.jpeg)
.png)
هاوڵاتی دوای ئه‌وه‌ی ژماره‌یه‌ك كۆچبه‌ر به زۆر له‌لایه‌ن یۆنانه‌وه ده‌گه‌ڕێندرێنه‌وه له قه‌راخ ئاوه‌كانی توركیا ڕزگار ده‌كرێن. كورده یه‌شار نوێنه‌ری ده‌زگای لوتكه له توركیا ڕایگه‌یاندووه: شه‌وی ڕابردوو تیمه‌كانی پۆلیسی كه‌ناراوه‌یه‌كانی توركیا 33 كۆچبه‌ری نایاسایییان ڕزگاركردوه، كه له‌لایه‌ن وڵاتی یۆنانه‌وه به‌زۆر گه‌ڕێندرابوونه‌وه بۆ ئاوه‌كانی خاكی توركیا له ده‌ریای ئیجه. هه‌روه‌ها وتیشی: ئه‌و كۆچبه‌رانه له‌كه‌ناراوه‌كانی ناوچه‌ی چه‌شمێ له ڕۆژئاوای پارێزگای ئیزمیر ڕزگاركراون، كه له‌ناو دوو به‌له‌می ڕزگاركردندا بوون. باسی له‌وه‌ش كردووه: تیمه كه‌ناراوه‌كان دوای ته‌واوكردنی ڕێكاره یاساییه‌كان، كۆچبه‌ره‌كانیان ڕه‌وانه‌ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی كۆچبه‌رانی ناوچه‌ی موغلان كردووه جێگه‌ی باسه، به‌پێی ئاماره‌كانی ده‌زگای لوتكه، ڕێژه‌ی كۆچكردن له عێراق و هه‌رێمی كوردستان به‌شێوه‌یه‌كی به‌رچاو زیادیكردووه، به‌شێوه‌یه‌ك له دوو مانگی ڕابردوودا كۆچكردن له عێراق و هه‌رێمی كوردستانه‌وه به ڕێژه‌ی ٣٥٪ بۆ ٤٠٪ زیادیكردووه.
هاوڵاتی سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق له كۆنفرانسی توندوتیژی دژی ژنان باسی له كێشه‌كانی عێراق كردو داوای له لایه‌نه‌كان كرد له سه‌ر مێزی گفتووگۆ كۆببنه‌وه. محه‌مه‌د حه‌لبوسی سه‌رۆكی په‌رله‌مانی عێراق له كۆنفرانسی توندوتیژی دژی ژنان له‌به‌غداد رایگه‌یاند: ئه‌و ته‌نگه‌ژه‌یه‌ی ئێستا عێراقی تێكه‌وتووه هه‌ڵه‌ی خۆمان بوو. هه‌روه‌ها ڕاشیده‌گه‌یه‌نێت : پێویسته به زووترین كات لایه‌نه‌كان له‌سه‌ر مێزی گفتووگۆ كۆببنه‌وه، بۆ گه‌یشتن به چاره‌سه‌رێك بۆ ئه‌و كێشه‌و قه‌یرانانه‌ی له‌ئێستادا عێراقی تێكه‌وتووه . جێگه‌ی باسه كۆنفرانسی توندو تیژی دژی ژنان ئه‌مڕۆ ڕۆژی شه‌مه به‌ئاماده‌بوونی چوار سه‌رۆكایه‌تییه‌كه‌ی عیراق و ژماره‌یه‌كی زۆر له‌سه‌ركرده‌ی لایه‌نه‌كان به‌ڕێوه‌چوو.
هاوڵاتی وه‌زاره‌تی سامانه سروشتییه‌كان له راگه‌یه‌ندراوێكدا به توندی ئیدانه‌ی ئه‌و نوسراوه ده‌كات كه له 23ی ئابی 2022، له‌لایه‌ن كۆمپانیای به‌بازارِكردنی نه‌وتی عێراق (سۆمۆ) ده‌رچووه، كه هه‌ڕه‌شه‌ی ڕێكاری یاسایی دژی كڕیاران و بازرگانیكه‌رانی نه‌وتی به‌رهه‌م هێنراوی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات. وه‌زاره‌تی سامانه سروشتییه‌كان له راگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یدا ئاماژه بۆ ئه‌وه‌ده‌كات، نامه‌كه‌ی سۆمۆ هیچی تر نییه له دڵۆپێكی دیكه له رژاندنی زانیاری ناڕاست كه له‌لایه‌ن كۆمپانیاكه‌ی ده‌وڵه‌تی فیدراڵیه‌وه بڵاوكراوه‌ته‌وه وه‌ك به‌شێك له شه‌ڕێكی سیاسی. شه‌ڕێك كه به‌داخه‌وه هه‌وڵێكی هه‌ندێك لایه‌نه له به‌غدا بۆ تێكدانی ده‌ستووری فیدراڵی عێراق. هه‌روه‌ها مه‌به‌ست له نامه‌كه تێكدانی به‌رده‌وامی دیالۆگی نیازپاكییه له نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و حكومه‌تی فیدراڵ. ئه‌و دیالۆگه‌ی كه هه‌وڵده‌دات پلانێك بۆ به‌ڕێوه‌بردنی داهاتووی سه‌رچاوه و داهاته‌كانی وزه‌ی عێراق به‌گوێره‌ی ده‌ستووری فیدراڵی دابنێت و رێكبكه‌وێت. ئه‌وه‌شی خستوه‌ته‌ڕوو: نامه‌كه‌ی سۆمۆ پشت به بۆچوونێكی سیاسی ده‌به‌ستێت كه له‌لایه‌ن پانێڵێكی پارێزه‌ره‌وه كه خۆیان وه‌ك "دادگای باڵای فیدراڵی عێراق" نیشان ده‌ده‌ن. به‌ڵام دادگای باڵای فیدراڵی بوونی نییه له عێراق و برِیاری پابه‌ندكه‌ر نییه. ئه‌مه‌ش له‌به‌رئه‌وه‌ی هێشتا دادگای باڵای فیدراڵی به‌پێی ده‌ستووری فیدراڵی پێكنه‌هاتووه له عێراق. بۆیه ئه‌م پانێڵه له به‌غدا دادگای باڵای فیدراڵی نییه و بۆچوونه‌كانی پانێڵی خۆنمایشكه‌ره‌كان هیچ قورسایییه‌كی یاسایییان له عێراق و شوێنه‌كانی دیكه‌دا نییه. بۆچونی پێچه‌وانه، وه‌ك چۆن سۆمۆ و ئه‌وانی دیكه له به‌غدا ده‌یكه‌ن، بریتییه له فێڵكردنێك. فێڵێك كه ده‌ستوور تێكده‌دات و هه‌ڕه‌شه له ده‌وڵه‌تی عێراق ده‌كات. ئه‌م هێرشه سیاسییه بۆ سه‌ر ده‌ستووری فیدراڵی عێراق، پاڵنه‌رێكیشه بۆ گه‌رِانه‌وه‌ی عێراق بۆ ده‌سه‌ڵاتی بێ سنووری مه‌ركه‌زی كه سه‌رده‌مێكی ترسناكی ڕابردوومان وه‌بیرده‌هێنته‌وه. وه‌زاره‌تی سامانه سروشتییه‌كان راشیگه‌یاندوه، مادده‌ی ٩٢(٢)ی ده‌ستووری عێراق داوا ده‌كات له ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق یاسایه‌ك ده‌ربكات به زۆرینه‌ی دوو له‌سه‌ر سێی ئه‌ندامانی بۆ دیاریكردنی كاره‌كانی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق. تا ئێستا هیچ یاسایه‌كی له‌و جۆره ده‌رنه‌چووه. بۆیه دادگای باڵای فیدراڵی عێراق به‌پێی ده‌ستووری عێراقی دانه‌مه‌زراوه. ئه‌و پارێزه‌رانه‌ی له‌م پانێڵه كه رای ١٥ی شوباتی ٢٠٢٢یان ده‌ركردووه، هیچ ده‌سه‌ڵاتێكی ده‌ستووریان نییه بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و كاره. حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان نه ڕه‌زامه‌ندی ده‌ربرِیوه و بێده‌نگ بووه. له 15ی شوباتی 2022، رِۆژی برِیاری به‌ناو دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، حكومه‌ت به‌یاننامه‌یه‌كی بڵاوكرده‌وه و بڕیاره‌كه‌ی به ناڕه‌وا و ناده‌ستوور و ناشه‌رعی وه‌سف كرد. جێی ئاماژه‌یه، رۆژی 28ی شوباتی 2022 به‌یاننامه‌یه‌كی هاوبه‌ش له نێوان سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان و په‌رله‌مانی هه‌رێمی كوردستان و ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری هه‌رێمی كوردستانه‌وه بڵاوكرایه‌وه. به‌یاننامه‌كه له‌لایه‌ن سه‌رۆكوه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستانه‌وه پشتیوانی لێكرابوو. له به‌یاننامه‌كه‌دا بڕیاری به‌ناو دادگای باڵای فیدراڵی عێراق به ناده‌ستووری وه‌سف كراوه و داوای دامه‌زراندنی دادگای باڵای فیدراڵی عێراقی شه‌رعی كراوه به پێی مادده‌ی ٩٢ی ده‌ستوور. له مانگی ئازاردا لێدوانی هاوشێوه‌ی به‌دوای خۆیدا هێنا. هه‌روه‌ها له 4ی حوزه‌یرانی 2022، ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری هه‌رێمی كوردستان به‌یاننامه‌یه‌كی دیكه‌ی بڵاوكرده‌وه‌و تیایدا خسته‌ڕوو كه دادگای باڵای فیدراڵی له عێراق به‌پێی ده‌ستووری عێراقی دانه‌مه‌زراوه، و ئه‌و ده‌زگایه كه بڕیاری 15ی شوباتی 2022ی ده‌ركردووه هیچ ده‌سه‌ڵاتێكی ده‌ستووری نه‌بووه بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌و كاره. هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌بردنی هه‌موو كێڵگه‌كانی نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستان ده‌كه‌وێته ژێر ده‌سه‌ڵاتی تایبه‌تی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، و یاسای نه‌وت و غازی كوردستان به‌پێی برِگه‌كانی ده‌ستووری فیدراڵی عێراق دامه‌زراوه. ئه‌نجوومه‌نی دادوه‌ری هه‌رێمی كوردستان ده‌زگایه‌كی سه‌ربه‌خۆیه و پێكهاتووه له یاساناسه پێشه‌نگه‌كانی هه‌رێمی كوردستان. رۆژی 5ی حوزه‌یرانی 2022، حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ده‌ستی به دۆسیه‌ی دادگایی كرد دژی وه‌زیری نه‌وتی حكومه‌تی فیدراڵ له دادگاكانی هه‌رێمی كوردستان. حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌م دۆسیه‌دا داوای ڕاگه‌یاندنی گشتگیری ده‌ستوری بوونی یاسای نه‌وت و غازی كوردستان و ناشه‌رعییه‌تی ڕای ئه‌و پانێله ده‌كات كه وا خۆی نیشان ده‌دات كه دادگای باڵای فیدراڵییه. وه‌زاره‌تی سامانه سروشتییه‌كان له‌ڕاگه‌یه‌ندراوه‌كه‌یدا هۆشداری داوه‌و ئه‌وه‌ی خستوه‌ته‌ڕوو: نه سۆمۆ و نه هیچ لایه‌نێكی دیكه له به‌غدا هه‌وڵی سه‌لماندنی شه‌رعیه‌تی دادگای باڵای فیدراڵی به‌ناو دادگا نه‌داوه. له‌به‌رئه‌مه‌ش دادگای باڵای فیدراڵی دیاره ناشه‌رعییه. هه‌موو كه‌س و لایه‌نێك ئه‌م ناڕه‌حه‌تییه له‌ناو عێراقدا تێده‌گات، به‌ڵام ڕه‌نگه له ده‌ره‌وه‌ی عێراق كه‌متر هه‌ستی پێبكه‌ن. به له‌به‌رچاوگرتنی لاوازییه كوشنده‌كانی ناو دامه‌زراوه‌كانی به‌غدا، و لاوازییه كوشنده‌كانی ئارگیومێنته‌كانی به‌غدا، ستراتیژی به‌غدا ئه‌وه‌یه چیرۆكێك دروست بكات بۆ دروستكردنی نادڵنیایی له‌ناو بازاڕی نێوده‌وڵه‌تی به‌رامبه‌ر نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان. بۆیه ئه‌م به‌یاننامه و هه‌ڕه‌شانه‌ی به‌غدا ده‌بێت به‌و شێوه‌یه تێبگه‌ین و ڕه‌ت بكرێنه‌وه، و به ڕوونی و بێ دوو دڵی له ده‌ستووری فیدراڵ و ئومێدی گه‌لی عێراقدا ده‌بینرێت كه عێراق وه‌ك كۆمارێكی فیدراڵی راسته‌قینه بمێنێته‌وه. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شی نه‌شاردوه‌ته‌وه كه مافی هه‌رێمی كوردستان بۆ په‌ره‌پێدان و به‌رهه‌مهێنانی سه‌رچاوه‌كانی هایدرۆكاربۆن له سنووری هه‌رێم به‌رده‌وامه وه‌ك له ده‌ستووری فیدراڵی و یاسای كوردستاندا هاتووه. حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به‌رده‌وامه له به‌رهه‌مهێنان و ناردن و فرۆشتن و پاڵاوتنی و به‌كارهێنانی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان، و پێشبینیش ده‌كرێت به‌رهه‌مهێنان زیاد بكات. حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به ته‌واوی پابه‌نده به پرۆسه‌ی ناوبژیوانی و گفتوگۆ بۆ چاره‌سه‌ركردنی ناكۆكییه هه‌ڵواسراوه‌كان له‌گه‌ڵ حكومه‌تی فیدراڵ له باره‌ی به‌ڕێوه‌بردنی نه‌وت و گاز له عێراق. ئه‌و ناكۆكییانه وه‌ك هه‌ر جیاوازییه‌كی تری بیروڕا ده‌بێت به پێی ده‌ستووری فیدراڵی و مافه ده‌ستوورییه‌كانی خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان و هه‌موو عێراق چاره‌سه‌ر بكرێن. تا ئه‌و كاته حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به‌رده‌وام ده‌بێت له هه‌نگاوه به‌هێزه‌كان بۆ به‌رگریكردن له‌و مافانه.
هاوڵاتی.. نرخی مریشك له بازاڕه‌كانی هه‌رێمی كوردستان به‌رده‌وامه له دابه‌زین و ئه‌مڕۆ نرخی یه‌ك كیلۆ مریشكی گه‌وره به 1900 دینار فرۆشرا. ئه‌مرِۆ شه‌ممه، نرخی مریشك له بازارِه‌كانی هه‌رێمی كوردستان دابه‌زینی به‌رچاوی به‌خۆیه‌وه بینی نرخی كیلۆیه‌ك مریشكی گه‌وره بۆ 1900 دینار دابه‌زی، هاوكات نرخی جۆره‌كانی دیكه مریشكیش دابه‌زینی زیاتری به‌خۆیه‌وه بینی. ئه‌مه‌ش له‌دوای ئه‌وه‌دێت، نازم عبدوڵا جاف سه‌رۆكی كۆمه‌ڵه‌ی كێڵگه په‌له‌وه‌رییه‌كان رایگه‌یاند، له جه‌ژنی قوربانی ئه‌مساڵه‌وه هه‌تا ئێستا زیاتر له 15 ملیار دینار زیان به‌ر پرۆژه‌كانی به‌رهه‌مهێنانی په‌له‌وه‌ركه‌وتووه كه به‌شێوه‌یه‌كی كه‌م ئه‌و برِه باسكراوه كه ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین زه‌نگی مه‌ترسیه بۆ راوه‌ستاندنی به‌رهه‌مهێنانی مریشكی زیندوو.
هاوڵاتی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا کۆمپانیای گشتی بازرگانی خۆراک لە عێراق ڕایگه‌یاندووه هه‌موو سەرەتای مانگێک بێ کێشە بابەتەکانی فۆڕمی خۆراک دەگاتە بریکارەکانی خۆراک، ئاماژه‌شی به‌وه‌کردووه تا کۆتایی ئەمساڵ خۆراکی پێویستی لەبەردەستدایە، بۆ ئەوەی لە چوارچێوەی فۆڕمی خۆراکدا بەسەر ھاوڵاتیاندا دابەشی بکات. کۆمپانیاکه ئه‌وه‌شی ڕاگه‌یاندووه دۆسیەی فۆڕمی خۆراک و بەردەوامبوون و پشتیوانیکردنی، یەکێکە لەکارە ھەرە لەپێشینەکانی حکومەت و پشتیوانی بەردەوامبوونی دەکات. ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەموو ئەو پەرۆشیانەیان لە پێناو دەستەبەرکردنی ئاسایشی خۆراکی وڵاتەکەیە، هاوکات جه‌ختیشی له‌وه‌کردۆته‌وه ھەموو سەرەتای مانگێک بێ کێشە بابەتەکانی فۆڕمی خۆراک دەگاتە بریکارەکانی خۆراک، بۆ ئەوەی لەکاتی خۆیدا بەسەر ھاوڵاتیاندا دابەش بکرێت. پرۆسه‌ی دابه‌شکردنی به‌شه‌خۆراکی مانگانه له ئابی ١٩٩٠ له‌عێراقدا ده‌ستیپێکردووه و تا ئێستا پرۆسه‌که به‌رده‌وامه، ساڵانه چه‌ندین ملیار دۆلاری له بودجه‌ی گشتی عێراق بۆ ته‌رخانده‌کرێت.
هاوڵاتی / تایبه‌ت كه‌مێك پێش ئێستا كۆنفرانسی ئیسلامی بۆ به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی توندوتیژی دژی ژنان به ئاماده‌بونی چوار سه‌رۆكایه‌تیه‌كه‌ی عێراق و ژماره‌یه‌كی زۆر له سه‌ركرده‌كانی عێراق له به‌غدا به‌رِێوه‌چوو. له سه‌ره‌تای كۆنفرانسه‌كه‌شدا د. به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح سه‌رۆك كۆماری عێراق وته‌یه‌كی پێشكه‌شكردو رِایگه‌یاند:پێویسته ئێمه‌ی عێراقیه‌كان خۆمان كێشه‌كانی خۆمان چاره‌سه‌ر بكه‌ین و پێكه‌وه رووبه‌رووی گه‌نده‌ڵكاران ببینه‌وه. وتیشی: پێویسته چاكسازی له دامه‌زراوه‌كانی حكومه‌ت بكرێت و ئه‌و ترسه تیرۆرستییه‌ی كه له‌سه‌ر هاوڵاتیانی عێراق هه‌یه برِه‌وێنرێته‌وه‌و كۆتایی پێ بهێنرێت . ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا : عێراق له‌ئێستادا پێویستی به گفتوگۆی جدی نێوان لایه‌نه‌كان هه‌یه، بۆ كه‌م كردنه‌وه‌ی جیاوازیه‌كان و گه‌شتن به ئه‌نجامێك له‌پێناو پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق. هه‌روه‌ها موسته‌فا كازمی سه‌رۆك سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق له‌و كۆنفرانسه‌كه‌دا رِایگه‌یاند: له ئێستادا عێراق رِووبه‌رِووی قه‌یرانی سیاسی بۆته‌وه كه هه‌رِه‌شه له ئارامی و ئابووری عێراق ده‌كات . وتیشی: هه‌موو عێراقیه‌كان چاوه‌رِێی ژیانێكی باشترن و ده‌یانه‌وێت به ئارامی و دوور له ناكۆكی مه‌زهه‌بی پێكه‌وه له‌سه‌ر خاكه‌كه‌یان بژین،هه‌وره‌ها پێویسته له‌سه‌رمان هه‌وڵی كاڵكردنه‌وه‌ی ناكۆكییه سیاسیه‌كان بده‌ین كه‌له ئێستادا له‌نێوان لایه‌نه‌كاندا بوونی هه‌یه. هه‌ر له‌و كۆنفرانسه‌دا عه‌ممار حه‌كیم سه‌رۆكی ره‌وتی حیكمه رایگه‌یاند: ناكۆكی لایه‌نه‌كان له به‌رژه‌وه‌ندی گه‌لی عێراق نیه‌و پێویسته لایه‌نه‌كان به زووترین كات كۆببنه‌وه‌وهه‌وڵی كه‌مكردنه‌وه‌ی ناكۆكیه‌كانیان بده‌ن. وتیشی: ئه‌م كۆنفرانسه بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی توندوتیژییه‌كانه دژی ژنان و پێویسته هاوسه‌نگی ره‌گه‌زی بپارێزرێت، چونكه هه‌ردوو رِه‌گه‌ز (نێر و مێ) هاوڵاتی عێراقین و وه‌ك یه‌ك مافیان هه‌یه.
هاوڵاتی به‌پێی ڕاپۆرتێکی گۆڤاری فایننشیاڵ تایمزی به‌ریتانی کە لەسەر پەرەسەندنی پیشەسازیی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە سەربازییەکانی تورکیا بڵاوی کردووەتەوە، بەشێک لە کاریگەرییەکانی ئەم پیشەسازییە لەسەر شەڕی دژی پەکەکە و نفووزی تورکیای لە وڵاتانی دیکە لەوان لە عێراق تاوتوێ کردووە و ئاماژەی کردووه به بوونی زیاتر لە 30 بنکەی سەربازیی سوپا و میتی تورکیا لە خاکی هەرێمی کوردستانی عێراق و خەمساردیی هەولێر و بەغدا لەمەڕ هێرشی فڕۆکە بێ فڕۆکەوانەکانی ئەو وڵاتە و هۆشداریی داوە لە فراوانبوونی نفووزی تورکیا لە هەرێمی کوردستانی عێراق. گۆڤارەکه باس لە زیادبوونی پشتبەستنی تورکیا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی سەربازی بۆ بەرەنگاربوونەوەی پەکەکە لە هەرێمی کوردستان دەکات، بەجۆرێک کە لە ئێستادا زۆربەی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی تورکیا لە دژی پارتی کرێکارانی کوردستانی تورکیا یان پەکەکە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی سەربازیی جۆری ئاڵاداری B2 ئەنجام دەدرێن. ئەم گۆڤارە لە زاری فوئاد حوسێن وەزیری کوردی دەرەوەی عێراقەوە دەڵێت کە تورکیا لە ئێستادا 33 بنکەی سەربازی و هەواڵگری لە ناوخۆی عێراق و هەرێمی کوردستاندا هەیە و لانیکەم 4000 هێزی سەربازی ئەم وڵاتە لە عێراق جێگیر کراون. بەرپرسێكی دیكەی سیاسیی عێراق كە نەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت، ئاماژە بەوە دەكات كە توركیا لە سەرتاسەری خاكی عێراقدا نفووزی هەیە، بەڵام دەسەڵاتدارانی عێراق نەیانتوانیوە كاردانەوەیەكی دروست نیشان بدەن بەرامبەر بە نفووزی بەرفراوانی توركیا لە عێراق و هەرێمی كوردستان ئەوەش بەهۆی ئەو ئاژاوە و بنبەستە سیاسییەی کە لە ئەنجامی ناکۆکییە ناوخۆییەکانی عێراق سەری هەڵداوە. کاربەدەستانی کورد و حکوومەتی ناوەندی ڕایانگەیاندووە کە تورکیا پێش هێرشە ئاسمانییەکان بە دەگمەن بەرپرسە عێراقییەکان لەو هێرشانە ئاگادار دەکاتەوە. بابەتی هەرە گرنگ ئەوەیە کە زۆربەی قوربانیانی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی تورکیا لە خاکی هەرێمی کوردستان خەڵکی مەدەنین. بەپێی راپۆرتی فایننشیاڵ تایمز، لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا، تەنیا لە شارۆچکەی شیلادزێی هەرێمی کوردستان، لانیکەم 51 کەس بەهۆی هێرشەکانی تورکیاوە گیانیان لەدەست داوە کە تەنیا 7 کەسیان ئەندامی پەکەکە بوون. دانیشتوانی دەڤەری شیلادزی بە فایننشیاڵ تایمزیان راگەیاندووە، زۆربەی کات، لە ترسی هێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا ناوێرن لە ماڵ بێنە دەر، هەروەها بەشێک لە جووتیارانی ناوچەکەش لە ترسی هێرشی تورکیا کێڵگەکانیان بەجێهێشتووە. جێگای ئاماژه‌یه چه‌ند ساڵێکه تورکیا به‌فڕۆکه‌ی بێفڕۆکه‌وان هێرشده‌کاته سه‌ر هاوڵاتیان و کادیرو گه‌ریلاکانی په‌که‌که له‌باشوری کوردستان و تا ئێستا به‌و هۆیه‌وه ژماره‌یه‌ک هاوڵاتی و گه‌ریلا شه‌هیدبوون.
عەمار عەزیز ماوەی زیاتر لە 10 ساڵە مامۆستایانی دهۆك چاوەڕوانی دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوونن، لەكابینەكانی رابردوودا حكومەتی هەرێم پێكەوە بڕیاری دروستكردنی سێ شاری نیشتەجێبوونی بۆ مامۆستایان دەركرد، پرۆژەكانی هەولێرو سلێمانی تەواوبوون، بەڵام تائێستا پرۆژەی دهۆك دەستی پێنەكراوە، ئەو زەویەی بۆ پرۆژەكە تەرخانكرا دواتر دراوە بەبازرگانان بۆ پرۆژەی بازرگانی، یەكێتی مامۆستایان دەڵێت:»ئیدارەی پێشووی پارێزگای دهۆك هاوكارنەبوون و بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنانی دهۆك دژایەتی پرۆژەكەیان كرد، هەوڵیاندا كۆمپانیەكە پرۆژەكە جێبەجێ نەكات»، مامۆستایەكیش پێیوایە ئەگەر بێدەنگی مامۆستایان نەبووایە پرۆژەكە ئاوا لەبەین نەدەچوو. عەوام ئیبراهیم، مامۆستایە لەپارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت: «من لە 2012وە مامۆستام، زیاتر لە 10 ساڵە چاوەڕێی حكومەت دەكەین شاری مامۆستایان دروستبكات، مووچەی ئێمە كەمەو بەشی خەرجی ماڵ و منداڵ ناكات و بەو مووچەیە هەرگیز ناتوانین شوێنێكی نیشتەجێبوون بكڕین، نازانم جیاوازی ئێمە لەگەڵ مامۆستایانی هەولێرو سلێمانی چیە، بۆچی پرۆژەكەی ئەوان تەواوبوو ئێمەش هەر لەچاوەڕوانیداین». «داوا لەهەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان دەكەین پەلەبكەن لەجێبەجێكردنی پرۆژەكە، چونكە سەدان مامۆستا لەسنوری پارێزگای دهۆك لەخانوو و شوقەی بەكرێدان« عەوام ئیبراهیم وای وت. محەمەد بامەڕنی، مامۆستایە لەپەروەردەی رۆژهەڵات لەناوەندی شاری دهۆك باسی تەواونەكردنی شوقەی مامۆستایانی لەپارێزگای بۆ هاوڵاتی كردو وتی: « ستەمێكی روون و ئاشكرا لەئێمە كراوە، لەدهۆك شوێنی گۆنجاو بۆ دروستكردنی شاری مامۆستایان هەیەو هیچ بیانوویەك بۆ دواكەوتنی پڕۆژەكە نیە، داواش لەیەكێتی مامۆستایان و وەزارەتی پەروەردە دەكەین چارەنووسی ئەم پرۆژەیەمان بۆ یەكلایی بكاتەوە». مامۆستا محەمەد وەك خۆی ئاماژەی بۆ كرد حەوت ساڵە كرێچیەو لەتوانایدا نیە شوقە یان خانوو بكڕێت، ئەو دەڵێت:» بۆچی بەرپرسان هەرزوو پرۆژەی شاری مامۆستایانیان لەهەولێرو سلێمانی تەواوكرد، بەڵام پرۆژەكەی دهۆك هەر جێبەجێ نەكرا، ئێمەش مافی خۆمانە شوقە یان خانوویەك بەقیستی درێژخایەن وەربگرین». ئەحمەد گەرمیانی سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان بەهاوڵاتی رایگەیاند:»ئەنجومەنی وەزیران لەكابینەی شەشەم ، فەرمانی دەركرد بۆ دروستكردنی سێ شاری مامۆستایان لەهەریەك لەپارێزگاكانی هەولێر، دهۆك و سلێمانی، لەساڵی 2012 دەستمانكرد بەجێبەجێكردنی پرۆژەی شاری مامۆستایانی سنوری پارێزگای هەولێر، دواتر لە 2014 پرۆژەی شاری مامۆستانی سنوری پارێزگای سلێمانی، لەپاشان و لەساڵی 2019 بۆ مامۆستایانی سنوری قەزای كەلارو دەوروبەری». وتیشی: «ئیدارەی پارێزگای هەولێرو سلێمانی زۆر لەگەڵ ئێمە هاوكاربوون لەهەمانكاتدا هەماهەنگیەكی زۆر باش لەنێوان ئێمەو بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنان لەهەردوو پارێزگاكەدا هەبوو، بۆیە پرۆژەكانی ئەو دوو پارێزگایە تەواوبوون، لەپارێزگای هەولێر هەزارو 13 یەكەی نیشتەجێبوون بەسەر مامۆستایاندا دابەشكران، كەئەویش خانوو و شوقە بوون بەقیستی 100 مانگ و بەنرخێكی گونجاو». «لەسلێمانیش تەواوبووەو ژمارەی شوقەكانی نزیكەی هەزار و 850 شوقەیە بەقیستی 100 بۆ 110 مانگ و دابەشكرا، پرۆژەی شاری مامۆستایانی كەلاریش سەرووی 60%ی پرۆژەكە تەواو بووەو ئیشكردن لەپرۆژەكە بەردەوامە « ئەحمەد گەرمیانی وای وت. هاوكات عومەر عەلی تەها، بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت:« ئەم بابەتە پەیوەندی بەیەكێتی مامۆستایانەوە هەیە، نازانین هۆكارەكانی دواكەوتنی پرۆژەكە چین، پەیوەندیمان بەو پرسەیە نیە». فەلاح حەجی حەسۆ بەرپرسی بەشی راگەیاندن لەبەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنان لەدهۆك بۆ هاوڵاتی دواو دەڵێت: « ئەم بابەتە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2010 ئەوكات پارچە زەویەك بۆ دروستكردنی شاری مامۆستایانی دهۆك لەلایەن حكومەتەوە دابینكراوە، دوای ئەوە لەساڵی 2012 پرۆژەكە راگیرا بەهۆی چەند هۆكارێك، دواتر شەڕی داعشی بەسەرداهات ، حكومەت پێویستی بەو پارچەزەویە بوو بۆ ژمارەیەك پرۆژە، دیارە ئەوكات جارێكی تر زەویەكان دابەشكران، بۆیە ئەو گۆڕانكارییە دروستبووە ، ئێستا ئەو پارچەزەویە نەماوە. «مامەڵەكانی شاری مامۆستایانی دهۆكمان بەرێوە بردووە، هیچ دژایەتی پرۆژەكەمان نەكردووەو هاوكاریش بووین، دەرگای ئێمە كراوەیە بۆ یەكێتی مامۆستایان، بەڵام ئێمە ناتوانین هیچ پارچەزەویەكیان بۆ دابین بكەین، دەبێت حكومەت زەوییان بۆ دابین بكات و دواتر ئێمەش مامەڵەكانیان بەڕێوەدەبەین» فەلاح حەجی حەسۆ وای وت. بەڵام ئەحمەد گەرمیانی سەرۆكی یەكێتی مامۆستایان دەڵێت: «بەداخەوە ئیدارەی پێشووی پارێزگای دهۆك بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ ئێمە هاوكارنەبوون، لەهەمانكاتدا بەڕێوەبەرایەتی وەبەرهێنانی دهۆكیش بەهەمان شێوە هیچ هاوكارنەبوون و دژایەتی پرۆژەكەیان كرد، هەوڵیاندا كۆمپانیەكە پرۆژەكە جێبەجێ نەكات ئەوەش بەبیانووی هەبوونی چەند تێبینیەك لەسەر كۆمپانیاكە، ئەمە لەكاتێكدایە هەمان كۆمپانیا پرۆژەی شاری مامۆستایانی هەولێرو سلێمانی بەڕێكوپێكی تەواوكرد». روونیشیكردەوە: « ئەو زەویەی كەپێشتر بڕیاربوو شاری مامۆستایانی دهۆكی لەسەر دروستبكرێت دواتر درا بەسێ بازرگان تاوەكو پرۆژەی بازرگانی لەسەر دروستبكەن، چەندین جاریش سەردانی بەرێوەبەرایەتی وەبەرهێنانی دهۆكمان كردووە تازەویەكی تر دەستنیشان بكرێت بۆ دروستكردنی شاری مامۆستایان، بەداخەوە تائێستا هیچ پارچەزەویەك بۆ شاری مامۆستایانی دهۆك دابین نەكراوەو هیچ نیەتێكیش نیە پرۆژەكە دروستبكرێت، وتیشی: «ئەوان بەردەوام دەبن لەبەدواداچوون بۆ پرۆژەكە، چونكە مافی مامۆستایانی دهۆكە ئەوانیش شوقە بەنرخێكی گونجاو وەربگرن». ژمارەی مامۆستایانی هەرسێ پارێزگا بەبێ مامۆستایانی وانەبێژ بەم شێوەیەیە، پارێزگای دهۆك 28 هەزار، پارێزگای هەولێر نزیكەی 35 هەزار، پارێزگای سلێمانی نزیكەی 32 هەزار مامۆستان. جەمبەد شوكری سەرۆكی لیژنەی پەروەردە لە ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك سەبارەت جێبەجێنەكردنی پرۆژەكە، بەهاوڵاتی راگەیاند:» بەپێی ئەو دەستەڵاتەی هەمانە بەدواداچوونمان بۆ پرۆژەی شاری مامۆستایان كردووە، لەگەڵ پارێزگاری دهۆك و وەزیری پەروەردە تاووتوێی پرۆژەكەمان كردووەو داوامانكردوە ئەم یەكانە بۆ مامۆستایان دروستبكرێت». وتیشی: «لەئەنجامی بەدواداچوونەكانمان ئەوەمان بۆ دەركەوت كە بەرپرسانی دهۆك دەیانەوێت شاری مامۆستایان لەشوێنێكی گونجاو بەكوالێتیەكی باش دروستبكرێت، هەروەها ئەو كێشەو كەموكورتیانەی لەپرۆژەكانی شاری مامۆستایانی هەولێرو سلێمانی كراوە بۆ شاری مامۆستایانی دهۆك دووبارە نەبێتەوە، بۆیە دروستكردنی پرۆژەكە دواكەوتووە». هەر سەبارەت بەدروستنەكردنی شاری مامۆستایان لەدهۆك، لەتیف ئەمین، كەمامۆستایە لەپەروەردەی قەزای بەردەڕەش بەهاوڵاتی وت: «گومان لەوەدا نییە، بارودۆخی ژیان و گوزەرانی مامۆستایان لەسنوری پارێزگای دهۆك باشتر نییە لەمامۆستایانی پارێزگاو شوێنەكانی تر، پێموایە هۆكارەكە نەبوونی فشاری مامۆستایانە بۆ سەر لایەنەكانی پەیوەندیدار بۆ ئەم بابەتە، رەنگە یەكێتی مامۆستایانیش لێرە وەكو پێویست خەم لەمەسەلەكە نەخۆن و تائێستا بەجددی داوایان نەكردبێ، بۆیە پرۆژەكە دەستی پێنەكردووە».
هاوڵاتی له‌لێدوانێکی ڕۆنامه‌نوسیدا بەڕێوەبەری گشتیی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی (WHO) ڕایگه‌یاند لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٩وە کە ڤایرۆسی کۆرۆنا سەریهەڵدا تاکو ئێستا شەش ملیۆن ٤٥٠ هەزار کەس بەهۆی ڤایرۆسەکەوە گیانیان لەدەستداوە، ئاماژه‌شی به‌وه‌کرد که له‌م هه‌فته‌یه‌دا، بە تێپەڕاندنی یەک ملیۆن گیانلەدەستدان بە هۆی ڤایرۆسەکە لەسەرەتای ساڵەوە تا ئێستا، قۆناغێکی خەمناکمان تێپەڕاند. بەڕێوەبەری گشتیی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی (WHO)، تێدرۆس ئەدهانۆم گێبرێیسوس جەختی لەوە کردەوە کە ئەو ژمارەی گیانلەدەستدانە سەرەڕای هەبوونی رێکارەکانی رێگرتن لە گیانلەدەستدان قبوڵکراو نییە و وتی: "داوا لە سەرجەم حکوومەتەکان دەکەین کە بە مەبەستی کوتانی لە سەدا ٧٠ی دانیشتووان ڤاکسین بە کارمەندانی تەندروستی، باساڵاچووان و ئەو کەسانەی کە لە گرووپی ژێر مەترسیدان، بدەن". بەڕێوەبەری گشتیی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی باسی لەوەش کرد کە تاکو ئێستا ١٣٦ وڵات نەیانتوانیوە ئامانجی کوتانی لە سەدا ٧٠ی دانیشتووانیان تاکو کۆتایی مانگی حوزەیران بپێکنن و جەختی لەوەش کردەوە کە ٦٦ی ئەو وڵاتانە هێشتا نەیانتوانیوە تەنانەت لە سەدا ٤٠ی دانیشتووانەکانیان بکوتن. گێبرێیسوس ئەوەشی خستەڕوو کە ئەو وڵاتانەی کە رێژەی کوتانی تێدا کەمە تادێت تواناکانی کوتانیان زیاد دەکەن و وتی: "دەبێت کاری زیاتر بکرێت. یەک لەسەر سێی دانیشتووانی جیهان، دوو لەسەر سێی کارمەندانی تەندروستی و سێ لەسەر چواری بەساڵاچووان هێشتا نەکوتراون". تێدرۆس ئەدهانۆم گێبرێیسوس داواکاری بۆ وڵاتانی ئەندامی رێکخراوەکە نوێ کردەوە کە تواناکانیان لە پشکنین و رێکخستنەوەی جێنەتیک کەم نەکەنەوە.
هاوڵاتی له‌ڕاپۆرتێکدا ڕوانگەی مافی مرۆڤی سووریا باس لە زیاتر بوونی مانۆڕە سەربازییە هاوبەشەکانی نێوان هاوپەیمانان و هێزەکانی سووریای دیموکرات دەکات ئەوەش هاوکات لەگەڵ زیاتر بوونی گرژییەکانی نێوان کوردەکان و تورکیا. لە راپۆرته‌که‌دا ئاماژەی بە ئەنجامەکانی پەرەسەندنی گرژیی نێوان هێزە کوردیەکان و سوپای تورکیا و سەربزیوانی سەربەو وڵاتە لە باکووری سووریا کردووە. لەم ڕاپۆرتەدا جەخت لەوە دەکرێتەوە کە یەکێک لە دەرئەنجامەکانی پەرەسەندنی گرژیی نێوان کورد و تورکیا، زیادبوونی چالاکییە سەربازییەکانی ئەکتەرەکانی دیکەیە، بە تایبەت هاوپەیمانی دژی داعش و ڕووسیا و ئەمریکا. بە پێی ئەم ڕاپۆرتە لە ماوەی یەک مانگی ڕابردوودا کە گرژی و ئاڵۆزییەکانی نێوان تورکیا و کوردەکانی سووریا زیاتر بووەتەوە، لانیکەم ٥ مانۆڕی هاوبەش لە نێوان هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی ئەمریکا و هێزەکانی سووریای دیموکرات بە سەرۆکایەتی کوردەکان ئەنجام دراوە. بەپێی راپۆرتی روانگەی مافی مرۆڤی سووریا، لەم مانۆڕانەدا تەقەمەنی جەنگی بەکارهاتووە. ئەم ڕێکخراوەیە کە چاودێری ڕەوشی سووریا دەکات، هەروەها باس لە زیاتر بوونی گواستنەوەی چەک و لۆجستیک لەلایەن هاوپەیمانانەوە بۆ سووریا دەکات. هەر بەم پێیە، لە ماوەی یەک مانگی رابردوودا، هاوپەیمانی دژ بە داعش سێ کاروان کە پێکهاتوون لە 130 بارهەڵگر کەرەستەی پێویستی لە هەرێمی کوردستانەوە هێناوەتە ئەو ناوچانەی کە لە ژێر کۆنترۆڵی کوردانی سووریادان. هەروەها ئاماژە بە پەرەسەندنی هێرشەکان بۆ سەر بنکەکانی ئەمریکا دەکرێت. لەماوەی 10 رۆژی رابردوودا لانیکەم سێ هێرشی مووشەکی کراوەتە سەر سێ بنکەی ئەمریکی لە کێڵگەی نەوتی «العمر» و کێڵگەی غازی کۆنیکۆ و بنکەی «تەنەف» لە سنووری سووریا لەگەڵ عێراق و ئوردن. ئەمریکاش لە وەڵامی ئەم هێرشانەدا چەند ناوچەیەکی بۆردوومان کردووە. لەماوەی یەک مانگی ڕابردوودا کە ٩٥ەمین مانگی ئامادەبوونی هێزەکانی هاوپەیمانان بوو لە سووریا، سێ ئۆپەراسیۆنی هاوبەشی هێزەکانی هاوپەیمانان لە دژی چەکدارانی داعش لە حەسەکە، دێرەزور و ڕەقە ئەنجام دراوە، کە تێیدا ژمارەیەکی بەرچاو لەو کەسانە دەستگیر کراون کە گومانیان لێدەکرێت ئەندامی داعش بووبن. هه‌روه‌ها باس له‌وه كراوه كه هێزه‌كانی ئه‌مریكا، له هه‌نگاوێكی ده‌گمه‌ندا، كه‌ره‌سته سه‌ربازی و لۆجستیكییان له ڕێگه‌ی ئوردنه‌وه گواستۆته‌وه بۆ بنكه‌ی ته‌نه‌ف. لە راپۆرتەکەی ڕوانگەی مافی مرۆڤی سووریادا، جەخت لەوە کراوەتەوە کە نە هێزەکانی سوپای تورکیا و نە هێزەکانی هاوپەیمانی دژ بە داعش، لە ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانیاندا لە ناو خاکی سووریا گرنگییان بە گیانی خەڵکی سڤیل نەداوە. دەرئەنجامی ئەم خەمساردییە کوژرانی سەدان هاوڵاتیی مەدەنی بووە. ڕوانگه‌ی سوری بۆ مافه‌کانی مرۆڤ ڕێکخراوێکی تایبه‌ته به بواره‌کانی مافی مرۆڤ له‌سوریا و باره‌گای سه‌ره‌کی ڕێکخراوه‌که له‌له‌نده‌نی پایته‌ختی به‌ریتانیایه.
هاوڵاتی لایەنە ناكۆكەكانی عێراق تائێستا لەسەر میكانیزمێك بۆ چارەسەری دۆخی سیاسی رێكنەكەوتوون، سەدر پێداگیری لەسەر داواكارییەكانی خۆی دەكاتەوەو لەبەرامبەریشدا چوارچێوەی هەماهەنگی رازی نییە بەداواكارییەكانی سەدر، هەوڵە نێوەندگیریەكانیش نەیتوانی عێراق لەدۆخی چەقبوستوو رزگار بكات. هەرچەندە لەماوەكانی رابردوودا چ نەتەوەیەكگرتووەكان لەڕێگای (جێنین پلاسخارت)ی نوێنەریەوە لەعێراق و (هادی عامری) سەركردەی چوارچێوەی هەماهەنگی دەستپێشخەری و كۆبوونەوەی بەردەوام لەگەڵ لایەنەكان ئەنجامدرا، بەڵام لەئێستادا وادەردەكەوێت دۆخەكە چەقی بەستبێت و هیچ بەرەوپێشەوەچوونێك نەبینرێت. هێشتا سەدرییەكان لەسەر مەرجەكانی خۆیان سوورن كەئەویش هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانی دووبارە هەڵبژاردن و گۆڕینی سیستەمی سیاسی و دەستورە، هیچ سازشێكیان لەو رووەوە بۆ بەرامبەرەكانیان نەكردووەو راشیانگەیاندووە تاجێبەجێكردنی داواكانیان بەردەوام دەبن لەسەر خۆپیشاندان و مانگرتن. لەبەرامبەردا چوارچێوەی هەماهەنگی كەئێستاو دوای كشانەوەی سەدرییەكان زۆرینەی پەرلەمان پێكدەهێنن، بەپێی زانیارییە میدیاییەكان لەوەڵامی موقتەدا سەدر بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە چوار مەرجی سەرەكییان داناوە تاڕازی بن بەو پێشنیارە كە ئەوانیش بریتین لەپێكهێنانی حكومەتی راگوزەر، كەدەبێت لەناو پەرلەمانی عێراقەوە هەڵبژاردنی بۆ بكرێت و نابێت كازمیش سەرۆكایەتی بكات، هاوكات یاسای هەڵبژاردن هەمواربكرێتەوەو دەستەی كارگێڕی كۆمسیۆنیش بگۆڕدرێت، دواتر گفتوگۆی نیشتمانی ئەنجامبدرێت. هەرچی لەبارەی هەوڵەكانی (هادی عامری)یەوە هەیە دوای سەردانیكردنی لایەنە سیاسییەكان، تائێستا جگە لەو بەیاننامەو راگەیەندراوانەی دەرچوون، تائێستا هیچ هەنگاوێكی كردەیی بۆ جێبەجێكردنی بیرۆكەكان نەنراوە. (توركی عەتبی) سەركردە لەچوارچێوەی هەماهەنگی دەڵێت: سەردانەكانی عامری بۆ لای ١٠ لایەنی سیاسی جیاواز زیاتر بۆ یەكخستنی هەوڵەكان بووە بۆ كۆتاییهاتنی قەیرانی سیاسی عێراق. ئەو سەركردەیە راشیگەیاند: هەمووان لەسەر سێ خاڵی سەرەكی كۆكبوون پێش ئەوەی هیچ هەنگاوێك بنرێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن كە ئەوانیش پێویستە بەپێی رێكارە دەستورییەكان بێت ئەویش لەڕێگای ئەنجومەنی نوێنەرانەوە، واتە دەستپێكردنەوەی كۆبوونەوە فەرمییەكانی پەرلەمان، هاوكات درووستكردنی حكومەتێك كەبتوانێـت قەیرانەكان چارەسەربكات و سەرپەرشتی هەڵبژاردنی پێشوەختە بكات، هاوكات یاسای كۆمسیۆن و كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان بەپێی روئیایەك بێت كەدادپەروەری تیادا رەچاوبكرێت. لەو نێوەندەداو لەنێوان پێداگری رەوتی سەدرو كۆڵنەدانی چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ وازنەهێنان و دەستبەردارنەبوونیان لەداواكانیان، لەنێوان داواكاری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و كۆبوونەوەی پەرلەمان لەدەرەوەی باڵەخانەی پەرلەمان، بەپێی زانیارییە میدیاییەكان باس لەهەبوونی جۆرێك لەسەفقەی سیاسی دەكرێت ئەگەر بێت و سەربگرێت ئەوا هاوكار دەبێت بۆ چارەسەری تەنگژەی سیاسی لەعێراقدا. بەپێی ئەو سەرچاوانە هەوڵەكان بەردەوامن بۆ داڕشتنی سەفقەیەكی سیاسی كەداواكارییەكانی رەوتی سەدر لەخۆبگرێت لەدووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن ئەویش دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان لەلایەن پەرلەمانتارانەوە، ئەو لایەنانە دەیانەوێت بڕوا بەسەدرییەكان و چوارچێوەی هەماهەنگی بهێنن كە بەرەو چارەسەری دۆخەكە بڕۆن بۆ ئەوەی لەدەست دەرنەچێت، هاوكات ئەو سەرچاوانە بڕوایان وەهایە لەدوایین ساتدا مەرجەعیەتی نەجەف دەستوەردان لەدۆخەكەدا دەكات. ئەمە لەكاتێكدایە رەوتی سەدر رایگەیاندووە كەهەندێك لایەن لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنن، هاوكات داوای رووبەڕووبوونەوەی تەلەفزیۆنی راستەوخۆ لەسەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەكات، رەتكردنەوەی هەر جۆرە رووبەڕووبوونەوەیەكی وەهاش لەلایەن ئەو سەركردانەوە بەترس و رسوایی ئەو كەسانە دەزانێت كەگەندەڵن، لەبەرامبەریشدا (حەنان فەتلاوی) سەركردەی چوارچێوەی هەماهەنگی ئامادەیی خۆی بۆ رووبەڕووبوونەوەی تەلەفزیۆنی دەربڕی بەو مەرجەی دوای بەرنامەكە ژیانی پارێزراو بێت. لەبارەی دەرئەنجامی كۆبوونەوەی لایەنە سیاسییەكانیش بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ قەیرانەكە، هەرچەندە هەمووان لەسەر دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن كۆكبوون، بەڵام لەسەر هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و دروستكردنی حكومەتێك بۆ تێپەڕاندنی قۆناغەكە بۆچوونەكانیان جیاوازبوو. (یونس جەواد) چاودێری سیاسی بەڕۆژنامەی (سەباح)ی نیمچە فەرمی حكومەتی عێراقی راگەیاندووە: هەڵبژاردنی پێشوەختە پێدەچێت بیرۆكەیەكی لۆژیكی بێت، بەڵام رووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە لەكاتی جێبەجێكردنداو لەدۆخی ئێستاشدا زۆربەی لایەنەكان لەسەری ناكۆكن، بەتایبەت پێویستی بەدەنگدانی پەرلەمانە لەسەری، پەرلەمانی ئێستاش دوای پاشەكشەی سەدرییەكان بەدەست چوارچێوەی هەماهەنگیەوەیە. دەربارەی رای پسپۆڕانیش لەسەر دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن، لەلێدوانێكیدا سەربەست ئامێدی، سەرۆكی پێشووتری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەڵێت:»دوو كێشە هەن لەبەردەم پرۆسەی هەڵبژاردن ئەگەر بێت و دووبارە ئەنجامبدرێتەوە كێشەی یەكەم ئەوەیە كەئایا ئەم حكومەتەی ئێستا هەڵبژاردن بەڕێوەدەبات یان حكومەتێكی نوێ پێكدێت، ئەمەیان چوارچێوەی هەماهەنگی رازی نین حكومەتی ئێستا هەڵبژاردن بەڕێوەببات، كێشەی دووهەم سیستەم و شێوازی هەڵبژاردنەكانە، رەوتی سەدر لەگەڵ سیستەمی ئێستای هەڵبژاردنەو لایەنی بەرامبەر داوای گۆڕینی سیستەمی هەڵبژاردن دەكات بۆ سیستەمی ژماردنەوەی دەستی». لەشەقامی عێراقیدا ئەوەی ئێستا بووەتە پرسیاری گرنگی بەشێكی زۆری هاووڵاتیان ئەوەیە ئایا دووبارە هەڵبژاردنەوەی پەرلەمان چی لەدۆخەكە دەگۆڕێت؟ ئایا نەخشەی سیاسی هەروەك ئێستا دەمێنێتەوە یاخود نا؟ ئەو بودجە زەبەلاحەی بۆ هەڵبژاردن تەرخاندەكرێت بۆ گەشەپێدان و باشتركردنی دۆخی ئابووری هاووڵاتیان تەرخانبكرێت باشتر نییە؟ هەموو ئەم پرسیارانەش لەكاتێكدایە زۆرینەی هاووڵاتیانی عێراقی كەبەشداری هەڵبژاردنی پێشوویان نەكردووە لەئێستادا لەو نێوەندەدا وەك تەماشاكارێكیان لێهاتووە كەتەماشای هەردوو لایەنی ناڕازی دەكەن و چاوەڕێن بزانن ئەنجامی ململانێكانیان بەكوێ دەگات. بەبڕوای چاودێرانی سیاسیش هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەدەچن ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەمساڵدا قورسە، لەهەمووشی گرنگتر بڕواهێنانە بەشەقام لەسەر گرنگی دووبارە هەڵبژاردنەوەی پەرلەمان چونكە وەك لەپێشووتردا دەركەوت شەقام بایكۆتی هەڵبژاردنی كردبوو، ئەم بڕواپێهێنانەش كاتێكی زۆری دەوێت. (عەلی بەدیر) چاودێری سیاسی بڕوای وایە لەم قۆناغەدا باشتروایە هەردوو لایەنی سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگی خاڵێكی هاوبەش بدۆزنەوە، چونكە هەردوولایان بەدوو ئاراستەی جیاوازدا دەڕۆن، سەدر ئارەزووی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكات، لەكاتێكدا چوارچێوەی هەماهەنگی داوای دروستكردنی حكومەت دەكات بەچەند ئەركێكی دیاریكراوەوە كە یەكێكیان هەڵبژاردنی پێشوەختەیە. دەربارەی ئەو رەخنانەش كە لەدەسەڵاتی دادوەری دەگیرێت بەوەی نەیتوانیوە بڕیاری یەكلاكەرەوە بدات لەسەر چارەسەركردنی قەیرانی یاسایی و دەستووری پرسەكانی هەڵبژاردن و پەرلەمان، فایق زێدان سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری تەئكیدیكردەوە لەسەر گرنگی گرتنەبەری چوارچێوەی دەستووری و یاسایی بۆ چارەسەركردنی قەیرانی سیاسی و ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: كە دادگا بەهەمان دووری لەهەموانەوە دەوەستێت.
نیگار عومەر ماوەی دوو ساڵە كشتوكاڵی گەرمیان لەبەر ناوچەكانی رێگری لەچاندنی برنج دەكات لەناوچەكەدا، ئەمەش دەگەڕێنێتەوە بۆ وشكەساڵی و كەمی ئاوی رووباری سیروان و رەوانەكردنی ئاوەكە بۆ ناوچەكانی خانەقین و دیالە، ئەم هۆكارەش وایكردووە بەرهەمی برنجی ناوچەی گەرمیان بۆ زیاتر لەنیوە كەمبكات، بەنموونە لەگوندی بانیخێڵان رێگە بەڕوواندنی لەسەدا 40ی ساڵانی رابردووی برنج دراوە، جوتیارانیش دەڵێن:» حكومەتی هەرێم رێگریمان لێدەكات بەڵام پشتیوانیمان ناكات»، حكومەت بڕیاریداوە بڕێك پارە بۆ رووبەڕووبوونەوەی وشەكەساڵی لەگەرمیان تەرخان بكرێت بەڵام هیچ بڕە پارەیەك لەو بڕە نەگەیشتووەتە گەرمیان. چاندنی برنج لەمانگی شەشەوە دەستپێدەكات و لەناوەڕاستی مانگی 10وە دەدورێتەوە، گوندی بانیخێڵان یەكێكە لەو گوندانەی كەجۆرێك برنجی بەناوبانگی تێدا بەرهەم دەهێنرێت و ئەم بەرهەمەش بەهۆی كەمئاوی و رێگری لەچاندنی زیاد لەنیوەی بەرهەمەكەی كەمیكردووە. سیروان محەمەد، جوتیاری گوندی بانیخێڵان سەر بەقەزای دەربەندیخان بەهاوڵاتی راگەیاند:» لەسنوری گوندی بانیخێڵان لەمانگی شەشەوە دەستدەكەین بەچاندنی برنج كەجۆرە برنجێكی بەناوبانگە لەهەموو كوردستان و بەبرنجی (خڕی نەگازە) ناسراوەو تایبەتمەندی جیاوازە لەهەندێ لەناوچەكانی دیكە، ئەویش بەهۆی شوێنی جوگرافیاو ئاوی ناوچەكەوەیە، بەڵام لەئێستادا بەهۆی كەمئاوییەوە لەلایەن كشتوكاڵەوە ڕێگەنادەن هەموو جوتیارەكان وەك ساڵانی رابردوو برنج بچێنن، وتیشی: « ئێمە نزیكەی 80 جوتیار دەبین ئێستا رێگەیان بە 30 جوتیار داوە برنج بچێنن، ئەویش بەبیانوی ئەوەی كە ئاو كەمبووەتەوەو برنجیش یەكێكە لەو بەرهەمانەی ئاوی زۆری دەوێت». ئەو جوتیارە ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: « ساڵانی رابردوو نزیكەی 200 تۆن برنجمان بەرهەمدەهێنا بەڵام دوو ساڵە بەهۆی كەمئاوییەوە نزیكەی 80 تۆن بەرهەم دێت كەزیاد لەنیوە كەمیكردووەو حكومەتیش هیچ هاوكاریەكمان ناكات نە لەڕووی سەمادەوە نە لەڕووی ئامێرە كشتوكاڵیەكانەوە ئەمەش وایكردووە زۆربەی كات خەرجیەكانمان زیاتر بێت لەداهات». حكومەتی هەرێم لەماوەكانی رابردوودا بڕیاریدا كە بڕە پارەیەكی دیاریكراو بۆ رووبەڕووبوونەوەی وشكەساڵی بۆ گەرمیان دابین بكات، بەڵام تائێستا هیچ بڕە پارەیەك لەو بڕە نەگەیشتووەتە دەست كشتوكاڵی گەرمیان. شادیە حوسێن، بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی گەرمیان لەو رووەوە بۆ هاوڵاتی دواو رایگەیاند: «بەهۆی وشكەساڵیەوە ناوچەی گەرمیان رووبەڕووی زیانی زۆر بووەتەوە بەتایبەت ئەو بەرهەمە كشتوكاڵیانەی كەپشت بەئاوی باراناو دەبەستێت، لەنێو بەرهەمی هاوینەشدا بۆ ماوەی دوو ساڵە بەهۆی كەمئاوییەوە لەسنوری گەرمیان رێگریمان كردووە لەچاندنی برنج هەرچەندە ئەمە زیان بەبەرهەمی جوتیاران دەگەیەنێت، بەڵام ناوچەكانی خانەقین و پاێزگای دیالە رووبەڕووی كەمی ئاوی خواردنەوە بوونەتەوە بۆیە بەناچاری وامانكردووە چاندنی برنج كە ئاوی زۆر دەوێ نەهێڵین بچێنرێت». وتیشی: «بۆ هاوكاریكردن و قەرەبووكردنەوەی جوتیاران لەزیانەكانی وشكەساڵی داوای (10) ملیار دینارمان كردووە لەوەزارەتی كشتوكاڵ، بەڵام تاوەكو ئێستا هیچ بڕە پارەیەكمان بۆ ئەو مەبەستە بۆ نەهاتووە». روونیشیكردەوە: «ساڵانە لەسنوری گەرمیان نزیكەی چوار هەزار دۆنم زەوی دەكرا بەبرنج بەڵام لەئێستادا نزیكەی 70 لەسەد، رێگریمان كردووە لەچاندنی برنج بەتایبەت ئەو زەویانەی كەسود لەئاوی پرۆژە ئاودێریەكان دەبەستن، وە بۆهاوكاری كردنی ئەم جوتیارانە هەمو ناوكانمان ناردوە بۆ سەروی خۆمان تا هاوكاری بكرێن تا ئێستا هیچ وەڵامێكمان بەدەست نەگەیشتووە». «جوتیاران: پێیانوایە حكومەت پلانی نیە بۆ پەرەدان بەكەرتی كشتوكاڵ» شەعبان كوڵەجۆیی، جوتیاری سنوری گەرمیان بۆ هاوڵاتی باس لەوە دەكات،» بەهۆی وشكەساڵیەوە تووشی زەرەرو زیانێكی زۆربووین وای لێهاتووە هەر بەرهەمێك دەچێنین بەشی تێچووەكەی ناكات و لەگیرفانی خۆمان پارەی تێدا خەرج دەكەین». وتیشی،» حكومەت هیچ پشتیوانیەكی جوتیاران ناكات و نرخی پێداویستیەكانیش لەبازاڕدا گرانن، جوتیار جگە لەوەی كەهاوكاری ناكرێت، دوو ساڵە سنوری ناحیەی كۆكس كەنزیكەی 35 گوندە بەهیچ شێوەیەك رێگەمان پێنادرێت برنج بەرهەمبهێنرێت بەبیانوی ئەوەی كە ئاو كەمبووەتەوە». وتیشی: «حكومەت هیچ پلانێكی نیە بۆ كەرتی كشتوكاڵ، چونکە ئاوی رووباری سیروان بەشی ناوچەكانی دیالەو ئێمەش دەكات، بەڵام لەئێستادا زۆربەی زۆری ئەو گوندانەی كەدەكەونە خوارووی ناحیەی كوڵەجۆوە جۆگە ئاوەكانیان لێبڕاوەو رەوانەی پارێزگای دیالە دەكرێت «.
نیگار عومەر چەكدارانی داعش لەناوچە كێشەلەسەرەكانی سنوری قەزاكانی كەلار و كفری و خانەقین و خورماتوو دەستیان بەجموجۆڵ كردووەو خەریكی خۆڕێكخستنەوەی گروپی چەكدارین، ئەوان زیاتر بەشەوان و بەماتۆڕسكیل هاتووچۆ دەكەن، گوندنشین و شوانكارە عەرەبەكان هاوكارییان دەكەن، چەكدارانی داعش لەماوەی رابردوودا لەو ناوچەیە خەڵكیان رفاندووەو لەبەرامبەر پارەدا ئازادیان كردووە، فەرماندەكانی پێشمەرگەش ئاماژە بەوە دەكەن هێزەكانیان هەمیشە لەئامادەباشیدان. چەكدارانی داعش بەگشتی لەسنوری ناحیەی زینانەو پەڵكانە چیاكانی غەڕەو ناحیەی نەوجول هەندێك لەچیاكانی سنوری ناحیەی خورماتوو تاسنوری حەزی حەمرین كە بەگشتی دەكاتە سنوری ناحیەی قەرەتەپەو چیاكانی حەمرین تا ئەمدیوی سنوری قەزای خانەقین و ناحیەی گوڵاڵەی سەر بەپارێزگای دیالە بوونیان هەیە، لەماوەكانی رابردوودا كردەوەی چەكدارییان ئەنجامداوەو هاووڵاتیان و هێزە ئەمنیەكانی سوپاسی عێراق و هێزەكانی پێشمەرگەیان كردووەتە ئامانج. كاوە غەریب، فەرماندەی لیوای پێنجی پیادەی هێزەكانی پێشمەرگە بەهاوڵاتی وت:" چەكدارانی داعش ماوەیەكە جموجۆڵەكانیان لەسنوری قەزای خانەقین زیادیكردووە و بەشەوان دێن و لەنێو سنوری پارێزگای دیالە هاتوچۆ دەكەن، لەكامێرا حەراریەكانماندا دەبینێرن دوایان دەكەوین و ناهێڵین نزیكی سەنگەرەكانمان ببنەوە، بەزۆری بەشەوان و بەماتۆڕسكیل هاتوچۆ دەكەن". وتیشی: "چەكدارەكان ژمارەیان لەسنوری گوندەكانی دەكە، كانی ماسی و قەزای خانەقین و ئەو سنورەی كە دەكەوێتە سەر روباری سیروان نزیكەی 20چەكدار دەبن و بەپێی زانیارییەكانی ئێمە لەئێستادا خەریكی خۆڕێكخستنەوەن بۆ ئەنجامدانی كردوەی چەكداری و تیرۆریستی". ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: "لەم سنورەی ئێمەدا چەكدارانی داعش لەلایەن گوندنشینە عەرەبە سوننیەكانەوە هاوكاری دەكرێن و داڵدەیان دەدەن، بەزۆری لەگوندەكانی ئومحنتەو ئیسلاح، حسێنیە، دەمێننەوە". مەردان چاوشین، لێپرسراوی میحوەری 2ی قەرەتەپەی حەمرینی هێزەكانی پێشمەرگە بۆ هاوڵاتی دواو وتی:لەماوەكانی رابردووا داعش مەترسی زۆر بۆ سەر قەزای كفری دروستكردبوو، بەڵام لەئێستادا دوای ئەنجامدانی دوو ئۆپراسیۆن لەو سنورانەدا مەترسییەكان نەماون و شوێنی مانەوەیان نەماوە". ئەوەشی وت، "داعش بەگشتی لەم سنورە نامێننەوە بەڵكو بەشێوەی گەڕۆك هاتوچۆ دەكەن و دەگەڕێنەوە بۆ سنوری دەریاچەی حەمرین". ئاشكراشیكرد: "چەكدرانی داعش لەلایەن شوانكارە عەرەبەكانەوە هاوكاری دەكرێن بۆیە لەسنورەكە ماونەتەوە، لەئێستادا لەگەڵ سوپای عێراق هەماهەنگیمان هەیە بەو ئامانجەی بۆشاییە ئەمنییەكان پڕكەینەوە و لەم رۆژانەشدا بەهاوبەشی لەگەڵ سوپای عێراق ئۆپراسیۆنمان ئەنجامدا". هاوكات جەماڵ وارانی، فەرماندەی لیوای 144ی هێزەكانی پێشمەرگە لەسنوری ناحیەی زینانە، بەهاوڵاتی وت: " ژمارەی چەكدارانی داعش زۆر نیە لەو سنورەی ئێمەدا كەنزیكەی 20چەكدار دەبن، بەڵام لەماوەكانی رابردوودا ناوبەناو هێرشیان ئەنجامدەدا، یان خەڵكیان دەفڕاندو دواتر بەبڕە پارەیەك ئازادیان دەكرد". باسی لەوەشكرد: "نزیكەی مانگێك دەبێت جموجوڵەكانیان زیادیكردوەو خەریكی خۆڕێكخستنەوەن، هەرچەندە لەڕابردودا شوێنی مانەوەیانمان لەناوبردووەو ئۆپراسۆنی باشمان كردووە، بەڵام بەماتۆرسكیل دێن و دەچن و ئەو ناوچانەی كەهاتووچۆی تێدادەكەن ناوچەیەكی سەختە، هەربۆیە تائێستا توانیویانە بمێننەوە لەو سنورانەدا" و وتیشی: هێزەكانمان لەناوچەكەدا هەمیشە لەئامادەباشیدان و ئارامی سنورەكە دەپارێزین".
هاوڵاتی دادگای فیدڕاڵی عێراق ئەمڕۆ پێنجشەممە، ڕوژی 30ی ئەم مانگەی بۆ یەكلاكرنەوەی سكاڵای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان دیاریكرد. دادگای فیدڕاڵی لە بەیاننامەیەكدا دەڵێت: بڕیاریداوە كە سكاڵای ژمارە 188 كەلەلایەن نەسار زەغیر روبەیعی ئەمینداری فراكسیۆنی سەدر پێشكەشكراوە دوابخات بۆ رۆژی 30 ئاب. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: بابەتی سكاڵاكە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و پابەندكردنی سەرۆك كۆمار بە دەستنیشانكردنی وادەی هەڵبژاردنی لەخۆدەگرێت، بەپێی ماددەی 64ی دەستور. ئەنجومەنی دادوەری تەئكید دەكاتەوە: ئەركەكانی ئەنجومەنەكە لە مادەی 3 لەیاسای ژمارە 45ی ساڵی 2017 دیاریكراوە كە پەیوەندی بەهەردوو دەسەڵاتی جێبەجێكردن و تەشریعیەوە نییە، وەك ڕەچاوكردنی پرنسیپی دابەشكردنی دەسەڵاتەكان كەلەمادەی 47 ی دەستوری عێراقدا هاتووە.
هەژار ئەنوەر ماوەی یاسایی خولی پێنجەمی پەلەمانی كوردستان لەكۆتایی نزیك بووەتەوە، تائێستاش وادی هەڵبژاردنی پەرلەمان دیارنیە، رۆژی 24ی شوباتی ئەمساڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەمەرسومێكدا رۆژی 1/10/2022 بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان دیاریكرد، بەڵام تائێستا حزبە سیاسییەكان لەسەر شێوازی هەڵبژاردن نەگەیشتوونەتە رێككەوتن، دوو كۆبوونەوەی حزبە سیاسیەكانیش لەسەرۆكایەتی هەرێم بەئامادەبوونی جینین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتوەكان بێ‌ئاكام كۆتاییان هات و نەتوانرا لەسەر پرسی هەڵبژاردن بگەنە رێككەوتن، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانیش هەمیشە باس لەوەدەكات لانیكەم شەش مانگی پێویستە بۆ خۆئامادەكردن. هەژار محەمەد بەرپرسی هەڵبژاردنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەهەولێر بۆ هاوڵاتی دواو وتی:"یەكێتی هەموو كات لەگەڵ ئەوەدایە هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا ئەنجامبدێت، تەنانەت پرۆژەیەكیشیان داوەتە لایەنە پەیوەندیدارەكان، بەڵام تاوەكو ئێستا كاری لەسەرنەكراوە، بەو مەبەستەی هەڵبژاردن یەك بازنەیی نەبێت". ئەو بەرپرسەی هەڵبژاردنی یەكێتی ئەوەشی راگەیاند:" جگە لەپارتی زۆرینەی حزبەكان پڕۆژەیان پێشكەشكردووە بۆ ئەوەی بەزووترین كات هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت و داواشمانكردووە كوردستان بەسەر هەشت بازنەدا دابەشبكرێت ئەگەرنا بكرێتە چوار بازنە، تەنها پارتی دیموكراتی كوردستان بەفرەبازنەیی رازی نییە». سەبارەت بەتۆماری دەنگدەرانیش دەڵێت:" ئەگەر لیستی تۆماری دەنگدەران بەسیستەمی بایۆمەتری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بێت هیچ تێبینی و قسەیەكمان لەسەری نییە". لەبەرامبەردا نیازی حەمە عەزیز، بەرپرسی راگەیاندن و رۆشنبیری دەزگای هەڵبژاردنی پارتی، دەڵێت: "بۆچوونی پارتی لەبارەی پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان دیارەو پارتی لەگەڵ سیستەمی یەك بازنەییدایە نەك فرەبازنەیی، بەڵام پێشنیازێكی دیكەش كراوە ئەویش سیستەمی پەنجا بەپەنجایە، واتە نیوەی كورسیەكان یەك بازنەیی بێت و نیوەكەی دیكە فرەبازنەیی، ئەوەشی راگەیاندووە كەبابەتی كورسی كۆتاكان دەستكاری نەكرێت، چونكە ئەمە تایبەتمەندی خۆیان هەیە وەك پێكهاتەكانی كلدو ئاشوور و توركمان". چەندینجار حزبە سیاسییەكان داوایان كردووە، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كارابكرێتەوە لەگەڵ هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكان، ئەمەش پێویستی بەڕێككەوتنی سیاسی هەیەو تاوەكو ئێستا هیچ جۆرە رێككەوتن و لێكنزیكبوونەوەیەك لەنێوان حزبە سیاسییەكاندا نییە لەسەر ئەم پرسە". پێشتر هێمن هەورامی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان رایگەیاند:"ماوەی چەندین مانگە هەوڵدراوە لەناو پەرلەمان لایەنی سیاسی و یاسایی پرسی ئەنجامدانی هەڵبژاردن چارەسەربكەن، بەڵام نەتوانرا ئەو پرسە چارەسەر بكەن". كارزان گەردی رێكخەری ژووری هەڵبژاردنی بزووتنەوەی گۆڕان لەهەولێر بەهاوڵاتی راگەیاند:" سەرەڕای ئەوەی هەمیشە مەبدەئیەن لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردنین لەكاتی خۆیدا، بەڵام بەهۆی رێكارو كارە هونەرییەكان و یاساو تەكنیكیەوە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی لەهەرێمی كوردستان، ئەگەر هەموو حزبە سیاسییەكانیش پشتیوانی كۆمسیۆن بێـت ئەوە ناتوانن هەڵبژاردن بەڕێوەببەن". رێكخەری ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان ئەوەشی وت:" هۆكارەكانی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن بریتین لەهەمواركردنەوەی یاساكەو تۆماری دەنگدەران و بابەتی پێكهاتەكان و دەنگدانی تایبەت و كاراكردنەوەی خودی كۆمسیۆن". كارزان گەردی راشیگەیاند: "سیستەمی فرەبازنەیی دادپەروەری بەخۆیەوە دەبینێت، ئەمە جگە لەوەی تێبینی و رەخنەمان لەپرۆسەی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان هەبووە بەجۆرێك (156) سكاڵامان تۆماركردووە (تانەشمان لەئەنجامەكاندا، كەپەیوەست بوون بەبانگەشەی هەڵبژاردن و تۆماری دەنگدەران كە گەورەترین كێشەی تێدایە لەگەڵ پرۆسەی جیاكردنەوەو ژماردنی دەنگەكان جگە لەدەستوەردانی حزبی و هێزەكانی ئاسایش كە زۆرترین كێشەیان بۆ پرۆسەكە درووستكردبوو". گەردی ئەوەشی ئاشكراكرد:" كۆمسیۆن لەپێنج حزبی سیاسی پێكدێت (پارتی و یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو)، بەڵام ناتوانین بڵێین كۆمسیۆنێكی ستاندارتی نێودەوڵەتی و پێشكەوتوومان هەیە". دووجار لەسەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كۆبوونەوەی حزب و لایەنە سیاسییەكان بەئامادەبوونی جنین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان بەمەبەستی رێككەوتنی لایەنە سیاسییەكان لەسەر پرسی هەڵبژاردن ئەنجامدرا، بەڵام هەردوو كۆبوونەوەكە بێ ئەنجام كۆتایی هات. بێستون حەمەساڵح بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردن و ئاماری كۆمەڵی دادگەری كوردستان بەهاوڵاتی ڕاگەیاند: ئەوان لەگەڵ سیستەمی فرەبازنەییدان و هەڵبژاردنیش لەكاتی خۆیدا ئەنجامبدرێت و بەهیچ بیانوویەك دوانەخرێت، پێویستە لەپەرلەمانی كوردستان بۆ هەمیشە رۆژێك دیاری بكرێت لەهەر چوارساڵ جارێك پرۆسەكە ئەنجامبدرێت". بێستون حەمەساڵح وتیشی: لەماوەی نزیكەی چوارساڵی ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان، نەیتوانیوە دانیشتنێك تایبەت بكات بۆ كاراكردنەوەی كۆمسیۆن و هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن، بۆیە خودی دەسەڵات كەپەرلەمان لەڕووی یاسادانان و حكومەتیش لەڕووی جێبەجێكردنەوە هۆكارو كێشەو گرفتن بۆ بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردن". شێركۆ جەودەت سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند: "ئێمە لەگەڵ كاراكردنەوەی كۆمسیۆن و هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنین كە فرەبازنەیی بێت، وتیشی:" نازانرێت كەی هەڵبژاردنی داهاتوو دەكرێت و ئێمە دژی درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانین و سوورین لەسەر ئەوەی هەڵباردن لەكاتی خۆیدا بكرێت".
