.jpeg)
لە نێو ئاستەنگەکانی ئاوەدانکردنەوەی کەرتی وێرانکراوی غەززە کە بە تێچووی زیاتر لە ٥٣ ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت، بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە میانی کۆبوونەوەی کابینەی ناوخۆی ئیسرائیل، دەستپێکردنی دانوستانەکانی قۆناغی دووەمی ڕێککەوتنی ئاگربەست لەگەڵ حەماس ڕاگەیاند. هەروەها باسى لەوەکرد کە ئیسرائیل "دەستبەرداری مەرجە ئەمنییەکانی خۆی نابێت"، جەختی لەوە کردەوە کە هەر ڕێککەوتنێکی داهاتوو دەبێت هەڵوەشاندنەوەی ژێرخانی سەربازیی حەماس مسۆگەر بکات و کۆنترۆڵی کەرتی غەززە ناگوازرێتەوە بۆ دەسەڵاتی فەلەستین. بنیامین ناتانیاهۆ وتیشى: سوپای ئیسرائیل "هەرکاتێک پێویست بێت" بەردەوام دەبێت لە ئۆپەراسیۆنە مەیدانییەکانی. بەپێی ڕێککەوتنەکەی ئاگربەستى نێوان حەماس و ئیسرائیل کە لە ١٩ی مانگى ڕابردووەوە کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە، ٣٣ دەستگیرکراوی ئیسرائیلی لە غەززە لە بەرامبەر هەزار و ٩٠٠ زیندانی فەلەستینی لە زیندانەکانی ئیسرائیل ئازاد دەکرێن. هەروەها بڕیارە قۆناغی دووەم کە بڕیارە لە 2ی مانگى داهاتوو دەستپێبکات، ئازادکردنی سەرجەم دیلەکان و کۆتاییهێنان بە شەڕیش بەخۆیەوە ببینێت. قۆناغی سێیەم و کۆتایی تەرخان دەکرێت بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە، کە پڕۆژەیەکی گەورەیە کە نەتەوە یەکگرتووەکان بە تێچووی زیاتر لە ٥٣ ملیار دۆلار مەزەندە دەکرێت. لە سەرەتای دەستپێکردنی قۆناغی یەکەمی ئاگربەستەوە کە بڕیارە لە ١ی ئازار کۆتایی پێبێت، ١٩ زیندانی ئیسرائیلی و هەزار و ١٣٤ فەلەستینی ئازاد کراون. دوێنێ حەماس ڕایگەیاند، شەممەی داهاتوو بە یەکجار 6 ئیسرائیلی ئازاد دەکەن و تەرمی 4 ڕادەستدەکەن.
.png)
حه‌یان عەبدولغەنی سەواد، وەزیری نەوتى عێراق ڕایگەیاند، شاندێکی وەزارەتەکەى لە هەرێمى کوردستانن، بەمەبەستى ڕێککەوتن لەسەر میکانیزمێک بۆ وەرگرتنی نەوتی هەرێم و هەناردەکردنی لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە. ئەمڕۆ سێ شەممە، وەزیری نەوت، وتى: بریکاری وەزارەتی نەوت بۆ کاروباری دەرهێنان و بەشی یاسایی و ئابووری و کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) سەردانی هەولێر دەکەن بۆ دانوستان لەسەر میکانیزمی وەرگرتنی نەوتی هەرێم. هەروەها ئەوەشى خستەڕوو پەیوەندییان بە وەزیری سامانە سروشتییەکانی هەرێم، کەمال محەمەد ساڵحەوە کردووە، بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ شاندەکە سەبارەت بە میکانیزمی وەرگرتن و هەناردەکردنی نەوت لە ڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیاوە. ناوبراو دووپاتی کردەوە، لەسەرەتای ئەم مانگە، ئەو هەنگاوەی لەگەڵ حکومەتی هەرێم بەشێوەیەکی یاسایی نەوت ڕادەستی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوت (سۆمۆ) کرد، جگە لەوەی ڕێوشوێن لەگەڵ حکومەتی تورکیا بۆ ئامادەکردنی هێڵی عێراقی- تورکیا بۆ هەناردەکردنی نەوت لەرێگەی بەندەری جەیهانەوە. وەزیری نەوتی عێراق دووشەممەى ڕابردوو ڕایگەیاند هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی عێراق هەفتەی داهاتوو دەستپێدەکاتەوە، ئەمەش دوابەدوای چارەسەرکردنی ناکۆکییەکی دوو ساڵەییەکەی نێوان هەولێر و بەغداد. لە مانگی 3 ی ساڵی 2023 دا تورکیا هەناردەکردنی نەوتەکەی هەرێمی کوردستانی ڕاگرت، ئەوەش دوای ئەوەی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی فەرمانی بە تورکیا کرد بڕی 1.5 ملیار دۆلار وەکو قەرەبوو بدات بە بەغداد لەسەر هەناردەکردنی نەوت لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە لە ڕێی تورکیاوە بەبێ مۆڵەت لە ساڵانی نێوان 2014 و 2018 دا.
میدیاکانی ئیسرائیل ڕایانگەیاند گرووپی حەماس بڕیارە ڕۆژی پێنجشەممە، 20ی مانگی دوو، تەرمی چوار بارمتەی ئیسرائیلی کە لە غەززە کوژراون ڕادەستی ئەو وڵاتە بکەن. ئەمە یەکەمجارە تەرمی بارمتەکان ڕادەستی ئیسرائیل بکرێت. ئەم ڕادەستکردنەوەیە بەشێکە لە قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنی ئاگربەست لە شەڕی غەززە کە لە مانگی ڕابردووەوە دەستیپێکردووە و بەردەوامە. گرووپی حەماس کە لەلایەن ئەمەریکا و یەکێتی ئەورووپاوە وەک گرووپێکی تیرۆریستی ناو دەبرێت، تا ئێستاش 73 بارمتەی ئیسرائیلی لە دەستدایە کە پێدەچێت هەندێکیان کوژرابن. سوپای ئیسرائیل پێشتر تەرمی ژمارەیەکی کەم لەو بارمتانەی کە لە لەماوەی شەڕی 16 مانگەی لەگەڵ بزووتنەوەی حەماس لە غەززە کوژراون، دۆزیوەتەوەە و گەڕاندەویەتییەوە بۆ ئیسرائیل. ئەگەر ئاگربەستەکە بەردەوام بێت، بڕیارە هەفتەی دواتریش حەماس تەرمی چوار بارمتەی کوژراوی دیکە ڕادەست بکاتەوە. لە قۆناغی یەکەمی ڕێککەوتنەکەدا بڕیار بوو 25 بارمتەی زیندوو و هەشت تەرم بگەڕێنرێنەوە بۆ ئیسرائیل؛ تا ئێستا ئەو گرووپە توندڕەوە لە شەش ئاڵوگۆڕدا 19 بارمتەی ئیسرائیلی لە بەرامبەر ئازادکردنی زیاتر لە 900 زیندانیی ئەمنیی فەلەستینی ئازاد کردووە. بەپێی هەواڵی میدیا ئیسرائیلییەکان، ناوبژیوانان هەوڵدەدەن بزووتنەوەی حەماس هەر شەش بارمتە زیندووەکە تا ڕۆژی شەممە ڕادەست بکات کە بڕیار بوو لەم قۆناغەدا بە یەکجاری ئازاد بکرێن. بنەماڵەی بارمتەکان و خەڵکی ئیسرائیل فشارێکی زۆریان خستۆتە سەر حکومەتی بنیامین ناتانیاهۆ بۆ گەڕاندنەوەی ئەو 73 بارمتەی کە ماونەتەوە. ڕاپرسییەک کە لە تەلەفزیۆنی کەناڵی 12ی ئیسرائیل لە 500مین ڕۆژی شەڕەکەدا بڵاوکرایەوە کە هاوکات بوو لەگەڵ ڕۆژی دووشەممەی ئەم هەفتەیە، ئاماژە بەوە دەکات کە 68%ی ئیسرائیلییەکان ئازادکردنی بارمتەکان بە گرنگترین ئامانجی شەڕەکە دەزانن و 61% جەخت لەوە دەکەنەوە کە پشتگیری قۆناغی دووەمی دانوستانەکانی ئاگربەست دەکەن بۆ ئازادکردنی ئەو بارمتە ماوانە و پشتگیری لەبەردەوامی شەڕەکە ناکەن. خۆپیشاندەران لە ئیسرائیل ڕۆژی دووشەممە بە بۆنەی 500هەمین ڕۆژی هێرشی حەماس گردبوونەوە و ڕێپێوانی بەرفراوانیان ئەنجامدا.
هاوڵاتى سەرۆکى هەرێمى کوردستان نێچيرڤان بارزانى، ڕایگەیاند هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ى نه‌وتى هه‌رێمى كوردستان له به‌رژه‌وه‌نديى ته‌واوى عێراقدايه و به سوودى بودجه‌ى گشتيى وڵات ده‌گه‌ڕێته‌وه. بەپێی ڕاگەیەندراوێکی سەرۆکایەتی هەرێم ئەمڕۆ سێشه‌ممه 2025/2/18 نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازیى له به‌ريس ئه‌كينجى، جێگرى وه‌زيرى ده‌ره‌وه‌ى توركيا کردووە. هەر بەپێى ڕاگەیەندراوەکە لەبەشێکى کۆبونەوەکەدا، سەرۆکى هەرێمى کوردستان دووپاتى كرده‌وه كه هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ى نه‌وتى هه‌رێمى كوردستان له به‌رژه‌وه‌نديى ته‌واوى عێراقدايه و به سوودى بودجه‌ى گشتيى وڵات ده‌گه‌ڕێته‌وه. هه‌روه‌ها ئاماده‌ييى هه‌رێمى كوردستانى بۆ بره‌ودان به هاريكاريى هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ توركيا له بوارى وزه‌دا دووپات كرده‌وه. هه‌ردولا هه‌مواركردنه‌وه‌ى ياساى بودجه‌ى گشتيى عێراقييان به ئه‌رێنى هه‌ڵسه‌نگاند كه ڕێگه بۆ ده‌سپێكردنه‌وه‌ى هه‌نارده‌كردنى نه‌وتى هه‌رێمى كوردستان خۆش ده‌كات. له‌مباره‌يه‌وه باسيان له ڕێكاره‌كانى ئاماده‌كارى بۆ هه‌نارده‌كردنه‌وه‌ى نه‌وت و سوود و لێكه‌وته ئه‌رێنييه‌كانى بۆ عێراق و هه‌رێمى كوردستان كرد. لاى خۆيه‌وه خاتوو ئه‌كينجى وێڕاى ده‌ربڕينى خۆشحاڵيى به لێكگه‌يشتنى هه‌ولێر ـ به‌غدا ده‌رباره‌ى پرۆسه‌ى ده‌سپێكردنه‌وه‌ى هه‌نارده‌كردنى نه‌وتى هه‌رێمى كوردستان، هه‌موو پشتگيرييه‌كى توركياى بۆ پرۆسه‌كه دووپات كرده‌وه، هه‌روه‌ها ده‌رباره‌ى دۆسييه‌ى ئاويش، خواستى وڵاته‌كه‌ى بۆ هاريكاريى هاوبه‌ش له بوارى به‌ڕێوه‌بردنى ئاو و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى لێكه‌وته‌كانى گۆڕانى ئاووهه‌وا له‌گه‌ڵ عێراقدا نيشان دا. وەزیری نەوتی عێراق ڕایگەیاند هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی عێراق هەفتەی داهاتوو دەستپێدەکاتەوە، ئەمەش دوابەدوای چارەسەرکردنی ناکۆکییەکی دوو ساڵەییەکەی نێوان هەولێر و بەغداد. لە مانگی 3 ی ساڵی 2023 دا تورکیا هەناردەکردنی نەوتەکەی هەرێمی کوردستانی ڕاگرت، ئەوەش دوای ئەوەی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی فەرمانی بە تورکیا کرد بڕی 1.5 ملیار دۆلار وەکو قەرەبوو بدات بە بەغداد لەسەر هەناردەکردنی نەوت لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە لە ڕێی تورکیاوە بەبێ مۆڵەت لە ساڵانی نێوان 2014 و 2018 دا.
ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی سووریای دیموکراتیک- قەسەدە بە ڕاگەیاندراوێک ئاماری ٢٤ کاتژمێری بەرخۆدانی شەڕڤانان و هێرشەکانی دەوڵەتی تورکی داگیرکەر و چەتەکانی بڵاو کردوە. لە ڕاگەیاندراوەکەدا دەسنیشانکراوە شەڕڤانانی قەسەدە لە بەرەی دێر حافر چالاکی کاریگەری ئەنجام داوە و دەڵێت: "هێزەکانمان گورزی لە خاڵێکی کۆبوونەوەی سەربازی چەتەکانی دەوڵەتی تورک وەشاند، لە ئەنجامدا ٢ چەتە کوژوان و چەتەیەکی دیکەش بریندار بووە. هەروەها ئۆتۆمبیلێکی سەربازی چەتەکانیش تێکشکێندراوە. هێزەکانمان لە دژی خاڵێکی کۆبوونەوەی چەتەکان لە گوندی ئیمامە چالاکیان ئەنجامدا و چەتەیەک بریندار بوو. بەرەی تشرین؛ یەکینەکانی شەهید هارون لە کۆبوونەوەیەکی چەتەکانیان لە دەوربەری گردی سیراتەل دا. لە گوندی حاجی حوسێن لە کۆبوونەوەیەکیاندا چەتەیەک کوژرا. لە هەردوو چالاکییەکەدا کوشتن و برینداری بوونی لێکەوتەوە، بەڵام ژمارەکەی نەزانرا. دەوڵەتی تورکی داگیرکەر و چەتەکانی بە درێژای شەوی شەممە\یەک شەممە دەوربەری بەنداوەی تشرینی بە سەختی تۆپبارانکرد. هەروەها فرۆکەی جەنگییەکانی داگیرکەران شوێنی نیشتەجێبوونی کرێکارانی نزیک بەنداوەکەی بۆردوومان کرد. لە ئەنجامدا زیانی ماددی لێکەوتەوە. فرۆکە جەنگییەکانی دەوڵەتی تورکی داگیرکەر دەوربەری شارۆچکەی شیوخی ڕۆژئاوای کۆبانێی بۆمبارانکرد، بە سەختی تۆپبارانی ناوچەکەی کرد. لە ئەنجامدا زیانی ماددی لە ماڵ و موڵکی دانیشتووان کەوتەوە. هەروەها فرۆکەی بێفرۆکەوان لە ئاسمانی هەرێمەکە دەگەڕان. دەوڵەتی تورکی داگیرکەر و چەتەکانی دەوربەری شارۆچکەی عەین عیسا و گوندەوارانی بە چەکی قورس تۆپباران کرد و مەدەنییەک بریندار بوو. لە تەواوی ڕۆژەکەدا جوڵەی فرۆکەی جەنگی لە هەرێمەکە هەبوو. شەڕڤانمان لە گوندەواری باکووری تەل تەمر چالاکییان لە دژی کۆبوونەوەی چەتەکان ئەنجام دا. لە ئەنجامدا چەتەیەک کوژرا."
ئەمڕۆ رۆژنامەی وەقائیعی عێراقی یاساكانی گەڕانەوەی موڵك و ماڵ بۆ خاوەنەكانیان، لێبووردنی گشتی، یاسای باری كەسێتی و هەمواری یاسای بودجەی گشتیی عێراقی بڵاوکردەوە. لەوبارەیەوە هەیفا مەحمود، بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی وەقایعی سەر بە وەزارەتی داد ڕایگەیاند:"ژمارە (4814) ی ڕۆژنامەی وەقایع یاسای ژمارە یەكی ساڵی 2025 ی سەبارەت بە یاسای باری كەسی هەمواركراوی ژمارە (188) ی ساڵی 1959 لەخۆدەگرێت، هەروەها هەمواری دووەمی یاسای لێبوردنی گشتی ژمارە (27) ی ساڵی 2016 لەخۆدەگرێت، لەگەڵ یاسای ژمارە (3) ی ساڵی 2025 تایبەت بە هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكانی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش (هەڵوەشاوە) و دووبارە گێڕانەوەی موڵك و ماڵ بۆ خاوەنەكانیان". یاساكان ئەمانەن: - یاسای لێبوردنی گشتیی: ئەمە خواستی پێكهاتەی سوننەی لەسەر بوو، بەوپێیەی هەزاران كەس لە خەڵكی ئەم پێكهاتەیەك لەساڵانی رابردوودا لەلایەن دادگاكانی عێراقەوە بەتاوانی تیرۆر حوكمدرابوون، بەشێك لەمانە تەنیا راپۆرتی هەواڵدەری نهێنیان لەسەر بووەو سەركردەكانی سوننە دەڵێن بەزۆر دانپێدانانیان لێوەرگیراوە، بۆیە سوننە بە دەرچوونی ئەم یاسایە دەستكەوتێكی سیاسی گەورەی دەستكەوت. - یاسای گەڕاندنەوەی موڵكەكان بۆ خاوەنەكانیان: ئەم یاسایە خواستی كوردی لەسەر بوو، بۆ گەڕاندنەوەی هەموو ئەو موڵكانەی كوردو پێكهاتەكانی تری وەكو توركمانە لە ناوچە جێناكۆكەكان بەهۆی هەندێك لە بڕیارەكانی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی هەڵوەشاوە (بەعس)، بەشێك لە شیعەكان لەم یاسایە ناڕازین و دەڵێن بەهۆی ئەم یاسایەوە بەشێكی زۆر لە "تیرۆرستان" ئازاد دەكرێن كە بەوتەی ئەوان خەڵكیان كوشتووە، ئەوەی جێگەی سەرەنجە ئەوەیە چەند رۆژی رابردوو پەرلەمانتارێكی شیعە ئەوەی ئاشكراكرد بەهۆی ئەم یاسایەوە ئەو فەرمانی دەستگیركردنەش هەڵدەوەشێتەوە كە دادگای عێراق لەسەر كەیسی كوشتنی هەریەكە لە قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی موهەندیس بۆ (دۆناڵد ترەمپ)ی سەرۆكی ئەمریكا دەریكردووە. - یاسای هەمواری باری كەسێتیی: ئەم یاسایە لەسەر داوای شیعەكان داواكرا، یاساكە رێگە بە جێبەجێكردنی فیقهی جەعفەری دەدات و بەپێی ئەوەش دەرگا دەكاتەوە لەبەردەم بەشوودانی كچانی خوار تەمەن، ئەمە بەلای شیعەكانەوە گرنگ بوو لەو ڕوانگەی مەزهەبی شیعە بەسەر ناسنامەی عێراقدا زاڵ ببێت، بەڵام یاساكە رووبەڕووی ناڕەزایەتیی زۆری هێزو گروپە مەدەنییەكان بووەوە.
غەریب ئەحمەد، ئەندامی لیژنەی کشتوکاڵی پەرلەمانی عێراق لە فراکسیۆنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، ڕایدەگەیەنێت ئەو کردەوەیەی هێزەکانی سوپای عێراق لە شەناغە بەرانبەر بە جووتیارانی کورد کردوویانە، نایاساییە و تەواو پێچەوانەی دەستوورە. ئەو پەرلەمانتارەى عێراق ئەوەشى خستەڕوو فراکسیۆنە کوردستانییەکان هەر لە سەرۆک وەزیران و سەرۆک کۆماری عێراقەوە تاوەکوو لایەنە پەیوەندیدارەکانمان ئاگەدار کردووەتەوە. وتیشى: ئەوەی لە شەناغە بەرانبەر بە جووتیارانی کورد کراوە پیشێلکردنی یاسایە و دەبێت ڕێکاری یاسایی دژ بەوانە بگیرێت کە پێشێلی یاسایان کردووە و پەلاماری جووتیارانیان داوە. لەبەشێکى دیکەى لێدوانە ڕۆژنامەوانیەکەیدا، ئەو پەرلەمانتارەى عێراق، ئاماژە بۆ ئەوەدەکات سەردانەکەیان بۆ بۆ شەناغە داکۆکیکردنە لە مافی هاووڵاتییان و یاسا. وتى: ئەوەی سوپای کردوویەتی بە تەواوەتی دژایەتیکردنی یاسایە، چونکە لە پەرلەمان بە کۆی دەنگی پەرلەمانتاران سێ پرۆژە یاسا دەنگیان پێ درا، کە یەکێکیان هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی ئەنجوومەنی سەرکردایەتیی بەعس بووە، کە پەیوەستە بە زەوی و موڵکی هاووڵاتییان، هەربۆیە لە لیژنەی کشتوکاڵی پەرلەمانی عێراق، پشتیوانی جووتیارانی شەناغەین و بەرگریی لە مافەکانیان دەکەین. هەروەها ئاماژەی دا، سوپا، بۆ پاراستنی خاک و خەڵکە لە کێشە و ململانێی تایفی، هەربۆیە ئەم پرسەی لێرە لە شەناغە هەیە، ئەرک و کاری ئەوان نییە. ڕۆژى دووشەممە، ١٧ى مانگى ٢ لە سنووری شەناغە و سەرگەڕان لە پارێزگای کەرکووک جووتیارانی کورد لەکاتێکدا دەیانویست زەوییەکانیان بکێڵن، بەڵام لەیەن سوپای عێراقەوە ڕێگریان لێکرا. لە دیمەنێکدا دەردەکەوێت، جووتیارێکی کورد بەسەر تراکتۆرەکەیەوەیە و دوو سەربازی سوپای عێراق بە ملپێچەکەی رایدەكێشن و دەیانەوێت بیهێننە خوارەوە، بەڵام ئەو جووتیارە کوردەکە کۆڵنادات و ملیان بۆ کەچ ناکات، ئەمەش کاردانەوەى زۆرى لێکەوتەوە.
فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سووریای دیموکرات (هەسەدە)، پیرۆزبایی دەستبەکاربوونی لە ئەحمەد شەرع وەک سەرۆککۆماری سووریا کرد و ڕایگەیاند، پێکەوە هەوڵدەدەن بۆ گەیشتن بە چارەسەری کێشەکان لە بەرژەوەندی نەتەوەیی، هەروەها بانگهێشتی دەکات سەردانی رۆژئاوا بکات. مەزڵوم عەبدی لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ ئاژانسی نۆرس پرێس دەڵێت، هەسەدە پاڵپشتی لە هەر هەوڵێک دەکات بۆ سەقامگیری و یەکڕیزی سوریا، بۆ چارەسەری کێشە و گرفتەکانیش، هەوڵی زەمینەسازی بۆ دانوستان لەگەڵ دیمەشق بەردەوامە. هەروەها مەزڵوم عەبدی دەڵێت، دیمەشق داوای لە هەسەدە کردووە، شەڕڤانانی بیانی لە ریزەکانی دەربکات، دۆسیەی ئەمنی و گیراوانی داعش رادەست بکات بۆ ئەوەی لەژێر کۆنترۆڵی ئیدارەی نوێی سوریابن. لەبەشێکى دیکەى چاوپێکەوتنەکەیدا فەرماندەى هەسەدە ئاماژە بۆ ئەوەدەکات، سەردانیکردنی عەفرین لەلایەن ئەحمەد شەرعەوە دەستپێشخەرییەکی گرنگ بوو بۆ هاندانی گەڕانەوەی دانیشتوانی ڕەسەن و بەرەوپێشبردنی گفتوگۆکان، هاوکات ئەحمەد شەرعی بانگهێشت دەکات بۆئەوەی سەردانی شارەکانی ڕۆژئاواى کوردستان بکات.
بە فەرمانی محەممەد شیاع سوودانی، فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق لیژنەیەکی باڵای لێکۆڵینەوە پێکدێنرێت لە ڕووداوەکەی جووتیارانی کەرکووک لەگەڵ سوپای عێراق. ئەمرۆ سێ شەممە، لە بەیاننامەیەکدا فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانی عێراق، ڕایگەیاند: فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانی عێراق چاودێریی ڕووداوەکەی دوێنێی جووتیارانی کەرکووکی کرد، فەرمانی بە فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان دا لیژنەیەکی باڵا بۆ لێکۆڵێنەوە لە ڕووداەکە پێکبێنرێت. هاوکات هەر لەو بەیاننامەدا ئەوەخراوەتەڕوو سودانى فەرمانی کردوە بریکاری وەزارەتی داد سەردانی کەرکووک بکات و ڕێکاری پێویست سەبارەت بە زەوییەکانی ناوچەکانی نێوان حکومەتی فیدراڵی و هەرێمی کوردستان بگرێتەبەر. ڕۆژى دووشەممە، ١٧ى مانگى ٢ لە سنووری شەناغە و سەرگەڕان لە پارێزگای کەرکووک جووتیارانی کورد لەکاتێکدا دەیانویست زەوییەکانیان بکێڵن، بەڵام لەیەن سوپای عێراقەوە ڕێگریان لێکرا. لە دیمەنێکدا دەردەکەوێت، جووتیارێکی کورد بەسەر تراکتۆرەکەیەوەیە و دوو سەربازی سوپای عێراق بە ملپێچەکەی رایدەكێشن و دەیانەوێت بیهێننە خوارەوە، بەڵام ئەو جووتیارە کوردەکە کۆڵنادات و ملیان بۆ کەچ ناکات، ئەمەش کاردانەوەى زۆرى لێکەوتەوە.
وەزیری نەوتی عێراق ڕایگەیاند هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستانی عێراق هەفتەی داهاتوو دەستپێدەکاتەوە، ئەمەش دوابەدوای چارەسەرکردنی ناکۆکییەکی دوو ساڵەییەکەی نێوان هەولێر و بەغداد. لە مانگی 3 ی ساڵی 2023 دا تورکیا هەناردەکردنی نەوتەکەی هەرێمی کوردستانی ڕاگرت، ئەوەش دوای ئەوەی ژووری بازرگانی نێودەوڵەتی فەرمانی بە تورکیا کرد بڕی 1.5 ملیار دۆلار وەکو قەرەبوو بدات بە بەغداد لەسەر هەناردەکردنی نەوت لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە لە ڕێی تورکیاوە بەبێ مۆڵەت لە ساڵانی نێوان 2014 و 2018 دا. ئەمڕۆ دووشەممە، هەیان عەبدلغەنی وەزیری نەوتی عێراق بە ڕۆژنامەنووسانی وت: سبەینێ شاندێکی وەزارەتی نەوت سەردانی هەرێمی کوردستان دەکەن بە مەبەستی گفتوگۆکردن لەسەر میکانیزمێک بۆ وەرگرتنی نەوتی هەرێمەکە و هەناردەکردنی بۆ دەرەوە. پڕۆسەی هەناردەکردنەکە لە ماوەی هەفتەیەکدا دەستپێدەکاتەوە." وەزیرى نەوتى عێراق، ئەوەشى وت: بەغداد ڕۆژانە 300,000 بەرمیل نەوت لە هەرێمی کوردستانەوە وەردەگرێت. پێشبینی دەکرێت دەستپێکردنەوەی هەناردەی نەوت فشارە ئابوورییەکەی سەر هەرێمی کوردستان کەم بکاتەوە، کە لەوێ موچەی کارمەندانی کەرتی گشتی دوادەکەوێت و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانیش کەم دەکرێنەوە.
دەستەی راگەیاندن و پەیوەندییەکانی عێراق ڕایگەیاند، چوارشەممەی داهاتوو دوا مۆڵەتە بۆ کۆمپانیای کۆڕەک تاوەکو قەرزەکانی بداتەوە، ڕێکاری یاسایی بەرامبەر کۆمپانیای کۆرەک دەگرێتەبەر. ئەمڕۆ دووشەممە، دەستەی کۆمیسیۆنی پەیوەندییەکان و ڕاگەیاندن دانیشتنی ئاسایی خۆی بە سەرۆکایەتی حمود الروبەیعی و بە ئامادەبوونی ئەندامانی دەستەی کۆمیساران ئەنجامداوە بۆ تاوتوێکردنی کۆمەڵێک دۆسیە، دیارترینیان ڕێکارە یاساییەکانی پەیوەست بە کۆمپانیای کۆرەک تیلیکۆم بوو. لەڕاگەیاندراوێکیدا دەستەی راگەیاندنەکەى عێراق، ئاماژە بۆ ئەوەدەکات ڕێکارە یاساییەکان بەردەوامن بۆ ئەوەى دڵنیابن لەوەی کۆمپانیاى کۆرەک قەرزەکانی عێراق دەداتەوە، بە هەماهەنگی لەگەڵ دەسەڵاتە ڕێکخەرییە پەیوەندیدارەکان، ڕۆژی چوارشەممەی داهاتوو وەک دوا وادەی چارەسەرکردنی ئەم پرسە دیاریکراوە. هەروەها دەشڵێن: ئەم وادەیە دوا وادەیە و درێژ ناکرێتەوە، چونکە کۆمپانیای کۆڕەک هیچ چارەسەرێکی بەرچاوی بۆ دانەوەی قەرزە کەڵەکەبووەکانی نەکردووە. حکومەتی عێراق پێشتر رایگەیاندووە، باجی سەر کۆمپانیاکە گەیشتووەتە ملیارێک دۆلار، بەڵام کۆڕەک رێکارەکانی حکومەتی عێراق بە فشاری سیاسی دەزانێت. چەند رۆژێک لەمەوبەر سەرچاوەیەکى ئاگادار ڕایگەیاند بەغداد بەنیازە ئینتەرنێتی کۆڕەک ببرێت و کۆمپانیاکەش تیمێکی نارد بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە.
هاوڵاتى سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ڕایدەگەیەنێت هه‌ميشه كارمان كردووه بۆ ئه‌وه‌ى پرۆسه‌ى ئاشتى بێته ئاراوه و كێشه‌كان ئاشتيانه چاره‌سه‌ر بكرێن، چونكه ئه‌زموون سه‌لماندوويه‌تى شه‌ڕ و چه‌ك هيچ كێشه‌يه‌ك چاره‌سه‌ر ناكه‌ن، هيواش دەخوازین پەکەکە، ستراتيژييانه له پرۆسه‌كه بڕوانێت و پێويسته ئه‌م ده‌رفه‌ته له‌ده‌ست نه‌درێت. پێشنوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 17-02-2025 نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان پێشوازیى له شاندى ئيمراڵی كرد، كه بۆ راگۆڕينه‌وه و گفتوگۆ ده‌رباره‌ى هه‌وڵه‌كانى پرۆسه‌ى ئاشتى له توركيا، له هه‌رێمى كوردستانن. بەپێی راگەیێندراوی سەرۆکایەتی؛ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان بە شاندەکەی گوتووە، هیوادارن "پەکەکە ستراتیژیانە لە پرۆسەکە بڕوانن و پێویستە ئەم دەرفەتە لەدەست نەدرێت." دەقی راگەیێندراوی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان: پێشنوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 2025/2/17 به‌ڕێز نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان، پێشوازیى له شاندى ئيمرالى كرد كه بۆ ڕاگۆڕينه‌وه و گفتوگۆ ده‌رباره‌ى هه‌وڵه‌كانى پرۆسه‌ى ئاشتى له توركيا، له هه‌رێمى كوردستانن. له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا، سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى هه‌موو هاوكارى و پشتگيرييه‌كى بۆ سه‌ركه‌وتنى پرۆسه‌ى ئاشتى له توركيا دووپات كرده‌وه، هه‌روه‌ها پرۆسه‌كه‌ى به ده‌رفه‌تێكى گرنگ و مێژوويى له قه‌ڵه‌م دا كه پێويسته هه‌مووان كار بۆ سه‌رخستنى پرۆسه‌كه و برايه‌تيى كورد و تورك بكه‌ن، چونكه ئاشتى بۆ هه‌مووان له توركيا و ناوچه‌كه پێويسته. سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى هه‌روه‌ها ڕايگه‌ياند: ئێمه هه‌ر له سه‌ره‌تاوه هه‌ميشه كارمان كردووه بۆ ئه‌وه‌ى پرۆسه‌ى ئاشتى بێته ئاراوه و كێشه‌كان ئاشتيانه چاره‌سه‌ر بكرێن، چونكه ئه‌زموون سه‌لماندوويه‌تى شه‌ڕ و چه‌ك هيچ كێشه‌يه‌ك چاره‌سه‌ر ناكه‌ن. هه‌روه‌ها هيواى خواست كه PKK ستراتيژييانه له پرۆسه‌كه بڕوانێت و پێويسته ئه‌م ده‌رفه‌ته له‌ده‌ست نه‌درێت. لاى خۆيه‌وه شاندى ئيمرالى سڵاو و ڕێزى تايبه‌تى به‌ڕێز ئۆجالانى به سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى گه‌ياند و تێشكيان خسته سەر هه‌نگاوه‌كانى پرۆسه‌كه. شانده‌كه هه‌روه‌ها ستايش و پێزانينى بۆ هه‌وڵه‌كانى سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى له پرۆسه‌ى پێشتر و ئێستاى ئاشتيدا ده‌ربڕى و داواى كرد به‌ڕێزيان له‌سه‌ر هاوكارى و پشتگيريى خۆى بۆ سه‌رخستنى پرۆسه‌كه به‌رده‌وام بێت.
شاندی پارتی یەکسانی و دیموکراسی گەلان کە بە "شاندی ئیمراڵی" ناسراون، ڕایدەگەیەنن لەکۆبونەوەکەیان پەیامى عەبدوڵا ئۆجەلانیان گەیاندوەتە سەرۆکی هەرێم نێچیرڤان بارزانی. ئەمڕۆ دووشەممە، شاندێکی پارتی یەکسانی و دیموکراسی گەلان (دەم پارتی) کە بە "شاندی ئیمراڵی" ناسراون، گەیشتنە سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و لەلایەن سەرۆکی هەرێم نێچیرڤان بارزانی پێشوازیان لێ کرا. شاندەکە پێکهاتوون لە ئەندامانی دەم پارتی، پەروین بوڵدان و سری سورەیا ئۆندەر، هەروەها هاوسەرۆکی دەبەپە ئۆزگور ئەرۆڵ و پەرلەمانتاران گوڵجان کاچماڵس و مەهمەت کاماچ. کەسکین بایندر، هاوسەرۆکی پارتی هەرێمە دیموکراتەکان (دەبەپە) لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا لەدوای کۆبوونەوەی شاندی ئیمرالی لەگەڵ سەرۆکی هەرێمی کوردستان، ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکەی بۆ میدیاکان خستەڕوو. بایندر وتی "شاندەکەی ئێمە ئەمڕۆ لەگەڵ نێچریڤان بارزانی، سەرۆکی هەریمی کوردستان کۆبوونەوەیەکی زۆر بە دڵخۆشی و برایانەمان کرد. سڵاو و خۆشەویستیی بەڕێز ئۆجەلانمان بە رێزدار سەرۆکی هەرێمی کوردستان گەیاند و پەیامی ئەو بۆ پرۆسەی ئاشتی و چارەسەریمان گەیاندە رێزدار نێچیرڤان بارزانی." بڕیارە دوای کۆبوونەوەیان لەگەڵ سەرۆکی هەرێم نێچیرڤان بارزانی، شاندەکە سەردانی باڵەخانەی پارێزگای هەولێر بکەن و دواتریش بەرەو سلێمانی بەڕێبکەون بۆ کۆبوونەوەیان لەگەڵ سەرۆکی یەکێتی نیشتمانیی کوردستان، بافڵ تاڵەبانی. ڕۆژی شەممە شاندەکە گەیشتە هەولێر و دوێنێ یەکشەممەش لەگەڵ سەرۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان، مەسعود بارزانی کۆبوونەوە.
لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان ساڵی ڕابردوودا، پارتی دیموکراتی و یەکسانیی گەلان (دەم پارتی) توانی سەرۆکایەتیی 85 شارەوانی بەدەست بهێنێت، بەڵام بە هۆی دانانی قەییوم، سەنگەرگواستنەوە و دوورخستنەوەیان 13 شارەوانى لەدەستداوە. پارتی دیموکراتی و یەکسانیی گەلان (دەم پارتی) لە هەڵبژاردنی شارەوانییەکان کە لە 31ی ئاداری 2024 بەڕێوەچوو، توانی سەرۆکایەتیی 85 شارەوانی بەدەست بهێنێت، بەڵام ژمارەیەکی بەرچاوی ئەو شارەوانییانەی بە دەستەوە نەماوە. تا ئێستا وەزارەتی ناوخۆی تورکیا بە پاساوی ئەوەی کە گوایە "پەیوەندییان بە پەکەکەوە هەیە" هەشت سەرۆک شارەوانی کە لەسەر لیستی دەم پارتی توانییان بگەن بەو پۆستانە، لە کارەکانیان دور خستووەتەوە و قەییومی لە شوێنی داناون. هەرچەند دەم پارتی تاکە پارتێکە وێڕای تێپەڕینی دوو ساڵ بەسەر هەڵبژاردنە گشتییەکانی تورکیا، بە پێچەوانەی پارتەکانی دیکە هیچ یەک لە پەرلەمانتارەکانی دەستیان لەکارنەکێشاوەتەوە لە دەم پارتی و سەنگەریان نەگواستۆتەوە ناو پارتەکانی دیکە، بەڵام لە سەرۆکایەتیکردنی شارەوانییەکان دۆخەکە بۆ دەم پارتی بەم جۆرە نییە. چوار لەو سەرۆک شارەوانییەی بە دەنگی دەنگدەرانی دەم پارتی بوونەتە سەرۆک شارەوانی، دەستیان لە دەم پارتی کێشاوەتەوە و وەک کەسایەتی سەربەخۆ یان لە ڕیزی ئاک پارتی بەردەوامی بە کارەکانیان دەدەن. دەم پارتییش یەکێک لە سەرۆک شارەوانییەکانی لە ڕیزەکانی دوور خستووەتەوە. لە 29ی نیسانی 2024 کە هێشتا مانگێک بەسەر هەڵبژاردنی شارەوانییەکاندا تێنەپەڕیبوو؛ محەمەد بەگیت، سەرۆکی شارەوانیی قەزای پیرسوس (بیرەجیک) لە پارێزگای ڕها (ئورفا) دەستی لە دەم پارتی کێشایەوە. لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ڕابردوو، دەم پارتی توانی سەرۆکایەتیی شارەوانیی سێ گەورەشار، حەوت پارێزگا، 65 شارۆچکە و 10 شارەدێی بەدەستبهێنێت. تاکوو ئێستا قەییوم بۆ سەرۆکایەتی شارەوانیی گەورەشارەکانی مێردین و وان، پارێزگاکانی جۆڵەمێرگ، ئێله، دێرسیم و قەزاکانی خەلفەتی لە پارێزگای ڕها و مکس (باخچەسەرای) لە پارێزگای وان لە باکوری کوردستان و هەروەها قەزای ئاکدەنیز لە پارێزگای مێرسین لە تورکیا داندراوە.
هاوڵاتى بەوتەى دووسەرچاوە کەقسەیان بۆ ئاژانسى ڕۆیتەرز کردووە، بانکی ناوەندی عێراق مامەڵەکردن بە دۆلاری ئەمەریکایی لەسەر پێنج بانکی ناوخۆیی قەدەغەدە دەکات، ئەمەش دوای کۆبوونەوەکان دێت لەگەڵ بەرپرسانی خەزێنەی ئەمەریکادا لە هەوڵێکدا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی پارە سپیکردنەوە و قاچاخچێتیکردن بە دۆلار و پێشێلکارییەکانی دیکەوە. یەکێک لە سەرچاوەکان وتی: ئەم بڕیارە دوای کۆبوونەوەکەی هەفتەی ڕابردووی نێوان بەرپرسانی بانکی ناوەندی عێراق و بەرپرسانی خەزێنەی ئەمەریکا و بەرپرسانی یەدەگی فیدڕاڵ دێت لە دوبەی. عێراقی هاوپەیمانی دەگمەنی ئەمەریکا و ئێران، زیاتر لە 100 ملیار دۆلار لە داهاتی نەوتەکەی لە ئەمەریکا داندراوە و بە تەواوەتی پشتی بە نیازپاکی ئەمەریکا بەستووە لە دڵنیابوونەوە لە دەستڕاگەیشتنی بە داهاتەکەی و ئەوەی کە پارەکانی بلۆک نەکرێن. بەڵام عێراق کە دووەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتە لە ئۆپیکدا خۆی لە دۆخێکدا بینیوەتەوە کە تێیدا سەرۆکی ئەمەریکا دۆناڵد ترامپ لەم مانگەدا وتی: سیاسەتی زۆرترین فشار دژی ئێران دەگەڕێنێتەوە. ئێران عێراقی دراوسێی و هاوپەیمانی وەکو "سییەکانی" ئابوورییەکەی خۆی سەیر دەکات و کاریگەرییەکی سەربازیی و سیاسیی و ئابووری گەورەی لە عێراقدا هەیە، ئەوەش لە ڕێی گروپە چەکداریی و پارتە سیاسییە شیعەکانەوە کە پشتیوانییان لێدەکات. هەروەها لە ڕێی عێراقەوە دراوی قورسی دەست دەکەوێت لە ڕێی هەناردەکانییەوە و بە بەکارهێنانی سیستمی بانکییەکەی خۆی لە سزاکانی ئەمەریکا دەدزێتەوە. ڕۆیتەرز لە مانگی دوانزەدا ئاشکرای کرد کە لە دوای ئەوەی محەمەد شیاع سودانی لە ساڵی 2022 دا وەکو سەرۆک وەزیر دەستبەکار بووە، تۆڕێکی ئاڵۆزی قاچاخچێتی بە نەوت کە ساڵانە لانیکەم 1 ملیار دۆلار بۆ ئێران و بریکارەکانی دابین دەکات، لە عێراقدا گەشەی کردووە. بانکی ناوەند وتی ئەو بانکانەی کە ڕێگەیان پێنادرێت مامەڵە بە دۆلار بکەن ڕێگەیان پێدراوە بەردەوام بن لە کارکردن و مامەڵەکردن بە دراوەکانی دیکەوە. بەڵام بانکەکان ناتوانن مامەڵە بە دۆلاری ئەمەریکاییەوە بکەن، ئەوەش وادەکات زۆربەی کارەکانییان لە دەرەوەی عێراق کێشەی تێبکەوێت. پێنج بانکەکە بریتین لە بانکی ئیسلامی ئەلمەشریق ئەلعەرەبی، یونایتد بانک بۆ وەبەرهێنان، بانکی ئیسلامی ئەلسەنەم، بانکی ئیسلامی میسک و ئەمین عێراق بۆ وەبەرهێنانی ئیسلامی و دارایی. بڕیارەکە سێ خزمەتگوزاری پارەدانیشی گرتەوە: ئەموال، ئەلساقی پەیمێنت و ئەقسا پەیمێنت.
