادە دانانێك بۆ حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێمی كوردستان كە یان بچنە كەمپەوە یاخود هەرێم جێبهێڵن. سوپای پاسداران لەدوای هێرشەكەی 28ی ئەیلولی 2022 كە بەدەیان درۆن و موشەكەوە كردیەسەر هەرێمی كوردستان كە بەهۆیانەوە 18 كەس شەهیدبوون و 50 كەسی دیكەش برینداربوون كەزۆربەیان كەسوكاری پێشمەرگەی حزبەكانی رۆژهەلاتی كوردستان بوون، باسی راگرتنی مەرجداری هێرشەكانی كردبوو، هەرچەند لەدوای هێرشەكان، پێشمەرگەی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، لانیكەم لەچوار خاڵی نزیكی سنوور نەماون كەئێران پێیان هەستیار بوو، بەڵام سەرەڕای ئەوەش، جارێكی دیكە هێرشی ئەنجامدایەوە. دواتریش چەندین بەرپرسی ئێران لەوانەش ئیسماعیل قائانی بەرپرسی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران سەردانی بەغدای كردووەو لەگەڵ قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی عێراق باسیان لەحزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران لەهەرێمی كوردستان كردووە، لەو رێگەیەشەوە فشاریان كردووە ئەو حزبانە هەرێمی كوردستان جێبهێڵن ئەگەرنا هێرشی سەربازی دەكەنەسەر بارەگاكانیان. بەپێی ئەو ئامارانەی لەبەردەستدان لەساڵی 2015وە تائێستا نزیكەی 160 هاووڵاتی سڤیل بەبۆردوومانەكانی توركیاو ئێران بەتایبەت لەگوندەكانی ناوچە سنورییەكان شەهیدبوون و زیاتر لە 220 هاووڵاتیش برینداربوون.

سەركۆ جەمال راوێژكارێكی یاسایی پەرلەمانی كوردستان ئاشكرای دەكات كە:" مووچەو ئیمتیازاتی پەرلەمانتارانی خولی پێنجەم كۆتایی هاتووە"، لەكاتێكدا پێدانی مووچەكانیان بەردەوامە. لەدوای بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لە 30-5-2023 كەدرێژكردنەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستانی بەنایاسایی ناوبرد، مشتومڕی زۆر لەسەر وەرگرتنەوەی مووچەو ئیمتیازاتی پەرلەمانتاران دروستبووە. دانا دارا راوێژكاری یاسایی پەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" كاری ئەندام و راوێژكاری پەرلەمان جیاوازە، كاری ئەندام بەهۆی بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵیەوە بیست رۆژە ئەو خولەی هەڵوەشاندووەتەوە لەڕووی دادوەریەوە، واتا خولەكەی هەڵوەشاندووەتەوە نەك دامەزراوەكە". وەك ئەو راوێژكارە یاساییەی پەرلەمان دەڵێت :"مادام خولەكە درێژبكرێتەوە كەواتە مافە داراییەكەیان بەزۆر وەریاننەگرتووەو پێیان دراوە، ئێمە باوەڕمان وابوو هەر لەڕووی یاساییشەوە بەردەوامیدان بەخولەكە نایاساییە كەواتە خولەكە كۆتایی بێت ئیمتیازاتەكانیشی (لەمووچەو دەرماڵە) كۆتایی پێدێت". راوێژكارە یاساییەكەی پەرلەمانی كوردستان پێشیوابوو بەشێوەیەك لەشێوەكان یەكلاكردنەوەی باشە، دەشڵێت "راستگۆیانە بڵێم وەرگرتنەوەشی دەكرێت بخرێتە بری ئەو مووچە كۆكراوەی كە بەیەكەوە وەریدەگرن و " ئیكرامی"ە، كە هی شەش مانگە یان لەبری موچەكانیان ببڕدرێت، چونكە رەنگە وەرگرتنەوەی مووچەكانیان كێشەیەك دروستبكات كەخەرجیان كردبێت". هاوكات، دانا دارا كە راوێژكاری یاساییە لەسەر پشكی كۆمەڵی دادگەری، باسی لەوەشكرد كەدامەزراوەی پەرلەمان بەپێی ماددەی 17ی دەستوری عێراق هەرێمی كوردستان دەسەڵاتی هەیەو درێژكردنەوە یان بەردەوامیدان بەخولەكەی نایاسایی راگرتووە،"ئەندامەكان ئەندامی خولەكەن، ئەندامەكان دەڕۆن راوێژكارو فەرمانبەرەكان هەریەكەیان ئیشی خۆی هەیە ئەوە تایبەتە بەسەرۆكایەتی پەرلەمان ئەگەر كارێكیان پێبسپێرێت". "بەشێكیان پەیوەندی بەكاروباری لیژنەكانەوە هەیە كەئەم بڕیارە كاری لیژنەكانیشی وەستاندووە لەم رووەوە دەمێنێتەوە دەوامكردنی رۆژانە یان پێشكەشكردنی هەندێ پرس كەهەنووكەیی و گرنگ بێت، چونكە دامەزراوەكە راستگۆیانە بڵێم درێژكردنەوەی خولەكەی وەستاندووە " دانا دارا وادەڵێت.

هاوڵاتی ئێران هیوای لەسەر ئازادكردنی پارەی فرۆشی غازو كارەبا لەعێراق و نەوت بەكۆریای باشوور هەڵچنیوە كەبڕیارە ئەمریكا لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی تایبەتدا بەشێك لەو پارانەی تاران ئازاد بكات. دوای زیاتر لەمانگێك لەهەواڵی ئازادكردنی بڕێك لەپارە بلۆككراوەكانی ئێران دواجار دەركەوەت بڕێكی كەم لەقەرزەكانی غازو كارەبای عێراق رادەستی كۆماری ئیسلامی دەكرێت و دەنگی پارەی ئازادكراوی دیكە نییە. ئەمریكا بۆ ئەوەی عێراق لەوەرزی گەرمادا رووبەڕووی كەمیی كارەبا نەبێتەوە بڕیارێكی لێخۆشبوونی لەسزا نێودەوڵەتییەكان بۆ بەغداد دەركردووە تا قەرزەكانی كارەباو غاز رادەستی تاران بكات و لەبەرامبەردا هاوردەی غاز لەئێرانەوە ئاسایی بكرێت و رەوانەی وێستگە كارەباییەكان بكرێت. زیائـ ناسری، راوێژكاری یاسایی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاندووە بەبڕیاری ئەمریكا لەدوو قۆناغدا جارێك ملیارێك یۆرۆو جارێكی دیكە یەك ملیارو 500 ملیۆن یۆرۆ لەپارە بلۆككراوەكانی ئێران لەعێراق ئازاد كراوەو لەبەرامبەردا بەرهەمهێنانی كارەباو كاركردن لەپڕۆژەكانی بەرهەمهێنانی غاز زیاددەكات. ئێران دوای چوار ساڵ جارێكی دیكە هاوردەی غاز لەوڵاتی توركمانستان دەستپێدەكاتەوەو لەلایەكی دیكەوە فرۆشتنی غاز بەتوركیا كەم دەكات. هاوكات هەناردەی ئەو سووتەمەنییە بۆ وێستگە كارەباییەكانی عێراق كەمدەكاتەوە، ئەوە دەریدەخات رەنگە ئەو وڵاتە تەنها وەك كارتێكی فشاری ئازادكردنی پارە بلۆككراوەكانی لەعێراق ئەو هەنگاوە بنێت لەكاتێكدا لەوەرزی بەهارو هاویندا بەكارهێنانی غاز وەك سوتەمەنیی لەوڵاتەكەی بۆ كەمترین ئاست دادەبەزێت و هیچ بیانویەك نییە بۆ گرتنەوەی ئەو سوتەمەنییە. بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران رایانگەیاندووە؛ قەرزەكانی غازو كارەبای عێراق دەگاتە 11 ملیار دۆلار. هەروەها ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزیش ئەو قەرزانەی بەنزیكەی 18 ملیار دۆلار خەمڵاندووەو لەسەردەمی حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری پێشووتری ئەو وڵاتە بانگەشەی ئەوە دەكرا كەزیاتر لە 36 ملیار دۆلاری پارەكانی ئێران لەعێراق بلۆككراوە. بەهۆی سزاكانی ئەمریكاوە رەوانەكردن یان گواستنەوەی پارە بۆ سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران لەدەرەوە قەدەغە كراوەو پارە بلۆككراوەكانی ئەو وڵاتە بەهۆی سزاكانەوە بەزیاتر لە 120 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. عێراق بەهۆی بەندی شەشی نەتەوەیەكگرتووەكان سەرجەم داهاتەكانی لەیەكەم قۆناغدا رەوانەی بانكێكی ئەمریكا دەكرێت و بەپێی ئەو یاسایەو بەهۆی ئەو سزایانەی لەلایەن ئەمریكاوە دژی كۆماری ئیسلامی سەپێنراوە، عێراق ناتوانێت بەخواستی خۆی پارە یان قەرزەكانی رەوانەی ئێران بكاتەوە بۆیە دەبێت عێراق دوای هەر لێخۆشبوونێكی ئەو سزایانە لەڕێگەی بانكەكانی چەند وڵاتێكی وەك (قەتەر، كوەیت، توركیا، ئیمارات، ئوردن) هەوڵبدات قەرزەكان یان پارە بلۆككراوەكانی ئێران رادەست بكاتەوە.   قەیرانی غاز لەئێران بەپێی ئەو بەڵگە نهێنییانەی كەگروپێكی هاككەر لەپێگەی ئەلیكترۆنی سەرۆكایەتی كۆماری لەئێران دزەیان پێكردوە، نۆژەنكردنەوەی ئامێرەكانی كێڵگەو پاڵاوگەكانی نەوت و غازی وڵاتەكە پێویستی بە 25 بۆ 30 ملیار دۆلار هەیەو هەر بەو هۆیەوە چەند ساڵێكە بەرهەمهێنانی غاز زیادی نەكردووە. لەو بەڵگانەدا دەركەوتووە؛ ناهاوسەنگیی لەبەرهەمهێنان و بەكارهێنانی غازی رۆژانە لەئێران گەیشتووەتە 350 ملیۆن مەترسێجاو ئەگەر تا سێ ساڵی داهاتوو ئاستی بەرهەمهێنانی غاز بەرزنەكرێتەوەو چاكسازیی لەشێوازی بەكارهێنانی ئەو سوتەمەنییەدا نەكرێت، وڵاتەكە ناچارە غاز لەدەرەوە هاوردە بكات. لەكاتێكدایە ئێران خاوەنی 44 ترلیۆن سێجا غازەو بەدووەم وڵات دوای روسیا  ئەژماردەكرێت كەخاوەنی 21%ی یەدەگی غازی جیهانە. غاز سەرچاوەیەكی سەرەكی سوتەمەنی بزوێنەری كارگەو ئۆتۆمبێلەكانە لەئێران و زۆرینەی هاووڵاتیانی ئەو وڵاتەش بەمەبەستی گەرمكردنەوە لەوەرزی زستاندا سوودی لێوەردەگرن. ئێران لەماوەی رابردوودا هەناردەی نزیكەی 20 ملیۆن مەترسێجای رۆژانەی غازی بۆ دوو وێستگەی كارەبایی بەغدادو بەسڕە كەمكردەوە كە بەوتەی بەرپرسانی عێراق بەرهەمهێنانی كارەبای بەبڕی پێنج هەزار مێگاوات كەمكردووەتەوە. ئەو وڵاتە لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا بەبیانوی جیاوازەوە هەناردەی غازی لەچەند قۆناغێك كەمكردووەتەوەو ئەو كەمكردنەوەیەی وەك فشارێك دژی عێراق بۆ رادەستكردنەوەی قەرزەكانی غازو كارەبا بەكارهێناوە. هاوكات بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئاماژەیان بەوە كردووە كەعێراق ناچارە بۆ بەرهەمهێنانی 80%ی كارەبای وڵاتەكەی پشت بەغازی ئێران ببەستێت ئەوەش وادەكات رازیی بێت بەدواكارییەكانی تاران.   كارەبا و غازی ئێران تیری ملی عێراق هەناردەكردنی غازی ئێران بۆ عێراق 50 ملیۆن مەترسێجا لەڕۆژێكدایەو سەرەڕای ئەوەش بڕیاربوو پڕۆژەیەكی كارەبایی لەلایەن ئێرانەوە جێبەجێ بكرێت كەبڕی كارەبای بەرهەمهاتووی دەگەیشتە زیاتر لە سێ هەزارو 600 مێگاوات كەچارەنووسی ئەو پڕۆژەیەش دیار نییە. ئێران بەبیانوی جیاواز تائێستا چەند جارێك هەناردەی غازی بۆ كەمتر لە نۆ ملیۆن مەترسێجا كەمكردووەتەوە و ئەوەش مایەی سەرهەڵدانی قەیران بووە بۆ عێراق. لەنوێترین هەنگاویشدا نوێكردنەوەی فرۆشی غازی پەیوەست كردووە بە رادەستكردنەوەی قەرزەكانی، بۆیە دوور نییە هەر جۆرە بەرهەمهێنانی كارەباو هاوردەكردنی غاز لەلایەن تارانەوە وەك كارتێكی فشاری بەهێز دژی عێراق بەكارنەهێنرێت.

هاوڵاتی  دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران بەبیانوی پاراستنی رێوشوێنە ئیسلامییەكان یاساكانی تایبەت بەسەرپۆش و باڵاپۆش توند دەكاتەوە لەكاتێكدا لابردنی سەرپۆش لەئێران و رۆژهەڵات بووەتە ئامرازێك بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەسەڵات. زۆربەی بیرمەندو سیاسەتمەدارانی كۆماری ئیسلامی پێیان وایە كێشەی سەرەكیی ئێستای ئێران بژێویەو لەبەرامبەردا نەیارانی كۆماری ئیسلامی پێیانوایە سەرپۆش بووەتە هێمایەك بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەسەڵات كە دەتوانێت هەرەسیان پێ بهێنێت. یاساكانی باڵاپۆشبون لەئێران توندتر بووەتەوە و سەرۆك كۆماری پێشووترو سەرۆكی ریفۆرمخوانی وڵاتەكەش دەڵێت ناتوانرێت سەرپۆش بە سەركوت بسەپێنرێت، چونكە جیاوازیی لەنێوان شەرەف (پاكیی) و سەرپۆشدا هەیەو لەهیچ دەقێكی سەرەكیی قورئان پێداگریی لەسەپاندنی سەرپۆشدا نەكراوە. لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی دیاردەی لابردنی سەرپۆش لەئێران و رۆژهەڵات بووەتە رەمزێك بۆ بەرەنگاربونەوەو شارەزایانی كۆمەڵایەتی و ژمارەیەك لەبەرپرسە باڵاكانی كۆماری ئیسلامی دانیان بەوەدا ناوە ئەو دیاردەیە هێندەی بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتییە دژی دەسەڵاتی سیاسییە بەئامانجی لادان یان رەتكرنەوەی بیروباوەڕێكی ئاینیی نییە. كۆماری ئیسلامی ئێران بەبەردەوامی هەوڵیداوە ئاستی ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و وڵاتەكە بەپرسی سەرپۆشەوە گرێبداتەوە لەكاتێكدا خۆپیشاندەران و ناڕەزاییەكانی سەرشەقام بەتایبەت كچان و ژنان لەشێوەی هەڵكردنی هێمایەك بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵات سەرپۆشەكانیان لادەبردو لەسەر دەست دەیانشەكاندەوەو لەهەندێك حاڵەتیشدا ئەو سەرپۆشانە دەسووتێنرا چونكە دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی لەماوەی زیاتر لە 43 ساڵی دەسەڵاتی خۆیدا ئەو سەرپۆشەی وەك هۆكارێكی سەرەكی بۆ سەركوتی ژنان و كۆمەڵگە بەكارهێناوە. نۆ مانگ بەسەر مەرگی ژینا ئەمینی و خۆپیشاندانە بەرفراوانەكانی رۆژهەڵات و ئێراندا تێدەپەڕێت ناڕەزایەتییەكان دژی كۆماری ئیسلامی بەشێوەو شێوازی دیكە بەردەوامەو یەكێك لەو شێوازانە، لابردنی سەرپۆشە بۆیە دەسەڵات هەوڵی سەپاندنی سزای توند دەدات بۆ رێگریی لەلابردنی سەرپۆش. سەرپۆش زۆر كات لەمێژوی دەسەڵاتدارانی ئێراندا وەك ئامرازێك بۆ سەركوت بەكارهێنراوە لەساڵی 1935 بەفەرمانی رەزا پەهلەوی پاشای ئەوكاتی ئێران پۆشینی سەرپۆش و پەچە، عەبا لەژنان قەدەغە كراو ئەوەش ناڕەزایەتیی زۆری لێكەوتەوەو دواتریش لەساڵی 1979و لەگەڵ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە ئەمجارە سەرپۆش كرا بەئەركێكی ناچاریی و زۆرەملێ. دەوترێت سەرپۆش داویین چەكی سەركوتی كۆماری ئیسلامییە كەئێستا ناتوانێت بەتەواوەتی كۆنتڕۆڵی بكات بۆیە بەبیانوی پاراستنی ئیسلام و شەرەف (عیفاف) دەیەوێت ناڕەزایەتییەكانی ناوخۆی وڵاتەكەی كە لەئەنجامی گەندەڵیی دەسەڵات و قەیرانی دارایی و هەژاریی سەریهەڵداوە سەركوت بكات.   سەرپۆش و دیواری بەرلین رۆژی 18ی ئەم مانگە پەرلەمانی ئێران گەڵاڵەی پشتیوانیی لەكەلتورو باڵاپۆشبون (حیجاب)ی بڵاوكردەوە كەپێشتر لەلایەن دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی دوای پێداچونەوە رادەستی حكومەت كرابوو ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆك كۆماری ئێران بەدەستكاریی لەناوو ناوەرۆكدا ئەو گەڵاڵەیەی رەوانەی پەرلەمان كرد، بەڵام ئەو پێشنیارە لەلایەن توندڕەوەكانی كۆماری ئیسلامی و هاوكات نەیارانی سەپاندنی سەرپۆش  رەتكرایەوە. شارەزایانی كۆمەڵایەتیی و سیاسیی پێیانوایە پاشەكشێی كۆماری ئیسلامی لەپرسی سەرپۆش كۆتایی بەو دەسەڵاتە دەهێنێت، بۆیە كۆماری ئیسلامی پەنا بۆ هەموو شێوازەكانی سەپاندنی سەرپۆش دەهێنێت و رەنگە كەمترین پاشەكشێ لەو پرسەدا بكات كەچارەنووسی خۆی و نەیارانی پێوە گرێدراوەتەوە. سەرپۆش لەوتەدا، وەك دیواری بەرلین وەسف دەكرێت كە رووخانی ئەو دیوارە دەبێتە كۆتایی سیستمێكی سیاسیی بەڵام لەبەرامبەردا ژمارەیەك لەبەرپرسانی باڵی ریفۆرمخواز دەڵێن رێگەدان بەلابردنی سەرپۆش نابێتە هۆی رووخانی كۆماری ئیسلامی وەك ئەوەی بە رووخانی دیواری بەرلین لەئەڵمانیا كۆتایی بەدەسەڵاتی سۆڤیەت و جەنگی سارد هێنرا. ئەحمەد بەخشایشی، یەكێك لەكەسایەتییە سیاسییەكانی سەر بەباڵی توندڕەوەی كۆماری ئیسلامی پێچەوانەی دەسەڵاتی وڵاتەكەی رایگەیاندووە؛ سەرپۆش تەنها یەكێكە لەناسنامەكانی كۆماری ئیسلامی، بۆیە بەنەمانی ئەو ناسنامەیە كۆی هێماو ناسنامەكانی دەسەڵات هەرەس ناهێنێت و ئەگەر بڕیاربێت كۆماری ئیسلامی بەلابردنی سەرپۆش بڕووخێت ئەوە دیارە كۆڵەكەكانی ئەو دەسەڵاتە لەشوێنی دیكەوە لاوازو سست بووە. بەبڕوای بەخشایشی دۆخی بژێوی دانیشتوان و كەلێنی نێوان دەسەڵات و خەڵك دەتوانێت هۆكار بێت بۆ رووخانی كۆماری ئیسلامی و ئەگەر كێشەی بژێویی خەڵك چارەسەر نەكرێت، ئەوا مەترسیی كۆتایی هێنان بەدەسەڵاتی ئێستا نزیك دەبێتەوە. ئەو وتوویەتی: كۆماری ئیسلامی بۆ رازیكردنی لایەنگرانی دەبێت پێداگریی بۆ چارەسەری پرسی سەرپۆش و باڵاپۆش لەوڵاتەكەیدا بكات بەڵام بەزیادەڕەویی و توندڕەوەیی لەسەپاندنی سەرپۆش كاردانەوەی نەیارانی بەرامبەر توندتر دەبێت و هەردوولا هەڵە دەكەن. محەمەد دێهقان، راوێژكاری یاسایی سەرۆك كۆماری ئێران لەدوایین وتاریدا رایگەیاند؛ ئەگەر بڕیاربێت سەپاندنی سەرپۆش لەوڵاتەكەدا نەمێنێت بێگومان كۆماری ئیسلامی هەرەس دەهێنێت و دواتر مەی خواردن و رووتبوونەوەی ئاشكرا لەشەقامەكان روودەدات و تەنها بەلابردنی سەرپۆش كۆتایی بەو پرسە نایەت، بەڵام مەترسیی گەورەتر بۆ دەسەڵات چارەسەر نەكردنی كێشەی بژێویی خەڵكە. ژن و پیاو گیرۆدەی یاساكانی كۆماری ئیسلامی ئێرانن ئەگەرچی تائێستا وا پیشان دراوە كەتەنها ژنان گیرۆدەی یاساكانی باڵاپۆشن لەكۆماری ئیسلامی بەڵام دەسەڵاتی ئەو وڵاتە پۆشینی كۆمەڵێك جلوبەرگی لەپیاوان قەدەغە كردووەو لەدوایین هەوڵیشدا ناوەندی فەرمان بەچاكەو دووریی لەخراپەی كۆماری ئیسلامی لەمانگی ئازاردا رایگەیاند؛ پۆشینی كراسی قۆڵ كورت و بۆینباخ لەدامودەزگا فەرمییەكاندا قەدەغەیەو نابێت پیاوان بەو جۆرە جلوبەرگانەوە لەدامودەزگاكانی حكومەتدا دەركەون و كاربكەن. كۆماری ئیسلامی بۆ كۆنتڕۆڵكردنی نەیارانی خۆی بەتایبەت ئەوانەی وەك هێمایەكی ناڕەزایەتیی پابەندنی یاساكانی تایبەت بەباڵاپۆشبوون نابن خۆی لەهیچ رێوشوێنێك نەبواردووەو كامێراكانی پۆلیسی هاتوچۆشی خستووەتە خزمەتی دیارییكردن و ئاشكراكردنی ناسنامەی ئەو كەسانە، بەڵام سەرەڕای ئەوانەش بەرپرسانی باڵای دەسەڵات دانیان بەوەدا ناوە لابردنی سەرپۆش بەراورد بەڕابردوو 20 هێندە زیادی كردووەو كۆنتڕۆڵكردنی ئاستەمە. بەگشتی یاسای تایبەت بەباڵاپۆش بوون (حیجاب) لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە هێندەی بۆ سنورداركردن و توندكردنی رێوشوێنەكانی كۆنتڕۆڵكردنی كۆمەڵگە بەكاردەهێنرێت بۆ پاراستنی بنەماكانی ئیسلام نییەو هەندێك لەزانایانی ئاینی لەئێران جەخت لەوە دەكەنەوە دین و بیروباوەڕ پەیوەندیی بەتاكەكانەوە هەیە نەوەك دەسەڵاتی سیاسیی.

عەممار عەزیز لەدوای رزگاركردنی شەنگال لەژێر دەستی داعش تائێستا  تەنها لەسەدا 35ی ئاوارەكانی شەنگال و دەوروبەری گەڕاونەتەوەو هێشتا بەشی هەرە زۆری ئاوارەكان نەگەڕاونەتەوە. بەرپرسانی عێراق دەڵێن دەبێت بەزووترین كات ئاوارەكان بگەڕێنەوە بۆ زێدی خۆیان و مەلەفی ئاوارەكان بەیەكجاری دابخرێت، لەبەرامبەریشدا بەرپرسانی هەرێم دەڵێن» بەزۆر نایانگەڕێنینەوە». سێڤی حەمو، كچێكی ئێزیدی تەمەن 27 ساڵ نزیكەی نۆ ساڵە لەكەمپی باجید كەنداڵا لەگەڵ خێزانەكەی دەژی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت « هیچ ئاوارەیەك حەزناكات هەر لەكوردستان بمێنێتەوە و هەر چاوەڕێی گەڕانەوەیە، وامان دانابوو چەند مانگێگ لەكوردستان بین و دواتر دەگەڕێنەوە، بەڵام هەموو شتێك پێچەوانەوە دەرچوو، لەچەند هەفتەی رابردوو ژمارەیەكی زۆر لەئاوارەكان گەڕانەوە ئێمەش بەنیازین بگەڕێینەوە شەنگال». ماڵی خێزانەكەی سێڤێ لەكۆمەڵگای سیبا شێخ خدرە سەر بەشەنگال زیاتر وتی: «تائێستا هیچ كەس و لایەنێك بەئێمەی نەوتووە دەبێت بگەڕێنەوە، بەڵام هەست دەكەین جۆرێك لەفشار هەیە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە تائاوارەكان بگەڕێنەوە، هەرچەند ئێستا هاوكارییەكان بەسەر ئاوارەكاندا زۆر كەمبوونەتەوە.» بەدەل رەڤۆ، دوای زیاتر لەهەشت ساڵ لەژیانی ئاوارەیی هەفتەی رابردوو گەڕاوەتەوە گوندەكەی خۆی لە سیبا شێخ خدر بەهاوڵاتی وت» دوای زیاتر لەهەشت ساڵ دووبارە دەستمان بەژیانێكی تازە كردووە لەگوندەكەی خۆمان شوێنەكەمان زۆر خۆشترە لەژیانی كەمپ و ئاوارەیی، مانەوەمان لەكەمپ كاتی بوو». بەدەل رەڤۆ  پێشیوابوو ئەگەر بەشی زۆری ئاوارەكان گەڕانەوە ئەوكات دەبێتە فشارێكی گەورە لەسەر حكومەتی عێراق تاهەموو كێشەكان چارەسەر بكات، وتیشی:» ئەگەر خەڵك هەر نەگەڕایەوە بیانووی ئەوان خوشە دەڵێن خەڵك نەگەڕاوەتەوە، باشترین چارەسەر ئەوەیە ئاوارەكان بگەڕێنەوە و كۆتایی بە ژیانی ئاوارەیی بهێنن، شەنگال ئارامەو هیچ كێشەیەكی ئەمنی نیە، لەڕووی خزمەتگوزاریش كەموكورتی هەیە بەڵام ئەوە شتێكی گشتییە». بەپێی ئاماری بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بەحكومەتی هەرێم لەماوەی 40 رۆژدا 950 خێزان مامەڵەكانی گەڕانەوەیان پێشكەش كردووەو لەو ژمارەیە 259 خێزان گەڕاونەتەوە شەنگال. پیر دیان جەعفەر بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بەحكومەتی هەرێم دەڵێت:»ئەگەر كێشەكانی شەنگال چارەسەر بكرێت گەڕانەوەی ئاوارەكان لەئێستا زیاتر دەبێت».  پیر دیان جەعفەر كەهاوكات سەرپەرشتی هەموو كەمپەكانی دهۆك دەكات ئەوەشی خستەڕوو كە  لەماوەی 40 رۆژدا، 950 خێزان مامەڵەكانی گەڕانەوەیان پێشكەش كردووەو لەو ژمارەیە 259 خێزان گەڕاونەتەوە شەنگال و  29 خێزان پەشیمان بوونەوە لەگەڕانەوەو 662 خێزانیش خۆیان ئامادەدەكەن تا بگەڕێنەوە بۆ زێدی خۆیان. لەبارەی هۆكارەكانی نەگەڕانەوەی هەموو ئاوارەكان، پیر دیان پێیوابوو كەمی خزمەتگوزاری  و ئاوەدانكردنەوەی شەنگال و چارەسەرنەكردنی كێشەكانی سیاسی و ئیداری هۆكاری سەرەكی بووە. جەختی لەوەشكردەوە كە ماوە ماوە هەندێك خێزان دەگەڕێنەوە بەڵام هێشتا رێژەی گەڕانەوە كەمە لەچاو ژمارەی ئاوارەكان كە لەدوای رزگاركردنی شەنگال تائێستا لەسەدا 30 بۆ 35 گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان، ئەگەر هاوكارییان بكرێت و كێشەكانی شەنگال چارەسەربكرێن رەنگە تاكۆتایی ئەمساڵ 40%ی ئاوارەكان بگەڕێنەوە. بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەران و وەڵامدانەوەی قەیرانەكان سەر بەحكومەتی هەرێم ئەوەی دووپاتكردەوە كە» دەیانجار وتوومانەو ئێستاش دەڵێن یەك خێزانی ئاوارە بەزۆر ناگەڕێنینەوە بۆ شەنگال تا لێرە بن ئێمە خزمەتیان دەكەین، هەر ئاوارەیەكیش بگەڕێتەوە ئازادەو رێگری لێناكەین «. بەپێی دوایین ئامار لەئێستادا ژمارەی ئاوارەكانی ناو كەمپ 26 هەزار 963 خێزانن، ئەم ئاوارانە لە 15 كەمپ نیشتەجێكراون، كۆی گشتی ئاوارەكانی دەرەوەی كەمپ 38 هەزارو225  خێزانن، لەم ژمارانە تائێستا لەسەدا 30 بۆ 35 گەڕاونەتەوە زێدی خۆیان. ئەسكەندەر محەمەد ئەمین ، بەڕێوەبەری فەرمانگەی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق لەشاری دهۆك لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی روونكردەوە كە تائێستا هیچ بڕیارێكی فەرمی دەرنەچووە بۆ داخستنی كەمپەكانی شاری دهۆك. هەروەها وتیشی:»لەبەرنامەی حكومەتیشدا نیە بەزۆر ئاوارەكان بگەڕێنینەوە، هەر ئاوارەیەك ئازادە لەهەرێم بمێنێتەوە یان بگەڕێتەوە شەنگال، تا لێرە بن بەپێی بەرنامەی وەزارەتی كۆچ و كۆچبەران هاوكارییان بەسەردا دابەشدەكەین «.

هاوڵاتی لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا حەوت چالاكوانی باكوری كوردستان و ئەندامی هەدەپە لەهەرێمی كوردستان تیرۆركراون، تەنها بكوژی یەكێكیان دەستگیركراوە دەزگای ئاسایشی هەرێم دەڵێت لێكۆڵینەوە لەبكەرەكانیان بەردەوامە. تیرۆری سیاسیی پەلیهاویشتووە  بۆ بەردەم دەرگای ماڵەكان و شوێنی كارو قەرەباڵغترین شەقامەكان، سێ سەرۆكایەتییەكەی هەرێم و دامەزراوە ئەمنییەكانی ئەنجومەنی ئاسایش، پۆلیس و دەزگاكانی ئاسایش، لەوبارەیەوە كەمترین روونكردنەوەی فەرمییان هەبووە، تیرۆركردنی حسێن ئاراسان ئەندامی رێكخراوی كرێكارانی میزۆپۆتامیا لەبەردەم نوسینگەی رێكخراوەكەدا لەسلێمانی، نوێترین تیرۆری سیاسیی بوو لەهەرێمی كوردستان. لە ١٧ـی ئەیلولی ٢٠٢١، یاسین بولوت ناسراو بە شوكری سەرحەد لەگەڕەكی چوارچراو شەوی ١٧ـی ئایاری ٢٠٢٢، محەمەد زەكی چەلەبی، لەگەڕەكی بەختیاری و لەبەردەم خواردنگەكەی خۆیدا. هەروەها چواری تشرینی یەكەمی ٢٠٢٢ لەگەڕەكی بەختیاری شاری سلێمانی و لەنزیك ماڵەكەی خۆیدا ناگیهان ئاكارسەل، رۆژی ٢٨ـی ئابی ٢٠٢٢، سوهەیل خورشید عەزیز، ناسراو بەمامۆستا شەماڵ، لەبەردەم ماڵەكەی خۆیداو رۆژی ٩ـی حوزەیرانی ٢٠٢٣ حسێن ئاراسان ئەندامی رێكخراوی كرێكارانی میزۆپۆتامیا لەبەردەم نووسینگەی رێكخراوەكەیان، تیرۆركران و پەنجەی تۆمەتیش بۆ ئەو تیرۆركردنانە ئاڕاستەی دەزگای هەواڵگری توركیا دەكرێت. لە ١٦ـی ئەیلولی ٢٠٢١یشدا لەنووسینگەی كارەكەی لەشاری سلێمانی، هەوڵی تیرۆركردنی فەرهاد بارش قۆندوو دراو بەسەختیی برینداركرا، لەشەوی ١٧ـی نیسانی ئەمساڵیش، حسێن تورەلی پەنابەرێكی سیاسیی باكووری كوردستان، لەناو بازاڕی فامیلی مۆڵ لەدهۆك، تیرۆركراو شەهیدبوو. لەهەرێمی كوردستاندا دەزگای سیخوری میت، لەڕێگەی ئەو كەسانەی لەگەڵیاندا كاردەكەن چاودێری وردی ئەو ئەندامانەی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)و چالاكوانانی باكوری كوردستان دەكەن كە وەك پەناگەیەكی ئارام لەهەرێمی كوردستاندا ژیان بەسەردەبەن. تا ئێستا یەک بکوژی ئەو تیرۆرکردنانە دەستگیرکراوە کە ئەویش لە سلێمانییە پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) كە ماوەی 12 ساڵە نوێنەرایەتی لەهەرێمی كوردستاندا هەیە  ئەوە دەخەنەڕوو كە لەم دووساڵەدا تیرۆری ئەندامانیان زیادیكردووە. محەمەد عادل، ئەندامی نوێنەرایەتی هەدەپە لەهەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا حەوت ئەندامی هەدەپەو چالاكوانی كوردی باكور لەهەرێمی كوردستان تیرۆركراون». هەروەها وتیشی:»لەو كەسانە شەشیان لەسنووری پارێزگای سلێمانی بوون و یەكێكیان لەدهۆك بووەو تەنها بكوژی یەكێكیان دەستگیركراوەو لەلای ئاسایشی سلێمانییە كەئەویش بكوژەكەی ناگیهانە». نوێنەرایەتی هەدەپە زیاتر لە 12 ساڵە لەهەرێمی كوردستان بوونی هەیە، بەوتەی ئەو ئەندامەی نوێنەرایەتیەكەیان لەم دوو ساڵەی دواییدا تیرۆری ئەندامانی ئەو پارتەو چالاكوانانی باكور زیادی كردووە، دەشڵێت:»هەركات دەچینە ئاسایش و لایەنە ئەمنیەكانی هەرێم پێمان دەڵێن هیچ زانیاریەكمان نییە». جگە لەتیرۆركردن، هەڕەشەكردن لەئەندامانیان و سنورداركردنی چالاكیەكانیان بەشێكی دیكە لەو فشارانەی بۆ سەر ئەندامانی هەدەپەو بەرپرسانیان لەهەرێمی كوردستان زیادیكردووە بەتایبەتیش لەسنووری پارێزگای هەولێر، وەك ئەندامەكەی نوێنەرایەتی هەدەپە لەهەرێمی كوردستان وادەڵێت. نوێنەرایەتی هەدەپە لە هەرێمی کوردستان: لایەنە ئەمنییەکانی هەرێم پێمان دەڵێن هیچ زانیارییەکمان نییە سەرچاوەیەك لەدەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان بۆ هاوڵاتی ئەوەی دووپاتكردەوە كە» ئەو جۆرە تیرۆركردنانە هەموویان بەتاوان لای ئێمە هەژمار دەكرێن و دەزگای ئاسایش هەمیشە بەدوای بكەری ئەو تیرۆرانەوەیەو لێكۆڵینەوەش كراوەو بەردەوامیشە». لەو حەوت چالاكوانەی باكورو ئەندامەی هەدەپە كەتیرۆركراون بكوژی ناگیهان ئاكارسەل لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە دەستگیركراوە، بەڵام هێشتا دیارنییە چ سزایەك بەسەریدا سەپێندراوە.

هاوڵاتی «پێنج خولەك پێش لەدایكبوونی،  منداڵەكە لێدانی دڵی ئاسایی بوو، براژنم زۆر پاڕایەوە لەپزیشكەكان نەشتەرگەری بۆ ئەنجامبدەن پزیشك و پەرستارەكان نەهاتن بەلایداو بەو هۆیەوە مناڵەكەی مرد»، حەلیمە ئەحمەد پووری منداڵەكەی وای وت. ساكار محەمەد، خانمێكی تەمەن ٢٩ ساڵەو دانیشتووی شارۆچكەی قەڵادزێیە سەر بەئیدارەی راپەڕین، لەنۆی ئەم مانگە سەردانی نەخۆشخانەی قەڵادزێی كردووە بەمەبەستی لەدایكبوونی منداڵەكەی، بەڵام منداڵەكەی گیانی لەدەستداو خانەوادەكەی كارمەندان و پزیشكانی نەخۆشخانەكە بەهۆكار دەزانن. نەخۆشخانەی ژنان و منداڵبوون یەكێكە لەنەخۆشخانە گرنگەكان، بەڵام نەبوونی لەبەشێك لەشارو شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستاندا بووەتە گرفت و خانمان رۆژانە رووبەڕووی كێشە دەبنەوە. حەلیمە ئەحمەد خوشكی هاوسەری (ساكار محەمەد) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» كاتژمێر دووی شەو براژنمان بردە نەخۆشخانەو تا دووی نیوەڕۆ ماینەوە، كەچووین پەرستاری لێبوو، بەڵام پزیشكی ئێشكگرو پزیشكی بەنجمان نەبینی، دوانزەو نیوی نیوەڕۆ پزیشك هات بەلامانداو خەریكی بەكارهێنانی مۆبایل بوون و زۆر كەمتەرخەم بوون».  هەروەها ئاماژەی بەوەكرد كەپێنج خولەك پێش لەدایكبوونی،  منداڵەكە لێدانی دڵی ئاسایی بووەو براژنی زۆر پاڕاوەتەوە لەپزیشكەكان نەشتەرگەری بۆ ئەنجامبدەن لەبەرئەوەی بارودۆخی خراپ بووە، منداڵەكەی لەدایك نەدەبوو و بۆ ماوەیەكی زۆر ژانی پێوە بووە. حەلیمە دەشڵێت: «براژنم ئێستا تەندروستی خراپەو پاش لەدایكبوونی منداڵەكە خوێنی زۆری لێ رۆیشتووەو پزیشك و پەرستار پاش بیست خولەك هاتن بەلایدا، تووشی نەخۆشی دەروونی بووەو خەوی نەماوە». پووری منداڵەكە پزیشك و كارمەندانی نەخۆشخانەی قەڵادزێ بەسەرەكیترین هۆكاری گیانلەدەستدانی برازاكەی دەزانێت. بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی قەڵادزێ ئاماژە بەوەدەدات كەبڕیاری منداڵبوونی نەشتەرگەری لەدەستی پزیشك و لیژنەی پسپۆڕدایە نەك دایك و كەسوكاری منداڵ. دكتۆر ئازاد ئەحمەد بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی قەڵادزی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەو ژنە نزیكەی كاتژمێر دووی شەو هاتووەتە نەخۆشخانەو  كارمەندان و پزیشكان چەند جارێك بینیویانە و پشكنینیان بۆ ئەنجامداوە، داوای ئەوەی كردووە كەمنداڵەكەی بەشێوەی نەشتەرگەری لەدایك ببێت و نەیویستووە ژانی مناڵبوونی بۆ بێت». هەروەها پێشیوابوو لەڕووی زانستیشەوە پێویستی بەنەشتەرگەری نەبووەو چانسی منداڵبوونی سروشتی هەبووەو نزیكەی كاتژمێر دووی نیوەڕۆ منداڵەكەی بەمردووی لەدایكبووە. « بڕیاری منداڵبوونی نەشتەرگەری لەدەستی پزیشك و لیژنەی پسپۆڕدایە نەك دایك و كەسوكاری منداڵ، ئەو خاتوونە نزیكەی 10 كاتژمێر لەهۆڵی لەدایكبوون بووە ئینجا منداڵەكەی بەمردوویی لەدایكبووە». ئازاد ئەحمەد وای وت. سەبارەت بەنەبوونی نەخۆشخانەی ژنان و لەدایكبوون لەقەڵادزێ، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەكە ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەزیاتر لەسێ ساڵە داوای كردنەوەی نەخۆشخانەی ژنان و لەدایكبوون لەقەڵادزێ دەكەن، بەڵام تائێستا رەزامەندییەكەیان لەئەنجومەنی وەزیرانەوە نەگەڕاوەتەوە بەهۆی زۆری بودجەكەیەوە. بەڕێوبەری نەخۆشخانەی قەڵادزێ: بڕیاری منداڵبوونی نەشتەرگەری لە دەستی پزیشک و لیژنەی پسپۆڕدایە نەک دایک و کەسوکاری منداڵ  دكتۆر هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەدا هەموو ساڵێك داوای دروستكردنی نەخۆشخانەی ژنان و منداڵبوونیان كردووە لەزۆربەی قەزاكان بەتایبەتی لەسەیدسادق. جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی وتیشی:» لەقەزاكاندا لەڕانیەو چەمچەماڵ نەخۆشخانەی ژنان و منداڵبوون هەیە، بەڵام لەقەزاكانی دیكەدا نەخۆشخانەی تایبەت بەژنان و مناڵبوون نییە، تەنها بەشی لەدایكبوون وەك بەشێك لەنەخۆشخانكە گشتییەكاندا هەیە».

سەركۆ جەمال بڵاوبوونەوەی رێنماییەكانی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەبارەی كاری میدیایی، كاردانەوەی لێكەوتووەتەوە، سەندیكای رۆژنامەنووسان دەڵێت  لایەندار نین تێیداو پاش كۆبوونەوەی فراوان رای خۆیان لەبارەیەوە دەڵێن، وەزارەتی رۆشنبیریش چاوەڕێی كاردانەوەكان دەكات. رێنمایی ژمارە یەكی‌ ساڵی‌ 2023 لەبارەی ‌كاری‌ میدیایی لەهەرێمی‌ كوردستان (تایبەت بەڕێكخستنی فریكوێنسی رادیۆو تەلەڤزیۆن) كە لەڕۆژی‌ 22ی‌ 5ی‌ 2023 لەلایەن وەزارەتی رۆشنبیریی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە دەرچووە، چەندین رێنمایی بڵاوكراونەتەوە كە لە 17 ماددە پێكهاتووەو لەڕۆژنامەی وەقایعی كوردستانیش بڵاوكراوەتەوە. لەڕێنماییەكاندا دەسەڵاتێكی رەها بەحكومەت دراوە، لەناویاندا وەزارەتی رۆشنیبری لەپێدانی مۆڵەتدا ئەوەش دوای بەدەستهێنانی رەزامەندی هەردوو وەزارەتی ناوخۆو ژینگە، بەپێی رێنماییە نوێیەكە ئاماژە بەوەكراوە كەئەگەر لەماوەی 90 رۆژدا وەڵامیان نەبوو، ئەوە داواكە بەپەسەندكراو دادەنرێت. وەزارەتی رۆشنبیری مەرجی بۆ كوالێتی ناوەڕۆكی بابەتە رۆژنامەوانییەكان داناوەو لەبەشێكیدا هاتووە «پابەندبوون بەپێوەرەكانی ناوەڕۆكی میدیایی كە لەلایەن فەرمانگەی میدیاو زانیاریی دەردەچێت»، لەكاتێكدا ئەو فەرمانگەیە سەر بەئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمەو هێشتا روون نییە كەی و چۆن ئەو پێوەرانە دەنووسێت. هەروەها لەبەشێكی تردا هاتووە: «دووركەوتنەوە لەو كارە میدیایانەی كە دەبنەهۆی قەیرانی ئابوری و شڵەژانی بازاڕە ناوخۆییەكان»، بەبێ ئەوەی روونكردنەوەی تیابێت. رێنماییەكان كۆت و بەندی زۆری بۆ كاری میدیایی لەهەرێمی كوردستان تێدایە، كە بووەتە هۆی ناڕەزایی رۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن. رۆژنامەنووس شوان محەمەد پێی وایە دەبێت ئەم یاسایە رابگیرێت یان هەڵبوەشێنرێتەوە، لەبەرئەوەی سنوری یاسای ژمارە 35ی ساڵی 2007ی پێشێل كردووەو ناوەڕۆكەكەی نەهێشتووەتەوە. ناوبراو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»یاسای ژمارە 35 میدیا داناخات بەڵكو سزاكەی داراییە، بەڵام ئەم رێنماییانە میدیا دادەخات و ئەگەر سەرپێچی بەردەوام بوو لیستی رەشی بۆ دەكاتەوەو داوا لەحكومەتیش دەكات مامەڵەی لەگەڵ نەكات». هەروەها باسی لەوەشكرد كە بەپێی یاسای ژمارە 35 مۆڵەت وەرگرتن نییە تەنها ئاگاداكردنەوەیە لەڕێگەی سەندیكاوە، بەڵام لەم رێنماییە نوێیەدا كۆمەڵێك شوێنی زیادكردووە وەك وەزارەتی ناوخۆ، جگە لەوەی لەكاتی پەخشدا كۆمەڵێك كەناڵی داناوە بۆ مۆنیتەرینگ كە یەكێك لەوانە فەرمانگەی میدیاو زانیارییە. نەقیبی سەندیکای ڕۆژنامەنووسان: لایەندار نین تێیداو لەگەڵ ئەوەدان کاری میدیایی ڕێکبخرێتەوە «لەسەرەتادا رێنماییەكە وادەریدەخات تەنها بۆ كاری میدیاییە، بەڵام دواتر سۆشیال میدیاشی بۆ زیاد دەكات و دەشڵێت دواتر رێنمایی نوێ دەردەچێت لەفەرمانگەی میدیاو زانیارییەوە، ساڵی 2014 رێنماییەك هەبووە كەئەویش پێشێلكاری تیایە، بەڵام زیاتر تەكنیكییە، ئەمە 17 ماددەو بەهەموو پێوەرەكان دەبێت وەزارەتی رۆشنبیری یاسای ژمارە 35 جێبەجێ بكات و ئەم بیدعەیەمان لەكۆڵ بكاتەوە». شوان محەمەد وادەڵێت. شوان محەمەد وتیشی «وەزارەتی رۆشنبیری بووەتە شوێنی كادرەكانی حزب و بووەتە چەكوش بەسەر ئازادی میدیاو رۆژنامەوانییەوە، ناتوانن كۆت و بەند بۆ میدیای پارتی و یەكێتی دابنێن، چونكە ئەمە تەنها بۆ ئەو میدیایانەیە كە پاڵپشتی بەهێزیان نییە». سەرنووسەری دەزگای میدیایی «كەركوك ناو» باس لەوەدەكات لەگەڵ ئەو رێنماییە نوێیانەدا هەست بەئارامی ناكەن. شۆڕش خالید، سەرنووسەری دەزگای میدیایی كەركوك ناو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» نائارامییەكە لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە لەكاتێكدا یاسای كاری رۆژنامەوانیمان هەیە كەدەتوانین بڵێین یاسایەكی تاڕادەیەك باشە، بەڵام هاتوون رێنمایی نوێتر دەردەكەن، ئەمە جێی گومانە». وتیشی:» لەڕابردودا دەسەڵاتی دادوەری لەهەرێم لەدەرەوەی كاركردن بەیاساكە هاتووە رۆژنامەنووسانی بەیاسای تر دادگایی كردووە، لەوانەش یاسای سزادانی عێراقی و تەنانەت یاسای توندتر، ئەی ئەگەر دادگاكان كار بەم رێنماییانە بكەن، حەتمەن ئەركەكە بۆ ئێمە زۆر قورستر دەبێت». «هەستدەكەین بیانەوێت زیاتر كۆت و بەندمان بكەن و بمانترسێنن، بەتایبەت بەشێك لەڕێنماییەكان زۆر لاستیكی و روونكردنەوەی تیا نییە، بۆ نموونە لەبابەتە قەدەغەكراوەكانی رێنماییەكانی وەزارەت داوا دەكات دووربكەوینەوە لەو كارە میدیایانەی «دەبنەهۆی قەیرانی ئابوری و شڵەژانی بازاڕە ناوخۆییەكان، نازانین مەبەستیان لەمە چییە» شۆڕش خالید وادەڵێت. سەرنووسەری كەركوك ناو دەشڵێت :»هەر بابەتێك ناوزڕاندنی كەس و سیمبولی نیشتیمانی لێبكەوێتەوە، قەدەغەیە، وای لێتێدەگەم ئەگەر سبەی من بەبەڵگەوە سەلماندم كەگریمان سەرۆكی حكومەت یان هەر بەرپرسیكی باڵا گەندەڵی كردووە، دوایی دەمدەنە دادگا و دەڵێن تۆ ناوت زڕاندووین». شۆڕش خالید ئەوەی دووپاتكردەوە كە رۆژنامەنوسان بێدەنگ نەبوون و رۆژانە ناوەندە نێودەوڵەتییەكان لەو پرسە ئاگاداردەكەنەوە، داواشدەكەن كۆدەنگی زیاتر دروستبێت بۆ راگرتنی، چونكە لەهەرێم دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ نییە. سەنتەری میترۆو سەندیكای رۆژنامەنووسان كەوەك رێبەری داكۆكیكردن لەكاری رۆژنامەنووسی ناودەبرێن بۆچوونیان لەبارەی رێنماییەكانەوە جیاوازە. رەحمان غەریب، رێكخەری سەنتەری میترۆ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» رێنماییەكان گوزارشتە لەسیاسەتی فەرمیی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرامبەر بەئازادیی كاری رۆژنامەگەری و رادەربڕین، كە بەمەش ناوەڕۆكی یاسای رۆژنامەگەری بەتاڵ دەكاتەوە.» وتیشی:»لەیاسای رۆژنامەگەریدا (35ی ساڵی 2007)دا رۆژنامە قەدەغەناكرێت و دەستی بەسەردا ناگیرێت، بەڵام لەم رێنماییەدا، وەزارەت ماف بەخۆی دەدات هەر لەڕاگرتنی كاتییەوە و لەكاتی دووبارەبوونەوەی سەرپێچی، مافی درێژكردنەوەی راگرتنیش دەدات بەخۆی تادەگات بەلیستی رەش». ڕەحمان غەریب، بەڕێوبەری سەنتەری میترۆ: ڕێنماییەکان ناوەڕۆکی یاسای ڕۆژنامەگەری بەتاڵ دەکاتەوە لەبەرامبەردا ئازاد حەمەئەمین نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»تائێستا ئێمە بەتەواوی دەقی رێنماییەكانمان نەخوێندووەتەوەو لەڕاستیشدا ئێمە تەرەف نین تێیدا، هەرچەندە پێشتر بۆ ئێمەیان ناردبوو، بەڵام دوای كۆبوونەوەیەكی فراوان رای خۆمان بەفەرمی دەڵێین، بەڵام بەگشتی لەگەڵ ئەوەداین كاری میدیایی رێكبخرێتەوە». لای خۆیەوە، نامیق هەورامی وتەبێژی وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»دوای ئەوەی لەوەقایعی كوردستان بڵاوكراوەتەوەو جێبەجێدەكرێت دواتر لەبارەیەوە قسە دەكەین، چونكە لەكاتی جێبەجێكردندا دەردەكەوێت باشە یان خراپ». وتیشی:»بۆیە ئێستا هیچ لێدوانێكمان نییە لەسەری و بەپێی یاساش دەبێت چاوەڕێ بكەین تادەكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە».

شەنای فاتیح پشكی حاجیانی هەرێم وەك پشكی بودجە كەمكرایەوەو 13%ی سەرجەم حاجیانی عێراق پێكدەهێنن كە لەكۆی  ٣٧ هەزار حاجی تەنها چوار هەزارو ٦٨٤ حاجیان بەر هەرێم كەوتووە. زیاتر لەدوو ملیۆن موسوڵمان بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج روویان لەوڵاتی سعودییە كردووە، لەو ژمارەیەش نزیكەی پێنج هەزاریان حاجیانی هەرێمی كوردستانن، وەزارەتی ئەوقاف ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە بۆ ساڵی ئایندە ناونووسین دەبێتە ئۆنلاین. نەبەز ئیسماعیل، وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: ئەمساڵ حاجیانی عێراق ٣٧ هەزار حاجین و لەو ژمارەیەش چوار هەزارو ٦٨٤ حاجیانی هەرێمی كوردستانن. هەروەها ئاماژەی بەوەكرد كە ناونووسین بۆ حەج ساڵی ٢٠١٧ ئەنجامدراو ٨٦ هەزارو ٨٦٧ كەس ناویان نووسی و تیروپشكیان بۆ كرا، كەمەرجی سەرەكی بۆ ئەو كەسەی ناوی دەنووسی نەدەبوو تەمەنی لە ١٨ ساڵ كەمتربێت،    ساڵەكانی ٢٠١٧و ٢٠١٨و ٢٠١٩ نزیكەی ١٨ هەزار حاجی لەو ژمارەیە گەشتیان كردووە. وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف باسی لەوەشكرد كە ساڵی ٢٠٢٠و ٢٠٢١ بەهۆی كۆرۆناوە حەج بۆ هەموو جیهان راگیراو  ساڵی ٢٠٢٢ دووبارە ئەو ناوانەی لەساڵی ٢٠١٧ تیروپشكیان بۆ كرابوو راكێشرایەوە، ئەوانەی تەمەنیان لە ٦٥ساڵ زیاتر بوو سعودیە رێگای نەدا بچنە خاكی سعودیەوە، بەڵام ئەمساڵ مەرجی تەمەن هەڵگیراوە. زیاتر لە دوو ملیۆن مسوڵمان بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج ڕوویان لە وڵاتی سعودیە کردووە، لە ژمارەیەش نزیکەی پێنج هەزاریان حاجیانی هەرێمی کوردستانن سەبارەت بەشێوازی گەشتی حاجیانی هەرێمی كوردستان بۆ سعودیە نەبەز ئیسماعیل هێمای بۆ ئەوەشكرد كەحاجیانی هەرێمی كوردستان بەدوو شێواز گەشت دەكەن، شێوازی یەكەمیان رێگای وشكانییە كەژمارەیان ٦٩٠ حاجییە،  شێوازی دووەمیان رێگای ئاسمانییەو لە 11 بۆ 18ی حوزەیران بەهەشت كاروان دەگەنە سعودیە. سەبارەت بەپشكی پارێزگاكان لەمساڵدا، وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف ئەوەی خستەڕوو كە حاجیانی هەولێر زیاتر لەهەزارو ٥٠٠ حاجی و سلێمانی نزیكەی هەزارو ٦٠٠ حاجی و دهۆك نزیكەی هەزار حاجی و هەڵەبجەش زیاتر لە ٨٠ حاجین. «ساڵی ئایندە بۆ ناونووسینی حەج میكانیزمێكی نوێ بەكاردێت و لەڕێگەی ئەپڵیكەیشنی ئۆنلاین لەڕێگای بەڕێوبەرایەتی گشتی حەج و عومرەوە دەبێت، تێچووی حەج گرانتر بووە ئەویش بەهۆكاری جیاواز، لەسعودیەش شوێنی حەوانەوەو رێكارەكان گرانتر بووەو داخوازی حەج لەسەرانسەری جیهان زۆربووە» نەبەز ئیسماعیل وای وت. بەوتەی وتەبێژی وەزارەتی ئەوقاف ژمارەی حاجیان گۆڕانكاری ئەوتۆیان بەسەردا نەهاتووە، تەنها ساڵی 2019 نەبێت كە دوو هەزار حاجی بۆ هەرێمی كوردستان زیادیكردووە. حاجیانی هەرێمی كوردستان تەمەنی جیاواز لەخۆدەگرن و بەشێوەیەكی گشتی تەمەنیان سەروو ٦٥ ساڵە، بەهۆی ئەوەی كەئەمساڵ مەرجی تەمەن هەڵگیراوە، بەتەمەنترین حاجی هەرێمی كوردستان خانمێكی ناوچەی گەرمیانە، تەمەنی زیاتر لە ١٠٠ ساڵە، بچووكترین حاجیش گەنجێكی تەمەن ٢٢ساڵی شاری هەولێرە. محەمەد یەحیا گەنجێكی شاری هەولێرەو لە ١\٧\٢٠٠١ لەدایكبووەو دەرچووی بەشی شەریعەی كۆلێژی زانستە ئیسلامییەكانی زانكۆی سەڵاحەدینە، نازناوی بچووكترین حاجی هەرێمی كوردستانی وەرگرتووە، ناوبراو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ساڵی ٢٠١٧ ناوەكان نووسران و من ئەوكات تەمەنم ١٦ ساڵ بوو،  نەمدەتوانی ناو بنووسم تەنها ناوی خانەوادەكەم هاتەوە. هەروەها وتیشی:» ئەم حەجەی من بەشی باوكمەو ئەو پێشتر حەجی كردبوو، بۆیە  تەنازولی بۆ من كرد كەگەشتەكە ئەنجامبدەم، بەڕاستی هەستێكی تایبەت و خۆشەو وەسف ناكرێت كەبەم تەمەنەوە ئەم فەریزەیە ئەنجامبدەم». فەریزەی حەج یەكێكە لەڕوكنەكانی ئیسلام، یەكجار لەژیاندا لەسەر هەر موسوڵمانێك ئەركە، بەچەند مەرجێك ئەوانیش: پێگەیشتن، واتە لەسەر منداڵ ئەرك نییە- ئاقڵ- ئازادبێت- توانای جەستەیی و ماددی هەبێت، هەرچەند بەشێك لەموسوڵمانان چەندجارێك لەژیانیاندا حەج ئەمجامدەدەن بەڵام تەنها یەكجار ئەركە.

هاوڵاتی بەپێی یاسای بودجەی عێراق، حكومەتی هەرێمی كوردستان ساڵانە 18 ترلیۆن و 310 ملیار دیناری بۆ رەوانە دەكرێت لەبەرامبەر ناردنی 400 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەو 50% داهاتە فیدڕاڵییەكان كە مانگانە ترلیۆنێك و 525 ملیار دینار دەكات. بودجەی عێراق دوای گفتوگۆیەكی چڕ لەلیژنەی دارایی و پێنج رۆژی كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق پەسەندكراو رەوانەی سەرۆك كۆمار دەكرێت و كەبڕیارە دوای گەڕانەوەی دكتۆر لەتیف رەشید لەئیتاڵیا لەگەڵ راوێژكارە ئابورییەكانی كۆببێتەوەو لەناوەڕاستی هەفتەی داهاتوو پەسەندی بكات،  دواتر لە رۆژنامەی فەرمی وەقایعی عێراق بڵاودەكرێتەوەو دەست بەجێبەجێكردنی دەكرێت. لەماددەی 12ی یاساكەدا پشكی هەرێمی كوردستان بە 12.67 جێگیركراوەو هەرێم لەساڵێكدا 18 ترلیۆن دینارو 310 ملیار دیناری بۆ رەوانە دەكرێت و مانگانە ترلیۆنێك و 525 ملیار دینار دەكات وەك دكتۆر ئامانج رەحیم، سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم باسی كردووە. هەرێمی كوردستان پێویستە رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت بداتە بەغدادو 50% داهاتە فیدراڵییەكان و قەرزی بانكی بازرگانی بداتەوە. هەرێم پابەند كراوە پارەی بانكی بازرگانی عێراقی بداتەوە كە سێ ترلیۆن و 900 ملیار دینارە، كە لەماوەی حەوت ساڵدا بیداتەوە كە بە 84 مانگ دەدرێتەوەو مانگانە دەكاتە 46 ملیارو 428 ملیۆن دینار. لەماددەی 13ی یاسای بودجەی عێراق، هەرێم پابەندكراوە كە 50%ی داهاتە فیدراڵییەكان بدات كە بە 780 ملیار دینار بۆ ساڵێك خەمڵێندراوە كە مانگانە 65 ملیار دینار دەكات بیداتە بەغداد. واتا هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2023دا دەبێت بڕی ترلیۆنێك و 337 ملیار دینار پارەی 50%ی داهاتە فیدراڵییەكان و قەرزی بانكی بازرگانی عێراقی بداتەوە. واتا هاوكێشەكە دوای دەركردنی قەرزی بانی بازرگانی عێراق و داهاتە فیدراڵییەكان لەساڵێكدا دەكات  هەرێم لە ساڵێكدا 16 ترلیۆن و 973 ملیار دیناری بۆ دەمێنێتەوە كەمانگانە ترلیۆنێك و 414 ملیار دینار دەكات. هەرێمی كوردستان مانگانە 912 ملیار دینار دەداتە مووچەو 75 ملیار دینار بۆ وەزارەتەكانی خەرج دەكات كە 987 ملیار دەكات، واتا مانگانە دوای دەركردنی مووچە 427 ملیار دیناری بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان و خزمەتگوزارییەكان بۆ دەمێنێتەوە. هەرێمی كوردستان مانگانە لەنێوان 200 بۆ 250 داهاتی نانەوتی هەیە، ئەگەر تەنها 150 ملیار دینار داهاتی ناوخۆ ئاماژە پێبكەین، ئەوا هەرێمی كوردستان مانگانە بەزیادەی پارەكەی بەغداد دوای دەركردنی مووچە، مانگانە بەكۆی گشتی هەرێمی كوردستان مانگانە 577 ملیار دیناری بۆ دەمێنێتەوە. بەپێی بەدواداچونەكانی هاوڵاتی كە لەحكومەتی هەرێم دەستیكەوتووە، رێكخستنەوەی دارایی هەرێم كە لەنێوان سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەیدا رێككەوتن كراوە ئاماژە بەوە كراوە كە 50%ی ئەو پارەیەی دەمێنێتەوە بدرێتەوە بە قەرزەكانی سەر حكومەتی هەرێم كە زیاتر لە 30 ملیار دۆلار قەرزارن. هەروەها 50%كەی دیكەی كەمانگانە دەكاتە 268 ملیارو 500 ملیۆن دینار بۆ پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان بەشێوەیەكی دادپەروەر بەسەر پارێزگاكاندا دابەش بكرێت بەڕەچاوكردنی بودجەی پەرەپێدانی پارێزگاكان كەنزیكەی 226 ملیار دینارە لەپشكی بودجەی هەرێم. لەماددەی 13ی یاسای بودجە ئەوە جێگیركراوە كە حكومەتی هەرێم پابەند دەبێت بە رادەستكردنی نەوت بە كۆمپانیای سۆمۆ بە مەرجێك رۆژانە 400 هەزار بەرمیل كەمتر نەبێت و  ئەگەر نەتوانرا نەوتی هەرێم هەناردە بكرێت بەهەر هۆكارێك ئەوا وەزارەتی نەوتی عێراق بۆ ناوخۆ بەمەبەستی پاڵاوتن بۆ سوتەمەنی ( بەنزین، گازوایل، نەوتی سپی) بەكاریدەهێنێت. هاوكات وەزارەتی دارایی عێراق تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم قەرەبوو دەكاتەوە بەشێوەیەك تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە یەكسان بێت لەگەڵ تێكڕای تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لەعێراق كە بەغدا بۆ هەر بەرمیلێك چوار تا شەش دۆلار دەدات، بەڵام هەرێمی كوردستان لەسەدا 51ی داهاتی نەوتی بۆ كۆمپانیا نەوتییەكان رۆشتووە، بۆیە بەشێك لەو پارەیە بۆ خەرجی دەرهێنانی نەوت دەڕوات. یاسای بودجەی عێراق كە 198 ترلیۆن و 900 ملیار دینارەو 64 ترلیۆن و 357 ملیار دینار كورتهێنانی هەیەو پشكی هەرێم دوای خەرجی سیادی و حاكیمە بە 12.67% پەسەند كراوە. لەبودجەی عێراق نرخی نەوت بە 70 دۆلار دانراوەو عێراق رۆژانە سێ ملیۆن و 100 هەزار بەرمیل و هەرێمی كوردستان 400 هەزار بەرمیل بەرهەمیان دەبێت، هەروەها یەك دۆلار بە هەزارو 300 دینار دانراوە. لە پاکتاوی حساباتی شەش مانگی ئەمساڵدا پێویستە بەغداد ترلیۆنێک و ٦٠٠ ملیار دیناری دیکە بداتە هەرێمی کوردستان دكتۆرە نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی لە پەرلەمانی عێراق لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: »پارەی كاش كە بگاتە دەست حكومەتی هەرێم مانگانە ترلیۆنێك و 500 ملیار دینار دەبێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد، بودجەی حاكیمە بەشێوەی كاش نییەو لەرێگەی بایەعی و دەرمان و شتی دیكەوە بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە دەكرێت، وتیشی:» هەردوولا پابەندی یاسای بودجەی عێراق بن، هەرێمی كوردستان دۆخی دارایی زۆر باش دەبێت». ئەندامێكی دیکەی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەپشكی هەرێمی كورردستان ساڵانە 12 ملیارو 615 ملیۆن دۆلاری پێدەگات كەمانگانە یەك ملیارو 51 ملیۆن دۆلارە. جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» ئەو بەشە بودجەیەی بۆ ساڵێك دەنێردرێتە هەرێم 16 ترلیۆن و زیاترلە 400 ملیار دینارەو مانگانە نزیكەی یەك ترلیۆن و 367 ملیار دینار دەكات». هەروەها وتیشی:»ئەگەر رێككەوتنی هەرێم و بەغدا وەك خۆی جێبەجێ بكرێت هەم بەشی مووچەی فەرمانبەران و هەم پرۆژەكانیش دەكات، دەتوانین بڵێین ئەوكات دۆخەكە دەگەڕێتەوە بۆ پێش ساڵی 2014و هیچ كێشەیەكی مووچەو پرۆژە لەهەرێمی كوردستان نامێنێت». جەمال کۆچەر: لانی کەم ئەو بەشە بودجەیەی بۆ ساڵێک دەنێردرێتە هەرێم زیاتر لە ١٦ ترلیۆن دینارە دوای ئەوەی یاسای بودجە لەڕۆژنامەی وەقایعی عێراقی بڵاودەكرێتەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق دەست بەجێبەجێكردنی دەكات كە چاوەڕواندەكرێت لەسەرەتای مانگی تەمموز بكەوێتە بواری جێبەجێكردنەوە. لە 25ی ئازاری ئەمساڵ هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان راگیرا بەبڕیاری دادگای ناوبژیوانی پاریس كە بەغداد زیاتر لە ملیارێك و 400 ملیۆن دۆلاری شایستەی قەرەبووكردنەوەیە كەتوركیا بیدات. بە پێی یاسای بودجە پێویستە عێراق و هەرێمی كوردستان لە 1/1/2023 تا یەكی تەمموز پاكتاوی حسابات بكەن كەهەرێم تا 25ی ئازار نەوتی هەناردە كردووە، دوای ئەو بەروارە  هەناردەكردنی راگیراوە. هەرێمی كوردستان لەشەش مانگی رابردوودا بەبەهای پێنج ترلیۆن دینار داهاتی نەوت و نانەوتی هەبووەو بڕی ترلیۆنێك و 600 ملیار دیناریشی بەقەرز بۆ هاتووە. لەبەرامبەردا پشكی هەرێم بەلایەنی كەمەوە كە جەمال كۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی بۆ هاوڵاتی خستووەتەڕوو، كە پشكی هەرێم مانگانە ترلیۆنێك و 367 ملیار دینارە، كەواتە بۆ شەش مانگ هەشت ترلیۆن و200 ملیار دەكات، واتا دەبێت بەغداد زیاتر لەترلیۆنێك و 600 ملیار دیناری دیكە  بداتە هەرێمی كوردستان.     ماددەكانی یاسای بودجەی عێراق تایبەت بەشایستەو پابەنـــــدییەكانی هەرێمی كوردستان ماددەی 12 -پشكی هەرێم 12.67%   مادەی 13 -ساڵانە 18 ترلیۆن و 310 ملیار دینار بۆ هەرێم دیاریكراوە -نۆ ترلیۆن و 300 ملیار دینار بۆ مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم تەرخانكراوە -ساڵانە دوو ترلیۆن و 873 ملیار دینار بۆ پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لەهەرێم تەرخانكراوە -بڕی 276 ملیارو 550 ملیۆن دیناریش وەك پشكی هەرێم لەخەرجیی پەرەپێدانی پارێزگاكان جێگیركراوە -داهاتی دەروازە سنورییەكانی هەرێم بۆ ساڵێك بە ترلیۆنێك و 560 ملیار دینار خەمڵێندراوە -لەو بڕە 780 ملیار دینار لەداهاتی دەروازە سنوورییەكان بۆ هەرێم دەمێنێتەوە -بڕی  228 ملیارو 304 ملیۆن دینار لەبودجەی وەزارەتی بەرگری بۆ موچەی پێشمەرگە تەرخانكراوە   مادەی 14 -شایستە داراییەكانی نێوان عێراق و هەرێم لە 2004 تا 2022 یەكلایی دەكرێنەوە -وردبینیكردن لەلایەن هەردوو دیوانی چاودێریی دارایی حكومەتی عێراق و هەرێم - حكومەتی هەرێم پابەند دەبێت بە رادەستكردنی نەوت بەكۆمپانیای سۆمۆ  بەمەرجێك رۆژانە 400 هەزار بەرمیل كەمتر نەبێت - ئەگەر نەتوانرا نەوتی هەرێم هەناردە بكرێت بەهەر هۆكارێك وەزارەتی نەوتی عێراق لەناوخۆ بەكاریدەهێنێت - عێراق تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم قەرەبوو دەكاتەوە بەشێوەیەك تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوە یەكسان بێت لەگەڵ تێكڕای تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوت لەعێراق -حكومەتی هەرێم پابەندبێت بە رادەستكردنی داهاتە نانەوتییەكان بەپێی یاسای بەڕێوەبردنی دارایی كە بەمەستی 50%ی داهاتە فیدراڵییەكانە - قەرزەكانی بانكی عێراقی بازرگانی و بانكە ئەهلییەكان مانگانە بەقیست لەپشكی هەرێم دەبڕدرێت - پێدانەوەی ئەو قەرزانە لە 2023ەوە دەستپێدەكات و لەماوەی حەوت ساڵدا دەدرێنەوە.  

هاوڵاتی سەرئەنجام دوای ساڵێك دكتۆر كازم فاروق سەرۆكی پێشووی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەپەرلەمانی كوردستان قسەیكردو رایگەیاند پاش ئەوەی نەشتەرگەری بۆكراو تەندروستی باش بوو هەموو شتێك لەبارەی ژەهرخواركردنەكەی ئاشكرادەكات، بەناڕاستەوخۆش پەنجەی تۆمەتی ئاڕاستەی لایەنێكی سیاسی كردووە. د.كازم فاروق پێش ماوەیەك لەنەخۆشكەوتنی دەستی لەسەرۆكایەتی فراكسیۆنی نەوەی نوێ كشاندەوە، جوڵانەوەكەش چەند جارێك بەڕاستەوخۆو ناڕاستەوخۆ تۆمەتباریان كرد بەوەی دەوام ناكات و مووچەش وەردەگرێت، ئەمەش پەردەی لەسەر ناكۆكیی نێوان جوڵانەوەكەو د.كازم هەڵدایەوە. دوای نزیكەی ساڵێك لەدیارنەمانی، دكتۆر كازم فاروق سەرۆكی پێشووی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەپەرلەمانی كوردستان رۆژی 12-6-2023 لەگرتەیەكی ڤیدیۆیدا بەجەستەیەكی لاوازو لەنەخۆشخانە دەركەوت و چەند راستییەكی ئاشكراكرد. لەوتەكانیدا د.كازم فاروق وتی:»دوای ئەوەی ماوەیەكە لەخزمەت ئێوەی خۆشەویست دابڕاوم ئێستا پێمخۆشە لەخزمەتانابم، لەدوای زیاتر لەساڵێك لەچارەسەر وەرگرتن پزیشكەكان لەئوردن پێیان راگەیاندم كەمەترسی لەسەر ژیانم نەماوەو لەچەندڕۆژی داهاتوودا ئیزنم دەدەن». هەروەها وتیشی: «ئەوەی دەمێنێتەوە نەشتەرگەرییەكی وردە كە تائێستا بڕیارم نەداوە لەچ نەخۆشخانەیەك و لەچی وڵاتێك بیكەم، هەندێك شتم بیستەوە، بیرم لەوە دەكردەوە ئەوانەی كەكاتی خۆی تیرۆركران و بوونە قوربانی، بەشێكیان لەدوای خۆیان هەندێك درۆو سینارۆشیان بۆ بڵاوكردنەوە, بیرم لەوە دەكردەوە كە چ نهێنی و حەقیقەتێكیان لەگەڵ خۆیاندا بردە ژێرخاك». « دیارە خوای گەورە ئەمجارە نەیهێشت ئەو دەستە رەشەی خۆی وەك فریادڕەسی خەڵك ناساندووە نهێنییەكەی بچێتە ژێر خاكەوە، ئەگەر خوای گەورە دەرفەت بدات پاش نەشتەرگەرییەكەم هەموو بەڵگەو نهێنییەكان بۆ خەڵكی كوردستان و رای گشتی بڵاودەكەمەوە لەسەر هەموو ئەو بابەتانەی دیكە كە بەڕاستی گرنگە خەڵكی كوردستان و رای گشتی بیزانن». دكتۆر كازم فاروق وا دەڵێت. لەبەشێكی دیكەی قسەكانیدا وتیشی:» دوای ئەم قسانەو ئەم ڤیدیۆیەی من هەر كەسێك هەر لایەنێك هەر تەلەڤزیۆن و میدیایەك بەم قسەو نەخۆشیانەی من قەڵس بوو ئەوە بیناسنەوە خۆیەتی، با بمێنێت بۆ پاش نەشتەرگەرییەكەم». هەر لەگرتە ڤیدیۆییەكەدا دایكی د.كازم فاروق وتی:» زۆر شكور بۆ خوای گەورە كە دكتۆر ئێستا تەندروستی بەرەو باشتر دەڕوات، بەڕاستی ئەم دەستە رەشە كەویستی ئەم ناهەقییە بەرامبەر د.كازم بكات، بەڵام نەیپێكا، خوانەخواستە بیپێكایەو ببوایە بەزەرەری رۆحی ئێمەش وەك خانەوادەی د.كازم بۆمان قبوڵ نەدەكرا». قسەکانی سەرۆکی پێشووی فراکسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی کوردستان ئاماژەن بۆ تۆمەتبارکردنی بەرپرسانی لایەنێکی سیاسی بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتی، دكتۆر كازم فاروق خوێنی جەستەی بە تەواوی بۆ گۆڕدراوەو نەشتەرگەری جگەریشی بۆ ئەنجامدراوە، بەڵام نازانرێت ئەو نەشتەرگەرییەی كە بڕیارە ئەنجامی بدات چییە. هەروەها لەماوەی ئەو ساڵەدا لەژێر چاودێری وردی پزیشكیدا بووەو بەردەوام براكەی و هاوسەرەكەی لەلای بووە. هاوڵاتی پەیوەندی بەكەسوكاری دكتۆر كازم فاروقەوە كرد، بەڵام ئەوەیان دووپاتكردەوە كە هەموو بەڵگەكان بۆ رای گشتی دەخرێنەڕوو. 30  ئۆكتۆبەری 2022 دایكی د.كازم فاروق لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاشكرایكرد كەكوڕەكەی ژەهرخوارد كراوە، وتیشی:»لەمانگی یەكی 2022 سەرەتای نەخۆشیەكەی دەركەوت و پاشان لەمانگی دوو بەتەواوی بێتاقەت بوو جاروباریش تووشی خوێنبەربوون بوو، لەپڕ بەهیلاك چوو كە گەیاندمانە نەخۆشخانە پزیشكەكان وتیان چی دراوتێ و بۆچی وای لێهاتووە». بەوتەی دایكی د.كازم فاروق، پزیشكەكان وتوویانە دەبێت راپۆرتی پزیشكی بهێنن ئینجا چارەسەری بۆ دەكەن، دواتر كە راپۆرتیان برد دووجار پشكنینیان بۆكرد نەیاندەزانی چی لێبكەن، لەبەرئەوە وتیان» واباشە چاوەڕێی پزیشكێك بكەن لەدەرەوەی وڵاتە ئەویش هاتەوەو پشكنینی بۆ كرد لەنەخۆشخانەی شۆرش وتیان پشكنینەكەی پاك نییە». «بیرمان لەوەكردەوە بیبەین بۆ دەرەوەی وڵات و لەوێ پشكنینیان بۆكرد و وتیان ژەهرخوارد كراوەو دواتر رۆژبەڕۆژ خراپتر دەبوو، هەر رۆژەو شوێنێكی بەرەو خراپ بوون چوو دواتر لەقسەكردن كەوت، كاتێك پرسیارمان لەهاوڕێكانی كرد لەنەوەی نوێ ئەوان شڵەژان و وتیان ساڵ و نیوێكە لەگەڵ ئێمە نەماوە جگە لەوەش رۆژ بەڕۆژ شتی خراپیان لەسەر بڵاودەكردەوە». هاوكات، عەلی حەمەساڵح ئەندامی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە لەفەیسبووكی خۆی نووسیویەتی:» شەوێكیان كاتژمێر ١١ بوو ژمارەیەكی بەریتانیا بە واتس ئەپ تەلەفونی كرد، وتی من د.زوهێرم برای د.كازم فاروق، بەناوی خانەوادەكەمان  پەیوەندیت پێوە دەكەین، دەزانین تۆ دۆستایەتیەكی نزیكت لەگەڵ د.كازم نەبووە، بەزۆر كەسمان لەهاوڕێكانی وتووە ئامادەنین  لەسەری هیچ بڵێن، كازم لەدۆخێكی خرپدایە… دكتۆر ٧٢ كاتژمێری بۆ داناوە ئەگەر لەم ٧٢ كاتژمێرەدا نەمرێت… ئەگەری ژیانی بەهێزە». عەلی حەمەساڵح هەروەها نووسیویەتی:» وردەكاری دۆسیەكەیان پێیوتم، لەوە نیگەران بوون وتبوویان كوڕەكەیان رۆشتووەتە ئەوروپاو موچەش وەردەگرێت، قەناعەتیان پێهێنام بۆ نەخۆشیەكەی،  دواتر لەگەڵ دایكی و براكانی د.كازم لەسلێمانی دانیشتین (جارێك بەتەنیاو جارێك  لەگەڵ كاك سۆران عومەر) زۆر بەڵگەو نووسراویان پیشانداین». بەپێی زانیاریەكانی هاوڵاتی، تائێستا ئەوە پشتڕاستبووەتەوە كە د.كازم فارووق ژەهرخوارد كراوەو كەسوكارەكەشی گومانیان هەیەو بەڵگەشیان لەبەردەستدایە.

هاوڵاتی سەرۆك كۆماری توركیا بەفەرمی ناوی هاكان فیدانی بۆ وەزارەتی دەرەوە راگەیاند، كەئەو پیاوەی هەمیشە لەپشت پەردەوە كاری دەكرد، هاتووەتە بەرچاو، كەچەندین ئەركی پێ سپێردراوەو بەپیاوە (شەبەح) سێبەرەكەی ئەردۆغان ناسرابوو كەناوی «رێوی هەواڵگریشی» لێنرابوو. هاكان فیدان كە لەساڵی ٢٠١٠ەوە وەك سەرۆكی هەواڵگری توركیا كاردەكات، لەكابینەی نوێی حكومەتی توركیا كەدوای هەڵبژاردنەكانی ٢٨ی ئایار پێكهێنرا، لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆككۆماری توركیاوە وەك وەزیری كاروباری دەرەوە دەستنیشانكرا كەبووە ٤٦هەمین و وەزیری دەرەوەی توركیا. هاكان فیدان، لەساڵی ١٩٦٨ لەشاری ئەنقەرەی پایتەختی توركیا لەدایكبووە، بنەماڵەكەی لەشاری وان ژیان و بەرەچەڵەك كوردن، دواتر چوونەتە ئەنقەرە، ئێستاش برازایەكی لەناو پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)دایە. هاكان فیدان چەندین جار بەنوێنەرایەتی ئەردۆغان گفتوگۆی نهێنی لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان، رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)دا كردووە. فیدان تەمەن 54 ساڵ، یەكێك بووە لەو كەسانەی متمانەپێكراوی سەرۆك كۆماری توركیا، لەدوای ئەوەی ئەردۆغان لەساڵی 2003 بووەتە سەرۆك وەزیرانی توركیا، بەردەوام لەپۆستە جیاوازەكاندا خزمەتی كردووە، پێش ئەوەی فیدان لەپۆستی سەرۆكی هەواڵگری دەستبەكاربێت، پێشتر بابەتێكی سەرنجڕاكێش بوو لەكاتێكدا وەكو… نێردەی تایبەتی ئەردۆغانی سەرۆك وەزیرانی ئەوكاتە لەپرۆسەی ئاشتی كەئێستا لەكاركەوتووە لەنێوان پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)و حكومەتی توركیا. كاری فیدان لەئەفسەری ناڕازییەوە تا ئەكادیمی، لەپۆستە بیرۆكراتییەكانەوە تا بەڕێوەبەری دەزگای هەواڵگری نیشتمانی میت و ئێستاش بۆ وەزارەتی دەرەوە. لەساڵی ٢٠٠٠ وەك ئەندامی ئەنجومەنی گشتی سندوقی خانەنشینی هێزە چەكدارەكان (ئۆیاك) هەڵبژێردرا. دوای تەواوكردنی ١٥ ساڵ خزمەتە ئیجبارییەكەی، دەستی لەسوپا كێشایەوە. لەگەڵ گەڕانەوەی بۆ توركیا لەساڵی ١٩٩٩ بڕوانامەی ماستەر لەپەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و لەساڵی ٢٠٠٦ لەزانكۆی بیلكەنت خوێندنی دكتۆرای تەواو كردووە. هاكان بڕوانامەی بەڕێوەبردن و زانستە سیاسییەكانی لەزانكۆی میریلاند جیهانی كەمپی بەدەستهێناوە. دواتر بڕوانامەی ماستەرو دكتۆرای لەزانكۆی بیلكەنت بەدەستهێناوە. لەساڵی ٢٠٠١ تا ٢٠٠٣ وەك راوێژكاری باڵای سیاسی و ئابووری لەباڵیۆزخانەی ئوسترالیا لەئەنقەرە كاری كردووە. لەساڵی 2003 تا 2007 سەرۆكی دەزگای هاریكاری و هەماهەنگی توركیا  لەسەردەمی سەرۆكوەزیرانی توركیا بووە. لەو ماوەیەدا لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی ئەوكات ئەردۆغان و عەبدوڵڵا گول وەزیری دەرەوەی ئەوكات و ئەحمەد داودئۆغڵو كەڕاوێژكاری سیاسەتی دەرەوەی سەرۆك وەزیران بوو، هاوكارییەكی نزیكی هەبوو. لە 14ی تشرینی دووەمی 2007 وەك جێگری یاریدەدەری سكرتێری سەرۆك وەزیرانی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەو ئاسایشی نێودەوڵەتی دەستنیشانكرا. لە ١٥ی نیسانی ٢٠٠٩ فیدان وەك جێگری یاریدەدەری سكرتێری میت دەستنیشانكرا. دوای خانەنشینبوونی ئیمری تانەر جێگری سكرتێر، لە ٢٧ی ئایاری ٢٠١٠ بۆ ئەم پۆستە دامەزرا، بەم شێوەیە لەتەمەنی ٤٢ ساڵیدا هاكان فیدان بووە گەنجترین كەس كەوەك بەڕێوەبەری میت دامەزرا. هەروەها فیدان دووەم كەسایەتی «مەدەنی» بوو كە لەدەرەوە هێنرایە سەرپەرشتیكردنی دامەزراوەكە، شانبەشانی سۆنمێز كۆكسال كە لەساڵی ١٩٩٢ تا ١٩٩٨ وەك بەڕێوەبەری میت كاری كردووە. فیدان لەماوەی كاركردنی وەك بەڕێوەبەری میت ڕۆڵێكی چارەنووسساز لە ڕووداو و ئۆپەراسیۆنە گرنگە جیاوازەكاندا بینیوە. یەكێك لە ڕووداوە دیارەكان «پرۆسەی چارەسەركردن» بوو كە لە ساڵی ٢٠١٢ دەستیپێكرد، بە ئامانجی چارەسەركردنی كێشەی لە مێژینەی كورد لە توركیا. هاكان فیدان لەدوای هەوڵی كودەتاكەی ساڵی ٢٠١٦ خۆی لەناو مشتومڕێكی بێوێنەدا بینیەوە، هەندێكجار وەك كەسایەتی یەكلاكەرەوە لەشكاندن و ئاشكراكردنی كودەتاكەدا، هەندێكجاریش وەك دواكەوتوویەك بۆ ئاگادارنەكردنەوەی سەرۆك هەر كەئاگاداری بوو پلانەكە لەنیوەڕۆداو لەهەمووی گرنگتر بۆ ئەوەی پێشتر بوونی پلانێكی وەها گەورە نەدۆزیەوە، ئایا ئەوەی لەپانزەی تەمموزدا روویدا، نیشانەی دڵسۆزی ئەو بوو بۆ ئەردۆغان، یان سەربەخۆیی لەپلاندانان و كاركردن بەتەنیا لەگەڵ سەركردایەتی سوپادا. ناوی فیدان دوای هەوڵی كودەتاكەی ساڵی 2016 سەریهەڵدا، كاتێك وەك دیارترین رۆڵی هەبوو لەڕزگاركردنی ئەنقەرە لەخنكان لەگێژەڵوكەی كودەتای پێنجەمی سەربازیدا، ئەردۆغان بە «نهێنیپارێز» وەسفی كرد، توركەكانیش ناوی لێنا «رێوی هەواڵگری». لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا گۆڕانكارییەكی لەهاوكاری ئەمنی لەگەڵ ئیسرائیل و ئەمریكاوە بەرەو هاوكاری لەگەڵ ئێران دیارترینیان قاسم سولەیمانی، سەرۆكی فەیلەقی قودس بوو، لەمیانی كۆنفرانسی ئاسایشی میونشن لەشوباتی 2017، لیستێكی 300 كەسی كەگوایە لایەنگری بزووتنەوەی گولەن بوون، گەیاندە برۆنۆ كاهل، سەرۆكی دەزگای هەواڵگری فیدراڵی ئەڵمانیا. دوای 13 ساڵ بەسەربردن لەسەركردایەتیكردنی دەزگای هەواڵگری توركیا، هاكان فیدان رووی لەسەركردایەتی دیپلۆماسی وڵاتەكەی كرد، دوای ئەوەی لەحكومەتی نوێ كە لەپێنج ساڵی داهاتوودا وڵات بەڕێوەدەبات، بۆ پۆستی وەزیری دەرەوە دەستنیشانكرا. فیدان سەركردایەتی ئەو ئۆپەراسیۆنانەی نزیكبوونەوەی توركیای لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی كرد لەم ماوەیەی دواییدا، هەروەها بەرپرسی ئەو پڕۆسەی دانوستانە بوو كە لەگەڵ سوریا ئەنجام دەدرا بۆ گەڕاندنەوەی پەیوەندییەكان لەگەڵ دیمەشق، بەپاڵپشتی روسیا و ئێران. نەوزاد سەواش شرۆڤەكاری سیاسی توركیا، رایدەگەیەنێت، فیدان ژمارەیەك فایلی دیپلۆماسی پەستاندار لەبەردەمیدا دەبینێتەوە، تەنانەت ئەگەر هەمان ئەو كەسە بێت كە پێشتر مامەڵەی لەگەڵ بەشێكیان دەكرد، بەڵام ئەمجارە خۆی پیاوێكی چرا دەبینێتەوە، نەك سێبەر، رۆڵێك كە لەماوەی دەیەی رابردوودا خووی پێگرتووە. دەشڵێت:» فیدان تەواوكردنی پرۆسەی هێوركردنەوەی گرژییەكانی ناوچەی توركیا لەئەستۆ دەگرێت و لەلوتكەشدا تەواوكردنی پڕۆسەی دانوستان لەگەڵ سوریا دەبێت، كەئەویش بەشێك بوو لەو پرۆسەیە، هەروەها بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ میسر كەئێستا لەسەر رێگای راستدایە دوای راگەیاندنی بەرزكردنەوەی نوێنەرایەتی». هاكان فیدان گفتوگۆ لەسەر فایلەكانی یۆنان و قوبرس و ئەرمینیا دەكات، كەسەرۆك وەزیرانی یۆنان بەشداری لەمەراسیمی دەستبەكاربوونی ئەردۆغان كرد، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەگەری پێشكەوتن لەم فایلە سەختەی دەیان ساڵ لەمەوبەر، هەروەها رۆڵی هەبووە لەناردنی هاوكارییەكان» و گروپەكانی رزگاركردن لەكاتی بوومەلەرزەكەی ئەم دواییەدا”.