ماڵپەرێکى عێراقى: بەغدا یەکشەممە مووچەى مانگى پێنج دەنێرێت 

هاوڵاتی لایەنە ناكۆكەكانی عێراق تائێستا لەسەر میكانیزمێك بۆ چارەسەری دۆخی سیاسی رێكنەكەوتوون، سەدر پێداگیری لەسەر داواكارییەكانی خۆی دەكاتەوەو لەبەرامبەریشدا چوارچێوەی هەماهەنگی رازی نییە بەداواكارییەكانی سەدر، هەوڵە نێوەندگیریەكانیش  نەیتوانی عێراق لەدۆخی چەقبوستوو رزگار بكات. هەرچەندە لەماوەكانی رابردوودا چ نەتەوەیەكگرتووەكان لەڕێگای (جێنین پلاسخارت)ی نوێنەریەوە لەعێراق و (هادی عامری) سەركردەی چوارچێوەی هەماهەنگی دەستپێشخەری و كۆبوونەوەی بەردەوام لەگەڵ لایەنەكان ئەنجامدرا، بەڵام لەئێستادا وادەردەكەوێت دۆخەكە چەقی بەستبێت و هیچ بەرەوپێشەوەچوونێك نەبینرێت. هێشتا سەدرییەكان لەسەر مەرجەكانی خۆیان سوورن كەئەویش هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانی دووبارە هەڵبژاردن و گۆڕینی سیستەمی سیاسی و دەستورە، هیچ سازشێكیان لەو رووەوە بۆ بەرامبەرەكانیان نەكردووەو راشیانگەیاندووە تاجێبەجێكردنی داواكانیان بەردەوام دەبن لەسەر خۆپیشاندان و مانگرتن. لەبەرامبەردا چوارچێوەی هەماهەنگی كەئێستاو دوای كشانەوەی سەدرییەكان زۆرینەی پەرلەمان پێكدەهێنن، بەپێی زانیارییە میدیاییەكان لەوەڵامی موقتەدا سەدر بۆ هەڵبژاردنی پێشوەختە چوار مەرجی سەرەكییان داناوە تاڕازی بن بەو پێشنیارە كە ئەوانیش بریتین لەپێكهێنانی حكومەتی راگوزەر، كەدەبێت لەناو پەرلەمانی  عێراقەوە هەڵبژاردنی بۆ بكرێت و نابێت كازمیش سەرۆكایەتی بكات، هاوكات یاسای هەڵبژاردن هەمواربكرێتەوەو دەستەی كارگێڕی كۆمسیۆنیش بگۆڕدرێت، دواتر گفتوگۆی نیشتمانی ئەنجامبدرێت. هەرچی لەبارەی هەوڵەكانی (هادی عامری)یەوە هەیە دوای سەردانیكردنی لایەنە سیاسییەكان، تائێستا جگە لەو بەیاننامەو راگەیەندراوانەی دەرچوون، تائێستا هیچ هەنگاوێكی كردەیی بۆ جێبەجێكردنی بیرۆكەكان نەنراوە. (توركی عەتبی) سەركردە لەچوارچێوەی هەماهەنگی دەڵێت: سەردانەكانی عامری بۆ لای ١٠ لایەنی سیاسی جیاواز زیاتر بۆ یەكخستنی هەوڵەكان بووە بۆ كۆتاییهاتنی قەیرانی سیاسی عێراق. ئەو سەركردەیە راشیگەیاند: هەمووان لەسەر سێ خاڵی سەرەكی كۆكبوون پێش ئەوەی هیچ هەنگاوێك بنرێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن كە ئەوانیش پێویستە بەپێی رێكارە دەستورییەكان بێت ئەویش لەڕێگای ئەنجومەنی نوێنەرانەوە، واتە دەستپێكردنەوەی كۆبوونەوە فەرمییەكانی پەرلەمان، هاوكات درووستكردنی حكومەتێك كەبتوانێـت قەیرانەكان چارەسەربكات و سەرپەرشتی هەڵبژاردنی پێشوەختە بكات، هاوكات یاسای كۆمسیۆن و كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان بەپێی روئیایەك بێت كەدادپەروەری تیادا رەچاوبكرێت. لەو نێوەندەداو لەنێوان پێداگری رەوتی سەدرو كۆڵنەدانی چوارچێوەی هەماهەنگی بۆ وازنەهێنان و دەستبەردارنەبوونیان لەداواكانیان، لەنێوان داواكاری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و كۆبوونەوەی پەرلەمان لەدەرەوەی باڵەخانەی پەرلەمان، بەپێی زانیارییە میدیاییەكان باس لەهەبوونی جۆرێك لەسەفقەی سیاسی دەكرێت ئەگەر بێت و سەربگرێت ئەوا هاوكار دەبێت بۆ چارەسەری تەنگژەی سیاسی لەعێراقدا. بەپێی ئەو سەرچاوانە هەوڵەكان بەردەوامن بۆ داڕشتنی سەفقەیەكی سیاسی كەداواكارییەكانی رەوتی سەدر لەخۆبگرێت لەدووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن ئەویش دوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان لەلایەن پەرلەمانتارانەوە، ئەو لایەنانە دەیانەوێت بڕوا بەسەدرییەكان و چوارچێوەی هەماهەنگی بهێنن كە بەرەو چارەسەری دۆخەكە بڕۆن بۆ ئەوەی لەدەست دەرنەچێت، هاوكات ئەو سەرچاوانە بڕوایان وەهایە لەدوایین ساتدا مەرجەعیەتی نەجەف دەستوەردان لەدۆخەكەدا دەكات. ئەمە لەكاتێكدایە رەوتی سەدر رایگەیاندووە كەهەندێك لایەن لەگەڵ هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنن، هاوكات داوای رووبەڕووبوونەوەی تەلەفزیۆنی راستەوخۆ لەسەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی دەكات، رەتكردنەوەی هەر جۆرە رووبەڕووبوونەوەیەكی وەهاش لەلایەن ئەو سەركردانەوە بەترس و رسوایی ئەو كەسانە دەزانێت كەگەندەڵن، لەبەرامبەریشدا (حەنان فەتلاوی) سەركردەی چوارچێوەی هەماهەنگی ئامادەیی خۆی بۆ رووبەڕووبوونەوەی تەلەفزیۆنی دەربڕی بەو مەرجەی دوای بەرنامەكە ژیانی پارێزراو بێت. لەبارەی دەرئەنجامی كۆبوونەوەی لایەنە سیاسییەكانیش بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك بۆ قەیرانەكە، هەرچەندە هەمووان لەسەر دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن كۆكبوون، بەڵام لەسەر هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و دروستكردنی حكومەتێك بۆ تێپەڕاندنی قۆناغەكە بۆچوونەكانیان جیاوازبوو. (یونس جەواد) چاودێری سیاسی بەڕۆژنامەی (سەباح)ی نیمچە فەرمی حكومەتی عێراقی راگەیاندووە: هەڵبژاردنی پێشوەختە پێدەچێت بیرۆكەیەكی لۆژیكی بێت، بەڵام رووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە لەكاتی جێبەجێكردنداو لەدۆخی ئێستاشدا زۆربەی لایەنەكان لەسەری ناكۆكن، بەتایبەت پێویستی بەدەنگدانی پەرلەمانە لەسەری، پەرلەمانی ئێستاش دوای پاشەكشەی سەدرییەكان بەدەست چوارچێوەی هەماهەنگیەوەیە. دەربارەی رای پسپۆڕانیش لەسەر دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن، لەلێدوانێكیدا سەربەست ئامێدی، سەرۆكی پێشووتری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق دەڵێت:»دوو كێشە هەن لەبەردەم پرۆسەی هەڵبژاردن ئەگەر بێت و دووبارە ئەنجامبدرێتەوە كێشەی یەكەم ئەوەیە كەئایا ئەم حكومەتەی ئێستا هەڵبژاردن بەڕێوەدەبات یان حكومەتێكی نوێ پێكدێت، ئەمەیان چوارچێوەی هەماهەنگی رازی نین حكومەتی ئێستا هەڵبژاردن بەڕێوەببات، كێشەی دووهەم سیستەم و شێوازی هەڵبژاردنەكانە، رەوتی سەدر لەگەڵ سیستەمی ئێستای هەڵبژاردنەو لایەنی بەرامبەر داوای گۆڕینی سیستەمی هەڵبژاردن دەكات بۆ سیستەمی ژماردنەوەی دەستی». لەشەقامی عێراقیدا ئەوەی ئێستا بووەتە پرسیاری گرنگی بەشێكی زۆری هاووڵاتیان ئەوەیە ئایا دووبارە هەڵبژاردنەوەی پەرلەمان چی لەدۆخەكە دەگۆڕێت؟ ئایا نەخشەی سیاسی هەروەك ئێستا دەمێنێتەوە یاخود نا؟ ئەو بودجە زەبەلاحەی بۆ هەڵبژاردن تەرخاندەكرێت بۆ گەشەپێدان و باشتركردنی دۆخی ئابووری هاووڵاتیان تەرخانبكرێت باشتر نییە؟ هەموو ئەم پرسیارانەش لەكاتێكدایە زۆرینەی هاووڵاتیانی عێراقی كەبەشداری هەڵبژاردنی پێشوویان نەكردووە لەئێستادا لەو نێوەندەدا وەك تەماشاكارێكیان لێهاتووە كەتەماشای هەردوو لایەنی ناڕازی دەكەن و چاوەڕێن بزانن ئەنجامی ململانێكانیان بەكوێ دەگات. بەبڕوای چاودێرانی سیاسیش هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوەدەچن ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەمساڵدا قورسە، لەهەمووشی گرنگتر بڕواهێنانە بەشەقام لەسەر گرنگی دووبارە هەڵبژاردنەوەی پەرلەمان چونكە وەك لەپێشووتردا دەركەوت شەقام بایكۆتی هەڵبژاردنی كردبوو، ئەم بڕواپێهێنانەش كاتێكی زۆری دەوێت. (عەلی بەدیر) چاودێری سیاسی بڕوای وایە لەم قۆناغەدا باشتروایە هەردوو لایەنی سەدرو چوارچێوەی هەماهەنگی خاڵێكی هاوبەش بدۆزنەوە، چونكە هەردوولایان بەدوو ئاراستەی جیاوازدا دەڕۆن، سەدر ئارەزووی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكات، لەكاتێكدا چوارچێوەی هەماهەنگی داوای دروستكردنی حكومەت دەكات بەچەند ئەركێكی دیاریكراوەوە كە یەكێكیان هەڵبژاردنی پێشوەختەیە. دەربارەی ئەو رەخنانەش كە لەدەسەڵاتی دادوەری دەگیرێت بەوەی نەیتوانیوە بڕیاری یەكلاكەرەوە بدات لەسەر چارەسەركردنی قەیرانی یاسایی و دەستووری پرسەكانی هەڵبژاردن و پەرلەمان، فایق زێدان سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دادوەری تەئكیدیكردەوە لەسەر گرنگی گرتنەبەری چوارچێوەی دەستووری و یاسایی بۆ چارەسەركردنی قەیرانی سیاسی و ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: كە دادگا بەهەمان دووری لەهەموانەوە دەوەستێت.

نیگار عومەر ماوەی دوو ساڵە كشتوكاڵی گەرمیان لەبەر ناوچەكانی رێگری لەچاندنی برنج دەكات لەناوچەكەدا، ئەمەش دەگەڕێنێتەوە بۆ وشكەساڵی و كەمی ئاوی رووباری سیروان و رەوانەكردنی ئاوەكە بۆ ناوچەكانی خانەقین و دیالە، ئەم هۆكارەش وایكردووە بەرهەمی برنجی ناوچەی گەرمیان بۆ زیاتر لەنیوە كەمبكات، بەنموونە لەگوندی بانیخێڵان رێگە بەڕوواندنی لەسەدا 40ی ساڵانی رابردووی برنج دراوە، جوتیارانیش دەڵێن:» حكومەتی هەرێم رێگریمان لێدەكات بەڵام پشتیوانیمان ناكات»، حكومەت بڕیاریداوە بڕێك پارە بۆ رووبەڕووبوونەوەی وشەكەساڵی لەگەرمیان تەرخان بكرێت بەڵام هیچ بڕە پارەیەك لەو بڕە نەگەیشتووەتە گەرمیان. چاندنی برنج لەمانگی شەشەوە دەستپێدەكات و لەناوەڕاستی مانگی 10وە دەدورێتەوە، گوندی بانیخێڵان یەكێكە لەو گوندانەی كەجۆرێك برنجی بەناوبانگی  تێدا بەرهەم دەهێنرێت و ئەم بەرهەمەش بەهۆی كەمئاوی و  رێگری لەچاندنی زیاد لەنیوەی بەرهەمەكەی كەمیكردووە. سیروان محەمەد، جوتیاری گوندی بانیخێڵان سەر بەقەزای دەربەندیخان بەهاوڵاتی راگەیاند:» لەسنوری گوندی بانیخێڵان لەمانگی شەشەوە دەستدەكەین بەچاندنی برنج كەجۆرە برنجێكی بەناوبانگە لەهەموو كوردستان و بەبرنجی (خڕی نەگازە) ناسراوەو تایبەتمەندی جیاوازە لەهەندێ لەناوچەكانی دیكە، ئەویش بەهۆی شوێنی جوگرافیاو ئاوی ناوچەكەوەیە، بەڵام لەئێستادا بەهۆی كەمئاوییەوە لەلایەن كشتوكاڵەوە ڕێگەنادەن هەموو جوتیارەكان وەك ساڵانی رابردوو برنج بچێنن،  وتیشی: « ئێمە نزیكەی 80 جوتیار دەبین ئێستا رێگەیان بە 30 جوتیار داوە برنج بچێنن، ئەویش بەبیانوی ئەوەی كە ئاو كەمبووەتەوەو برنجیش یەكێكە لەو بەرهەمانەی ئاوی زۆری دەوێت». ئەو جوتیارە ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: « ساڵانی رابردوو نزیكەی 200 تۆن برنجمان بەرهەمدەهێنا بەڵام دوو ساڵە بەهۆی كەمئاوییەوە نزیكەی 80 تۆن بەرهەم دێت كەزیاد لەنیوە كەمیكردووەو حكومەتیش هیچ هاوكاریەكمان ناكات نە لەڕووی سەمادەوە نە لەڕووی ئامێرە كشتوكاڵیەكانەوە ئەمەش وایكردووە زۆربەی كات خەرجیەكانمان زیاتر بێت لەداهات». حكومەتی هەرێم لەماوەكانی رابردوودا بڕیاریدا كە بڕە پارەیەكی دیاریكراو بۆ رووبەڕووبوونەوەی وشكەساڵی بۆ گەرمیان دابین بكات، بەڵام تائێستا هیچ بڕە پارەیەك لەو بڕە نەگەیشتووەتە دەست كشتوكاڵی گەرمیان. شادیە حوسێن، بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی گەرمیان لەو رووەوە بۆ هاوڵاتی دواو رایگەیاند: «بەهۆی وشكەساڵیەوە ناوچەی گەرمیان رووبەڕووی زیانی زۆر بووەتەوە بەتایبەت ئەو بەرهەمە كشتوكاڵیانەی كەپشت بەئاوی باراناو دەبەستێت، لەنێو بەرهەمی هاوینەشدا بۆ ماوەی دوو ساڵە بەهۆی كەمئاوییەوە لەسنوری گەرمیان رێگریمان كردووە لەچاندنی برنج هەرچەندە ئەمە زیان بەبەرهەمی جوتیاران دەگەیەنێت، بەڵام ناوچەكانی خانەقین و پاێزگای دیالە رووبەڕووی كەمی ئاوی خواردنەوە بوونەتەوە بۆیە بەناچاری وامانكردووە چاندنی برنج كە ئاوی زۆر دەوێ نەهێڵین بچێنرێت».   وتیشی:  «بۆ هاوكاریكردن و قەرەبووكردنەوەی جوتیاران لەزیانەكانی وشكەساڵی داوای (10) ملیار دینارمان كردووە لەوەزارەتی كشتوكاڵ، بەڵام تاوەكو ئێستا هیچ بڕە پارەیەكمان بۆ ئەو مەبەستە بۆ  نەهاتووە». روونیشیكردەوە: «ساڵانە لەسنوری گەرمیان نزیكەی چوار هەزار دۆنم زەوی دەكرا بەبرنج بەڵام لەئێستادا نزیكەی 70 لەسەد، رێگریمان كردووە لەچاندنی برنج بەتایبەت ئەو زەویانەی كەسود لەئاوی پرۆژە ئاودێریەكان دەبەستن، وە بۆهاوكاری كردنی ئەم جوتیارانە هەمو ناوكانمان ناردوە بۆ سەروی خۆمان تا هاوكاری بكرێن تا ئێستا هیچ وەڵامێكمان بەدەست نەگەیشتووە».   «جوتیاران: پێیانوایە حكومەت پلانی نیە بۆ پەرەدان بەكەرتی كشتوكاڵ»   شەعبان كوڵەجۆیی، جوتیاری سنوری گەرمیان بۆ هاوڵاتی باس لەوە دەكات،» بەهۆی وشكەساڵیەوە تووشی زەرەرو زیانێكی زۆربووین وای لێهاتووە هەر بەرهەمێك دەچێنین بەشی تێچووەكەی ناكات و لەگیرفانی خۆمان پارەی تێدا خەرج دەكەین». وتیشی،» حكومەت هیچ پشتیوانیەكی جوتیاران ناكات و نرخی پێداویستیەكانیش لەبازاڕدا گرانن، جوتیار جگە لەوەی كەهاوكاری ناكرێت، دوو ساڵە سنوری ناحیەی كۆكس كەنزیكەی 35 گوندە بەهیچ شێوەیەك رێگەمان پێنادرێت برنج بەرهەمبهێنرێت بەبیانوی ئەوەی كە ئاو كەمبووەتەوە». وتیشی: «حكومەت هیچ پلانێكی نیە بۆ كەرتی كشتوكاڵ، چونکە ئاوی رووباری سیروان بەشی ناوچەكانی دیالەو ئێمەش دەكات، بەڵام لەئێستادا زۆربەی زۆری ئەو گوندانەی كەدەكەونە خوارووی ناحیەی كوڵەجۆوە جۆگە ئاوەكانیان لێبڕاوەو رەوانەی پارێزگای دیالە دەكرێت «.  

نیگار عومەر چەكدارانی داعش لەناوچە كێشەلەسەرەكانی سنوری قەزاكانی كەلار و كفری و خانەقین و خورماتوو دەستیان بەجموجۆڵ كردووەو خەریكی خۆڕێكخستنەوەی گروپی چەكدارین، ئەوان زیاتر بەشەوان و بەماتۆڕسكیل هاتووچۆ دەكەن، گوندنشین و شوانكارە عەرەبەكان هاوكارییان دەكەن، چەكدارانی داعش لەماوەی رابردوودا لەو ناوچەیە خەڵكیان رفاندووەو لەبەرامبەر پارەدا ئازادیان كردووە، فەرماندەكانی پێشمەرگەش ئاماژە بەوە دەكەن هێزەكانیان هەمیشە لەئامادەباشیدان. چەكدارانی داعش بەگشتی لەسنوری ناحیەی زینانەو پەڵكانە چیاكانی غەڕەو ناحیەی نەوجول هەندێك لەچیاكانی سنوری ناحیەی خورماتوو تاسنوری حەزی حەمرین كە بەگشتی دەكاتە سنوری ناحیەی قەرەتەپەو چیاكانی حەمرین  تا ئەمدیوی سنوری قەزای خانەقین و ناحیەی گوڵاڵەی سەر بەپارێزگای دیالە بوونیان هەیە، لەماوەكانی رابردوودا كردەوەی چەكدارییان ئەنجامداوەو هاووڵاتیان و هێزە ئەمنیەكانی سوپاسی عێراق و هێزەكانی پێشمەرگەیان كردووەتە ئامانج. كاوە غەریب، فەرماندەی لیوای پێنجی پیادەی هێزەكانی پێشمەرگە بەهاوڵاتی وت:" چەكدارانی داعش ماوەیەكە جموجۆڵەكانیان لەسنوری قەزای خانەقین  زیادیكردووە و بەشەوان دێن و لەنێو سنوری پارێزگای دیالە هاتوچۆ دەكەن، لەكامێرا حەراریەكانماندا دەبینێرن دوایان دەكەوین و ناهێڵین نزیكی سەنگەرەكانمان ببنەوە، بەزۆری  بەشەوان و بەماتۆڕسكیل هاتوچۆ دەكەن". وتیشی: "چەكدارەكان ژمارەیان لەسنوری گوندەكانی دەكە، كانی ماسی و قەزای خانەقین و  ئەو سنورەی كە دەكەوێتە سەر روباری سیروان نزیكەی 20چەكدار دەبن و بەپێی زانیارییەكانی ئێمە لەئێستادا خەریكی خۆڕێكخستنەوەن بۆ ئەنجامدانی كردوەی چەكداری و تیرۆریستی". ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: "لەم سنورەی ئێمەدا چەكدارانی داعش لەلایەن گوندنشینە عەرەبە سوننیەكانەوە هاوكاری دەكرێن و داڵدەیان دەدەن، بەزۆری لەگوندەكانی ئومحنتەو ئیسلاح، حسێنیە، دەمێننەوە". مەردان چاوشین، لێپرسراوی میحوەری 2ی  قەرەتەپەی حەمرینی هێزەكانی پێشمەرگە بۆ هاوڵاتی دواو وتی:لەماوەكانی رابردووا داعش مەترسی زۆر بۆ سەر قەزای كفری دروستكردبوو، بەڵام لەئێستادا دوای ئەنجامدانی دوو ئۆپراسیۆن لەو سنورانەدا مەترسییەكان نەماون و  شوێنی مانەوەیان نەماوە". ئەوەشی وت، "داعش بەگشتی لەم سنورە نامێننەوە بەڵكو بەشێوەی گەڕۆك هاتوچۆ دەكەن و دەگەڕێنەوە بۆ سنوری دەریاچەی حەمرین". ئاشكراشیكرد: "چەكدرانی داعش لەلایەن شوانكارە عەرەبەكانەوە هاوكاری دەكرێن بۆیە لەسنورەكە ماونەتەوە، لەئێستادا لەگەڵ سوپای عێراق هەماهەنگیمان هەیە بەو ئامانجەی بۆشاییە ئەمنییەكان  پڕكەینەوە و  لەم رۆژانەشدا بەهاوبەشی لەگەڵ سوپای عێراق ئۆپراسیۆنمان ئەنجامدا". هاوكات جەماڵ وارانی، فەرماندەی لیوای 144ی هێزەكانی پێشمەرگە لەسنوری ناحیەی زینانە، بەهاوڵاتی وت: " ژمارەی چەكدارانی داعش زۆر نیە لەو سنورەی ئێمەدا كەنزیكەی 20چەكدار دەبن، بەڵام لەماوەكانی رابردوودا ناوبەناو هێرشیان ئەنجامدەدا، یان خەڵكیان دەفڕاندو دواتر بەبڕە پارەیەك ئازادیان دەكرد". باسی لەوەشكرد: "نزیكەی مانگێك دەبێت جموجوڵەكانیان زیادیكردوەو خەریكی خۆڕێكخستنەوەن، هەرچەندە لەڕابردودا شوێنی مانەوەیانمان لەناوبردووەو  ئۆپراسۆنی باشمان كردووە، بەڵام بەماتۆرسكیل دێن و دەچن و ئەو ناوچانەی كەهاتووچۆی تێدادەكەن ناوچەیەكی سەختە، هەربۆیە تائێستا توانیویانە بمێننەوە لەو سنورانەدا" و وتیشی: هێزەكانمان لەناوچەكەدا هەمیشە لەئامادەباشیدان و ئارامی سنورەكە دەپارێزین".

هاوڵاتی  دادگای فیدڕاڵی عێراق ئەمڕۆ پێنجشەممە، ڕوژی 30ی ئەم مانگەی بۆ یەكلاكرنەوەی سكاڵای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان دیاریكرد. دادگای فیدڕاڵی لە بەیاننامەیەكدا دەڵێت: بڕیاریداوە كە سكاڵای ژمارە 188 كەلەلایەن  نەسار زەغیر روبەیعی ئەمینداری فراكسیۆنی سەدر پێشكەشكراوە دوابخات بۆ رۆژی 30 ئاب. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: بابەتی سكاڵاكە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و پابەندكردنی سەرۆك كۆمار بە دەستنیشانكردنی وادەی هەڵبژاردنی لەخۆدەگرێت، بەپێی ماددەی 64ی دەستور. ئەنجومەنی دادوەری  تەئكید دەكاتەوە: ئەركەكانی ئەنجومەنەكە لە مادەی 3 لەیاسای ژمارە 45ی ساڵی 2017 دیاریكراوە كە پەیوەندی بەهەردوو دەسەڵاتی جێبەجێكردن و تەشریعیەوە نییە، وەك ڕەچاوكردنی پرنسیپی دابەشكردنی دەسەڵاتەكان كەلەمادەی 47 ی دەستوری عێراقدا هاتووە.

هەژار ئەنوەر ماوەی یاسایی خولی پێنجەمی پەلەمانی كوردستان لەكۆتایی نزیك بووەتەوە، تائێستاش وادی هەڵبژاردنی پەرلەمان دیارنیە، رۆژی 24ی شوباتی ئەمساڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەمەرسومێكدا رۆژی 1/10/2022 بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمان دیاریكرد، بەڵام تائێستا حزبە سیاسییەكان لەسەر شێوازی هەڵبژاردن نەگەیشتوونەتە رێككەوتن، دوو كۆبوونەوەی حزبە سیاسیەكانیش لەسەرۆكایەتی هەرێم بەئامادەبوونی جینین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتوەكان بێ‌ئاكام كۆتاییان هات و نەتوانرا لەسەر پرسی هەڵبژاردن بگەنە رێككەوتن، كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانیش هەمیشە باس لەوەدەكات لانیكەم شەش مانگی پێویستە بۆ خۆئامادەكردن. هەژار محەمەد بەرپرسی هەڵبژاردنی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەهەولێر بۆ هاوڵاتی دواو وتی:"یەكێتی هەموو كات لەگەڵ ئەوەدایە هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا ئەنجامبدێت، تەنانەت پرۆژەیەكیشیان داوەتە لایەنە پەیوەندیدارەكان، بەڵام تاوەكو ئێستا كاری لەسەرنەكراوە، بەو مەبەستەی هەڵبژاردن یەك بازنەیی نەبێت". ئەو بەرپرسەی هەڵبژاردنی یەكێتی ئەوەشی راگەیاند:" جگە لەپارتی زۆرینەی حزبەكان پڕۆژەیان پێشكەشكردووە بۆ ئەوەی بەزووترین كات هەڵبژاردن ئەنجامبدرێت و داواشمانكردووە كوردستان بەسەر هەشت بازنەدا دابەشبكرێت ئەگەرنا بكرێتە چوار بازنە، تەنها پارتی دیموكراتی كوردستان بەفرەبازنەیی رازی نییە». سەبارەت بەتۆماری دەنگدەرانیش دەڵێت:" ئەگەر لیستی تۆماری دەنگدەران بەسیستەمی بایۆمەتری كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكانی عێراق بێت هیچ تێبینی و قسەیەكمان لەسەری نییە". لەبەرامبەردا نیازی حەمە عەزیز، بەرپرسی راگەیاندن و رۆشنبیری  دەزگای هەڵبژاردنی پارتی، دەڵێت: "بۆچوونی پارتی لەبارەی پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان دیارەو پارتی لەگەڵ سیستەمی یەك بازنەییدایە نەك فرەبازنەیی، بەڵام پێشنیازێكی دیكەش كراوە ئەویش سیستەمی پەنجا بەپەنجایە، واتە نیوەی كورسیەكان یەك بازنەیی بێت و نیوەكەی دیكە فرەبازنەیی، ئەوەشی راگەیاندووە كەبابەتی كورسی كۆتاكان دەستكاری نەكرێت، چونكە ئەمە تایبەتمەندی خۆیان هەیە وەك پێكهاتەكانی كلدو ئاشوور و توركمان". چەندینجار حزبە سیاسییەكان داوایان كردووە،  كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كارابكرێتەوە لەگەڵ هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنەكان، ئەمەش پێویستی بەڕێككەوتنی سیاسی هەیەو تاوەكو ئێستا هیچ جۆرە رێككەوتن و لێكنزیكبوونەوەیەك لەنێوان حزبە سیاسییەكاندا نییە لەسەر ئەم پرسە". پێشتر هێمن هەورامی جێگری سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان رایگەیاند:"ماوەی چەندین مانگە هەوڵدراوە لەناو پەرلەمان لایەنی سیاسی و یاسایی پرسی ئەنجامدانی هەڵبژاردن چارەسەربكەن، بەڵام نەتوانرا ئەو پرسە چارەسەر بكەن". كارزان گەردی رێكخەری ژووری هەڵبژاردنی بزووتنەوەی گۆڕان لەهەولێر بەهاوڵاتی راگەیاند:" سەرەڕای ئەوەی هەمیشە مەبدەئیەن لەگەڵ ئەنجامدانی هەڵبژاردنین لەكاتی خۆیدا، بەڵام بەهۆی رێكارو كارە هونەرییەكان و یاساو تەكنیكیەوە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی لەهەرێمی كوردستان، ئەگەر هەموو حزبە سیاسییەكانیش پشتیوانی كۆمسیۆن بێـت ئەوە ناتوانن هەڵبژاردن بەڕێوەببەن". رێكخەری ژووری هەڵبژاردنی گۆڕان ئەوەشی وت:" هۆكارەكانی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن بریتین لەهەمواركردنەوەی یاساكەو تۆماری دەنگدەران و بابەتی پێكهاتەكان و دەنگدانی تایبەت و كاراكردنەوەی خودی كۆمسیۆن". كارزان گەردی راشیگەیاند: "سیستەمی فرەبازنەیی دادپەروەری بەخۆیەوە دەبینێت، ئەمە جگە لەوەی تێبینی و رەخنەمان لەپرۆسەی هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی كوردستان هەبووە بەجۆرێك (156) سكاڵامان تۆماركردووە (تانەشمان لەئەنجامەكاندا،  كەپەیوەست بوون بەبانگەشەی هەڵبژاردن و تۆماری دەنگدەران كە گەورەترین كێشەی  تێدایە لەگەڵ پرۆسەی جیاكردنەوەو ژماردنی دەنگەكان جگە لەدەستوەردانی حزبی و هێزەكانی ئاسایش كە زۆرترین كێشەیان بۆ پرۆسەكە درووستكردبوو". گەردی ئەوەشی ئاشكراكرد:" كۆمسیۆن لەپێنج حزبی سیاسی پێكدێت (پارتی و یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتوو)، بەڵام ناتوانین بڵێین كۆمسیۆنێكی ستاندارتی نێودەوڵەتی و پێشكەوتوومان هەیە". دووجار لەسەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان كۆبوونەوەی حزب و لایەنە سیاسییەكان بەئامادەبوونی جنین پلاسخارت نوێنەری سكرتێری گشتی نەتەوەیەكگرتووەكان بەمەبەستی رێككەوتنی لایەنە سیاسییەكان لەسەر پرسی هەڵبژاردن ئەنجامدرا، بەڵام هەردوو كۆبوونەوەكە بێ‌ ئەنجام كۆتایی هات. بێستون حەمەساڵح بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردن و ئاماری كۆمەڵی دادگەری كوردستان بەهاوڵاتی ڕاگەیاند: ئەوان لەگەڵ سیستەمی فرەبازنەییدان و هەڵبژاردنیش لەكاتی خۆیدا ئەنجامبدرێت و بەهیچ بیانوویەك دوانەخرێت، پێویستە لەپەرلەمانی كوردستان بۆ هەمیشە رۆژێك دیاری بكرێت لەهەر چوارساڵ جارێك پرۆسەكە ئەنجامبدرێت". بێستون حەمەساڵح وتیشی: لەماوەی نزیكەی چوارساڵی ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان، نەیتوانیوە دانیشتنێك تایبەت بكات بۆ كاراكردنەوەی كۆمسیۆن و هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردن، بۆیە خودی دەسەڵات كەپەرلەمان لەڕووی یاسادانان و حكومەتیش لەڕووی جێبەجێكردنەوە هۆكارو كێشەو گرفتن بۆ بەردەم پرۆسەی هەڵبژاردن". شێركۆ جەودەت سەرۆكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی راگەیاند: "ئێمە لەگەڵ كاراكردنەوەی كۆمسیۆن و هەمواركردنەوەی یاسای هەڵبژاردنین كە فرەبازنەیی بێت، وتیشی:" نازانرێت كەی هەڵبژاردنی داهاتوو دەكرێت و ئێمە دژی درێژكردنەوەی ماوەی پەرلەمانین و سوورین لەسەر ئەوەی هەڵباردن لەكاتی خۆیدا بكرێت".

ئیمان زەندی "هاوسەرەكەم زۆری بۆ هێنام تا نەشتەرگەری ئەندامی مێینەم بكەم و هەڕەشەی ژنهێنانی دووەمی لێ كردم ئەوەش دوای تێپەڕبوونی 11 ساڵ بەسەر ژیانی هاوسەرێتیدا كە بەو هۆیەوە تووشی كێشەی هەوكردنی هێلكەدان بوومەتەوە"، پرشنگ وا دەڵێت. پرشنگ باس لەوەشدەكات:"لە یەكێك لەنەخۆشخانە ئەهلییەكان كاردەكەم، بەڵام پێش ماوەیەك هاوسەرەكەم لێم كەوتە بیانوو، تا وایلێهات هەڕەشەی هێنانی ژنی دووەمی كرد، بیانووەكەیشی ئەوە بوو كە لەڕووی جەستەییەوە بگەڕێمەوە بۆ سەرەتایی ژیانی هاوسەرێتی". جەختی لەوەشكردەوە كە "لەبەردەم پاڵەپەستۆو بیانوودا، بەتێچووی 700 دۆلار، نەشتەرگەری بچووككردنەوەی كۆئەندامی زاوزێی كردووە، بەڵام دەرەنجامەكەی تێكچوونی باری تەندوستی و تەنانەت دەرونیشی ڵكەوتوەتەوە، چونكە بەقسەی خۆی هاوسەرەكەی بیری لە تەندروستی ئەم نەكردەوە و تەنها سەرجێگا و سێكسی ئەمی دەوێت". بەشێك لەژنان لەهەرێمی كوردستان دەستیان كردووە بەنەشتەرگەری كۆئەندامی زاوزێیان، بۆ رازیكردنی هاوسەرەكانیان، بەشێكیان دەڵێن بڕیارەكەمان ئارەزوومەندانە بووەو خۆیان بڕیاری ئەو جۆرە نەشتەرگەرییەیان داوە. پسپۆڕێكی بواری ژنان و منداڵبوون و نەزۆكیی، جوانكاری ناو كۆئەندامی زاوزێ دەڵێت:" 10 ساڵە ئەم نەشتەرگەرییە بۆ ژنان ئەنجام دەدەم و یەكەم كەس بووم كە ئامێری لەیزەرم بۆ ئەمجۆرە نەشتەرگەرییە هێناوەتە هەرێمی كوردستان".  دكتۆر سومەییە عەتا نەقشبەندی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:"لەیزەرەكە پێی دەوترێت (ئێستاتیكا نیكۆڵۆجی) واتا جوانكاری ئەندامی مێینەی ژنان، بۆ بچووككردنەوە و سپیكردنەوە و كێشەكانی زێ بەكاردەهێنرێت و نزیكەی سێ ساڵە لەئەمریكا بەكاردەهێنریت، ساڵێكیشە هاتووەتە وڵاتە عەرەبیەكان و كوردستان". دكتۆر سومەییە نەقشبەندی باسی لەوەشكرد:" جوانكاری بە لەیزەر بەبێ سڕكردن (بەنج) لەنۆرینگە پزیشكیەكان ئەنجام دەدرێت، چەند دەمێكی لەگەڵدایەو بەپێی جۆری نەخۆشی نەخۆشەكان دەمەكان بەكاردەهێنرێن"، وتیشی:" ئەم ئامێرە تیشكێكی زۆر بەهێزی هەیە دەگاتە قوڵایی ناو پێست، هەروەها ئەم تیشكە پلەی هەیە، بەرزو نزمی پێدەكرێت، بۆ ئەو كەسانەیە كەمنداڵێكی زۆریان خستووەتەوە توشی داخزان بوون و ناو لەشیان بڵقە بڵق دەكات و میز راناگرن لەگەڵ ئەوەشدا قەبزن، چونكە ماسولكە توند دەكاتەوە." "بچووككردنەوەی كۆئەندامی زاوزێی ژنان لەدوو حاڵەتدا ئەنجام دەدرێت، حاڵەتێكیان بۆ جوانكارییە و پەیوەندی بەسەرجێی ژن و مێردەوەیە، حاڵەتی دووەم لەڕووی تەندروستییەوەیە، هەیە بەویستی خۆی نەشتەرگەریی بۆ بچووكردنەوەی زێ دەكات، كەسیش هەیە لەژێر فشاری مێردەكەیدا بۆی كراوە"، دكتۆرە سومییە وادەڵێت. لەبەرامبەردا كوردۆ ئەكرەم قەرەداغی، پسپۆڕی نەشتەرگەری جوانكاری، ئاماژە بەوەدەكات: "ئەم نەشتەرگەرییانە وەكو جۆرێك لەبازرگانییان لێهاتووە، كە ژنان دوای قەرەباڵغی دەكەون"، و دەڵێت: "هەموو نەشتەرگەرییەك سوودو زیانی هەیە، دەبێت بزانێت پزیشكەكە تایبەتمەندە بەو كارە! ئایا پێشتر نەخۆشی دیكەی هەبووە یان نا، نەخۆش دەبێت بچێت بۆ لای پزیشكی نەشتەرگەری جوانكاری نەك پزیشكی تایبەت بەژنان و بوارە گشتییەكان." جۆرێكی دیكەی بچووككردنەوەی كۆئەندامی مێینەی ژنان هەیە بریتییە لەئەنجامدانی نەشتەرگەریی لەڕێگەی دوورینەوەی دیواری خوارەوەی زێ بەجۆرێك، دوورینەوەی خوارەوە و سەرەوەی دیواری بۆری زێ بەجۆرێكی تر، ئەم نەشتەرگەرییە لەهۆڵی نەشتەرگەری تایبەت و بەسڕكردن ئەنجام دەدرێت. پسپۆڕێكی دیكەی بواری ژنان و منداڵبوون ئاماژە بەوە دەكات:" بچووككردنەوەی زێ لەڕێگای نەشتەرگەرییەوە تەنها یەكجار ئەنجام دەدرێت و دوای نەشتەرگەرییەكە نابێت دایك منداڵ بەڕێگای سروشتیی بخاتەوە". دكتۆرە هاژە جەلال لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:"لەڕووی تەندروستییەوە ئەم نەشتەرگەرییە بۆ حاڵەتی قورسە كە دوای منداڵ خستنەوەیەكی زۆر دامێنی ژنەكە زۆر كشاوە یان داخزانی زۆرە، هەندێك لەحاڵەتەكانیش پەیوەندییان بەژن و مێردایەتییە هەیە، بەڵام ئێمە رێنماییان دەدەینێ ئەگەر داخزان نەبێت لەزێدا كارەكە بۆ ئێمە زۆر زەحمەتە، چونكە لەڕووی تەندروستییەوە پێویست بەنەشتەرگەریی ناكات." وەك هاژە جەلال باسی دەكات، بچووككردنەوەی زێ بە نەشتەرگەری یەكجار ئەنجام دەدرێت و دایك دوای ئەوە نابێت منداڵ بەسروشتیی بخاتەوە، ئەگەریش ئەوە رووبدات، ئەوا بۆری زێ ماددەی فایبەر دروست دەكات و دەبێتە هۆی دروستبوونی حاڵەتی پێكەوە لكان، بەم هۆیەوە وەك پزیشكان ناچار دەبین دووبارە ئەو نەشتەرگەرییە ئەنجام بدەینەوە تا زێ گەورە بكەنەوەو كەسەكە لەئازار رزگار بكەن". ئەوەی پسپۆرەكانی بواری تەندروستی باسی دەكەن ئەوەیە تەقەڵی دوورینەوەی زێ لەدوای منداڵبوون جیاوازە لەگەڵ ئەوەی نەشتەرگەری و بچووككردنەوەی، چونكە لەمەی دووەمدا حاڵەتی خوێنبەربوون و هەوكردن دروست دەبن، تەنانەت دوورنیە ببێتە هۆی مردنیش.  جۆرێكی دیكە لەبچووككردنەوەی زێ كە لەسەردەمی كۆن و نوێدا بەكارهاتووە، بریتییە لەدەرمانە گیاییەكان، وەك شەب (زاخ) و توێكڵی هەنار و بەڕووە لەگەڵ لینجی ئەلۆڤێرا، هەروەها بنێشتی مەستەكەی یۆنانی كەتێكەڵكراوە لەگەڵ زەیتەكانی زەیتون و كونجی. دكتۆر بەدر قادر سورچی، پسپۆری دەرمانە گیایەكان بۆ هاوڵاتی، ئەوەی خستەڕوو:" كە لەدێرزەمانەوە روویداوە كە ژن بەدەرمانی گیایی زێی بچووك كردووەتەوە و هانایان بردووەتە بەر هەندێك گیای سرووشتی كە لەڕووی زانستیشەوە، دەرمانی تاڵن و ماسولكە گرژ دەكەن ئەم دەرمانانە لەگەڵ ئاو تێكەڵكراون یان كوڵێنراون، بەمەبەستی بچووككردنەوە، زێیان پێ تەڕكردووە،و وتیشی:"لەڕووی زانستییەوە بەدواداچوونم بۆی كردووە، هیچ گرفتێكیان نیە چونكە سرووشتین، (شەب)یش ماددەیەكە دژە بەكتریایە، ئەم گیادەرمانانەم پێ باشترە لە لەیزەرو نەشتەرگەری".   لەهەرێمی كوردستاندا 44 نەخۆشخانەی ئەهلی هەیەو ئەم نەشتەرگەریەش لەنەخۆشخانە ئەهلییەكان ئەنجام دەدەرێت، دكتۆرە هاژە جەختی لەوەكردەوە كە ئامارەكان ئاشكرا نین، چونكە "لە زۆر نەخۆشخانە و نۆرینگەدا ئاماژە بەجۆری نەشتەرگەریەكە نادەن و دەیخەنە خانەی نهێنییەوە". بەپێی ئامارێكی فەرمی كۆمەڵەی پزیشكانی جوانكاری كوردستان هەفتانە (٢٥٠) بۆ (٥٠٠) نەشتەرگەری گەورەو (٤٠٠) بۆ (٧٠٠) نەشتەرگەریی بچووك لەهەرێمی كوردستان ئەنجامدەدرێت، بە پشتبەستن بەڕێژەیەكی مامناوەند بۆ نەشتەرگەرییەكان لەنێوان (٣٥٠) نەشتەرگەری گەورەو (٥٥٠) نەشتەرگەری بچوك و ساڵانە (٤٣) هەزار نەشتەرگەریی لەهەرێمی كوردستان ئەنجامدەدرێت. سەرۆكی كۆمەڵەی پزیشكانی جوانكاری كوردستان پێیوابوو بچووككردنەوەی ناوەوەی كۆئەندامی زاوزێی ژنان حاڵەتێكی یاسایی و ئاساییە. دكتۆر شاخەوان سائیب، سەرۆكی كۆمەڵەی پزیشكانی جوانكاری كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە ڕێگەپێدراوە، چونكە چارەسەری كێشەی ژن و مێرد دەكات بەوهۆیەوە گرفتەكەیان چارەسەر دەكات، ئاماری نەشتەرگەری جوانكاریش لەسەدا ١٠٪ زیادی كردووە". لەڕووی كۆمەڵایەتی و دەروونییەوە، هۆكاری جیاواز لەپشت نەشتەرگەری زێ دەخرێتەروو، لەمبارەیەوە  د.فەهمی عەلی عەزیز، پزیشكی پسپۆڕی نەخۆشییە دەروونییەكان ئەم حاڵەتە بەنەخۆشی (سۆماتۆفۆڕم) دەناسێنێت كە بەهۆی شێوەی جەستەوە دروست دەبێت و كەسەكە رازی نییە بەو شێوازەی كە هەیەتی.  بەپشتبەستن بەزانیاریەكانی دكتۆر فەهمی، رێژەی ناڕازیبوون بەلایەنێكی جەستە لەكوردستان ٢%، ئەم رێژەیەش بەڕای ئەو زۆرەو دەڵێت: "ئەم حاڵەتە تەنها لای مێینە باو نیە، لای پیاوانیش بوونی هەیە، لەجیهاندا كاتێك نەشتەرگەریەك ئەنجام دەدرێت هەڵسەنگاندن بۆ لایەنی دەروونیی نەخۆشەكە دەكرێت، بەڵام لەكوردستان بەهەڕەمەكی دەكرێت". هەروەها پێشیوابوو كە ئەو ژنەی كە لەژێر بارێكی دەروونیی ناڕێكدا زێی بچووك دەكاتەوە، پێدەچێت كاریگەری لەسەر دۆخ و توانای سێكسی دابنێت، بەتایبەتی كاتێك دەرئەنجامی نەشتەرگەرییەكان بەدڵیان نابێت، باری دەروونییان قورستر دەكات. بەڵام دكتۆرە نەشمیل رەسول، پسپۆڕ و چارەسەركاری نەخۆشیە دەروونیەكان، پێیوایە ئەو ژنانە قوربانیی نین، چونكە بەویست و ئارەزووی خۆیان و مێردەكانییان ئەو نەشتەرگەرییە ئەنجام دەدەن، دەروون و جەستەیی خۆشیان بەم جۆرە هاوسەنگ دەكەن. وتیشی: "زۆربەی ئەوانەی ئەم نەشتەرگەرییە دەكەن، دواتر چێژی لێ دەبینن، پێدەچێت ژن هەبووبێت بە زۆرەملێ پێی كرابێت، بەڵام نەبووە بەكێشەی دەروونی". توێژەرێكی كۆمەڵایەتیی نەشتەرگەرییەكانی زێ‌ وەك چاولێكەری‌ و بێمتمانەیی وەسف دەكات،  شیلان حەمە نوری، دەڵێت: "ئەو كەسانەی پەنا دەبەنەبەر جۆرەكانی نەشتەرگەری، زۆرینەیان لەسەر بنەمای چاولێكەریی ئەنجامی دەدەن، نەبوونی متمانەی تاكە بەخودی خۆی، حاڵەتمان هەیە تەمەنی لەخوار 18 ساڵییەوەیە نەشتەرگەری جوانكاری لەم شێوەیە ئەنجام دەدات." ناوبراو پێشیوایە كە سایتە پۆڕنەكان، هۆكارێكی راستەوخۆن بۆ زیادبوونی ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە، چونكە ژنانێكی پلاستیك ئاسا نمایش دەكەن، وتیشی:" پیاوان دەبێت لەوە تێبگەن كە ژنان پارچەیەك نین لەچێژ، پێویستە لایەنی حكومی و سەندیكای پزیشكان، كۆت و یاسا بەسەر ئەو نۆرینگەو نەخۆشخانەو پزشیكانەدا بسەپێنن كە ئەم نەشتەرگەرییە دەكەن". پیاوانی ئایینیش لەسەر ئەم بابەتە قسەیان هەیەو مامۆستایەكی ئاینی ئەوە رووندەكاتەوە ئەگەر ئافرەت تەنها بۆ جوانكاری ئەو نەشتەرگەرییە بكات دروست نییە، دكتۆر ئیبراهیم محەمەد بەرزنجی بەڕێوەبەری توێژینەوە و ئیرشاد لەوەزارەتی ئەوقاف، وتی:" ئەگەر ئەو نەشتەرگەرییە بەزۆرەملێی مێردەكەی بێت ئەو ئافرەتە هیچ گوناحبار نابێت لەپێناو تێكنەچوونی شیرازەی خێزان گونحباریەكە دەكەوێتە ئەستۆی پیاوەكەی، بەڵام جائیز نیە تەنها بۆ جوانكاری بێت".

هاوڵاتی ئاماژەو ئەگەری زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی هاتووەتە ئاراوەو تەنها ماوەتەوە واشنتۆن بڕیاری كۆتایی لەسەر بابەتەكە بدات، ئەمریكاو ئێرانیش هەردولا خۆیان ئامادە دەكەن وەك یەكەم هەنگاو هەشت زیندانیی ئاڵوگۆڕ پێبكەن كەهاوشێوەیە لەگەڵ ئەو سیناریۆیەی ساڵی 2015 لەواژۆكردنی رێككەوتنی ئەتۆمیدا روویدا. ئاژانسی هەواڵی خوێندكارانی ئێران (ئیسنا) ئاشكرایكردووە چوار هاووڵاتی ئەمریكا لەئێران زیندانین و لەبەرامبەریشدا ئەمریكا چوار هاووڵاتی ئێرانی زیندانی كردووە كە بەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئاڵوگۆڕیان پێدەكرێت. زۆربەی بەرپرسانی واشنتۆن جەختیان لەوە كردووەتەوە ئاستی لێكتێگەیشتنەكانی نێوان ئێران و ئەمریكا خێراتربووە بەڵام جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا رێككەوتنێك واژۆ ناكات كەزیانی بۆ ئاسایشی نیشتیمانی وڵاتەكەی هەبێت.   ئێران خۆی بۆ پارە بلۆككراوەكانی ئامادە دەكات كەناڵی (ئەلجەزیرە)ی قەتەری لەزاری ژمارەیەك بەرپرسی ئاگاداری پڕۆسەی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی بڵاویكردووەتەوەوە:  ئێران و وڵاتانی 5+1 لەزیندوكردنەوەی، رێككەوتنی ئەتۆمیی ساڵی (2015) نزیكبوونەتەوە  و تاران لەچەند داواكارییەك پاشگەزبووەتەوەو ئەمریكا گەشبینە بەوەی لەدوو هەفتەی داهاتوودا ئەو رێككەوتنە دوایین بڕیاری لەسەربدرێت. سەرچاوەكان ئاماژەیان بۆ ئەوەكردووە، بەپێی ئەو پێشنیارانەی ئەوروپا خستویەتیەڕوو بۆ لایەنەكان بەتایبەت بۆ واشنتۆن و تاران، لەچوار قۆناغداو لەماوەی 60 رۆژدا رێكاری نوێ بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە. لەلێدوانی ئەو بەرپرسانەی كەجەزیرە ناویانی ئاشكرانەكردووە هاتووە: لەگەڵ گەڕانەوەو پابەندبوونی تاران بە رێككەوتنی ئەتۆمی دەیان ملیار دۆلار لەپارە بلۆككراوەكانی ئێران لەبانكەكانی جیهان ئازاد دەكرێن. بەپێی پڕۆسەری زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەقۆناغی یەكەمدا سزا نێودەوڵەتییەكان و سزاكانی ئەمریكا لەسەر 17 بانكی ئێران و 150 دامەزراوەی ئابوریی و بازرگانیی ئەو وڵاتە هەڵدەگیرێت و ئاستەنگەكانی بەردەمیان لادەبرێن. ئەو قۆناغەش بەئازادكردنی حەوت بۆ هەشت ملیار دۆلار لە داهاتەكانی ئێران لەكۆریای باشور دەستپێدەكات. هەر لەو پڕۆسەیەدا ئاماژەی بەوەشكراوە ئێران دەبێت لەماوەی 120 رۆژدا رێگەی پێبدرێت كە 50 ملیۆن بەرمیل نەوت لەبازاڕەكانی جیهاندا بەشێوەی فەرمی بفرۆشێت و ئەمریكا دڵنیایی ئەوە بداتە ئەو وڵاتە كە رێگری لێناكرێت. لەلایەكی دیكەوە تۆمارێكی دەنگی عەلی باقری سەرۆكی تیمی دانوستانكاری ئەتۆمیی ئێران بڵاوبووەتەوە كە وتوویەتی: واشنتۆن رازیی بووە لەقۆناغی یەكەمدا سێ بڕیاری دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی پێشوی ئەمریكا لەدژی تاران هەڵوەشێنێتەوەو ئەو بابەتە لەلایەن جۆ بایدن، سەرۆكی ئێستای ئەمریكاوە رادەگەیەنرێت. ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریكا لەپەیامێكدا لەتۆڕی كۆمەڵایەتیی تویتەر روونیكردووەتەوە كە واشنتۆن هیچ جۆرە باجێك بەتاران نادات و بەبەردەوامیش هەوڵدەدات ئێران توانای ئەوەی نەبێت بۆمبی ئەتۆم دروستبكات. بەرپرسێكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریكا بەكەناڵی (سی ئێن ئێن)ی وڵاتەكەی راگەیاندووە؛ ئێران لەوەڵامی پێشنیارەكانی ئەوروپا كە رۆژی دووشەممە (15/8/2022) رادەستی بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپای كردووە لەداواكارییەكی سەرەكی پاشگەزبووەتەوە و داوای نەكردووە سوپای پاسداران لەلیستی تیرۆری واشنتۆن دەربهێنرێت بۆیە بەوتەی ئەو بەرپرسە زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی زۆر نزیكە.   دواكاریی و هەنگاوەكانی ئێران تاران لەوەڵامی پێشنیارەكەی ئەوروپا (ئەڵمانیا، فەڕەنسا، بەریتانیا) داوای ئەوەی كردووە كەدەبێت ئەمریكا لەئەگەری دووبارە كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمی  قەرەبوی ئێران بكاتەوەو ئەوە بەسەرەكیترین داواكاریی ئەو وڵاتە ئەژماردەكرێت لەبەرامبەر واشنتۆندا. لەپێشنیارە نوێیەكەی ئەوروپاو لەقۆناغی دەستپێكردنی پڕۆسەی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی، دەبێت ئێران لەیەكەم هەنگاودا ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆم لەوێستگە ئەتۆمییەكانی كەمبكاتەوە و دەبێت هەنگاو بەهەنگاو پاشەكشە بكاتەوە بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی. ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆمی ئێران پێش كشانەوەی ئەمریكا لە ساڵی 2018 تەنها نزیكەی 5% بووە لەكاتێكدا دوای كشانەوەكە لەچەند قۆناغێكدا پیتاندنی یۆرانیۆمەكەی گەیاندووەتەوە 60%. هاوكات دەبێت ئێران هەر لەچوارچێوەی ئەو پڕۆسەیەدا ژمارەیەك لەكورە ئەتۆمییەكانی كەدەوترێت زیاتر لەسێ هەزار دانەیە لەكاربخات چونكە تەنها دوو هەفتە بەر لەدەستپێكردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەكانی ڤیەننا، ئاژانسی ئەتۆمیی ئێران رایگەیاند 500 كورەی ئەتۆمیی لەجۆری (ئار ئای 6)ی خستوەتەكار كە بەنوێترین نەوەی كورەی ئەتۆمیی ئەژمار دەكرێن. ئێران لە رابردووداو لەچوارچێوەی رێككەوتنی ئەتۆمیدا رێگەپێدراوبوو بۆ بەكارهێنانی پێنج هەزارو 60 ئامێری سەنتریفیوژ یان كورەی ئەتۆمیی، بۆیە بەپێی پڕۆسەی رێككەوتنەكە دەبێت زۆربەی ئەو ئامێرانە رابگرێت كە لەدوای ساڵی 2018 بەمەبەستی پیتاندنی زیاتری یۆرانیۆم بەكاریهێناوە. روسیا گەشبین نییە روسیا كەیەكێك لەسەرەكیترین لایەنەكانی بەشداربووی رێككەوتنی ئەتۆمییە رایگەیاندووە زیندوكردنەوەی رێككەوتنەكە ئاڵۆزیی زۆری تێدایەو پێویستە هەموولایەك و بەتایبەت ئەمریكا پابەندی یاسا نێودەوڵەتییەكان بن. میخائیل ئۆلیانۆڤ نوێنەری روسیا لەنەتەوەیەكگرتووەكان كەهاوكات سەرۆكی تیمی دانوستانكاری وڵاتەكەیەتی لە رێككەوتنی ئەتۆمیی لەنوێترین لێدوانیدا دەڵێت؛ ئەمریكا هۆكاری دواكەوتنی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمییە چونكە دەیەوێت هەندێك داواكاریی نایاسیی و لەدەرەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015 بەسەر ئێراندا بسەپێنێت. ئۆلیانۆڤ ئاماژەی بەوەشكردوە: كە جگە لەپێشنیارەكانی ئەوروپا سێ رەشنووسی دیكە ماوە كەدەبێت لایەنكانی ناو رێككەوتنەكە كۆكبن لەسەری و داواتر واژۆی بكەن. بەبڕوای ئەو سەرەڕای ناكۆكییەكانی ئەمریكا لەگەڵ ئێران دەكرێت رۆژی سەرەتای مانگی سێپتەمبەر پڕۆسەی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمی دەستپێبكات. ئەمریكا بڕیاری كۆتایی دەدات تائێستا هیچ بەرپرسێكی ئەمریكا بەئاشكراو بەناوهێنانی لەمیدیاكان روونی نەكردووەتەوە كەواشنتۆن لەچ كاتێكدا بڕیاری كۆتایی دەدات، بەڵام ئەوەی روونە بڕیاری كۆتایی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی لای ئەمریكایەو گرەوی بەختی ئێرانیش هەر لەدەستی ئەو وڵاتەدایە.

سەركۆ جەمال چوونی هێزی كۆماندۆ بۆ  شارەوانی سلێمانی دۆسیەی دەستبەسەرداگرتنی زەوی و زارەو بەكارهێنانی بۆ بەرژەوەندی تایبەت و بەشێوەی نایاسایی بۆ رایگشتی یەكلاییكردەوە، تەنها لەسلێمانی 65 هەزار پارچەزەوی بەنایاسایی مامەڵەیان پێوەكراوە، ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیش دەڵێت: « زەوی نایاب لەلایەن بەرپرسان و هاوڕێیانی بەرپرسانەوە دەستی بەسەرداگیراوە، ئێستاش كەباسی ئەو پرسە دەكرێت مەسەلەكە باڵباڵێنە نەك چاكسازی»، پەرلەمانی كوردستانیش لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە سەبارەت دەستبەسەرداگرتنی زەوی لەكوردستان پێكدەهێنێت، پەرلەمانتارێكیش دەڵێت: « تۆڕەكە تەنها ماسیە بچووكەكان دەگرێت». هێزەكانی كۆماندۆ بەفەرمانی بافڵ تاڵەبانی چوونە بەڕێوەبەرایەتی شارەوانی سلێمانی و زانیارییەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن جیا لەپۆلیسی شارەوانی بەبەردەوامی هێزەكانی ئاسایش شارەوانی سلێمانی دەپارێزن، سەرۆكی شارەوانی-یش دەڵێت: كاری نامۆو ناخۆش روویانداوە كە هەڕەشە لەژیانی هاووڵاتیان و موڵك و ماڵی هاووڵاتیان دەكەن، وتیشی: ژمارەی هێزەكانی پۆلیسی شارەوانی كەمن و من داوای هێزی ئاسایشم كردووە». ئاسایشی سلێمانی رایگەیاند:»پێنج كەسیان بەتۆمەتی دەڵاڵیكردن و دەستبەسەرداگرتنی زەوی لەسلێمانی دەستگیركردووە». بەپێی زانیارییەكان جوڵاندنی هێزی كۆماندۆ زیاتر پەیوەندی بەكێشە ناوخۆییەكانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستانەوە هەیە، چونكە لەساڵانی رابردوودا هەزاران دۆنم زەوی لەلایەن كۆمپانیا حزبیەكانەوە كراون بەپرۆژەی نیشتەجێبوون و پرۆژەی دیكە، لەوانەش باخەكانی بناری گۆیژەو زەوی مەسڵەحەی كۆن لەسلێمانی، بەڵام ئەو كەسانەی دەستگیركراون هیچیان بەرپرسی گەورەی حزبی نین، بەڵام باس لەوەدەكرێت ئەو كەسانەی دەستدرێژییان بۆ سەر زەوی و موڵك و ماڵی دەوڵەت كردووە بەرپرسانی باڵان، بەڵام ئەوانەی دەستگیركراون هیچان بەرپرسیارێتی باڵایان نیەو تەنها دەڵاڵ و بازرگانن. ئاسایشی سلێمانیش لەو راگەیەنراوەیدا سەبارەت بەدەستگیركردنی تۆمەتباران ئاماژەی بەدەستگیركردنی هیچ بەرپرسێكی باڵا نەكردووە، بەڵام دەڵێت: «بەبڕیاری دادوەر (پێنج) بازرگان و دەڵاڵ كە بەڕێكاری نایاسایی مامەڵەیان بەزەوی و زارو موڵكی گشتییەوە كردووە دەستگیركراون». ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە: « دەیان لێپرسراوو فەرمانبەری دامەزراوە كارگێڕییەكان و چەندین كەس كە وەك بریكارو دەڵاڵی زەوی و زار مامەڵەی نایاساییان راییكردووە، لەلایەن دادگاوە بڕیاری دەستگیركردنیان بۆ دەرچووەو لەلایەن هێزەكانمان بەهەماهەنگی لەگەڵ هێزەكانی كۆماندۆ رێوشوێنی پێویستی بۆ وەرگیراوەو دەستگیركردنیان چووەتە بواری جێبەجێكردنەوەو لەچەندڕۆژی داهاتوودا بەردەوام دەبین لەدەستگیركردنی هەموو ئەوانەی لەسەر بەرژەوەندی گشتی و مافی خەڵك پۆستەكانیان بۆ كاری نایاسایی قۆستووەتەوە». لەیلا عومەر سەرۆكی شارەوانی سلێمانی پێشتر رایگەیاند: «كۆمەڵێك خەڵك پەیدابوون و بوونەتە مافیا بۆ كۆشك و زەوی و خانوو دوكانەكانی شارەوانی، كۆمەڵێك خەڵكی دەموچاو دووبارە پارەو سەرانە لەخەڵك وەردەگرن، بەناوی حزب و بەناوی مەسئولەوە قسە دەكەن، داوامان لەئاسایشی سلێمانی كردووە پاڵپشت و پشتیوانمان بێت، وتیشی: «قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت و بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی پشتیوانمن»، بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر سەبارەت بەو رێوشوێنانەی گیراوەتەبەر  ‎هاوڵاتی چەند جارێك پەیوەندیكرد بە لەیلا عومەر بەڵام وەڵامی پەیوەندیەكەی نەدایەوە. هاوكات هاوڵاتی پەیوەندیكرد بەهەریەك لەزەردەشت رەفیق وتەبێژی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی و یاسین سەمیع وتەبێژی ئاسایشی پارێزگای سلێمانی، ئەمانیش ئامادەنەبوون لەسەر ئەو پرسە قسە بكەن. بەوتەی سەرچاوەیەك لەناو شارەوانی سلێمانی، ئەو كەسانەی دەستگیركراون لەلایەن ئاسایشەوە سەرجەمیان لەدەرەوەی شارەوانی سلێمانی بوون، بەڵام مامەڵەیان بەزەوییەكانی شارەوانییەوە كردووە، وەك سەرچاوەكە وتی یەكێك لەو كەسانەی بەناوی (مەلا زاهیر) ناوی دەهێنرێت چەندین ساڵە مامەڵە بەزەوییەكانەوە دەكات و پێشتریش شارەوانی و ئاسایش ئاگاداربوون لەبابەتەكە، لەگەڵ هاتووچۆی سلێمانیش گرێبەستی هەبووە. هاوكات سەرچاوەیەك لەهاتووچۆی سلێمانی  بەهاوڵاتی رایگەیاند: خاوەنی گرێبەستی بەكرێگرتنی گەراجەكان‌و عەریزەی ئەلیكترۆنی هاتوچۆی سلێمانی یەكێك لەو كەسانەیە كە لەهەڵمەتە ئەمنییەكەی بافڵ تاڵەبانیدا دەستگیركراوە، مەلا زاهیر چەندین وێنەی لەگەڵ خودی بافڵ تاڵەبانی و شێخ ئەحمەدی نۆكان بەرپرسی ئیدارەی گشتی یەكێتی هەیە. (زاهیر تاهیر مەجید) ناسراو بە «مەلا زاهیر» یان «شێخ زاهیر» یەكێك  لەو كەسانەیە كە رۆژی پێنجشەممەی رابردوو لەهەڵمەتێكی هێزەكانی (كۆماندۆ)دا لەسلێمانی دەستگیركراوە. شێخ زاهیر خاوەنی زەوی‌و گەراجەكانی هاتوچۆی سلێمانییە،  جگە لەمە گرێبەستی (عەریزەی ئەلیكترۆنی) بەڕێوەبەرایەتی گشتی هاتوچۆی سلێمانی پێدراوە و پێشتریش بەشێك لەعەریزەی ئەلیكترۆنی بەڕێوەبەرایەتی پاسپۆرتی سلێمانی پێدراوە. بەوتەی سەرچاوەكە رۆژی پێنجشەممە كاتژمێر (12:45) خولەك هێزەكانی كۆماندۆ لەگەراجەكانی هاتوچۆی سلێمانی «شێخ زاهیر» ناسراو بە «مەلا زاهیر»یان دەستگیركردووە. زاهیر تاهیر چەمچەماڵی یاخود «شێخ زاهیر» ساڵی 2017 لەزیادكردنێكی ئاشكرادا بەكرێگرتنی گەراجی بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی سلێمانی بۆ دەرچووە، ئەوانەی لەكاتی خۆیدا ئاگاداری ئەو زیادكردنە ئاشكرایە بوون‌و دەڵێن هەر لەبنەڕەتەوە بەپاڵپشتی ئیدارەی گشتیی یەكێتی زیادكردنەكە بۆ «شێخ زاهیر»‌و كەسێكی تر قۆرخكراوە‌و مەرجەكانی گرێبەستەكەشیان وەكو خۆی جێبەجێ نەكردووە. بافڵ تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان لە كۆبوونەوەیەكیدا لەگەڵ دەزگای ئاژانسی پاراستن و زانیاری/زانیاریی هەرێمی كوردستان، دەزگای ئاسایش و سەرۆكی ئەركانی فەرماندەیی هێزەكانی 70 و دەزگای دژەتیرۆرو هێزەكانی كۆماندۆ، رایگەیاند: «لەبەرامبەر ئەو كەسانەی یاسا پێشێل دەكەن و دەست بۆ زەوی و زارو موڵكی گشتی دەبەن، سڵ نەكەنەوەو چاوپۆشی لەهیچ كەسێك مەكەن لەهەر پلەو پۆستێكدا بێت.» بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی تەنیا لەسلێمانی 65 هەزار پارچەزەوی بەنایاسایی مامەڵەیان پێوەكراوەو بەهاكەیان ملیۆنان دۆلارەو چەند بەرپرسێك بەنزیكەی بەبەهای زیاتر لەملیارێك دۆلار زەوییان فرۆشتووە، زۆربەشیان بەناوی هێزی ئەمنییەوە وەرگیراون. كەریم عەلی، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»زەوی لەسلێمانی و لەگەرمیان و لەناوچەكانی دیكەش، بەچەندین شێواز داگیركراوە، بەشێك بەناوی نیشتەجێبوون و بەشێكی بەناوی كەسوكاری شەهیدو پرۆژەی وەرزشی و چەندین شێوەی دیكە. وتیشی: « زەوی نایاب لەلایەن بەرپرسان و هاوڕێیانی بەرپرسانەوە دەستی بەسەرداگیراوە، ئێستاش كەباسی دەكرێت مەسەلە باڵباڵێنە نەك چاكسازی». ئەبوبەكر هەڵەدنی ئەندامی لیژنەی شارەوانی و گواستنەوەو گەیاندن و گەشتوگوزار لەپەرلەمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت:» لیژنەیەكی پەرلەمانی پێكهێندراوە سەبارەت بەدەستبەسەرداگرتنی زەوی لەكوردستان و لەلێكۆڵینەوەداین، لەسەرجەم شارەكان دەستبەسەرداگرتنی زەوی هەیە نەك تەنیا سلێمانی». وتیشی: «ئەو زەویانەی دەستیان بەسەرداگیراوە زۆربەیان زەوی خزمەتگوزاری و نایابن، بەڵام دەستتێوەردانی حزبی رێگرە لەوەی ئەو كارە بوەستێندرێت، ئەوەی لەسلێمانیش روودەدات زیاتر ململانێی حزبییە ئەگەرنا ئەوانەی دەستبەسەركراون تەنها كەسە بچووكەكانن و تۆڕەكە ماسییە بچووكەكانی گرتووەو گەورەكانی نەگرتووە.» دەستبەسەرداگرتنی زەوی و موڵكی گشتی تەنها پارێزگای سلێمانی نەگرتووەتەوە، بەڵكو لەشاری هەولێر بەپێی نووسراوێك كەدزەیكردووەو نووسراوێكی نایاساییە زەویەكی گرانبەها كە دەكەوێتە بەرامبەر هۆتێل رۆتاناو لایەكی (٤٠ مەتری) بەرامبەر پارك و لایەكی (١٠٠ مەتری) و لایەكەی تری رێگای موسڵە، ئەگەر ٣٠٪ بكرێتە خزمەتكوزاری ئەوا دەخەمڵێنرێت مەتری (2000) دۆلار بكات، واتە بایی (700 ملیۆن دۆلار)ە بەڵام بەپێی نووسراوەكە بەنایاسایی تاپۆیان كردووەو كراوەتە موڵكی كەسێكی نزیك لەحزب. هەر لەهەولێر زەوییەك كە رووبەرەكەی زیاتر لە 400 مەترە، بەڵام بەكەمتر لە 100 دۆلار كراوە بەناوی بەڕێوەبەری كۆمپانیای ستێر گروپ، كەكۆمپانیایەكی حزبییەو زەوییەكە بەهای هەر مەترێكی نزیكەی دوو هەزار دۆلارە. ساڵانێكی زۆرە لەمیدیاو رایگشتیدا باس بەتاڵانبردنی زەوی و دەستبەسەرداگرتنی موڵكی گشتی لەشاری سلێمانی و پارێزگاكانی تر دەكرێت لەلایەن بەرپرسان و كەسانی دەستڕۆیشتوو، بەڵام حكومەت و دەسەڵات  هیچ هەنگاوێكیان بۆ رێگری لەم پرسە نەگرتەبەر.

هاوڵاتی له‌نوێترین ڕاگه‌یه‌ندراوی خۆیدا، وەزیرەکەی سەدر ھێرشدەکاتە سەر رەخنەگرانی مانگرتنی لایەنگرانی رەوتی سەدر لەبەردەم ئەنجومەنی باڵای دادوەری و دەڵێت ھەنگاوی لەناکاوی دیکەیان دەبێت. سالح محەمەد عێراقی وەزیرەکەی موقتەدا سەدر راگەیەنراوێکی ١٦ خاڵی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، ئەوانەی نیگەران بوون بە مانگرتن لە بەردەم ئەنجومەنی باڵای دادوەری ترسیان ھەبوو دامەزراوەی دادوەری پەنابباتە بەر ئاشکراکردنی دۆسیەی گەندەڵییەکانیان، گومانیان وابوو خۆپیشاندەران ھەڵدەکەوتنە سەر ئەنجومەنی دادوەری و دەست بەسەر دۆسییەکانیاندا دەگرن. راشیگەیاند، ھەڵپەساردنی کارەکانی ئەنجومەنی دادوەری دەستوری نەبووە و واتای ئەوە دەگەیەنێت دادگا ھەوڵدەدات بە رێگەیەکی ناشەرعی گومانەکان لەخۆی دووربخاتەوە. سالح محەمەد عێراقی جەختیشیکردەوە، ئەگەر گەل بڕیاری بەردەوامی شۆڕش بدات لە دژی گەندەڵکاران ھەنگاوی دیکەی لەناکاویان دەبێت کە بەبیری کەسدا نایەت. لایەنگرانی رەوتی سەدر بەیانیی رۆژی سێشەممە 23-08-2022 چوونە بەردەم ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی عێراق و خێوەتیان هەڵدا، بەڵام دوای نزیکەی نۆ کاژێر مانەوە، بۆ ئێوارەکەی لەسەر داوای وەزیرەکەی سەدر بەردەم دادگەیان چۆڵکرد.    دوای کشانەوەی لایەنگرانی سەدر، ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی عێراق کۆتایی بە هەڵپەساردنی کارەکانی هێنا و رایگەیاند، بە کشانەوەی خۆپێشاندەران و شکانی گەمارۆی سەر باڵەخانەی ئەنجوومەنی دادوەریی و دادگەی باڵای فیدراڵی، بڕیاریاندا لە ئەمڕۆ چوارشەممەوە 24-08-2022 کارەکانی خۆیان بەشێوەیەکی سرووشتی لە تەواوی دادگەکاندا دەستپێبکەنەوە

هاوڵاتی له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا دەستەی دەستپاکیی عێراق رایگەیاند، سزای شەش ساڵ زیندانیکردن بۆ سێ بەرپرسی وەزارەتی ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و شارەوانییەکانی عێراق دەرچوو.    له‌و ڕاگه‌یه‌ندراوه‌دا که‌ ئه‌مڕۆ چوارشەممە ده‌رچووه‌ فەرمانگەی لێکۆڵینەوەکان لە دەستەی دەستپاکیی فیدراڵی بڵاویکردەوە، دادگەی ناوەندی تاوانەکانی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، سزای شەش ساڵ زیندانیکردنی بەسەر هەریەک لە بریکاری وەزارەتی ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن و شارەوانییەکان، پشکێنەری گشتی لە وەزارەت و بەڕێوەبەری گشتیی فەرمانگەی پلادانان و بەدواداچووندا سەپاند.   ئەو سێ بەرپرسەی وەزارەتی ئاوەدانکردنەوەی عێراق کە لە راگەیێندراوەکەی دەستەی دەستپاکی ناویان نەهاتووە، بەپێی ماددەی 340 لە یاسای سزادانی عێراقی، سزادراون. ئەوان تۆمەتی ئەوەیان دراوەتە پاڵ کە بە پێچەوانەی یاسا، کاتی زیاتریان داوەتەوە کۆمپانیای جێبەجێکاری پڕۆژەی نوێکردنەوەی دیزاینی بنەڕەتی شاری نەجەف.   فەرمانگەی لێکۆڵینەوەکان لە دەستەی دەستپاکیی فیدراڵی دەڵێت، دادگە دوای سەیرکردنی بەڵگە و سەلماندنەکانی تایبەت بەو دۆسیە، گەیشتە بڕوای تەواو کە ئەوانە "تاوانبارن"، بۆیە بە شەش ساڵ زیندانیکردن سزای داون.   بەپێی ماددەی (340) لە یاسای سزادانی عێراقی، هەر فەرمانبەر یان هەر راسپێردراوێك بە خزمەتی گشتی بە ئەنقەست زیان بە سامان و بەرژەوەندیی ئەو شوێنە بگەیێنێت كە كاری تێدا دەكات، ئەوە بە زیندانیکردن سزادەدرێت بە ماوەیەك کە لە حەوت ساڵ زیاتر نەبێت. رۆژی 10-8-2022، عەلا جەواد، سەرۆکی دەستەی دەستپاکیی عێراق لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا رایگەیاند: "لە دەستەی دەستپاکی 14 هەزار و 797 دۆسیەمان لایە، حەوت هەزار و 737 کەسیان تۆمەتبار کراون، سێ هەزار و 871 کەس دۆسییەکانیان براوەتە دادگە و دەبێت ئامادەبن بۆ لێکۆڵینەوە، هەروەها 731 فەرمانی دەستگیرکردنیش دەرچووە."     

هاوڵاتی جێگری پارتی یەکێتی دیموکرات (PYD) دەڵێت هێزەکانی سووریای دیموکرات هیچ مەترسییەکیان بۆسەر تورکیا نەبووە و نایشیانبێت. مستەفا مەشایخ، جێگری پارتی یەکێتی دیموکرات (PYD) بە توندی ئەو تۆمەتانە تورکیا دەیخاتە پاڵ هێزەکانی سووریای دیموکرات ڕەت دەکاتەوە کە گوایا ئەو هێزە کە کوردەکان سەرۆکایەتیی دەکەن بووبێتە هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی تورکیا. ناوبراو بە تۆڕی میدیایی هۆڤات وان-ی ڕاگەیاندووە: ئێمە  دەرک بە تواناکانی وڵاتێکی بەربڵاو وەکوو تورکیا دەکەین. مستەفا مەشایخ جەختیشی لەوە کردەوە کە کەس باوەڕ بەو قسەیەی تورکیا ناکات کە دەڵێت هێزەکانی سووریای دیموکرات هەڕەشەن بۆسەر تورکیا. هەروەها کالڤین والدەر، شرۆڤەکاری ئەنستیتۆی نیوزلاین پێی وایە قسەکانی تورکیا سەبارەت بە پەیوەندی قووڵی نێوان هێزەکانی سووریای دیموکرات و پەکەکە دروست نییە. ناوبراو دانی بەوەدا نا کە ڕەنگە ژمارەیەک لە ئەندامانی پەکەکە پەیوەندییان بە هێزەکانی سووریای دیموکراتەوە کردبێت، بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە کە هەردوو گرووپەکە یەک بن.

سەركۆ جەمال بەشێك لەدەستگیرکراوانی بادینان بەردەوامن لەمانگرتن، بڕیاریشبوو دوێنێ دۆسیەی 40 دەستگیركراو لەزیندانی چاكسازی گەورانی هەولێر، كەئازادبوونی مەرجدار دەیانگرێتەوە، یەكلایی ببێتەوە، ئەندامێكی تیمی پارێزەری دەستگیركراوانیش دەڵێت: حوكمدراوانی بادینانیشی تێدایە". بەشدار حەسەن، یەكێك لەپارێزەرانی گیراوانی بادینان بەهاوڵاتی وت:" دوێنێ دۆسیەی نزیكەی 40 حوكمدراو كە حكومدراوانی بادینانیشی تێدایە درایە دادگا، ئەگەر كارەكانیان تەواوببێت، ئەوا ئەمڕۆ ئازاد دەكرێن". وتیشی:" بەشێكیان دۆسیەكانیان لەفەرمانگەی بەڵگەكانی تاوانەو هێشتا نەهاتووەتەوە، ئێستا لەوێین و چاوەڕوانین، لەگەڵ بەڕێوەبەری چاكسازیی هەرێمی كوردستان لەسەر هێڵین و بەڵێنی داوە دۆسیەی هەموویان تەواو بكەن". ئازادكردنی بەمەرج یەكێكە لەو رێوشوێنانەی لەیاسا بەركارەكانی هەرێمی كوردستاندا كاری پێدەكرێت و بریتییە لەوەی بۆ هەر ساڵێك دەتوانرێت سێ مانگ لەماوەی سزادانی تاوانبار كەمبكرێتەوە، ئەگەر لەزینداندا بەباشی مامەڵەی كردبێت.  دوای حوكمدانی پێنج كەسی شارۆچكەی شیلادزێ لەمانگی ئایاری ئەمساڵدا بەدوو ساڵ زیندانیكردن، ئەو كەسانە ساڵێك و شەش مانگیان لەزیندانی ئاسایش بەسەربردبوو، دەتوانرێت ئەو شەش مانگەی دیكەیان بەئازادكردنی بەمەرج بۆ هەژماربكرێت و ئازادبكرێن، بەهۆی جێبەجێنەكردنی بڕیارەكەش زیندانیكراوان كە ژمارەیان 53 كەسە مانیان لەخواردن گرت. دوێنێ هەواڵی ئەوە بڵاوبووەوە كەژمارەیەكیان مانگرتنیان شكاندووە، پارێزەرەكەیان دەڵێت: 40 لەدەستگیركراون مانگرتنیان شكاندووە، كەئەوانیش ماوەی سێ بۆ شەش ساڵە  دەستگیركراون. بەوتەی پارێزەرەكەیان دەستگیركراوەكان 30 كەسیان خەڵكی بادینان و دەوروبەرین و 10 دەستگیركراوەكەی دیكە خەڵكی هەولێرن، بەڵام پێنج كەس لەدەستگیركراوەكان كە شێروان شێروانی و هاوڕێكانیەتی مانگرتنیان نەشكاندووە. بۆ ئەوەی دۆسیەی دەستگیركراوانی بادینان یەكلاببێتەوە، پێویستە چاكسازیی گەورانی هەولێر راپۆرتی لێكۆڵینەوەی حوكمدراوان و پەنجەمۆرەكانیان ئامادەبكات، دوای ئەوەی داواكاری گشتی لەبارەی ئازادكردنی بەمەرجی پێنج لەحوكمدراوانی شیلادزێ بۆچوونی خۆی دەدات، دادوەری دادگەی تاوانەكانی دەشتی هەولێر بڕیار لەبارەی ئازادكردنیان دەدات. پێشتر مونا یاقوو، سەرۆكی دەستەی مافی مرۆڤ بەهاوڵاتی وت: تەندروستیی ئەو حوكمدراوانەی مانیان لەخواردن گرتووە باشە، بەڵام ئەگەر بەردەوامبن لەمانگرتن، بەدڵنیاییەوە‌ كاریگەریی گەورەی لەسەر تەندروستییان دەبێت.

هاوڵاتی وەزیری پێشمەرگەی حکومەتی هەرێم ئاشکرای دەکات بە دەیان ملیون دۆلار بۆ خەزێنەی حکومەت گەڕاوەتەوە و رێگریش لە بەھەدەرانی دانی پارە کراوە، ئاماژەش بەوەدەکات یەکگرتنەوەی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان و دروستکردنی ھێزی نیشتیمانی پێوستی بە ئیرادەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان ھەیە بۆ ئەوەش پێوست دەکات پارتی و یەکێتی رێکەوتنێکی ستراتیژی ئیمزا بکەن تا ئەو ھێزە نیشتیمانیە دروست بکرێت. شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پیشمەرگەی حکومەتی ھەرێمی کوردستان لە دیدارێکدا لە گەڵ کەناڵەکانی ڕاگەیاندن کە وابریارە سبەی بڵاوببێتەوەو کەناڵی (کوردسات نیوز) بەشێکی لێ بڵاوکردۆتەوە، باسی لە یەکگرتنەوەی ھێزی پێشمەرگە و ئەو چاکسازیانەی کە وەزارەتی لە نێو ھێزی پێشمەرگەی کوردستان ئەنجامی داوە، ھەروەک پەیوەندی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان و سوپای عێراق و دروستکردنی ھێزی ھاوبەش و چەند تەوەرێکی دیکە ناوەڕۆکی ئەو دیدارە بوو. سەبارەت بە یەکگرتنەوەی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان و دروستکردنی ھێزێکی نیشتیمانی یەکگرتوو، وەزیری پێشمەرگە ڕایگەیاندووە، لە ئێستادا یەکگرتنەوەی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان و دروستکردنی ھێزی نیشتیمانی پێوستی بە ئیرادەی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان ھەیە بۆ ئەوەش پێوست دەکات پارتی و یەکێتی رێکەوتنێکی ستراتیژی ئیمزا بکەن تا ئەو ھێزە نیشتیمانیە دروست بکرێت. ھەر لەو دیدارەدا وەزیری پیشمەرگە ئاشکرای کرد پرۆژەیەک ئامادەکراوە بۆ ئەوەی وەزارەتی پێشمەرگە یەک سەرچاوەی دارایی ھەبێت، بۆ ئەوەش ئەنجوومەنی وەزیران ڕەزامەندی دەربڕییوە و لە ئێستادا لە کۆی ٥٦ ھەزار پێشمەرگە ٣٧ ھەزار پێشمەرگە لە بانک مووچە و وەردەگرن و کارتی بانکیان ھەیە و لە بەرنامەدایە تەواوی ھێزی پێشمەرگە لە بانک مووچەکانیان وەربگرن.  وەزیری پێشمەرگە ئەوەی ئاشکرا کرد ئیتر ئەوانەی ئارەزوودەکەن لە نێو ھێزی پێشمەرگە خزمەت بکەن و پەیوەندی بە ھێزی پێشمەرگەوە بکەن بە شێوازێکی نوێ و بە میکانیزمێکی نوێ پێشمەرگە وەردەگرن و وەکو پێشتر نابێت لق و مەڵبەندەکان پێشمەرگە بنێرنە وەزارەت. سەبارەت بەڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی لە وەزارەتی پێشمەرگە و ئەنجامدانی چاکسازی وەزیری پێشمەرگە رایگەیاند: چاکسازی باش لە نێو وەزارەتی پێشمەرگە و پێشمەرگە کراوە بۆ ئەوەش بە دەیان ملیون دۆلار بۆ خەزێنەی حکومەت گەڕاوەتەوە و رێگریش لە بەھەدەرانی دانی پارە کراوە. سەبارەت بە قەرزەکانی وەزارەتی پێشمەرگە وەزیری پێشمەرگە ڕایگەیاند، قەرزێکی زۆر لەسەر وەزارەتی پێشمەرگە ھەبوو کە دوو جۆر بوون، جۆری یەکەم قەرزی برینداران و کەس و کاری شەھیدان بوو بۆ ئەوەش بریاردار قەرزی ئەوان بدرێتەوە بەڵام قەرزی دووەم قەرزی کۆمپانیاکان بوو کە بەفەرمانی من پێدانەوەی راِگیراوە تا ئەو کاتەی قەرزی کەس و کاری شەھیدان و بریندارانی شەڕی داعش دەدرێتەوە. ھەر لەو دیدارەدا وەزیری پێشمەرگە سەبارەت بە سەنگەرسازی وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند، سەنگەرەکانی پیشمەرگە رێکخراوەتەوە و توانراوە تەواوی پێداویستیەکانیان بۆ دابین بکەن بۆ ئەوەش نزیکەی ٨ مانگە داعش نەیتوانیوە زەفەر بە سەنگەرەکانی پێشمەرگە ببات. سەبارەت بە پرۆژەی ستراتیژی بەرگری پێشمەرگە وەزیری پێشمەرگە لەو دیدارەدا ڕایگەیاند، پرۆژەی ستراتیژی بەرگری پێشمەرگە لە قۆناغی کۆتایدایە و قۆناغی باشی بڕیووە و بەم نزیکانە کۆتای دێت.  

هاوڵاتی دوای کەمکردنەوەی هەناردەی گازی شل لە ڕووسیاوە بۆ ئەوروپا و بەتایبەت ئەڵمانیا، بەرلین بەنیازە دەست بە بەرهەمهێنانی كارەبا لەڕێگای خەڵووزەوە بکات، کۆمپانیا ئەڵمانییەکانیش نایشارنەوە، کە بڕینی گازی ڕووسیا لە وڵاتانى ئەوروپا كاریگەریی گەورە لەسەر كەمبوونەوەی بەرهەمی كارەبا دروست دەكات. کۆمپانیاى یونیبەرى ئەڵمانى لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە: لە ڕۆژى ٢٩ى ئەم مانگەوە بەمەبەستى پڕکردنەوەی ئەو کەمووکورتیەی، کە بەهۆى برینی غازی ڕووسیاوە دروست بووە، وڵاتەکەمان دەست بە بەرهەمهێنانی كارەبا لەڕێگای خەڵووزەوە دەکات. کۆمپانیا ئەڵمانییەکە ئەوەشی نەشاردووەتەوە، کە بڕینی غازی ڕووسیا لە وڵاتانى ئەوروپا، كاریگەریی گەورە لەسەر كەمبوونەوەی بەرهەمی كارەبا لە ناوچەکەدا دروست دەكات. ڕۆژى ٢٧ى تەمموز کۆمپانیاى گازپرۆمى ڕووسى ڕایگەیاند، بڕی هەناردەکردنى گازی سروشتی وڵاتەکەمان بۆ ئەڵمانیا لە ڕێگەى بۆری گازی نۆرد ستریم ١ بۆ ٢٠٪ کەمدەکەینەوە. ڕۆژى ٢٥ى تەمموزیش کۆمپانیاى گازپرۆم ڕایگەیاند، کە لەمەودوا هەناردەکردنى غاز بۆ وڵاتانى ئەندامى یەکێتى ئەوروپا بەهۆى بوونى کێشەى تەکنیکى لە بۆرى ستریم-ى یەک بەڕێژەیەکى بەرچاو کەمدەکەینەوە. ئەمڕۆ کۆمپانیای گازپرۆمی ڕووسی بڵاویکردەوە، هەناردەی غاز بۆ ئەوروپا لە رێگەی بۆری نۆرد ستریمەوە لەنێوان ڕۆژانى ٣١ ى ئەم مانگە تا ٢ ى مانگى داهاتوو بەهۆى کارکردن و نۆژەنکردنەوەى وێستگەی غازی ترێنت ٦٠ ڕادەگرین ڕووسیا دووەم گەورەترین وڵاتى بەرهەمهێنەری غاز و سێیەم گەورەترین بەرهەمهێنەری نەوتە لە جیهاندا، بەجۆرێک، ڕێژەى ١٧٪ ى بەرهەمی غازی جیهان، ڕێژەى ١٢٪ ى بەرهەمی نەوتی جیهان بەرهەم دێنێت .

هاوڵاتی لەڕاگەیەندراوێکدا هەپەگە ناسنامەی سێ گەریلای شەهیدی لە ناوچەی مەتینای باشووری کوردستان بڵاوکردەوە، کە مانگی ڕابردوو لە ڕووبەڕووبوونەوەی سوپای تورکی داگیرکەردا شەهیدبوون. ئەمڕۆ سێشەممە ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هێزەکانی پاراستنی گەل-هەپەگە لە ڕاگەیەندراوێکدا شەهیدبوونی گەریلای لە ناوچەی مەتینا بلاوکردەوە و ڕایگەیاندووە: هاوڕێیانمان ڕۆژهات، عەلی و باهۆز بە چالاکییەکانیان بە سەرکەوتوویی لە شێوازی شەڕی تیمە گەڕۆکەکاندا، گورزی زۆر قورس و گەورەیان لە داگیرکەران دا، لە بەردەوامیی بەرەنگارییە بێ وێنەکەیاندا، ڕۆژی ٥ی تەمموزی ٢٠٢٢ قارەمانانە شەڕیان کرد و شەهید بوون. هەروەک هاتووە: ئەم ڕۆڵە قارەمانانەی کوردستان بە بەرخۆدانیان لەسەر هێڵی فیدایی، هێرشیان کردە سەر داگیرکەران و گوزری کاریگەریان لێدان، ئێمە بەڵێن دەدەین، کە بەرخۆدانەکەیان دەگەیەنینە سەرکەوتن. هەپەگە ناسنامەی شەهیدەکانی بەمشێوەیە ڕاگەیاندووە: نازناو: ڕۆژهات کوردستان ناو و پاشناو: فەرهاد ئۆتگەن شوێنی لەدایکبوون: ئەدەنە ناوی دایک و باوک: حەمدیە – نیعمەت کات و شوێنی شەهیدبوون: ٥ی تەمووزی ٢٠٢٢ / مەتینا **** نازناو: عەلی تۆڵهەڵدان ناو و پاشناو: مەتین کارابۆگا شوێنی لەدایکبوون: دیلۆک ناوی دایک و باوک: ئەسمەر – رەسول کات و شوێنی شەهیدبوون: ٥ی تەمووزی ٢٠٢٢ / مەتینا **** نازناو: باهۆز باگۆک ناو و پاشناو: فەرهاد دەمیرتاش شوێنی لەدایکبوون: مێردین ناوی دایک و باوک: غەنیمە – ئاسلان کات و شوێنی شەهیدبوون: ٥ی تەمووزی ٢٠٢٢ / مەتینا هەر لە ڕاگەیەندراوەکەدا، هەپەگە سەرەخۆشیی لە “بنەماڵە هێژا و بەنرخەکانیان، گەلی وڵاتپارێز و نیشتمانپەروەریی کوردستان دەکەین”.