.jpeg)
.png)
هاوڵاتی دوابەدوای تۆمەتبارکردنیان بۆ کوشتنی کچی گەورە بەرپرسێکی ڕوس، بەرپرسانی ئۆکرانیا ئەو تۆمەتەی ڕوسیایان ڕەتکردەوە کە هەواڵگری ئۆکراین لەپشت کوژرانی دەریا دۆگینا وە بووبن. لەوبارەیەوە وەزیری ئاسایشی نەتەوەیی و ئەنجومەنی بەرگری ئۆکراین ( ئۆلیکسی دانیلۆڤ) ڕایگەیاند" ئێمە بەو شێوەیە کار ناکەین". جێگای ئاماژەیە ڕۆژی یەکشەممەی ڕابووردووبه‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی ئۆتۆمبیله‌که‌ی لە نزیک شاری مۆسکۆ، کچی گەورەی راوێژکارێکی ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا کوژرا که ده‌وترێت پلانداڕێژه‌ری جه‌نگی ئۆکرانیا بووه. ئەندرای کراسنۆڤ، بەرپرسی بزووتنەوەی ئاسۆی کۆمەڵایەتیی رووسیا کە کەسێکی نزیکی ئەلێکساندەر دوگنە بە میدیای رووسیای راگەیانبوو، ئامانجی هێرشەکە کوشتنی ئەلێکساندەر دوگن بووە و ئەو ئوتومبێلەشی کراوەتە ئامانج ئۆتۆمبێلی ئەلێکساندەر بووە، بەڵام کچەکەی ئۆتۆمبێلەکەی لێخوڕیبوو. ئەلێکساندەر دوگن بە یەکێک لە کەسە نزیکەکانی پووتین ناسراوە و راوێژکاریەتی؛ هەروەها بە یەکێک لە پلانداڕێژەرانی پشت هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا دادەنرێت و کەسێکی ناسیۆنالیستی دیاری رووسییە.
هاوڵاتی لایەنگرانی ڕەوتی سەدر قۆناغێکی نوێی داواکارییەکانیان دەستپێکردو بەیانی ئەمڕۆ چونە بەردەم باڵەخانەی ئەنجومەنی دادوەری و خێمەیان هەڵدا و بڕیاریاندا کە مانبگرن تاوەکو داواکارییەکانیان جێبەجێدەکرێت، لەبەرامبەریشدا ئەنجوومەنی باڵای دادوەریی عێراق لە بەغدا؛ ئەنجوومەنەکە، ئەمڕۆ کارەکانی هەڵپەسارد. هاوکات لایەنگرانی سەدر پێنج داواکاریشیان خستەڕوو کە گرنگترینیان هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانی ئێستا و دیاریکردنی وادەی هەڵبژاردنی پێشوەختە و بە سیاسی نەکردنی دەسەڵاتی دادوەریی، هاوکات بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و گەندەڵکاران و جیاکردنەوەی داواکاری گشتی لە ئەنجومەنی دادوەری، بەشێكی تر بوون لە داوكاری لایەنگرانی سەدر. جێگای ئاماژەیە لەماوەکانی پێشوودا لایەنگرانی سەدر بەهۆی جێبەجێنەکردنی داواکارییەکانیانەوە ڕۆیشتنە ناو باڵەخانەی پەرلەمانی عێراق و مانیانگرت، دواتر بەبڕیارێکی موقتەدا سەدر کشانەوە دەرەوەی باڵەخانەکە. دوای زیاتر لە ١٠ مانگە لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق، لایەنەكان نەگەیشتوون بە ڕێككەوتن لەسەر پێكهێنانی حكومەت و موقتەدا سەدریش، داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی پێشوەختە دەكات و چوارچێوەی هەماهەنگیش هەوڵدەدات بۆ پێكهێنانی حكومەت.
هاوڵاتی ئاژانسێکی کوردی له‌زاری ڕۆژنامەنووسێکی مەیدانییه‌وه لە سووریا بڵاویکردۆته‌وه تورکیا و گرووپە چەکدارییەکان بە بڕینی ئاوی حەسەکە دەیانەوێت خەڵک لەدژی ئیدارەی خۆسەری بورووژێنن. له‌وباره‌یه‌وه ئۆرهان که‌مال، یه‌کێک رۆژنامه‌نووسی مه‌یدانی له کوردستانی سووریا ئه‌مڕۆ (دووشه‌ممه 31ی ئاب) له گفتوگۆیەکی کورتدا له‌گه‌ڵ کوردپرێس، سه‌باره‌ت به بڕینی ئاوی حه‌سکه له لایه‌ن گرووپه چه‌کداره‌کانی سووریاوه وتی: له هه‌فته‌ی رابردووه‌وه، ئاوی خواردنه‌وه‌ی شاری حەسکە لەلایەن گرووپە چەکدارەکانی سووریاوە کە کۆنترۆڵی وێستگەی عەلوک سەرێکانییان بەدەستەوەیە، بڕابوو. ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: بەرەبەیانیی ئەمڕۆ دوای ٥ ڕۆژ لە بڕینی ئاو لە حەسکە و دەوروبەری، ئاو بە پاڵەپەستۆیەکی نزمەوە گەیشتە ناو شارەکە. ئاماژه‌ی به‌وه‌ش کرد: "تورکیا ده‌یه‌وێت هاوکات لەگەڵ تۆپبارانکردندا لەم ڕێگاشەوە گوشار بخاته سه‌ر خه‌ڵک". ئامانجی تورکیا ڕوونە، ئەردۆغان هەوڵ دەدات ناڕەزایی و ناسەقامگیری لە کوردستانی سووریا دروست بکات. هەر بەپێی هەواڵی کۆردپرێس، نەوارە سەبری، هاوسەرۆکی ئیدارەی ئاوی شاری حەسکە، ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو بە میدیاکانی ڕاگەیاندووە، ئاوی خواردنەوەی وێستگەی عەلوک لە سەرێکانی نەگەیشتووەتە حەسکە. سەبری زیادی کرد: بۆ ماوەی دوو مانگە، هەر مانگێک تەنیا ١٥ ڕۆژ ئاوی خواردنەوە گەیێندراوەتە گەڕەکەکانی حەسکە. وێستگەی ئاوی عەلوک تاکە سەرچاوەی ئاوی شارەکانی حەسەکە و تەلتەمەر و گەڕەکەکانی دەوروبەریانە و لە ساڵی ٢٠١٩ەوە کەوتۆتە ژێر کۆنترۆڵی حکوومەتی تورکیا و گرووپە چەکدارەکانی سووریا. لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ەوە تورکیا نزیکەی ٢٧ جار کاری ئەم وێستگەیەی ڕاگرتووە، دواجاریش لە ناوەڕاستی مانگی ڕابردوودا بەهۆی کێشە لە وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبای درباسیە، گەیاندنی ئاو بۆ حەسەکە ڕاگیردرا. بەپێی زانیارییەکان بۆ وەگەڕ خستنی ئەم وێستگەیە تەنها 3 مێگابایت کارەبا پێویستە، ئەمەش لە کاتێکدایە کە ئەو چەکدارانەی کونترۆڵی وێستگەکەیان بەدەستۆیە 8 مێگابایت کارەبا بۆ مەبەستی دیکە بەکار دێنن و ئەمەش بووەتە هۆی لەناوچوونی تۆڕەکانی کارەبا.
هاوڵاتی سەڵاح رەشید نوسەری كتێبی دیداری تەمەنی مامجەلال لەسەر سكاڵایەك چوە بەردەم دادوەری دادگای لێكۆڵینەوەی هەولێر و بە بەكەفالەتی چوار ملیۆن دینار ئازادكرا. پارێزەر بەشدار حەسەن لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسوك، رایگەیاند: "كەمێك لەمەوبەر ماموستا سەڵاح ڕەشید ، نوسەری كتێبی دیداری تەمەن، لەسەر سكاڵایەك چوە بەردەم دادوەری دادگای لێكۆڵینەوەی هەولێر و دواتر بەكەفالەتی چوار ملیۆن دینار ئازاد كرا ، بە پێی مادە ٤٣٤ لە یاسای سزاكانی عیراقی". ئاشكراشیكرد: ئارام ڕەسوڵ مامەند، پەرلەمانتاری پێشووی پارتی ، سكاڵای لەسەر سەڵاح ڕەشید تۆماركردووە، چونكە پێیوایە لەكتێبی دیداری تەمەنی مام جەلال كەلەلایەن سەڵاح ڕەشید ئامادەكراوە ، تەشهیر بە خوالێخوشبوو ڕەسوڵ مامەندی باوكی كراوە".
هاوڵاتی له‌ڕاپۆرتێکدا گۆڤارێکی ئه‌مریکی تازه‌ترین ڕیزبه‌ندی وڵاته هه‌ژاره‌کان بڵاوده‌کاته‌وه که عێراق ریزبه‌ندی 8ـه‌مین وڵاتی عه‌ره‌بی و 79ـه‌مین وڵاتی جیهاندان. له‌وباره‌یه‌وه گۆڤاری گلۆبال فێنانسی ئه‌مه‌ریكی راپۆرتێكی له‌باره‌ی وڵاته هه‌ژاره‌كانی جیهان بڵاوكردووه‌ته‌وه و ده‌ڵێت: عێراق له ریزبه‌ندی 8ـه‌مین وڵاتی عه‌ره‌بی و 79ـه‌مین وڵاتی جیهاندایه كه دانیشتوانه‌كه‌ی له‌ژێر هێڵی هه‌ژارییدان، به‌وه‌ی هه‌ر تاكێكی عێراقی ساڵانه پێویستی به 12 هه‌زار دۆلار هه‌یه، بۆ ئه‌وه‌ی بژێوی و پێداویستییه‌كانی دابین بكات، هاوكات بوروندی یه‌كه‌مین وڵاته كه گه‌له‌كه‌ی له‌ژێر هێڵی هه‌ژاری توندان و هه‌ر تاكێك ساڵانه پێویستی به 856 دۆلاره بۆ دابین کردنی بژێوی ژیانی. گۆڤاره‌كه ئاماژه‌شی به‌وه‌داوە که به‌شێك له وڵاتانی دونیا به‌هۆی شه‌ڕی نێوخۆ و ململانێیه‌كان و كێشه‌ی مه‌زهه‌بی و بڵاوبوونه‌وه‌ی ڤایرۆسی كۆرۆناوه رووبه‌ڕووی هه‌ژاری و برسێتی بوونه‌ته‌وه.
هاوڵاتی له‌ڕاپۆرتێکدا گومرگی پارێزگای سنە ئاشکرای ده‌کات که هەناردە لە مانگی 3 تاوەکو مانگی 7ی ئەمساڵ لە دەروازەی سنووریی باشماخەوە بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو 26٪ کەمبووەتەوە، هاوکات ژووری بازرگانی هاوبەشی ئێرانی عێراقی رایگەیاند، هەناردەی وڵاتەکی بۆ عێراق لە چوار مانگدا گەیشتووەتە دوو ملیار 398 ملیۆن دۆلار. له‌وباره‌یه‌وه خەلیل حەیدەری، چاودێری گومرکەکانی پارێزگای سنە رایگه‌یاندووه: لە ماوەی ئەو 4 مانگەدا بایی 276 ملیۆن دۆلار کاڵا و کەلوپەل لە دەروازەی باشماخەوە هەناردە کراوە؛ لەسەر بنچینەی کێشیش 596 هەزار تۆن هەناردە کراوە کە ئەویش 28٪ کەمتر بووەتەوە. بازرگانانی دەروازەی سنووریی باشماخ لە کۆبوونەوەی رۆژی 21-08-2022 لەگەڵ بەرپرسانی پارێزگای سنە دابەزینی هەناردەیان بۆ کۆمەڵێک هۆکار گەڕاندەوە، لەوانە دەستوەردانی هێزی پاسەوانی سنووری ئێران، بوونی دامودەزگای جۆراوجۆر لە دەروازەکە، کەمیی سووتەمەنی بۆ بارهەڵگرەکان، کێشەی قاچاخچی و نەبوونی تاقیگەی بەڕێوەبەرایەتیی ستاندارد. ئه‌مه له‌کاتێکدایه پێشتر محەممەد جەباری، داواکاری گشتیی پارێزگای سنە ڕایگه‌یاندبوو: دەروازەی سنووریی باشماخی مەریوان ناڕێکی و کێشەی زۆری هەیە؛ ئەم کێشانە دوای 15 ساڵ لە بەنێودەوڵەتیبوونی دەروازەکە هێشتا چارەسەر نەبوون. پێشتریش ژووری بازرگانیی سنە هۆشداریدا بوو ئەگەر دۆخی دەروازەی سنووری باشماخ رێکنەخرێت و باشتر نەکرێ، ئاڵوگۆڕی بازرگانی لەو دەروازەیەوە دادەبەزێت و بازرگانەکان روو لە دەروازە سنوورییەکانی دیکە دەکەن. له‌لایه‌کی تره‌وه ژووری بازرگانی هاوبەشی ئێرانی عێراقی رایگەیاند، هەناردەی وڵاتەکی بۆ عێراق لە چوار مانگدا گەیشتووەتە دوو ملیار 398 ملیۆن دۆلار. بە گوێرەی راپۆرتێکی ئاژانسی فارسی ئێرانی، جیهانبەخش شیرازی سکرتێری ژووری بازرگانی هاوبەشی ئێرانی عێراقی رایگەیاندووە، هەناردەی وڵاتاکەی بۆ عێراق لە چوار مانگدا 6 ملیۆن و 932 هەزار تۆن بووە و لەسەر ئاستی ساڵانە %37 کەمیکردووە. کە بەهای کاڵای هەناردەکراوی ئێران 2 ملیار و 398 ملیۆن دۆلار بووە و لەسەر ئاستی ساڵانە %15 بۆ %17 کەمیکردووە. ئەمە لە کاتێکدایە لە هەمان ماوەی ساڵی رابردوودا، ئێران نزیکەی 11 ملیۆن تۆن کاڵای بە بەهای 2.817 ملیار دۆلار هەناردەی عێراق کردبوو.
هاوڵاتی میدیاکانی تورکیا بڵاویانکرده‌وه تەرمی ئەو ١٩ کەسەی لە ئاکامی دوو رووداوی هاتوچۆی بە دوای یەکدا لە شاری دێرک سەر بە پارێزگای ماردین گیانیان لەدەست دا، بە خاک سپێردران. ئاژانسی ئانادۆڵۆی تورکی بڵاویکردۆته‌وه دوای ئەنجامدانی پرۆسەی توێکاری بۆ ١٩ لەو کەسانە تەواو بوو کە لە ئاکامی تەقینی وەستێنەری بارهەڵگرێک و چوونی بۆ خەڵک لە ناوچەی ئوچئیۆڵ لە شاری دێرک گیانیان لەدەست دا. دوای ئەنجامدانی نوێژی مردوو لەسەریان تەرمەکان کە رادەستی کەسوکاریان کرانەوە، بە جیا لە مزگەوت لە دێرک رێوڕەسمیان بۆ رێک خرا. جێگای ئاماژه‌یه لە ئاکامی دوو رووداوی هاتوچۆ لە شاری دێرک ٢٠ هاووڵاتی گیانیان لەدەست دا و ٢٦ هاووڵاتیی دیکە برینداربوون کە برینی شەشیان سەختە.
هاوڵاتی به‌پێی لێدوانێکی جێگری پارێزگاری بانکی ناوەندیی عێراق، پێشبینی کرد کە تا کۆتایی ئەمساڵ، یەدەگی نەختینەی بانکەکەیان بگاتە ٩٠ ملیار دۆلار و ئاماژەی بەوەداوە کە بەتێکڕا، یەدەگی زێڕ لە بانکی ناوەندیی عێراق، ٣٠ی تۆن زیادی کردووە. عەممار خەڵەف جێگری پارێزگاری بانکی ناوەندیی عێراقلە لێدوانێکی رۆژنامەوانییدا ئاماژەی بەوەداوە کە لە ئەنجامی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھاندا، یەدەگی نەختینەی بانکی ناوەندیی عێراق زیادی کردووە و گەیشتووەتە ٨٠ ملیار دۆلار و گوتی: "پێشبنی دەکەین تا کۆتایی ئەمساڵ، یەدەگی نەختینەی بانکەکەمان بگاتە ٩٠ ملیار دۆلار". راشیگەیاندووە کە بەتێکڕا، یەدەگی زێڕ لە بانکی ناوەندیی عێراق، ٣٠ی تۆن زیادی کردووە و گەیشتووەتە، ١٣١ تۆن و روونی کردووەتەوە کە یەدەگی زێڕ بەشێوەیەکی بەردەوام زیاد ناکات، بەڵکو لە ماوەی درێژخایەندا زیاد دەکات. ئەمەیش لە کاتێکدایە لە کانوونی یەکەمی رابردوودا، بانکی ناوەندیی عێراق رایگەیاندبوو کە یەدەگی بانکەکە لە نەختینەی بیانی، گەیشتووەتە ٦٤ ملیار دۆلار.
.jpg)
هاوڵاتی بە گوێرەی هەواڵێکی رۆژنامەی گاردیانی بەریتانی، پەرەسەندنی بێمتمانەیی بە دامەزراوە سیاسییەکانی ئەمەریکا ئاماژەیە بۆ ئەوەی، رەنگە ئەو وڵاتە لە لێواری ململانێیەکی نوێی ناوخۆییدا بێت. (د.گارین وینتێموت) دامەزرێنەری سەنتەری کالیفۆرنیا بۆ لێکۆڵینەوە لە توندوتیژی چەك، بە رۆژنامەی گاردیانی راگەیاند،لە ئەنجامی راپرسییەکی سەنتەرەکە کە لە مانگی تەمووزدا کراوە دەرکەوتووە لە سەدا 50ـی ئەمەریکییەکان پێشبینی شەڕی ناوخۆ دەکەن لە چەند ساڵی داهاتوودا و، لە هەر پێنج هاووڵاتییەکی ئەمەریکا یەکێکیان پێیوایە توندوتیژی سیاسی لە هەندێک بارودۆخدا رەوایە. د.گارین وتیشی: 40%ی ئەمریکییەکان پێیانوایە هەبوونی سەرکردەیەکی بەهێز بۆ وڵاتەکە لە مانەوەی دیموکراسی گرنگترە. هەروەها هەڵکووتانە سەر ماڵی سەرۆکی پێشووی ئەمەریکا، دۆناڵد ترەمپ لەلایەن (ئێف بی ئای)ـەوە، بەهۆکارێك بۆ هاندانی زیاتری توندوتیژی دەزانێت. لە ئەنجامی ئەمانەدا راشیل کلانفید، توێژەر و پسپۆڕی ململانێی مەدەنی، باسی لەوەکرد، سیستەمی سیاسی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا گەرەنتی ئەوە نادات کە هیچ ململانێیەکی توندوتیژ لەو وڵاتەدا روونەدات. کلانفید جەختیشیکردەوە لەوەی، "ئەگەر دامەزراوەکانمان لاواز ببن، دەشێت مێژوو جیاواز بێت". ئەو توێژەرە وتیشی: دەبینیت سێ بۆ پێنج ملیۆن ئەمەریکی هەن کە ئامادەن ئازاری ئەمەریکییەکانی دیکە بدەن بەهۆی بیروباوەڕی سیاسییانەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی، خەڵکی ئەمەریکا زۆر نائومێدن لە دیموکراسی " جێگەی باسه کە فرۆشتنی چەک بەشێوەیەکی بەرچاو لە ناوخۆی ئەمەریکا زیادی کردووە.
هاوڵاتی له‌لێدوانێکی ڕۆژنامه‌نوسیدا بەڕێوەبەری پەیوەندی و ڕاگەیاندن لەوەزارەتی ناوخۆ ئاشکرایکردووه کە قۆناغی دووەمی دیوارە کۆنکریتیەکەی سێگۆشەی سنووری (عێراق_تورکیا_سوریا) تەواو بووە. لیوا (سعدمعن) بەڕێوەبەری پەیوەندی و ڕاگەیاندن لەوەزارەتی ناوخۆ لە لێدوانێکدا به کەناڵی عێڕاقیەی ڕاگه‌یاندووه: کارکردن لەدیوارە کۆنکریتیەکە بەردەوامە کە دەگاتە 15 کیلۆمەتر کەقۆناغی دووەمی پڕۆژەکەیە ئاماژه‌شی بۆ ئه‌وه‌کرد حکومەت گرنگی دەدات بە بارودۆخی سەر سنوورەکان و فەرمان لە فەرماندەی گشتی هێزەچەکدارەکان هەیە لەوبارەیەوە. هەروەها وتی: شاندێک سەردانی ناوچەکەی کرد بەئاڕاستەی فیشخاپوور کەسێگوشەی عێڕاق وسوریا وتورکیایە و بۆ ئاشنابوون لەڕەوشی پڕۆژەکە لەهەمووڕوویەکەوە. جێگای ئاماژه‌یه دوێنی وه‌فدێکی باڵای وه‌زاره‌تی ناوخۆی عێراقو پاسه‌وانی سنور گەیشتنە سنووری ناوچه‌ی دهۆک و نه‌ینه‌وا و له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی ئه‌وێ کۆبوونه‌وه.
هاوڵاتی به‌هۆی ته‌قینه‌وه‌ی ئۆتۆمبیله‌که‌ی لە نزیک شاری مۆسکۆ، کچی گەورەی راوێژکارێکی ڤلادیمیر پووتین، سەرۆکی رووسیا کوژرا که ده‌وترێت پلانداڕێژه‌ری جه‌نگی ئۆکرانیا بووه. به‌ره‌به‌یانی ئه‌مڕۆ یەکشەممە لە رۆژئاوای شاری مۆسکۆ و لە ئەنجامی تەقینەوەی ئوتومبێلەکەی، کچی ئەلێکساندەر دوگن، گەورە راوێژکاری سەرۆکی رووسیا و نەخشەسازی جەنگی ئۆکراینا، کوژرا. ئەندرای کراسنۆڤ، بەرپرسی بزووتنەوەی ئاسۆی کۆمەڵایەتیی رووسیا کە کەسێکی نزیکی ئەلێکساندەر دوگنە بە میدیای رووسیای راگەیاند، ئامانجی هێرشەکە کوشتنی ئەلێکساندەر دوگن بووە و ئەو ئوتومبێلەشی کراوەتە ئامانج ئۆتۆمبێلی ئەلێکساندەر بووە، بەڵام کچەکەی ئۆتۆمبێلەکەی لێخوڕیبوو. پۆلیسی رووسیا تەقینەوەی ئۆتۆمبێلێک و گیانلەدەستدانی شۆفێرەکەی بۆ میدیاکانی رووسیا پشتڕاستکردەوە، بەڵام ناسنامەی شۆفێرەکەی ئاشکرا نەکرد و هیچ زانیاریەکیشی لەبارەی ئەنجامدەرانی تەقینەوەکە ئاشکرا نەکرد. ئەلێکساندەر دوگن بە یەکێک لە کەسە نزیکەکانی پووتین ناسراوە و راوێژکاریەتی؛ هەروەها بە یەکێک لە پلانداڕێژەرانی پشت هێرشی رووسیا بۆ سەر ئۆکراینا دادەنرێت و کەسێکی ناسیۆنالیستی دیاری رووسییە. میدیای رووسیا دەڵێت، ئەلێکساندەر و داریای کچی بەیانی یەکشەممە بەشداریان لە رێوڕەسمێکی فەرمیدا کردووە و بڕیار بووە پێکەوە بگەڕێنەوە ماڵەوە، بەڵام ئەلێکساندەری باوک لە دوا خولەکدا بڕیاریداوە لەگەڵ کچەکەی نەگەڕێتەوە؛ دوای تەقینەوەی ئوتومبێلەکەی، ئەلێکساندەر زوو گەیشتە شوێنەکە. ڕۆژنامەی دەیلی مەیڵی بەریتانیش بڵاویکردۆته‌وه ئەلیگزاندەر دۆگینی تەمەن 60 ساڵ زۆر لە ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی ڕوسیاوە نزیکە و بە "ئەقڵی پلانداڕێژەری جەنگی ئۆکرانیا" ناودەبرێت. بەپێی ڕۆژنامە بەریتانییەکە، کچەکەی دۆگین لە ناو ئۆتۆمبێلێکی تۆیۆتا پرادۆدا بووە لە نزیک گوندی بۆڵشی ڤیازیومی و بەهۆی تەقاندنەوەی ئۆتۆمبێلەکەوە پارچە پارچە بووە و دەوترێت ئامانج لە تەقینەوەکە، خوودی پیاوە نزیکەکەی پوتین بووە بەڵام کچەکەی پێکراوە.
شەنای فاتیح نەبوونی سیتمێكی بانكی پێشكەوتوو بەكەلێنێكی گەورەی شێوازی حكومڕانی و بەڕێوەبردن لەهەرێمی كوردستان ناودەبرێت و بەشێكی زۆری ئەو قەیرانانەش لەهەرێمی كوردستاندا هەیە دەگەڕێتەوە بۆ نەبوونی سیستمی بانكی، پسپۆڕانی ئەم بوارەش دروستكردنی سیستمێكی بانكی پێشكەوتوو بەئاستەم نابینن، لەگەڵ ئەوەشدا تائێستا حكومەتی هەرێم هەنگاوی جددی لەم بوارەدا نەناوە، هاووڵاتیانیش متمانەیان بەبانك و سیستمی بانكی لاوزە. هاوار شێخ رەئوف، بەڕێوبەری گشتی پێشووتری بانكە بازرگانییەكانی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «هۆكار زۆرە بۆ نەبوونی سیستەمێكی بانكی پێشكەوتوو و نەبوونی متمانەی هاووڵاتیان بەبانك لەهەرێمی كوردستان، یەكێك لەهۆكارەكان ئەوەیە كۆمەڵگای ئێمە كۆمەڵگایەكی ئیسلامییەو بانكە پێشكەوتووەكانیش بەسیستەمی رەبەوی كاردەكەن و لێرەدا قبوڵكردنێكی گشتی لەسەر ئەو بابەتە بەباشی دروستنابێت و بانكی ئیسلامیش بابەتێكی نوێیەو وردە وردە بەرەو پێشكەوتن دەڕوات». وتیشی: «دەستوەردانی حزبی هۆكارێكی دیكەی پێشنەكەوتنی سیستەمی بانكیە لەهەرێمی كوردستان و لەئێستادا هەوڵێك هەیە بۆ دروستكردنی بانكی نیشتیمان و ئەم بانكە مۆڵەتی هاوشێوەی بانكەكانی عێراق بۆ كاروباری بانكی دەبێت و چاوەڕوان دەكەین هەنگاوێكی باش بێت». سەرەڕای ئەم هەوڵانە هێشتا هاووڵاتیان متمانەیان بەبانكەكان لەئاستێكی نزمدایەو وتەبێژی بازاڕی دراوی سلێمانیش دەڵێت: لەكۆمەڵگای كوردیدا هاوشێوەی وڵاتانی پێشكەوتوو نەبووەتە كولتوور كەپارە ببرێتە بانك و خەڵكی هەر لەكۆنەوە فێربووە پارەكانی لەماڵەوە دادەنێت. جەبار گۆران، شارەزای كارگێڕیی دارایی و وتەبێژی بازاڕی دراوی سلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «نەبوونی متمانەی خەڵك و سەرنەكەوتنی سیستەمی بانكی لەهەرێمی كوردستاندا بەشێكی بەهۆی ئەو قەیرانانەوەیە كەپێشتر رووبەڕووی عێراق و هەرێمی كوردستان بووەتەوە و هەروەها دارایی هەرێمی كوردستانیش كە سەر بەحكومەتی عێراقیە و كاتێك بمانەوێت بانكێك پەیوەست بكەین بەبانكەكانی دەرەوە پێویستە لەڕێی بانكەكانی عێراقەوە بێت». وتیشی: هۆكاری كولتووری و ئاینیش كەبەشێك لەبانكەكان بەسیستەمی سووی بانكی كاردەكەن و بەشێكی هاووڵاتیان وەریناگرن و متمانەیان پێی نییە». بانكی نیشتمان لەهەرێمی كوردستان مەولود سابیر بەڕێوەبەری گشتی بانكە بازرگانییەكانی هەرێم لەچاوپێكەوتنێكیدا كەفەرمانگەی میدیاو زانیاری حكومەتی هەرێم بڵاویكردووەتەوە دەڵێت: « دروستكردنی بانكی نیشتمان یەكێكە لەهەوڵەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەت لەپێناو پەرەدان بەسیستەمی پێشكەوتووی بانكی لەهەرێمی كوردستان». بانكی نیشتیمان سەرمایەكەی ٢٥٠ ملیار دینارەو لەو بڕە ٢٥ ملیاری بەنەقد لەئەژمێرێكی تایبەت لەبانكی ناوەندی عێراقی لەلقی هەرێمی كوردستان دانراوەو ٢٢٥ ملیاریش عەقاراتی بانكە بازرگانییەكانەو ئەو بانكە جێگرەوەی سەرجەم بانكە حكومییەكانی دیكەیە. هاوكات جەبار گۆران باسی لەوەكرد كە لەكوردستاندا دەتوانرێت كار لەسەر سیستەمێكی بانكی باش بكرێت و سەبارەت بەبانكی نیشتیمانیش رایگەیاند: «بوونی ئەو بانكە گرنگەو سەركەوتوو دەبێت بەمەرجێك حكومەتی هەرێم سەرەتا متمانەی خەڵك بۆ بانكەكان بگەڕێنێتەوە بۆ هەر موچەخۆرێك كارتێكی بانكی بكرێتەوەو موچەكەیان بەكاش وەرنەگرن، هەروەها راستگۆیی حكومەتیش لەم پڕۆژەیەدا گرنگەو ئەو پارانەی لەبانكدا دەمێننەوە جارێكی دیكە بەگەڕبخرێنەوەو وەبەرهێنانیان تێدابكرێت، كە ئەمەش پلان و هەنگاوو ئیرادەی دەوێت و پێویستە كاری لەسەربكرێت و هەروەها روئیای حكومەت بۆ پلانی دامەزراندنی ئەم بانكە روونبێت و هیچ ئامانجێكی دیكەی لەپشتەوە نەبێت». لەجیهاندا دوو جۆر سیستەمی بانكی هەیە، ترادیشناڵ بانك كە بانكە تەقلیدییەكانن و بەسووی بانكی كاردەكەن و ئەم سیستەمە بەشێوەیەكی گشتی لەهەموو جیهاندا پەیڕەو دەكرێت و پشتی پێدەبەسترێت، هەروەها سیستەمی ئیسلامی كە لەنزیكەی 100 وڵات لقیان هەیە بەتایبەت وڵاتە ئیسلامییەكان و ئەوروپا و ئەمریكاش. هاوكات، دوو جۆریش سیستەمی هەژماری بانكی هەیە، سیستەمی خەزنكردن و سیستەمی وەبەرهێنان. فەرمانگەی میدیاو زانیاری حكومەتی هەرێم دەڵێت: حكومەت مەبەستیەتی كە بەزووترین كات دروستكردنی بانكی نیشتمان تەواو بێت بۆ ئەوەی بتوانن سولفەیەك لەبانكی ناوەندی عێراقی وەربگرن بەپێی ئەو رێنماییانەی هەیانە، لەبەرئەوەی كوردستان بتوانێت پێشینەكانی فەرمانبەران و خانووبەرەو كشتوكاڵی و پیشەسازی و قەرزی نیشتەجێكردن بكەنەوە، بەهۆیەوە هاووڵاتیان سوودمەند بن و هەروەها هاوشێوەی بانكە ئەهلییەكان بانكی نیشتمانیش ببەسترێتەوە بەبانكە جیهانییەكانەوە. ئابووریناسێك: نەبوونی متمانە خەڵك ناچاردەكات پارەكەی لەماڵەوە دابنێت ئەیووب سماقەیی، مامۆستا لەكۆلێژی بەڕێوەبردن و ئابوری زانكۆی سەڵاحەدین لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی راگەیاند: «كۆمەڵێك هۆكار وایانكردووە كە خەڵكی متمانەیان بەدارایی دەوڵەت بەگشتی و لەناویشیاندا بەسیستەمی بانكی لەهەرێمی كوردستاندا نەمێنێت، ئەوانیش: 1-سیاسەتی دارایی بەگشتی سیاسەتێكی ناڕوونە. 2-بودجەی گشتی لەوڵاتدا نییە. 3-سیستەمێكی بانكی روون لەهەرێمدا نییەو نەبەستراوەتەوە بەسیستەمی بانكی عێراقی و جیهانی. 4-هۆشیاری بانكی لای خەڵكی لەئاستێكی نزمدایە. 5-بانكەكان لەهەرێمی كوردستاندا بوونەتە سندووق یان بریتین لەچەند قاسەیەك و پارەیان تێدا حیجز دەكرێت.» وتیشی: «ئەم هۆكارانە وایانكردووە تەنانەت هاووڵاتیان متمانەیان بەبانكی ئیسلامیش نییە و بانك لەبنەڕەتدا بۆ ئاسانكاری و وەبەرهێنان و پاشەكەوت و كڕین و فرۆشتن دامەزراوە». هەروەها ئەیووب سماقەیی باسی لەوەشكرد:»بانكەكانی كوردستان ناسنامەیەكی دەوڵەتی یان حكومیان نییە بەڵكو ناسنامەی ناوچەیی و شەخسی و حیزبیان هەیە، كەئەوەش متمانە لای هاوڵاتیان دروست ناكات، بەڵام ئەگەر بانكێكی حكومی بێت و دەوڵەت خاوەندارێتی بكات خەڵك متمانەی پێدەكات. « هەروەها هاوار شێخ رەئوف بەڕێوەبەری گشتی پێشووتری بانكە بازرگانییەكانی هەرێمی كوردستان رایگەیاند: « بەهۆێ كێشمەكێشمی سیاسییەوە هاووڵاتیان متمانەیان بەبانكەكان نییەو هەر وڵاتێكیش هەلومەرجێكی سیاسی ئارام و بێكێشەی نەبێت خەڵك متمانە بەبانكەكان ناكات و ناچێت پارەكانی بخاتە بانكەوە و لەماڵەوە لەنزیك خۆیەوە دایدەنێت و هەركات بیەوێت دەستی پێی دەگات».
هاوڵاتی پارتی یەكێتی دیموكرات پەیەدە دەڵێت: رژێمی سوریا قایلە توركیا هێرش بكاتە سەر ناوچەكانی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان و بەڕێوەبەری كامپی هۆل-یش لە پارێزگای حەسەكە ئاماژە بۆ ئەوەدەكات: فشارەكانی توركیا توانای چاودێریكردنی كامپی هۆل لاواز دەكات. سەبارەت بە لێكنزیكبوونەوەی ئەنقەرە و دیمەشق و مەرجەكانی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوانیان، پەیەدە دەڵێت: دەسەڵاتی سوریا تونای هێرشكردنەسەر ناوچەكانی خۆبەڕێوەبەری نیە، بەڵام قایلە بەتۆپباران و بۆردومانكردنی ناوچەكە لەلایەن توركیاوە، لەبەرئەوەی دیمەشق رێككەوتنی ئەمنی نهێنی لەگەڵ ئەنقەرەدا كردووە. ئەحمەد خوجە، ئەندامی ئەنجومەنی گشتی پەیەدە رایگەیاند: دەوڵەتی توركیا "توشی فۆبیای وشەی گەلی كورد بووە" و رای وایە كە ئەنقەرە ئامادەیە دەستبەرداری هەموو داواكارییەكانی بێت و تەنانەت كودەتا بەسەر هاوپەیمانەكانی خۆیشیدا بكات تەنها لە پێناو لێدان و سڕینەوەی پرۆژەی دیموكراتی كە كورد رێبەرایەتی دەكات لە ناوچەكەدا. ئەو وتی: سەرەڕای ئەوەی روسیا و ئێران تەئكیدیانكردەوە كە رێگە بە داگیركاری توركیا بۆ سەر خاكی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا نادەن، بەڵام واپێدەچێت روسیا رێگەی بە توركیا داوە بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و فڕۆكەی جەنگی و تۆپخانەكانی هێرشبكاتە سەر ناوچەكانی خۆبەڕێوەبەری، رونیشیكردەوە: زیادبوونی هێرشەكان ئاماژە بە رازیبوونی پوتین (سەرۆكی ڕوسیا) و پێدانی گڵۆپی سەوز بە ئەردۆغان (سەرۆك كۆماری توركیا) دەكات بۆ ئەنجامدانی ئەم جۆرە هێرشانە بە ئامانجی فشارخستنە سەر هێزەكانی سوریای دیموكرات و ناوچەی خۆبەڕێوەبەری. هێرشەكانی توركیاو مەترسی سەر كامپی هۆل كامپی هۆل دەكەوێتە سنوری پارێزگای حەسەكە و لە لایەن هەسەدەوە بەڕێوەدەبرێت و بوەتە بارگرانییەكی درێژخایەن بەسەر شانی هەسەدە و بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر كە لە ئێستادا نزیكەی 56 هەزار كەس لە كامپەكەدان و زۆربەیان هاوڵاتی سوری و عیراقین، كە هەموویان كەسوكاری چەكدارانی پێشووی داعشن، هێرشەكانی توركیاش بۆسەر ناوچەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای كوردستان مەترسی بۆ سەر پاراستنی كەمپەكە دروستكردووە. جیهان حەنان، بەڕێوەبەری كامپی هۆل لە پارێزگای حەسەكە دەڵێت: هێرشەكانی توركیا توانای سەرپەرشتیاری بۆ پاراستنی كەرتەكانی كامپەكە لاواز دەكات، و وتیشی: هەزاران خێزانی داعش لەكەمپی هۆل و لەبەندیخانەكانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و هێزە سەربازییەكانیدان و ئەمانە چاوەڕوانی دەرفەتی گونجاون بۆ دووبارە دروستكردنەوەی خانەكانی رێكخراوی داعش، و ئەو جەختیكردەوە: كە هێرشەكانی توركیا بۆ سەر ناوچەكە ئاژاوە دروست دەكات، ئەمەش یارمەتی داعش دەدات بۆ ئەوەی جارێكی تر خۆی لە سوریا نوێ بكاتەوە. هاوكات حكومەتی عێراق مەترسی خۆی لە بوونی ئەو ژمارە زۆرە لە كەسوكاری چەكدارانی داعش لە كەمپی هۆل نەشاردوەتەوە،و بەها ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی عێراق لە زۆر بۆنەداو لەگەڵا باڵیۆز و نوێنەری دیبلۆماسیەكانی وڵاتانی بیانی لەعێراق تەئكیدیكردوەتەوە كە بوونی ئەو ژمارە زۆرە لەكەمپی هۆل مەترسیەكی جدیە بۆ سەر ئاسایشی عێراق و گرنگە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی مەترسی ئەو كەمپە لەبەرچاو بگرێت.
هاوڵاتی ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هێزەکانی پاراستنی گەل-هه‌په‌گه دەڵێت: 9 سەربازی سوپای توركیامان كورشتووە. هه‌په‌گه، لەبارەی ئەنجامی چەند چالاکیەکی گەریلا ڕاگەیەنراوێکی بڵاوکردەوەو دەڵێت: سوپای تورکیا سه‌رباری هه‌موو توانا ته‌كنیكیه‌كانی نه‌یتوانی پێشڕه‌وی بكات، له به‌رامبه‌ر گه‌ریلاكانی ئازادی كوردستان كه به ئیراده‌یه‌كی گه‌وره‌وه شه‌ڕ ده‌كه‌ن. راشیگەیاند: لە ئەنجامی جەند چالاکیەکی گەریلادا، له ڕێگه‌ی به‌كارهێنانی تاكتیكی گه‌ریلا، ٩ سه‌ربازی توركیا كوژران و یەك سەنگەر و ٢ كامێرای حه‌راری تێكشكان. ڕونیشیکردەوە: سوپای توركیا ٢٩ جار به بۆمبی ئه‌تۆمی تاكتیكی و چه‌كی كیمیایی، ١٠ جار به فڕۆكه‌ی شه‌ڕ، ٨ جار به هه‌لیكۆپته‌ری هێرشبه‌ر، به‌ده‌یان جاریش به تانك، چه‌كی قورس و هاوه‌ن گۆڕه‌پانه‌كانی به‌رخودانی بۆردومان كرد.
هاوڵاتی پارێزگای ئەنبار لەئێستادا دوای نەمانی داعش و دەركردنی ئەندامانی ئەو رێكخراوە تیایدا لەگەشەو ئاوەدانیی سەردەمی خۆیدا دەژی و زۆربەی شارەكانی ئاوەدانكراوەتەوەو دەستی خزمەتگوزاری پێگەیشتووە. ئەم پارێزگایە كە بەدەوڵەمەندی سەرچاوە سروشتییە جۆراوجۆرەكانی بەناوبانگە لەلایەن حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراقەوە پشتگوێخراوە، تەنیا گرنگی بەنەوت دراوە تیایدا لەكاتێكدا چەندین جۆر كانزاو فۆسفات و سەرچاوەی دیكەی سروشتی تیادایە. پارێزگای ئەنبار كەوتووەتە رۆژئاوای عێراقەوە، لەڕووی رووبەرەوە گەورەترین پارێزگای عێراقەو (1/3)ی هەموو رووبەری عێراق پێكدەهێنێت. لەئێستادا وەزارەتی نەوتی عێراق هەوڵدەدات كۆمپانیای ئارامكۆی سعودی بكات بەهاوبەشی خۆی لەدۆزینەوەو وەبەرهێنانی غازدا لەو كێڵگە تازانەی كەوتوونەتە رۆژئاوای ئەو پارێزگایەوە، ئەم پرۆژەیەش ئەگەر سەربگرێت بەگەورەترین پرۆژە لەعێراقدا دادەنرێت و بەپێی لێكۆڵینەوەكان پێشبینیدەكرێت قەبارەی ئەو غازە تیایدا 53 ترلیۆن پێ سێجا بێت. چەند سەرچاوەیەكی فەرمی حكومەت جەختیان لەوەكردووەتەوە كەوەزارەتی نەوتی عێراق چەندین شوێنی دیكەی لەو پارێزگایەدا دەستنیشانكردووە كە نەوتی تیادایە وەك ناوچەكانی سەرسارو رۆژئاوای رومادی، بەڵام قەبارەو بڕەكانیان ئاشكرا نەكردووەو باسیشیان لەوە نەكردووە كەی دەستدەكەن بەوەبەرهێنان تیایدا. د.خەلدون بەسامی بەڕێوبەری گشتی كۆمپانیای كەشفی جیۆلۆجی لەو پارێزگایە دەڵێت: هەموو دۆزینەوە كانزاییەكان لەعێراقدا هەر لەساڵی 1966ەوە بەدەستی عێراقییەكان ئەنجامدراوە، هەروەها كەشفكردنی ئەوەی یەكەمی عێراق لەسەر ئاستی جیهان لەبواری یەدەگی كبریت دووەمی عێراق لەبواری یەدەگی فۆسفات لەجیهاندا لەدوای وڵاتی مەغریبەوە لەلایەن عێراقییەكان خۆیانەوە بووە، ئەویش لەچوارچێوەی دەستنیشانكردنی ئاستی یەدەگی كانزاكان لەساڵی 1986ەوە بۆ ساڵی 1990 كەتوانیمان 10 ملیار تۆن فۆسفات كەشفبكەین، وتیشی: كۆمپانیاكە كار بۆ گەشەپێدانی یەدەگەكان دەكات بەتایبەت لەبواری كاڵای سەرەتایی لەپیشەسازی چیمەنتۆداو تەنانەت چەند كۆمپانیایەكی كەرتی تایبەتیش لەو بوارەدا وەبەرهێنانیان كردووە. لەپارێزگای ئەنبار كێڵگەی عەكازی غازی هەیە كەهێشتا وەبەرهێنانی تیادا نەكراوەو گەورەترین كێڵگەی غازییە لەعێراق، بەپێی پێشبینییەكانیش زیاتر لە 5 ترلیۆن پێ سێجا غازی سروشتی تیادایە، كۆی گشتی غازیش لەبیابانی ئەنبار بە 53 ترلیۆن پێ سێجا مەزەندە دەكرێت. بۆ ئەوەی لەمانای ئەم ژمارەیە تێبگەین، ئەوا ئەم ژمارەیە 15 هەزار جار هێندەی ئەو غازەیە كەعێراق لەئێرانەوە هاوردەی دەكات، واتە ئەم غازەی ئەنبار بەشی 40 ساڵی عێراق دەكات. بەبڕوای شارەزایانیش وەبەرهێنانكردن لەناوچەی عەكاز كە یەدەگەكەی نزیكەی 6 ترلیۆن پێ سێجایەو لەساڵی 1981 دۆزراوەتەوە، بەهۆی چەندین هۆكارەوە نەتوانراوە وەبەرهێنانی تیادا بكرێت دەبێتە دەروازەیەكی فراوان بۆ كۆمپانیاكانی تر بۆ وەبەرهێنانكردن لەسەرچاوە سرووشتییەكانی دیكەدا. سەرچاوە فەرمییەكان جەخت لەوەدەكەنەوە كەكاركردن لەو ناوچانە بەردەوامی هەیەو چەندین تیمی وەزارەتی نەوت خەریكی گەڕان و رووپێویكردنی زەوییەكانی ناوچەكەن بەرلەوەی بڕۆنە قۆناغی هەڵكەندنی بیری نەوت و كێڵگەی غازی. بەپێی رووپێوییە هایدرۆكاربۆنییەكانیش لەو ناوچەیەدا ئاماژەی ئەوە هەیە كەبڕێكی زۆر غازو نەوتی تێدایە، بەڵام ئاماژەكان زیاتر بۆ ئەوە دەڕۆن كە غازی زیاتر تێدابێت و گفتوگۆش لەگەڵ كۆمپانیایەكی جیهانیی بەناوبانگدا بەردەوامی هەیە بۆ گەشەپێدانی ئەو كێڵگانە. بەڵام بەبڕوای شارەزایان گەورەترین بەربەستێك بۆ وەبەرهێنان لەو ناوچەیەدا دروستببێت بواری ئەمنی و بوونی گرووپە چەكدارەكانە، ئەمەش وەهایكردووە كۆمپانیا گەورەكان چاو بەكاروبارەكانیاندا بخشێننەوە لەعێراق بەگشتی و بەتایبەتیش لەپارێزگای ئەنبار، ئەمە جگە لەڕۆتین و گەندەڵی ئیداریش كە ناهێڵن پرۆژەكان بەچاكی بەڕێوەبچن. لەلایەن خۆیەوە حكومەتی خۆجێی ئەنبار جەخت لەباشبوونی دۆخی ئەمنی پارێزگاكە دەكاتەوەو ئاماژە بەوەدەكات بانگهێشتنامەیان بۆ كۆمپانیا گەورەكان لەبواری وەبەرهێناندا ناردووە، بۆ ئەوەی گرێبەست لەبواری نەوت و كشتوكاڵ و پیشەسازی و كارەبادا ئەنجامبدەن، بەپێی لێكۆڵینەوەكانیش هەر پرۆژەیەكی وەبەرهێنان لەپارێزگاكەدا هاوكاردەبێت لەخستنەگەڕی 1 ملیۆن و 500 هەزار دەستی كار لەپارێزگای ئەنبار.
