.jpeg)
هاوڵاتى کۆشکى سپى ئاشکرایکرد که ئه‌مڕۆ پێنجشه‌مه 24ى کانونى یه‌که‌م، بڕیارى لێخۆشبوونى بۆ چارلز کۆشنه‌رى باوکى جارید کۆشنه‌رى هاوسه‌رى ئیڤانکا ده‌رکرد. کۆشکى سپى له ڕاگه‌یه‌نراوێکدا بڵاویکرده‌وه، دۆناڵد تره‌مپ بڕیارى لێخۆشبوونى بۆ 29 که‌س ده‌رکردووه که یه‌کێکیان خه‌زوورى ئیڤانکا تره‌مپه. لێخۆشبوونه‌وه‌که‌ى دۆناڵد تره‌مپ، ڕۆجێر ستۆن، هاوڕێى نزیک و یاریده‌ده‌رى پێشوو، پۆڵ مانافۆرت، سه‌رۆکى هه‌ڵمه‌تى هه‌ڵبژاردنه‌کانى پێشووى تره‌مپ و چارلز کۆشنه‌ر، باوکى گه‌وره ڕاوێژکارى تره‌مپ، جارید کۆشنه‌رى گرتووه‌ته‌وه. هه‌روه‌ها له ڕاگه‌یه‌نراوه‌که‌دا باسله‌وه کراوه که مانافۆرت تاوانبار کراوه له چوارچێوه‌ى لێکۆڵینه‌وه‌کانى ده‌ستێوه‌ردانه‌کانى ڕوسیا له هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌مریکا له ساڵى 2016، هه‌روه‌ها ڕۆجێر ستۆن که تاوانبار بوو به سوێند خواردنى به درۆ به‌رامبه‌ر یاساناسان له‌و دۆسیه‌یه‌دا، له لیستى ئه‌وانه‌دایه که تره‌مپ لێخۆشبوونى بۆ ده‌رکردوو. پێشتریش دۆناڵد تره‌مپ لێخۆشبوونى بۆ 15 که‌سى دیکه ده‌رکردووه، له‌ناویاندا دوو ئه‌ندامى کۆنگرێسى ئه‌مریکاى تێدایه، سه‌ره‌ڕاى دوو ئه‌ندامى پێشووى کۆمارییه‌کان هه‌ریه‌که له دنکان هانته‌ر له کالیفۆرنیا و کریس کۆلێنز له نیویۆرک. هه‌روه‌ها تره‌مپ دوێنێ چوارشه‌ممه لێخۆشبوونى بۆ چوار له تاوانبارانى کوشتارى ساڵى 2007ى به‌غداد ده‌رکرد که سزادرابوون به زیندانیکردن بۆ ماوه‌یه‌کى درێژ. هاوکات دۆناڵد تره‌مپ له شه‌پۆلى لێخۆشبوونه‌کانیدا بڕیارى بۆ دوو ئه‌فسه‌رى پاسه‌وانى سنورى ئه‌مریکا ده‌رکرد که تاوانباربوون به ته‌قه‌کردن له مکسیکییه‌کان له ساڵى 2005.
هاوڵاتى دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆکى ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا له توێتێکیدا که وێنه‌ى سێ موشه‌کى بڵاوکردووه‌ته‌وه ده‌نوسێت:" هێرشه‌کانى ئه‌م هه‌فته‌یه‌ى سه‌ر باڵوێزخانه‌ى ئه‌مریکا له به‌غدا، له‌رێگه‌ى موشه‌کى ئێرانیه‌وه ئه‌نجامدراوه. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو که گوێمان له‌وه ده‌بێت که هێرشى زیاتر ده‌کرێته سه‌ر ئه‌مریکییه‌کان له‌عێراق. هاوکات ئامۆژگاریى ئێرانیه‌کان ده‌کات و ده‌نوسێت:" هه‌ندێک ئامۆژگاری دۆستانه‌م بۆ ئێران ئه‌گه‌ر هه‌ر ئه‌مریکییه‌ک بکوژرێت، ئێمه ئێران به‌به‌رپرسیار ده‌زانین، باش بیرى لێبکه‌نه‌وه".
هاوڵاتى نرخى نه‌وت له بازاره‌کانى جیهان به‌رزبووه‌ته‌وه‌و یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 51 دۆلارو 53 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 24ى کانونى یه‌که‌مى 2020، یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 51 دۆلارو 53 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلارو 38 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات، یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 76 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت له بازاردا به‌هۆى گه‌یشتنى ڤاکسینى کۆرۆنایه بۆ چه‌ندین وڵاتى جیاواز و خواست له‌سه‌رى زیادى کردووه.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراق بڕیارێکى دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکاى ئیدانه‌کرد به‌ئازادکردنى دوو سه‌ربازى ئه‌مریکى که له‌ساڵى 2007 ده‌ستیان له‌کوشتنى 14 هاوڵاتى عێراقیدا هه‌بووه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 23ى کانونى یه‌که‌مى 2020، وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى عێراق له راگه‌یه‌ندراوه‌که‌یدا هاتووه:" به‌توندى ئیدانه‌ى ئه‌و بڕیاره‌ى سه‌رۆکى ئه‌مریکا ده‌که‌ین و پێمانوایه تاوانى کوشتنى به‌ناحه‌ق له‌م بڕیاره‌دا ره‌چاونه‌کراوه و له‌گه‌ڵ ئه‌خلاقیاتى ئیداره‌ى ئه‌مریکا به‌رامبه‌ر به‌هاکانى مافى مرۆڤ، دادوه‌ری، سه‌روه‌رى یاسا یه‌کناگرێته‌وه". هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه که ئه‌و بڕیاره‌ى تره‌مپ په‌راوێزخستن و به‌که‌مزانینى شکۆمه‌ندى قوربانییه‌کان و هه‌ست و سۆزى خێزان و که‌سوکاریانه. هاوکات ئه‌وه‌شى روونکردووه‌ته‌وه که له‌گه‌ڵ حکومه‌تى ئه‌مریکا به‌دواداچونى ته‌واو بۆ ئه‌و بابه‌ته ده‌که‌ن له‌ڕێگاى که‌ناڵه دپلۆماسییه‌کان و داواى پێداچونه‌وه به‌بڕیاره‌که‌دا ده‌که‌ن.
هاوڵاتى وه‌زیرى ته‌ندروستى به‌ریتانیا رایگه‌یاند جۆرێکى دیکه‌ى کۆرۆنا بڵاوبووه‌ته‌وه‌و هاوشێوه‌ى جۆره‌که‌ى دیکه تواناى بڵاوبونه‌وه‌ى خێراتره و تائێستا دو حاڵه‌تى توشبون تۆمارکراوه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 23ى کانونى یه‌که‌مى 2020، داونینگ ستریت، مات هانۆک وه‌زیرى ته‌ندروستى بریتانیا رایگه‌یاند:" جۆرێکى دیکه‌ى کۆرۆنا له‌وڵاته‌که‌مان ده‌رکه‌وتوه که شێوه‌ى گۆڕاوى جۆره‌که‌ى دیکه‌ى کۆرۆنایه و تواناى بڵاوبونه‌وه‌ى خێراتره و تائێستا دو حاڵه‌تى توشبون تۆمارکراوه". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:"ئه‌و دو حاڵه‌ته‌ى که توشبوى جۆره نوێیه‌که‌ى کۆرۆنان دو گه‌شتیار بون که چه‌ند هه‌فته‌ى رابردو له‌ئه‌فریقاى باشوره گه‌ڕاونه‌ته‌وه".
هاوڵاتى له‌په‌یوه‌ندییه ته‌له‌فۆنییه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ مه‌سرور بارزانی، مایک پۆمپیۆ پشتیوانى به‌رده‌وامیى وڵاته‌که‌ی بۆ میدیاى ئازاد له‌عێراق دوپاتکردۆته‌وه. ئه‌مشه‌و سێشه‌ممه 22ى کانونى یه‌که‌مى 2020، مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان په‌یوه‌ندییه‌کى ته‌له‌فۆنى له‌مایک پۆمپیۆ، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکاوه پێگه‌یشت. به‌پێی تویتێکی مایک پۆمپیۆ، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا له‌په‌یوه‌ندییه ته‌له‌فۆنییه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ مه‌سرور بارزانى پشتیوانى به‌رده‌وامى ئه‌مه‌ریکاى بۆ میدیاى ئازاد له‌عێراق دوپاتکردۆته‌وه.
کاکه‌لاو عه‌بدوڵا پێشبینى ده‌کرێت سزا نوێیه‌کانى واشنتن بۆ سه‌ر ئه‌نقه‌ره له‌مه‌ڕ کڕینى سیسته‌مى به‌رگریى ئاسمانى ئێس-٤٠٠ى رووسى زیانێکى کوشنده بدات له‌ژێرخانى به‌رگریى تورکیا، له‌کاتێکدا ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان باس له‌وه‌ده‌کات هێشتا «ده‌رگامان کراوه‌یه« بۆ گفتوگۆو لێکتێگه‌یشتن. دووشه‌ممه‌ى رابردوو، ١٤ى کانونى یه‌که‌مى ٢٠٢٠، ئه‌مریکا سزاى سه‌پاند به‌سه‌ر پیشه‌سازى ژێرخانى به‌رگریى تورکیاو سه‌رۆکى ئاژانسه‌که که‌ئیسماعیل ده‌میره به‌هۆى کڕینى سیسته‌مى به‌رگرى ئێس-٤٠٠ى رووسى له‌ساڵى ٢٠١٩. پیشه‌سازى ژێرخانى به‌رگرى تورکیا ئه‌و دامه‌زراوه حکومیه‌یه که به‌رپرسیاره له‌دابینکردن و هه‌نارده‌کردنى که‌لوپه‌لى سه‌ربازیى و گه‌شه‌پێدانى پیشه‌سازى به‌رگریى ناوخۆ. مایک پۆمپێیۆ وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاند: «ئه‌مریکا چه‌ندین جارو له‌سه‌ر ئاستى باڵا ئه‌وه‌ى بۆ تورکیا روونکرده‌وه کڕینى سیسته‌مى ئێس-٤٠٠ ئاسایشى ته‌کنه‌لۆژیاى سه‌ربازیى ئه‌مریکا ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه‌و بودجه‌ى به‌رچاو دابین ده‌کات بۆ که‌رتى به‌رگریى رووسیا له‌گه‌ڵ ده‌ستپێگه‌یشتنى رووسیا به‌پیشه‌سازى به‌رگریى تورکیا». پۆمپێیۆ وتیشى سه‌ره‌ڕاى ئاگادارکردنه‌وه‌کان تورکیا سوور بوو له‌سه‌ر کڕینى سیسته‌مه‌که‌و داواشى له‌تورکیا کرد ده‌ستبه‌جێ «کێشه‌ى سیسته‌مى ئێس-٤٠٠ چاره‌سه‌ر بکات به‌هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا». سزاکان قه‌ده‌غه‌کردنى مۆڵه‌تپێدان ده‌گرێته‌وه به‌و که‌لوپه‌لانه‌ى ئه‌مریکاو ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنى هه‌ر قه‌واره و موڵکێکى دامه‌زراوه‌که که له‌ژێر ده‌ستى حکومه‌تى ئه‌مریکیدا بێت. دوابه‌دواى سه‌پاندنى سزاکان ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان، سه‌رۆکى تورکیا رایگه‌یاند، «سزاکانى ئه‌مریکا ئامانجیان ئه‌وه‌یه به‌ره‌وپێشچوونه‌کانى که‌رتى به‌رگریى تورکیا بوه‌ستێنن و وا له‌و وڵاته بکه‌ن دووباره پشت به‌وڵاتانى تر ببه‌ستێت، ئه‌م بڕیاره هێرشێکه بۆ سه‌ر سه‌ربه‌خۆیى تورکیا». به‌ڵام له‌شه‌ممه‌ى رابردوودا، ئه‌ردۆغان به‌تۆنێکى جیاوازتر قسه‌ى کرد و وتی: «ئێمه ده‌رگاکانمان به‌کراوه‌یى جێدێڵین بۆ ئه‌وانه‌ى ئاماده‌ى دانیشتن و دانوستانن له‌گه‌ڵمان له‌سه‌ر مه‌رجى یه‌کسان و رازیبوونیان به‌ئۆڤه‌رى دادپه‌روه‌رانه«. دوابه‌دواى راگه‌یاندنى سزاکان، دوو بۆچوون له‌تورکیا سه‌ریانهه‌ڵداوه که‌یه‌کێکیان به‌رگریکردن له‌حکومه‌ته و باس له‌وه ده‌کات پێشتریش سزا سه‌پێنراوه، به‌ڵام ته‌نها روحیه‌تى نیشتمانیى زیاد کردووه‌و ژێرخانى به‌رگرى وڵاته‌که له‌وه به‌هێزتره ئه‌م سزایانه کاریگه‌ریى لێبکه‌ن. به‌ڵام بۆچوونه‌که‌ى تر پێچه‌وانه‌ى بۆچوونى یه‌که‌مه‌و شاره‌زایان پێیانوایه سزاکانى ئه‌مریکا گورزێکى کوشنده ده‌دات له‌که‌رتى به‌رگرى تورکیا له‌ماوه‌ى دوو بۆ سێ ساڵى داهاتوودا. پیشه‌سازى به‌رگریى تورکیا پشتێکى زۆرى به‌ستووه به‌هاورده‌ى ئه‌مریکا، به‌پێى راپۆرتێکى یه‌کێتى به‌رهه‌مهێنه‌رانى پیشه‌سازى ئاسمانى و به‌رگریى تورکیا له‌ساڵى ٢٠١٩، ئه‌نقه‌ره به‌به‌هاى یه‌ک ملیارو (٤٠٠) ملیۆن دۆلار که‌لوپه‌لى سه‌ربازیى له‌ئه‌مریکا کڕیوه، که‌زۆربه‌یان مادده‌ى خام و به‌رهه‌مى نیمچه دروستکراون، ئه‌مه‌ش له‌سه‌دا ٤٥٪ى کۆى گشتى هاورده‌کردن پێکده‌هێنێت که سێ ملیارو (١٠٠) ملیۆن دۆلار بووه له‌ساڵى رابردوودا. له‌و بڕه (٦٤٨) ملیۆن دۆلارى بۆ هاورده‌ى که‌لوپه‌لى هێزى ئاسامانى بووه، له‌کاتێکدا (٤٦٤) ملیۆنى بۆ فڕۆکه‌ى شارستانى و (١٠٧) ملیۆن دۆلاریش بۆ سیسته‌مى زه‌مینى رۆیشتووه. «سزاکان کاریگه‌رییان ده‌بێت له‌سه‌ر له‌سه‌دا ٤٠٪ى هاورده‌ى پیشه‌سازى به‌رگریى تورکیا که له‌ئه‌مریکاى ده‌کڕێت و ده‌گونجێت کاریگه‌رییه‌کى رووخێنه‌رى هه‌بێت له‌حاڵه‌تى به‌رده‌وامبوونى سزاکان بۆ دوو بۆ سێ ساڵى داهاتوو»، شاره‌زایه‌کى بوارى به‌رگریى تورکیا، که‌ناوى نه‌هاتووه، ئه‌مه‌ى به‌پێگه‌ى ئه‌لمۆنیته‌رى ئه‌مریکى وت. به‌پێى راپۆرتێکى میدڵ ئیست ئاى به‌ریتانی، سزاکانى ئه‌مریکا کار ناکاته‌سه‌ر ئه‌و مۆڵه‌تانه‌ى پێشتر بۆ هه‌نارده‌کردن ره‌زامه‌ندییان له‌سه‌ر دراوه، وه‌ک پارچه‌ى یه‌ده‌گى ئێف-١٦ى تورکی، به‌ڵام ده‌کرێت کاریگه‌رییان هه‌بێت له‌سه‌ر چه‌ندین گرێبه‌ستى ساڵانه که به‌هاکه‌یان نزیک ده‌بێته‌وه له‌دوو ملیار دۆلار، که له‌لایه‌ن پیشه‌سازى به‌رگریى تورکیاوه ئیمزا کراوه. به‌پێى راپۆرته‌که، ده‌کرێت سزاکانى واشنتن کێشه دروستبکه‌ن بۆ پرۆژه‌ى فره ملیار دۆلارى، له‌وانه که‌شتى جه‌نگیى بچووک، فڕۆکه‌ى شه‌ڕى سووک و راهێنانى (هێرجێت)، هه‌روه‌ها فرۆکه‌ى جه‌نگیى نه‌وه‌ى پێنجه‌مى TFX. جان که‌ساپۆغلۆ، به‌ڕێوەبه‌رى توێژینه‌وه‌ى به‌رگریى له‌ناوه‌ندى تووێژینه‌وه‌ى ئیدامى تورکى به‌میدڵ ئیست ئاى راگه‌یاندووه، «پاکێجى سزاکان سووک نییه. پیشه‌سازى به‌رگریى تورکیا بزووێنه‌رى سه‌ره‌کى پرۆژه به‌رگرییه‌کان و هه‌ماهه‌نگییه نێوده‌وڵه‌تییه‌کانى تورکیایه که‌خۆى ده‌بینێته‌وه له‌گواستنه‌وه‌ى ته‌کنه‌لۆجیاو به‌رهه‌مهێنانى هاوبه‌ش». که‌ساپۆغلۆ باسى له‌وه‌شکرد که دامه‌زراوه به‌رگرییه‌که‌ى تورکیا له‌ئێستادا «سه‌ده‌ها پرۆژه‌ى سیسته‌مى چه‌ک و گرێبه‌ستى گرانبه‌هاى به‌رگریى به‌ڕێوه‌ده‌بات». له‌ئێستادا پیشه‌سازى به‌رگریى تورکیا کار له (٧٠٠) پرۆژه‌دا ده‌کات، که به‌هاکانیان زیاتره له‌نۆ ملیار دۆلار که‌زۆرێکیان په‌یوه‌ستن به‌مۆڵه‌تى هه‌نارده‌وه. زنجیره‌یه‌ک له‌پرۆژه‌ى ناوخۆیى پشتیان به‌ستووه به‌سه‌ده‌ها سیسته‌مى دروستکراوى ئه‌مریکى و له‌م روانگه‌یه‌وه سزاکان هه‌ڕه‌شه‌ن بۆ له‌باربردنى پیشه‌سازى به‌رگریى تورکیا له‌ماوه‌ى درێژخایه‌ندا. به‌پێى وته‌ى شاره‌زا به‌رگرییه‌که‌ى قسه‌ى بۆ ئه‌لمۆنیته‌ر کردووه، پێده‌چێت سزاکان لایه‌نى سێهه‌م، واته وڵاتانى تر، سارد بکاته‌وه له‌هه‌ماهه‌نگیکردن له‌گه‌ڵ دامه‌زراوه تورکییه‌که‌دا. به‌پێى راپۆرته‌که‌ى ئه‌لمۆنیته‌ر، هه‌موو ئه‌م مه‌ترسییانه کار ده‌که‌نه‌سه‌ر پێویستییه‌کانى بزوێنه‌رى فڕۆکه‌و تانکى تورکى له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک له‌پرۆژه‌ى نیشتمانى که‌په‌یوه‌ستن به‌که‌لوپه‌لى گرنگ وه‌ک هه‌لیکۆپته‌رى T-70، فڕۆکه‌ى جه‌نگى TFX، فڕۆکه‌ى راهێنانى (هێرجێت)، که‌شتى جه‌نگى (میڵگێم) و هه‌نارده‌کردنى هه‌لیکۆپته‌رى T129ى هێرشبه‌ر. به‌رپرسانى ئیداره‌ى تره‌مپ له‌مێژه داواى سه‌پاندنى سزا ده‌که‌ن به‌سه‌ر ئه‌نقه‌ره‌دا کاتێک له ته‌مموزى ٢٠١٩ یه‌که‌مین پارچه‌کانى سیسته‌مه‌که‌ى پێگه‌یشت، که واشنتن پێیوایه سیسته‌مه‌که ده‌کرێت به‌کاربهێنرێت بۆ کۆکردنه‌وه‌ى زانیارییه نهێنییه‌کانى فڕۆکه‌ى ئێف-٣٥ى ئه‌مریکی. به‌پێى ئه‌و رێککه‌وتنه‌ى له‌گه‌ڵ رووسیا ئه‌نجامیداوه، تورکیا دوو ملیار و (٥٠٠) ملیۆن دۆلارى داوه به‌مۆسکۆ له‌به‌رامبه‌ر کڕینى سیسته‌مه‌که‌دا، که‌پێیوایه پێویستییه‌کى هه‌نوکه‌ییه به له‌به‌رچاوگرتنى ئه‌و ململانێ سه‌ربازییانه‌ى له‌ده‌وروبه‌رى وڵاته‌که‌یدا هه‌ن و رایگه‌یاندووه هاوپه‌یمانه‌کانى به‌ئه‌مریکاشه‌وه له‌ناتۆ نه‌یانتوانیوه جێگره‌وه‌یه‌کى بۆ دابین بکه‌ن – وه‌ک سیسته‌مى به‌رگرى پایتریۆتى ئه‌مریکى - که لایان قبوڵکراو بێت. له‌ماوه‌ى چوار ساڵى سه‌رۆکایه‌تیدا دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆکى ئه‌مریکا، ساردبووه له‌سه‌پاندنى سزا به‌سه‌ر ئه‌نقه‌ره‌داو چه‌ندین جار ڤیتۆى له‌سه‌ر سزا سه‌پاندن به‌سه‌ر وڵاته‌که‌دا کردبوو به‌هۆى نزیکى و په‌یوه‌ندییه‌کانى له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغاندا. شاره‌زایان پێیانوایه ره‌زامه‌ندیى تره‌مپ له‌ئێستادا بۆ سه‌پاندنى سزا به‌سه‌ر تورکیادا بۆ کێشه دروستکردنه بۆ ئیداره‌ى داهاتووى جۆو بایدن، سه‌رۆکى هه‌ڵبژیردراوى ئه‌مریکا. جۆن سۆلۆمۆ، ستوونوسى ئاژانسى هه‌واڵى باشورى ئاسیا له‌وتارێکدا نووسیویەتی: «ئه‌و راستییه‌ى که ئه‌مجاره دۆناڵد تره‌مپ سزاى کۆنگرێسى نه‌وه‌ستاند وه‌ک پێشتر له‌سێ ساڵى رابردوودا کردی، ره‌نگه بۆ ئه‌و ئاره‌زووه‌ى بگه‌ڕێته‌وه که‌ده‌یه‌وێت تاده‌توانێت کێشه بۆ جۆو بایدنى سه‌رۆکى هه‌ڵبژێردراو دروستبکات». بایدن که تووڕه‌یى خۆى نه‌شاردووه‌ته‌وه له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌کانى ئه‌ردۆغان، به‌ڵێنیداوه ده‌بێت سه‌رۆکى تورکیا «باجی» کرده‌وه‌کانى بدات دژ به‌کوردو ئه‌و کێشانه‌ى دروستکردووه له رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌راستدا. له‌لایه‌کى تره‌وه یه‌کێتى ئه‌ورپا چه‌ند سزایه‌کى دژى تورکیا راگه‌یاندووه‌و ئه‌نجێلا مێرکڵ، راوێژکارى ئه‌ڵمانیا، ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو که‌هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ئیداره‌ى نوێى ئه‌مریکا ده‌که‌ن بۆ توندکردنه‌وه‌ى سزاکان و قه‌ده‌غەکردنى فرۆشتنى چه‌ک به‌ئه‌نقه‌ره. تا به‌هارى داهاتوو سزاکان قورستر ده‌بنه‌وه‌و ئه‌مریکاو ئه‌وروپا پێکه‌وه هه‌ماهه‌نگى ده‌که‌ن بۆ سه‌پاندنى سزاى زیاتر، که ئه‌گه‌ر ئه‌مه رووبدات زیانێکى زۆر به‌ئابورى تورکیا ده‌که‌وێت. «ئه‌وکات ئه‌ردۆغان به‌هۆى بێزارى رایگشتى سه‌باره‌ت به‌هه‌ڵسوکه‌وته داپڵۆسێنه‌ره‌کانى دژى نه‌یاره‌کانى و چه‌وت به‌ڕێوەبردنى ئابورى وڵاته‌که‌ی، ئیتر ناتوانێت ئه‌وه‌نده دژى رۆژئاوا بوه‌ستێته‌وه«، سۆلۆمۆ واى نوسیووه.
.jpg)
شاناز حه‌سه‌ن سه‌ره‌ڕاى که‌مبوونه‌وه‌ى گیانله‌ده‌ستدان و تووشبوون به‌ڤایرۆسى کۆرۆنا له‌هه‌رێمى کوردستاندا، وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى هه‌رێم ده‌ڵێت:»خۆپارێزى له‌کۆرۆنا به‌رده‌وام ده‌بێت تاکۆتایى پێدێت». ماوه‌ى زیاتر له‌دوو هه‌فته‌یه ژماره‌ى تووشبوون و گیانله‌ده‌ستدان به‌ڤایرۆسى کۆرۆنا له‌هه‌رێمى کوردستان که‌مبووه‌ته‌وه‌و کۆى تووشبووان گه‌یشتووه‌ته (101) هه‌زارو (661) تووشبوو، چاکبوونه‌وه (66) هه‌زارو (903) تووشبوو، سێ هه‌زارو (340) تووشبووش گیانیان له‌ده‌ستداوه. ئاسۆ حه‌وێزى، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت»راسته ژماره‌ى تووشبوون و گیانله‌ده‌ستدان که‌مبووه‌ته‌وه، به‌ڵام رێکاره‌کانى خۆپارێزى وه‌ک خۆیان به‌رده‌وام ده‌بن تا ڤایرۆسه‌که کۆتایى پێدێت». هه‌روه‌ها وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد، که‌مبوونه‌وه‌ى ژماره‌ى تووشبوون په‌یوه‌ندى به‌ڕێکاره‌کانى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى و ئاستى خۆپارێزى تاک هه‌یه تاراده‌یه‌ک، چونکه زیاتر توندکردنه‌وه‌ى رێکاره‌کان له‌لایه‌ن وه‌زاره‌ته‌وه‌و هه‌ڵمه‌تى هۆشیارى تاکپارێزى و داخستنى قوتابخانه‌کان و هه‌موو ئه‌مانه کاریگه‌رییان هه‌بووه له‌که‌مبوونه‌وه‌ى تووشبووان به‌کۆرۆنا. هاوکات، ئاسۆ حه‌وێزى ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه، «ڤایرۆسى کۆرۆنا ناتوانرێت گه‌ره‌نتى بکرێت»، بۆیه که‌مبوونه‌وه‌ى ژماره‌ى تووشبووان ماناى ئه‌وه‌نییه که رێکاره‌کان که‌مبکه‌نه‌وه، به‌ڵکو تا بوونى حاڵه‌تى کۆرۆنا ده‌بێت رێکاره‌کان وه‌ک خۆیان به‌رده‌وام بن تا کۆتایى پێدێت».
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاو به‌رده‌وامه له به‌رزبونه‌وه‌و ئه‌مڕۆ شه‌ممه یه‌ک به‌رمیل نه‌وت گه‌یشتووه‌ته 52 دۆلارو 32 سه‌نت. ئه‌مڕۆ شه‌ممه 19ى کانونى یه‌که‌مى 2020، یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 52 دۆلارو 32 سه‌نت له‌بازاره‌کاندا مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلارو 96 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 51 دۆلارو 17 سه‌نته‌وه مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وتى خاو بۆ کاریگه‌رییه‌کانى ڤاکسینى کۆرۆنا ده‌گه‌رێته‌وه که گه‌یشتووه‌ته زۆربه‌ى وڵاتان و تا راده‌یه‌ک جوڵه‌ى بازارى نه‌وتى زیاد کردووه. هه‌فته‌ى رابردوو وه‌زیرى نه‌وتى عێراق ئه‌وه‌ى ئاشکرا کرد له‌سه‌ره‌تاى ساڵى نوێدانرخى نه‌وتى خاو بۆ هه‌ر به‌رمیلێک ده‌گاته 55 دۆلار.
هاوڵاتى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا به هاوتا تورکییه‌که‌ى مه‌ولود چاوش ئۆغلۆى راگه‌یاندووه که سزاکانى واشنتن به‌سه‌ر ئه‌نقه‌ره‌دا به‌هۆى کڕینى سیستمى به‌رگرى موشه‌کى ڕوسى ئێس 400 ه‌وه بووه. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 18ى کانونى یه‌که‌مى 2020، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا کیل براون وتى مایک پۆمپیۆ له‌میانه‌ى گفتوگۆکه‌یدا له‌گه‌ڵ مه‌ولود چاوش ئۆغلۆ وتویه‌تى " ئامانج له سزاکان ئه‌وه‌یه ڕێگه‌نه‌ده‌ین ڕوسیا پاره‌یه‌کى زۆرى ده‌ستبکه‌وێت و ده‌ستى بگاته سیستمى به‌رگرى تورکیا و کارى تێبکات." هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:" سزاکانى ئه‌مه‌ریکا ئامانج لێیان لاوازکردنى توانا سه‌ربازییه‌کان تورکیا نیه." هاوکات، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا داواى له تورکیا کردوه " چاره‌سه‌رى کێشه‌ى ئێس 400 بکه‌ن به‌شێوه‌یه‌ک که له‌گه‌ڵ به‌نده‌کانى هاریکارى به‌رگرى نێوان دو وڵاته‌که‌دا بگونجێت و بگه‌ڕێته‌وه سه‌ر به‌رپرسیارێتیه‌کانى وه‌کو ئه‌ندامێک له هاوپه‌یمانێتى ناتۆ و جۆره چه‌کێک بکڕێت که له‌گه‌ڵ چه‌که‌کانى هاوپه‌یمانێتى ناتۆدا بگونجێت." هه‌فته‌ى رابردوو، ئه‌مریکا سزاى به‌سه‌ر که‌رتى پیشه‌سازى چه‌ک و به‌رگرى تورکیادا سه‌پاند، به‌ڕێوه‌به‌رى پیشه‌سازى دروستکردنى چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نى تورکیاشى له‌نێو لیستى سزادراواندا تۆمارکردووه ئه‌وه‌ش به‌هۆى کرینى سیستمى موشه‌کى ئێس 400ى رووسیه‌وه بووه.
.jpg)
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاوى برێنت له بازاره‌کانى جیهاندا به 51 دۆلارو 48 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت ئه‌مڕۆ هه‌ینى 18ى کانونى یه‌که‌مى 2020، نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت به 51 دۆلارو 48 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلارو 38 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 12 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت.
هاوڵاتى سه‌رۆکایه‌تى فه‌ره‌نسا تووشبوونى ئیمانوئێل ماکرۆن سه‌رۆکى وڵاته‌که به ڤایرۆسى کۆرۆنا ڕاگه‌یاند که نیشانه‌کانى ڤایرۆسه‌که‌ى تێدایه. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 17ى کانونى یه‌که‌مى 2020، به‌پێى ڕاگه‌یه‌ندراوێک که له‌لایه‌ن کۆشکى ئیلیزێیوه بڵاوکرایه‌وه”ماکرۆن بۆ ماوه‌ى حه‌وت ڕۆژ خۆى که‌ره‌نتین ده‌کات، به‌ڵام له ئه‌رکى به‌ڕێوه‌بردنى وڵات دانابڕێت و به ئۆنلاین کاره‌کانى جێیبه‌جێ ده‌کات". له هه‌فته‌ى ڕابردوودا سه‌رۆکى فه‌ره‌نسا له لوتکه‌ى یه‌کێتى ئه‌وروپا له برۆکسل چاوى به ژماره‌یه‌ک به‌رپرسى ئه‌وروپایى که‌وتووه. دوابه‌دواى بڵاوبوونه‌وه‌ى هه‌واڵى تووشبوونى ماکرۆن به کۆرۆنا، هه‌ندێک له سه‌رکرده‌کانى ئه‌وروپا که له‌و لوتکه‌یه به‌شداربوون و به‌ریه‌ککه‌وتنیان له‌گه‌ڵ ماکرۆن، بڕیاریاندا خۆیان که‌ره‌نتین بکه‌ن له‌وانه‌ش پیدرۆ سانشێز سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسپانیا و چارڵس میشێل سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى ئه‌وروپا. تائێستا له فه‌ره‌نسا نزیکه‌ى 60 هه‌زار که‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه‌و نزیکه‌ى دوو ملیۆن که‌سیش تووشى ڤایرۆسه‌که بوون.
هاوڵاتى له‌ئێستادا نرخى نه‌وتى خاو گه‌یشتووه‌ته 51 دۆلارو 39 سه‌نت بۆ هه‌ر به‌رمیلێک. نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى برێنت له ئێستادا به 51 دۆلارو 39 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 48 دۆلارو 11 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 50 دۆلارو 72 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت.
هاوڵاتى رووداوه‌کانى خۆپیشاندانه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ده‌گه‌یه‌ننه جۆوبایدن و کامه‌لاهاریس و چه‌ندین دامه‌زراوه‌ى فه‌رمى ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا. ڕێکخراوى هاریکارى کورد_ئه‌مریکا، ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 15ى کانونى یه‌که‌مى 2020، له‌نوسراوێکدا که کۆپیه‌کى تایبه‌ت بۆ (هاوڵاتى) نێردراوه، خۆپیشاندانه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ده‌گه‌یه‌ننه چه‌ندین دامه‌زراوه‌ى فه‌رمى ئه‌مریکا و له‌نێویاندا بۆ جۆبایدن سه‌رۆکى هه‌ڵبژێردراوى ئه‌مریکاو کامه‌لا هاریس جێگرى ده‌نێرن. ده‌قى نوسراوى رێکخراوى هاریکارى کورد- ئه‌مریکا به‌زمانى کوردى: "حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان/ عێراق له رێگاى به‌کارهێنانى هێزو توندوتیژیه‌وه خۆپیشاندانه‌کان سه‌رکوت ئه‌کات" هێزه ئه‌منیه‌کان و چه‌کداره‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان/ عێراق، به شێویه‌کى توندوتیژ و زیده‌ڕه‌ویانه، په‌لامارى مامۆستایان و فه‌رمانبه‌ران و خه‌ڵکى خۆپیشانده‌ریان داوه، که له پێناو به‌ده‌ستهێنانى موچه‌کانیان که ماوه‌ى پێنج ساڵه حکومه‌ت ناتوانێت به‌شێوه‌یه‌کى رێکوپێک دابه‌شى بکات، له ناوه‌ندى سلێمانى و ده‌یان شارۆچکه‌ى ده‌وروبه‌رى ئه‌و پارێزگایه خۆپیشاندانیان ئه‌نجامداوه، سه‌ره‌تاى خۆپیشاندانه‌کان رۆژى ۳ى کانونى یه‌که‌م له سلێمانیه‌وه ده‌ستى پێکرد له لایه‌ن مامۆستایان و فه‌رمانبه‌رانه‌وه که داواى موچه بڕاوه‌کان و دواخراوه‌کانى خۆیانیان ده‌کرد. به‌ڵام دواتر خۆپیشاندان و ناڕه‌زایى ناوچه‌یه‌کى فراوانى له سنورى سلێمانى گرته‌وه که دواجار هێزه چه‌کداره‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم و هه‌ردوو حیزبى خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات پارتى دیموکراتى کوردستان و یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان ئاگرى تفه‌نگه‌کانیان روه‌و خۆپیشانده‌ره ئاشتیخوازه‌کان کرده‌وه و تا کاتى نوسینى ئه‌م به‌یانه ژماره‌ى کوژراوه‌کان گه‌یشتۆته ٨ که‌س که به ته‌قه‌ى راسته‌وخۆى هێزه چه‌کداره‌کان پێکراون و زیاتر له ١٢٠ برینداریش له ریزى خۆپیشانده‌ران تۆمار کراوه که زۆربه‌یان به گوله‌ى هێزه‌کانى سه‌ر به حزبى تاڵه‌بانى و بارزانى یان له ئه‌نجامى لێدان و دارکارى کردنیانه‌وه زامدار کراون. له به‌رامبه‌ردا خۆپیشانده‌ران هه‌ڵیانکوتاوه‌ته سه‌ر باره‌گاى حزبه‌کانى ناو حکومه‌ت و ده‌ره‌وه‌ى حکومه‌ت و ئاگریان تێ به‌رداون، هه‌روه‌ها چه‌ندین فه‌رمانگه‌ى حکومییان سوتاندوه وه‌ک ناڕه‌زاییه‌ک له به‌رامبه‌ر سه‌ختى بارودۆخى ژیان و گوزه‌رانیان دژ به گه‌نده‌ڵى و نادادى کۆمه‌ڵایه‌تى که مه‌زنده ده‌کرێت به ١٥٠ باره‌گاى حزبى و حکومی. حکومه‌تى هه‌رێم بۆ کپکردن و رێگرى له خۆپیشاندانه‌کان ده‌ستى داوه‌ته هه‌ڵمه‌تێکى ره‌شبگیرى که به هۆیه‌وه ده‌یان چالاکوان و خۆپیشانده‌ر و رۆژنامه‌نوس ده‌ستگیر و بێ سه‌روشوێن کراون که چاره‌نوسى هه‌ندێکیان تا ئێستاش نادیاره. به‌شێک له‌و خۆپیشانده‌رانه‌ش که دواتر ئازاد کراون، به‌ڵێننامه‌یان پێ ئیمزا کراوه و به‌ڵێنیان لێ وه‌رگیراوه که جارێکى تر به‌شدارى خۆپیشاندان نه‌که‌ن. هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌ک رۆژنامه‌نوس که بۆ روماڵى رۆژنامه‌وانى له شوێنى خۆپیشاندانه‌کان بوون، به هۆى پیشه‌که‌یانه‌وه ده‌ستگیر کراون، ئامێرو که‌لوپه‌لى رۆژنامه‌وانیان لێ زه‌وت کراوه و ریکۆرده‌کانیان لێ سڕیونه‌ته‌وه، هه‌روه‌ها میدیاى ئین ئارتى که‌دامه‌زراوه‌یه‌کى ئۆپۆزسیۆنه‌و هه‌یدکوارته‌رى له‌شارى سلێمانیه له‌لایه‌ن هێزه ئه‌منیه‌کانه‌وه هێرشى کراوه‌ته سه‌ر و داخراوه، به‌و هۆیه‌وه که‌ناڵه‌که له‌ئێستادا له‌ئه‌وروپاوه په‌خشى خۆى ده‌کات. به گشتى تۆڕه‌کانى ئینته‌رنێت له کاتى خۆپیشاندانه‌کان لۆدێکى زۆریان خراوه‌ته‌سه‌ر و به‌تایبه‌تیش تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان که‌خۆپیشانده‌ران ئاگادارى و شوێن و کات و به‌یان و ڤیدیۆو وێنه و ڕاسته‌وخۆى خۆپیشاندانه‌کانیان لێ بڵاوده‌کرده‌وه به شێوه‌ى کاتى به‌ربه‌ستیان بۆ دروست کراوه‌و فیلته‌رکراون. به‌پێى ئه‌و زانیاریانه‌ى گه‌یشتونه‌ته ده‌ستى ڕێکخراوى هاریکارى کورد_ئه‌مریکا، له‌هه‌ولێرى پایته‌ختى هه‌رێمى کوردستان و پارێزگاى دهۆک و چه‌ند شارۆچکه‌یه‌کى دیکه‌دا که له ژێر ده‌سه‌ڵاتى پارتى دیموکراتى کوردستانن، ده‌یان چالاکوان و ڕۆژنامه‌نووس به تۆمه‌تى هه‌وڵدان بۆ خۆپیشاندانه‌کان ده‌ستگیرکراون. له چوارچێوه‌ى هه‌ڵمه‌ته‌کانى ئه‌و ره‌شبگیریه‌ش، رۆژى ٨ ى کانونى یه‌که‌م له شارۆچکه‌ى قه‌سرێى سه‌ر به پارێزگاى هه‌ولێر، ١٠ گه‌نج و هه‌رزه‌کار که به نیازى ئه‌نجامدانى خۆپیشاندان بوون، له‌لایه‌ن ئاسایشى پارتى دیموکراتى کوردستانه‌وه ده‌ستگیرکراون به‌بێ دابین کردنى پارێزه‌ر و چاوپێکه‌وتنى خانه‌واده‌کانیان، تا رۆژى ١٣ى ئه‌م مانگه له ژێر فشارى مه‌ده‌نى ئازاد کراون. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ده‌یان چالاکوان و مامۆستا و رۆژنامه‌وان له به‌ندیخانه‌کانى پارتى دیموکراتى کوردستان به تۆمه‌تى هه‌وڵدان بۆ خۆپیشاندان یان له سه‌ر ئازادى راده‌ربڕین، تا ئێستاش ده‌ستبه‌سه‌ر کراون. جێى باسه مافى گربوونه‌وه و خۆپیشاندان و ئازادى بیروڕا بۆ عراقیه‌کان بڕیارى لێدراوه به پێى ده‌ستورى عێراقى و یاسا به‌رکاره‌کان و رێککه‌وتننامه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان که عێراق په‌سندى کردوه و ئیمزاى کردوه، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتدارانى هه‌رێمى کوردستان سه‌رجه‌م ئه‌و زامنه یاساییانه‌یان پێشێل کردوه، له به‌رامبه‌ر توندوتیژیه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمیش، تا ئێستا چه‌ندین ناوه‌ندى مافه‌کانى مرۆڤ له جیهان و نیرده‌و دیپلۆماتکاره بیانیه‌کانى هه‌رێمى کوردستان و عێراق هاتوونه‌ته ده‌نگ. ئه‌گه‌رچى به‌شێک له‌به‌رپرسانى هه‌ردوو حیزبه ده‌ساڵاتداره‌که‌ى هه‌رێمى کوردستان (یه‌کێتى و پارتی) چه‌ند لایه‌نێکى سیاسى و هه‌رێمى تۆمه‌تبار ده‌که‌ن که‌ده‌ستیان له‌پشته‌وه‌ى خۆپیشاندانه‌کان هه‌یه به‌ڵام خۆپیشانده‌ران و به‌شێک له‌به‌رپرسانى ئۆپۆزسیۆن ئه‌و تۆمه‌تانه ڕه‌ت ده‌که‌نه‌وه‌و پێیان وایه خۆپیشاندانه‌کان خۆڕسکه‌و ده‌ستى هیچ لایه‌نێکى له‌پشته‌وه نیه ته‌نها ڕقوتوڕه‌ى نزیکه‌ى ۳٠ ساڵى که‌ڵه‌که‌بوى خه‌ڵکه له‌به‌رامبه‌ر نه‌بونى موچه‌و ناعه‌داله‌تى و نادادى و گه‌نده‌ڵى له‌سێکته‌ره‌کانى په‌روه‌رده‌و ته‌ندروستى و خزمه‌تگوزاریه‌کانى دیکه له‌لایه‌ن ده‌سه‌لاتدارانى هه‌رێمى کوردستانه‌وه. ڕێکخراوى هاریکارى کورد_ئه‌مریکا، ڕێکخراوێکى سه‌ربه‌خۆى قازانج نه‌ویسته له‌نۆڤه‌مبه‌رى ساڵى ۲٠۱۲ له‌ویلایه‌تى ڤێرجینیاى ئه‌مریکا له‌لایه‌ن ژماره‌یه‌ک نوسه‌رو ڕۆژنامه‌نووس و چالاکوانى خۆبه‌خشه‌وه دامه‌زراوه، ئامانج له‌کاره‌کانى ئه‌م ڕێکخراوه گه‌شه‌پێدانى مه‌ده‌نیه‌ته له‌هه‌رێمى کوردستاندا، هاوکات گه‌یاندنى هه‌موو ئه‌و پێشێلکاریانه‌ى مافى مرۆڤه که‌به‌رامبه‌ر خه‌ڵکانى ئازادیخوازو سڤیل ئه‌نجام ده‌درێت به‌ناوه‌ندو ڕێکخراوه ئه‌مریکى و جیهانیه‌کان. ڕێکخراوى هاریکارى کورد_ئه‌مریکا تۆڕێکى به‌رفراوانى جیهانیه‌و جگه له‌چه‌ند ویلایه‌تێکى ئه‌مریکا ڕێکخه‌رى هه‌یه له‌هه‌ریه‌ک له‌وڵاتانى ئوستڕالیاو که‌نه‌داو به‌ریتانیاو فه‌ڕه‌نساو ئه‌ڵمانیاو چه‌ند وڵاتێکى دیکه‌دا. ڕێکخراوى هاریکارى کورد_ئه‌مریکا ڤێرجینیا، ئه‌مریکا ۱٥ى دیسێمبه‌رى ۲٠۲٠ بۆ/ ناوه‌نده ئه‌مریکیه‌کان: ـ کۆشکى سپى ئه‌مریکا ـ ئه‌نجومه‌نى پیرانى ئه‌مریکا ـ کۆنگرێسى ئه‌مریکا ـ وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا ـ نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان ـ سکرتێرى گشتى نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان (ئه‌نتۆنیۆ گۆتێرس) ـ سه‌رۆکى ئه‌مریکا (جۆ بایدن) ـ جێگرى سه‌رۆکى ئه‌مریکا (کامڵا هێرس) *ناوه‌نده فه‌ڕه‌نسیه‌کان: ـ سه‌رۆکایه‌تى فه‌ڕه‌نسا (ئیمانیۆڵ ماکرۆن) ـ ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى فه‌ڕه‌نسا ـ ئه‌نجومه‌نى سیناتى فه‌ڕه‌نسا ـ وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى فه‌ڕه‌نسا *ناوه‌ندو ڕێکخراوه جیهانیه‌کان: ـ مافى مرۆڤى سه‌ربه یه‌کێتى ئه‌وروپا (برۆکسل، به‌لجیکا) ـ مافى مرۆڤى سه‌ربه نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان (ژنێف، سویسرا) ـ خاچى سورى نێوده‌وڵه‌تى (ژنێف، سویسرا) ـ په‌یمانگاى ئاشتى ئه‌مریکى (واشنتن، ئه‌مریکا) ـ ڕێکخراوى فریده‌م هاوس (واشنتن، ئه‌مریکا) ـ هاوپه‌یمانى سه‌لامه‌تى نێوده‌وڵه‌تى (شیکاگۆ، ئه‌مریکا) ـ ڕێکخراوى هیومان ڕایتس ۆچ (نیویۆڕک، ئه‌مریکا) ـ ڕێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تى (له‌نده‌ن، به‌ریتانیا) ـ فیدراسیۆنى مافى مرۆڤى نێوده‌وڵه‌تى (پاریس، فه‌ڕه‌نسا) ـ کۆمه‌ڵه‌ى مافى مرۆڤى نێودوڵه‌تى (فرانکفۆرت، ئه‌ڵمانیا) ـ په‌یمانگاى جه‌نگو ئاشتى (له‌نده‌ن، به‌ریتانیا) ـ ڕێکخراوى به‌رگریکردنى هێڵى پێشه‌وه (دوبلن، ئێرلندا) *ڕێکخراوه نێوده‌وڵه‌تیه‌کانى ڕۆژنامه‌وانی: ـ په‌یامنێرانى بێسنوور (پاریس، فه‌ڕه‌نسا) ـ کۆمیته‌ى به‌رگریکردن له‌ڕۆژنامه‌نووسان (نیویۆڕک، ئه‌مریکا) ـ فیدراسیۆنى نێوده‌وڵه‌تى ڕۆژنامه‌نووسان (برۆکسل، به‌لجیکا ـ په‌یمانگاى ڕۆژنامه‌وانى نێوده‌وڵه‌تى (ڤییه‌نا، نه‌مسا) ـ پێنوسى نێوده‌وڵه‌تى (له‌نده‌ن، به‌ریتانیا) ـ ڕۆژنامه‌نووسانى که‌نه‌دا بۆ ئازادى ڕاده‌ربڕین (تۆرنتۆ، که‌نه‌دا) ـ سه‌نته‌رى ڕۆژنامه‌وانى ئه‌وروپا (ئه‌مستردام، هۆڵه‌ندا) ـ سه‌نته‌رى نێوده‌وڵه‌تى بۆ ڕۆژنامه‌نووسان (واشنتن.دی.سی، ئه‌مریکا) ـ پشتیوانى نێوده‌وڵه‌تى میدیاى (کۆپنهاگن، دانیمارک) *کونسوڵخانه‌کان: ـ نێرده‌ى نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان/یۆنامى ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى ئه‌مریکا ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى به‌ریتانیا ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى فه‌ڕه‌نسا ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى ئه‌ڵمانیا ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى ئیتاڵیا ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى هۆڵندا ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى سوید ـ هه‌ولێر ـ کونسوڵخانه‌ى دانیمارک ـ هه‌ولێر
هاوڵاتى لەدوو بەرەوە تورکیا تەنگی پێهەڵچنراوەو سزای قورسی ئابوری چاوەڕێی دەکات بەجۆرێک رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی وڵاتەکەی ترساندووەو داوای «دیالۆگ و دانوستان» دەکات لەگەڵ سزا سەپێنەرەکان – ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا. لە هەینی رابردوو، ١١ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا بەدەنگی (٨٤) ئەندام (سیناتۆر)ی ئەنجومەنەکە پرۆژەیاسای بەرگری نیشتمانی ٢٠٢١ی تێپەڕاندو لەبڕگەیەکیدا سەپاندنی سزا دیاری دەکات بەسەر تورکیادا بەهۆی کڕینی سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێس-٤٠٠ی رووسی. لەڕۆژی بوون بەیاساوە، دەبێت لەماوەی (٣٠) رۆژدا سزا بسەپێنرێت بەسەر ئەنقەرەدا لەلایەن دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکاوە کەپێشتر چەندین جار ڤیتۆی لەسەر سزا سەپاندن بەسەر تورکیادا کردبوو بەهۆی نزیکی و پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەردۆغاندا. بەرپرسانی ئیدارەی ترەمپ لەمێژە داوای سەپاندنی سزا دەکەن بەسەر ئەنقەرەدا کاتێک لەتەمموزی ٢٠١٩ یەکەمین پارچەکانی سیستمەکەی پێگەشت، کە واشنتن پێیوایە سیستەمەکە دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ کۆکردنەوەی زانیارییە نهێنییەکانی فڕۆکەی ئێف-٣٥ی ئەمریکی. بەپێی ئەو رێککەوتنەی لەگەڵ رووسیا ئەنجامی داوە، تورکیا دوو ملیار و (٥٠٠) ملیۆن دەدات بە مۆسکۆ لەبەرامبەر کڕینی سیستەمەکەدا کە پێیوایە سیستمەکە پێویستییەکی هەنوکەییە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ململانێ سەربازییانەی لەدەوروبەری وڵاتەکەیدا هەن و رایگەیاندووە هاوپەیمانەکانی بەئەمریکاشەوە لەناتۆ نەیانتوانیوە جێگرەوەیەکی بۆ دابین بکەن – وەک سیستەمی بەرگری پایتریۆتی ئەمریکی - کە لایان قبوڵکراو بێت. لە راپۆرتێکی تایبەتی ئاژانسی رۆیتەرز هاتووە، سزاکە ئاژانسی دابینکردنی بەرگری تورکیاو سەرۆکی ئاژانسەکە دەگرێتەوە کە ئیسماعیل دەمیرە. بە پشتبەستن بەوتەی دوو بەرپرسی ئەمریکی، رۆیتەرز باسی لەوەش کردووە ئەمجارە دۆناڵد ترەمپ خۆی راوێژکارەکانی راسپاردووە بۆ سزا سەپاندن بەسەر ئەنقەرەدا. تۆڕی میدیای بلۆمبێرگ لە راپۆرتێکیدا بڵاویکردووەتەوە دۆناڵد ترەمپ رەزامەندی خۆی دەربڕیوە لەسەر پاکێجێکی سزا کە لەلایەن مایک پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوە، پێشنیاری بۆ کراوە بۆ سەپاندنی سزا بەسەر تورکیادا، بەڵام باس لەوە نەکراوە سزاکان چی لەخۆدەگرن. بەپێی وتەی سەرچاوەکانی بلومبێرگ، سزاکان لەمیانی یاسای (رووبەڕووبونەوەی نەیارەکانی ئەمریکا لەڕێی سزاوە) یاخود کورتکراوەکەی (کاتسا)وە دەسەپێنرێت، کە هەمان یاسایە تێیدا سزای جۆراوجۆر بەسەر ئێراندا سەپێنراوە لەماوە چوار ساڵی دەسەڵاتی ترەمپدا. دوابەدوای بڵاوبوونەوەی ئەم هەواڵانە لیرەی تورکی لەسەدا ١.٥٪ دابەزینی بەخۆیەوە بینی کە لەمساڵدا زیاتر لەسەدا (٢٥) بەهای خۆی لەدەستداوە. تەنها رۆژێک پێش پەسەندکردنی پرۆژەیاسەکەی کۆنگرێس، یەکێتی ئەوروپاش بڕیاریدا سزای ئابوری بەسەپێنێت بەسەر ئەنقەرەدا لەبەر دەرهێنان و بەدواداگەڕانی گازی سروشتی لەدەریای سپی ناوەڕاست. ماوەی چەند مانگێکی زۆرە گرژی لەنێوان یۆنان و تورکیا دروستبووە لەسەر مافی دەرهێنانی گازی سروشتی و تورکیا چەندین جار کەشتی ناردووە بۆ بەشی «قوبرسی تورکی» کە ئەسینا و یەکێتی ئەوروپا پێیانوایە سەرپێچییەو سنوربەزاندنی خاکی قوبرسە. تورکیا باس لەوە دەکات لەو ناوچەیەدا کار دەکات کەدەکەوێتە بەشی خۆیەوە کە قوبرسی تورکی مافی هەیە تێیدا. بڕیارە لەچەند هەفتەی داهاتوودا جۆزێپ بۆریڵ، سەرۆکی کاروباری دەرەوەی یەکێتییەکە، ناوی ئەو کەس و کۆمپانیا تورکیانە ئاشکرا بکات کە سزاکە دەیانگرێتەوە. سزاکان بریتین لەقەدەغەکردنی گەشت و بلۆککردنی چەند سەرمایەیەکی تورکی کە فەرەنسا و یۆنان پێیانوایە سزایەکی سووکە و داوای سزای سەختتریان کرد. «ئەوروپا توانستی خۆی دەرخستووە بۆ بەرەنگاری تورکیا بە سەپاندنی سزا تا ئەوەی دەستهەڵبگرێت لەکردەوە تاکلایەنەکانی لەدەریای سپی ناوەڕاست. ئێمە مانگی تشرینی یەکەم هەلێکماندا بەتورکیاو پەیوەندیمان پێوەکردو مەرجمان بۆ دانان، بەڵام بە کۆی دەنگ تێبینی ئەوەمان کرد تورکی بەردەوام لەکردەوە تووندەکانی»، ئیمانیۆل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا وای وت. دوابەدوای بڕیاری یەکێتییەکە، وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە بەیاننامەکەیدا رایگەیاند رێکارەکان «لایەنگریی پێوە دیارەو نایاسایین»، جگە لەوەی دەبێت برۆکسل وەک «هەماهەنگکارێکی راستگۆ» هەڵسوکەوت بکات لەناکۆکییەکەدا. هەروەها ئەوەش هاتووە کە یەکێتییەکە پیویستە بە «ژیری» مامەڵە لەگەڵ کێشەکە بکات نەک گوێ لە داخوازییەکانی یۆنان بگرێت. رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا دوابەدوای هەواڵەکە لەکۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ بەرپرسانی پارتەکەی وتی: «ئێمە پەیوەندی رەگداکوتاوی سیاسی و ئابوریمان هەیە لەئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا کەناکرێت هیچ لایەکیان فەرامۆشی بکەن یان لەدەستی بدەن. هیچ کێشەیەک نییە کە لەڕێی دیاکۆگ و هەماهەنگییەوە چارەسەر نەکرێت». سزاکانی یەکێتی ئەوروپا تەنها سەرەتایەو لەمانگی ئازاری ٢٠٢١ جۆزێپ بۆڕێڵ سزای فراوانتر رادەگەیەنێت دوای ئەوەی یەکێتییەکە دانوستان لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا دەکات. ئەنجێلا مێرکڵ، راوێژکاری ئەڵمانیا دوابەدوای بڕیاری یەکێتییەکە رایگەیاند تاووتوێی قەدەغەی ناردنی چەکیان کردووە لەگەڵ ئەوەی چۆن لە لوتکەی ناتۆ باس بکرێت، هەروەها رایگەیاند «دەمانەوێت هەماهەنگی لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا بکەین دەربارەی تورکیا». جۆو بایدن، سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا، چەندینجار جەختی لەوە کردووەتەوە لەبەرامبەر تورکیاو ئەردۆغاندا تووند دەبێت و سەرپێچییەکانی ئەنقەرە فەرامۆش ناکات. یەکێتی ئەوروپاو ناتۆ لەپلانیاندایە لوتکەیەک رێکبخەن لەگەڵ جۆو بایدن دوای ئەوەی لەکانونی دووەمی ٢٠٢١ دەسەڵات دەگرێتە دەست. بەپێی ئاماری ئاژانسی یۆرۆستات-ی سەر بەیەکێتی ئەوروپا، لەساڵی ٢٠١٨دا یەکێتییەکە بە بەهای (٥٤) ملیۆن و (٥٣) هەزار دۆلار چەکی هەناردەی تورکیا کردووە کەمووشەکیش لەخۆدەگرێت، بەڵام فرۆشتنی فرۆکەی جەنگی بەوڵاتەکە دەگاتە نزیکەی چەند ملیار یۆرۆیەک. پەیمانگەی توێژینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی ستۆکهۆڵم بڵاویکردووەتەوە ئەمریکا، ئیتاڵیا، هەروەها ئیسپانیا یەکەمی ریزبەندییان گرتووە لەهەناردەکردنی چەک بۆ تورکیا. چەندین وڵاتی ئەوروپی وەک فینلەندا، فەرەنسا، ئەڵمانیا، هۆڵەندا، ئیسپانیا، هەروەها سوید لەتشرینی یەکەمی ٢٠١٩ رێککەوتن لەسەر ئەوەی فرۆشتنی چەک کەم بکەنەوە یان رایبگرن بەتورکیا، بەڵام نەیانتوانی بەکۆی یەکێتییەکە بڕیار بدەن لەسەر بابەتەکە. بڕیاری ئەو وڵاتانە دوای ئەوە دێت کەتورکیا پەلاماری رۆژئاوای کوردستانی دا لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩و چەندین ناوچەی ژێردەستی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)یان داگیرکرد. وڵاتانی ئەوروپی کە ئەندامیش نین لە رێکخراوی ناتۆ، لەسەر چەندین بابەتی تریش نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە لەمەڕ کردەوەکانی تورکیا وەک دەستتێوەردانی ئەنقەرە لەجەنگی ناوخۆیی لیبیاو سوریا هەروەها کڕینی سیستەمی بەرگری ئێس-(٤٠٠) لە رووسیا. ئەوروپییەکان باس لەوە دەکەن سیستەمی بەرگری ئێس- (٤٠٠) لەگەڵ سیستەمی بەرگری ناتۆدا ناگونجێت و دەبێتە هۆی پێدانی زانیاری رێکخراوکە بە رووسیا. «سزا خۆی لەخۆیدا کۆتایی نییە ئەگەر تورکیا بەردەوام بێت لەکردەوە تووندەکانی. چاوەرێ دەکرێت تورکیا رێبازی خۆی بگۆڕێت و وادیارە ئەوروپا یەکگرتووەو پشتگیری یۆنان و قوبرس دەکات»، کیریاکۆس میتسۆتاکیس، سەرۆک وەزیرانی یۆنان وای وت.
