شوێنەوارناسەکان دەموچاوی (خوێنمژ)ێکی تەمەن ٤٠٠ ساڵان دروستدەکەنەوە کە داسێکی ئاسنی لە ملدایە

هاوڵاتی باوکی فەلەک لە رۆژێکی وەک ئەمڕۆدا کۆچی دوایی کرد لە ریزی گەلدا بوو، لەم پارچەیەی کوردستان بۆ پارچەیەکی ترى کوردستان، لە وڵاتەکەیدا ئاوارە بوو. بەهۆی هونەر و گۆرانیەكەیەوە بە بەردەوامی رووبەرووی گرتن و دەردەسەری دەبووەوە، بەڵام تاوەکو لە ژیاندا بوو، کۆڵی نەدا و بۆ نیشتیمان و گەلەی دەچڕی و گۆرانی دەوت و هیچ کاتێک لە کوردبوونی هەڵنەهات. باسی هونەرمەندە محەمەد شێخۆ دەکەین کە لە رۆژێکی وەک ئەمڕۆدا و لە 9ی ئازاری 1989دا کۆچی دوایی کرد، بەڵام هونەرکەی هەموو کاتێک بە زیندووەیی هێشتیەوە. ناوی تەواوی محەمەد ساڵح شێخمووس ئەحمەدە. لە ساڵی 1948 لە گوندی گڕباوێی سەر بە شاری قامیشلۆ لە دایکبووە. لای مامی فێری ژەنینی تەمبوور بووە. حسەینى مامی وەستای دروستکردنی تەمبوور بووە. هۆگری و شارەزایی مامی لە ژەنینی تەمبووردا، کاریگەرییەکی زۆری لەسەر داناوە. وایلێکردووە هەر لە منداڵییەوە حەز بە ژەنینی تەمبوور بکات محەمەد شێخۆ لە قۆناغی خوێندنی ناوەندیدا، بووەتە ئەندامی پارتی کۆمۆنیستی سوریا. بەهۆی کزی چاوەکانی و خراپیی دۆخی ئابووری دەست لە خوێندن هەڵدەگرێت. لەگەڵ خانەوادەکەی لە گوندەکەیان دەست بە کاری جۆتیاری دەکات. دواتر بە هونەرمەندانی وەک خەلیلێ ئێزدی، حسەینێ تەوفێ و حەلیمێ حسۆ ئاشنا دەبێت. خۆی فێری نووسین و خوێندنەوەی زمانی کوردی دەکات و بەرهەمی کۆمەڵێک شاعیری ئەو سەردەمە دەخوێنێتەوە. دیوانی جگەرخوێنی لەبەربوو و هەموو کاتێک گوێی بۆ ڕادیۆی یەریڤان و بەغدا دەگری. لە کۆتایی شەستەکانی سەدەی رابردوودا سەردانی بەیروتی پایتەختی لوبنان دەکات و لەگەڵ هونەرمەندان مەحمود عەزیز و سەعید یوسفدا تیپی مۆسیقای نەورۆز دادەمەزرێنن. لە سەرەتای حەفتاکاندا دەگەڕێتەوە رۆژئاوای کوردستان و بەهۆی گۆرانی و سروودە نیشتمانییەکانیەوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی سوریاوە دەستگیر دەکرێت. فشاری لەسەر دروست دەکرێت کە بەشداری لە بۆنە و ئاهەنگەکانی رژێمی بەعسی سوریا بکات، بەڵام تەنانەت یەکجاریش بەشداری نەکرد. بەهۆی فشارەکانەوە لە ساڵی 1973 دەچێتە بەغدا و لە رادیۆی بەغدا چەند گۆرانییەک تۆمار دەکات. لەوێ هونەرمەندانی وەک گوڵبەهار، تەحسین تەها، شەماڵ سائیب، بەشار زاخۆیی، محەمەد عارف جزیری و عیسا بەرواری دەناسێت دوای ساڵێک دەگەڕێتەوە بۆ دیمەشق و یەکەم کاسێتی بەناوی “گەورێ” تۆماردەکات. لەبەرئەوەی گۆرانییەکانی سیاسی و نەتەوەیی بوون، دەسەڵاتدارانی سوریا چەندین جار بانگهێشتی دەزگا ئەمنیەکانی دەکەن و بۆیەش روو لە باشوری کوردستان دەکات و دەبێتە پێشمەرگە. لە ساڵی 1975 دوای تێکچوونی شۆڕش روو لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەکات. دوای دوو ساڵ لەگەڵ کچێک بە ناوی نەسرین حسێن مەلەک کە خەڵکی شاری سنەیە هاوسەرگیری دەکات. چوار منداڵیان بەناوەکانی فەلەک، بێکەس، ئیبراهیم و بروسک دەبێت. لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش دەوڵەتی ئێران فشاری لەسەر دروست دەکات و رێگە نادات، گۆرانیە نەتەوەییەکانی بچڕێت و لە ساڵی 1983 دەگەڕێتەوە بۆ رۆژئاوای کوردستان و لە قامشلۆ نیشتەجێ دەبێت. لە قامشلۆ گرۆپێکی موزیک و دواتر ستۆدیۆیەکی تۆمارکردنی گۆرانی بەناوی 'فەلەک' دەکاتەوە. حکومەتی سوریا پەلاماری دەدات و ستۆدیۆکەی دادەخات. محەمەد شێخۆ، لە ژیانیدا هیچ کاتێک خۆشی و سەقامگیری بەخۆیەوە نەبینی و دواجار لە 9ی ئازاری 1989 کۆچی دوایی دەکات و تەرمەکەی لە گۆڕستانی گەڕەکی هلێلی قامشلۆ بەخاکدەسپێردرێت. محەمەد شێخۆ لەنێو کوردداندا بە باوکی فەلەک دەناسرا. زۆر بەرهەمی پێشکەش بە هەگبەی هونەری کوردی کرد کە ژمارەیەکیان ئەمانەن " کۆچی مە بار کرد. نەسرین. ئەی فەلەک. دڵ پەریشانم، گولیزار، ئای گەورێ، ئای لێ گوڵێ "

دەشتی مەحمود پیاوی ئورفە، كە بە پەیكەری بەلیكڵیگۆلیش ناسراوە، پەیكەرێكی كۆنی شێوەمرۆییە و لە هەڵكۆڵینێك لە ناوچەی بەلیكڵیگۆلی شاری ئورفەی باكوری كوردستان (میزۆپۆتامیای سەروو) لە ساڵی ١٩٩٣ دۆزراوەتەوە و مێژووەكەی بۆ نزیكەی ۱۱ هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، پەیكەرەكە لە سەردەمی نیۆلیتیكی پێش گلكاریدا تاشراوە. پیاوی ئورفە بە كۆنترین پەیكەری قەبارە گەورە دادەنرێت كە لە شێوەی جەستەی مرۆڤێكی كامڵ دروستكراوە. ئەم پەیكەرە هاوسەردەمی هەردوو شوێنەوارە دێرۆكەكانی نزیك شاری ئورفە، گرێ ناڤۆكێ (١٢٠٠٠ ) ساڵ و نەوالا چۆری (١٠٤٠٠) ساڵ پێش ئێستایە. پەیكەرەكەی لە كاتی كاری بیناسازیدا دۆزرایەوە، بەڵام شوێنی دۆزینەوەكە بە دیاریكراوی نەزانراوە و بە باشی تۆمار نەكراوە، بەڵام دەگوترێت لە شەقامی یەنی یۆل لە ناوچەی بەلیكڵیگۆلی كە یەكێكە لە كۆنترین ناوچەكانی شاری ئورفە، لە ساڵی ١٩٩٣دا دۆزراوەتەوە . ئەم ناوچەیە تەنیا نزیكەی ٢٠كم لە شوێنەواری گرێ ناڤۆكێوە دوورە. ئەم پەیكەرە بەرزییەكەی نزیكەی مەترێك و نەوەد سانتیمەتـرە كە لە بەردی خۆڵین دروستكراوە و چاوەكانیشی بە دوو بەردەشەوە نەخشێنراون ( بەردەشەوە پۆلوی ساردبووەوەی بوركانی چیاكانی كوردستانە). ئەم پەیكەرە لە ئێستادا لە مۆزەخانەی ئورفە لە شاری ئورفەی باكوری كوردستان هەڵگیراوە. پیاوی ئورفە، پەیكەری پیاوێكی ڕووتە كە چاوەكانی كونن و بەردەشەوەیان تێداچەقێنراوە، دەمی نییە و لەسەر سنگی ملوانكەیەكی لە شێوەی ژمارە ٧ هەیە، هەروەها، دەستەكانی لە پێشەوە گرێدراون و خستوونیەتە سەر ناوكی، ئەمەش لە هەڵكۆڵراوەكانی ئەو سەردەمە تایبەتمەندییەكی باو و بڵاو بووە بە تایبەت لە گرێ ناڤۆكێ (ناوە كوردییەكەی ئەم شوێنەوارە "گرێ ناڤۆكێ/گردی ناوك‌" ئاماژە "ناوك/ناڤك"ەكەی تێدایە كە دەكرێت لەم سەردەمەدا ناوچە و گردەكەیان بە ناوك یاخود چەقی زەوی یاخود گەردووندا دانرابێت). هەندێ لە شوێنەوارناسان دەڵێن كە دەستەكانی خستووەتە سەر ئەندامی زاوزێ و دایپۆشیوە. پەیكەرەكە قاچی بۆ درووستنەكراوە و لەبری ئەوە لە بەشی خوارەوەیدا پارچەیەكی شێوە قەدی درەخت هەیە كە وا بیردەكرێتەوە بۆ ئەوە بووبێت لە زەویدا بچەقێنرێت. چاوە بەرەدەشەو و بێ دەمی پیاوی ئورفە یەكێك لە تایبەتمەندییەكانی ئەم پەیكەرە نەبوونی دەمە، بەڵام لەبری دەم دوو بەردەشەوە جێگای چاوەكانی پیاوی ئورفەیان گرتووەتەوە. پێدەچیت نەبوونی دەم و هەبوونی دوو بەردەشەوە لە چاوەكانی پیاوی ئورفەدا، ئاماژە بێت بۆ پاشا یاخود خواوەند بوونی پەیكەرەكە. چونكە زۆر جار مرۆڤەكان لە ڕێگەی چاو-لە-چاوبڕینەوە لەگەڵ یەكتردا دەدوێن نەك دەمەوە. ئەمەش دەكرێت لەم سەردەمەدا گرنگی پێگەی دەسەڵات یاخود ئاینی هەبووبێت. لە ئێستادا شێوەكەی گۆڕاوە بۆ كارلێكی كۆمەڵایەتی و خۆشەویستی، بۆ نمونە كاتێ دایكێك لەگەڵ كۆرپەكەیدا دەدوێت، كۆرپەكە سەیری چاوەكانی دایكەكە دەكات نەك دەمی. لێرەدا دەكرێت بگوترێت، كاتێ كەسێك لەم سەردەمەدا سەیری ئەم پەیكەرەی كردووە لە ڕێگەی چاوبڕینە چاوەكانی پەیكەرەكەوە نەك دەمیەوە هەستی بە دەسەڵات و هێزی پەیكەرەكە كردووە. لە تێگەیشتنە شوێنەوارییەكاندا، دەگوترێت كە پەیكەری مرۆڤ وەك هەوڵێكی هونەری بووبێت بۆ وێناكردنی و نواندنەوەی هەقیقی جەستەی مرۆڤ. لە ڕاستیدا، پەیكەری "پیاوی ئورفە" خۆی گەواهی توانای مرۆڤی سەرەتاكانی سەردەمی نیۆلیتیك دەدات بۆ پەیكەرسازی جەستەی مرۆڤ بە شێوەیەكی سروشتی.

هاوڵاتی سەلمان ڕوشدی بۆیەکەم جار دوای ئەوەی لە نیویۆرک بەچەقۆ هێرشەکرایە سەری قسەیکرد وباسی بارودۆخی خۆی کرد، هاوکات بڵاوبوونەوەی کتێبی " شاری سەرکەوتنی" ئاشکرا کرد، کە نوێترین ڕۆمانیەتی. سەلمان ڕوشدی لەگەڵ ڕۆژنامەی نیویۆرکەر چاوپێکەوتنێکی ڕۆژنامەوانی ئەنجام داو باسی لەوەکرد کە دۆخی باشترە، سەرەڕای ئەوەی بینایی چاوێکی لەدەستداوە وبەزەحمەت دەتوانێت بنوسێت بەهۆی ئەوەی چەند پەنجەیەکی ناتوانێت بجوڵێنێت و بەردەوام ڕاهێنان بەدەستی ئەکات، هەروەها باسی لە بڵاوبوونەوەی ڕۆمانی " شاری سەرکەوتن" کرد لەماوەیەکی نزیکدا، ئەمەش یەکەم کتێبی سەلمان ڕوشدیە دوای ئەوەی هێرشکرایە سەری. لە لێدوانەکەیدا بۆ ڕۆژنامەی نیویۆرکەر لەبارەی دۆخی تەندروستیەوە وتی، بەختم باشە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی بەسەرم هات دۆخم ئەوەندە خراپ نیە، دەتوانم هەستمە سەرپێ وبگەڕێم، وتیشی نیوەی خوارەوەی لەپی دەستم وپەنجەی گەورەم هەستی تێداماوە ودەتوانم بەکاریبێنم، ڕاهێنانی دەست زۆر ئەکەم و پێم دەڵێن دۆخم زۆرباشە. هاوکات لەبارەی توانای نوسین وزەحمەتیەکانی بەردەمی بەهۆی برینەکانیەوە، باسی لەوەکرد نوسین وتایپکردن بۆی زەحمەتە بەهۆی ئەوەی لەبەشێکی سەری پەنجەکانیدا هەستی نەماوە وتوانای کارکردنی نەماوە، هەروەها وەک خۆی دەڵێت کاتێک دەڵێم باشم، "مەبەستم ئەوەیە کە پارچەیەک لە جەستەم هەیە کە پێویستیان بە پشکنینی بەردەوام هەیە، هێرشێکی گەورە بوو". هەروەها سەلمان ڕوشی باسیشی لەوەکرد، کە بەهۆی هێرشەکەوە زەبری دەروونی بەرکەوتووە وپێویستی بەچارەسەرە، وتیشی ئەوە کاریگەری کردۆتە سەر توانای نوسینم، هەندێک کات ئەوەی دەینوسم ڕۆژی دواتر دەیسڕمەوە. لەبارەی ڕۆمانە نوێیەکەیەوە کە ڕێک پێش هێرشکردنەسەری تەواوببوو بەڵام نەیتوانی بڵاوی بکاتەوە ئاماژەی بەوەدا، کتێبەکە بەناوی " شاری سەرکەوتنە"  و ٢١یەمین کتێبی خۆیەتی، داستانێکی ڕیالیستی ئەفسوناوییە دەربارەی خوداوەندێک کە شارێک لە تۆوەوە دروست دەکات و تا تەمەنی ٢٤٧ ساڵی دەژی، نووسەر سەرنجەکانی لەسەر وڵاتی لەدایکبوونییەتی، باس لەوە دەکات کە چی لە سەدەی ١٤ی باشووری هیندستاندا ڕوودەدات، وەک نواندنێک و بەرجەستەکردنێک سەبارەت بە خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات و نەفرەتی تائیفەگەری  دەبێ بخوێنرێتەوە. سەلمان ڕوشدی لە ساڵی ڕابردوودا لە ئاهەنگێکدا لە نیویۆرک لەکاتی وتارداندا لەلایەن هێرشبەرێکەوە بەچەقۆ بەسەختی بریندارکرا و بۆماوەی نزیکەی شەش هەفتە لەنەخۆشخانە مایەوە،  ئەوەش بەهۆی ڕۆمانی " ئایەتە شەیتانیەکانەوە" کە لەساڵی ١٩٨٨ بڵاویکردبۆوە وناڕەزایەتیەکی زۆری موسڵمانانی بەدوای خۆیدا هێنا ولەلایەن ئایەتوڵا خومەینیەوە حوکمی کوشتنی درا وبڕەپارەیەکی زۆر وەک خەڵات دیاریکرا بۆ هەرکەسێک کە بیکوژێت.  سەلمان ڕوشدی، ڕۆماننوس ونوسەری هیندی-بەریتانیە، خاوەنی چەندین خەڵاتە یەکێک لەوانە خەڵاتی بووکەریە کە بۆ ڕۆمانی " منداڵانی نیوەشەو" وەریگرتووە.  

هاوڵاتی مێژووی موزیك ئەوەندەی خودی مرۆڤایەتی كۆنە. شوێنەوارناسان فلوتی سەرەتایییان دۆزیوەتەوە كە لەئێسك و عاج دروستكراون و مێژووەكەیان بۆ ٤٣ هەزار ساڵ لەمەوبەر دەگەڕێتەوە ، هەروەتر باوەڕوایە زۆرێك لەشێوازە موزیكە كۆنەكان لەنەریتە زارەكییەكاندا پارێزراوبن، بەڵام كاتێك باس لەگۆرانییە تایبەتەكان دەكرێت، كۆنترین نموونەی زانراو و دۆزراوە تاڕادەیەك مێژووەكەی تازەترە. زۆربەی مێژوونووسان، وەك كۆنترین پارچە موزیكی نووسراو لەمێژووی مرۆڤدا، ئاماژە بە «سروودی هۆریی ژمارە ٦-  Hurrian Hymn no.6» دەكەن، كە سروودێكە بۆ مێخواوەند، نیكال كە بەشێوەی مێخی لەلایەن هۆرییەكانەوە لەدەوروبەری سەدەی ١٤ـی پێش زایین، واتە نزیكەی سێ هەزارو٥٠٠ ساڵ پێش ئێستا دانراوە. ئەو تاتە گڵینانەی كە ئەو ئاوازەیان تێدایە لەساڵانی پەنجاكانی سەدەی رابردوو لەوێرانەكانی شاری ئۆگاریت لەسوریا دۆزراونەتەوە. هەروەها، لەسەر تاتە گڵینەكە، رێنمایی تایبەت هەیە بۆ چۆنیەتی لێدانی گۆرانییەكە لەسەر جۆرێك قیسارەی نۆ تاڵی. سروودی هۆری نیكال، كە سروودی پەرستەی هۆری ژمارە ٦ـیشی پێدەگوترێت، بەشێكە لە ٣٦ سروودی ئاینی كە بۆ نیكالی مێخواوەند نووسراون، بەكۆنترین میلۆدی لەجیهاندا دادەنرێت كەهەتاوەكوو ئێستا دۆزرابێتەوە. نیكال مێخواوەندی باخچەو سەوزایی بووە و لەزۆربەری ناوچەكانی میزۆپۆتامیا بەتایبەت میزۆپۆتامیای سەروو لەناوچەی حەران پەرستراوە. سەرەڕای هۆنراوەكە، لەسەر تاتە گڵینەكە، رێنماییش نووسراوە بۆ گۆرانیبێژو موزیكزانەكان كەچۆن ئاوازەكەی بژەنن و ئاماژە بەئەوەشكراوە كەدەبێت موزیكەكە لەسەر ئامێرێكی هاوشێوەی قیسارە بەناوی ساممون لێبدرێت، ئەمە لەكاتێكدایە كەناوی ئاوازدانەرەكە نەزانراوە. لەماوەی ساڵانی رابردوودا گۆرانییەكە لەلایەن موزیكزانان و تووێژەرانەوە داڕێژراوەتەوە و لەئێستادا بەچەندین شێوە گۆرانییەكە لەلایەن چەندین كەسەوە گوتراوەتەوەو هەركەسێك دەتوانێت لەڕێگەی ئۆنلاینەوە گوێبیستی گۆرانییەكە بێت. لەئێستادا تاتە گڵینەكە لەمۆزەخانەی نیشتمانی دیمەشقە. هۆنراوەی گۆرانییەكە: «من قوربانیم بۆ مێخواوەندەكە كردووە سا لەخۆشەویستیدا دڵی خۆی بكاتەوە جا لەگوناهەكانم خۆش بێت گۆزە زەیتی كونجی خۆش‌ بۆن دڵی شادبكات تا بەمیهرەبانی چاوی لێمان بێت سا بەرهەمدارمان بكات وەك كێڵگە بەپیتەكانی دانەوێڵە سا ژنان لەگەڵ مێردەكانیاندا منداڵیان بێت جا ئەوانەی كەهێشتا پاكیزەن رۆژێك بەمنداڵ بەختەوەر بن» بەبڕوای مێژوونووسی گەورەی كورد، میهردادی ئێزدی، هۆرییەكان بەمەودایەكی فراوانی كەوانەیی زنجیرە چیاكانی زاگرۆس-تۆرۆسدا بڵاوبوونەتەوەو تەواوی جوگرافیای كوردستانییان گرتووەتەوە و بۆماوەی چوار هەزارو ٣٠٠ ساڵ كولتوورێكی بەهێزیان ئاواكردووە و لەژێر ناوی میتانی رێكخستنێكی سیاسیی بەهێزیان دامەزراندووە. هەروەها هۆرییەكان بۆ ماوەیەكیش دەستدرێژییان كردووەتەسەر دەشتەكانی دراوسێیان: میزۆپۆتامیا و دەشتاییەكانی ئێران. بەڵام، لەگەڵ ئەوەشدا هەرگیز زۆر دوور لەشاخەكان بڵاونەبوونەتەوە. ئابووری و پەیوەندییە سیاسییەكانی هۆرییەكان بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر لەسەر جوگرافییەكەیان یەكگرتوو و چڕبووە، واتە تاڕادەیەكی زۆر هاوتەریب لەگەڵ كەوانەی شاخەكانی زاگرۆس-تۆرۆس دەڕوات، هەروها بە لەبەرچاوگرتنی پاشماوە شوێنەوارییەكانی كاڵاو بنچینەییەكانیان، دەردەكەوێت ئاڵوگۆڕی ئابووری، لەنێوان چیاو دەشت لەگرنگیدا بەپلەی لاوەكی ماوەتەوە.  

هاوڵاتی تابوتێکی مێژوویی کە بەرزیەکەی نزیکەی سی مەترە، لە مۆزەخانەی زانستە سروشتییەکانی هیوستن لە ویلایەتی تەکساس دانرابوو، پاش  لیکۆڵینەوەکانی دەسەڵاتدارانی میسر لە چوارچێوەی یاساکانی ئەمریکا سەلماندیان بەتاڵان براوە، گەڕێندرایەوە میسر. ئەو تابووتە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی کۆتاییەکانی خانەدانانی میسری کۆن، بەگویرەی وتەکانی مستەفا وەزیری لە ئەنجومەنی باڵای شوێنەوارەکان، سەردەمانێک کە لە ساڵی ٦٦٤ پێش زایین تا ٣٣٢ پێش زایین، لە سەردەمی هەڵمەتی ئەسکەندەری مەکدۆنیدا لە میسربووە. مستەفا وەزیری، لە ئەنجومەنی باڵای شوینەوارەکان وتی، تابوتەکە بەشێک لە نوسراوەکانی سڕدراونەتەوە، بەڵام پێدەچیت بگەڕێتەوە بۆسەردەمێکی  کۆن و هی قەشەیەکی کۆن بوبێت بەوناوی ئەنخێنمات. هاوکات جگە لەم تابوتە مێژووییە، لە ساڵی ٢٠٢١ دەسەڵاتدارانی قاهیرە زیاتر لە ٥ هەزار و٣٠٠ کەلوپلەی مێژووی تاڵانکراویان گەڕاندەوە بۆ میسر.

هاوڵاتی بەکارهێنان و ڕازاندنەوەی دار سنەوبەر بۆ شەوی  کریسمس  بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئەم درەختە هەمیشە بە سەوزی ئەمێنێتەوە تەنانەت لەوەرزی سەرماشدا، ڕازاندنەوە و دیزاین کردنی دار بۆ شەوی سەری ساڵ لە بنەڕەتدا بۆ وڵاتی ئەڵمانیا دەگەڕێتەوە کاتێک لەلایەن ژنی پاشا جۆرجی سێیەمی بەریتانیا کە ژنێکی ئەڵمانی بووە بەناوی شارلۆت دار سنۆبەر ڕازێندراوەتەوە و بووەنەریتێک لە بەریتانیا، کە شازادە ئەلبێرت لەوێ لەدایک بووە،  وابیردەکرێتەوە  شارلۆت یەکەم جار لەساڵانی ١٧٩٠ بۆ خێزانەکەی ئەم دارەی ڕازاندبێتەوە. سەرەتا بەهۆی ئەوەی درەختەکانی سنۆبەر جۆرە بچوکەکانیان دەست ئەکەوت لەساڵانی پێش ١٩٤٧ لە بەریتانیا سنۆبەری بچوکیان دەڕازاندەوە و لەسە مێزەکانیان دایان دەنا، بەڵام دواتر لەدوای ساڵی ١٩٤٧ کاتێک لە لایەن وڵاتی نەرویجەوە درەختی سنۆبەری گەورە وەک دیاری و سوپاسگوزاریەک پێشکەش بە  شانشینی بەریتانیا کرا بەهۆی هاوکاری کردنیان لە جەنگی جیهانی دووەم، لەوکاتە بەدواوە دار سنۆبەرەکان بە گڵۆپی ڕەنگاوڕەنگ و کەلوپەلی جوانکاری تایبەت بە سەری ساڵ ڕازێنرایەوە و لەسەر زەوی دائەنرا لەبری سەرمێز، هاوکات دیاریەکانیشیان کە بۆ خزم و هاوڕێکانیان دەکڕدرا لەژێر دارەکە دائەنرا. زۆربەی خەڵک پێیا وایە داری کریسمس لەسەردەمی شاژنە ڤیکتۆریا بووەتە نەریتێک لە ساڵانی ١٨٣٠،لەکاتێکدا لە بنەڕەتدا بۆ ئەڵمانیا دەگەڕێتەوە؛ هۆکاری ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی گرنگیەکی زیاتر بەم نەریتە دراوە لەلایەن شاژنە ڤیکتۆریا و شازادە ئەلبێرت و بە دڵخوازێکی گرنگی ئەم نەریتە دائەنرێن له مێژووی بەریتانیادا. هەر پەیوەست بە داری سەری ساڵ و پەیوەندی بەریتانیا و نەرویج لەم بۆنەیەدا، ساڵانە لە نەرویج ڕێوڕەسمێک بەرڕێوەدەچێت و تێیدا لە مانگی تشرینی دووەم ،داری کریسمس دەبڕدرێت و بەڕێگەی دەریا هاوردەی بەریتانیا دەکرێت، پاشان لە بەریتانیا لەناوەندی گۆڕەپانی ترافالگار دائەنرێت و بە شێوازی نەرویجی دەڕازێنرێتەوە بۆ پێشوازی لەسەری ساڵی نوێ.

هاوڵاتی باراک ئۆباما، سەرۆکی پێشوی ئەمریکا وەک نەریتێکی ساڵانە، لیستی دڵخواترین فیلم وگۆرانی و کتێبەکانی ساڵی ٢٠٢٢ بڵاوکردەوە. لە وتارەکەیدا باراک ئۆباما وتی، من هەمیشە بەوپەڕی خۆشحاڵیەوە چاوەڕوانم  بۆ هاوبەشیکردنی لیستی دڵخوازەکانم لەگەڵ ئێوە. "The school for good mothers, the light we carry " ئەم پەرتوکانە لە لیستی دڵخوازترین پەرتوکەکاندا بوو کە ئۆباما بڵاویکردەوە، لەگەڵ فیلمەکانی .“Top Gun: maverick , descendant “  کتێبی " ئەو ڕووناکیەی کە هەڵیدەگرین"  لەلایەن میشێل ئۆباما، هاوسەری باراک ئۆباما نوسراوە و لە ساڵی ٢٠٢٢ بڵاوکراوەتەوە وباس لە ئاڵەنگاری و سەرکەوتن و جیرۆکە بەهێزەکان دەکات بۆ ئیلهام بەخشین بەکەسانی تر.

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا، ئانالینا بایربوک ڕایگەیاند کە ئەڵمانیا ٢٠ ئاسەواری  برۆنزی بینینی لە مۆزەخانەکانی ئەڵمانیا ڕادەستی نەیجیریا کردەوە. ئالینا بایربوک، لە لێدوانیکیدا بۆ ڕۆژانامەنوسان لە ئەبوجا وتی، ئەمڕۆ کارێکمان کرد کە زۆر لەمەوبەر دەبوو بمانکردایە، ئەو ٢٠ پەیکەر برۆنزیەی بینینمان گەڕاندەوە بۆ زێدی خۆیان. ئەم بڕیارەی ئەڵمانیا دوای ئەوە دێت  کە سەرەتای ئەمساڵ ئەڵمانیا بەیاننامەیەکی لەگەڵ نەیجیریا واژۆکرد بۆ ئەوەی هەر ١١٣٠ پەیکەر وئاسەوارەکانی کە لە مۆزەخانەکانی ئەڵمانیادایە ئاشكرا بکەن، کە لەنێویاندا پەیکەری کەسایەتی سیاسیەکانیش هەیە. لە میانەی ڕادەستکردنەوەکەدا هەریەک لە جۆفری ئۆنیامای وەزیری دەرەوەی نەیجیریا و لای محەممەد وەزیری زانیاری  ئامادەبوون لەگەڵ  کلاودیا ڕۆت وەزیری ڕۆشنبیری و میدیای ئەڵمانیا و هەروەها بەڕێوەبەرانی مۆزەخانەکانی ئەڵمانیا. بەرپرسانی نەیجیریا دەڵێن، پەیکەر و  ئاسەوارەکانی بێنین بۆ ماوەی دوو سەدە لە ئەڵمانیادا  دەستیان بەسەرداگیرابوو، ئەو پەیکەرانە زۆربەی لەلایەن بەریتانیاوە داگیرکران وبران لەکاتی هەڵکوتانە سەر شانشینی بینین لەساڵی ١٨٩٧ و دواتریش لە مەزادەکاندا دانران و برانە نیولەندا و ئەمریکا  و ئەڵمانیا. وەزیری دەرەوەی نایجیریا دەڵێت، پێدەچێت ئەم ڕادەستکردنەوەیەی ئەڵمانیا فشار لەسەر لەندەن درووست بکات بۆ ئاشکرا کردن وگەڕاندنەوەی ئاسەوارەکانی بێنین کە وابیرەکەنەوە زۆرترین پەیکەرو ئاسەوارەکان لە مۆزەخانەکانی بەریتانیادا بن، هەروەها داوای ئاشکراکردنی ٩٠٠ دانە پەیکەر و ئاسەواری کرد لە لەندەن.

هاوڵاتی بەڵگەفیلمی سینەمایی 'دەروازەی خەونەکان' لە دەرهێنانی سینەماکاری کورد نگین ئەحمەدی و لە بەرهەمهێنانی ئیلاهە نەوبەخت، لە بەشی پێشبڕکێی 'نەوەکان' لە 73یەمین فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی بەرلین لە ئەڵمانیا وەرگیراوە لە بەشی کێبڕکێدایە.  بەشداری 'دەروازەی خەونەکان' لە فێستیڤاڵەکەدا، یەکەم نمایشی جیهانی دەبێت و کێبڕکێ بۆ بردنەوەی خەڵاتی باشترین فیلمی بەشی 'نەوەکان' دەکات.  بەرهەمهێنانی فیلمەکە زیاتر لە شەش ساڵ کاتی خایاندووە، چیرۆکی کچێکی رۆژهەڵاتی کوردستان بۆ بینەر دەگێڕێتەوە کە بە دوای بەشێک لە شووناسی خۆیەوە بە کامێڕاکەی دەچێتە نێو کچە شەڕڤانەکانی کۆبانێیەوە؛ کچانێک کە نە تەنیا لەگەڵ داعش، بەڵکوو بۆ جیهانی خۆیانیش شۆڕشیان کردووە. بەرهەمهێنان و بڵاوکردنەوەی نێودەوڵەتی بەڵگەفیلمەکە، لە ئەستۆی رێکخراوەی سینەمایی ئیلی ئیمەیجە بە بەرپرسیارییەتی ئیلاهە نەوبەختە. ئەمە سێیەمین ئامادەبوونی ئیلاهە نەوبەختە وەکوو بەرهەمهێنەر لە فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی بەرلین؛ ساڵی رابردوو بە بەرهەمهێنانی فیلمی سینەمایی 'رۆژی سێو' لە دەرهێنانی مەحموود غەفاری لە فێستیڤاڵەکەدا ئامادەبوو.  حەفتا و سێیەمین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتیی فیلمی بەرلین بە بەرپرسیاری ماریتێ ریسێنبێک و بە بەرپرسیاریەتی هونەری کارلۆ چاتریان، لە چەندین بەشی پێشبڕکێی و دەرەوەی پێشبڕکێی لەوانە؛ بەشی پێشبڕکێی سەرەکی، بەشی پێشبڕکێی نەوەکان، بەشی پێشبڕکێی فۆڕم، بەشی پێشبڕکێی کورتە فیلم، بەشی پێشبڕکێی بەڵگەفیلم و چەندین بەشی دەرەوەی پێشبڕکێی لەوانە؛ بەشی پانۆڕاما، بەشی نمایشی تایبەت، بەشی نمایشی سینەمای کلاسیک و ... لە رۆژانی 16 تا 26ـی شوباتی 2023 لە بەرلینی ئەڵمانیا بەڕێوەدەچێت. لە(ڕووداو)ەوە وەرگیراوە

دەنگێک بوو کە کورد زوو حەزی لێکرد، لە قەوانەوە بۆ کاسیت و لەوێوە بۆ کۆنسێرت و رادیۆی بەغدا، لە ئامەدەوە بۆ ئەستەنبوڵ، لەوێوە بۆ هەولێر و بەغدا، بەدوای هونەری کوردیدا وێڵ بوو. خاوەنی ئەم دەنگ و رەنجە رەسەنە ئایشە شانە. ئەمڕۆ ١٨ی کانونی یەکەم، ٢٦ ساڵ بەسەر کۆچی دوایی ئایشە شاندا تێدەپەڕێت. ژیانی ئایشە شان کە نووسەر و رۆژنامەنووس کاکشار ئۆرەمار کتێبێکی بەناوی ' شاژنی بێتەخت و تاج'ی لەسەر نووسیوە، نە تەنیا هونەر بوو، بەڵکو وەک لە گۆرانیەکانیدا دیارە، پڕ بوو لە ئێش و ئازار. ئایشە شان لە ساڵی ١٩٣٨ لە شاری ئامەدی باکوری کوردستان لەدایک بوو. هەر لە تەمەنی منداڵیدا، بەهۆی کاریگەری شۆڕشە کوردیەکان بە تایبەتی شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران کە لە ئامەد هەڵگیرسا، هەستی نەتەوایەتی لەناخیدا گەورە بوو. زوو هەستی بە سیستمی رەتکردنەوە و تواندنەوەی دەوڵەتی تورکیا لە رووی سیاسی و کەلتوری کرد، بۆیەش بە وێری دەستی بۆ ئامرازی زیندووکردنەوەی نەتەوەکان، بواری کەلتور و زمان برد.  سەرەکیترین کێشە کە لەسەرەتای دەرکەوتنی رووبەرووی بووەوە، فشاری خانەوادەکەی و سیستمی فۆدالیزمی کۆمەڵگاکەی بوو، ئایشە شان لەو کاتەدا دەستی بە ئیلاهیاتی ئایینی لەنێو کۆبونەوەی ژناندا کرد. لەپاڵیدا لاوک و حەیرانی کۆنی کوردی دەوتەوە، بەڵام رۆژ بە رۆژ فشارەکان زیاتر دەبوون. ئەویش ناچار دەبێت روو لە شاری دیلوکی (عەنتاب) باکوری کوردستان بکات. لە دیلۆک یەکەم هەنگاوی هونەری ئاشكرای خۆی دەنێت. لە دیلۆک نیشتەجێ دەبێت و دەست بە وتنی گۆرانی و حەیرانی کوردی دەکات، بەڵام بەهۆی قەدەغەکردنی زمانی کورد لەلایەن حکومەتی تورکیا، رێگە نادریت بە زمانی دایک هونەرەکەی پێشکەش بکات. بۆیەش بە ناچاری و بۆ بژێوی ژیانی خۆی، گۆرانی تورکی دەڵێت و لە رادیۆی دیلۆک دەست بە کار دەکات. لە سالی ١٩٦٣ بەهۆی کێشەی ماددی، دەچێتە ئەستەنبوڵ و بەگوێرەی خواستی هەوادارانی گۆرانی تورکی و کوردی دەڵێت. لەوێ گۆرانیەک بە ناوی ئەز غەمگینم 'من غەمگینم' تۆمار دەکات. لە ئەستەنبوڵەوە بۆ ئەڵمانیا  ئایشە شان لە ئەستەنبوڵ بەناودەنگ دەبێت و هاوسەرگیری دەکات، بەڵام ئەم پێشکەوتنە ناتوانێت فشارەکانی سەری کەم بکاتەوە. پێشتر خانەوادە و کۆمەڵگا لەدژی دەوەستانەوە، بەڵام ئەم جارە بەهۆی گۆرانی کوردیەوە، دەوڵەت پەلاماریدا و چەندین جار ئاگادار دەکرێتەوە. عەشقی ئایشە شان بۆ زمانی کوردی وای لێدەکات، بەدوای رێگەچارەیەکدا بگەڕێت کە لەنێو زمانی تورکیدا نەتوێتەوە و خزمەت بە زمانی کوردی بکات. بۆیەش روو دەکاتە ئەڵمانیا و لەوێ ئازادانەتر گۆرانی دەڵێت. لە ئەڵمانیا کچە ١٨ ساڵەکەی کۆچی دوایی دەکات. ئەو رووداوە ئایشە شان تووشی گرێیەکی گەورەی دەروونی دەکات و لەسەر مردنی کچەکەی گۆرانی 'قەدەر' بڵاودەکاتەوە. دوای ماوەیەک دەگەڕێتەوە ئەستەنبوڵ. کە دەگەڕێتەوە دایکی سێ منداڵە و لە هاوسەرەکەشی جیا بووەتەوە. لە ئەستەنبوڵ نیشتەجێ دەبێت و دەست بە وتنەوەی گۆرانی کوردی دەکاتەوە، بەڵام کاری دەست ناکەویت و هەڕەشەی لێدەکرێت. منداڵەکانی لە ئەستەنبوڵ بەجێی دەهێڵن و تەنیا دەمێنێتەوە.  روو لە بەغدا دەکات لە ساڵی ١٩٧٩دا، روو دەکاتە بەغدای پایتەختی عێراق. لە رادیۆی بەغدادا بە ناوی 'ئایشە شانی عەلی' دەست بە گۆرانی وتن دەکات. لەسەر بانگهێشتی پارێزگاری ئەو کاتەی هەولێر دەچێتە هەولێر. لە هەولێر لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر هونەرمەند و گۆرانیبێژ ئاشنا دەبێت. لە باشوری کوردستان پێشوازیەکی گەرمی لێدەکرێت. لە بەغدا، دهۆک، کەرکوک و هەولێر، لەگەڵ هونەرمەندانی وەک محەمەد عارف جزیری، عیسا بەرواری، گولبەهار، تەحسین تەها، نەسرین شێروانی و زۆر کەسی دیکە دەست بە کاری هونەری دەکات و چەندین کۆنسێرت پێشکەش دەکات.  ئایشە شان خاوەنی چەندین گۆرانیە کە دیارترینیان ئەمانەن: جەمبەلی میرێ هەکاری، مەم و زین، لێ لێ بێماڵ، زەری حەیران، جەمیلە، بێریڤانێ، کۆچەرێ، لاوکێ مەتینی، مەیرۆ، حەسەنیکۆ، وەلە تە ناستینم، قەدەرێ، غەریبم دایێ، وەرن وەرن پێشمەرگە، نەورۆز و وڵاتی من دیار بەکرد. کاتێکیش دایکی کۆچی دوای دەکات، گۆرانیەک بە ناوی 'دایێ' بڵاو دەکاتەوە. بەهۆی ئەوەی خانەوادەکەی رێگە نادات بچێتەوە بۆ پرسەی دایکی. وەسیەتەکەی نەهاتەدی ئایشە شان لە کۆتایی تەمەنیدا ئازارێکی زۆری بینی. بە تەنیا و هەژار مایەوە. تووشی شێرپەنجە بوو و لە ١٨ی کانونی یەکەمی ساڵی ١٩٩٦ لە نەخۆشخانەیەکی شاری ئیزمیری تورکیا کۆچی دوایی کرد. لەگەڵ ئەوەی کە وەسیەتی کردبوو، تەرمەکەی لە ئامەد بەخاکبسپێردرێت، بەڵام بەهۆی کێشەی مادی و تەنیای تەرمەکەی نەبرایەوە بۆ ئامەد. گۆڕەکەی لە شاری ئیزمیرە.

هاوڵاتی ئەو خوێندكارانەی لەڕاهێنانەكان سەركەوتوو بوون خەڵات دەكرێن كۆمپانیای ئاسیاسێڵ لەمەراسیمێكدا خەڵاتی ئەو خوێندكارانەی كرد، كەمەشقی پراكتیكییان لەئاسیاسێڵ تەواوكردبوو، بەشێك لەو خوێندكارانە ساڵانە هەلی كاریان لەئاسیاسێڵ بۆ دەڕەخسێت. مەراسیمەكە رۆژی پێنجشەممە، 8-12-2022 لەهۆتێل گراند میلینیۆم لەشاری سلێمانی بەڕێوەچوو. لەهەر نووسینگەیەكی كۆمپانیای ئاسیاسێڵ لەسەرجەم پارێزگاكانی عێراق ساڵانە چەندین خوێندكار راهێنان وەردەگرن، ئەو خوێندكارانە خۆیان دەڵێن سودێكی زۆریان بینیوە، زانكۆكانیش باس لەتوانای ئەو خوێندكارانە دەكەن كەخولەكانیان تەواوكردووە، تائێستا نزیكەی چوار هەزار خوێندكار لەو پرۆگرامەی ئاسیاسێڵ سودمەندبوون. فەرهاد قادر سەرۆكی زانكۆی گەرمیان بەهاوڵاتی وت: «جێی خۆیەتی بەناوی سەرۆكایەتی زانكۆی گەرمیانەوە پیرۆزبایی لەخوێندكارانمان بكەم كەتوانیان بەشداری پرۆگرامی راهێنانی تواناكان بكەن و سوپاسی ئاسیاسێڵیش دەكەم، بەتایبەت ئەو خزمەتەی پێشكەشی خوێندكارانی زانكۆكانیان كردووە». وتیشی: هەمیشە ئاسیاسێڵ ویستوویەتی لەڕێگەی نوێوە خزمەتی تواناكانی خوێندكاران بكات، ئەم پرۆگرامەش توانیویەتی تاڕادەیەك پەیوەندی لەنێوان زانكۆو بازاڕی كاردا دروستبكات كەسودی دەبێت بۆ بەرزكردنەوەی كوالێتی خوێندن و ئاوێتەكردنی خوێندن بەپێداویستیەكانی دیكە. هاوكات عومەر فالح بەرپرسی پەیوەندیە گشتیەكانی ئاسیاسێڵ بەهاوڵاتی راگەیاند: «راهێنانەكان بۆ سەرجەم بەشەكانە بەتایبەت بۆ ژمێریاری و فرۆشتن و راگەیاندنیشی تێدایە، ئەمساڵ لەهەموو عێراق زیاتر لە 500 خوێندكار بەشدارییان لەو پرۆگرامەدا كردووە». وتیشی: «تائێستا زیاتر لە سێ هەزارو 500 خوێندكار سودمەندبوون لەو پرۆگرامە، چونكە پرۆگرامەكە لەساڵی 2008ەوە دەستیپێكردووەو لەسەرجەم پارێزگاكانی عێراق لەنوسینگەكانی ئاسیاسێڵ خوێندكاران سودمەند دەبن لەو پرۆگرامە». بەرپرسی پەیوەندییە گشتیەكانی ئاسیاسێڵ دەڵێت: «كۆمپانیای ئاسیاسێڵ بەدەستپێشخەری فاروقی مەلا مستەفا ئەو پرۆگرامە نمونەییەی راگەیاندووەو ستافێكی شارەزا ئەو كارە دەكات». ئەیوب كەریم بەڕێوەبەری ناوەندی گەشەپێدان بۆ كار لەكۆلێجی تەكنیكی-زانكۆی پۆلیتەكنیكی سلێمانی بەهاوڵاتی وت: «ئەمە بۆنەیەكی گرنگە بۆ ئێمە، دەمانەوێت سوپاسی ئاسیاسێڵ بكەین كەساڵانە ژمارەیەكی بەرچاو لەخوێندكاران دەرفەتی راهێنانیان بۆ دەڕەخسێنرێت لەئاسیاسێڵ، ئەم پرۆگرامە بەشێكە لەڕاهێنانی خوێندكاران و ئامادەكردنیان بۆ بازاڕی كار». «دەرفەتێكە بۆ دروستكردنی پەیوەندی لەنێوان خوێندكاران و بازاڕی كار، جگە لەوەی سودی بۆ خوێندكاران هەیە، سودی بۆ كۆمپانیاكانیش هەیە كە كەسی بەتوانا بدۆزنەوە بۆ كۆمپانیاكانیان، ئێمە لێرەوە داواكارین لەكەرتی تایبەت و كۆمپانیاكان دەرفەتەكانیان بۆ خوێندكاران زیاتر بكەن هاوشێوەی ئاسیاسێڵ»، ئەیوب كەریم وای وت. دیمەن فەرەیدون یەكێكە لەو خوێندكارانەی سودمەندبووە لەپرۆگرامەكە، ئەو دەڵێت: زۆر سودی لەپرۆگرامەكە بینیوە بۆ زیادكردنی توانای، باس لەوەشدەكات بەهۆی ئەو پرۆگرامەوە بچێتە هەر كارێكەوە سەركەوتوو دەبێت.  

هاوڵاتی پرۆژەیەکی شیعریی فەرەنسی بەناوی (ژینابەندان؛ ژن ژیان ئازادی) بۆ پشتیوانی لە ژنانی کوردستان و ئێران دروست دەكرێت. پرۆژەکە لە سەرەتای مانگی تشرینی یەکەم دەستی پێکرد و بۆ ماوەی مانگ و نیوێک زیاتر لە ٣٠ شیعر بۆ ژن ژیان ئازادی نووسراون. شیعرەکان بەشێکیان وەرگێڕدراون بۆ زمانی کوردی. زانیاری زیاتر لەسەر پرۆژەكە بخوێنەرەوە؛ ژینابەندان ژن ژیان ئازادی ‏#Jinamahsaamini پرۆژەیەکی شیعریی فرەنسییە بۆ پشتیوانی لە ژنانی کوردستان و ئێران بە دەستپێشخەریی نەزەند بەگیخانی و نیکۆل باریێر   "ژینابەندان: ژن ژیان ئازادی" پرۆژەیەکی شیعریی فڕەنسییە بۆ پشتیوانی لە ژنانی کوردستان و ئێران دروست کراوە. پرۆژەکە بە دەستپێشخەریی شاعیری کورد لە فڕەنسا نەزەند بەگیخانی و هاوکاریی شاعیری فڕەنسی نیکۆل باریێر دەستی پێکردووە. لە سەرەتادا هەردوو شاعیر باگەوازێکییان لە فرەنسا ئاراستە شاعیرانی فرەنسی و فرانکۆفۆن کرد، داوایان کرد هەر شاعیرێک شیعرێ بنووسێ و پێشکەشی ئەم پڕۆژەیەی بکات بۆ پشتیوانیکردنی ژنانی کوردستان و ئێران دژی چەوسانەوە و بۆ ئازادی و رزگاری. پرۆژەکە لە سەرەتای مانگی تشرینی یەکەم دەستی پێکرد و بۆ ماوەی مانگ و نیوێک زیاتر لە ٣٠ شیعر بۆ ژن ژیان ئازادی نووسراون. شیعرەکان بەشێکیان وەرگێڕدراون بۆ زمانی کوردی. پرۆژەکە بە دوو شێوە بڵاودەکرێنەوە: یەکەمیان لە ڤیدیۆیەک کە ١٠ شیعری لەخۆی گرتووە و بە ژێرنووسی کوردی لە ماوەی ١٠ دەقیقە پەخش دەکرێت. ئەم بەشەی پڕۆژەکە لە ٢٥ ی تشرینی دووەم، رۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەت، بڵاودەکرێتەوە. بەشی دووەمی پڕۆژەکە لە کتێبێکی شیعری بە زمانی فرەنسی، لە دەزگای هارماتان، بەشی میللەت و کولتور و ئەدەبیاتی رۆژهەڵات، کە شاعیر نەزەند بەگیخانی سەرپەرشتی دەکات، چاپ دەکرێت. لەو کتێبەدا نەزەند بەگیخانی و نیکۆل باریێر پێشەکییەک دەنووسن کە باس لە رەگ و دەستەواژەی "ژینابەندان " و دروشمی "ژن ژیان ئازادی " کە لە بزووتنەوەی سیاسی کوردییەوە سەریهەڵداوە، دەکات. لەم پێشەکییەدا باس لە بارودۆخی کورد و ژنان لە کوردستان و ئێران دەکەن. باس لەو چەوساندنەوە هەمەجۆرانە دەکەن کە لە رووی نەتەوەیی و ئایینی و جێندەرییەوە لە وڵاتی ئێران لەسەر دەستی سیاسەتمەدارانی ئیسلامی و فارسی و پیاوسالاری بەرەوڕووی دەبنەوە. ژنان بە گشتی لە ئێران بەرەوڕووی چەوساندنەوەی پیاوسالاری و توندڕەویی ئیسلامی سیاسی دەبنەوە، بەڵام ژنانی کوردستان زۆر زیاتر لە ژنانی فارس دەچەوسێنرێنەوە و چەوساندنەوەکان  تێکهەڵکێشن و دۆخی نەتەوەیی و بێ دەوڵەتی و پەراوێزخراوی و دابڕان لەخۆدەگرن. ژینابەندان کە سەرناوی پرۆژەکەیە، وشەیەکی لێکدراوە لە ناوی ژینا (مەهسا ئەمینی) و بەندان پێكهاتووە. بەندان لە وشەی خەنەبەندان-ەوە وەرگیراوە کە ئاهەنگی کۆتایی ژیانی کچانە و چوونە ناو قۆناغێکی نوێیە لە ژیانی ژنان.  لە دوای مەرگی ژینا، مێژووی ژنان لە کوردستان و ئێران ئێستا دوو قۆناغ لەخۆی دەگرێت: قۆناغی پێش ژینا و دوای مەرگی ژینا. بە دروشمی "ژن ژیان ئازادی " پڕۆژەکە ستایش لە ئاهەنگی شۆڕشێک دەنێ کە بە خوێن رەنگکراوە، وەک خەنەبەندان و کۆتایی سەردەمێک و سەرەتای ئازادییە.  

هاوڵاتی تەواوی گەنجینەکانی توت عنخ ئاموون کە دوای دۆزینەوەی تەرمەکەی لە ١٩٢٢ دۆزرانەوە نۆژەن دەکرێنەوە دواتر لە مۆزەخانەی گەورەی میسر کۆ دەکرێنەوە. لە ئێستادا کارەکانی نۆژەنکردنەوەی تەواوی پارچەکانی گەنجینەکانی توت عنخ ئاموون دەستی پێ کردووە کە زۆربەیان لە مۆزەخانەی قاهیرە، بەشێکی دیکەیشیان لە مۆزەخانەکانی شەرم ئەلشێخ و هورگادا نمایش کراون، دەستی پێ کردووە. دواتر تەواوی گەنجینەکانی توت عنخ ئاموون لە مۆزەخانەی گەورەی میسر کۆ دەکرێنەوە. چاوەڕێ دەکرێت گواستنەوەی کەلوپەلەکان کە هێشتا بەروارەکەی دیار نییە، تاکو کۆتایی ئەمساڵ بگوازرێنەوە بۆ مۆزەخانەی گەورەی میسر. وەزیری گەشتیاری و شوێنەوارە مێژوویییەکانی میسر، ئەحمەد عیسا لە ٥ی تشرینی دووەم رایگەیاند کە بەبۆنەی نزیکبوونەوەی ١٠٠ ساڵەی دۆزینەوەی تەرمی توت عنخ ئاموون "لەم نزیکانە کەلوپەل و گەنجینەکان دەگوازرێنەوە". ئەحمەد عیسا بە ئاماژەدان بەوەی کە توت عنخ ئاموون ئەفسانەئاسا بووە لە میسر، سەرنجی خستبووە سەر ئەوەی کە تەواوی گەنجینەکەی دەگوازرێتەوە بۆ مۆزەخانەی گەورەی میسر کە تازە کراوەتەوە. شوێنەوارناسی بەریتانی و میسریناس، هاوارد کارتەر لە ١٩٢٢ گۆڕی توت عنخ ئاموون لە دۆڵی پاشاکان لە شاری لوکسۆر لە میسر دۆزییەوە. دۆزینەوەی گۆڕەکە بووە "گەورەترین دۆزینەوەی شوێنەوارناسی لە سەدەی ٢٠". لەنێو گەنجینەکانی توت عنخ ئامووندا کە لە ١٣٣٢ پ. ز. بۆ ١٣٢٣ پ. ز. لە کۆتایی ١٨ هەمین خانەدانی فیرعەونەکان فەرمانڕەوا بووە، زیاتر لە پێنج هەزار کەلوپەل و پێداویستی جۆراوجۆری وەک دارەمەیتی ئاڵتون، دەمامکی ئاڵتون، تەخت، کەڕەنا، پەرداخ، مەی و خۆراک هەن.

هاوڵاتی "شاری ژێرزەوی کاریز" کە لەسەر دوورگەی کیش و لە ئاوە شینەکانی کەنداو هەڵکەوتووە، لەلایەک ئاوی شیرین بۆ ئەو دوورگەیە دابین دەکات، لەلایەکی دیکەشەوە خاوەن مێژووێکی کۆنە کە بۆ هەزاران ساڵ لەمەربەر دەگەڕێتەوە. شاری ژێرزەوی کاریز کە سەرەتا لە شێوەی ئەشکەوتێکدا بووە و دواتر بە دەستێوەردانی مرۆڤ فراوانتر کراوە و بۆ مەبەستی جیاواز بەکارهاتووە، ئەو کەناڵە ئاوییانە دەگرێتە خۆ کە بۆ دابینکردنی ئاوی شیرینی خواردنەوە بۆ دوورگەکە دروستکراون. کاریز کە مێژووەکەی بۆ نزیکەی دوو هەزار و ٥٠٠ ساڵ لەمەوەبەر دەگەڕێتەوە، بە دەستپێشخەری و وەبەرهێنانەکانی مەنسور حاجی حوسێن کە یەکێکە بووە لە ئەندازیارە ناسراوەکانی ناوچەکە، گۆڕدراوە بۆ شارێکی ژێرزەوی گەشتیاریی کە رووبەرەکەی ١٠ هەزار مەتر چوارگۆشەیە. شارەکە جگە لەوەی رێڕوێکی تێدایە کە بەدرێژایی کەناڵە ئاوییەکان درێژبووەتەوە، ژمارەیەکی زۆر لە ژوور و پردی لەخۆگرتووە، هەروەها ژمارەیەک لە چێشتخانەی نەریتی و مۆدێرن، مۆزەخانەیەک و چەندین ستاندی تێدایە کە کاری دەستی تێدا نمایش دەکرێت. باس لەوە دەکرێت، ئەو دیوارە بەردینییانەی کە لەبەردەم دیوارە سروشتییەکانی شارەکەدا دروستکراون، بۆ رێگەگرتن بووە لە تێکچوون و داڕووخانی شوێنەوارەکە. ئەو رووبەرەی کە لە هەندێک شوێنیدا درزی تێدا بەدی دەکرێت، لە ترسی داڕمان بەڕووی سەردانیکەراندا داخراوە. دیوار و بنمیچی شوێنە گەشتیارییەکە وەک مۆزەخانەی بەبەردبووی زیندەوەرە ئاویییەکان وایە. بەگوێرەی ئەو لێکۆڵینەوانەی کە لە زانکۆی میونخی ئەڵمانیا لەبارەی بەبەردبووەکانەوە ئەنجام دراون، تەمەنی چینی توێژاڵی ئەو دوورگەیە ملیۆنەها ساڵە. ئەم کەناڵە ئاوییە کۆنەی کە لەم دواییانەدا شارێکی ژێرزەوی بووە، بیری زۆری تێدایە کە بۆ کۆکردنەوەی ئاو سوودی لێ وەرگیراوە، بوونی ئامرازی دەرهێنانی ئاو لە سەرەوەی بیرەکاندا، سەرنجی سەردانیکران بە لای خۆیدا رادەکێشێت. باس لەوەش دەکرێت کە درێژی شارەکە کە تەنها بەشێکی نۆژەن کراوەتەوە و بەڕووی سەردانکەراندا کراوەتەوە، ١٥ کیلۆمەترە. هەروەها ئەم کەناڵە ئاوییەی کە قوڵاییەکەی تەنها ١٦ مەتر دەبێت، بە درێژایی مێژوو ئاوی بۆ ناوچەکانی نیشتەجێبوون لە کەنداو و لە دوورگەکەدا دابین کردووە. "شاری ژێرزەوی کاریز" رۆژانە ژمارەیەکی زۆر گەشتیار رووی تێدەکەن و شوێنەراوە مێژوویەکە و کەلوپەل و ئاسەوارە نمایشکراوەکانی بووتە جێی سەرنجی هەموو لایەک.  

هاوڵاتی کۆمپانیای تویتەر لە دوێنێ شەممەوە، خزمەتگوزاری بەشداریکردنی مانگانە بە ھەشت دۆلار دەست پێ کرد کە بریتییە لە پێدانی "نیشانەی شین" بەھەژماری بەشداربووان دوای ئەوەی لێی دەکۆڵدرێتەوە. ئاژانسی ھەواڵیی ئەسۆشەییتد پرێس بڵاوی کردەوە لە نوێکردنەوەی ئامێرەکانی "Apple"دا کە بەسیستەمی "iSO" کار دەکەن، کۆمپانیاکە رایگەیاندووە، ئەو بەکارھێنەرانەی کە ئێستا بەشدارن دەتوانن نیشانە شینەکە لە تەنیشت ناوەکانیان وەربگرن، ھەروەک کەسایەتییە ناودارەکان، هەروەها کۆمپانیا و سیاسەتمەداران. ھێشتا ئەوە نەزاندراوە کە ئایە خاوەن نیشانە شینەکانی ئێستا، ئەگەر ئەو بڕە پارەیەی کە دیاری کراوە نەدەن، ئەم تایبەتمەندییە لەدەست دەدەن یان نا.