بەڕێوەبەری گشتی گومرگەكانی عێراق بۆ هاوڵاتی: هەرێمی كوردستان پابەندی ڕێكارەكان نابێت

هاوڵاتی سەرۆكی ئەركانی سوپای ئیسرائیل  رایگەیاند، پێشهاتی نەرێنی سەبارەت بەچەكی ئەتۆمی ئێران هەیە كە ئەگەری هەیە ببێتە هۆی كردەوەی سەربازی و ئێرانیش ئەوە دووپاتدەكاتەوە پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ پڕۆسەی ئاشتی و وزەی وڵاتەكە بەكاردەهێنن. هێرزی هێلڤی، سەرۆكی ئەركانی سوپای ئیسرائیل، رۆژی سێشەممە  23ی ئایار لەكۆنفرانسی هەرزلیە، رایگەیاند: «ئێران لەهەموو كاتێك زیاتر پێشكەوتنی لەپیتاندنی یۆرانیۆمدا بەدەستهێناوە، ئێمە سەیری دەكەین و دەڵێم پێشهاتی نەرێنی لەئاسۆدا هەیە كەدەتوانێت ببێتە هۆی كردار». ناوبراو لەدرێژەی قسەكانیدا راشیگەیاند كەتوانای لێدانی ئێرانیان هەیەو بێباك نین لەوەی ئێران هەوڵی ئەوەی لەدەوروبەریان بنیات بنێت و ئەستەمە تاران بێباكانە بێت بەرامبەر بەو هێڵەی كە دەیگرینەبەر. پێشتریش یۆئاڤ گالانت، وەزیری بەرگری ئیسرائیل هەڕەشەی لەئێران كرد كەئەگەر بڕیار بدات رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ 90% بەرز بكاتەوە، باجێكی قورس دەدات، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی كەهەموو بژاردەكان لەسەر مێزی ئیسرائیلن بۆ رێگریكردن لەئێران لەدەستكەوتنی چەكی ئەتۆمی. وەزیری بەرگری ئیسرائیل لەوتارێكدا لەكۆنفرانسی هەرزلییە بۆ لێكۆڵینەوەی سیاسی و ستراتیجی رایگەیاند، ئەگەر ئێران بەڕێژەی 90% پیتاندنی یۆرانیۆم بكات، ئەوە هەڵەیەكی گەورە دەكات و رژێمی تاران پێویستە بزانێت ئەم هەنگاوە باجێكی قورس و ترسناكی دەبێت و دەرئەنجامەكانی لەئەستۆی خۆیاندا دەبێت». ئیسرائیل لەناو خاكی سوریا چەندین جار بەرپرسە سەربازیی و ئەمنییەكانی ئێرانی كردووەتە ئامانج و بەمەترسی گەورەی دەزانن بۆ سەر قەوارەكەیان.  وەزیری بەرگری ئیسرائیل ئاماژەی بەلێكنزیكبوونەوە لەگۆڕەپانەكانی دەوروبەردا كرد كەمەترسی بۆ سەر ئیسرائیل لەخۆدەگرێت، ئەوەی خستەڕوو كەئێران بەشێكی هاوبەشی ئەو هەڕەشانە  وتی: «ئێران ساڵانە یەك ملیار دۆلار وەبەرهێنان لەتیرۆر دەكات و گەورەترین هەڕەشەیە بۆ سەر ناوچەكەو سەقامگیری جیهان». ژمارەی كوژراوانی ئێرانی لەئەنجامی هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر سوریا لەمساڵدا زیاتر لەپەنجا چەكدارو بەرپرسی ئەمنی ئێرانی لەخۆگرتووەو لەگەڵ ئێرانییەكانیشدا بەرپرس و سەربازانی سوریا كراونەتە ئامانجی مووشەكەكانی ئیسرائیل. ئیسرائیل بەردەوام مەترسییەكانی ئێرانی لای ئەمریكییەكان و وڵاتانی ئەوروپا باس كردووە، بەڵام هێشتا هەنگاوی سەربازی دژ بەئێران تەنها وەك «لێدوان» ماوەتەوەو ناو بەناو ئیسرائیل هێرش دەكاتەسەر ئەو كەس و لایەنانەی ئێران كە لەخاكی سوریادان.  ئاژانسی هەواڵی مێهری نیمچە فەرمی ئێران لەڕاپۆرتێكدا ئەوەی ئاشكرا كردبوو كەڕاوێژكارێكی سەربازی سوپای پاسدارانی ئێران دوای هێرشی ئاسمانی ئیسرائیل لەنزیك پایتەختی سوریا بەهۆی برینەكانیەوە گیانی لەدەستداوە. ئاژانسەكە رایگەیاندووە، «میقداد میقدانی لەكاتی هێرشی زایۆنیستەكان بەرەبەیانی رۆژی هەینی بریندار بووەو شەهید بووە». بەپێی روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ، میلاد حەیدەری راوێژكاری سەربازی دیكەو ئەفسەری سوپای پاسدارانیش كوژراوە. ئیسرائیل ساڵانێكە هێرش دەكاتەسەر ئەو شوێنانەی كە بەوتەی خۆی ئامانجی پەیوەست بەئێرانن لەسوریا، ئێرانیش  ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە» ئەفسەرەكانی لەسەر بانگهێشتی دیمەشق رۆڵی راوێژكاری لەسوریا دەگێڕن»، لەكاتێكدا كە دەیان ئەندامی سوپای پاسداران لەنێویاندا ئەفسەری پلە باڵا لەسوریا لەكاتی شەڕدا كوژراون. ئاژانسی هەواڵی سوریا، سانا، لەزاری سەرچاوەیەكی سەربازییەوە بڵاویكردەوە، «میدیای بەرگری ئاسمانیمان وەڵامی دەستدرێژییەكی ئیسرائیلی دایەوە كە بەمووشەك خاڵەكانی لادێكانی دیمەشقی كردە ئامانج». ئەو سەرچاوەیە هێمای بۆ ئەوە كردووە ئیسرائیل هێرشێكی ئاسمانی بەتەقینەوەی مووشەك لەئاراستەی جۆلانی داگیركراوی سوریا ئەنجامداو شوێنێكی لەلادێكانی دیمەشق كردە ئامانج.  وەزارەتی بەرگری سوریا لەبەیاننامەیەكدا كەمیدیای فەرمیی سوریا بڵاویكردووەتەوە، رایگەیاندووە، «سوپای ئیسرائیل هێرشێكی ئاسمانی ئەنجامدا لەئاراستەیەكی باكووری رۆژهەڵاتی بەیروتەوەو هەندێك خاڵی لەشاری حومس و لادێكانی كردە ئامانج». سەرچاوەیەكی سەربازی سوریا بەمیدیای فەرمیی راگەیاند، هێرشەكان هەندێك زیانی ماددی لێكەوتەوەو پێنج سەربازیش برینداربوون. هەڵپەساردرنی كۆبوونەوەكانی پێنج زائید یەك لەگەڵ ئێران بووەتەهۆی ئەوەی كەتاران هەرەشەی پیتاندنی زیاتری یۆرانیۆم دەكات، ئەڵمانیاو فەرەنساش لەوبارەیەوە هۆشداری توندیان داوەتە ئێران كەدۆخەكە ئەوەندەی دیكە ئاڵۆز دەكات. كۆماری ئیسلامی ئێران لەلایەن ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاواوە گەمارۆی ئابووری خراوەتەسەرو بەپاڵپشتیكاری تیرۆرو دروستكردنی بۆمبی نەوەوی تۆمەتبار دەكرێت و تارانیش ئەوە رەتدەكاتەوەو دەڵێن پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ پڕۆسەیەكی ئاشتی وزەی وڵاتەكەیان بەكاردەهێنن.

هاوڵاتی هەدەپە و پارتی چەپی سەوز رایانگەیاند کە لە خولی دووەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتیدا دەنگ بە کلچدارئۆغلۆ دەدەنەوە و رژێمی تاکەکەسی دەگۆڕن. پارتی دیموکراتی گەلان و پارتی چەپی سەوز، کە بڕیاریاندا لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا پشتیوانی لە کاندیدی هاوپەیمانی گەل کەمال کلیچدارئۆغلو بکەن، هەڵسەنگاندنی بارودۆخەکەیان کرد بۆ خولی دووەم و بڕیاری كۆتاییاندا. بەم مەبەستە هاوسەرۆکانی هەدەپە و هاووتەبێژانی پارتی چەپی سەوز کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنوسیان ئەنجامدا. پەرورین بوڵدان هاوسەرۆکی هەدەپە وتی: لە ۲۸ی ئایاردا دەچینە هەڵبژاردنێکەوە، کە ساڵانی داهاتوو لە ڕووی ئەنجامەکانیەوە دیاری دەکات، ئێمە ڕووبەڕووی بیرکردنەوە و پێکهاتەیەکی دەسەڵاتی تۆتالیتاری و لایەنگری ڕەها دەبینەوە. ماوەی ۲۱ ساڵە سیستەمێکی تاک پیاو بنیات نراوە، بۆیە هەڵبژاردنی ۲۸ی ئایار ڕیفراندۆمێکە لە نێوان ئەوانەی پشتیوانی لە گۆڕانکاری دیموکراسی دەکەن لە سیستەمەکەدا و ئەوانەی دەیانەوێت ئەم ڕژێمە تاکڕەوە بپارێزن. بوڵدان دەشڵێت، " ئامانجی سەرەکی خەباتی ئێمە بنیاتنانی سیستەمەکە بە ستانداردێکی جیهانی، کە ئەولەویەت بە ماف و ئازادییەکانی هاوڵاتیان و دادپەروەری کۆمەڵایەتی و دیموکراسی بدات. چەند رۆژ لەمەوبەر پارتی سەرکەوتن بە سەرۆکایەتی ئومید ئوزداغ بریاریدا کە دەنگ بە کەمال کلچدارئۆغلۆ بدات و بەم شێوەیە پرۆتۆکێل لەنێوانیاندا واژۆ کرا. ئوزداغ کە کەسێکی نەتەوەپەرستە و زۆر جار لە قسەکانیدا دژایەتی پارتەکەی بۆ هەدەپە دەربڕێوە، داوا دەکات سیستمی قەیوم کە لەو رێگەیەوە دەست بەسەر شارەوانیەکانی هەدەپەدا گیراوە، بەردەوام بێت. بەو هۆیەوە، باسی ئەوە دەکرا کە هەدەپە لەم دۆخە ناڕازیە و ئەگەری هەدەپە لە هەلبژاردنەکان بکشێتەوە، بەڵام ئەمڕۆ هەدەپە و پارتی چەپی سەوز بە هەڵوێستەکەیان ئەو دەنگویانەیان رەت کردەوە.

رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بڵاویان کردەوە ژمارەیەک بەندکراو لە زیندانەکانی ورمێ و کرمان و ئەسفەهان لەسێدارە دراون. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاوی کردەوە؛ بەرەبەیانی ئەمڕۆ پێنجشەممە هاوڵاتییەکی کورد بە ناوی عەلی پیری، تەمەن 40 ساڵ لە زیندانی ورمێ لە رۆژهەڵاتی کوردستان لەسێدارەداروە. بە پێی زانیارییەکان ئەو ناوەندە، پیری بە تۆمەتی کوشتنی بەئەنقەست ماوەی سێ ساڵ لە زیندانی ورمێ بەند کراوە بەرەباینی ئەمڕۆ لەو زیندانە لەسێدارەدراوە. هاوکات رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی ئێران بڵاویان کردوەتەوە؛ دوو کەسی تەمەن 39 و 55 ساڵ رۆژی پێنجشەممە لە زیندانی کرمان لەسێدرارە دراون کە تۆمەتی بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکانیان روبەڕو کراوەتەوە. رێکخراوەکان ئاماژەیان بەوە کردوە رۆژی سێشەممەی ئەم هەفتەیە چوار کەس لە زیندانکانی ئەسفەهان و جیرۆفت لە کرمان بە تۆمەتی بازرگانیی ماددە هۆشبەرەکان لەسێدارە دراون. بە پێی ئامارەکانی مافی مرۆڤ؛ لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا ئەمڕۆ پێنجشەممە لانیکەم 284 کەس لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان لەسێدارە دراون.      

هاوڵاتی لە بەیاننامەیەکدا محەمەد حەلبوسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند: پرۆژە یاسای بودجە گرنگە و چەندین پڕۆژەی وەبەرهێنانی تێدایە کە رەنگدانەوەی ئەرێنی لەسەر واقیعی خزمەتگوزاری دەبێت. ئاماژەی بەوەشکردوە، پێداچونەوەی بودجه له کۆتایدایه و لیژنەی دارایی پەرلەمان ئامادەیە سبەینێ هەینى بودجە رادەستی سەرۆکایەتیی پەرلەمان بکات بۆ دەنگدان. باسی لەوەشکردوە، لیژنەکە هەندێک بڕگەی زیادکردوە و هەموارکردوەتەوە بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی گشتی خزمەت بە وڵات بکات، وتیشی: رۆژی شەممە 27ی ئایار رەشنوسی یاسای بودجە لە پەرلەمان پەسەند دەکرێت.

ناوەندێکی ئامار ئاشکرای دەکات بەهۆی هەڵاوسانی ئابورییەوە رێژەی هەژاریی لە ئێران بەرز بوەتەوە و شارەزایەتی ئابوریی دەڵێت هەڵاوسان لە ولاتەکە ژمارەی پێوانەیی تۆمار کردوە. ناوەندی توێژینەوەی پەرلەمانی ئێران بڵاوی کردەوە؛ بەهۆی بەرزبونەوەی هەڵاوسانی ئابوریی لە وڵاتەکە زیاتر لە 11 ملیۆن کەسی دیکە کەوتونەتە ژێر هێڵی هەژارییەوە لە کاتێکدا بە پێی ئامارەکانی رابردو لە کۆی 85 ملیۆن دانیشتوی ئێران نزیکەی 60 ملیۆن کەس بە هەژار ئەژمار کراون. ئەو ناوەندە هێلێ هەژاریی لە ئێران بە حەوت ملیۆن و 500 هەزار تمەن (150) دۆلار بۆ هەر خێزانێکی  چوار کەسیی دیاریی کردوە و هەر خێزانێک داهاتی لەو بڕە کەمتر بێت دەکەوێتە ژێر هێڵی هەژارییەوە. پێگەی (ئێکۆ ئێران) ئاشکرای کردوە هەڵاوسانی راستەقینەی ئابوریی وڵاتەکە لە مانگی یەکەمی بەهاری ئەمساڵدا گەیشتوەتە 69% کە بە ژمارەیەکی مێژویی هەڵاوسانی ئابوریی لە ئێران لەقەڵەم دەدرێت. مەحبوبە داودی، پسپۆڕ و شارەزای ئابوریی ئێران رایگەیاندوە؛ هەڵاوسانی ئێستای ئێران بەرزترین ئاستی هەڵاوسانی 79 ساڵی رابردوی مێژوی وڵاتەکەیە. بانکی جیهانی لە نوێترین راپۆرتی خۆیدا ئاماژەی بەوە کردوە کە ئێران لە ریزبەندی ئەو 10 وڵاتی جیهانە کە زۆرترین بەرزبونەوەی نرخی خۆراک و هەڵاوسانی ئابوریی تۆمار کردوە.      

هاوڵاتی لە کاتێکدا کە یەکشەممەی داهاتوو هەڵبژاردن بەڕێوە دەچێت، پۆلیسی تورکیا ١٢ کەسی دیکەی لە باکوری کوردستان دەستگیرکرد. ئاژانسی میزۆپۆتامیا رایگەیاند، لە ناوچەکانی کەربۆران و ئارتوکلوی مێردین و ناوچەی هەزەخی شڕنەخ پۆلیسی تورکیا دەسی بە ئۆراسیۆنێک لەدژی ئەندام و بەڕێوەبەرانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کردووە. بەگوێرەی زانیاریەکانی ئاژانسەکە، پۆلیسی تورکیا هەڵیکوتاوەتە سەر ماڵی ئەندام و بەڕێوەبەرانی هەدەپە و بەو هۆیەوە ١٢ کەس دەستگیرکراون. باسی ئەوەشی کرد کە ئۆپراسیۆنەکە لەسەر فەرمانی داواکاری گشتی شاری ئامەد ئەنجامدراوە و زۆربەی ئەو کەسانەی کە دەستگیرکراون، ئەندامی ئەنجومەنی گەنجانی هەدەپەیە. دوێنیش لە چەندین پارێزگا و ناوچەی باکوری کوردستان و تورکیا، نزیکەی ٦٥ ئەندام و بەڕێوەبەری هەدەپە دەستگیرکربوون.

هاوڵاتی ئومید ئوزداغ سەرۆکی پارتی سەرکەوتن کە پێشتر هاوپەیمانی سینان ئۆغان بوو، ئاشکرای کرد کە دەنگ بە کەمال کلچدارئۆغلۆ دەدات. ئەمڕۆ ئومید ئوزداغ سەرۆکی پارتی سەرکەوتن کە لە خولی یەکی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا هاوپەیمانی سینان ئۆغان بوو و کەمال کلچدارئۆغلۆ کاندیدی هاوبەشی ئۆپۆزسیۆن، کۆبونەوە. دوای کۆبونەوەکە ئومید ئوزداغ بە فەرمی رایگەیاند کە لە خولی دووەمی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتیدا دەنگ بە کلچدارئۆغلۆ دەدەن. چەند رۆژ لەمەوبەریش پارتی دادپەروەری کە هاوپەیمانی سینان ئۆغان بوو، رایگەیاند کە پشتگیری لە کەمال کلچدارئۆغلۆ دەکات. سینان ئۆغان کاندیدی هاوپەیمانی ئاتا لە خولی یەکەمدا، پشتگیری خۆی بۆ ئەردۆغان راگەیاندبوو و بەم شێوەیە هاوپەیمانی ئاتا هەڵوەشایەوە و بەسەر هەردوو بەرەی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆندا دابەش بوو. سینان ئۆغان کاندیدی هاوپەیمانی ئاتا لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا ٥.١٧٪ی دەنگەکانی بەدەست هێنابوو و بەم پێیەش نەیتوانی بۆ خولی دووەم سەربکەوێت.

ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئەوروپا و ئێران دادەبەزێت و لە بەرامبەردا هۆڵەندا و ئیتاڵیا و فەڕەنسا زیاترین کاڵا رەوانەی ئەو وڵاتە دەکەن. ناوەندی ئاماری ئەوروپا (یۆرۆستات) بڵاوی کردەوە ئاڵوگۆڕی بازرگانیی سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵ لەگەڵ ئێران یەک ملیارد و 180 ملیۆن یۆرۆ بوە کە بەراورد بە رابردو 11% دابەزینی بەخۆیەوە بینوە. لە ئامارەکاندا ئەوە خراوەتە رو ئاڵوگۆڕیی بازرگانیی نێوان وڵاتانی ئەوروپا لەگەڵ ئێران گەیشتوەتە یەک ملیارد و 330 ملیۆن یۆرۆ بەڵام ئەو بڕە لە سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵ بۆ یەک ملیارد و 180 ملیۆن یۆرۆ دابەزیوە و ئەو وڵاتانە تەنها بە بڕی 220 ملیۆن کاڵایان لە ئێرانەوە هەناردە کردوە. هەناردەی کاڵا لە ئەوروپاوە بۆ ئێران لەو سێ مانگی ئەمساڵدا 960 ملیۆن یۆرۆ بوە کە 9% دابەزیوە و هاوکات هاوردەی ئەو وڵاتانەش لە ئێرانەوە 275 ملیۆن یۆرۆ بوە کە 20% بەچاو رابردوەوە دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە. یۆرۆستات رونی کردوەتەوە؛ سەرەڕای دابەزینی ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی لەگەڵ ئێران بەڵام هەناردەی هۆڵەندا بۆ ئێران 63% بەرز بوەتەوە و دوای ئەو وڵاتەش، ئیتاڵیا بە بەرزبوەنەی هەناردەی 24% و فەڕەنسا بە بەرزبونەوەی 17% زیاترین کاڵایان لە چوارچێوەی ئەوروپا هەناردەی ئێران کردوە.  

هاوڵاتی هێزە ئەمنیەکانی تورکیا لە چەند شارێکی تورکیا ٢٤ رۆژنامەنوس و ئەندامی هەدەپەیان دەستگیرکرد. لەسەر فەرمانی داواکاری کۆماری مێرسین، ئەمڕۆ هێزە ئەمنیەکانی تورکیا هەڵیانکوتایە سەر ماڵی ژمارەیەک رۆژنامەنوس و ئەندامی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە). ئاژانسی میزۆپۆتامیا رایگەیاند، ئۆپراسیۆنەکە لە شارەکانی مێرسین، ئەنقەرە، ئەنتاڵیا، ئەدەنە و ئیزمیر بەڕێوەبراوە. هەروەها باسی ئەوەی کرد کە دادگا بڕیاری دەستگیرکردنی ٢٨ کەسی داوە، بەڵام تاوەکو ئیستا ٢٤ کەس دەستگیرکراون و دەڵێت، " لە کاتی ئۆپراسیۆنەکەدا دەرگای ماڵان شکێندراون و دەست بەسەر کەلوپەلی رۆژنامەنوسی و لاپتۆپی داواکراوەکاندا گیراوە. دوێنیش لە ئەنقەرە ئۆپراسیۆن لەدژی ئەندامان و بەڕێوەبەرانی هەدەپە ئەنجامدرا و بەگوێرەی میدیاکانی تورکیا ١٩ کەس دەستگیر کرابوون. دەستگیرکردنی ئەندام و بەڕێوەبەرانی هەدەپە و رۆژنامەنوسان لە کاتێکدایە کە یەکشەمەی داهاتوو ٢٨ی ئایار، خولی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بەڕێوە دەچێت. بەر لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنەکانیشدا کە ١٤ی ئایار بەڕێوەچوو، نزیکەی ٢٠٠ ئەندام و بەڕێوەبەری هەدەپە و رۆژنامەنوسی کورد دەستگیرکرابوون.

بەرپرسێکی ئێسرائیل زانیارییەکانی تایبەت بە هێرشکردنە سەر بنکە و چەکدارانی ئێران لە سوریا بڵاو دەکاتەوە و دەڵێت ئەو هێرشانە دوو هێندەی رابردو زیادی کردوە. یوئاڤ گاڵانت، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل، زانیارییە سەربازییەکانی ئێران لە سوریا و لوبنان بڵاو دەکاتەوە و رایدەگەیەنێت؛ لە کاتی دەستبەکاربونی ئەو وەک وەزیری بەرگریی وڵاتەکەی، هێرشەکان بۆسەر کۆماری ئیسلامی لە خاکی سوریا دوو هێندە زیادی کردوە. بە وتەی گاڵانت: ئێران ساڵانە 700 ملیۆن دۆلار رادەستی رێکخراوی (حیزبوڵڵا) لە لوبنان دەکات و هاوکات لە روی تەکنەلۆژیای تایبەت بە موشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان راهێنان و هاوکاریی ئەو رێکخراویە دەکات. وتوشیەتی: کۆماری ئیسلامی جگە لە هاوکاریی داریی حیزبوڵڵا، ساڵانە بڕی 100 ملیۆن بە رێکخراوی (حەماس) و 10 ملیۆن دۆلار بۆ رێکخراوی (جیهادی ئیسلامی) لە فەلەستین تەرخان دەکات. وەزیری بەرگریی ئیسرائیل ئەوەی خستوەتەڕو کە هێزە سەربازییەکانی کۆماری ئیسلامی لە کەنداو بە مەبەستی جموجۆڵی سەربازیی و کۆنتڕۆڵی سنورە ئاوییەکان، کەشتیی مەدەنی و بازرگانیی بەکاردەهێنن و سوپای پاسداران سود لە شەش کەشتی ئاسایی بۆ ئەو مەبەستە وەردەگرێت.

ئاژانسێک ئاشکرای دەکات ؛ ئێران وێستگە ئەتۆمییەکانی بۆ ئەگەری هێرشی ئەمریکا نۆژەن دەکاتەوە و وێستگەی نوێ لە قوڵایی زەویدا دروست دەکات. ئاژانسی هەواڵی (ئەسۆشیەتدپرێس) بڵاوی کردەوە؛ ئێران دەستی کردوە بە دروستکردنی وێستگەیەکی ئەتۆمیی لەنزیک لوتکەی شاخێکی زنجیرە چیاکانی زاگرۆس کە دوایین تەکنەلۆژیای جەنگی ئەمریکا توانای بڕینی قوڵاییەکەیی نییە. بە پێی زانیارییەکانی ئەو ئاژانسە؛ وێستگە ئەتۆمییە نوێکەی ئێران دەکەوێتە 225 کیلۆمەتر لە دوریی باشوری تاران و لە قوڵایی 80 بۆ 100 مەتری زەویدا دروست دەکرێت لە کاتێکدا نوێترین تەکنەلۆژیای موشەکی و بۆمبی ئەمریکا توانای بڕینی 60 مەتر لە قوڵایی زەویی هەیە. زانیارییەکانی ئەسۆشیەتدپرێس پشتی بەستوە بە وێنەکانی مانگی دەستکرد و ناوەندی توێژینەوەی جەیمس مارتین بۆ رێگریی لە بڵاوبونەوەی چەکی ئەتۆمیی و ئەوەش ئاشکرا کراوە کە ئێران هەوڵی پاراستنی وێستگە ئەتۆمییەکانی دەدات لە ئەگەری شکستی دانوستانەکانی لەگەل واشنتۆن. لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی رۆژنامەیەکی ئەمریکی لە زاری بەرپرسانی کۆشکی سپی بڵاوی کردەوە؛ جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ بەرپرسانی ئەمنیی و سەربازیی کۆبوەتەوە بە مەبەستی تاوتوێکردنی بەکارهێنانی بژاردەی سەربازیی لە دژی وێستگە ئەتۆمییەکانی ئێران. لە کۆبونەوەکەدا ئاماژە بە هێرشی ئەمریکا بۆسەر وێستگەی ئەتۆمیی فۆردۆ لە پارێزگای قوم لە ئێران کرابو.    وێنەیەکی مانگی دەستکرد لە دروستکردنی وێستگەی ئەتۆمیی نوێی ئێران

ژمارەیەک فەرش لە کۆشکێکی سەرۆکایەتی ئێران دیار نامێنێت و سەرۆک کۆمار و بەرپرسانی پێشوی حکومەت بە بردنی فەرشەکان تۆمەتبار دەکرێن. میدیاکانی ئێران بڵاویان کردوەتەوە؛ 48 فەرشی مێژویی و کەلتوریی لە کۆشکی سەعدئاباد کە تایبەتە بە سەرۆکایەتیی کۆمار لە وڵاتەکەدا زیاتر لە پێنج ساڵە دیار نەماون و بەهاکەشیان دەگاتە زیاتر لە دوو ملیۆن و 500 هەزار دۆلار. ئاژانسی هەواڵی (فارس) سەر بە سوپای پاسداران بە بڵاوکردنەوەی هەواڵەکە بەرپرسانی پێشوی کابینەی حکومەت بە سەرۆکایەتیی حەسەن رۆحانی تۆمەتبار کردوە بە بردنی ئەو فەرشانە کە لە بینای حافزیە لە کۆشکی سەعدئاباد بون. ئاماژە بەوە کراوە 10 فەرش لە کۆی ئەو 48 فەرشەی کۆشکی سەرۆکایەتیی کۆمار لە ئێران کە دیار نەماون لە ئاسەوارە مێژوییە گرانبەهاکانی وڵاتەکە بون. ناوەندی راگەیاندنی کۆشکی سەعدئاباد دیارنەمانی ئەو فەرشانەی پشتڕاست کردوەتەوە و ئاماژەی بەوە کردوە روبەڕی زەوی کۆشکی سەعدئاباد بە بینا و باخەکانییەوە نزیکەی 900 دۆنمە کە پاراستنی لە چوارچێوەی دەسەڵاتی سەرۆکایەتی کۆماری ئێراندایە.  

وەزیری دەرەوەی سوریا رایگەیاند، بە مەرجێک پەیوەندیەکانیان لەگەڵ تورکیا ئاسایی دەکەنەوە کە سوپاکەی کە خاکەکەیان بکشێنێتەوە. فەیسەڵ مەقدید وەزیری دەرەوەی سوریا دوای ئەوەی وڵاتەکەی گەڕایەوە نێو کۆمکاری عەرەبی، بۆ کەناڵی روسیا تۆدەی، لەبارەی پەیوەندیەکانیان لەگەڵ تورکیا و ناوچەکە قسەی کرد. فەیسەڵ مەقدید لە چاوپێکەوتنەکەدا ئاماژەی بەوەکرد، کاتێک بەشار ئەسەدی سەرۆکی سوریا لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا کۆدەبێتەوە کە تورکیا هەموو هێزەکەی لە باکوری سوریا بکشێنێتەوە. وەزیری دەرەوەی سوریا دەشڵێت، لە کاتێکدا کە ئەنقەرە بەشێک لە خاکی سوریای داگیرکردووە، حکومەتی سوریا ناتوانێت پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەو وڵاتە ئاسایی بکاتەوە. بەشار ئەسەد سەرۆکی سوریاش، مانگی ئازار لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ میدیاکانی روسیا رایگەیاندبوو، تاوەکو سوپای تورکیا لە خاکی سوریا نەکشێتەوە، هیچ واتایەکی کۆبونەوەی نێوان ئەو و ئەردۆغان نییە و وتبووی، " پێویستە تورکیا دەست لە پشتگیریکردنی گروپە تیرۆریستیەکان هەڵبگرێت و هەوڵ بدات دۆخی سوریا بگەڕێتەوە بەر لە شەڕی ناوخۆیی وڵات، ئەو کاتە پەیوەندیەکان دەتوانرێت ئاسایی بکرێنەوە." پرۆسەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی نێوان سوریا و تورکیا لە کۆتایی ساڵی رابردوو دەستی پێکرد. تورکیا لە رێگەی روسیاوە دەستپێشخەری کرد و تاوەکو ئێستا چەندین جار بەرپرسانی سەربازی و هەواڵگری تورکیا و سوریا بە نێوەندگیری روسیا و چاودێری ئێران لە مۆسکۆ کۆبونەتەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ نزیکبوونەوەیەک رووی نەداوە.

کۆماری ئیسلامی ئێران ئەمینداری نوێ بۆ ئەنجومەنی ئاسایش دەستنیشان دەکات و عەلی شەمخانی لەو پۆستە لادەبات. بە بڕیاری ئیبراهیم رەئسیی، سەرۆک کۆماری ئێران عەلی ئەکبەر ئەحمەدیان یەکێک لە فەرماندە باڵاکانی سوپای پاسداران دەبێتە ئەمینداری نوێی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی. رەئیسی لە فەرمانێکدا سوپاس و پێزانینی بۆ 10 ساڵ کارکردنی عەلی شەمخانی وەک ئەمینداری پێشوی ئەنجومەنەکە دەربڕیوە و ئەحمەدیانی وەک ئەمینداری نوێ دەستنیشان کردوە. عەلی ئەکبەر ئەحمەدیان لە دایکبوی شاری کرمان لە باکوری رۆژهەڵاتی ئێرانە کە تەمەنی 62 ساڵە و یەکێکە لە فەرماندە دەریاوانییەکانی سوپای پاسداران و بەشداریی لە شەڕی هەشت ساڵەی عێراق و ئێران کردوە و هەڵگری بڕوانامەکانی مەستەر لە زانستی بەرگریی و دکتۆرا لە بواری بەڕێوبەرایەتیی ستراتیژییە. لە دوای ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەنگۆی ئەوە هەبوە بەهۆی ناکۆکییەکانی دوو باڵی محافزکار و ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی، عەلی شەمخانی کە بە رۆحی قاسم سولەیمانی ناوی دەهێنرا لە پۆستی ئەمینداری ئەنجومەنی ئاسایشی ئێران لادەبرێت. دوێنێ یەکشەممە شەمخانی بە دانانی هۆنراوەیەک باسی لە رۆیشتنی و ئاماژەی بە راست دەرچونی ئەو دەنگۆیانە کرد. شەمخانی کە بە رەچەڵەک لە نەتەوەی عەرەبە، بەرزترین پلەی سەربازیی لە نێو کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە و بەهۆی هەنگاوەنکانی بۆ یەکخستن و توندوتۆڵکردنی پەیوەندییەکانی وڵاتانی کەنداو مەدالیای (عەبدولعەزیز)ی وڵاتی سعودیەی پێبەخشراوە. لە ماوەی رابردودا بە بڕیاری عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران سەرپەرشتیی ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تاران و ریاز-ی کرد و هاوکات زیاترین هەوڵی دا بۆ چەک کردن و دورخستنەوەی پارتەکانی رۆژهەڵات لە هەرێمی کوردستان. خامنەیی، راستەوخۆ گرێکوێرەکانی پەیوەندییە سیاسیی و ئەمنیی و سەربازییەکانی نێوان ئێران و وڵاتانی دراوسێی دەداتە دەست شەمخانی و بەوەش رۆڵی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی سوپای قودس دەگێڕا کە ساڵی 2020 لەسەر دەستی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشوی ئەمریکا لە فڕۆکەخانەی بەغدا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کوژرا. شەمخانەی تەنها کەسی سەربازیی ئێرانە کە پلەی دەریاوانی هەیە و لە روی سەربازییەوە فەرماندەیی دەیان شەڕی لە سەردەمی جەنگی ئێران و عێراق گێڕاوە و تەنها کەسێکە کە لە ماوەی 40 ساڵدا هیچ کاتێک پەراوێز نەخراوە و باڵی ریفۆرمخواز و محافزکاری کۆماری ئیسلامی بە بەردەوامی لە پۆستە هەستیارەکاندا پشتیان پێبەستوە. ئەو کە بە نوێنەری عەلی خامنەیی لە ئەنجومەنی ئاسایش لەقەڵەم دەدرا لە ماوەی رابردودا جموجۆڵەکانی بەشێوەیکی بەرچاو زیادی کردبو بە جۆرێک وەزیری دەرەوەی ئێران لە ماوەی دوە هەفتەدا بە قەدەر شەمخانی گەشتی بۆ چین و عێراق و ئیمارات  وڵاتانی دیکە نەکردوە و دەوترێت شەمخانی وەزیری دەرەوەی ناو بازنەی سیاسەتی دیپلۆماسیی خامنەیی وەک لوتکەی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامییە.    

بەهۆی جێبەجێ نەکردنی یاسای تایبەت بە پشتیوانیی لە کەمئەندامان و خاوەن پێدوایستی تایبەت لە ئێران باری ژیان و گوزەرانیان قورستر بوە و ئەو موچەی پێیان دەدرێت پێدوایستییەکانی ژیانی رۆژێکیان دابین ناکات. ئاژانسی هەواڵی کاری ئێران (ئیلنا) بڵاوی کردوەتەوە؛ موچەی ئێستای هەر کەمئەندامێکی وڵاتەکە 655 هەزار تمەنە لە کاتێکدا هێڵی هەژاریی گەیشتوەتە 20 ملیۆن تمەن. ئاماژە بەوە کراوە؛ بە پێی ماددەی 27 یاسای پشتیوانیی لە کەمئەندامان و خاوەن پێدوایستییەکانی ئێران دەبێت موچەی هەر کەسێکیان هاوشانی لانیکەمی موچە بێت لە وڵاتەکە کە لە ئێستادا نزیکەی حەوت ملیۆن تمەنە. ئیلنا رونی کردوەتەوە؛ پێنج ساڵە یاسای تایبەت بە پشتیوانیی لە خاوەن پێدوایستی تایبەت دەرچوە بەڵام حکومەت پابەند نییە بە جێبەجێکردنی ئەو یاسایەوە و ئەوەش ژیانی ئەوانی زۆر قورس کردوە چونکە زۆربەی کەمئەندامانی وڵاتەکە پێویستیان بە خزمەتگوزاریی پزیشکی و تەندروستیی هەیە.