ئەردۆغان: پاڵپشتی تەواوى کارەکانى کۆمیسیۆن دەکەین

دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا پشتڕاستی کردەوە کە ئامانجی دانوستان لەگەڵ ئێران ڕێگریکردنە لە هەڵگرتنی بۆمبی ئەتۆمی، عەباس عێراقچى وەزیری دەرەوەی ئێران ڕاگەیەندراوێکى بڵاوکردەوە. لە پۆستێکدا لە ئەکاونتی ئێکس ڕۆژی دووشەممە بڵاویکردەوە،عەباس عێراقچی  ڕایگەیاندووە، "ئەگەر ئامانجەکە وەک ترەمپ وتی، وڵاتەکەمان خاوەنی چەکی ئەتۆمی نەبێت، ئەوا گەیشتن بە ڕێککەوتن ئەگەری هەیە". وەزیری دەرەوەی ئێران هەر لەو ڕاگەیەندراوەیدا بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیلی بەوە تۆمەتبار کرد هەوڵی ڕاکێشانی ئیدارەی ئەمریکا دەداتە ناو کارەساتێکی نوێ لە ناوچەکەدا. عێراقچى جەختی لەوە کردەوە کە "تەنها یەک ڕێگا هەیە بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن، ئەویش دیپلۆماسی لەسەر بنەمای ڕێزگرتن و بەرژەوەندی هاوبەش". وەزیری دەرەوەی ئێران هەروەها ئاماژەی بەوەشدا کە "پشتیوانیکردن لە جینۆسایدی نەتانیاهۆ لە غەززە بە ناردنی چەکی کوشندە و بەڕێوەبردنی جەنگی وەکالەت لە یەمەن هیچ دەستکەوتێکی بۆ خەڵکی ئەمریکا بەدەست نەهێناوە".  وتیشی: جیهان درک بەوە کردووە کە چۆن ناتانیاهۆ ڕاستەوخۆ دەستوەردان لە کاروباری ئیدارەی ئەمریکا دەکات بۆ ئەوەی بەرەو کارەساتێکی نوێ لە ناوچەکەدا ڕابکێشێت. تائێستا سێ خولی دانوستانی ناڕاستەوخۆ لە نێوان شاندی ئێران بە سەرۆکایەتی عێراقچى و شاندی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی ستیڤ ویتکۆف نێردراوى ترەمپ لە ١٢ی نیسانەوە ئەنجام دراوە: دوو دانوستان لە مەسقەت و یەک لە ڕۆما.

  مەسرور بارزانى، ڕایدەگەیەنێت عێراق لە ڕووی ماددی و مرۆییەوە، وڵاتێکی دەوڵەمەندە و خاوەن پێگەیەکی جیۆپۆلیتیکی گرنگیشە و تەنیا پێویستیی بە حووکمڕانی و بەڕێوەبردنێکی باش و دادپەروەرانە هەیە کە ڕێز لە مافەکانی هەموو ناوچە و گشت پێکهاتەکانی عێراق بگرێت. دووشەممە، 05-05-2025، مەسرور بارزانى، سه‌رۆكى حکوومەتی هه‌رێمى كوردستان، پێشوازى له‌ شاندێکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کرد کە لە ئەندامانی لیژنەی ئابووری و پیشەسازی و بازرگانی پێکهاتبوو . بە گوێرەی ڕاگەیەنراوی حکوومەتی هەرێمی کوردستان "لە کۆبوونەوەکەدا جەخت لە گرنگیی پەرەپێدانی هاوئاهەنگی و هاریکاری نێوان هەرێمی کوردستان و ئەنجوومەنی نوێنەران و حکوومەتی فیدراڵ کرا. بە تایبەتی لە بوارەکانی پشتگیریکردنی ئەو پڕۆژە یاسایانەی لە بەرژەوەندیی گشت هاووڵاتییان و پێکهاتەکانی عێراقدان." لە بەشێکی دیکەی گفتوگۆکاندا، "جەخت لە پێویستیی ئازادیی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و جوڵەی کاڵاکان لە نێوان هەموو ناوچەکانی عێراقدا و نەهێشتنی هەر بەربەست و ئاستەنگێک لەوبارەیەوە کرایەوە." بە گوێرەی ڕاگەیەنراوەکە، هەروەها گفتوگۆ لەبارەی گرنگیی پڕۆژە ڕێگەی گەشەپێدان و بەستنەوەی وڵاتانی کەنداو و عێراق و هەرێمی کوردستان بە تورکیا و ئەوروپا لە ڕێگەی هێڵی ئاسنین کرا و جەخت لە بەشداریی و سوودمەندبوونی هەرێمی کوردستان و هەموو ناوچە و پێکهاتەکانی عێراق لەو پڕۆژە گرنگەدا کرایەوە. سەرۆکی حکوومەت دووپاتی کردەوە "پێویستە ڕێز لە سیستەمی فیدراڵی و دەستووری عێراق بگیرێت کە ماف و ئەرکەکانی هەر لایەکی دەستنیشان کردووە." سەرۆکی حکومەت هەروەها ئاماژەی بەوە دا "عێراق لە ڕووی ماددی و مرۆییەوە، وڵاتێکی دەوڵەمەندە و خاوەن پێگەیەکی جیۆپۆلیتیکی گرنگیشە و تەنیا پێویستیی بە حووکمڕانی و بەڕێوەبردنێکی باش و دادپەروەرانە هەیە کە ڕێز لە مافەکانی هەموو ناوچە و گشت پێکهاتەکانی عێراق بگرێت."

  بەرخۆدانی گەل بۆ پاراستنی بەنداوی تشرین بە ڕاگەیاندراوێک کۆتایی هات و ئیدارەی خۆبەڕێوبەری لەسەر بەنداوەکە ڕایگەیاند، بە وەستانەوە و فیداکارییەکی گەورە خاک و دەستکەوتەکان پارێزراون. ئەمرۆ، بە ئامادەبوونی ژمارەیەکی بەرچاو لە گەلی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا و شاندێکی خۆبەڕێوەبەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا لە بەنداوی تشرین، کە زیاتر لە ١٠٠ ڕۆژە گەل چالاکیی نۆبەتی بە ئامانجی پاراستنی بەڕێوە دەبا ڕاگەیاندراوێک خوێندرایەوە و کۆتای بە چالاکییەکە هات. گەل بە بەرزکردنەوەی وێنەی شەهیدانی بەرخۆدانی بەنداوی تشرین، هەروەها وێنەی ڕۆژنامەنووسان جیهان بیلگین و نازم داشتان، کە لە ١٩ـی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ و ڕۆژنامەنووس عەگید ڕۆژ، کە لە ١٥ـی شوباتدا لە کاتی ڕووماڵکردنی بەرخۆدانی بەنداوی تشریندا لە هێرشە ئاسمانییەکانی دەوڵەتی تورك شەهید بوون بەشداریان لە چالاکییەکەدا کرد. ئەڤین سوێد و حسێن عوسمان، هاوسەرۆکانی ئەنجوومەنی جێبەجێکاری ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیک، ڕاگەیاندراوێکیان خوێندەوە. هەروەها ئیدارەی خۆبەڕیوەبەری بەڕێزەوە یادی شەهیدانی بەرخۆدانی بەنداوی تشرینی کردەوە و سڵاوی لە هەموو ئەو کەسانە کرد، کە بۆ پاراستنی بەنداوەکە لە بەرامبەر هێرشەکانی دەوڵەتی داگیرکەری تورک و چەتەکانیدا چالاکیی نۆبەتیان ئەنجامدا.

لە کاتێکدا هێشتا لێکۆڵینەوە لە تەقینەوە گەورەکەى بەندەر عەباسى باشوورى ئێران بەردەوامە، دەسەڵاتدارانى ئەو وڵاتە ڕێژەى زەرەرو زیانەکانیان ئاشکرا کرد، هاوکات لیژنەی لێکۆڵینەوە لە هۆکاری تەقینەوەکە دەڵێت، دوو بەڕێوەبەر دەستگیرکراون. محەممەد حەسەن سەدر، سەرۆکی ڕێکخراوی تەکنۆلۆژیای زانیاریی ئێران، ڕۆژی دووشەممە، پێشبینى ئەوەیکرد کە زیانەکانی بازرگانان لە ئەنجامی ڕووداوی بەندەری ڕەجایی لە بەندەر عەباس نزیکەی ٣ بۆ ٤ ملیار دۆلار بووە، ئەمەش بە هۆی ئەوەی کە بە کەموکوڕی لە بەڕێوەبردنی بار و سیستەمی گومرگیدا وەسفی کردووە. ئەو بەرپرسە ڕایگەیاند کە کەڵەکەبوونی ١٣٠ هەزار کۆنتێنەر، بەبێ بەکارهێنانی ئامرازی وردی پاککردنەوە، بووە هۆی کارەساتێکی بەم قەبارەیە، بەپێی ئاژانسی هەواڵی ئیلنای ئێران. محەممەد حەسەن لێدوانەکانی لەسەر ئەو زیانانەی بە کاسبکاران گەیاندووە، بێ ئەوەی ئاماژە بەو زیانە زۆرانە بکات کە ژێرخان و ئیمکاناتەکانی بەندەرەکە کەوتووە، کە گەورەترین زیانی ئەو وڵاتەیە لە ڕووی قەبارەی بازرگانییەوە. هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە نەبوونی شەفافیەت لە بەڕێوەبردنی داتاکان و شکستهێنان لە ئاڵوگۆڕکردنی داتا لە نێوان قەوارە جیاوازەکاندا بەشداربووە لە خراپتربوونی قەیرانەکە، داوای حوکمڕانی دیجیتاڵی کاریگەر و ژینگەیەکی پارێزراو بۆ ئاڵوگۆڕی داتا ئابوورییەکانی کرد.   رۆژی 26ـی نیسانی 2025، لە بەندەری شەهید رەجایی سەر بە شاری بەندەر عەباس، ناوەندی پارێزگای هورموزگان لە باشووری ئێران تەقینەوەیەکی گەورە روویدا؛ دواتر ئاگرێکی گەورە لە بەندەرەکە کەوتەوە کە دوای شەش رۆژ کۆنترۆڵ کرا.   بە پێی ئامارە فەرمییەکانی حکومەتی ئێران، لە تەقینەوەکەدا 70 کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە یەک هەزار و 200 کەسی دیکەش بریندار بوون. لیژنەی پێکهێندراوی وەزارەتی ناوخۆی ئێران تایبەت بە هۆکارەکانی تەقینەوەکەی بەندەری رەجایی شاری بەندەرعەباس، دووەمین راپۆرتی خۆی بڵاوکردەوە. راپۆرتەکە لە چوار خاڵ پێکدێت:   1. دەستگیرکردنی تۆمەتبارانی سەرەکی: دوای سەلماندنی کەمتەرخەمیی هەندێک لە بەرپرسان بە پشتبەستن بە راپۆرتی سەرەتایی راگەیێندراوی ژمارە 1، بەڕێوەبەرێکی حکومی و بەڕێوەبەرێکی کەرتی تایبەت بە دەرکردنی فەرمانی یاسایی دەستگیرکران؛ هەروەها پرۆسەی بانگهێشتکردن و لێکۆڵینەوە لە تۆمەتبارانی دیکەش بەردەوامە.   2. بەدواداچوون بۆ لێدوانی ناڕاست: ئەو کەسانەی زانیاریی ناڕاستیان داوە دەستنیشان کراون و بانگهێشتکردن و لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان لەگەڵیان بەردەوامە.   3. بەردەوامیی بەدواداچوونە تەکنیکییەکان: لیژنەکە جەختی لەوە کردەوە کە دیاریکردنی هۆکاری یەکلاییکەرەوەی رووداوەکە پێویستی بە تەواوکردنی لێکۆڵینەوەی پسپۆڕانە و رێکاری تەکنیکی و تاقیگەیی هەیە کە بە وردی ئەنجام دەدرێن.  

باڵیۆزخانەی عێراق لە ئەنقەرە دووشەممە، 5ـی ئایاری 2025، لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، سەردانی شاندەکە لە چوارچێوەی ئامادەکارییە بەردەوامەکاندایە بۆ سەردانەکەی ئەم هەفتەیەی محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ تورکیا. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، شاندەکە بە سەرۆکایەتیی سەرۆکی بەشی وڵاتانی دراوسێ لە وەزارەتی دەرەوەی عێراق 'محەممەد ڕەزا حوسێنی و نوێنەری ژمارەیەک وەزارەت و دامەزراوە پەیوەندیدارەکانی عێراقە، ئامانجی شاندەکە تەواوکردنی گفتوگۆ تەکنیکیەکانە لەسەر یاداشتەکانی لێکگەیشتن کە لەگەڵ تورکیا ئیمزا دەکرێت.  ڕوونیشیکردەوە، یاداشتەکان چەند بوارێکی گرنگ دەگرێتەوە، لەوانە ئەمنی، گواستنەوە، پلاندانان، پەروەردە، پەیوەندییەکان و پیشەسازی. ماجد لەجماوی باڵیۆزی عێراق لە ئەنقەرە ڕایگەیاند، سەردانەکەی محەممەد شیاع سوودانی لەسەردانەکەیدا بۆ تورکیا گفتوگۆ لەسەر چەند پرسێک دەکەن، لەوانە گەشەپێدان، وزە و بازرگانی. عەبدولقادر ئورال ئۆغڵو، وەزیری گواستنەوەی تورکیا پێشتر ڕایگەیاندبوو، لە چەند ڕۆژی داهاتوودا محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق سەردانی تورکیا دەکات، هەروەها ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیاش لە نیوەی ئەمساڵدا سەردانی عێراق دەکات. نزیكەی مانگێك لەمەوبەر، لیژنەی باڵای ئەمنی عێراق و توركیا ئامادەیی هەردووڵاتیان بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی هاریكاری ئەمنی و سەربازی راگەیاند و جەختیان لە جێبەجێكردنی بانگەوازەكەی عەبدوڵا ئۆجەلان كردەوە بۆ نەهێشتنی "هەڕەشەی "پەكەكە بۆ سەر هەردوو وڵات.  ئەو هەڵوێستە هاوبەشە دوای كۆبوونەوەی نێوان لیژنەی باڵای ئەمنی عێراق و توركیا راگەیەنرا، كە لە ئەنتاڵیا بەڕێوەچوو، ئەوەش بەپێی راگەیەنراوێكی وەزارەتی دەرەوەی عێراق. لەكۆبوونەوەكەدا كە بەبەشداری نوێنەری حەشدی شەعبی و وەزیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان بەڕێوەچوو، عێراق و توركیا ئامادەییان نیشاندا بۆ بەرزكردنەوەی هەماهەنگی دوو قۆڵی، لەبواری سەربازی و هەواڵگری، ئاسایشی سنور، بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، پیشەسازی بەرگری، وزە، ئاو، پڕۆژەی رێگەی گەشەپێدان.

  بەرپرسێکى باڵا لە وەزارەتی دارایی هەرێمی کوردستان راگەیاند، لە دوێنێوە چاوەڕێین وەزارەتی دارایی عێراق تەمویلی مووچەی مانگی چواری مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان بکات. بەڵام نووسینگەی تەیف سامى، وەزیری دارایی عێراق، کەمێک پێش ئێستا بە شاندەکەى ئێمەیان گوتووە، کێشەیەکی کەم لە هەبوونی نەختینە هەیە، ئەمڕۆ ئەو کێشەیە چارەسەر بکرێت هەر ئەمڕۆ تەمویلی مووچە دەکەین. ئەو بەرپرسەراشیگەیاند، شاندى ئێمە لە دوێنێوە لە بەغدادن، بە بەرپرسانى وەزارەتى دارایی عێراقیان گوتووە، بۆچی کەمی نەختینە، تەنها بەرۆکى ئێمە دەگرێت، لای خۆتان هیچ کێشەیەک نابینین. لەبارەى کێشەکە جەمال کۆچەر، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق راگەیاند، کێشەی کەمی نەختینە لە عێراق هەیە، بەڵام ئەو کێشەیە کاریگەری لەسەر دابەشکردنی مووچە نابێت، ناشبێت کێشەکە ناردنی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان دوابخات، ئەو دەڵێت، کەمی نەختینە تەنها کاریگەری لەسەر بەدجەی پڕۆژەکان هەیە. 

  جەمال کۆچەر ئەندامى لیژنەى دارایی ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق رایگەیاند، ئەگەر حکومەتى هەرێمى کوردستان دەیەوێت زوو مووچەى مووچەخۆران لە بەغدادەوە بنێردرێت، پێویستە پابەندییەکانى خێراتر جێبەجێبکات و مانگانە لە 15ی مانگ دا لیستى مووچە ئاڕاستەى بەغداد بکات. گوتیشى، دۆخى گشتیی ئێستاى عێراق لەبەرژەوەندیی مووچەخۆرانى هەرێمى کوردستانە، چونکە ئەوانەى ئێستا لە حکومەتن و دەیانەوێت لە حکومەتى داهاتووش هاوبەشی کوردبن.  جەمال کۆچەر، ئەندامى لیژنەى دارایی ئەنجوومەنى نوێنەرانى عێراق راشیگەیاند، هەرێمى کوردستان پابەندى ناردنى ئەو بڕە لە داهاتى ناوخۆ نەبووە کە لەگەڵ بەغداد رێککەوتنى لەسەر کراوە. گوتیشى، هەرێمى کوردستان سەرەتا بەبەغدادى گوت، داهاتى ناوخۆ نزیکەى 400 ملیار دینارى مانگانەیە، دواتر چوونەوە بەغداد و گوتیان، هەڵەمان کردووە رێککەوتن کرا لەسەر ناردنى 80 ملیار دینارى مانگانە، بەڵام ئێستا نزیکەى نیوەى ئەو بڕە بۆ بەغداد دەنێرێت.

  کچەکەی سری سورەیا ئۆندەر ئەندامی شاندی ئیمراڵی دەڵێت، پێش ئەوەی باوکی نەخۆش بکەوێت و رەوانەی نەخۆشخانە بکرێت گووتی، پرۆتۆکۆڵی پرۆسەی ئاشتی تەنها دوو هەفتەی ماوە واژۆ بکرێت. جەرەن گلەی کچی سری سورەیا ئۆندەر لەکاتی مەراسیمی بەخاکسپاردنی باوکی لە ئیستەنبوڵ ئاماژەی بەوەکردووە، ئۆندەر پێش ئەوەی دووچاری جەڵتەی دڵ بێت، نەخۆش بووە و پزیشکەکان داوایان لێکردووە نەشتەرگەری ئەنجامبدات، بەڵام  باوکی گوتوویەتی، پرۆتۆکۆڵی ئاشتی تەنها دوو هەفتەی دیکە واژۆ دەکرێت، دواتر ئاسوودە دەبن، ئەویش نەشتەرگەری بۆ دەکرێت. سری سورەییا ئۆندەر شەوی سێشەممە 15ـی نیسانی 2025 تەندروستیی تێکچوو، دواتر دەرکەوت کێشە لە شاخوێنبەری دڵی هەبووە. ئەو کات پزیشکان رایانگەیاند، بەهۆی بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن، جەڵتە لێی داوە. رۆژی 3ـی ئەم مانگە، سری سورەیا ئۆندەر ئەندامی شاندی ئیمراڵی و جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا بەهۆی لەکارکەوتنی چەند ئەندامێکی جەستەیەوە لە 18ـیەم رۆژی چارەسەرکردنیدا کۆچی دوایی کرد، دوێنێش لە ئیستەنبوڵ بەخاکسپێردرا.

  ڕادیۆی کان، کەناڵی گشتی ئیسرائیل ڕۆژی دووشەممە بە پشت بەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان ڕایگەیاند، کابینەی ئەمنی بە سەرۆکایەتی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر فراوانکردنی وردە وردەی هێرش بۆ سەر حەماس لە غەززە. ئەمەش ڕۆژێک دوای ئەوە دێت کە ئییال زەمیر، سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاند، سوپای ئیسرائیل لە ئێستاوە دەستیکردووە بە دەرکردنی دەیان هەزار بانگەواز بۆ هێزە یەدەگەکان بۆ فراوانکردنی هەڵمەتی سەربازی لە غەززە.  بەگوێرەی ڕاگەیەندراوێکی سوپای ئیسرائیل، زەمیر بە هێزەکانی ڕاگەیاندووە، "بە ئامانجی وەرگرتنەوەی گەلەکەمان (بارمتەکان) و شکستپێهێنانی حەماس، فشارەکان زیاتر دەکەین". لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا کە دوێنێ لەسەر پلاتفۆرمی ئێکس بڵاوکرایەوە، دوای چەند کاتژمێرێک لە کەوتنەخوارەوەی مووشەکێک کە لەلایەن گروپی حوسییەکانەوە لە یەمەنەوە لە نزیک فڕۆکەخانەی سەرەکی بن گوریۆن لە ئیسرائیل کەوتبوو، نەتانیاهۆ ڕایگەیاند، کۆبوونەوەی کابینەی ئەمنی خۆی بانگهێشت دەکات بۆ گفتوگۆکردن لەسەر "قۆناغی داهاتوو"ی شەڕی غەززە. ئیسرائیل لە مانگی ئاداری ڕابردوودا ئۆپەراسیۆنە زەمینیەکانی لە غەززە دەستپێکردەوە، دوای شکستى ڕێککەوتننامەی ئاگربەست کە لەلایەن ئەمریکاوە پاڵپشتی دەکرا و شەڕەکانی بۆ ماوەی دوو مانگ ڕاگرت. ماڵپەڕی هەواڵی ئیسرائیلی ینێت ئەمڕۆ بڵاویکردەوە، کابینەی ئەمنیش پلانێکی نوێی بۆ دابەشکردنی هاوکارییەکان لە غەززە پەسەندکردووە، بەڵام تا ئێستا دیار نییە کەی پێداویستییەکان دەگەیەنرێتە ئەو خاکە. ئیسرائیل لە ئێستاوە نزیکەی یەک لەسەر سێی کەرتی غەززەی کۆنتڕۆڵکردووە، بەڵام ڕووبەڕووی فشاری نێودەوڵەتی زیاتر دەبێتەوە بۆ دەستپێکردنەوەی هاتنە ناوەوەی هاوکارییەکان، کە لە مانگی ئازارەوە ڕێگری لێکردووە. ئیسرائیل بەرگری لە گەمارۆکە دەکات و ڕایگەیاندووە، حەماس ئەو هاوکارییانە لادەبات کە مەبەست لێی خەڵکی مەدەنیە و بۆ چەکدارەکانی دەیهێڵێتەوە یان دەیفرۆشێت، ئەو تۆمەتانەش بزووتنەوەکە ڕەتیدەکاتەوە.

گوتەبێژی فەرمی بزووتنەوەى رجال کەرامەی درووزەکانى سوریا، بە رۆژنامەى شەرقلئەوسەتی گوتووە، ئەوان لەگەڵ رێکخستنى چەک و چەکدارییدان، نەک داوای ئەوەیان لێبکرێت چەکەکانیان رادەست بکەن. ئەبو فەخر دەشڵێت، دۆسیەى رادەستکردنى چەکی دەست درووزەکان دەگەڕێتەوە بۆ وەزارەتى بەرگریی، نەک هەر کەس و گرووپێک بیەوێت لێدوانى لەسەر بدات و داوایان لێ بکات چەک رادەست بکەن. پێیوایە چەکى دەست درووز نەبووەتە مایەى دروستکردنى هەڕەشە و مەترسی، تەنها بۆ بەرگرییکردن لە خاک و ئاو و ناوچە و شەرەفمان بەکارمان هێناوە. گوتەبێژەکە سەبارەت بە مەترسییەکانی سەر درووزەکان دەڵێت، هێشتا لە پارێزگای سوەیدا و شار و شارۆچکە و گوندەوارەکانى، مەترسیی لەسەر درووزەکان هەیە، هێزەکانیان بە چەکی سووک و ناوەند، بەردەوام لە ئەرکی پاراستن و بەرگرییکردندان.

ئەمەریکا هێرشە ئاسمانییەکانی بۆ سەر حووسییەکانی یەمەن چڕتر کردووەتەوە و درەنگانی شەوی ڕابردوو 29 هێرشی ئاسمانی بۆ سەر پێگەی حووسییەکان لە پێنج پارێزگای یەمەن کردووە. هێرشەکانی ئەمەریکا بەندەری ڕەئس عیسا و دوورگەی کەمران لە ئەلسەلیف لە پارێزگای حودەیدە بۆمباران کردووە. هەروەها ئاماژە بەوەش کراوە، هێرشەکانی ئەمەریکا پێگە و شوێنی حووسییەکانیان لە باشووری سەنعا بۆمباران کردووە. ئەمەریکا بە سێ هێرشی ئاسمانی کۆگاکانی چەکی حووسییەکانی لە سەربازگەی ئەلسەواد لە باشووری سەنعا بۆمباران کردووە و تەقینەوەیەکی بەهێزیش پایتەختی هەژاندووە. فڕۆکە جەنگییەکانی ئەمەریکا شەش هێرشیان کردووەتە سەر پێگەکانی حووسییەکان لە ناوچەی بەنی مەتەر لە ڕۆژئاوای سەنعا. بەگوێرەی میدیاکانی حووسی، لە بۆمبارانکردنەکانی ئەمەریکا لە سەنعا 14 کەس بریندار بوون. میدیاکان ڕاشیانگەیاند "ئەمەریکا سێ هێرشی ئاسمانی کردووەتە سەر پێگەی حووسییەکان لە ڕۆژهەڵاتی سەعدە." دوای هێرشی حەماس بۆ سەر شارۆچکە و بنکە سەربازییەکانی ئیسرائیل لە کەرتی غەززە لە 7ـی ئۆکتۆبەری 2023، حووسییەکان دەیان هێرشیان کردووەتە سەر کەشتییە بازرگانییەکان لە دەریای سوور، وەک پاڵپشتییەک بۆ دانیشتوانی غەززە.

  بەپێى ڕاپۆرتێکى ماڵپەرى ئەلعالم جەدید ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا ئامادەکاری دەکات بۆ ئەوەی لە مانگی حوزەیرانی داهاتوودا سەردانێکی فەرمی بۆ عێراق ئەنجام بدات، بە سەرۆکایەتی شاندێکی وەزاری گەورە کە بەرپرسانی سەربازی و ئەمنی و ئابووری لەخۆدەگرێت.  سەردانەکە کە لەلایەن سەرچاوە دیپلۆماسییەکانی عێراقەوە بە "گرنگ" وەسف دەکرێت، بەشداری لە سێیەمین خولی کۆنفرانسی بەغدا دەکات.  هەروەها سەرکردەکانی وڵاتانی دراوسێش ئامادە دەبن، لەوانە ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا، ئەمەش نیشانەی ئاساییبوونەوە لەگەڵ ڕژێمی نوێی سوریایە. ئەمەش لەکاتێکدایە چەند ڕۆژێکى کەم ماوە بۆ ئەنجامدانى کۆمکارى لوتکەی عەرەبی لە بەغدا، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، جەختی لە گرنگی ئامادەبوونی سەرۆکی سوریا لە لوتکەکەدا کردەوە بۆ خستنەڕووی دیدگای نوێی سوریا. بە پشتبەستن بە سەرچاوەیەکی فەرمی لە وەزارەتی دەرەوە، سەردانەکەی ئیمانوێل ماکرۆن بۆ عێراق بەشداریکردنە لە کۆنگرەى سێیەمى بەغدا بۆ هاوکاری و هاوبەشی دەگرێتەوە، کە لە ساڵی ٢٠٢٣ بەهۆی شەڕی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە و گرژییەکانی ئێران و ئەمریکا دواخرا، کۆنگرەى یەکەم و دووەم لە ساڵی ٢٠٢١ و ٢٠٢٢ بەشداری سەرکردەکانی وڵاتانی دراوسێی عێراق بەڕێوەچووە. یەکەم کۆنگرەی بەغدا بۆ هاوکاری و هاوبەشی، کە کۆنگرەی وڵاتانی دراوسێی عێراق بوو، رۆژی شەممە 28ی ئابی 2021 لە بەغدا کرا.   حەوت وڵاتی عەرەبی و بیانی بەشداربوون. وڵاتە بەشداربووەکان بریتی بوون لە: عێراق، کوێت، سعودیە، ئیمارات، قەتەر، ئوردن، میسر، ئێران، تورکیا و فەرەنسا.   کۆنگرەی دووەمی بەغدا لە 20ی کانوونی یەکەمی 2022، لە ناوچەی دەریای مردوو لە  ئوردن بەڕێوەچوو. لە سەرەتای ساڵی 2023، محەمەد شیعە ئەلسودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، ڕێککەوتنێکی هاوبەشی ستراتیژی لەگەڵ ماکرۆن واژۆ کرد. ئەم ڕێککەوتنە یەکەم ڕێککەوتنی لەجۆرەکەی نێوان بەغدا و پاریس بوو، هەروەها 50 ماددەی هاوکاری لەخۆگرتبوو. دیارترینیان بەرزکردنەوەی هاریکاری ئەمنی و بەرگری و ئاسانکاری بۆ دابینکردنی کەرەستەی سەربازی دروستکراوی فەرەنسا، هەروەها کاراکردنی ئاڵوگۆڕی زانیاری و هەواڵگری سەربازی نێوان هەردوولا، بەگوێرەی بەیاننامە فەرمییە هاوبەشەکانی هەردوولا.

  سەرچاوەکانی نزیک لە بزووتنەوەی ح.ەم.اس بڵاویان کردەوە کە بزووتنەوەکە ژمارەیەک کەسی تۆمەتبارى بەکارى دزى و تاڵانى لە سێدارە داوە،  دوای ئەوەى چەند حاڵەتێکى هەبووە لەم هەفتەیەدا ژمارەیەک چەکدارو ڕێگر هێرشیان کردوەتە سەر دوکانەکانی خواردن و چێشتخانە گشتییەکان لە کەرتی غەززە.  بەرپرسانی بزووتنەوەی حەماس بەشێک لەو کەسانەیان بەوەتۆمەتبار کردوە کەهاوکارن لەگەڵ ئیسرائیلن  لە ماوەی دوو مانگی ڕابردوودا ڕێگری لە هاتنی یارمەتییەکان کردووە بۆ غەززە. وەزارەتەکە ڕۆژی شەممە لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند: "بە مشتێکی ئاسنین دەدەین لە هەموو ئەو لادەرانە، هەروەها هەموو ڕێوشوێنێکی پێویست دەگرینەبەر بۆ ڕاگرتنیان، گرنگ نییە تێچووی زۆر بێت. ڕێگەیان پێنادەین بەردەوام بن لە تیرۆرکردنی هاوڵاتیان و هەڕەشەکردن لە ژیانیان و دزینی موڵک و ماڵی خۆیان".  ئیسماعیل سەوابت، بەڕێوەبەری نووسینگەی ڕاگەیاندنی حکوومەتی حەماس لە غەززە ڕایگەیاند، هەندێک لە ئەندامانی باندەکان لەژێر چەتری هۆزەکاندا کاریان کردووە و هەندێکی تریش وەک گروپی ڕێکخراو کاریان کردووە. ئاماژەی بەوەشکرد، هەندێکیان پشتگیری ڕاستەوخۆیان لەلایەن ئیسرائیلەوە وەرگرتووە. لە یەکێک لە ڕووداوەکاندا وەزارەتی ناوخۆی حەماس ڕایگەیاند کە ئەفسەرێکی پۆلیس کوژراوە و کەسانی دیکەش بریندار بوون کە فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلی مووشەکێکی ئاراستەی یەکەیەکی پۆلیسی کردووە کاتێک بەدوای تاوانبارانی شاری غەززەدا گەڕاون.  ئیسرائیل و ئەمەریکا نزیکن لە گەیشتن بە ڕێککەوتن لەسەر دابەشکردنی هاوکاری لە غەززە، بە پشتبەستن بە میکانیزمێکی نوێ کە ڕێگری دەکات لە دەستوەردانی حەماس لە پرۆسەکەدا. ئاکسیۆس لە زاری بەرپرسانی ئەمەریکا و ئیسرائیلییەوە ڕایگەیاندووە، واشنتۆن و تەلئەبیب و نوێنەرانی دامەزراوەیەکی نوێی نێودەوڵەتی نزیکن لە گەیشتن بە ڕێککەوتن لەسەر میکانیزمە نوێیەکە.  بەپێی ئەو ڕێککەوتنەی کە لە نێوان هەردوو وڵاتدا گفتوگۆی لەسەر دەکرێت، هاوکارییە مرۆییەکان لە ڕێگەی سندوقێکی نێودەوڵەتییەوە دابین دەکرێت لەگەڵ دەستەیەکی ڕاوێژکاری کە لە کەسایەتییە دیارەکانی نێودەوڵەتی پێکهاتووە، هاوکات کۆمپانیایەکی تایبەتی ئەمریکی هاوکارییەکان دابەش دەکات. 

  چەند کاتژمێک پاش ئەوەى سوپای ئیسرائیل پشتڕاستی کردەوە کە ئەو موشەکەی ڕۆژی یەکشەممە لە نزیک فڕۆکەخانەی بن گوریۆن نیشتەوە و بۆ ماوەیەکی کورت هاتوچۆی ئاسمانی ڕاگرت، لە یەمەنەوە هەڵدرا، بنیامین نەتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل بەیاننامەیەکی هەڕەشەئامێزی بڵاوکردەوە. بنیامین نەتانیاهۆ لە بەیاننامەیەکی ڤیدیۆیی بەر لە دانیشتنی داهاتووی کابینەی حکومەت ئەم ئێوارەیە پشتڕاستی کردەوە کە ئیسرائیل وەک پێشتر کردوویەتی بەرامبەر حوسییەکان هەنگاو دەنێت و هێرشەکانیان لەبەرانبەر ئەو گروپە فراوانتر دەکەن. هەروەها زیادی کرد: هێزەکانی ئیسرائیل هێرشی زیاتر لە دژی گرووپی حوسی لە یەمەن ئەنجام دەدەن. ئاماژەی بەوەشکرد، ئیسرائیل هەماهەنگی لەگەڵ ئیدارەی ئەمریکا دەکات لە چالاکییەکانی دژی حوسییەکان. هه ڕوه ها ڕوونی کرده وه که له دانیشتنی کابینه که ی چاوه ڕوان ده کرێت ئێواره ی ئه مڕۆ تاوتوێی قۆناغی داهاتوو له که ڕتی غه ززه بکرێت به پشتبه ستن به ڕاسپارده کانی ئه ڕکانی گشتی. جەختیشی کردەوە کە فشاری سەربازی بە تەنیا کاریگەر دەبێت و دەبێتە هۆی ئازادکردنی دیلەکان دوای شکستی حەماس. حوسییەكانی یەمەن لەڕێی مووشەكێكەوە فڕۆكەخانەی بن گۆریۆنیان لە ئیسرائیل کردە ئامانج و بەهۆیەوە هەشت کەس برینداربوون، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل هەڕەشەی تووند دەکات. بەگوێرەی هەواڵی میدیاکانی ئیسرائیل، بەیانیی ئەمڕۆ سیستمی بەرگریی ئاسمانی وڵاتەکەیان نەیتوانیووە رێگری بکات لە مووشەکێک کە لە یەمەنەوە ئاڕاستەکراوە و فڕۆكەخانەی بن گۆریونی کردووەتە ئامانج، فریاگوزاریی ئیسرائیلیش ئاماژەی بەوەکردووە، هەشت برینداری هێرشی سەر فڕۆکەخانەى بن گۆریۆن چارەسەرکراون، بەڵام برینی یەکێکیان سەختە. ئاماژە بەوەشکراوە لەدوای کەوتنەخوارەوەی مووشەکەکە، زەنگی ئاگادارکردنەوە لە تەلئەبیب و چەند شارێکی دیکەی ئیسرائیل لێدراوە، هەروەها گەشتەکانی فڕۆکەخانەکەش بۆ ماوەیەکی کاتی راگیراون و دواتر ئاسایی بوونەتەوە. لەکاردانەوەی هێرشەکەش، یسرائیل کاتس وەزیری بەرگریی ئیسرائیل رایگەیاند، “ئەو هێرشە بەبێ وەڵام تێپەڕنابێت و ئەوەی جارێک هێرشیان بکاتە سەریان، ئەوان حەوت جار هێرش دەکەنە سەری.”

  دوابەدوای هێرشە ئاسمانییەکەی ئیسرائیل کە پێنجشەممەی ڕابردوو شوێنێکی نزیک کۆشکی سەرۆکایەتی لە دیمەشقی پایتەختی کردە ئامانج، کە ئیسرائیل لەو کاتەدا بە پەیامێک بۆ سەرکردایەتی سوریا وەسفی کردبوو، وردەکاری نوێ دەرکەوت. بەپێى وتەى چەند سەرچاوەیەک لەشەوى هێرشەکەى پێنج شەممەى ڕابردوو کاتێک ئیسرائیل هێرشى کردە سەر سوریا، فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا گەشتی سیخوڕییان لەو ناوچەیە ئەنجامدادە کە فڕۆکە ئیسرائیلییەکان تێیدا دەسوڕانەوە. سەرچاوەکانی تورکیا باسیان لەوە کردووە کە فڕۆکەکانی ئێف ١٦ی تورکیا بە بەکارهێنانی سیستەمی ئەلیکترۆنی خۆیان سیگناڵی ئاگادارکردنەوەیان بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان ناردووە. هەروەها پەیوەندییەکی کورتی ڕادیۆیی لە نێوان فڕۆکەکاندا دروست بووە، ئەمەش ڕێگەی بە هەردوولا داوە خۆیان لە ڕووبەڕووبوونەوە بەدوور بگرن، بەگوێرەی ماڵپەڕی سۆزجو، ماڵپەڕی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا. هاوکات، هێرشەکانی ئیسرائیل چەندین شوێنیان کردە ئامانج، لەنێویاندا ئەو شوێنانەی کە لەلایەن گروپە چەکدارەکانی سوریای لایەنگری تورکیاوە کۆنترۆڵکراون، ئەوەش دوای ئەو هەواڵانەی باس لەوە دەکەن کە چەک و لۆجستی و مەشق و ڕاهێنانیان لە تورکیاوە وەرگرتووە، بەپێی کەناڵی 12ی ئیسرائیل. لە کاتی هەڵمەتی ئیسرائیلدا، فڕۆکە جەنگییەکانی تورکیا گەشتی سیخوڕییان لەو ناوچەیە ئەنجامدا کە فڕۆکە ئیسرائیلییەکان تێیدا دەسوڕانەوە. جگە لە هەڵمەتەکانی ڕۆژی پێنجشەممە، ئیسرائیل لە ماوەی شەوانی هەینی و شەممەدا زیاتر لە ٢٠ هەڵمەتی بۆ سەر ناوەندە سەربازییەکان و کۆگاکانی سەرتاسەری سوریا دەستپێکردووە، کە بە "توندوتیژترین هەڵمەت لە سەرەتای ئەمساڵەوە" دادەنران، بەپێی ئاژانس فرانس پرێس. لە کاتێکدا سوپای ئیسرائیل لەو کاتەدا پشتڕاستی کردەوە کە ژێرخانی سەربازیی لە دەوروبەری دیمەشق و ناوچەکانی دیکە کردووەتە ئامانج.