کۆمیسیۆن: 771 هەزار کەس ناویان بۆ سەر سندوق تۆمارکردووە

هاوڵاتی له‌لێدوانێکی ڕۆژنامه‌نوسیدا باڵوێزی ئیندۆنیزیا له‌ مۆسكۆ، ڕایگه‌یاند: وڵاته‌كه‌ی ئاماده‌یه‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌ك له‌ نێوان هه‌ردوو سه‌رۆكی ئه‌مریكا و ڕووسیا، له‌ میانه‌ی لوتكه‌ی وڵاتانی كۆمه‌ڵه‌ی بیست، ڕێك بخات، سه‌رۆکی ئه‌و وڵاته‌ش ڕایده‌گه‌یه‌نێت سه‌رۆكی ڕووسیا ئاماده‌یی خۆی ده‌ربڕیوه‌ به‌شداری له‌ لوتكه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی بیست، له‌ دوورگه‌ی بالی بكات. خۆسیه‌ تاڤاریس، باڵوێزی ئیندۆنیزیا له‌ مۆسكۆ، به‌ ئاژانسی (نۆڤۆست)ی ڕووسی ڕاگه‌یاندووه‌: "كه‌شوهه‌وا له‌باره‌ بۆ ئه‌وه‌ی لوتكه‌ی نێوان جۆ بایدن، سه‌رۆكی ئه‌مریكا و ڤلادیمێر پوتین، سه‌رۆكی ڕووسیا، له‌ چوارچێوه‌ی كۆبوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی بیست، كه‌ بڕیاره‌ له‌ مانگى 11ى داهاتوو، له‌ دوورگه‌ی بالی له‌ ئیندۆنیزیا، به‌ڕێوه‌ بچێت". له‌لایه‌کی تره‌وه جۆكۆ ویدودو، سه‌رۆكی ئیندۆنیزیا، ئاماژه‌ى به‌وه‌ داوه‌، سه‌رۆكی ڕووسیا ئاماده‌یی خۆی ده‌ربڕیوه‌ به‌شداری له‌ لوتكه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی بیست، له‌ دوورگه‌ی بالی بكات، له‌مباره‌یه‌وه‌ سه‌رۆكی ئیندۆنیزیا به‌ ئاژانسی بلومبێرگی گوت: "پوتین پێی ڕاگه‌یاندم كه‌ به‌شداریی كۆبوونه‌وه‌ی كۆمه‌ڵه‌ی بیست ده‌كات ئه‌وه‌شى ئاشكرا كردووه‌، كه‌ سه‌رۆكى چینیش به‌شداریی كۆبوونه‌وه کە دەکات. جێگەی باسە كۆمه‌ڵه‌ی بیست كۆڕبه‌ندێكی نێوده‌وڵه‌تییه‌ له‌ 19 وڵات پێك هاتوون، له‌ ساڵی 1999دا له‌پێناو سه‌قامگیریی دارایی له‌ جیهان دامه‌زرا، جیا له‌ وه‌زیرانی ده‌ره‌وه‌ و دارایی ئه‌م وڵاتانه‌، سه‌رۆكه‌كانیش بۆ پرسه‌ هه‌ستیاره‌كان كۆ ده‌بنه‌وه‌.

هاوڵاتی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا هەپەگە شه‌هیدبوونی دوو گەریلای لە تەندورەک ڕاگه‌یاندو ئاماژه‌ی به‌وه‌کردووه‌ کە تاوەکو گوللـەی کۆتایی شەڕیان کردووە،  له‌و ڕاگه‌یه‌ندراوه‌دا که‌ ئەمڕۆ ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەكانی پاراستنی گەل-هەپەگە بڵاویکردۆته‌وه‌ تێیدا هاتووە: سوپای داگیرکەری تورک ڕۆژی ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ لە هەرێمی تەندورەکی سەرحەد دەستی بە ئۆپەراسیۆنێکی فراوانی داگیرکەریی کرد، لەنێوان سوپای داگیرکەری تورک و هێزەکانماندا شەڕێکی سەخت ڕوویدا، هاوڕێکانمان ئەڤیندار و ئەیلەم، کە لە شەڕەکەدا گورزی گەورەیان لە داگیرکەراندا و بە شێوەیەکی فیدایی بەرخۆدانیان کرد، تاوەکو گوللـەی کۆتایی شەڕیان کرد و شەهید بوون. ئەوەش خراوەتەڕوو، “ئەو هاوڕێ قاڕەمانانەمان کە چەندین ساڵ لە سەرحەد تێکۆشانیان کرد، بە هەڵوێستی ڕوونی خۆیان لەسەر هێڵی ئازادیی ژنان، ڕەنجێکی زۆریاندا و بوون بە میلیتانی نمونەیی یەژاستار، بەڵێن دەدەین کە میراسی تێکۆشانی هاوڕێ شەهیدەکانمان، کە هاوڕێیەتی پەکەکەیان لە دڵەوە هۆناندەوە، بپارێزین و گەورەی بکەین”. ناسنامەی شەهیدەکانمان بەم شێوەیەیە: ناسناو: ئەڤیندار کەڤۆک ناو و پاشناو: تۆغبا تامباخچەجی شوێنی لەدایکبوون: وان دایک و باوک: خاتوون – محەمەد ئەمین کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٦ی ئابی ٢٠٢٢ / سەرحەد   ناسناو: ئەیلەم سیپان ناو و پاشناو: دەوڵەت تاشر شوێنی لەدایکبوون: وان دایک و باوک: فاتیمە – ئەنوەر کات و شوێنی شەهیدبوون: ١٦ی ئابی ٢٠٢٢/ سەرحەد لەو ڕاگەیەندراوەدا، هەپەگە سەڕەرای ئەوەی باسی لە تێکۆشانی هەردوو شەهیدەکە لەنێو ڕیزەکانی گەریلاکانی ئازادیی کوردستاندا کرد، هەروەها دەڵێت: هاوڕێکانمان ئەیلەم و ئەڤیندار بە هەڵوێستی فیداییان لەدژی داگیرکەریی، بەرخۆدانیەکی مێژووییان لە سەرحەد پیشاندا و داستانی قاڕەمانییان خوڵقاند، سەرەخۆشیی لە خانەوادەی بەڕێزی شەهیدان، خەڵکی وان و گەلی وڵاتپارێزی کوردستان دەکەین.

هاوڵاتی لەتەمەنی 19 ساڵیدا دەستگیركراو دوای 30 ساڵ و لەتەمەنی 49 ساڵیدا ئازادكرا، بەڵام زیندان خەونەكانی ئەوی بۆ ئازادی لەناو نەبردووە و هێشتا بەگڕو تینەوە داوای ئازادی بۆ كورد دەكات، لەكاتی ئازادبوونیدا دەیان كەس لەخزم و كەسوكارو چالاكوانانی ئامەد چوونە پێشوازی. ئەو ناوی مزگین روناكەو نازناوی «ئایدن»ە، چالاكوان و نووسەرە، دوای ئەوەی 30 ساڵ لەتەمەنی خۆی لەبەندیخانەكانی  توركیا تێپەڕاند ئازاد بوو. ئایدن خەڵكی ئامەدە، لەساڵی 1992و لەتەمەنی نۆزدە ساڵیدا  دەستبەسەركراو دوای 30 ساڵ ئازادكرا،  مزگین ئایدن لەڕۆژی ئازادبوونیدا، ساتەوەختە خۆشەكانی خۆی بەسرودی نەتەوەیی ئەی رەقیب  و بیرەوەریە مێژووییەكانی نەتەوەی كورد بیری خەڵكی كوردستان هێنایەوە. ئەو دەڵێت سمكۆی شكاك و قازی محەمەدو دەیان شۆڕشگێڕی دیكە لەبەر خاتری نەتەوەی كورد گیانیان بەخت كردو گیان بەختكردنی لەڕێگای نەتەوەی كورد بەسەربەرزی ناوبرد. ئایدن دەڵێت كیمیابارانی هەڵەبجەو بینینی وێنەكانی ئەو جینۆسایدە كاریگەری زۆری هەبووە لەسەر ئەوەی بڕیاربدات بۆ ئازادی كوردستان تێبكۆشێت. رایگەیاند: دوای ئەوەی دیمەنەكانی كیمیابارانی هەڵەبجەم بینی زیاتر لەبارەیەوە هەوڵمدا بخوێنمەوەو زانیاری وەربگرم، بۆیە بڕیارمدا بۆ ئازادی گەلەكەم زیاتر تێبكۆشم، بۆیە بەلامەوە گرنگ نەبوو كە كەوتمە زیندان چونكە مرۆڤی ئازاد لەزیندانەكاندایە. بەوتەی ئایدن ئەو لەزیندان تەنیا جەستەی زیندانیكراوبوو، ئەگەرنا ئاگرێك لەناخیدا هەبووەو بەو تینەوە توانیویەتی 30 ساڵی زیندان تێپەڕێنێت. ئایدن لەلایەن دادگای ئاسایشی دەوڵەتی توركیاوە لەئامەد  بەتۆمەتی «ئەندامبوون لەڕێكخستندا سزای ٣٠ ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێنراو 12ی ئەم مانگە لەگرتووخانەی داخراوی ژنان لەگەبزەی ئامەد ئازاد كرا، لەماوەی مانەوەیدا لەزیندان كاری ئەدەبی و كولتووری كردووەو دەیان وتارو شەش كتێبێكی بڵاوكردووەتەوە. ئایدن لەكاتی ئازادكردنیدا وتی: تا ئەوكاتەی یەك كەس لەهاوڕێیانم لەزیندان بێت ئازادی بەدەست نایەت و هیوام ئەوەیە  هەموو زیندانییەكانی كورد ئازاد بكرێن. مزگین دووەم ژنی زیندانییە، كە دوای 30ساڵ لەباكووری كوردستان ئازاد دەكرێت و لەماوەی زیندانیشیدا بەشداری زۆرێك لەچالاكییەكانی مانگرتن لەخواردن كردووەو تووشی چەندین كێشەی تەندروستی بووەتەوە و لەئێستاشدا چارەسەری شێرپەنجەی مەمك وەردەگرێت، جگە لەوە تووشی نەخۆشی گورچیلەش بووە. رۆزا مەتینا هاوڕێی مزگینە، دەڵێت لەوكاتەی لەزیندان بووە خزمەتێكی زۆری بەزمانی كوردی كردووەو زیندانییەكانی فێری زمانی كوردی كردووە.

هاوڵاتی توركیا بەدرێژایی شەڕی ناوخۆی سوریا پشتیوانیی لەگروپە ئۆپۆزسیۆنە چەكدارە جیهادی و ناجیهادییەكان كردووە تاوەكو رژێمی بەشار ئەسەد بڕوخێنن و رژێمێكی نزیك لەخۆی لەسوریا دەسەڵات بگرێتەدەست. بۆ ئەوەش هاوكاریی لۆجستی، راگەیاندن، دیپلۆماسی و پێدانی چەك و پارەی بەگروپە چەكدارەكانی دژ بەڕژێمی سوریا خستبووە ریزبەندی سەرەوەی بەرنامەكانی حكومەتەكەی. بەرپرسە جۆراوجۆرەكانی ئەنقەرە بەبەردەوامی لێدوانی ئاگرینیان دەداو هەڕەشەیان دەكردو هەر جۆرە نزیكبونەوەو رێككەوتنێكیان لەگەڵ رژێمی بەشار ئەسەد بەتاوان دەناساند. شەپۆلی رووداوەكانی بەهاری عەرەبی كاریگەریی بەجۆرێك دروستكردبوو، كەتوركیاو وڵاتانی سعودیەو ئیمارات و قەتەرو تەنانەت ئەمریكاو رۆژئاوا چاوەڕێیان دەكرد لەماوەیەكی كەمدا رژێمی سوریاش وەك تونس و میسرو لیبیا بڕوخێت و رژێمێكی نزیك لەخۆیان لەسوریا دروست بكەن. بۆ ئەوەش دەستیان بەپڕچەككردن و یارمەتیدانی گروپە چەكدارەكانی دژ بەڕژێمەكەی ئەسەد كرد. سی ئای ئەی ئەمریكی و وڵاتانی رۆژئاوایی هاوكاریی چەك و پارەیان بەزیاتر لە ١٧ گروپی چەكداری ناوخۆی سوریا دەكرد. بۆ زیاتر كاریگەربوونی گوشارەكان لەسەر رژێمی ئەسەد گۆڕەپانی سوریا بەسەر دوو بەرەی شەڕی سەرەكی دا دابەشكرا، باكوور تاوەكو ناوەڕاستی سوریا بۆ توركیاو ناوەڕاست تاوەكو باشووری سوریایش بۆ سعودیەو ئیمارات دانرابوو، كە هەریەكەیان شەڕی ئەو ناوچانە لەدژی رژێمی ئەسەد بەڕێوەببەن. لەدوای تێپەڕبوونی زیاتر لە دوو ساڵ و بێئەنجامبوونی شەڕی گروپە چەكدارەكان و هاتنە ناوەوەی گروپە جیهادییە ئیسلامییە توندڕەوەكانی وەك بەرەی نووسرە (باڵی قاعیدە لەسوریا) و داعش و جەیشی ئیسلام و چەندین گروپی تر، ئەمریكا وردە وردە دەستبەرداری چەكدارەكانی دژ بەڕژێمی سوریا بوو، سعودیەو ئیمارایتیش لەبەری ناوەڕاست و باشوورەوە دۆخەكەیان لەسنوورێكدا راگرت و كشانەوە، بەڵام توركیا بەوپەڕی پێداگرییەوە كوانوی شەڕی گەرم دەكردو ئەو ناوچانەی بەتوركیا درابوون بەگشتی و بەبەراورد لەگەڵ ناوچەكانی تردا زۆرترین زیان و كاولكارییان بەركەوت. توركیا وەك رژێمی ئەسەد ئەوپەڕی توندوتیژیی بەكاردەهێناو پێكەوە شارو خاك و گوندو هاووڵاتییانی سوریایان كردە سوتەمەنی، بۆ هیچیان گرنگ نەبوو كاولكاری و زیانی مرۆیی بەكوێ دەگات. توركیا بەناوی جۆراوجۆرەوە راهێنان و بانگەوازی ئیسلامییەوە گروپەكانی سوریای بەتەواوەتی خستە ژێر كۆنترۆڵی خۆی. لەدرعا، حەما، حومس، حەلەب و داریا مامەڵەی پێوەكردن و فرۆشتنی بەڕووسیاو رژێمی ئەسەدو پاشەكشەی پێكردن بەرەو ئیدلب، ئەوەش تەنها بۆ ئەوەی باب و عەفرین و ناوچەكانی تری رۆژئاوای كوردستان داگیربكات. هاوكات لەگەڵ گۆڕەپانی شەڕو بەكارهێنانی ئەوپەڕی توندوتیژی، لەكۆبوونەوەكانی جنێڤ و ئاستانا و سۆچی بەبەردەوامی كاری مامەڵەكردن بووە بەئۆپۆزسیۆنەوە و لەوەشدا سەركەوتوبوو، چونكە ئۆپۆزسیۆن ئیتر پارەو چەك، ئۆتێل و دیپلۆماسی، موچە و پلانی سیاسیان و ئامانج و خواستەكانیان لەلایەن توركیاوە دیاری دەكرا. گەرچی ئەوەی پێی دەوترێت ئۆپۆزسیۆن یەكجۆر و یەك شێوە نین، بەڵام لەئەنجامدا لەقاڵبی سیاسەتی توركیدان. حكومەتی ئەنقەرەش كاری بۆ ئەوە كردووە، هەركەس و گروپێك لەناو ئۆپۆزسیۆندا لەگەڵ سیاسەتەكانی نەبێت تیرۆریان بكات، یان بەدەستی گروپە نەیارەكانی تر بیانكوژێت، كەدیارترین و كاریگەرترین پاكتاوكاری، كەزیانی گەورەی لەبناغەی سوپای ئازاددا، كوشتنی حوسێن هەرموش یەكێك لەسەركردە زۆر كاریگەرو دیارەكانی ئەو سوپایە بوو لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە.  هەروەها ژمارەیەك چالاكوان و رۆژنامەنووسی سوریاش لەتوركیا بەدەست گرپە چەكدارەكان كوژران. جگە لەوانەش هەر گروپێكی چەكدار لەپلانی توركیا دەرچووبێت، بەگروپی تری چەكدار هێرشی كردووەتەسەری و لەماوەكانی رابردودا سەدان هێرش و پێكدادان لەنێوان گروپە چەكدارەكانی بەناو ئۆپۆزسیۆنی سوریا لەخاكی سوریادا روویانداوە. توركیا لەدوای نزیكەی ١١ ساڵ لەشەڕ و ململانێ و كاولكاری لەسوریا ئیدی هیچ كارتێكی گرنگی بۆ بەدیهێنانی خواستەكانی، كە لەناوبردنی دەستكەوتەكانی كوردو رۆژئاوای كوردستانە، بەدەستەوە نەماوە. تەنانەت لەمدواییەدا ئەمریكاو روسیا رێگایان لەئۆپراسیۆنێكی تری سەربازیی توركیا گرت بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان. توركیا بۆ ئەوەی رێگە لەشۆڕشی كوردو مافەكانی كورد بگرێت، ئامادەیە ئەمجارە راستەوخۆ گروپە چەكدارەكان بباتەوە ژێر باڵی ئەسەدو دیمەشق. مەولود چاوشئۆغڵو وەزیری دەرەوەی توركیا چەند رۆژ لەوەوپێش رایگەیاند، بۆ رێگریكردن لەپارچەكردنی سوریاو بۆ لەناوبردنی پەیەدە و یەپەگە پێویستی بەوە هەیە، كە دەوڵەتێكی ناوەندیی بەهێز لەسوریا دروستبكرێت و ئەوەش بە بەشداریی هەموو گروپەكان دەبێت.  چاوشئۆغڵو راشیگەیاندبوو، ئەنقەرە كار بۆ ئەوەدەكات ئۆپۆزسیۆن و گروپە چەكدارەكان لەگەڵ رژێمی دیمەشق رێبكەون تاوەكو سوریایەكی بەهێز دروستبكرێت. ئەو قسانەی وەزیری دەرەوەی توركیا لەلایەن چەند گروپێكی ئۆپۆزسیۆنەوە ناڕەزایەتیی لێكەوتووەتەوە، بەڵام ناڕەزایەتییەكان زۆر لەوە كەمترن، كە رێگە لەپلانی توركی بۆ رێككەوتن لەگەڵ رژێمی سوریا بگرن، چونكە توركیا پلانی ستراتیژیی ئەوەیە، كە رێگانەدات كورد لەباكوری سوریا ببێتە خاوەن قەوارە، كیان و دەستكەوت و دانپیادانانی نێودەوڵەتی. توركیا بۆ ئەو پلانەی هەموو كارت و گوشارە سەربازی و سیاسی و ئابووری و راگەیاندنەكانی خۆی بەكارهێناوە و بەكاریشیان دەهێنێت، بۆیە ئێستا بۆ دژایەتیكردنی كورد دەست بەدامێنی ئەو رژێمەیە، كە ١١ ساڵ كاری بۆ رووخاندنی كردو ئامادەیە ئۆپۆزسیۆن تەسلیم بەڕژێمی سوریا بكاتەوە، بەس بەو مەرجەی كورد لەسوریا پاكتاوبكرێت. ئەوە پلانی ستراتیژیی و گەورەی توركیایەو بۆ ئەوەش ئامادەیە لەدەرگای هەموو شەیتانێك بدات.

هاوڵاتی دوای ئەوەی زۆرینەی زۆری میدیا بیانییە جیهانییەكان و میدیای كوردیش وێنەو هەواڵی چەند بەردێكیان بڵاوكردەوە بەناوی (بەردەكانی برسێتی) كە گوایە بەهۆی وشكەساڵییەوە لەسنوری چیك-ئەڵمانیا دەركەوتوون و باسیان لەوەكردووە هەركەسێك ئەم بەردانەی بینی "بگری" ئەویش وەك ئاماژەیەك بۆ كەمبوونەوەی ئاو و برسێتی و قاتوتڕی، دەركەوت چیرۆكی دەركەوتنی بەردەكان كۆنن و هی ئێستا نین. پێگەی (arstechnica) تایبەت بەكاروباری زانستی و هونەری رایگەیاندووە، كە بڵاوكردنەوەی ئەو وێنانە دووبارە بڵاوكردنەوەی بابەتێكە كە لەساڵی 2018 بڵاوكراوەتەوە ئەوكاتەی باس لەوشكەساڵی كیشوەری ئەوروپا كراوەو ئاماژە بەو بەردانە كراوە. پێگەكە ئەوەشی بڵاوكردۆتەوە بەڵام بەردەكان ڕاستەقینەن و بوونیان هەیەو بەرواری ساڵانی 1417و 1473ی لەسەرە بەڵام بەهۆكاری لەنگەرگرتنی كەشتییەكان تێكچوون، هەروەها چەندین بەرواری دیكەی وەك  1707و 1746و 1790 و 1893 ی لەسەر دەبینرێت. جێگای ئاماژەیە نوسینەكانی سەر ئەو بەردانە وەك سەرچاوەی لێكۆڵینەوە لەمێژووی وشكەساڵی وڵاتی چیك لەنێوان ساڵانی 1090 بۆ 2012 سودیان لێوەرگیراوە.  

هاوڵاتی پاش 15 ساڵ دابڕان، ھەردوو حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران - حدکا و حزبی دیموكراتی كوردستان - حدک بڕیاریان دا یەکبگرنەوە. بەرپرسی پەیوەندییە کوردستانییەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران - حدکا رایدەگەیێنێت کە هەردوو حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران - حدکا و حیزبی دیموکراتی کوردستان - حدک، یەکدەگرنەوە دوای پانزە ساڵ دابڕان هەردوولا لەسەر رێکارەکانی یەكگرتنەوە و شێوازی كۆنگرەی داھاتوویشیان رێککەوتوون و هۆکاری ئەم یەکگرتنەوەیەشیان بۆ پێویستیی قۆناخەکە و بەشێکی دیکەیشی بۆ داخوازیی خەڵک، دۆست، رێکخراو و حیزبەکانی کوردستان گەڕاندۆتەوە. هەروەها وەک ئاماژەیەک بۆ تەواوبوونی پرۆسەی یەكگرتنەوە کەیان، رۆژی سێشەممەی رابردوو 16-08-2022 رێوڕەسمی دامەزراندنی حیزبی دیموكراتیان پێکەوە سازکرد وئەم یەک گرتنەوەیەش لەلایەن بەڕێوەبەرایەتیی هەردوو لایەنەوە لەسەر بنەمای بەرپرسیارێتیی نیشتمانی و نەتەوەیی بە گفتوگۆ و بەبێ بەشداریی هیچ لایەنێکی تر کراوە و لە ئێستادا ئەنجوومەنێکی 12 کەسی لە هەردوو لایەن پێکهێندراوە کە بەرپرس و گوتەبێژی ئەنجوومەنەکە کەسی یەکەمی حدک و حدکان. بەوتەی محەممەد ساڵح قادری، لە راگەیێندراوی کۆتایی یەکگرتنەوەدا باس لە چۆنێتیی رێکارەکانی بەڕێوەبردنی حیزب دەکرێت ،لەبارەی بەڕێوەچوونی کارەکانی یەکگرتنەوەی ئەو دوو حیزبە و سیستمی سەرۆکایەتییەکەیەوە، بەرپرسی پەیوەندییە کوردستانییەکانی حدکا باسی لەوە کردوە کە "کارەکان لەسەر بنەمای راگرتنی هاوسەنگی دەبن. ئەو ئەنجوومەنە شەش مانگ بۆ ساڵێکی لەبەردەمدایە کە رێکارەکانی کۆنگرە دیاری بکات. لەو ماوەیەشدا هەردوو حیزب یەکێکن و بە یەکگرتوویی کار دەکەن. حیزب سیستمی هاوسەرۆکیی نابێت." بەرپرسی پەیوەندییە کوردستانییەکانی حدکا هیوای ئەوە دەخوازێت، ئەو یەکگرتنەوەیە ببێتە نموونەیەکی باش بۆ چارەسەرکردنی دووبەرەکی و ناکۆکیی نێو حیزبەکانی بەشەکانی دیکەی کوردستانیش. حزبی دیموکراتی کوردستان لە16ی ئابی 1945 بەڕابەرایەتی پێشەوا قازی محەمەد لەڕۆژهەڵاتی کوردستان دامەزاوە.

عەمار عەزیز بەهۆی هێرش و پەلامارە بەردەوامەكانی توركیا بۆ سەر هەرێمی كوردستان لەسنوری پارێزگای دهۆك زیاتر لە 275 گوند چۆڵكراون، زیانی زیاتر لە حەوت ملیار دینار بەر خەڵكی ناوچەكە كەوتووە، ساڵانە بەهەزاران دۆنم پوش و پاوان و باخەكانی ناوچەكە رووبەڕووی سووتان دەبنەوە. سوپای توركیا بەبیانوی بوونی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) هێرش و پەلامارەكانی بۆسەر ناوچەكانی دهۆك بەردەوامە، ئەمەش زیانی گەورەی گیانی و ماددی زۆری بەخەڵكی ناوچەكە گەیاندووە.   ئۆپەراسیۆنە سەربازییەكانی توركیا بەئاسمانی و زەمینیەوە، دەیان ساڵە لەسنوری پارێزگای دهۆك بەردەوامن، پاساوەكەش راوەدونانی هێزەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)یە، هەر ئەمەش بووەتە هۆكار كە نیوار سەعید گوندەكەی خۆی بەجێبهێڵێت و ئێستا لەناوەندی شاری دهۆك دەژیت . گوندی كێستە بەدووری 35 كێلومەتر دەكەوێتە سنوری ناحیەی كانی ماسێ لەسنوری پارێزگای دهۆك، یەكێكە لەو گوندانەی بەهۆی هێرشەكانی توركیاو شەڕی توركیاو پەكەكە بەشێكی زۆری دانیشتوانەكەی چۆڵی كردووە، خەڵكەكەی بەكشتوكاڵ  و ئاژەڵدارییەوە خەریكن، پێش دوو ساڵ 40 بۆ 50 ماڵ لەو گوندە دەژیان ئێستا تەنها هەشت ماڵی لێماوەتەوەو ئەوانەی تر هەموویان ماڵیان گواستووەتەوە بۆ دهۆك و زاخۆ. نیوار سەعید یەكێكە لەو هاووڵاتیانەی كەخەڵكی گوندی كێستەیە بۆ هاوڵاتی  دواو راگەیاند: « زیاتر لە 30 ساڵە لەوێ دەژیاین، سەرقاڵی كشتوكاڵ و ئاژەڵداری بووین ، پێش دوو ساڵ بەهۆی بەردەوامی شەڕی توركیاو پەكەكە بەیەكجاری ماڵی خۆمان گواستەوە بۆ ناوەندی شاری دهۆك، تەنها لەڕۆژانی هەینی سەردانی گوندەكەی خۆمان دەكەین و ئێوارە دەگەڕێینەوە بۆ شار»، ئەو بەنیگەرانیەوە وتی:»كەس حەزناكەت گوندی خۆی بەجێبهێڵێت». « باخیی ترێ و سێوو هەنجیرمان هەبوو لەگەڵ 45 سەرمەڕ، مەڕەكانمان فرۆشت باخەكەش خەریكە وشك دەبێت چونكە ناتوانین هەموو رۆژێك بچینە گوند، ئەوەش لەبەر بەردەوامی بۆردومانی توركیا، ژیانێكی خۆشمان هەبوو هەموومان لەدەستدا ، داوا لەوڵاتانی دەرەوەو یوئێن دەكەین سنورێك بۆ لەشكركێشی توركیا دابنێن، واش بڕوات دڵنیام هەموو گوندەكانی ناحیەكە چوڵدەبن» نیوار سەعید وای وت. لەبارەی قەرەبووكردنەوەی هاووڵاتیان قایمقامی قەزای ئاكرێ رایگەیاند: «ساڵی رابردوو لیژنەیەك لەئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق و پەرلەمانی كوردستان سەردانی قەزای ئاكرێی كرد، كۆی ئامارو زیانەكانمان پێشكەشی لیژنەكە كرد، بەڵام تائێستا یەك هاووڵاتی قەرەبوو نەكراوە، ئەمەش لەدەستەڵاتی حكومەتی عێراقدایە بەهەماهەنگی لەگەڵ حكومەتی هەرێم و دەبێت ئەوان بڕیاربدەن كەئایا هەر هاووڵاتیەك كەی و چۆن قەرەبوو دەكرێتەوە». نیوەی گوندەكانی ناحیەی دەركار چۆڵیانكردووە لەلایەكی ترەوە دڵشێر عەبدولستار، بەرێوەبەری ناحیەی دەركار ژمارەی گوندە چۆڵكراوەكانی سنورەكەی بۆ هاوڵاتی ئاشكراكردو وتی:» ناحیەی دەركار لە 63 گوند پێكهاتووە تائێستا 32 گوند بەتەواوی چوڵكراون كە بەشێكیان هی كریستیانەكانن»، راشیگەیاند:» لەساڵی 1991 تاوەكو ئێستا 32 هاووڵاتی سڤیل لەسنوری دەركارو باتیڤا بەهۆی بۆردوومانی توركیا شەهیدو برینداربوون، جگە لەمەش لە 20ی تەمموزی ئەمساڵدا لەگوندی پەرەخێی سەر بەناحیەی دەركار نۆ گەشتیاری عەرەب گیانیان لەدەستداو  زیاتر لە 20 گەشتیاری دیكەش برینداربوون». بەشێك لەو گوندانەی چۆڵكراون كریستیانن و ئەوانیش بەشێكیان ماڵی خۆیان گواستوەتەوە بۆ ناوەندی زاخۆو دهۆك و بەشێكی دیكە بەیەكجاری كۆچیان كردووە بۆ دەرەوەی وڵات . لینوس عودیشو،  ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەپێكهاتەی كریستیان بەهاوڵاتی ی وت: « لەسنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ 10 بۆ 15 گوندی كریستیان نشین چوڵكراون، لەسنوری پارێزگای دهۆك، ئامێدی و ئاكرێ  20 گوند چوڵكراون. بەگشتی نزیكەی 40 گوندی كریستیان چۆڵكراون كەئێستا هیچ كەسیان تێدا ناژی و بەشێكیان ماڵی خۆیان گواستووەتەوە بۆ ناوەندی دهۆك و زاخۆو شارەكانی تر بەشێكی تریان كۆچیانكردووە بۆ دەرەوەی وڵات «.  لینوس عودیشو زیاتر دواو وتی: « بێگومان نەمانی كریستیانەكان لەو گوندانە زیانی زۆر هەیە بەتایبەت بۆ پێكهاتەی كریستیان كەزیاتر لە 50 ساڵە لەو گوندانە دەژین، داوا لەحكومەتی هەرێم و بەغداد دەكەین بەزووترین كات زیانلێكەوتووان قەرەبوو بكەنەوە، هاوكات هەوڵبدەن لەگەڵ توركیا بگەنە لێكتێگەیشتنێك كەچیتر ناوچەكانمان بوردوومان نەكرێن». هەر سەبارەت بەزیانی هێرەشەكانی توركیاو شەڕو ئاڵۆزی لەسنوری پارێزگای دهۆك، رزگار سدقی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بەهاوڵاتی وت: «لە 1999وە تائێستا  زیاتر لە 275 گوندی پارێزگاكە بەهۆی هەبوونی بارەگاكانی پەكەكەو بەردەوامی بۆردومانی توركیا چوڵكراون، ئەو گوندانە دەكەونە سنوری قەزاكانی ئامێدی، ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، ئاكرێ و ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» سەرووی 35 هاووڵاتی سڤیل شەهیدكراون و زیانی ماددی زیاتر لە حەوت ملیار دینار بەر خەڵكی ناوچەكە كەوتووە ئەوە جگە لەسووتانی زیاتر لەشەش هەزار دۆنم پووش و پاوان و باخی گوندنشینانی ناوچەكە. مازن محەمەد سەعید، قایمقامی قەزای ئاكرێ بەهاوڵاتی راگەیاند: «لەسنوری قەزای ئاكرێ 24 بۆ 25 گوند بەهۆی شەڕی بەردەوامی توركیاو پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) چوڵكراون، جگە لەوەش زیانی گیانیمان هەیە». توركیا بەردەوامە لەهێرش و پەلامارەكانی بۆ سەر هەرێمی كوردستان و دوای هێرشەكەی هاوینەهەواری گوندی پەرەخێ‌ لەدهۆك-یش، رۆژی 26ی تەمموزی ئەمساڵ دۆسیەی هێرشەكانی توركیا بۆ سەر هەرێم و سەروەری عێراق برایە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی و ئەندامی ئەنجومەنەكەش ئیدانەی هێرشەكانیان كردو داوایانكرد رێز لەسەروەری عێراق بگیرێت، بەڵام ئەمەش توركیای رانەگرت و بەردەوامە لەسەر هێرش و كردەوە دوژمنكارییەكانی.

هاوڵاتی رێڤینك یاسین، ئەندامی گروپی پارێزەرانی خۆبەخش لە كەیسی دەستگیركراوانی بادینان بە هاوڵاتی وت:"ئەگەر هەفتەی داهاتوو كەیسی ئازادكردنی بەمەرجی زیندایانی بادینان یەكلایی نەكرێتەوە، پێویستە وەزیری كار و كارۆباری كۆمەڵایەتی بانگێشتی پەرلەمان بكرێت، بۆ وەڵامدانەوە لەسەر ئەو دەستی دەستیەی بەرێوەبرایەتی چاكسازی گەوران لە هەولێر لە كەیسی دەستگیركراوانی بادینان دەیكات. ئەو پارێزەرە ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: بەرپرسانی چاكسازی گەوران بەردەوامن لەسەر دەستی دەستی كردن بە كەیسەكە، لەبەر ئەوە پێویستە رێوشوێنی یاسایی لەدژی بەرێوەبەری چاكسازی گەوران بیگیرێتەبەر، چونكە بەپێی بەندی 339 لەیاسای سزادانی عیراق، هەر فەرمانبەرێك بڕیاری یەكێك لە دادگاكان جێبەجێ نەكات یان رێگری بكات لە جێبەجێكردنی سزادەدرێت، ئەوەش بە زیندانكردن یان غەرامەكردن.  ئەمە لەكاتێكدایە دوو رۆژ پێشتر بە فەرمانی وەزیری كارو كارۆباری كۆمەڵایەتی وەفدێكی لەوەزارەتەكە كە پێكهاتبوو لە هەر یەك لە بەرپرسی بەشی یاسایی و بەشی پلاندانان سەردانی دەستگیركراوانی چاكسازی گەورانی لە هەولێركرد، بۆ بەدواداچوون لەسەر پرسی ئازادنەكردنی دەستگیركراوانی بادینان بەڵام تا ئێستا هیچ ئەنجامێكی نەبووە.  

هاوڵاتی دوای ئه‌وه‌ی له‌ هۆڵێکی شانۆیی شاری نیۆیۆرک هێرشکرایه‌ سه‌ر (سه‌لمان ڕوشدی) نوسه‌ری کتێبی (ئایه‌ته‌ شه‌یتانییه‌کان) و به‌سه‌ختی بریندارکرا، هه‌ر زوو پۆلیس که‌سه‌ هێرشبه‌ره‌که‌ی ده‌ستگیرکرد و ده‌رکه‌وت گه‌نجێکی ته‌مه‌ن ٢٤ ساڵانه‌ و به‌ڕه‌گه‌ز لوبنانییه‌. له‌نوێترین لێدوانیدا سه‌باره‌ت به‌ هۆکاری هێرشکردنه‌ سه‌ر سه‌لمان ڕوشدی بۆ میدیایه‌کی ئه‌مریکی ئه‌و گه‌نجه‌ ڕایده‌گه‌یه‌نێت که‌ ته‌نیا ٢ لاپه‌ڕه‌ له‌ کتێبه‌که‌ی ئه‌و نوسه‌ره‌ی خوێندووه‌ته‌وه‌، ئاماژه‌شی به‌وه‌کردووه‌ ڕوشدی هێرشیکردۆته‌ سه‌ر بیروباوه‌ڕی موسڵمانان. هادی مەتەر، ئەو گەنجەی بەچەقۆ هێرشیکردە سەر (سەلمان ڕوشدی) نوسەری کتێبی (ئایەتە شەیتانییەکان) بۆ ڕۆژنامەی (نیویۆرک پۆست) ڕایگەیاندووە تەنها دوو لاپەڕەی لە کتێبەکە خوێندۆتەوە، هاوکات وتویەتی ئایەتوڵا خومەینی کەسێکی گەورەیەو خۆشیدەوێت و زۆر ڕێزی دەگرێت، ڕەتیشیکردۆتەوە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانی ئێرانییەوە هەبێت.جەختیشی لەوەکردۆتەوە سەلمان ڕوشدی هێرشیکردۆتە سەر ئیسلام و بیروباوەڕی موسڵمانان. ڕۆژنامەی (دەیلی مەیلی) بەریتانیش لەزاری دایکی گەنجەکەوە بڵاویکردۆتەوە کوڕەکەی لەساڵی 2018 سەردانی لوبنانی کردووەو کەگەڕاوەتەوە توڕەو توندڕەوییەکی ئاینی تیادا دەرکەوتووە.

هاوڵاتی له‌نوسینێکدا وەزیری پێشووی دەرەوەی فەرەنسا هۆشداری داوە کە تورکیا خۆی بۆ داگیر کردنی هەموو ئەو ناوچانەی کە لە ژێر کۆنترۆڵی کوردانی سووریادان ئامادە کردووە. بێرنارد کۆشنەر وەزیری پێشووی دەرەوەی فەرەنسا، له‌نوسینێکدا که‌ لە گۆڤاری (لۆمۆند دیپلۆماتیک) بڵاو کراوەتەوه داوای لە وڵاتانی رۆژئاوایی کردووە بەجدی رێگری لە تورکیا بکەن کە چوارەمین ئۆپەراسیۆنی سەربازیی خۆی لە سووریا ئەنجام نەدا. چوونکە بە گوتەی ناوبراو ئامانجی هەموو ئەو ئۆپەراسیۆنە سەربازییانە سڕینەوەی کوردەکانی سووریا بووە. ناوبراو وەبیری وڵاتانی رۆژئاوایی هێناوەتەوە کە کوردەکانی سووریا ١٠ هەزار کەس له‌ ئەندامانی خۆیان لە شەڕی داعشدا بوونەتە قوربانی و بە گشتی ٣٦ هەزار ئەندامی هێزەکانی سووریای دیموکرات بە سەرۆکایەتی کورد گیانیان لەدەست داوە یاخود بریندار بوون. بێرنارد کۆشنەر هۆشداری ئەمەشی داوە لەوەی کە ئەگەر تورکیا ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی نوێ ئەنجام بدات، ئەوا هەموو دەستکەوتەکانی شەڕی داعش لەدەست دەچێت و بەدڵنیاییەوە داعش دەگەڕێتەوە بۆ ئەو ناوچانە. جێگای ئاماژه‌یه‌ کوشنەر کەسایەتی پزیشک و سیاسیی فەڕەنسییە، لەسەردەمی سەرۆککۆماری فرانسوا فیون دا وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا بوو ئەمەش لەماوەی ١٧ی ئایاری ٢٠٠٧ تاکوو ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣، بەرلەوەش لەماوەی ٢ی نیسانی ١٩٣٩ تاکوو ٢٩ی ئازاری ١٩٩٣ وەزیری تەندرووستی فەڕەنسا بووە.

سەركۆ جەمال ساڵانێكی زۆرە سەرهەڵگرتن لە نیشتمان و راكردن لەم دۆخە نالەبارەی لە هەرێمی كوردستاندا هەیە بووەتە دیاردە، دیارترین و كاریگەرترین هۆكار رەوكردنە لە دەست ئەو نادادیەی دەسەڵاتدارانی هەرێم دروستیانكردووە، بەپێی ئامارێك لە ماوەی 8 ساڵی رابردوودا زیاتر لە 670 هەزار كەس لە عێراقەوە بەرەو ئەوروپا كۆچیان كردووە، كە زیاتر لە نیوەیان خەڵكی هەرێمی كوردستانن، هاوكات زیاتر لە 300 هاوڵاتیش گیانیان لەدەستداوەو 225 كەسی تریش بێسەروشوێن بوون. رۆژی 10 -8-2022 هەواڵی ژێرئاوكەوتنی یەختێكی دیكە لەدەریای ئیجە جارێكی دیكە خەڵكی كوردستان راچەڵەكان، كە زیاتر لە 80 كەسی تێدابووە و بەنیازبوون بەرەو ئیتاڵیا بڕۆن، بەڵام تائێستا بەوتەی دەزگای لوتكە تەرمی 29 یان دۆزراوەتەوە و بەشێك لەبێسەروشوێنەكانیش كوردن. حسێن حەمەساڵح نوێنەری دەزگای لوتكە لەیۆنان بە هاوڵاتی وت:» لەگەڵ باڵیۆزخانەی عێراق لەیۆنان قسەمان كردووە، دواین زانیاری ئەوەیە كە بەشێك لەسەرنشینەكان كوردن، ئەو كەسانەی ڕزگاربوون دەڵێن نزیكەی 80 سەرنشینی تێدابووە یەختەكە، بەڵام تائێستا توانراوە تەنها 29 كەسیان ڕزگار بكرێن». نوێنەری دەزگای لوتكە لە یۆنان وتیشی:» 51 كەسیان بێسەرو شوێنن، بەپێی زانیارییە سەرەتاییەكان ئەو 51 كەسە ژمارەیەكیان كوردن». دەشتی جەمال سكرتێری فیدراسیۆنی سەرانسەری پەنابەرانی عێراق بەهاوڵاتی وت:» ئەو یەختەی 10ی ئەم مانگە هەواڵی ژێرئاوكەوتنی بڵاوبوەوە بەشێك لەسەرنشینەكانی كوردن، بەڵام نازانرێت چەند كەس بوون، لەسۆراخی ئەوەداین ناسنامەیان ئاشكرابكەین و دواتر بڵاویبكەینەوە تا كەسوكاریان بتوانن تەرمەكانیان وەربگرنەوە». دەشتی جەمال، دەڵێت: تائێستا 170 هاوڵاتی هەرێمی كوردستان لەڕێگەی گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا بێسەروشوێنن، و وتیشی: «ساڵی رابردوو لەڕێگەی گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا 32 هاوڵاتی هەرێم گیانیان لەدەستداوە». هەر سەبارەت بەڕووداوی ژێرئاوكەوتنی یەختەكەی یۆنان بەكر عەلی سەرۆكی كۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەكانی ئەوروپا بەهاوڵاتی وت:» ئەو یەختەی لەچەند رۆژی رابردوود ژێر ئاو كەوت سێ بەشی سەرنشینانی كوردن، دەشڵێت زۆربەی ئەوانەی ڕزگاریان بووە خەڵكی دەڤەری ڕاپەڕینن، و 64 كەس بێسەروشوێنن». سەرۆكی كۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەكانی ئەوروپا دەڵێت: «یەختەكە تێكشكاوە، هۆكارەكەشی بۆ شەپۆلی دەریاو هۆكاری سەرەكیشی خراپی یەختەكە بووە، لەباشووری دورگەی ڕۆدوس توشی ئەو ڕوداوە بوەو 93 سەرنشینی تێدابوە كە پێكهاتون لە(كورد، ئەفغانی‌و ئێرانی)».  بەوتەی بەكری عەلی «دوو كەس لەسەرنشینانی یەختەكە براونەتە دورگەیەك بەناوی (كارپاسۆس) بەگومانی ئەوەی ئەوانە قاچاخچین‌و هەوڵیانداوە سەرنشینانی یەختەكە بگەیەننە ئیتاڵیا».  سەرۆكی كۆمەڵەی پەنابەرە گەڕاوەكان ئاماژەی بەوەشدا: «یەختەكە لەدورگەیەكی توركیا سەرنشینەكانی هەڵگرتووەو ئەوانەی ڕزگاركراون سەرجەمیان پیاون‌و كوردانی ناو یەختەكەش سەرجەمیان خەڵكی هەرێمی كوردستانن‌و بەشێكیشیان خەڵكی دەڤەری ڕاپەڕینن». سەبارەت بەدۆخی پەنابەران لەیۆنان حسێن حەمەساڵح نوێنەری دەزگای لوتكە لەو وڵاتە ئەوەی ئاشكراكرد: «دۆخی كەمپەكانی یۆنان زۆر باش نییە، تەنها ئەوەیە كەسێك وەك پەنابەر خۆی بناسێنێت و داوای مانەوە بكات شوێنی پێدەدەن، ئەویش كاتێك بگاتە ناو شارەكان، ئەگەرنا سنورەكانی یۆنان لەڕووی وشكانییەوە بە دیوار و كامێرا كۆنترۆڵكراوە و لەدەریاشدا بەهێزی دەریایی چاودێری دەكرێت». لەبارەی بەهۆكاری زیاتربوونی ڕووداوەكانی خنكان نوێنەری دەزگای لوتكە لەیۆنان دەڵێت:»هۆكار ئەوەیە رێگا وشكانیەكان زیاتر كۆنترۆڵكراون و كۆچبەران رێگای ئاوی بەكاردەهێنن، ئەو یەختانەش زیاتر لەتوانای خۆی خەڵكی تێدەكرێت و زۆركات لەنیوەی ڕێگا بزوێنەرەكەی لەكاردەكەوێت بەوهۆیەوە زۆرجار  ئەگەر هێزی دەریاوانی فریای سەرنشینەكانی نەكەوێت ڕووداوی ناخۆش ڕوودەدات». بەپێی  ئاماری دەزگای لوتكە كە دەست هاوڵاتی كەوتووە، لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا 672 هەزار و 119 كەس  كەس لە عێراقەوە بەرەو ئەوروپا كۆچیان كردووە و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیەش زیاتر لە نیوەیان خەڵكی هەرێمی كوردستانن. بەپێی ئامارەكە لەساڵی 2015 كە بەشێك وەك ساڵی لێشاوی كۆچكرن ناویدەبەن بەهۆی كردنەوەی رێگای نێوان توركیا بۆ یۆنان و لەوێشەوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا، دەردەكەوێت زۆرترین هاوڵاتی عێراقی كۆچیان كردووە و داوای پەنابەرییان لەوڵاتانی ئەوروپا كردووە، ژمارەی ئەوانەی لەو ساڵەدا كۆچیان كردووە 186 هەزار و 422 كەس بووە، لەو ژمارەیەش 25 كەسیان گیانیان لەدەستداوە و حەوت كەسیش بێسەروشوێن بوون. لەساڵی 2016 دا 160 هەزار و 717 كەس لەعێراقەوە بەرەو وڵاتانی ئەوروپا رۆشتوون و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیە 78 كەسیان گیانیان لەدەستداوە و 54 كەسیش بێسەروشوێن بوون، لەساڵی 2017 شدا 92 هەزار و 691 كەس لەعێراقەوە كۆچیان كردووە و 29 كەسیان گیانیان لەدەستداوە و 67 یش بێسەروشوێنن. لەساڵی 2018 دا 69 هەزار و 203 كەس لەعێراقەوە بەرەو وڵاتانی ئەوروپا كۆچیان كردووە و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیە لەڕێگادا 54 كەس گیانیان لەدەستداوە، 25 كەسیش بێسەروشوێن بوون، بەڵام لەساڵی 2019دا ئامارەكە كەمتربوەتەوە بۆ 53 هەزار و 240 كەس، لەو ژمارەیە 47 كەس گیانیان لەدەستداوە، 10 كەسیش بێسەروشوێن بوون. لەساڵی 2020 بەهۆی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا و توندبوونەوەی سنوورەكان ژماریەكی كەتر كۆچیان كردووە، لەو ساڵەدا 34 هەزار هاوڵاتی عێراقی توانیویانە خۆیان بگەیەننە وڵاتانی ئەوروپا بەڕێگای نایاسایی و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، لەو ژمارەیەش 18 كەسیان لەڕێگادا گیانیانلەدەستداوە و 17 كەسیش بێسەروشوێنن، لەساڵی 2021 لەگەڵ كەمێك ئاسایی بوونەوەی رێوشوێنەكانی كۆرۆنا دیسان ئاماری كۆچكردن لەعێراق بەرزبووەتەوە، لەو ساڵەدا 55 هەزار كە لە عێراقەوە كۆچیان بەرەو وڵاتانی ئەوروپا كردووە و داوای پەنابەرییان كردووە، 46 كەسیان لەو ڕێگایە گیانیان لەدەستداوە، 40 كەسیش بێسەروشوێن بوون. دەشتی جەمال سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق دەڵێت:»لە ١/١/٢٠٢٢ تاوەكو ٢/٦/٢٠٢٢ ئەو پەنابەرانەی لەسنورە وشكانی و ئاوییەكانی توركیا دەستگیركراون بریتین لە  ١٠٠ هەزارو ٩٧٤ پەنابەر، بەڵام لە ٣/٦/٢٠٢٢ تاوەكو  ٤/٨/٢٠٢٢ ڕیژەكە گەیشتە ١٦٣٩٧١ پەنابەر واتا لەماوەی تەنها دوومانگدا  ٦٢  هەزارو ٩٩٧ پەنابەر دەستگیركراون. ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد:» لە ١/١/٢٠٢٢ تاوەكو ٢/٦/٢٠٢٢ ژمارەی ئەو پەنابەرە عیراقیانەی بە هەرێمی كوردستانیشەوە لەسنورە وشكانی و ئاوییەكانی توركیا دەستگیركراون بریتین لەیەك هەزارو ٧٣٧ پەنابەر بەڵام دوای دوومانگ ڕێژەكە بەرزبوویەوە و  لە ٣/٦/٢٠٢٢ تا ٤/٨/٢٠٢٢ گەیشتە  سێ هەزار پەنابەر، واتا یەك هەزارو ٢٦٣ پەنابەر زیادی كردووە». وتیشی:»لە ١/١/٢٠٢٢ تاوەكو ٢/٦/٢٠٢٢ ژمارەی ئەو پەنابەرانەی گیانیان لەدەستداوە لەسنورە ووشكانی و ئاوییەكانی توركیا بریتین لە  ٢٠٠  پەنابەر وە لە ٣/٦/٢٠٢٢ تاوەكو  ٤/٨/٢٠٢٢ بەرزبوویەوە بۆ ٢٥٤  پەنابەر، واتا لەماوەی دوومانگدا  ٥٤  پەنابەر گیانیانلەدەستداوە. لە 21/12/2021 لەنۆكەندی ئینگلیز یەختێكی كۆچبەران نوقوومبوو كە نیوەیان خەڵكی هەرێمی كوردستان و پاش مانگێك تەرمەكان دۆزرایەوە و گەڕێندرانەوە بۆ هەرێمی كوردستان، بەڵام هێشتا تەرمی هەشت كەسیان نەدۆزراوەتەوە، واتە لەو ڕووداوەدا كە زیاتر لە 30 كەس لەیەختەكەدا بوون 15 یان كوردبوون. جێگر محەمەد كە یەكێك بوو لەو كەسانەی لەڕووداوەكەی 21/12/2021 لەنۆكەندی ئینگلیز یەختەكەیان ژێرئاوكەوت و هاوسەرەكەشی لەگەڵدابوو ئەوان خەڵكی سنووری ئیدارەی راپەڕین بوون، باوكی جێگر بەهاوڵاتی وت:»كوڕ و بوكەكەم لەو ڕووداوەدا بێسەروشوێن بوون، دەمەوێت بەمردوویی بێت یاخود زیندوویی بۆمان بگەڕێننەوە». كۆی گشتی ئەو عێراقیانەی لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا بەرەو ئەوروپا رۆیشتوون و داوای مافی پەنابەرییان كردووە، 672 هەزار و 119 كەسە، 316 كەسیان گیانیان لەدەستداوە، 225 كەسیش بێسەروشوێن بوون، لەو ژمارەیەش بەوتەی سكرتێری فیدراسیۆنی سەرتاسەری پەنابەرانی عێراق 170 یان خەڵكی هەرێمی كوردستانن، هاوكات لەكۆی 46 هاوڵاتی عێراقی كە ساڵی رابردوو لەڕێگای گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا گیانیان لەدەستداوە 32 یان خەڵكی هەرێمی كوردستانن ئەمەش دەریدەخات زۆرترین هاوڵاتی هەرێمی كوردستان كۆچ دەكەن و رێگای نایاسایی بۆ گەیشتن بەوڵاتانی ئەوروپا بەكاردەهێنن و بەوهۆیەشەوە زۆرترین هاوڵاتی هەرێم گیان لەدەست دەدەن یاخود بێسەروشوێن دەبن. هەرچەندە ساڵی 2021 كاتێك لێشاوی كۆچی هاوڵاتیانی عێراق و هەرێمی كوردستان بەرەو بیلاروسیا و لەوێشەوە بۆ وڵاتانی دیكەی ئەوروپا دەستیپێكرد، پەرلەمانی كوردستان لیژنەیەكی ناردە پۆڵەندا تا لەنزیكەوە لەدۆخی كۆچبەرانی كورد ئاگاداربێت، بەڵام سەرەڕای ئەوەی لیژنەكە چوونە ئەو وڵاتە و راپۆرتیان ئامادەكرد تا پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە كۆبونەوەی لەسەر بكات، بەڵام كۆبوونەوەكە هەر نەكرا. رێبوار بابكەیی، سەرۆكی لیژنی پەیوەندییەكان‌و رەوەندی كوردستانی لە پەرلەمانی كوردستان لەوبارەیەوە بەهاوڵاتی وت:»لەماوەی رابردوودا راپۆڕتێكی وردمان لەسەر كۆچی گەنجان ئامادەكردووەو تێیدا هۆكارو چارەسەرەكانی ئەو دیاردەیەمان دەستنیشانكردووەو داوامانكردووە یەكێك لە كۆبونەوەكانی داهاتوی پەرلەمان تایبەت بكرێت بە كۆچی گەنجان.» خراپی دۆخی ژیانی هاوڵاتیان و نەبوونی دەرفەتی كار و نادادی دەسەڵاتدارانی هەرێمی كوردستان و بێئومێدی و نەبوونی ئاسۆیەك بۆ ژیانێكی باشتر، هۆكاری سەرەكی سەرهەڵگرتن و جێهێشتنی نیشتمانە. 

هاوڵاتی لەوكاتەوەی پەرلەمانتارانی ڕەوتی سەدر دەستیان لەپەرلەمانتاری كێشاوەتەوە، دۆخی سیاسی عێراق ئارامی بەخۆیەوە نەدیووەو هەر ماوە نا ماوەیەك موقتەدا سەدری ڕابەری ڕەوتی سەدر، جارێك بەخۆپیشاندان و نوێژی ملیۆنی و جارێكی دیكەش بەهەڵكوتانە سەر باڵەخانەی پەرلەمان و مانگرتن تیایدا هێندەی تر دۆخەكەیان گەیاندۆتە لێواری تەقینەوەو پێكداكێشان.  وەزیرەكەی سەدر كە بەتویتەكانی گوزارشت لەبیروبۆچوونەكانی سەدر دەكات، هەرچەندە داوایكردووە ڕۆژی شەممەی داهاتوو جارێكی دیكە خۆپیشاندان و نوێژی ملیۆنی ئەنجامبدرێت و لە گۆڕەپانی تەحریرەوە بەرەو گۆڕەپانی ئاهەنگەكان لەناوچەی سەوز بڕۆن، بەڵام رۆژی سێشەممە موقتەدا سەدر خۆپیشاندانەكەی بۆ كاتێكی نادیار دواخست. ئەوەی دیمەنەكەی هێندەی تر ئاڵۆزكردووە لایەنگرانی بەرامبەریش كە (مالیكی، عامری، خەزعەلی، فالح فەیاز، عەبادی، عەمار حەكیم) نوێنەرایەتی دەكەن ئەوانیش ڕژاونەتە شەقامەكان و ڕووبەڕووی نەیارەكانیان وەستاون و ئەگەری پێكدادانیان لەئان و ساتدایە. توندبوونەوەی ململانێی ئەمجارەی سەدرییەكان و نەیارەكانیان بۆ داواكارییەكانی سەدر بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی دیكەی پێشوەختەیە كە هەرچەندە زۆرینەی زۆری لایەنەكان بەڕووكەش لەگەڵ داوایەكی وەهادان، بەڵام چەندین مەرجی سەختیان داناوە كە ئەستەمە بەمزووییە جێبەجێبكرێت و ماوەیەكی زۆری پێویستە بۆ جێبەجێكردنی. لەهەمووشی گرنگتر نەبوونی دەروازەیەكی دەستوورییە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بەبێ ئەنجامدانی دانیشتنەكانی پەرلەمان، لەتازەترین پێشهاتیشدا ئەنجومەنی دادوەری عێراق لەوەڵامی داواكارییەكی سەدر بۆ دەستوەردان لەو بابەتەدا بەفەرمی ڕایگەیاند:"ئەوان ناتوانن پەرلەمان هەڵبوەشێننەوە، ئەو كارە ڕێكاری دەستووری خۆی هەیەو ئەوە كاری ئەوان نییە". پەرلەمانی عێراقیش كە ئێستا لەلایەن هەردوو لایەنەوە لەناوچەی سەوز گەمارۆ دراوە، لەئێستادا دانیشتەكانی پەكخراوەو ناتوانرێت كۆبوونەوەی تیادا بكرێت، هەرچەندە پێشنیارێكیش هەیە بۆ بردنە دەرەوەی دانیشتنەكان بۆ شوێنێكی دیكە (بۆ نمونە هەرێمی كوردستان) بەڵام تا ئێستا هیچ هەنگاوێكی جدی لەو بوارەدا نەنراوەو پێدەچێت هەر پێشنیار بێت و هیچی دیكە. لەڕووی یاساییشەوە بەپێی مادەی ٢٠ پەیڕەوی ناوخۆیی پەرلەمان  هیچ ڕێگرییەك لە ئەنجامدانی كۆبوونەوەكانی پەرلەمان لەدەرەوەی بەغدا نییەو دەتوانرێت كۆبوونەوە بكرێت، لەم نێوەندەشدا ناوی پارێزگای (سلێمانی) وەك جێگایەك بۆ ئەنجامدانی ئەو كۆبوونەوەیە دێت بەڵام ئەمەش هێشتا ڕەزامەندی تەواوی لایەنەكانی بەدەست نەهێناوە. لەلایەكی ترەوە بەبڕوای چاودێرێكی سیاسی كاتێك ئەنجوومەنی نوێنەران ناتوانێت دەنگ لەسەر هەڵبژاردنی كابینەی نوێ‌ بدات، لەهەمانكاتدا نایەوێت خۆشی هەڵبوەشێنێتەوە، تەنیا رێگا بۆ چارەسەركردنی ئەم دۆخە پەنابردنە بۆ دادگای باڵای فیدراڵی.  لەچوارێوەی هەوڵەكانیشدا بۆ چارەسەركردنی دۆخەكە هادی عامری سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح سەردانی هەرێمی كوردستانی كردو لەگەڵا سەركردەی لایەنە سیاسیەكان كۆبووەوەو باسی لە كۆبوونەوەی پەرلەمان كردووە لەدەرەوەی ناوچەی سەوزی بەغدا، لەو بارەیەوە عوسمان كاروانی سەركردەی یەكگرتوو ڕایگەیاند:" عامری لەسەردانەكەیدا بۆ لای یەكگرتوو وتویەتی ئەگەر رێگری بەردەوام بێت بۆ ئەنجامدانی كۆبوونەوەی پەرلەمان لە بەغدا، ئەوا لە شوێنێكی دیكە كۆبوونەوە دەكرێت". بەبڕوای چاودێرانیش كۆبوونەوەی پەرلەمان لەدەرەوەی ناوچەی سەوز هەرچەندە لەڕووی دەستووری و هونەری و لۆجستییەوە ڕێگەپێدراوەو دەكرێت ئەنجامبدرێت، بەڵام كەس نازانێت دەرئەنجامەكانی چی دەبێت و وڵات بە كوێ دەگەیەنێت، هەربۆیە لە ئێستادا پێشنیارێكی وا هێندە بەجدی باسناكرێت و تەنیا وەك ئەگەرێك دەخرێتە ڕوو. بەپێی زانیارییە میدیاییەكان عامری لە گفتوگۆی لەگەڵ سەرۆكی لایەنەكانی  هەرێمی كوردستان وتویەتی" ئەو كێشەیەی ئێستا هەیە لە كێشەی ناو ماڵی شیعە تێپەڕیوە‌و بووە بە كێشەی هەموو عێراق‌و وڵات لەبەردەم مەترسیدایە، ئەگەر سیستمی سیاسی ئێستا هەڵوەشێتەوە، هەموان زەرەرمەند دەبن نەك بە تەنیا شیعە، بۆیە دەبێت هەموان پێكەوە چارەسەری ئەم دۆخە بكەن". حەیدەر سەلمان وەك چاودێرێكی سیاسی بە ڕۆژنامەی (سەباح)ی ڕاگەیاندووە "هەڵبژاردنی سلێمانی بۆ ئەنجامدانی كۆبوونەوەكانی پەرلەمانی عێراق ئەو ئاماژە بەدەستەوە دەدات كە چوارچێوەی هەماهەنگی دەیانەوێت پۆستی سەرۆككۆمار بدەنە كاندیدەكەی یەكێتی نیشتیمانی، ئاماژە بەوەشدەكات هەڵنەبژاردنی هەولێر بۆ كۆبوونەوە  دوورخستنەوەی پارتییە وەك هاوپەیمانێكی موقتەدا سەدر". ئەو چاودێرە جەخت لەوەشدەكاتەوە:"تەنانەت ئەگەر لەڕووی هونەری و لۆجستییەوە كۆبوونەوەكە لە سلێمانیش ببەسترێت ڕەنگە نەتوانرێت نیساب تەواو بكات و هاوپەیمانانی سەدر و بەشێك لەسەربەخۆكان بایكۆتی بكەن، ئەمە جگە ئەگەری مانگرتنی سەرتاسەری لەپارێزگاكانی ناوەڕاست و باشووری عێراق هەیە و دۆخەكە بەتەواوەتی تێكبچێت". چواچێوەی هەماهەنگی ڕازیبوون بە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بەڵام چوار مەرجییان داناوە كە ئەوانیش،"دەبێت حكومەتی كاربەڕێكەر كۆتایی بێت و كاندیدی ئەوان حكومەت دروستبكات، هاوكات یاسای هەڵبژاردن و كۆمسیۆن پێویستە بگۆڕدرێت، هەروەها پەرلەمان بۆ هەڵوەشاندنەوەی خۆی و دیاریكردنی كاتی هەڵبژاردن دانیشتنی خۆی ئەنجامبدات، هەروەها پێویستە كۆدەنگی نیشتمانی بۆ بڕیاردان لە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە بەدەستبهێنرێت." لەبەرامبەردا وەزیرەكەی سەدر لە تویتێكدا بەناوی موقتەدا سەدرەوە بۆ خۆپیشاندەران دەڵێت:" تا كۆتایی خۆپیشاندانەكان بەئاشتییانە دەمێنێتەوە و داواكارییەكان بریتییە لە چاكسازی كردن لەسیستەمی دادگەری، یاسادانان، جێبەجێكردن، و لێپێچینەوە لەگەڵ گەندەڵكاران، جەختیش لەوەدەكاتەوە هێزە ئەمنیەكان و حەشدی شەعبی برای  ئێوەن و دەستدرێژی كردن بۆ سەریان دەستدرێژی كردنە بۆ سەر موقتەدا، هاوكات جەختیش لەوەدەكاتەوە كە دەسەڵاتی دادوەری و بارەگاكەی هیڵی سورە لەگەڵ ئەوەی داوامان كردوە چاكسازی تێدا بكرێت. " دەربارەی ئەنجامدانی دانیشتن یاخود دانەنیشتنی پەرلەمانیش، ڕۆژنامەی (سەباح)ی نیمچە فەرمی حكومەتی عێراق باس لەوەدەكات:"لەئێستادا (محەمەد حەلبوسی) سەرۆكی پەرلەمان لەدۆخێكی هیوا بۆ نەخوازراودایە كە ئەویش لەبەردەم دوو ئەگەردایە، كە ئەوانیش بانگهێشتكردنی ئەندامانی پەرلەمانە بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یاخود دەستپێكردنەوەی دووبارەی دانیشتنەكان و هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار و كاندیدی سەرۆكوەزیران، تەنانەت فشارەكان بەجۆرێكن كە كار گەیشتۆتە ئەوەی هەردوولایەن چ سەدرییەكان و چی چوارچێوەی هەماهەنگیش لەدادگا سكاڵای لەسەر تۆمار بكەن". بەشێك لەچاودێرانی سیاسی دۆخی عێراق باوەڕیان وایە هەرچەندە چوارچێوەی هەماهەنگی دوای كشانەوەی سەدرییەكان زۆرینەی كورسییەكانی پەرلەمانیان پڕكردوەتەوە، بەڵام هێشتا دەیەها ئاستەنگ و گرفت لەبەردەمیدا هەن كە بتوانن هەر جۆرە حكومەتێك درووستبكەن كە سەدرییەكان ڕەتی بكەنەوە و مانۆڕە سیاسییەكانیشان ئەنجامەكەی بەشكست كۆتایی دێت، چونكە پەرلەمان لەئێستا بەبێ سەدرییەكان ئەستەمە بتوانێت كۆبوونەوە بكات و هیچ سەركردەیەكی سیاسیش جورئەتی ئەوەناكات شەقامی سەدرییەكان لەخۆی توڕەبكات. ئەوەی گرێی دۆخی سیاسی عێراقی ئاڵۆزتر كردووە ئەوەیە سەدرییەكان داوادەكەن پەرلەمان بەبێ هیچ كۆبوونەوەیەك هەڵبوەشێتەوە ئیدی گرفتیان نییە چی لایەنێك ئەوە دەكات، سەرۆك كۆمارە یاخود دادگای فیدڕاڵی و بڕیار لەسەر هەڵبژاردنی پێشوەختە بدرێت، لەبەرامبەریشدا چوارچێوەی هەماهەنگی دەڵێن پێویستە ئەم خولەی پەرلەمان جارێك بەردەوام بێـت و كۆبوونەوەكانی بكات و ئەگەر باسێكیش لەهەڵبژاردنی پێشوەختە بكرێت دەبێـت دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری نوێ و سەرۆك وەزیرانی نوێ بكرێت.

هاوڵاتی کچە رزگاربوویەکی ژێر دەستی داعش کە ھێشتا جلە رەشەکانی دانه‌كه‌ناندووه‌ و بە دەنگێکی نزم ئازارەکانی ژێردەستی داعش ده‌گێڕێته‌وه‌ و ئه‌و كاتێك كه‌وتووه‌ته‌ ده‌ست تیرۆریستانی داعش، ته‌مه‌نی ته‌نها نۆ به‌هار بووه‌ و تا ئه‌و ساته‌ی رزگاری بووه‌، شه‌ش جار له‌لایه‌ن تیرۆریستانه‌وه‌ كڕین و فرۆشتنی پێكراوه‌. کچە رزگاربووەکە، عالیە بەرجەس نایف تەمەن ١٧ ساڵ و خەڵکی شارەدێی گر عوزێری سەربە قەزای شنگال-ە، لەئێستادا لە کەمپی چەم مشکۆی ژیان بەسەر دەبات ئەو بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو باس لە رۆژی سێی ئابی ساڵی ٢٠١٤ دەکات و دەڵێت: ''ھێشتا ئەوەم لە بیرە کە داعشەکان بە چوار ئۆتۆمبێل، چوار دەوری ئێمەیان گرت، دوایی بە بەر چاوی من و سەرجەم خێزانەکەمانەوە، باوکمیان کوشت، ئیتر لەو رۆژەوە ترس چووەتە گیانمەوە و سەرەتای دەستپێکی رۆژێکی رەشی ژیانم بوو''. عالیه‌ به‌رجه‌س نایف درێژه‌ به‌ گێڕانه‌وه‌ی تاوانه‌كانی یه‌كه‌م رۆژی تیرۆریستانی داعش ده‌دات له‌ ناوچه‌كه‌یان و ده‌ڵێت: ''دوو برای من پزیشك بوون، ئه‌وان به‌ ته‌مه‌ن له‌ من گه‌وره‌تر بوون، هه‌رچه‌نده‌ من ته‌مه‌نم نۆ ساڵ بوو، به‌ڵام هه‌میشه‌ ئاره‌زووی ئه‌وه‌م هه‌بوو وه‌ك براكانم ببم به‌ پزیشك، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ تیرۆریستانی داعش نه‌ك رێگای خوێندنی منیان تێكدا، به‌ڵكو ژیانی منیان تێكدا، له‌ هه‌مان رۆژ، دوو براكه‌م و چوار مامیشم له‌لایه‌ن تیرۆریستانه‌وه‌ كوژران''. ئه‌و كه‌ هێشتا ترس و نائومێدی به‌ رووخسارییه‌وه‌ دیاره‌، باس له‌ قۆناغی دوای ئه‌و كاره‌ساته‌ ده‌كات و به‌ ده‌م گریانه‌وه‌ گوتی: ''دوای ئەو کارەساتە، تیرۆریستانی داعش ئێمەیان گواسته‌وه‌ بۆ بنكه‌ی قیران، ناتوانم ژیانی ناو ئه‌و بنكه‌یه‌ وه‌سف بكه‌م، ئه‌و شوێنه‌ به‌ جۆرێك ترسناك بوو كه‌ ته‌رمی سێ پیاو له‌و شوێنه‌ كه‌وتبوون، به‌شێوازێكی زۆر دڕندانه‌ كوژرابوون، مامه‌ڵه‌ی ئه‌و تیرۆریستانه‌ له‌گه‌ڵ ئێمه‌ زۆر خراپ بوو، سه‌ره‌تا دوای نیشاندانی ته‌رمه‌كان به‌ ئێمه‌، ئه‌مجاره‌ به‌ جۆره‌ها چه‌كی ترسناك به‌ به‌ر چاوی ئێمه‌ هاتوچۆیان ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر ترس و تۆقاندن بخه‌نه‌ دڵی ئێمه‌وه‌. رۆژانه‌ بۆ هه‌ر خێزانێك یه‌ك نان و پارچه‌یه‌ك په‌نیریان ده‌هێنا و ده‌یاندا به‌ دایكه‌كان و پێیان ده‌گوتن ئێوه‌ بیخۆن با منداڵه‌كان نه‌خۆن و زوو بخه‌ون، ئه‌و دۆخه‌ به‌رده‌وام بوو، دوای ماوه‌یه‌ك هاتن ته‌واوی منداڵه‌كانیان له‌ دایكه‌كان جیاكرده‌وه‌ و رەخنەیان لە شێوازی په‌روه‌رده‌كردنی منداڵه‌كان گرت و گوتیان ئێمه‌ په‌روه‌رده‌تان ده‌كه‌ین، له‌و كاته‌دا ئێمه‌ هێنده‌ گریاین، به‌ هیچ جۆرێك ئارام نه‌ده‌بووین، هه‌رچه‌نده‌ یاری و بسكویتیان ده‌دا به‌ ئێمه‌، به‌ڵام منداڵه‌كان هه‌ر هاواری دایكیان ده‌كرد، هه‌ر بۆیه‌ش دوای چه‌ند رۆژێك كڕین و فرۆشتنی ئێمه‌ی منداڵان ده‌ستی پێ كرد، به‌هۆی ئه‌وه‌ی من چه‌ندجارێك له‌ هۆش خۆم چووم، بۆیه‌ فرۆشتنی من به‌ خێزانه‌ داعشه‌كان دواكه‌وت''. له‌باره‌ی یه‌كه‌م مامه‌ڵه‌ی كڕین و فرۆشتن پێیه‌وه‌، عالیه‌ به‌رجه‌س نایف گوتی: ''یەکەمجار کابرایەکی خەڵکی تەلەعفەر کە تەمەنی ٣٠ ساڵ بوو، ناوی کازم بوو، بە ئەبویاسر ناسرا بوو، دوو ژنی هه‌بوو، ئه‌و منی کڕی و کورێکی ھاوتەمەنی منی هه‌بوو، ھەمووجار دەیگوت ئەگەر گەورە بووی بۆ کوڕەکەم دەتخوازم، من لە ماڵی ئەوان زۆر زەحمەتیم بینی و کەنیزەکی ئەوان بووم، جگە لە دەستدرێژیکردن، به‌جۆرێك ئازاریان ده‌دام و له‌سه‌ر هه‌موو شتێك به‌هانه‌یان پێ ده‌گرتم وه‌ك بڵێی من دوژمنی ئه‌وان بم، هه‌ندێكجار نانیان پێ نه‌ده‌دام، من له‌و دۆخه‌دا بووم تا ره‌وشی ته‌له‌عفه‌ر تێكچوو، ئیتر منیش له‌گه‌ڵ خێزانه‌كه‌یان ره‌وانه‌ی سووریا كرام و كازم-یش له‌ عێراق مایه‌وه‌، تا ئه‌و كاته‌ی هه‌واڵی كوژرانی كازم گه‌یشته‌ خێزانه‌كه‌یان، ئیتر بۆ دووه‌مجار منیان فرۆشته‌وه‌ به‌ كابرایه‌كی مووسڵاوی''. گوتیشی: ''ئه‌و كابرایه‌ مووسڵاوییه‌، بۆ ئه‌وه‌ی من ئارام بكاته‌وه‌، ده‌یگوت هه‌ندێك پاره‌ له‌ خێزانه‌كه‌ت وه‌رده‌گرم و تۆ ئازاد ده‌كه‌م، به‌ڵام هێشتا له‌ سووریا بووین، به‌ڵام ئه‌و دوای چه‌ندین جار ده‌ستدرێژیكردن، ئینجا منی فرۆشته‌وه‌ به‌ كابرایه‌كی دیكه‌ به‌ناوی ئه‌بو سارای ته‌مه‌ن ٥٠ ساڵ، دواتر فرۆشرامه‌وه‌ به‌ كه‌سێكی دیكه‌ به‌ناوی ئه‌بو عه‌بدوڵڵای كوردی كه‌ له‌ وڵاتی ئه‌ڵمانیا گه‌ڕابووه‌وه‌ و له‌گه‌ڵ ژنه‌كه‌ی و كچه‌كه‌ی، من كه‌ تازه‌ گوێبیستی وشه‌ی فرۆشتن ببووم، به‌ ئه‌بو عه‌بدوڵڵای كوردیم ده‌گوت كه‌ من به‌ خێزانه‌كه‌م بفرۆشێته‌وه‌ له‌ عێراقن، له‌ به‌رامبه‌ردا زۆرجار به‌توندی وه‌ڵامی ده‌دامه‌وه‌ و هه‌ندێكجاریش سووكایه‌تی پێ ده‌كردم''. عالیه‌ به‌رجه‌س دیمه‌نه‌ تراجیدیا و توندوتیژییه‌كانی له‌و ماڵه‌ باس ده‌كات و ده‌ڵێت: ''رۆژێک لە ماڵەوە بووین، ئەبو عه‌بدوڵڵا گوتی خانووەکە جوان پاک بکەنەوە، چونكه‌ هاوسه‌رگیری ده‌كه‌م، من و ژنه‌كه‌ی خانووه‌كه‌مان پاككرده‌وه‌، ئینجا ژنه‌كه‌ گوتی بڕۆ حه‌مام بكه‌ و وه‌ره‌وه‌ با ئارایشتت بكه‌م، منیش هه‌ستم كرد كه‌ بووكه‌كه‌ منم بۆیه‌ ره‌تمكرده‌وه‌، دوای ئه‌وه‌ به‌شێوازێكی زۆر توندوتیژ منیان برده‌ حه‌مام و دواتر به‌ لێدان و توندوتیژی منیان برده‌ نهۆمی سه‌ره‌وه‌ و ئه‌بو عه‌بدوڵڵا هاته‌سه‌ره‌وه‌ ده‌ستدرێژی سێكسی كرده‌ سه‌رم، ئه‌و دیمه‌نه‌ قێزه‌وه‌نه‌ هه‌رگیز له‌ مێشكمدا ناسڕدرێته‌وه‌''. عالیه‌ به‌رجه‌س كه‌ هێشتا ره‌نگی په‌ڕیووی رووخساری نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌، به‌ده‌م هه‌نسكی گریانه‌وه‌ ده‌ڵێت: ''دوای ئه‌و كاره‌ساته‌، ئیتر داوام كرد من به‌ كه‌سێكی دیكه‌ بفرۆشێت ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی له‌و ماڵه‌ نه‌مێنمه‌وه‌، چونكه‌ هه‌موو بنمیچێكی ئه‌و خانووه‌م لێ ببووه‌ مۆته‌كه‌ و دۆزه‌خ، بۆیه‌ دوای لێدان و تێهه‌ڵدانێكی زۆر منی فرۆشته‌وه‌ به‌ كابرایه‌ك ناوی ئه‌بو فورقان بوو، ئه‌ویش منی هێنایه‌وه‌ عێراق''. له‌ درێژه‌ی گێڕانه‌وه‌ی چیڕۆكه‌ تراجیدیایه‌كه‌یدا، عالیه‌ به‌رجه‌س ده‌ڵێت: ''ئه‌بو فورقان به‌رده‌وام سووكایه‌تی به‌ من ده‌كرد، ئیتر منیش یه‌كێك له‌ رۆژه‌كان نه‌متوانی بێده‌نگ بم و گوتم ئه‌گه‌ر ئێوه‌ له‌ خوا بترسن ئه‌وا ده‌ستدرێژی ناكه‌نه‌ سه‌ر منداڵێكی وه‌كو من و دواتر به‌ ئه‌م و ئه‌و ده‌مفرۆشنه‌وه‌، دوای ئه‌و قسانه‌ كاردانه‌وه‌ی نیشان دا و زۆری لێدام، دواتر منی فرۆشته‌وه‌ به‌ كه‌سێك به‌ناوی ئه‌بو موسعه‌بی ته‌مه‌ن ١٨ ساڵ خه‌ڵكی سووریا بوو، ژنێك و دوو منداڵی هه‌بوو، ئه‌ویش مامه‌ڵه‌ی توندوتیژی له‌گه‌ڵم ده‌كرد، دوای ئه‌وه‌ی زانیم كه‌ دۆخی دارایی ئه‌و باش نییه‌، رۆژێك پێشنیازی ئه‌وه‌م بۆی كرد كه‌ من بفرۆشێته‌وه‌ به‌ خێزانه‌كه‌م، ئه‌ویش رازی بوو، به‌ڵام گوتی نابێت كه‌س ئه‌و بابه‌ته‌ بزانێت، بۆیه‌ ژماره‌ی ته‌له‌فۆنی مامم له‌بیرم مابوو، ژماره‌كه‌م به‌ ئه‌بو موسعه‌ب دا و له‌گه‌ڵ مامم قسه‌ی كرد و گه‌یشتنه‌ رێككه‌وتن به‌ بڕی ١١ هه‌زار و ٥٠٠ دۆلار منیان به‌ خێزانه‌كه‌م فرۆشته‌وه‌، بۆ په‌یداكردنی بڕه‌ پاره‌كه‌ش كه‌سوكاره‌كه‌م كه‌وتبوونه‌ سواڵكردن تا پاره‌كه‌یان په‌یدا كرد''. له‌ كۆتایی قسه‌كانیدا عالیه‌ به‌رجه‌س گوتی: ''پێش رزگاربوونی من، دایكم رزگاری بووبوو، كچی مامه‌كه‌م كه‌ من وه‌ك خوشكی خۆم ناساندبووم، به‌ بڕی شه‌ش هه‌زار دۆلار به‌ مامم فرۆشرابووه‌وه‌، ئێستاش من وه‌ك دارێكی شكاوم، بێ دایك و باوك، له‌لای داپیره‌م ده‌ژیم، دایكم و سێ برای دیكه‌ چوونه‌ته‌ ئه‌ڵمانیا، ده‌مه‌وێت یارمه‌تی بدرێم بۆ ئه‌وه‌ی منیش بگه‌مه‌ لای دایكم''. - "چوار مامم و باوکم هەر لە کاتی دەستگیرکردندا کوژران" سوعاد بەرەکات نایف'ی ١٩ ساڵ کە ئامۆزای عالیەیە، ئەویش لە تەمەنی ١١ ساڵی کەوتووەتە دەست چەکدارانی رێکخراوی تیرۆریستیی داعش و لەئێستادا لە کەمپی چەم مشکۆی دەژیت بە جۆرێک کە ئەو باس دەکات لە سێ ئابی ٢٠١٤ داعش گوندەکەیان دەگرێتەوە و ئەوان ھەموو ھەوڵی خۆیان دەدەن تاکو ھەڵبێن بۆ چیای شنگال، بەڵام لە رێگەی سەرەکی شنگال بە ھەموو خێزان و کەسوکارەکەیەوە دەستگیر دەکرێن. سوعاد بەرەکات بە چاوی حەسرەتەوە بیرەوەری ئەو رۆژە رەشە دەگێڕێتەوە کە دەستگیردەکرێت ئەو دەڵێت لە سەرەتا زۆر بەتوندی لەگەڵ ئێمە دەجوڵانەوە ھەر لەسەر رێگاکە کۆمەڵێک خەڵکی خۆمان کوژران لەنێویاندا، باوکم و چوار مامم. ھەر لەوێ لەسەر رێگا، ژن و پیاویان لە یەک جیاکردەوە. کچ و ژنەکانیان رەوانەی بنکەی قیران کرد کە گەیشتین کارەساتی گەورەمان لەو بنکەیە بینی بەجۆرێک چەندین پیاو و ژن و منداڵ لەوێ کوژرابوون، خوێنی ئەوان لەسەر زەوی وشک بووبوو. سوعاد بە دەم نالینەوە ئەوە دەگێڕێتەوە بۆ ئاژانسی ئانادۆڵو و دەڵێت: "ئێمە ئەو رۆژە تا سەعات سێی ئێوارە لە بنکەکە ماینەوە، دواتر بە بارھەڵگرە گەورەکان بۆ چەند شوێنێک گواستراینەوە ھەندێکیان بۆ تەلەعفەر و ھەندێکیش بۆ بەعاج رەوانە کران. ئێمە سێ رۆژ لە بەعاج ماینەوە لەو شوێنە ھەندێ کەسی دیکەمان لێ جیاکرانەوە و رەوانەی مووسڵ کران، بەڵام من ھەر لە بەعاج مامەوە دواتر داعش ئێمەیان رەوانەی زیندانی بادوش کرد". سوعاد بە ترسەوە باسی ئەو دیمەنانەی زیندانی بادوش دەکات و دەڵێت: "لە زیندانەکە ئەو ھێندە ئەشکەنجەی خەڵکیان دابوو کە ھەموو دیوارەکان خوێن و بۆنی مردووی لێدەھات ئێمە نۆ رۆژ لەو زیندانە بووین کە ھەر ھەموومان بەترسەوە خەومان لێدەکەوت. لە بیرمە کە رۆژی ھەشتەم دەنگۆی وا بڵاوبووەوە کە منداڵ لە دایکەکانیان جیا دەکرێنەوە، بەڵام رۆژی نۆیەم فڕۆکەکانی ھاوپەیمانان ئەو شوێنەیان بوردۆمان کرد، ئەو رۆژە بە دار و کێبل لە ئێمەیان دەدا دواتر ئێمەیان رەوانەی تەلەعفەر کرد. ٢٥ رۆژ لە تەلەعفەر ماینەوە لە قوتابخانەیەک بە ناوی زەھرا. ئەو قوتابخانەیە ھەرگیز لە بیر ناکەم ئەوان ھەر جارەو کچێک یان ژنێکیان دەبرد و پێشانی کۆمەڵە کەسێکی دیکەیان دەدان ئەگەر بەدڵیان با دەستدرێژیان دەکردە سەری. دواتر ئەو شوێنەشیان پێ گۆڕین ئێمەیان بۆ قزڵقیوو گواستەوە کە گوندێکی شیعەنشین بوو نزیکەی ١٠ رۆژ لەنێو چەند خانوویەک ماینەوە. لەو گوندە بە دوای ھەلێک دەگەڕام تا داوای یارمەتی لەو گوندنشینانە بکەم بەڵکو بتوانین ھەڵبێین لە دەست ئەو بێدینانە، بەڵام فریا نەکەوتین ئێمە لەوێش رەوانەی کەسریمەحرا کراین بە جۆرێک لە جۆرەکان ھەستم دەکرد شوێنمان ئاشکرا دەبێت زوو زوو ئێمەیان دەگواستەوە دووبارە ئێمە رەوانەی گوندی کۆجۆ کراین نزیکەی مانگێک لەوێ ماینەوە و دووبارە رەوانەی قزڵقیوو کراین دوای مانگێک کە تا ئەو کات لەگەڵ خێزانەکانمان بووین دووبارە رەوانەی تەلەعفەر کراین ئەو گواستنەوەیە زۆر ناخۆش بوو ئیتر لە دایکەکانمان جیا کراین. ئەو ھەموو کچ و کۆڕی منداڵیان لە ھۆڵێکی گەورە زیندانی کرد و دایکەکانیش رەوانەی ھەندێ شوێنی دیکەکران کە ئیتر نەمانبینین من ھەرگیز ئەو رۆژە لە بیر ناکەم کە لە یەک جیا کراین". سوعاد دەشڵێت: "ئەو کچ و کوڕانە پاش شەش مانگ پەروەردەی داعش کچەکان رەوانەی ماڵە داعشەکان دەکران یا بە کەنیزەک دەفرۆشران کوڕەکانیش رەوانەی شەڕ دەکران". سوعاد بەرەکات نایف بە لەرزەوە باسی یەکەم فرۆشتنی خۆی دەکات و دەڵێت: "کابرایەک بە ناوی ئەبو ئەحمەد خەڵکی مووسڵ بوو یەکەم جار منی کڕی تەمەنی نزیکەی ٥٠ ساڵ بوو خێزاندار بوو و منداڵی ھەبوو من ماوەی شەش مانگ لەماڵیان کەنیزەک بووم. زۆرجار گێجەلی پێ دەکردم من مافم نەبوو لە ماڵەوەش دەربچم لەو ماڵە دوو کچی دیکەی ئیزدیش (زەھرا و دونیا) ھەبوون دواتر منی لەگەڵ ئەوان بردە سووریا (رەققە). لە سووریا منی بە کابرایەک بە ناوی ئەبو ھومام فرۆشتەوە کە ئەویش ژن و منداڵی ھەبوو ژنێکی ئەویش ئیزدی بوو و نزیکەی دوو مانگ لای ئەو بووم کە ھەموو شتەکی لەگەڵ کردم من حەزم دەکرد لای ئەو ژنە ئیزدیە بمێنم، بەڵام ئەو نەیھێشت و منی فرۆشتەوە بە کابرایەک بە ناوی بەشیر کە سعوودی بوو ئەویش ژن و منداڵی ھەبوو نزیکەی سێ مانگ لای ئەو مامەوە لە رەققەی سووریا من لە ماڵەکەیان منداڵم بەخێو دەکرد و پاکوخاوێنیم دەکرد و زۆرجار سووکایەتییان بە من دەکرد بەڵام زیاترین ترسم لە دەستدرێژی بوو". لە درێژەی داستانی تاڵی خۆیدا سوعاد گوتی: "منیان بە کابرایەک بەناوی ئەبو حاجر تەمەن ٤٠ ساڵ فرۆشتەوە کە ئەویش سعوودی بوو من ١٠ رۆژی رەشی دیکەش لای ئەو مامەوە. ئەو زۆر ترسناک بوو بەھێز و قەلەو بوو ئەو بە زۆر دەستدرێژی دەکردە سەرم، پاشان منی بە براکەی فرۆشت براکەشی زەواجی کردبوو ناوی ئەبو حافز بوو ساڵ و نیوەێک لای ئەو مامەوە ئەوان دوو خێزان بوون لە یەک مال من ئیشی ھەر دوو خێزایشم دەکرد کەنیزەک بووم. ھەموو رۆژێ بۆ حاڵی خۆم دەگریام. ئەبو حافز رۆژێک بە منی گوت خۆت ئامادە بکە دەچینە شوێنک منیش زۆر گریام گوتم نەمفرۆشە ئیتر بەسە. من ھەموو ترسم لە دەستدرێژی کەسێکی دیکە بوو ئیتر وەک ترسێک لەشمی دەلەرزاند ئەو منی بردە شوێنک شوققە بوو گوتی ناوی مامت ئەحمەدە ئەوم گوێ لێ بوو گوتم چوون گوتی لە فیسبووک دۆزیمەوە من ھەر دەترسام. ئەو کات مامم یەک دەفتەری بۆ ئەو ناردبوو تا ئازاد ببم من و کچێکی دیکەی ئیزدی لەنێو پاسێکیان ناین و رەوانەی تەلەعفەر کراین لە رێگە داعشەکان دەستگیریان کردین ئێمە بە چاو بەستراوی رەوانەی زیندانێک کراین یەک مانگ لەو زیندانە ماینەوە کە ئازاد کرام لە زیندانەکە منیان پێشکەیش بە کابرایەک بە ناوی عەبدولرەحمان کرد کە لە شاری مەیادین-ەوە ھاتبوو، ١٠ رۆژ لای ئەو مامەوە. فڕۆکە لەو شوێنانەی دەدا کە ئێمەی لێ بووین من ئەو رۆژە لەوێ ھەڵاتم گەیشتمە خێزانەک کە ئەوانیش خەڵکی شاری مەیادین بوون ناوی خاوەن ماڵەکە عەبدوڵڵا بوو گوتم؛ رزگارم بکەن لە دەست داعش ئەوان رێگەیان پێ دام کە بچمە نێو خێزانەکەیان ئێمە پاش ماوەیەک رۆیشتینە ناوچەی شەدادیە نزیکەی پێنج مانگ لەنێو خێزانەکەیان مامەوە بارودۆخی ئابووریان باش نەبوو ئەو بەڵێنی پێدام کە من بە خێزانەکەم بفرۆشێت ئەو فەقیر بوو رۆژێک لە شەدادیە توانی پەیوەندی بە ئەحمەدی مامم و خاڵم ئەمیر'ەوە بکات من دەنگێکم بۆ ئەوان نارد کە من سوعادم لە سووریام وەرنەوە شوێنم. نازانم بە چ شێوازێک، بەڵام ئێوارەی رۆژی پاشتر مام و خاڵم ھاتنە سووریا و منیان کڕی و گەڕاندمیانەوە. من لە ٢٠١٨ مانگی حوزیران گەڕامەوە هەرێمی کوردستان". سه‌رچاوه‌: ئاژانسی ئانادۆڵو  

هاوڵاتی ڕێکخراوێکی تایبەت بەمافەکانی مرۆڤ لەڕۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویکردۆتەوە دایە فاتمە سوهرابی تەمەن ٧٨ ساڵ دایکی ڕێزان جاوید ئەندامی سەرکردایەتی پژاک کە لە ڕۆژانی ڕابردوودا لە شاری قامیشلۆی ڕۆژئاوای کوردستان لە هێرشێکی درۆنی سوپای تورکیا شەهیدکرا، بانگی ئیتلاعاتی ئورمیە کراوە و وێڕای لێپرسینەوە هەڕەشەی لێکراوە. ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بڵاویکردۆتەوە: هێزە ئەمنییەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە ڕۆژی دووشەممەوە هەر جۆرە هاتووچۆیەکیان بۆ ماڵی دایە فاتمە سوهرابی قەدەغە کردووە و ڕۆژی یەکشەممەش ناوبراو لەگەڵ یەکێک لە کوڕەکانی بانگی ئیدارەی ئیتلاعاتی ئورمیە کراوە وێڕای لێپرسینەوە هەڕەشەیان لێکراوە. بەپێی هەواڵی ڕێکخراوەکە ئەم دایکە بەساڵاچووە چەندین جاریش لەلایەن ئیدارەی ئیتلاعاتی مەهابادەوە بانگ کراوە و دوای ئەوەی سەرپێچی کردووە و نەچووە هێزەکانی ئیدارەی ئیتلاعات هەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵیان و لێپرسینەوەیان لەگەڵ کردووە. سەرچاوەیەکی نزیک لە بنەماڵەی ڕەبانی لەوبارەوە بە (هەنگاو)ی وتووە: "هێزەکانی ئیدارەی ئیتلاعاتی مەهاباد داوایان لە دایە فاتمە کردووە کە بڵێت پارتی کرێکارانی کوردستان کوڕەکەمی کوشتووە و دژ بە ڕێبەرانی ئەو حیزبە قسە بکات کە دایە فاتمە حازر نەبووە ئەو کارە بکات ". هەروەها ئەوان گوشاریان خستووەتە سەر بنەماڵەی ڕەبانی هەتا ناوی ئەو کەسانەی ڕادەستیان بکەن کە لە ماوەی ڕۆژانی ڕابردوودا بەشداریی ڕێوڕەسمی سەرەخۆشییان کردووە. جێگای ئاماژەیە کە دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی تیرۆری ڕێزان جاوید هێزەکانی ئیدارەی ئیتلاعاتی مەهاباد ئیزنیان بە بنەماڵەکانی سوهرابی و ڕەبانی نەدابوو کە لە مزگەوت ڕێوڕەسمی سەرەخۆشی بەڕێوەبەرن و لە دوو ڕۆژ پێشەوە هەر جۆرە هاتووچۆیەک بۆ ماڵی دایە فاتمە قەدەغە کراوە. پێشتریش لەگرتە ڤیدیۆییەکدا کە لەتۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بەبەربڵاوی بڵاوبویەوە دایە فاتیمە کوڕەکەی دەلاوێنێتەوە. ڕێزان جاوید ئەندامی سەرکردایەتیی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پژاک) ڕێکەوتی ١٥ی گەلاوێژی ٢٧٢٢ لە ئاکامی هێرشێکی سوپای تورکیا کە بە درۆن ئەنجامدر، لە شاری قامیشلۆی ڕۆژئاوای کوردستان شەهید کرا

سەركۆ جەمال لەپارێزگای سلێمانی زیاتر لەهەزار پرۆژەی خزمەتگوزاری راگیراون، سەرۆكی ژووری بازرگانی سلێمانیش دەڵێت زیاتر لە 300 كۆمپانیاو نووسینگە بەهۆی باجی حكومەتەوە مۆڵەتیان هەڵوەشاندووەتەوە، بەوتەی ئەندامێكی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستانیش ترلیۆنێك دیناری بەڵێندەران لای حكومەتە كەزیاتر لە 800 ملیاری پارەی بەڵێندەرانی سلێمانییە. سیروان محەمەد سەرۆكی ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند:»تائێستا مەسەلەی مایەپووچ بوون وەك خۆی باس نەكراوە، ئەو كۆمپانیایانەی مۆڵەتەكانیان هەڵدەوەشێننەوە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو باج و رسوماتەی دەخرێتە سەریان ئەمەش مانای مایەپوچ بوون نییە». «حكومەت یەك ترلیۆنی بەڵێندەران قەرزارە» ناجی شێخ عیزەدین سەرمایەدارو ئەندامی یەكێتی بەڵێندەرانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» نزیكەی دوو هەزار و 500 پرۆژە لەهەرێمی كوردستان راگیراون كەزیاتر لەهەزار پرۆژەیان لەسلێمانین، یەك ترلیۆن دیناری بەڵێندەرانیش لەلای حكومەتی هەرێمی كوردستانە، جگە لەو پارە لاوەكیانەی لەنێوان بەڵێندەران و حكومەتی هەرێمی كوردستان راگیراوە، تەنها بەڵیندەرانی سلێمانی نزیكەی 800 ملیار دیناریان لای حكومەتە». «ئەمساڵ خراپترین ساڵ بووە بۆ پرۆژە و وەبەرهێنەرو بەڵێندەران» میران كامیل وتەبێژی لقی سلێمانی یەكێتی بەڵێندەرانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:»ئەمساڵ خراپترین ساڵ بووە، حكومەت تەنیا مووچەی داوەو ئاوڕی لەبەڵێندەران نەداوەتەوە، لەكاتێكدا پرۆژەكان بۆ خزمەتی هاووڵاتیانە، بەپێی داتاكان لەساڵێكدا زیاتر لەهەزار پرۆژە هەبووە كە 100 هەزار هەلی كاری رەخساندووە، ئێستا ئەو ژمارەیە بێكارن». بەوتەی میران كامیل «لەسلێمانی زیاتر لەهەزار پرۆژە راگیراون، بەپرۆژەی بەڵێندەرایەتی و وەبەرهێنانیشەوە، تەنانەت ئەو پرۆژانەی ئەمساڵیش راگەیەندراون پارە نییە بۆیان دابین بكرێت، بۆیە پێشبینی دەكرێت بەڵێندەری دیكەش مایەپوچ بێت و پرۆژەكانیان رابگیرێت». وتەبێژی لقی سلێمانی یەكێتی بەڵێندەرانی كوردستان دەڵێت:» لەسلێمانی نزیكەی هەزار بەڵێندەر مایەپوچ بوون لەكاتێكدا هەزارو 242 بەڵێندەر لەسلێمانی هەن، بەهۆیەوە نزیكەی 100 هەزار كەس بێكاربوون». لەهەولێرو دهۆك چەند پرۆژە راگیراون؟ بەپێی ئەو داتایەی هاوڵاتی لەدەستەی وەبەرهێنانی هەرێم و وەزارەتی ئاوەدانكردنەوەو نیشتەجێكردن دەستیكەوتووە، لەهەولێر پرۆژەكان لەلایەن هەزارو 559 بەڵێندەرەوە جێبەجێدەكرێن، بەڵام تائێستا زیاتر لەهەزارو 200 پرۆژە لەهەولێر راگیراون، ئەو پرۆژانەش كەحكومەتی هەرێم ئەمساڵ تەواویكردوون مێژووەكەیان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 2018 و 400 و پرۆژەن، ئەو پرۆژانەش كەئێستا بەردەوامن لە 10% بۆ 20%ی شایستە داراییەكانیان بۆ خەرجكراوە. لەكابینەی نۆدا نزیكەی 200 پرۆژە تەواوكراون، بەڵام لەبەرامبەردا 400 پرۆژە راگیراون و زیاتر لە 350 ملیار دیناریان لای حكومەتی هەرێمی كوردستانە، لەدهۆكیش نزیكەی 200 پرۆژە وەستاون و بەڵێندەران 181 ملیار دیناریان لەلای حكومەتی هەرێمی كوردستانە. بەپێی ئەو داتایانەی هاوڵاتی لەوەزارەتی پلاندانان و ئاوەدانكردنەوە دەستیكەوتوون، لەسلێمانی لەماوەی هەشت ساڵی رابردوودا جگە لەساڵی 2022 ، نزیكەی 900 بەڵێندەر مایەپوچ بوون، زۆربەی ئەو مایەپوچ بوونانە بۆ ساڵی 2014و ساڵی 2020 دەگەڕێنەوە یەكەمیان شەڕی داعش تێیدا روویداو ئەوی دیكەشیان كۆرۆنا تێیدا سەریهەڵدا، لەساڵی 2022 ش 70 پرۆژەی نوێ لەسلێمانی حكومەت بڕیاریداوە دروستیانبكات، بەڵام ئەوانیش كێشەی پارەداركردنیان هەیە كەیەكێكیان رێگای سەرەكی كەلار- سلێمانییە. ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی: پرۆژەكان دەستی دەستییان پێدەكرێت رەمەزان نامیق ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بەهاوڵاتی وت:» كێبڕكێیەكی زۆر دروستبووە لەنێوان پڕۆژەكانی سلێمانی و هەولێردا، كێبڕكێكە بۆ پێشخستن نییە، بەڵكو لەپێناو ئەنجامنەدان و كەوتنیەتی، كام زۆن دەسەڵاتی لاهەبوو، ئەوەیان زیاتر سزای زۆنەكەی تر دەدات، لەبەرئەوەی سەرۆكی حكومەت لەپارتییەو لەهەولێرە دەسەڵاتەكانی زیاتر چڕبووەتەوەو زۆبەی پۆستەكانی حكومەت لەئەندامانی حزبەكەی خۆیەتی و هەموو هەوڵێكیان بۆ ئەوەیە سزامان بدەن، جارجار هەندێك پڕۆژەی بچووك جێبەجێ دەكەن كە وا خۆیان نیشاندەدەن دڵسۆزی سلێمانین». رەمەزان نامیق دەڵێت:»هەرچەندە ناوەناوە بەردی بناغەی پڕۆژەیەك دادەنرێت، بەڵام دواتر یان پشتگوێ دەخرێت، یان لەكاتی جێبەجێكردنی بودجەكەی بۆ خەرج ناكرێت، بۆ نموونە پڕۆژەی ئۆتۆبانی بابان كە50%ی تەواو بووە، بەڵام تەنها 3%ی بودجەكەی بۆ خەرجكراوە». بەوتەی ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی :»پڕۆژەكانی سلێمانی لە دوو هۆكار بەدەر نییە، یەكەم دەستی دەستی پێكردنی پڕۆژەكانی سلێمانییە، كاتێك پڕۆپۆزەڵی شەقامی 100 مەتری سلێمانی پێشكەش كرا باسی شەقامی 120 مەتری هەولێر نەبوو، ئێستا شەقامی 150 مەتریش لەهەولێر جێبەجێكراوە، پردی دووساید‌و تونێل دروستدەكرێت و شەقامەكان لەهەولێر فراوان دەكرێن، ئەمانە هەمووی لەقۆناغی قەیرانی دارایی دەكرێت، قەیرانی داراییان تەنها بەسەر پارێزگای سلێمانیدا سەپاندووە، بەڵام سوودیان بۆ خۆیان لێ بینیوەو پڕۆژەكانی هەولێریان جێبەجێ كردووە». رەمەزان نامیق وتیشی: «حكومەت فێڵێكی دیكەی كردووەو هەموو ئەو پڕۆژانەی سلێمانی كە دروستدەكرێت لەسەر داهاتی سلێمانییە بۆ ئەوەی ئەگەر یەكێتی داهاتی نەگەڕاندەوە، ئەوكات ئەنجامەكەی ئەوەیە كە پڕۆژەكانی سلێمانی تەواو ناكرێت». سەرۆكی ژووری بازرگانی سلێمانی هەر لەلێدوانەكەیدا بۆ هاوڵاتی وتی: «دیاردەیەك دروستبووە كە كۆمپانیاكان هەڵدەوەشێنەوە چونكە بەرگەی ئەو پارەیە ناگرن كە وەك باج خراوەتەسەریان، چونكە حكومەت رسوماتێكی بێ بنەما لەخەڵك وەردەگرێت و كۆمپانیا یان ئەو شوێنە ناچار دایدەخات، لەمێژووی ژووری بازرگانی شتی وا رووینەداوە وەك ئەمساڵ كە ئەو هەموو كۆمپانیاو نوسینگەیە دابخرێت، ئەویش بەهۆی رێنمایی نوێی وەزارەتی داراییە». وەك سەرۆكی ژووری بازرگانی سلێمانی دەڵێت: «بەوهۆیەوە سەدان بەڵێندەر پرۆژەكانیان راگرتووەو پارەیان پێنەماوە تابەردەوامی پێبدەن، تەنها ئەمساڵ 330 نوسینگەو كۆمپانیا لەسلێمانی مۆڵەتیان هەڵوەشاندووەتەوە، چونكە هەلی كاركردن بۆ كۆمپانیا بچوكەكان و بەڵێندەر نەهێڵدراوەتەوە». پەرلەمانی كوردستان لیژنەیەكی بۆ لێكۆڵینەوە لە راگرتنی پرۆژەكان بەتایبەت لەسنووری سلێمانی پێكهێناوە، لوقمان وەردی سەرۆكی لیژنەكەیە كەهاوكات ئەندامی فراكسیۆنی یەكێتییە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئەو لیژنەیەی پێكمان هێناوە لەهۆكاری راگرتنی پرۆژەكانی سلێمانی دەكۆڵێتەوە، بەڵام جارێ راپۆرتەكەمان تەواو نەكردووەو بڕیارە تا 1-9-2022 تەواوی بكەین». لوقمان وەردی وتیشی:»تا ئەوكاتەی راپۆرتەكە رادەستی پەرلەمان دەكەین ناتوانین لەبارەی ناوەرۆكی راپۆرتەكە زانیاری بدەین، بەڵام داوامان كردووە پەرلەمان لەسەر راگیرانی پرۆژەكان و بەتایبەتیش ئەو پرۆژانەی سلێمانی كۆبوونەوە بكات».