.jpeg)
زیاتر لە 50 هەزار کەس لە پایتەختی ئه‌ڵمانیا دژی دەسەڵات لەو وڵاتە خۆپیشاندانیان کردو سەدانی ئۆکرانیش بە ئاڵای وڵاتەکەیان پشتیوانیان لە خۆپیشاندەران کرد. ئاژانسی فڕانس پرێس بڵاوی کردەوە؛ رۆژی شەممە هەزاران هاوڵاتیی کورد و ئێرانی لە شارەکانی دیکەی ئەوروپا و تەنانەت ئەمریکا و کەنەداش رویان لە بەرلینی پایتەختی ئەڵمانیا کردوە. لە دیمەنەکاندا دەردەکەوێت هەزاران هاوڵاتیی بە ئاڵاکانی کوردستان و ئێران بەشدارییان لە رێپێوان و خۆپیشاندانەکەی بەرلین کردوە و تەنات ژمارەیەکی بەرچاو لە هاوڵاتییانی ئۆکرانیاش بە ئاڵای وڵاتەکەیان دروشمیان لە دژی دەسەڵاتی ئێران وتوە. بە پێی ئەو دیمەنانەی بڵاو کراوەتەوە رێپێوان و خۆپیشاندانەکەی بەرلین بە گەورەتین ناڕەزایەتیی دژی کۆماری ئیسلامیی ئێران ئەژمار دەکرێت کە لە وڵاتانی ئەوروپا بەڕێوەچوە. لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە 200 شاری گەورەی ئەمریکا و کەنەدا و ئەوروپا ژاپۆن و کۆریای باشور خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی دژی دەسەڵاتی ئێران و سەرکوتی خۆپیشاندەران لە ناوخۆی ئەو وڵاتە بەڕێوەچوە.
هاوڵاتی ڤۆلۆدیمەر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکرانیا دوێنێ ڕوسیای تۆمەتبارکرد بەپلانی تەقاندنەوەی بەنداوێکی سەرەکی لەوێستگەی کارەبایی هایدرۆئلکتریکی کاغوفکا لەناوچەی داگیرکراوی خەرسن ئۆبلاست لەباشووری ئۆکرانیا. زیلینسکی بە ئەنجومەنی ئەوروپای ڕاگەیاند: "ئەگەر ڕووسیا ئەم بەنداوە بتەقێننەوە، ئەوا لە زیاتر 80 شارۆچکە و ناوچە بە خەرسەنیشەوە لافاو ڕودەدات " گوتیشی "سەدان هەزار کەس دەبنە قوربانی " ئەمەش لە کاتێکدایە بە گوێرەی هەواڵی کیڤ ئیندیپێندێنت، هێزەکانی ڕووسیا خەرسەنیان جێهێشتووە، کە لە کەناری ڕۆژئاوای ڕووباری دنیپرۆدایە، بەرەو کەناری ڕۆژهەڵات دەڕۆن. هەروەها دوێنێ ڕوسیا ڕایگەیاند نزیکەی 15 هەزار دانیشتووی خەرسەن لەڕۆژئاواوەبۆ بانکی ڕۆژهەڵات ڕاگواستراون
هاوڵاتی ئەڵمانیا داوا دەکات هاوڵاتییانی وڵاتەکەی سەردانی ئێران نەکەن و ئەوانەشی لەو وڵاتەن، بگەڕێنەوە. وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا لە بەیاننامەیەکدا داوای کردوە سەرجەم هاوڵاتییانی لە ئێران بەگەڕێنەوە و ئەوەش بەهۆی مەترسیی گرتن و زیندانیکردنی هاوڵاتییانی بیانی لە لایەن دەسەڵاتی ئەو وڵاتەوە. وەزارەتە ئاماژەی بەوە کردوە مەترسیی زۆر لەسەر ئەو بەڕەچەڵەک ئێرانیانە هەیە کە هاوڵاتیی ئەڵمانیا یان وڵاتانی ئەوروپان چونکە دەسەڵات وەک بارمتە بەکاریان دەهێنێت. بەیاننامەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا دوای ئەوە دێت رۆژی چوارشەممە، 18-10-2022، میدیای نزیک لە سوپای پاسدارانی ئێران بڵاویکردەوە، هێزە ئەمنییەکانی ئێران 14 هاووڵاتیی بیانییان بە تۆمەتی بەشداریکردنی لە خۆپێشاندانەکان دەستگیرکردووە کە لە نێویاندا ئەمریکی، بەریتانی و فەرەنسی هەن .
هاوڵاتی دوای ئەوەی لیز ترەسی سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا دوای ٤٥ ڕۆژ لە کارکردنی دەستی لەکار کێشایەوە لە ئێستاداهەریەک لە بۆریس جۆنس سەرۆک وەزیرانی پێشوو، ریشی سه‌ناك وه‌زیری پێشوی دارایی و پێنی مۆردەنت، سەرۆکی ئەنجومەنی لۆردانی بەریتانیای خۆیان کاندید کردووە بۆ پۆستی سەرۆک وەزیران تا ببنە جێگرەوەی لیز ترەس. بە پێی ڕاپۆرتێکی بی بی سی لە ئێستادا هەریەک لە بۆریس جۆنس، ، ریشی سه‌ناك، پێنی مۆردەنت،خۆیان کاندید کردووە بۆ پۆستی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا کە لە هەفتەی داهاتودا هەڵبژاردنی بۆ دەکرێت. هەر یەک لەم کاندیدانە پێویستیان بە دەنگی ١٠٠ پەرلەمانتار هەیە لە پەرلەمانی ئەو وڵاتە بۆ ئەوەی بتوانن بچنە قۆناغی پێش کۆتای کە دوو کاندید دەمێننەوەو پێشبڕکێ لەسەر پۆستی سەرۆک وەزیراندەکەن. لەکۆی ٣٥٧ پەرلەمانتارانی پارتی پارێزگاران ، تائێستا ریشی سه‌ناك زۆرترین دەنگی پەرلەمانتارانی مسۆگەر کردووە و ٤٣ پەرلەمانتار یەکلایی بونەتەوە کە دەنگی پێدەدەن،و بۆریس جۆنسیش پشتیوانی ١٩ پەرلەمانتار و پێنی مۆردەنتیش پشتیوانی ١٥ پەرلەمانتاری پارتەکەی مسۆگەر کردووە. هەروەها رۆژی دووشەممەی هەفتەی داهاتوو پەرلەمانتارانی پارتی پارێزگاران بە دەنگدان لەنێوان سێ دیارترین کاندیدی سەرۆک وەزیران، دوو کەسیان هەڵدەبژێرن و کاندیدی سێیەم دوردەخرێتەوە. پاشان، رۆژی هەینی داهاتوش سەرجەم ئەندامانی پارتی پارێزگاران لەرێگەی دەنگدانی ئەلیکترۆنییەوە لەنێوان دوو کاندیدی ماوەدا، سەرۆک وەزیرانی داهاتو یەکلایی دەکەنەوە. جێگەی باسە جگە لەم سێ کاندیدە هەریەک لە لە بێن واڵس وه‌زیری به‌رگری، سوێلا براڤێرمان وەزیری ناوخۆ و کێمی بادینۆک وەزیری بازرگانی نێودەوڵەتی بەریتانیا وەک کاندیدی بەهێز بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران ناویان دەهێنرێت.
هاوڵاتی ناڕەزایەتییەكانی ئێران نەوەیەكی نوێی هێناوەتە ناو گۆڕەپان و چەقی خۆپیشاندانەكانەوە كە بەنەوەی دیجیتاڵ و مۆبایل ناودەهێنرێت، ئەو نەوەیە لەئێستادا جگە لەئێران پرسی سەرەكیی جیهانە، چونكە بەبڕوای شارەزایانی كۆمەڵایەتیی ئەو نەوەیە پاڵەوانی ناوێت و خۆیان پاڵەوانی خۆیانن. ئەوەی بوونی لەشەقام و گۆڕەپانەكان بەرچاوەو پاڵەوانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانن تەمەنیان لە نێوان 15 بۆ 25 ساڵە، ئەوان پایەكانی دەسەڵاتیان هێناوەتە لەرزەو پێشەنگایەتیی ناڕەزایەتییەكانیش دەكەن و مێژوویەكیان لەشكۆ تۆمار كردووە كە دەسەڵاتدارانی وڵاتەكەش ناتوانن حاشای لێبكەن. لەبنەڕەتدا سیستمی دەسەڵات لەئێران جۆرێك لەپاڵەوانی سەپێنراوی دروستكردووە كەئەویش لوتكەی ئەو دەسەڵاتەیە كە بەهەموو شێوەیەك داواكارییەكانی فەرامۆش كردووە، سەرەڕای ئەو كەموكوڕی و قەیرانە ئابورییانەی هەر بەهۆی ئەو دەسەڵاتەوە یەخەی كۆمەڵگەی ئەو جۆگرافیایەی گرتووەتەوەو زۆربەی دانیشتوان لەژێر فشاری ئابوریی و كۆمەڵایەتیدان لەكاتێكدا وڵاتەكە لەڕووی سامان و سەرچاوەكانی داهاتەوە بەیەكێك لەدەوڵەمەندترین وڵاتەكانی جیهان ئەژمار دەكرێت. ئەوەی بەدیدەكرێت لەماوەی زیاتر لەمانگێك خۆپیشاندان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان زۆرترین گەنج و ئەو نەوەیە كوژراون كەپێیان دەوترێت نەوەی (Z) چونكە زۆربەی كوژراوان تەمەنیان لەنێوان 15 بۆ 24 ساڵە كەئەوانیش دەچنە خانەی ئەو نەوەیە كە لەستانداردە جیهانییەكانی كۆمەڵناسیدا پۆلێن كراون. نەوەی دیجیتال یان مۆبایل ئەگەرچی توانای دەربڕینی لەقسەكردندا باش نییە، بەڵام بە نەوەی راستیخوازو دادپەروەر لەقەڵەم دەدرێن و لەهەمان كاتیشدا زۆر بۆیان گرنگە دەسەڵاتیان بەزۆر بەسەردا نەسەپێنرێت، بەپێناسەیەكی دیكە كۆمەڵایەتی دەیانەوێت خۆیان پاڵەوانی خۆیان بن و ئازاد بژین. ئەوەی لەئێران و تەنانەت رۆژهەڵاتی كوردستانیش بەدیدەكرێت هاتنەپێشەوەی ئەو نەوەیە كەپێشەنگە بۆ نەوەی پێش خۆیشی كە بەنەوەی (Y) ناودەهێنرێت. ئەگەرچی هۆكاری سەرەكیی ناڕەزایەتییەكان لەئێران وەك ستەمێكی دوورودرێژو نادادپەروەرییەكی مێژوویی لەقەڵەمدەدرێت كەتەمەنی دەگاتە زیاتر لە 40 ساڵ بەڵام دەركەوتنی نەوەیەكی نوێ ئاماژەی دیكەشی لەگەڵ خۆی هێناوە كەمایەی سەرنجە، بەتایبەت كەپێشەنگایەتی ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندانەكان دەكەن، بەكوڕو كچەوە قۆڵیان بۆ گۆڕانكاریی هەڵكردووەو لەزۆر حاڵەتیشدا سنگیان كردووەتە قەڵغان لەپێناو داهاتوویەك كەدواجار ئەو نەوەیە دەبێت بەخاوەنی. نەوەی دیجیتاڵ دژی ستەم لەستانداردی جیهانیدا كۆمەڵگا بەسەر چەند ئاستێكدا دابەش دەبێت، بەپێی ئەو ستانداردە (Generation X) ئەوانەن لەساڵانی 1965 تا 1980 لەدایكبوون، نەوەی دواتر (Generation Y) كە لەساڵانی 1980 تاساڵانی كۆتاییەكانی 1990 بۆ 1995 لەدایكبوون كە بەنەوەی (Millennials) ناودەهێنرێن لەدوای ئەم دوو نەوەیە هەر نەوەیەكی دیكە لەدایكبووبێت واتە لەكۆتایی ساڵانی 1995 و 2000 تا 2010 لەدایكبووبێت بەنەوەی (Generation Z) یان نەوەی زێد ناودەهێنرێت. مێژووی لەدایكبوونی ئەو نەوەیە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی سەرهەڵدانی دیجیتاڵ لەجیهانو بۆیە زۆرجار نەوەی زێد بەنەوەی دیجیتاڵ و مۆبایلی زیرەك و هەندێكجاریش نەوەی ئایپادا ناودەهێنرێت. هەر نەوەیەك لە رووی كۆمەڵناسییەوە تایبەتمەندیی خۆی هەیەو ئەوەی مایەی سەرنجە، نەوەی زێدە بەخاوەنی داهاتوزوی نزیكی جیهان ئەژماردەكرێن. لە ژینا ئەمینی كەخۆی لەدایكبووی نەوەی زێدە تازۆربەی ئەو كەسانەی لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی ئێران و رۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستداوە، لەو نەوەیەن كە لەكۆی 84 ملیۆن دانیشتوی وڵاتەكە نزیكەی 20% بۆ 25%ی ئەو كۆمەڵگەیە پێكدەهێنن. بەگشتی لەهەموو كۆمەڵگەكانی جیهاندا 76%ی هەموو گەنجان لەنەوەی زێد یان دیجیتاڵ لەقەڵەمدەدرێن. ئەو نەوەیە پێش ئەوەی بەدوای گۆڕانكاریی سیاسییەوە بێت بەدوای ئازادییەوەیە بەتایبەت لەبواری ژیانی تایبەتیدا لەكاتێكدا دەسەڵات لەئێران رێگە بەئازادیی خواردن و خواردنەوەو جلوبەرگ و تایبەتمەندییە كەسییەكان زۆرینەی دانیشتوانی كۆمەڵگەكەی نادا. شارەزایانی كۆمەڵناسی ئێران بڕوایان وایە ئەو نەوەیە بەرهەمی ئەو دایك و باوكانەن كە بەنەوەی وای (Y) ناودەهێنرێن و شێوازی پەروردەیان لەگەڵ نەوەی پێش خۆیان جیاوازەو لەڕووی كۆمەڵایەتی و خێزانییەوە ئازادانەتر پەروەردە كراون بەتایبەت كەدایك و باوكی نەوەی زێد بەنەوەی ریفۆرم و گۆڕانكاریی لەوڵاتەكە لەقەڵەمدەدرێن. نەوەی زێد لە رووی پەروەردەو خوێندنەوە پێچەوانەی نەوەكانی رابردوو رووبەڕووی توندوتیژیی جەستەیی لەخوێندگەكان نەبوونەتەوەو ئەگەریش توندوتیژییان بەرامبەر كرابێت ئەوا لەلایەن دایك و باوكیانەوە بەرگرییان لێكراوە بەپێچەوانەی دایك و باوكانی نەوەی (X) كە رەنگە زۆربەیان مامۆستاكانیان هاندەدا بۆ ئەوەی لەمنداڵەكەیان بدات، بۆیە ئەزموونی پەروەردەی جیهان سەلماندویەتی ئەو منداڵانەی لەخوێندنگەكان رووبەڕووی توندوتیژیی نەبوونەوەتە ئازادانەتر بیردەكەنەوە و ئازادانەتریش هەڵسوكەوت دەكەن. ئەوەی لەسەر نەوەی زێد لەئێران بەدیدەكرێت ئەوەیە كەئەوان جگە لەو ئازادییەی لەناو خێزان هەیانە دەیانەوێت لەكۆمەڵگەشدا خاوەنی ئازادی بن و بڕیاریان بەسەردا نەسەپێت كە چی دەپۆشن و چۆن دەردەكەون. ئەوان خوازیارن شانبەشانی گۆڕانكارییە خێراكانی جیهان هەنگاو بنێن لەكاتێكدا دەسەڵات لەئێران بەبەردەوامیی دژی ئەو هەنگاوە خێرایانە وەستاوەتەوەو زۆرجار پێشكەوتنی خێرای جیهان بەپیلانی دوژمنانی خۆی وەسف دەكات، كەوایە ئەو دەسەڵاتە ناتوانێت ئەو نەوەیە رازیی بكات. نەوەیەكی بێكار لەئێران لەئامارە فەرمییەكانی ئێراندا دەركەوتووە رێژەی بێكاریی لەتەمەنی نێوان 18 بۆ 24 ساڵ لەو وڵاتە گەیشتووەتە 23% ئەوەش لەكاتێكدایە بەگشتی رێژەی بێكاریی لەوڵاتەكەدا 8.9% بووە، بەڵام رێژەی بێكاریی لەنەوەی زێد زۆر زیاترە لەچینەكانی دیكە. بەپێی ئامارە نافەرمییەكان زیاتر لەپێنج ملیۆن بێكار لەناو دەستی كارو گەنجانی ئێراندا هەیە كە زیاتر لەدوو ملیۆنیان سەر بەنەوەی زێدن، ئەو نەوەیەی كە لەهەموو چینێك زیاتر لەناڕەزایەتییەكان و خۆپیشاندانەكاندا دەبینرێن. خوێنی نەوەیەك لەپێناو داهاتوویان بەپێی دوایین ئامار لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی تەمەن 22 ساڵ لە 16ی ئەیلول تا 16ی تشرینی یەكەم، لانیكەم ناوی 240 كەس تۆمار كراوە كە لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییە سەرتاسەرییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران كوژران. لەكۆی ئەو ژمارەیە 24 كەسیان تەمەنیان لە 18 ساڵ كەمتر بووەو دوو كوژراویان تەمەنیان 12 ساڵ و 13 ساڵ بووە. 19 كوژراو تەمەنیان 18 ساڵ بووە و 28 كوژراو تەمەنیان لەنێوان 18 بۆ 19 ساڵ و 51 كوژراویش تەمەنیان لەنێوان 20 بۆ 25 ساڵ بووەو ژمارەیەكی بەرچاویش لەكوژراوان تەمەنیان لە 30 ساڵ تێنەپەڕیوەو چوار كوژراو تەمەنیان لە 50 بۆ 62 ساڵ بووە. بەگشتی زۆرینەی ئەو كوڕو كچانەی لەخۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران كوژراون و وێنەو ناسنامەیان بڵاوكراوەتەوە تەمەنیان لەنێوان 16 بۆ 24 ساڵ بووە، كە ئەوەش ئاماژەیەكی روونە كە ئەو نەوەیە پێشەنگایەتیی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكان دەكەن و رەنگە لەهەموو نەوەكانی دیكە زیاتر تینوی ئازادی و داهاتوویەكی گەشتر بن. ناوەندێكی مافی مرۆڤ ئاشكرایدەكات لەمانگێكدا زیاتر لەهەشت هەزار كەس لەخۆپیشاندانەكان و ناڕەزایەتییەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران دەستگیركراون، كە نزیكەی هەزار كەسیان خوێندكارن. ناوەندی هەرانا بۆ مافەكانی مرۆڤی ئێران بڵاویكردووەتەوە لەماوەی 30 رۆژی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی، سەرەڕای كوژرانی 240 كەس، لانیكەم حەوت هەزار و 800 كەس لەناڕەزایەتییەكاندا دەستگیركراون. بەپێی ئەو ئامارەی هەرانا بڵاویكردووەتەوە تەنها ناسنامەی 738 كەس لەدەستگیركراوان ئاشكرا بووە كە 175 كەسیان خوێندكاری زانكۆن. لە 16ی مانگی رابردووەوە خۆپیشاندان لە 453 شوێنی 28 پارێزگا لە 117 شارو شارۆچكەو 73 زانكۆو دەیان خوێندنگە لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەڕێوەچووە و شەقامەكان و گۆڕەپانەكان بوونەتە شوێنی دەنگهەڵبرین، زۆربەی چین و تووێژەكانی ئەو كۆمەڵگەیە، بەڵام دیمەنەكان و وێنەكانی ئەو ناڕەزایەتییانە ئاماژەیەكی روونن كە كام نەوە لەهەموو كەس ناڕازیترە و لەڕیزی پێشەوە جێدەگرێت. رەنگە ئەو وێنایەی بەگەڕانێكی ئاسایی بەوێنەو دیمەنەكانی خۆپیشاندانەكاندا زیاتر خۆی دەرخات كەنەوەی دیجیتاڵ سوورترە لەسەر گۆڕانكاریی لەكۆمەڵگەی ئێران و رەنگە جیهانیش. نەوەیەكی فەرامۆشكراو لای دەسەڵات كۆماری ئیسلامی ئێران كە خۆی بەدەسەڵات و حوكمڕانییەكی ئیسلامی لەسەر بنەمای شیعەگەریی دەزانێت، نەیتوانیوە ئەو نەوەیەی دوای رووخانی سیستمی پاشایەتیش رازیی بكات، چونكە هەر لەگەڵ دەركەوتنی ناڕەزایەتییەكان زۆربەی رۆشنبیران و نووسەران و هونەرمەندو ئەدیبان هاتنە دەنگ و رایانگەیاند زیاتر لە 40 ساڵە هەوڵی دەربڕینی ناڕەزایەتیی دەدەن بەڵام نەیانتوانیوە. بەدەركەوتنی نەوەی زێد یان دیجیتاڵ لەچەقی خۆپیشاندانەكان ئەو هونەرمەندو رۆشنبیرانە هەریەكەو بەشێوازێك رەخنەی خۆیان ئاڕاستەی دەسەڵات كردو سوپاسی ئەو نەوە راپەڕیوەشیان كردووە كە سەرەڕای تەمەنی كەم، بەڵام بوێرییان مایەی دڵخۆشی بووە كە نەوەی رابردووشیان هانداوە بۆ دەربڕینی ئازادی. كۆمەڵناسانی ئێران نەوەی زێد بەنەوەی فەراموشكراو لەلایەن دەسەڵاتەوە پێناسە دەكەن، چونكە سەرەڕای ئەوەی ئەو نەوەیە لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە لەگەڵ جیهانی دەرەوەی وڵاتەكەی لەپەیوەندیدایە، بەڵام ناتوانێت لەسەرەتاییترین ئازادیی خۆی سودمەند بێت، چونكە دەسەڵاتی وڵاتەكەی توندترین رێوشوێنی بۆ ژیانی دیاری كردووە و بەبەردەوامی یاساو رێساكان ئەو نەوەیە بێبەش دەكات لەمافەكانی. جیهان بۆ نەوەی دیجیتاڵە لەدوایین تووێژینەوە كە زانكۆی ئۆكسفۆرد سەبارەت بەتایبەتمەندییەكانی نەوەی زێد یان دیجیتاڵ كردوویەتی، ئەو نەوەیە تاساڵی 2030 دەبنە خاوەنی یەك لەسەر سێی هەموو پیشەكانی جیهان. هەر بەپێی ئەو تووێژینەوەیە نەوەی زێد ساڵی 2019 لەجیهان خاوەنی (460) ملیار دۆلار بووە، بەڵام سامانی ئەو نەوەیە لەساڵی (2030) دەگاتە سێ ترلیۆن و 200 ملیار دۆلار لەساڵێكدا، واتە لەماوەی 10 ساڵدا سەروەت و داراییەكانی ساڵانەی ئەو نەوەیە حەوت هێندە زیاد دەكات، كە بەبەرزترین ئاستی كۆكردنەوەی سەروەت و سامان ئەژمار دەكرێت. هەر بەپێی تووێژینەوەكە ئەو چین و تووێژە تەنها ئەهلی سەروەت و سامان كۆكردنەوە نین، بەڵكو لەبەكارهێنانیشدا پێشەنگن چونكە بەپێی بەراوردەكان لەساڵی 2019 ئەو نەوەیە 467 ملیاردیان خەرج كردووەو پێدەچێت ئەو خەرجیانەیان لەساڵی 2030 بگاتە سێ ترلیۆن كەهاوشانە لەگەڵ خەرجییەكانی (11%)ی هەموو جیهان.
هاوڵاتى گوتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا (پێنتاگۆن)، عەمید پاتریک رایدەر ئەوەی ئاشکرا کرد کە رووسیا فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ئێران وەک چەکێکی دەروونی لە ئۆکراینا بەکاردەهێنێت، بەڵام ئەمە هیچ لەو راستییە ناگۆڕێت کە رووسیا لە ئۆکراینا ناچار بە پاشەکشێ و لەدەستدانی خاک بووە. مشتومڕەکان لەسەر بانگەشەکانی ئەوەی کە "هێزەکانی ئێران لە دورگەی قرم مەشقی بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان بە سوپای رووسیا کردووە" لە واشنتۆن بەردەوامە. لە دوای کۆشکی سپی، گوتەبێژی پنتاگۆنیش لە میانی کۆنگرەی رۆژنامەوانیی رۆژانەیدا دەربارەی بابەتەکە روونکردنەوەی دا و ئەوەی پشتڕاست کردەووە کە رووسیا لە رێی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێرانییەوە ئۆکراینای کردووەتە ئامانج و سەربازانی ئێرانیش دەربارەی شێوازی بەکارهێنانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان، مەشقیان داوەتە هێزەکانی رووسیا. پاتریک رایدەر گوتیشی: "لەمڕۆدا ئەوە دەبینین کە ئێران نەک بەتەنها لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڵکو لە ناوچەکانی دیکەش هاوبەشی لە هەناردەکردنی تیرۆردا دەکات" رایدەر ئەوەشی دووپات کردەوە کە بەردەوام دەبن لە پشتیوانییەکانیان بۆ ئۆکراینا و رایگەیاند: "دەربارەی کاریگەری فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان رەنگە پێشتریش ئەوەتان لە من بیستبێت کە ئەمانە تەنها بۆ دروستکردنی ترس و وەک چەکێکی دەروونی بەکاردەهێنرێن، بەڵام لە رووی کردارییەوە هیچ لەو راستییە کەم ناکەنەوە کە رووسیا لە ئۆکراینا ناچار بە پاشەکشێ بووە". گوتەبێژەکەی پنتاگۆن ئەوەشی ئاشکرا کرد کە ئۆکراینا ژمارەیەکی زۆر فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێرانی خستووەتە خوارەوە بەڵام دەربارەی ئەوەی رووسیا چەند فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هەیە، وردەکاری نەخستەڕوو.
لیز تره‌س سه‌رۆك وه‌زیرانی به‌ریتانیا له‌كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا ده‌ستله‌كار كێشانه‌وه‌ی خۆی له سكرتێری حزبه‌كه‌ی و سه‌رۆك وه‌زیرانی وڵاته‌كه‌ی راگه‌یاند. وتیشی: ئه‌مه بچوكترین خزمه‌ته كه من ده‌مه‌وێت پێشكه‌ش به خه‌ڵكی به‌ریتانیا بكه‌م. سه‌رۆك وه‌زیرانی نوێی به‌ریتانیا پێش كۆچی دوایی شاژنی به‌ریتانیا ئه‌و پۆسته‌ی وه‌رگرت و دوای ته‌نها 45 رۆژ ده‌ستی له‌كار كێشایه‌وه. راشیگه‌یاند: تا هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆك وه‌زیرانی نوێ له پۆسته‌كه‌م به‌رده‌وام ده‌بم و له ماوه‌ی هه‌فته‌یه‌كدا سه‌رۆك وه‌زیرانی نوێ هه‌ڵده‌بژێرێت.
ملانی جولی، وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی كه‌نه‌دا له به‌یاننامه‌یكدا، ڕایگه‌یاند، وه‌ك كاردانه‌وه‌یه‌ك له دژی سه‌ركوتكردنی سه‌رهه‌ڵدانه‌كان له ئێران، گه‌مارۆ به سه‌ر شه‌ش كاربه‌ده‌ستی باڵا و ناوه‌ندی حكومه‌تی تاراندا ده‌سه‌پێنێت. شورای نیگه‌هبان، مه‌جلیسی خۆبره‌گان، ئه‌نجوومه‌نی دیاریكردنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی رژێم و فه‌یله‌قی هێزی قودسی سپای پاسداران له پارێزگای به‌لووچستان ئه‌و ناوه‌ندانه‌ن كه كه‌نه‌دا ده‌یانخاته لیستی گه‌مارۆكانه‌وه. هه‌روه‌ها محه‌مه‌د كه‌ره‌می، یه‌كێك له فه‌رمانده‌كانی سپای قودس،عه‌زه‌توڵا زه‌رغامی سه‌رۆكی پێشووی ناوه‌ندی ده‌نگ و ڕه‌نگی ئێران، مه‌جید میر ئه‌حمه‌دی، بریكاری وه‌زیری ناوخۆ، سوغرا خودادی به‌رپرسی گرتووخانه‌ی قه‌ره‌چه‌ك، عه‌باس عه‌لی كه‌دخودایی، وته‌بێژی شورای نیگه‌هبان و حشمه‌توڵا فه‌لاحه‌ت پیشه نوێنه‌ری پێشوی مه‌جلیس خراونه‌ته لیسته ڕه‌شه‌كه‌ی كه‌نه‌داوه. ئه‌مه سێهه‌مین هه‌ڵویستی ده‌وڵه‌تی كه‌نه‌دایه دژی سیاسه‌تی سه‌ركوتكردن له ئێران و سه‌روه‌ك وه‌زیرانی ئه‌و وڵاته‌ش پێشتر سه‌ردانی به‌رپرسانی باڵای سپای پاسدارانی ئیرانی بۆ كه‌نه‌دا قه‌ده‌غه كرد.
بەهۆی فڕۆشتنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بە روسیا ژمارەیەک بەرپرسی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران لە لایەن یەکێتی ئەوروپاوە سزا دەدرێن. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاوی کردەوە؛ وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا رێککەوتون سزا نوێ بەسەر دامەزاروەکانی کۆماری ئیسلامی ئێراندا بسەپێنن کە فەرماندە باڵاکان و دامەزراوە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە دەگرێتەوە. سزاکان هەر یەکە لە محەمەد باقری، سەرۆک ئەرکانی هێزە چەکدارەکان، بەرپرسی توێژینەوەکانی وەزارەتی بەرگریی و فەرماندەی هێزە ئاسمانییەکانی سوپای پاسداران و چەند دامەزراوەیەکی سەربازیی ئێران دەگرێتەوە. ئەو سزایانە دژی کۆماری ئیسلامی ئێران و دامەزراوە سەربازییەکانی لە کاتێکدایە، یەکێتی ئەوروپا رۆژی دووشەممە (17/10/2022) بەهۆی سەرکوتی خۆپیشاندەران و خەڵکی ئێران 15 بەرپرس و دامەزراوەی ئەمنیی دەسەڵاتی تارانی سزا دا. لە چوارچێوەی ئەو سزایانەدا ئەوروپا، دەست بەسەر داهات و داراییەکانی ئەو دامەزراوە و بەرپرسانەی ئێراندا دەگرێت کە لە وڵاتانی ئەوروپا هەیانە و هاوکات گەشتیش بۆ 27 وڵاتی ئەوروپی لەو بەرپرسانە قەدەغە دەکرێت.
هاوڵاتی گوتەبێژی کرملین، دیمیتری پێسکۆڤ ئەو بانگەشانەی بە درۆخستەوە کە باس لەوە دەکەن رووسیا لە ئۆکراینا فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانیی ئێرانی بەکارهێناوە و رایگەیاند: ''نەخێر، زانیارییەکی لەو شێوەیەمان نییە. رووسیا خاوەنی ناوەکانێتی و ئامێری رووسیایی بەکاردەهێنرێت''. دیمیتری پێسکۆڤ لە لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەنووسان لە مۆسکۆی پایتەختی رووسیا، هەسەنگاندنی بۆ ئەو بانگەشانە کرد کە باس لەوە دەکەن رووسیا لە ئۆکراینا فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانیی ئێرانی بەکارهێناوە. گوتەبێژی کرملین، دیمیتری پێسکۆڤ باسی لەوە کرد کە زانیاری وایان نییە و گوتی: ''رووسیا خاوەنی ناوەکانیێتی، ئامێرە رووسیاییەکان بەکاردەهێندرێت، ئەمە دەزانن. دەتوانن تەواوی پرسیارەکانی دیکە ئاڕاستەی وەزارەتی بەرگریی بکەن''. لە کاتێکدا بەرپرسانی ئەمریکا بانگەشەی ئەوە دەکەن رووسیا لە ئۆکراینا فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی دروستکراوی ئێران بەکاردەهێنێت، بەرپرسانی ئۆکراینایش ئاماژە بەوە دەکەن لە وڵاتەکەیاندا ژمارەیەکی زۆر هێرش بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی "کامیکازی"ی ئەنجامدراوە.
هاوڵاتی سەرچاوەکانی ئەمریکا ئاشکرای دەکەن ئێران موشەکی بە روسیا فرۆشتوە بڕیارە کاروانێکی دیکەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیش بۆ ئەو وڵاتە رەوانە بکات. رۆژنامەی (واشنتۆن پۆست) و ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لە ئەمریکا بڵاویان کردوەتەوە؛ ئێران موشەکی بالیستی کورت مەودای بە روسیا فرۆشتوە بە مەبەستی بەکارهێنانی لە جەنگی ئۆکرانیا و بڕیارە کاروانێکی دیکەی فڕۆکەی بێفرۆکەوانی جۆری (شاهید 136) و (موهاجر 6) رادەستی روسیا بکات. ئاژانسی رۆیتەرز ئاشکرای کردوە؛ محەمەد موخبیر، جێگری سەرۆک کۆماری ئێران لە کاتی سەردانی بۆ مۆسکۆ گرێبەستی فرۆشتنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و موشەکی لەگەڵ بەرپرسانی روسیا واژۆ کردوە و روسەکان خوازیاری وەرگرتنی دەیان موشەکی جۆری (فاتیح 110) و (زولفەقار) بون. موشەکی بالیستیکی فاتیح مەودا کورتە توانای بڕینی 300 کیلۆمەتری هەیە و موشەکی زولفەقاریش توانای بڕینی 800 کیلۆمەتری هەیە. رۆژنامەی واشنتۆن پۆست ئاماژەی بەوە کردوە روسیا داوای کردوە لە زوترین کاتدا ئێران ئەو موشەک و فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە رادەستی روسیا بکات. پێشتر ئەمریکا ئاشکرای کردبو کە ئێران زیاتر لە 100 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بە روسیا فرۆشتوە کە ئامانجی مۆسکۆ لە کڕینی ئەو فڕۆکانە بەکارهێنانی بوە لە دژی ئۆکرانیا.
هاوڵاتی بەڕێوەبەری راگەیاندنی ئەورووپا لە رێکخراوی چاودێری مافەکانی مرۆڤ سەبارەت بە دوورخستنەوەی نایاسایی کۆچبەران لەلایەن تیمەکانی ئاسایشی کەناراوەکانی یۆنان بۆ سنوورە دەریاییەکانی تورکیا ڕایگەیاند "حکوومەتی یۆنان یاساکان پێشێل دەکات و یەکێتیی ئەورووپایش رازی بووە بەمە". ئێندریو سترۆڵاین لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر ڕایگەیاند ئەو تاوانانەی لە ڕاپۆرتی نووسینگەی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی کە باس لە دوورخستنەوەی نایاسایی کۆچبەران لەلایەن تیمەکانی ئاسایشی کەناراوەکانی یۆنان بۆ سنوورە دەریاییەکانی تورکیا دەکات ،لەمساڵدا ئەنجام دراون و تا ئێستاش بەردەوامە. وتیشی "حکوومەتی یۆنان یاساکان پێشێل دەکات و یەکێتیی ئەورووپایش رازی بووە بەمە. لە کاتێکدا هێشتا یۆنان بەردەوامە لە دوورخستنەوەی کۆچبەران بۆ سنوورەکانی تورکیا، "Frontex" هاوشێوەی رابردوو بەردەوامە لە چالاکییەکانی لە یۆنان. لە کاتێکدا کاری ئەو ئاژانسە پاراستنی مافە بنەڕەتییەکانە، لە بەرامبەر ئەم دۆخەدا هیچ کارێک ناکات. کۆمیسیۆنی ئەورووپایش کە پێویستە بەهۆی پێشێلکردنی یاساکانی یەکێتیی ئەورووپا دەست بە پرۆسەی دادوەریی بکات، ئەم بابەتە نادیدە دەگرێت". هەروەها سترۆڵاین ڕاشیگەیاند پێویستە دەرفەت بۆ هەموو ئەوانە بڕەخسێندرێت کە داوای مافی پەنابەری دەکەن، "پێویستە بەبێ پشتبەستن بە یاسا کەس نەگەڕێندرێتەوە".
هاوڵاتی گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی به‌رگریی رووسیا، ئیگۆر كۆناشێنكۆڤ زانیاریی له‌باره‌ی چالاكییه‌كانی سوپای رووسیا له‌میانی جه‌نگی له‌گه‌ڵ ئۆكراینا، بڵاوكرده‌وه‌و ڕایگەیاند له‌رێگه‌ی چه‌كی ئێجگار هه‌ستیاری دوور مه‌وداوه له ده‌ریا و ئاسمانه‌وه هێرشیان كردووه‌ته سه‌ر سیستمه‌كانی ئیداره‌ی سه‌ربازیی و وزه له ئۆكراینا. ئیگۆر كۆناشێنكۆڤ له باره‌ی هێرشه مووشه‌كییه‌كانی رووسیا له ژماره‌یه‌ك شاری ئۆكراینا، رایگه‌یاند: "له ماوه‌ی ٢٤ كاتژمێری رابردوودا هێرشه‌كانی سوپای رووسیا له‌رێگه‌ی چه‌كی ئێجگار هه‌ستیاری دوور مه‌وداوه له ده‌ریا و ئاسمانه‌وه بۆ سه‌ر سیستمه‌كانی ئیداره‌ی سه‌ربازیی و وزه له ئۆكراینا به‌رده‌وام بوو. سه‌رجه‌م پێگه ده‌ستنیشانكراوه‌كان كرانه ئامانج". كۆناشێنكۆڤ بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی كرد كه هێرشه‌كانی سوپای ئۆكراینا له هه‌ریه‌ك له ئاڕاسته‌كانی كوپیانسك، لیسیچانكس، میكۆڵایڤ و كریڤی تێكشكێندراون و له‌و پێكدادانانه‌دا زیاتر له ٣٠٠ سه‌ربازی سوپای ئۆكراینا له چالاكی خراون و ژماره‌یه‌كی زۆریش پێداویستیی سه‌ربازیی له‌ناوبراون. جه‌ختی له‌وه‌ش كرده‌وه له‌ماوه‌ی ٢٤ كاتژمێری رابردوودا، دوو ناوه‌ندی به‌ڕێوه‌بردن، شه‌ش كۆگای سووته‌مه‌نی و ناوه‌ندێكی نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی پێداویستیی سه‌ربازیی له میكۆڵایڤ له‌ناوبراون و نۆ فڕۆكه‌ی بێفڕكه‌وانیش خراونه‌ته خواره‌وه. ئیگۆر كۆناشێنكۆ رایگه‌یاند: "تا ئه‌مڕۆ ٣٢٣ فڕۆكه، ١٦١ هێلیكۆپته‌ر، دوو هه‌زار و ٢٥٦ فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان، ٣٨٠ سیستمی به‌رگریی ئاسمانیی، پێنج هه‌زار و ٨٥٥ تانك و زرێپۆش، ٨٧١ مووشه‌كهاوێژی فره‌لووله، سێ هه‌زار و ٤٨٤ تۆپ و هاوه‌ن، شه‌ش هه‌زار و ٦١٠ ئۆتۆمبیلی تایبه‌تی سه‌ربازیی سوپای ئۆكراینا له‌ناوبراون".
یەکێتی ئەوروپا سزا بەسەر بەرپرسی کۆماری ئیسلامی ئێران و چوار دامەزراوەی وڵاتەکەدا دەسەپێنێت کە ژمارەیەکیان بەرپرسیاری سەرەکیی سەرکوتی خۆپیشاندانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بون. رۆژی دوشەممە وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا بڕیاریان دا بە سزادانی 11 بەرپرسی پۆلیس و هێزە ئەمنی و سەربازییەکانی ئێران و چوار دامەزراوەی دەسەڵات لە وڵاتەکە. بە پێی راگەیەنراوی یەکێتی ئەوروپا هەر یەکە لە دامەزراوەکانی پۆلیسی ئەخلاق و فەرماندەیی هێزە ئەمنییەکان و ناوەندی بەرگریی ئەلیکترۆنی و ناوەندێکی پشتیوانیی سەر بە سوپای پاسدارانی سزا داوە. لەو 11 بەرپرس و فەرماندەیەی ئێران کە سزا، دروان پێنج فەرماندەی پۆلیس لە شارەکانی سنە و دیواندەرە و سەقز و بۆکان بەهۆی سەرکوت و کوشتنی خۆپیشاندەران لە رۆژهەڵاتی کوردستان سزایان بەسەردا سەپێنراوە. پێشتر پەرلەمانی یەکێتی ئەو ئەوروپا رایگەیاندبو کە سەرجەم وڵاتانی ئەندام رێککەوتون لەسەر سەپاندنی سزا بەسەر بەرپرسان و دامەزراوەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران کە تەنها پێویستە وەزیرانی دەرەوە بڕیاری کۆتایی لەو سزایانە بدات. بە پێی ئەو سزایانە گەشتی ئەوروپا لە سەرجەم ئەو 11 بەرپرسەی ئێران بۆ وڵاتانی ئەوروپا قەدەغە دەکرێت و دەست بەسەر سەروەت و سامانی ئەو بەرپرسانەشدا دەگیرێت.
هاوڵاتی بەگوێرەی راپۆرتێکی بلومبێرگ، سەرۆکی نوێی حکوومەتی سوید کە بڕیارە هەفتەی داهاتوو دەستبەکاربێت، خواستی خۆی بۆ جێبەجێ کردنی رێککەوتنێک لەگەڵ تورکیا بۆ رادەستکردنەوەی ناڕازییەکورد کان راگەیاند، ئەوەش لە بەرامبەر ڕازی بوونی ئەنقەرە بە ئەندامێتی ستۆکهۆڵم لە ناتۆ. ئاژانسی هەواڵی بلومبێرگ بڵاوی کردووەتەوە کە ئولف کریستێرسۆن کە بڕیارە هەفتەی داهاتوو وەکوو سەرۆک وەزیرانی نوێی سوید سوێندی یاسایی بخوات، ڕایگەیاندووە کە ڕێز لە ڕێککەوتنی نێوان سوید و تورکیا دەگرن سەبارەت بە ئەندامێتی ئەو وڵاتە لە ناتۆ. سوید و فینلاند لە مانگی حوزەیرانی رابردوودا بە سەرپەرشتیی ناتۆ، رێککەوتنێکیان لەگەڵ تورکیا واژۆ کرد، بەپێی ئەو رێککەوتنە تورکیا رازی دەبێت بە ئەندامبوونیان لە ناتۆ لە بەرامبەر بەڵێنی ئەم دوو وڵاتە سەبارەت بە هەڵگرتنی گەمارۆی چەک لەسەر تورکیا و رادەست کردنەوەی ئۆپۆزیسیۆنی تورکیا بە تایبەت کوردەکان. لە کۆی 30 وڵاتی ئەندامی ناتۆ، 28 وڵات لەسەر ئەندامێتی سوید و فینلاند رێککەوتوون، بەڵام تورکیا و هەنگاریا تا ئێستا رێککەوتنی کۆتایی خۆیان رانەگەیاندووە. کریسترسۆن ڕایگەیاندووە کە ئێمە ئەم بەڵێنانە جێبەجێ دەکەین، کە پەیوەندییان بە سوید و فینلاندەوە هەیە. جەختیشی لەوە کردەوە کە پەیوەندیی لە نێوان ئەم سێ وڵاتەدا (تورکیا،فینلاند و سوید) لە ئاستێکی بەرزدایە و پرۆسەکە بە باشی دەڕواتە پێش.
